ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 21/05/2013 ΤΑΞΗ: Β ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2.30 ΩΡΑ: 07:45-10:15 Όνομα μαθητή/τριας: Τμήμα: Αρ.: Οδηγίες: α) Να γράφετε με μπλε μελάνι. β) Δεν επιτρέπεται η χρήση διορθωτικού υγρού ή διορθωτικής ταινίας. γ) Να συμμορφώνεστε πρόθυμα με τις οδηγίες των επιτηρητών. δ) Η ΔΟΛΙΕΥΣΗ ΤΙΜΩΡΕΙΤΑΙ ΑΥΣΤΗΡΑ Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τέσσερα (4) μέρη. Να απαντήσετε σε ΟΛΑ τα ερωτήματα σε κόλλες αναφοράς που θα σας δοθούν. ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΠΤΑ (7) ΣΕΛΙΔΕΣ ΜΕΡΟΣ Α : ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (20 μονάδες) Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία αισθανόμαστε συχνά ότι απειλούμαστε. Η παγκοσμιοποίηση, οι φυσικές καταστροφές, η οικονομική κρίση, οι δυσκολίες της καθημερινής ζωής μας δημιουργούν την αίσθηση ότι δεν τα καταφέρνουμε πλέον να αντιμετωπίσουμε απειλές που είναι συχνά απρόβλεπτες. Αισθανόμαστε ανυπεράσπιστοι και ανίκανοι να δράσουμε, και συνεπώς φοβόμαστε. Είναι ένας ακαθόριστος φόβος τον οποίο μεταφέρουμε κυρίως στους ξένους. Ο Γάλλος κοινωνιολόγος, Αλέν Τουρέν, εξηγεί το φαινόμενο της ξενοφοβίας ως αντίδραση που αποκαλύπτει τις αντιφάσεις μιας όλο και πιο κατακερματισμένης και ανασφαλούς κοινωνίας: «Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνεται ο φόβος για όποιον είναι διαφορετικός από μας όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και στην κουλτούρα, τη θρησκεία ή τους τρόπους ζωής.»τα χαρακτηριστικά του άλλου, ωστόσο, είναι μόνον ένα πρόσχημα, για να μπορούμε να προβάλλουμε πάνω του τις δικές μας αγωνίες. Απορρίπτοντας τον άλλο για το ένα ή το άλλο χαρακτηριστικό του, η ξενοφοβία θέτει σε κίνηση μια δυναμική, η οποία φτάνει ακόμα και να αρνείται την ανθρωπιά του άλλου, χαρακτηρίζοντάς τον μη ανθρώπινο, επειδή είναι διαφορετικός από μας. Η απανθρωποποίηση του άλλου είναι μια από τις χειρότερες συνέπειες της ξενοφοβίας. Για τον ξενόφοβο γίνεται αδύνατο να ζήσει μαζί με τους άλλους, απέναντι στους οποίους λειτουργεί ένα αληθινό ταμπού. Οι άλλοι γίνονται αντιληπτοί ως ακάθαρτοι. Η παρουσία τους απειλεί την καθαρότητα μιας εξιδανικευμένης κοινότητας, η οποία επομένως πρέπει και να προστατευτεί [ ]. Με αυτόν τον τρόπο γεννιέται ο απόλυτος ξένος, που γίνεται απειλή απέναντι στην οποία πρέπει να αμυνθούμε. Ωθούμενος ως τις ακραίες συνέπειές του, ένας τέτοιος συλλογισμός παράγει το ρατσισμό, δηλαδή την πιο ακραία μορφή της ξενοφοβίας [ ]. Σελίδα 1 από 7
»Η αύξηση της ξενοφοβίας είναι μια ανησυχητική ένδειξη για την κοινωνία μας. Βέβαια, αν εξετάσουμε το ζήτημα σε μιαν ιστορική προοπτική, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η ιστορία του κόσμου κυριαρχήθηκε συχνά από την απόρριψη των άλλων, των «βαρβάρων», των διαφορετικών. Στο παρελθόν υπήρξαν πολύ χειρότερες καταστάσεις από τις σημερινές, όπως, για παράδειγμα, εκείνες που γεννήθηκαν από τη μεταχείριση των δούλων και από την αποικιοκρατία. Σήμερα ωστόσο, έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την οποία η ξενοφοβία φαινόταν βαθμιαία να υποχωρεί, μου φαίνεται ότι επιστρέφει και μας γυρίζει πίσω στη βαρβαρότητα.»