ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Ζώντας ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία, έχει ορισμένες υποχρεώσεις από την εκπλήρωση των οποίων εξαρτάται η σωστή λειτουργία του κοινωνικού συνόλου. Παράλληλα όμως έχει και δικαιώματα, η κατάκτηση των οποίων απαιτεί συνεχείς αγώνες, που με τη σειρά τους διαμορφώνουν την ανθρώπινη ζωή και τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Δικαιώματα= οι δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος και τις οποίες διεκδικεί με τον αγώνα του στους διάφορους τομείς της ζωής του σύμφωνα με τις ποίες βελτιώνει το επίπεδό του και ανυψώνεται κοινωνικά. Tα δικαιώματα του πολίτη διακρίνονται σε: ατομικά ή προσωπικά : διασφαλίζονται από το σύνταγμα και είναι άσχετα από την ιθαγένεια, το γένος, την υπηκοότητα και τη θρησκεία. Τέτοια δικαιώματα είναι: της ατομικής ελευθερίας της ατομικής ασφάλειας της ατομικής ιδιοκτησίας της ασυλίας της κατοικίας το απαραβίαστο του απορρήτου Πολιτικά δικαιώματα: αναγνωρίζονται μόνο στους πολίτες του κράτους και είναι: το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι της συμμετοχής στη δικαστική εξουσία του διορισμού σε δημόσιο λειτούργημα Αστικά δικαιώματα: αναγνωρίζονται σε όλους τους πολίτες. Είναι: ενοχικά (εξουσία για απαίτηση εκτέλεσης από άλλον μιας πράξης) εμπράγματα (εξουσία πάνω σε πράγματα) οικογενειακά κληρονομικά δικαίωμα της προσωπικότητας (ζωή, τιμή, υγεία, σωματική και πνευματική ακεραιότητα, ελευθερία κ.λπ.) Ο αγώνας για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων είναι έκδηλος σ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας όπως: στον οικονομικό τομέα και στον τομέα της εργασίας: για δικαιότερη αμοιβή και βελτίωση των εργασιακών σχέσεων και συνθηκών για ασφάλιση, στην κοινωνική ζωή : για κοινωνική αναγνώριση, ισότητα, ισονομία, κοινωνική δικαιοσύνη, κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, αξιοκρατία. στον πολιτικό χώρο: για πολιτικές ελευθερίες, δικαίωμα στη μόρφωση, στην ενημέρωση, ελεύθερη διακίνηση ιδεών κτλ Επιδράσεις του αγώνα για την κατάκτηση των δικαιωμάτων στο χαρακτήρα του ανθρώπου: i. Πνευματική ζωή: Με το να διεκδικούν οι άνθρωποι τα δικαιώματά τους προβληματίζονται, αφυπνίζονται, καλλιεργούν την κριτικής τους ικανότητα, ωριμάζουν πνευματικά, αναπτύσσουν την επιχειρηματολογική τους ικανότητα, συνειδητοποιούν την αξία του διαλόγου για την ειρηνική διευθέτηση των αιτημάτων τους. ii. Ψυχική-ηθική ζωή: Με τον αγώνα αυτό ο άνθρωπος καλλιεργεί το θάρρος, τη θέληση, την επιμονή, την υπομονή, αναπτύσσει την αποφασιστικότητα, το πείσμα, την αγωνιστικότητα, και αποκτά συνείδηση της θέσης του και της ευθύνης τους μέσα στην κοινωνία. iii. Κοινωνική υπόσταση: Με αυτή τη διεκδίκηση τα άτομα αποκτούν κοινωνική συνείδηση, διαμορφώνουν ελεύθερο ήθος και μαθαίνουν να λειτουργούν σύμφωνα με τους κανόνες και μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας. Ταυτόχρονα αναπτύσσουν πολλές από τις κοινωνικές αρετές όταν τον αγώνα τον διαπνέει η αρμονία και η αλληλεγγύη. iv. Οριακή γραμμή: Η αξία, όμως αυτού μειώνεται όταν πραγματοποιείται με τη βία, με αθέμιτα μέσα, αντικοινωνικούς τρόπους, όταν εκτρέφει το φανατισμός και το μίσος, οδηγεί στις κοινωνικές συγκρούσεις, στο διχασμό και τέλος θέτει σε κίνδυνο τις ατομικές ελευθερίες, τους δημοκρατικούς δεσμούς, την κοινωνική ομαλότητα, τη συνοχή.
