ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Α. ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΝΟΙΑ, ΚΛΑΔΟΙ, ΠΗΓΕΣ 1. Τι είναι δίκαιο... 1 2. Θετικό και φυσικό δίκαιο... 2 3. Δίκαιο και ηθική... 3 4. Δίκαιο - εθιμοτυπία - συναλλακτικά ήθη... 3 5. Δίκαιο και πολιτική... 4 6. Κλάδοι του δικαίου... 5 7. Ειδικότερα το Δημόσιο Δίκαιο σε στενή έννοια... 7 8. Πηγές του δικαίου... 8 Β. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ 9. Έννοια του κράτους... 11 10. Στοιχεία του κράτους... 12 11. Μορφές κρατών... 15 12. Αρχές του σύγχρονου κράτους... 17 Γ. ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ 13. Έννοια και είδη... 19 14. Πηγή της κρατικής εξουσίας... 20 15. Διάκριση των εξουσιών... 22 16. Σύγχρονη εποχή... 22 Δ. ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ 17. Δημοκρατικό πολίτευμα... 24
220 Περιεχόμενα 18. Άμεση δημοκρατία... 24 19. Αντιπροσωπευτική (έμμεση) δημοκρατία... 25 20. Κοινοβουλευτικό πολίτευμα... 25 21. Εκλογίκευση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος... 26 ΙΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΓΕΝΙΚΑ (ΩΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ) 22. Έννοια... 27 23. Πηγές... 27 24 Σύνταγμα... 28 25. Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων... 28 26. Αναθεώρηση του Συντάγματος... 29 27. Ερμηνεία του Συντάγματος... 31 Β. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 28. Πηγές... 35 29. Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων... 38 30. Αποτελέσματα του ελέγχου της συνταγματικότητας... 39 31. Η αναθεώρηση του Συντάγματος... 40 32. Ειδικότερα ζητήματα αναθεωρήσεως (άρθρο 110 Συντάγματος)... 42 ΙΙΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ Α. ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ 33. Γενικά... 45 34. Η διάκριση των εξουσιών... 45 35. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα... 46
Περιεχόμενα 221 36. Κοινοβουλευτισμός... 46 37. Η δημοκρατική αρχή... 47 38. Η δικαιοκρατική αρχή... 48 39 To κοινωνικό κράτος... 48 40. Αποκέντρωση - Τοπική αυτοδιοίκηση... 48 41. Κατάσταση πολιορκίας... 49 Β. ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΓΕΝΙΚΑ 42. Έννοια, διακρίσεις... 50 43. Άμεσα και έμμεσα όργανα... 50 44. Μονοπρόσωπα και συλλογικά... 50 45. Αυτοτελή και μη αυτοτελή... 51 46. Απλά και σύνθετα... 51 47. Ανώτατα, ανώτερα, κατώτερα... 51 48. Αποφασιστικά και συμβουλευτικά... 51 49. Κεντρικά και τοπικά... 51 50. Ειδικότερα τα άμεσα όργανα... 52 ΙV ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ Α. ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ 51. Έννοια εκλογικού σώματος και δικαιώματος... 53 52. Φορείς του εκλογικού δικαιώματος... 53 53. Άσκηση του εκλογικού δικαιώματος... 54 54. Η ψηφοφορία (άρθρο 51 Σ.)... 55 55. Εκλογή αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο... 56 56. Δημοψήφισμα... 57 57. Σύνοψη: Αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος... 59 Β. ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ - ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 58. Έννοια, ιστορικά πολιτικών κομμάτων... 60 59. Πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα... 61