για να κατανοήσουμε τις αιτίες αυτής της εξέλιξης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ζούμε σε μιαν κοινωνία πιο ανοιχτή και πιο κινητική, στην οποία οι επαφές ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς είναι πιο εύκολες και αυξάνονται διαρκώς. Είναι μια κατάσταση που παράγει αντιφατικές συνέπειες και τροφοδοτεί την απόρριψη των άλλων [ ].»Η ξενοφοβία, βέβαια, γεννιέται και από μια κρίση ταυτότητας, αλλά δεν ενισχύουμε την ταυτότητά μας καταπολεμώντας όποιον είναι διαφορετικός. Αντίθετα, η επίγνωση της ταυτότητάς μας μεγαλώνει μέσα από το διάλογο με τον άλλον που διαφέρει από μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι αλήθεια ότι η ξενοφοβία γεννιέται, όταν μια ταυτότητα αισθάνεται ότι κινδυνεύει από απειλές που δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμες». Πηγή: Σημειωματάριο Ιδεών του Θανάση Γιαλκέτση (διασκευή) Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (5/7/2009) Ερωτήσεις Α1. Να γράψεις την περίληψη του κειμένου σε 100 120 λέξεις. (8 μονάδες) Α2. α) Ποια θεωρεί ο Αλέν Τουρέν ως μία από τις χειρότερες συνέπειες της ξενοφοβίας και πώς τεκμηριώνει την άποψή του; (2 μονάδες) β) Να αναπτύξεις σε 60-80 λέξεις το νόημα του πιο κάτω αποσπάσματος: Στο παρελθόν υπήρξαν πολύ χειρότερες καταστάσεις από τις σημερινές, όπως, για παράδειγμα, εκείνες που γεννήθηκαν από τη μεταχείριση των δούλων και από την αποικιοκρατία. Σήμερα ωστόσο, έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την οποία η ξενοφοβία φαινόταν βαθμιαία να υποχωρεί, μου φαίνεται ότι επιστρέφει και μας γυρίζει πίσω στη βαρβαρότητα. (4 μονάδες) Α3. α) Να αναφέρεις τα δομικά στοιχεία της τέταρτης (4 ης ) παραγράφου («Η αύξηση της ξενοφοβίας στη βαρβαρότητα») γράφοντας και τα σχετικά χωρία του κειμένου. β) Να γράψεις έναν τρόπο ανάπτυξης της ίδιας παραγράφου (4 ης ) δικαιολογώντας την απάντησή σου. (6 μονάδες) Σελίδα 2 από 7
ΜΕΡΟΣ Β : ΓΛΩΣΣΑ (10 μονάδες) Β1. Να γράψεις ΕΝΑ (1) αντώνυμο για κάθε λέξη: α) αποκαλύπτει β) εξέλιξης (2 μονάδες) Β2. Να γράψεις ΕΝΑ (1) συνώνυμο για κάθε λέξη: α) εκδηλώνεται β) τροφοδοτεί (2 μονάδες) Β3. Να δώσεις την ετυμολογία των πιο κάτω λέξεων: α) ένδειξη β) καθημερινής (2 μονάδες) Β4. Για κάθε ένα από τα πιο κάτω ρήματα να γράψεις ΕΝΑ (1) παράγωγο ουσιαστικό και ΕΝΑ (1) παράγωγο επίθετο: α) υπήρξαν β) ζούμε (4 μονάδες) Η απάντησή σου να έχει την πιο κάτω μορφή: Ρήμα Ουσιαστικό Επίθετο υπήρξαν ζούμε ΜΕΡΟΣ Γ : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΕΚΘΕΣΗ (40 μονάδες) «Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνεται ο φόβος για όποιον είναι διαφορετικός από μας όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και στην κουλτούρα, τη θρησκεία ή τους τρόπους ζωής». Σε μαθητικό συνέδριο που οργανώνει το σχολείο σου με θέμα «Έλλειψη ανεκτικότητας και κοινωνικός αποκλεισμός» καλείσαι να παρουσιάσεις σε εισήγηση - ομιλία σου (350 400 λέξεις) τα αίτια του ρατσισμού και να εισηγηθείς τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού. Σελίδα 3 από 7
