ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ: ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΗΧΟΥΣ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΜΟΥΣΙΚΗ

ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ: ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΗΧΟΥΣ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΜΟΥΣΙΚΗ Ζιακούλη Αικατερίνη Μουσικός Νηπιαγωγός Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων και Καλλιτεχνικών Αγώνων Α/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Πιερίας Κατερίνη 2009

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ 1) Ο/η νηπιαγωγός έχει διάφορα όργανα. Τα παιδιά κάθονται σε ημικύκλιο. Κάθε όργανο περνάει από χέρι σε χέρι. Το κάθε παιδί βρίσκει τρόπο να το κάνει να ηχήσει, όπως αυτό νομίζει. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να παίξουν με ανορθόδοξους τρόπους και να μην ψάχνουν «το σωστό» τρόπο. (Στόχος: εξερεύνηση ηχητικών πηγών). 2) Ο/η νηπιαγωγός δείχνει ένα-ένα τα όργανα και ρωτά αν τα παιδιά μπορούν να μαντέψουν το όνομα του κάθε οργάνου. Τα παιδιά ψάχνουν για πιθανές ονομασίες. Ο/η νηπιαγωγός χτυπάει ρυθμικά το όνομα (με το αντίστοιχο όργανο) και τα παιδιά επαναλαμβάνουν με παλαμάκια. Π.χ. τρι-γω-νο, κου-δου-να-κια κλπ. Παίρνουν το κάθε όργανο, το χτυπούν (με όποιο τρόπο θέλουν) και το δίνουν στο διπλανό τους. Το ίδιο γίνεται με όλα τα όργανα. (Στόχοι: να γνωρίσουν τα όργανα της τάξης και την ονομασία τους, να δοκιμάσουν να παράγουν ήχο στα διάφορα όργανα). 3) Κάθε παιδί παίρνει ένα όργανο και χτυπάει ρυθμικά το όνομα του οργάνου που κρατάει. Το παιχνίδι συνεχίζεται με μορφή αλυσίδας, δηλαδή ο καθένας συνεχίζει, χωρίς παύση, μόλις τελειώσει ο προηγούμενος του. Όταν χτυπήσει και το τελευταίο παιδί, όλοι δίνουν το όργανο που κρατούν στον διπλανό τους και συνεχίζουν το παιχνίδι (έτσι ώστε το κάθε παιδί να παίξει περισσότερα όργανα). 4) Το ίδιο παιχνίδι επαναλαμβάνεται σε επόμενα μαθήματα. Αντί για το όνομα του οργάνου, τα παιδιά μπορούν να χτυπούν το δικό τους όνομα ή άλλες λέξεις π.χ. αντικείμενα της τάξης, χρώματα, ονόματα ζώων κλπ. (Στόχοι: εξερεύνηση ηχητικών πηγών και ετοιμότητα αντίδρασης). Παραλλαγή: Ο καθένας χτυπάει το όνομα ενός άλλου παιδιού. Συνεχίζει χωρίς παύση, αυτός που άκουσε το όνομά του. Προϋπόθεση αποτελεί να έχουν γνωριστεί τα παιδιά μεταξύ τους. (Στόχοι: ετοιμότητα αντίδρασης, ρυθμικό παίξιμο). 5) Τα παιδιά κάθονται σε ημικύκλιο. Ο/η νηπιαγωγός δίνει στο πρώτο παιδί ένα όργανο (τυμπανάκι ή πιατίνι ή μεταλλόφωνο). Εξηγεί ότι το κάθε παιδί πρέπει να βρει έναν διαφορετικό τρόπο να παίξει με το όργανο αυτό. Κάθε παιδί παίζει και δίνει το οργανάκι στο διπλανό του. (Στόχοι: ανακάλυψη ηχητικών δυνατοτήτων, εφευρετικότητα). 2