222 Περιεχόμενα 60. Ενδοκομματική δημοκρατία... 61 61. Εκλογικό σύστημα... 62 V Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 62 Γενικά: ο αρχηγός του κράτους... 65 63. Προϋποθέσεις εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας... 66 64. Αρμοδιότητα - Διαδικασία εκλογής... 67 65. Ασυμβίβαστα με το αξίωμα... 68 66. Αναπλήρωση του Προέδρου... 69 67. Διάρκεια, έναρξη και λήξη της θητείας... 70 68. Ευθύνη του Προέδρου... 70 69. Αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας... 71 70. Χορηγία Προέδρου... 73 VI Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 71. Άσκηση γενικής πολιτικής... 75 72. Είδη κυβερνήσεων... 75 73. Δομή της Κυβερνήσεως... 76 74. Συγκρότηση της Κυβερνήσεως... 76 75. Σχηματισμός της Κυβερνήσεως... 77 76. Οργάνωση της Κυβερνήσεως... 80 77. Αναπλήρωση του Πρωθυπουργού... 81 78. Η ευθύνη των Υπουργών... 83 VII Η ΒΟΥΛΗ 79. Γενικά... 87 80. Η εκλογή των Βουλευτών... 88 81. Η κατάσταση του Βουλευτή... 90 82. Οργάνωση της Βουλής... 91
Περιεχόμενα 223 83. Κοινοβουλευτικές ομάδες... 93 84. Σχηματισμοί της Βουλής... 93 85. Λειτουργία της Βουλής... 94 86. Η νομοθετική λειτουργία της Βουλής... 95 87. Λήξη βουλευτικής περιόδου... 97 88. Αναβίωση της Βουλής... 98 VIII Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ 89. Σχέση με νομοθετική και εκτελεστική εξουσία... 99 90. Η απονομή της δικαιοσύνης... 100 91. Η προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών... 100 92. Η «δημοκρατική νομιμοποίηση» του δικαστή... 101 IX ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 93. Τα συστήματα, γενικά... 103 94. Ιεροκρατικό σύστημα - Πολιτειοκρατικό σύστημα... 103 95. Απόλυτος - ήπιος χωρισμός... 103 96. Στην Ελλάδα... 103 X ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Α. ΓΕΝΙΚΑ 97. Βασικές έννοιες... 105 98. Διοικητικό Δίκαιο... 108 99. Διοικητική επιστήμη... 111 100. Η επιστήμη του Διοικητικού Δικαίου... 112 101. Το Δίκαιο της Δημόσιας Διοικήσεως... 112 Β. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ 102. Έννοια οργανώσεως της Δημόσιας Διοικήσεως... 113
224 Περιεχόμενα 103. Η λειτουργική οργάνωση... 114 104. Η εδαφική οργάνωση... 116 105. Ο ιεραρχικός έλεγχος... 117 106. Η διοικητική προσφυγή... 119 107. Η διοικητική εποπτεία... 120 ΧΙ ΤΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Α. ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 108. Γενικά... 123 109. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας... 123 110. Η Κυβέρνηση... 125 111. Ο Πρωθυπουργός... 126 112. Οι Αντιπρόεδροι της Κυβερνήσεως... 127 113. Οι Υπουργοί... 127 114. Οι Υφυπουργοί... 127 115. Οι Γενικοί Γραμματείς, άλλα όργανα... 128 116. Τα Μεγάλα Σώματα της Διοίκησης... 128 117. Οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές... 130 Β. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 118. Γενικά... 131 119. Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση... 131 120. Τα όργανα της Αποκεντρωμένης Διοικήσεως... 132 121. Ο Γενικός Γραμματέας... 132 122. Το Συμβούλιο της Αποκεντρωμένης Διοικήσεως... 132 123. Υπουργεία Χωρικής Αρμοδιότητας... 132 Γ. ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 124. Γενικά... 133 125. Διακρίσεις των διοικητικών οργάνων... 133