Ανθρώπινα δικαιώματα και σύγχρονη εποχή Αποτελεί αναμφισβήτητη πραγματικότητα το γεγονός ότι, σε σύγκριση με παλιότερες εποχές, ο σύγχρονος άνθρωπος απολαμβάνει περισσότερη ελευθερία. Το αγαθό αυτό όμως δεν είναι παγκόσμιο, γιατί δυστυχώς υπάρχουν σήμερα και κοινωνίες όπου παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Οικονομικά ισχυρότερες τάξεις εκμεταλλεύονται οικονομικά αδύναμες Έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας παραβιάζει τις ελευθερίες του απλού πολίτη Στις διαπροσωπικές σχέσεις εύκολα επικρατεί η αδικία παρά το γεγονός ότι η γυναίκα έχει απελευθερωθεί κοινωνικά, ο άντρας παραβιάζει τις ελευθερίες της. Παρεμβάσεις ισχυρών κρατών στα εσωτερικά αδύνατων (οικονομική εκμετάλλευση, πολιτικοστρατιωτική εξάρτηση). Πόλεμοι, στρατιωτικές επεμβάσεις. Τρομοκρατία, αναρχία Ολοκληρωτικά καθεστώτα Προπαγάνδα Φυλετικές διακρίσεις Μέτρα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Καλλιέργεια ανθρωπιστικών ιδεωδών Ανάληψη παγκόσμιων προσπαθειών για την προστασία της ειρήνης. Συσπείρωση των λαών γύρω από φιλειρηνικούς οργανισμούς (π.χ. Διεθνής Αμνηστία, Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κ.λπ.) Κατάλυση ολοκληρωτικών καθεστώτων και εγκαθίδρυση δημοκρατίας και ελευθερίας. Διαρκής βελτίωση των νόμων και προστασία των κοινωνικών θεσμών. Φροντίδα για την επίλυση των σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων (π.χ. ανεργία) ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Η προσφορά των μη κυβερνητικών οργανώσεων Δραστηριοποιούνται για την επίλυση σημαντικών προβλημάτων με ουσιαστική προσφορά στους απλούς ανθρώπους, καθώς δε μένουν στην επιφάνεια αλλά επιδιώκουν να αγγίξουν τη ρίζα των προβλημάτων Προσφέρουν άμεση βοήθεια σε κρίσιμες περιστάσεις όπου η κρατική μηχανή αδυνατεί να παρέμβει, χωρίς εμπάθειες ή προκαταλήψεις. Καθώς είναι αποδεσμευμένες από την κρατική εξουσία έχουν τη δυνατότητα να κινούνται γρήγορα και αποτελεσματικά πέρα από τη γραφειοκρατική αναβλητικότητα ή τις κομματικές σκοπιμότητες Δε μένουν στα λόγια και τις κούφιες υποσχέσεις ή τις γενικόλογες διακηρύξεις αλλά προβαίνουν σε έργα Εστιάζουν στον άνθρωπο και τις ανάγκες του, προωθούν τα ανθρωπιστικά ιδεώδη και όχι κάποια κρατικά ή κομματικά συμφέροντα Ευαισθητοποιούν και αφυπνίζουν την κοινή γνώμη με τις παρεμβάσεις και τις δράσεις των ακτιβιστών, αποκαλύπτουν σοβαρά προβλήματα για τα οποία επιχειρείται συχνά πολιτική συγκάλυψη Ασκούν πιέσεις στην εξουσία, οικονομική και πολιτική, για να εξυπηρετήσουν το κοινό καλό Αποτελούν ένα οργανωμένο σχήμα στο οποίο μπορεί να ενταχθεί το κοινό και να προσφέρει έργο, ένα θεσμό αξιοποίησης της θέλησης των πολιτών για δράση Προωθούν υψηλές αξίες όπως η ανιδιοτέλεια, ο ανθρωπισμός, ο εθελοντισμός, η αλληλεγγύη, η κοινωνική προσφορά, τα ανθρώπινα δικαιώματα