6) Ο/η νηπιαγωγός κρατάει ένα όργανο με δυνατό ήχο (π.χ. πιατίνι) και δίνει σε κάθε παιδί ένα όργανο. Εξηγεί ότι πρέπει να είναι έτοιμα και να παίξουν, όπως θέλουν, μόλις ακούσουν το πιατίνι να χτυπάει. Με το δεύτερο χτύπημα στο πιατίνι, όλοι πρέπει να σταματήσουν. Δίνει το πιατίνι σ ένα παιδί κι επαναλαμβάνει το παιχνίδι. (Στόχοι: ετοιμότητα αντίδρασης, ακουστική αναγνώριση οργάνου). Παραλλαγή: Αν ο/η νηπιαγωγός χτυπήσει ένα όργανο με απαλό ήχο (π.χ. τριγωνάκι), τότε τα παιδιά πρέπει να εντείνουν την προσοχή τους και να παίξουν και τα ίδια απαλότερα για να ακούσουν το δεύτερο σινιάλο. 7) Τα παιδιά παίρνουν από ένα όργανο και παίζουν το ένα μετά το άλλο παιχνίδι αλυσίδας. Κάθε παιδί παίζει μία μόνο φορά, αμέσως μόλις σβήσει ο ήχος του προηγούμενου οργάνου. Σημείωση: Αν το προηγούμενο χτύπημα προέρχεται από όργανο με κοφτό ήχο, τότε το επόμενο παιδί πρέπει να αντιδράσει πολύ γρήγορα. Αν αντίθετα προέρχεται από όργανο με διαρκή ήχο, πρέπει να περιμένει ώσπου να σβήσει ο ήχος τελείως. (Στόχοι: ετοιμότητα αντίδρασης, ακουστική παρατήρηση, συγκέντρωση). 8) Κάθε παιδί παίρνει ένα όργανο και το παίζει με διαφοροποιημένες κινήσεις π.χ. κουρασμένα, νευρικά, χαρούμενα, θλιμμένα, σκληρά, απαλά. Όλα τα παιδιά παρατηρούν την ποιότητα του ήχου σε σχέση με την κίνηση του χεριού. (Στόχος: σύνδεση κίνησης με ήχο, ευαισθητοποίηση στην ποιότητα του ήχου). ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΟΙΑ 1) Κάθονται όλα τα νήπια σε ημικύκλιο κρατώντας ένα οργανάκι. Ένα παιδί στέκεται όρθιο με κλειστά μάτια. Με το σύνθημα του/της νηπιαγωγού χτυπά κάποιος ένα όργανο και το παιδί με τα κλειστά μάτια πρέπει να βρει ποιο όργανο ακούστηκε. Σε ένα προηγούμενο στάδιο, το ίδιο παιχνίδι μπορεί να παιχτεί και το κάθε νήπιο προσπαθεί να αναγνωρίσει τη φωνή του συμμαθητή του που μιλάει. 2) Δύο ομάδες κάθονται πλάτη με πλάτη και κρατούν ίδια όργανα η κάθε μία. Όποιο όργανο ακουστεί από την πρώτη ομάδα πρέπει να ακουστεί και από τη δεύτερη. Παραλλαγή: Όποιο ρυθμικό σχήμα ακουστεί πρέπει να επαναληφθεί από το ίδιο όργανο της άλλης ομάδας. 3