Περιεχόμενα 225 126. Ίδρυση διοικητικών οργάνων, ολοκλήρωση, υπόσταση... 135 127. Κατάργηση διοικητικού οργάνου... 137 128. Αρμοδιότητα διοικητικού οργάνου... 137 129. Μεταβίβαση αρμοδιότητας... 139 130. Νόμιμη σύνθεση συλλογικού οργάνου... 140 131. Κανόνες συζητήσεως, ψηφοφορίας, αποφάσεως... 142 Δ. ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 132. Στοιχεία της έννοιας... 143 133. Πρακτική σημασία των δημόσιων νομικών προσώπων... 144 134. Διακρίσεις δημόσιων νομικών προσώπων... 144 135. Η ίδρυση δημόσιων νομικών προσώπων... 146 136. Η κατάργηση δημόσιων νομικών προσώπων... 147 137. Η οργάνωση των δημόσιων νομικών προσώπων... 147 138. Η συγκρότηση των δημόσιων νομικών προσώπων... 148 139. Η λειτουργία των δημόσιων νομικών προσώπων... 149 ΧΙΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ 140. Γενικά... 151 141. Δήμοι (και Κοινότητες)... 152 142. Περιφέρειες... 154 ΧΙΙΙ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Α. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ 143. Η νομική δράση... 155 144. Η διοικητική διαδικασία γενικά... 155 145. Γνωμοδοτική διαδικασία... 156
226 Περιεχόμενα 146. Είδη γνωμοδοτήσεων/γνωμών... 157 147. Χαρακτηριστικά της γνώμης/γνωμοδοτήσεως... 160 148. Η σύνθετη διοικητική ενέργεια... 160 149. Η συμμετοχή των διοικουμένων... 161 Β. ΜΟΝΟΜΕΡΗΣ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ Α. Οι διοικητικές πράξεις, γενικά 164 150. Η διοικητική πράξη... 164 151. Διακρίσεις διοικητικών πράξεων... 165 152. Χαρακτηριστικά της διοικητικής πράξεως... 168 153. Ελαττωματικές διοικητικές πράξεις... 170 Β. Τύπος διοικητικής πράξεως, δημοσίευση, αιτιολογία 171 154. Έννοια και είδη τύπου... 171 155. Ειδικότερα το έγγραφο... 171 156. Δημοσίευση... 172 157. Αιτιολογία διοικητικής πράξεως... 173 Γ. Ισχύς διοικητικής πράξεως 174 158. Έναρξη ισχύος... 174 159. Λήξη ισχύος... 176 160. Εξαφάνιση της πράξεως... 177 161. Κατάργηση πράξεως... 177 162. Ανάκληση πράξεως... 177 Γ. ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ 163. Γενικά... 180 164. Οι ρυθμίσεις... 181 165. Συμβάσεις ιδιωτικού και διοικητικού δικαίου... 181 166. Τα στοιχεία της διοικητικής συμβάσεως... 182 167. Το εφαρμοστέο δίκαιο στις διαφορές από διοικητικές 182 συμβάσεις...
Περιεχόμενα 227 168. Η «διοικητική διαδικασία»... 183 169. Ο διαγωνισμός... 183 170. Απευθείας ανάθεση... 185 171. Η κατακυρωτική απόφαση... 186 172. Ανάθεση... 187 173. Τύπος των διοικητικών συμβάσεων... 187 174. Εκτέλεση της διοικητικής συμβάσεως... 188 175. Αξιώσεις αποζημιώσεως... 190 176. Η λύση της διοικητικής συμβάσεως... 190 ΧIV ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ 177. Γενικά... 191 178. Συμπεριφορά οργάνου της Διοικήσεως... 193 179. Παρανομία... 195 180. Ζημία... 196 181. Αιτιώδης συνάφεια... 196 182. Αντικειμενική η ευθύνη... 197 183. Η αποζημίωση... 197 184. Ευθύνη του υπαίτιου οργάνου... 197 185. Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο, ΕΣΔΑ... 198 XV ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ 186. Έννοια και κατηγορίες... 199 187. Ειδικές διατάξεις του Συντάγματος... 200 XVI ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 188. Βασικές έννοιες... 205 189. Φορείς... 206 190. Δεσμευόμενοι... 206 191. Περιορισμοί... 207
228 Περιεχόμενα 192. Δημόσιο συμφέρον και ατομικά δικαιώματα... 207 193. Τα «ανεπιφύλακτα» δικαιώματα... 207 194. Ανάγκη και μορφές προστασίας... 208 195. Τα διάφορα δικαιώματα... 208 Λεξιλόγιο... 211