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΟΗΕ Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δημιουργήθηκε το 1946, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με στόχο να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ των εθνών και να εδραιωθεί η ειρήνη και η ασφάλεια προκειμένου να προφυλαχθούν οι επόμενες γενιές από τη μάστιγα του πολέμου. Το 1948, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου, σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να προάγουν την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών του ατόμου. Από τότε ο ΟΗΕ είναι ουσιαστικά ο μόνος επίσημος θεματοφύλακας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όμως οι απόψεις διίστανται σχετικά με την αποτελεσματικότητά του. Ο ΟΗΕ εν μέρει ανταποκρίνεται στο θεσμικό του ρόλο αφού: δραστηριοποιείται για τη μείωση του αναλφαβητισμού κατοχυρώνει τα δικαιώματα και μέσω της νομοθεσίας των κρατών ασκεί πιέσεις για την προστασία τους επεμβαίνει σε περιπτώσεις πολιτικών αναταραχών μεσολαβεί για τη διευθέτηση διενέξεων και την επίλυση διακρατικών προβλημάτων προβαίνει σε διαβήματα σε περιπτώσεις καταπάτησης των ατομικών ελευθεριών συμβάλλει στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου και την οικονομική επιβίωση υποανάπτυκτων χωρών Από την άλλη μεριά όμως ο ΟΗΕ δεν ανταποκρίνεται πλήρως στο θεσμικό του ρόλο αφού: ο ρόλος του είναι κυρίως εποπτικός και όχι ενεργητικός δεν καταφέρνει να αποτρέψει τις πολεμικές συγκρούσεις σε όλα τα σημεία του πλανήτη αδρανεί, δεν αξιολογεί αξιοκρατικά όλες τις περιπτώσεις παραβιάσεων, δε δείχνει πάντα την ανάλογη ευαισθησία είναι αδύναμος εσωτερικά αφού για να πάρει οποιαδήποτε απόφαση πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας εγκλωβίζεται σε χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες και εξαντλείται σε απλές συστάσεις, χωρίς να ενεργεί δραστικά δε δείχνει την ανάλογη ανοχή στην ιδιαιτερότητα των μη δυτικών πολιτισμών, ασκώντας έναν πολιτικό και πολιτισμικό ηγεμονισμό στις μικρές κοινωνίες δεν είναι αντικειμενικός και αμερόληπτος αλλά εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ισχυρών κρατών δεν μπορεί να επιβάλλει τις αποφάσεις του αφού δεν είναι αποδεκτός ως θεσμός από όλα τα κράτη του πλανήτη ΕΙΡΗΝΗ - ΠΟΛΕΜΟΣ Ειρήνη: είναι η κατάσταση αρμονίας, ισορροπία, φιλότητας, ενότητας που επικρατεί σε διακρατικό και προσωπικό επίπεδο. Πρόκειται για την αρμονική συνύπαρξη ατόμων και λαών Αποτελέσματα της ειρήνης Η ειρήνη αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη κάθε κοινωνικού τομέα, για τη δημιουργία γενικά πολιτισμού Στην ειρήνη υπάρχει η δυνατότητα για ολόπλευρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου: i. μόρφωση ii. καλλιέργεια
iii. κριτική iv. ψυχαγωγία v. απόλαυση της ζωής Οι κοινωνικοί τομείς εξελίσσονται ομαλά και προοδεύουν η πρόοδος αποτυπώνεται στις επιστήμες, στην τέχνη, στα γράμματα, στις τεχνικές. Υπάρχουν δυνατότητες για ανάπτυξη ανθρωπιστικών αισθημάτων, για καλλιέργεια της συνεργασίας - ανάμεσα σε πολίτες και λαούς. Δημιουργείται ευνοϊκό κλίμα για την επίλυση προβλημάτων και για τη βελτίωση τομέων πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Υπάρχει δυνατότητα για καλύτερη οικονομική οργάνωση και ανάπτυξη. Μείωση των πολεμικών δαπανών συνεπάγεται αύξηση κοινωνικών παροχών, επενδύσει, δημιουργία νέων κλάδων, εκσυγχρονισμός, άρα άνοδο του βιοτικού επιπέδου και βελτίωση της ποιότητας ζωής Το