ΜΕΡΟΣ Δ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (30 μονάδες) Να μελετήσεις τα παρακάτω κείμενα και να απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις. 1. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (22 μονάδες) I. Γιώργου Θεοτοκά, «Αργώ», [Θέλω γράμματα] Μόλις πληροφορήθηκε τις προθέσεις του πατέρα του, ο μικρός έμπηξε τα κλάματα και τις φωνές. Δεν ήθελε, δεν μπορούσε να αρνηθεί τα βιβλία του και τα όνειρά του. Ζήτησε βοήθεια τριγύρω του, μα ούτε η μάνα του ούτε οι αδελφές του ήταν ικανές να καταλάβουν τον καημό του. Τον ψευτοπαρηγόρησαν λιγάκι κι ύστερα τον κορόιδεψαν και του γύρισαν τις πλάτες. Ο μικρός μαζεύτηκε σε μια γωνιά, χτυπούσε το στήθος του με τις γροθίτσες του και ούρλιαζε μες στους λυγμούς του: - Θέλω γράμματα! Θέλω γράμματα! Ο Παπασίδερος τόλμησε κάποτε να ανακατωθεί. - Το παιδί αγαπά τα γράμματα, είπε. Πρέπει να σπουδάσει αφού είναι θέλημα Θεού. - Το γένος δεν έχει ανάγκη από πολλά γράμματα, αποκρίθηκε απότομα και ξερά ο γερο-φραντζής, το γένος έχει ανάγκη από παράδες. Με τους παράδες θα αρματώσουμε καράβια και θα κάνουμε στρατό και θα ξαναπάρουμε την Πόλη και την Αγια-Σοφιά, να γίνει το θέλημα του Θεού. Κι ενώ ο παπάς κάτι προσπαθούσε να αντιλογήσει, ο γέρος, βρόντησε τη γροθιά του απάνω στο τραπέζι και ξεφώνισε: - Σκασμός, παπά! Αφέντης είμαι στο σπιτικό μου και δεν έχω να δώσω λόγο μηδέ σ' εσένα μηδέ στο ντοβλέτι. Και με τη φωνάρα του ο Δαμιανός τρόμαξε τόσο πολύ που του κοπήκανε μονομιάς τα δάκρυα και τις γυναίκες τις έπιασε πανικός και βγήκανε στο δρόμο και κρυφομιλούσανε φοβισμένες με τις γειτόνισσες. Ο Παπασίδερος μάζεψε τα ράσα του κι έφυγε αμίλητος. Ο γερο-φραντζής ήτανε πρεσβύτερός του και το κάτω της γραφής αφέντης ήτανε, όπως έλεγε. Δικαίωμά του να κανονίζει κατά το κέφι του τις τύχες της γυναίκας του και των παιδιών του. Οι τριγυρινοί χρωστούσανε να σέβουνται τη νόμιμη εξουσία του οικογενειάρχη και να μην του δημιουργούνε ζιζάνια. Τέτοια ήτανε τότε, στις πολίτικες συνοικίες, η καθιερωμένη τάξη των πραγμάτων. Ερώτηση Δ1: α) Πώς παρουσιάζεται η κοινωνία της εποχής στο πιο πάνω απόσπασμα; Να εξηγήσεις. (4 μονάδες) β) Ποιες διαφορές και ποιες ομοιότητες παρουσιάζουν τα τρία βασικά πρόσωπα του κειμένου; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με βάση το απόσπασμα και όλο το κείμενο. (6 μονάδες) Σελίδα 4 από 7
II. Γιώργου Σεφέρη, «Ελένη» Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, άραξα μοναχός μ αυτό το παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια, ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια, δεν το χει μες στη μοίρα του ν ακούσει μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε πως τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη. Ερώτηση Δ2: α) Ποιο είναι το επιμύθιο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Τεύκρος με αφορμή το μύθο του Τρωικού πολέμου; (4 μονάδες) β) Ένα από τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Σεφέρη είναι ο συμβολισμός. Να ερμηνεύσεις ένα από τα σύμβολα του ποιήματος. (2 μονάδες) Σελίδα 5 από 7
III. Τεύκρου Ανθία, «Επίλογος» Αλήτη! Απόψε είν η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή. Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ ένα παγκάκι, Αλήτη! Πλάτυνε η Σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ, που κανε ο άνθρωπος τη Γη κι όλο το Σύμπαν: σπίτι. Δεν έχεις δάκρυα να θρηνείς, ούτε κουράγιο να πονείς, ούτε κραυγές υστερικές να βγάνεις πέρα ως πέρα. Είσ ένα κύμα σιωπηλό μιας τρικυμίας παντοτινής, που γαληνεύει ανήσυχα στην ήσυχην εσπέρα. Κι όταν θα βρεις το λυτρωμό σ ένα παγκάκι ξαπλωμένος, και θα σιγήσει ο σίφουνας κι η θύελλα της ζωής σου, Αλήτη! δε θα πεις ποτέ πως ήσουν κουρασμένος, απ τον αγώνα τον σκληρό της άρρυθμης ψυχής σου. Αλήτη! Απόψε είν η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή. Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ ένα παγκάκι, Αλήτη! Πλάτυνε η Σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ, που κανε ο άνθρωπος τη Γη κι όλο το Σύμπαν σπίτι. Ερώτηση Δ3: Ποια στοιχεία συνθέτουν τη ζωή των ανθρώπων του περιθωρίου, σύμφωνα με το ποίημα «Επίλογος»; (6 μονάδες) 2. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (8 μονάδες) Δημήτρη Χατζή, Το τέλος της μικρής μας πόλης «Η θεια μας η Αγγελική» - Μην ανακατεύεσαι, δε σε χρειάζομαι τίποτα, είπε ο Γωγούσης. Ανέβα πάνω και κάτσε - κάνει και κρύο. Έκανε κρύο στ αλήθεια, ανέβηκε, συγύρισε λίγο και καθόταν και περίμενε να τελειώσουν. Σε μια ώρα άκουσε τις ρόδες από το κάρο - είχανε τελειώσει, άκουσε και του κυρ Αντώνη τα βήματα στην ξύλινη σκάλα. Κάθισε λίγο μαζί της, έβγαλε ένα σακκουλάκι με καφέ και της τό δωσε, πάλι με πολλές ευχαριστίες και πολλές αγάπες. Αυτή τού δωσε το κλειδί - έφυγε. Πάλι ευχαριστίες πολλές. Από κείνη τη μέρα αυτός περνούσε ταχτικά από το σπίτι της, είχε το κλειδί του κελαριού, κατέβαινε - τι έκανε κεί, τι την ένοιαζε, ανέβαινε ύστερα, καθότανε λίγο μαζί της, πάντα της άφηνε κάτι κι ευχαριστίες πάντα πολλές. Ο πόλεμος τραβούσε ακόμα σε μάκρος. Οι Ιταλοί σταματηθήκαν στην Αλβανία, κολλήσανε κι οι δικοί μας εκεί, τα βάσανα πληθύνανε μέσα στην μικρή πόλη. Αυτή περίμενε πάντα τους λιγοστούς διαβάτες, να πει δυό λόγια μαζί τους, έτρεχε στο παράθυρο και τους σταματούσε. - Και τι κάνετε, μωρέ Πέτρο; Είχε πάντα το σκούφο στραβά. Σελίδα 6 από 7
- Δυστυχάμε, κυρ Αγγελική, τι να κάνουμε εμείς οι φτωχοί; -Όλοι δυστυχάμε, γιέ μου... - Ε..., όχι και σύ... -Πώς εγώ;... Έφερε το σκούφο απ την άλλη μεριά του κεφαλιού του κι έφυγε. Τι έπαθε αυτός; Πώς δε δυστυχούσε; Έκατσε όλη μέρα στο παράθυρο και περίμενε το Γούσια τον Καμινάρη που τον είχε τόσο δικό της - δεν πέρασε κείνη τη μέρα καθόλου. Το πρωί κατέβηκε από το χάραμα στην πόρτα της - στάθηκε κεί και περίμενε. -Πέτρο, τι ταν ο λόγος που μού πες; - Την αλήθεια, κυρ Αγγελική - όλος ο κόσμος το ξέρει. -Ποιο μωρέ Πέτρο; Έφερε πάλι το σκούφο απ την άλλη μεριά του κεφαλιού του. -Ωχού τώρα... Το κελάρι, κυρ Αγγελική, το κελάρι, ποιός τους τό δωσε των φονιάδων - εγώ τους τό δωσα; Παράτα μας, λέω. Απόμεινε κεί στην πόρτα της. Το μυαλό της σταμάτησε, τα πόδια της κόπηκαν - τι μπορούσε νάναι με το κελάρι και θύμισε αυτός; Και το ξέρει ο κόσμος, όλος ο κόσμος, είπε. Και - παράτα μας - ο Πέτρος ο Μπακατσάς!... Όταν σε λίγο ανέβηκε απ το κελάρι, το μεγάλο κορμί της ήταν σα να γκρεμίστηκε μονομιάς. Εκατό γκαζοτενεκέδες με λάδι μέσα στα κασόνια τους - η προίκα του κοριτσιού! Ερώτηση Δ4 α) Στο πιο πάνω απόσπασμα κυρίαρχα πρόσωπα είναι η θεία Αγγελική και ο Αντώνης Γωγούσης. Να γράψεις δύο (2) στοιχεία του χαρακτήρα του καθενός με βάση το απόσπασμα αλλά και όλο το διήγημα. Να δικαιολογήσεις τους χαρακτηρισμούς σου. (μονάδες 4) β) Πώς συνδέεται ο τίτλος της συλλογής «Το τέλος της μικρής μας πόλης» με το διήγημα «Η θεια μας η Αγγελική»; (μονάδες 4) --- ΤΕΛΟΣ ΔΟΚΙΜΙΟΥ --- Η Συντονίστρια Β.Δ. O Διευθυντής Φλώρα Κουμή Ανδρέας Φιλίππου Οι εισηγητές: Φωτεινή Ελευθερίου Παναγιώτα Μιχαήλ - Βασιλείου Άντρη Μοδέστου - Παρασκευά Παρασκευή Γούμενου - Έλληνα Χρήστος Βισαρίου Γιαννούλα Σταύρου - Ιωάννου Άντρη Ανδρέου - Παπαζαχαρία Σελίδα 7 από 7