ευνοϊκό αυτό κλίμα εμπνέει το αίσθημα της αισιοδοξίας, της ασφάλειας, της έφεσης προς δημιουργικές δραστηριότητες. Πόλεμος: είναι η επικράτηση των συγκρούσεων, της αναταραχής είναι η βίαιη εκδήλωση των διαφωνιών, των ανταγωνισμών, των αντιθέσεων σε διακρατικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Αιτίες του πολέμου γενικά Πρωταρχικό πρόβλημα είναι το κατά πόσο η επιθετικότητα αποτελεί μια έμφυτη παρόρμηση του ανθρώπου ή είναι επίκτητη. Υπάρχει η άποψη, σύμφωνα με την οποία, ο άνθρωπος σπρωγμένος από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, εκφράζεται επιθετικά. Σύμφωνα με άλλους, οι κοινωνικές συνθήκες είναι αυτές που κάνουν τον άνθρωπο επιθετικό. Συνδυαστικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ο άνθρωπος όντας από τη φύση του καλός και κακός, διαμορφώνει και καλλιεργεί τις δυνάμεις του ανάλογα με τα κοινωνικά δεδομένα. Αιτία πολέμου αποτέλεσαν συχνά σε όλη την ιστορική πορεία, πολιτικοί και οικονομικοί ανταγωνισμοί. Αυτοί εκφράστηκαν σε δύο κατευθύνσεις: i. κατακτητικές τάσεις κρατών, επιθυμία για επικράτηση ii. ανισότητες σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο ανάμεσα σε καταπιεσμένους και καταπιεστές που οδηγούν σε πολέμους ανεξαρτησίας, σε αγώνες απελευθερωτικούς, σε επαναστάσεις Συνέπειες του πολέμου Απώλεια ανθρώπινου δυναμικού - δημογραφικές ανακατατάξεις Φόβος, άγχος, ανασφάλεια, θάνατος Εξαφάνιση κάθε ανθρωπιστικού στοιχείου Γενική οπισθοδρόμηση - καταστροφή πολλών επιτευγμάτων - στασιμότητα επιστημών - οικονομική εξαθλίωση Επικράτηση κλίματος απαισιοδοξίας και παθητικότητας, αδυναμία του ανθρώπου να ενεργοποιηθεί δραστήρια και δημιουργικά πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις. «Η ειρήνη αγαθό - ο πόλεμος καταστροφή»: Ισχύει πάντα αυτή η άποψη; Ο κανόνας: Εξετάζοντας τα αποτελέσματα της ειρήνης και τις συνέπειες του πολέμου διαπιστώνουμε ότι πράγματι η ειρήνη είναι αγαθό και ο πόλεμος καταστροφή Η εξαίρεση: Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις, όπου μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι ισχύει το αντίθετο, Σε περιόδους καταπίεσης και δουλείας, δε μπορούμε να ευχόμαστε τη διατήρηση της ειρήνης. Η ιστορική πείρα έχει αποδείξει ότι μόνο η εμπόλεμη ρήξη μπορεί να οδηγήσει σε απελευθέρωση. Σ αυτήν την περίπτωση ο πόλεμος είναι το μέσο που θα οδηγήσει σε βελτίωση των συνθηκών, ενώ η ειρήνη αποτελεί τη διαιώνιση των ανισοτήτων. Η σημερινή κατάσταση: Είναι γνωστό ότι η σύγχρονη εποχή μαστίζεται από πολλά αρνητικά φαινόμενα και κοινωνικά νοσήματα, ώστε, παρόλη την ειρήνη που επικρατεί, το κλίμα δεν είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό. Γι αυτό κατά καιρούς ακούγεται η
άποψη ότι ένας πόλεμος θα γινόταν αιτία επαναπροσδιορισμού του ανθρώπου. Οι άνθρωποι θα συνετίζονταν μπροστά στο φόβο του θανάτου, θα ξεπερνούσαν την έπαρσή τους, θα συνειδητοποιούσαν τη ματαιότητα του υλικού πλούτου και της τεχνολογίας. «Όταν αυτοί που είναι ψηλά μιλάνε για ειρήνη, ο απλός λαός ξέρει πως έρχεται πόλεμος. Όταν αυτοί που είναι ψηλά καταριούνται τον πόλεμο, οι διαταγές για επιστράτευση έχουν υπογραφεί.» Μπ. Μπρεχτ