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΤΑΣΗ 1) Τα παιδιά χτυπούν τα οργανάκια τους όπως ο/η νηπιαγωγός (σιγανά δυνατά). 2) Τα νήπια χτυπούν τα οργανάκια τους κάθε φορά αντίθετα: ο/η νηπιαγωγός δυνατά, τα παιδιά σιγανά. 3) Μαέστρος- ορχήστρα: τα όργανα παίζουν δυνατά σιγά σύμφωνα με τις υποδείξεις του μαέστρου. 4) Τα παιδιά προσπαθούν να γράψουν στο χαρτί με όποιο τρόπο θέλουν τους δυνατούς και σιγανούς ήχους. Στη συνέχεια μπορούν να παίξουν από το χαρτί τους ήχους. 5) Σταδιακή αύξηση ελάττωση της έντασης: Προσπαθούμε να μιμηθούμε τον ήχο που κάνει ένα αυτοκίνητο που πλησιάζει, περνά από μπροστά μας και απομακρύνεται. ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ 1) Κουρδιστά ανθρωπάκια: Ο/η νηπιαγωγός «κουρδίζει» τα νήπια και προχωρούν με τους ήχους του τυμπάνου. Στην πορεία αρχίζουν να ξεκουρδίζονται και προχωρούν όλο και πιο αργά, τα κουρδίζει και ξανά από την αρχή. 2) Δύο τρένα: Ένα αργό και ένα γρήγορο. Τα νήπια χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μία είναι το αργό τρένο που κουβαλάει χρυσάφι και η άλλη ένα σύγχρονο ηλεκτρικό τρένο που πηγαίνει γρήγορα. Το κάθε τρένο ακούει σε ένα όργανο. Για παράδειγμα, το αργό στο τύμπανο και το γρήγορο στο ντέφι. Ανάλογα με το ποιο όργανο παίζει ο/η νηπιαγωγός κινείται και το αντίστοιχο τρένο. 3) Όλα τα νήπια μαζί πιάνουν ένα μεγάλο πανί και το κουνούν σύμφωνα με την ταχύτητα της μουσικής που ακούγεται. 4) Τα νήπια παίρνουν από ένα μαντήλι στο χέρι και χορεύουν στο ρυθμό της μουσικής που ακούγεται (Διαλέγουμε αντίστοιχα αργές ή γρήγορες μελωδίες). 4

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ 1) Τα νήπια παρατηρούν τον ήχο από τα όργανα της τάξης τους και βρίσκουν αυτά που ο ήχος τους κρατά πολύ. 2) Τα νήπια τραγουδούν με μια μεγάλη αναπνοή (κρατούν μια νότα όσο τους φτάνει ο αέρας). 3) Η αλυσίδα των οργάνων: το ένα μετά το άλλο όργανο παίζει μόλις σταματήσει ο ήχος του προηγούμενου. 4) Κίνηση ρομπότ κίνηση σκιέρ: Σε πρώτη φάση τα παιδιά μεταμορφώνονται αντίστοιχα σε ρομπότ και σκιέρ και κινούνται ανάλογα στο χώρο. Στη συνέχεια, το μολύβι γίνεται ρομπότ και περπατά αφήνοντας σημάδια πίσω του ή γίνεται σκιέρ που αφήνει το σημάδι του στο χιόνι. 5) Τα νήπια προσπαθούν να αναπαράγουν με τη φωνή τα σημάδια του ρομπότ και του σκιέρ. ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΟ ΥΨΟΣ 1) Τα νήπια δείχνουν με το χέρι ψηλά ή χαμηλά και παράγουν αντίστοιχους ήχους με τη φωνή. 2) Τα νήπια γράφουν τους λεπτούς ήχους ψηλά στο χαρτί και τους χοντρούς χαμηλά. Στη συνέχεια «διαβάζουν» τους ήχους και τους αναπαράγουν με τη φωνή. ΑΚΡΟΑΣΗ 1) Τα νήπια προσπαθούν να διακρίνουν ανάμεσα σε φυσικούς και τεχνητούς ήχους που ακούνε. Ακούγονται από κασέτα ήχοι π.χ. βροχής, αέρα, κελάηδημα πουλιών και τα παιδιά πρέπει να μαντέψουν τι είδους ήχος είναι. Μπορεί ο/η νηπιαγωγός να κάνει ερωτήσεις του είδους: Ο ήχος ήταν δυνατός; Ο ήχος ήταν συνεχόμενος; Κρατούσε πολλή ώρα; Ήταν κοφτοί ήχοι; Είχε λεπτή τσιριχτή φωνή; Είχε χοντρή φωνή; κλπ. Όλους τους ήχους μπορούν τα παιδιά να τους μιμούνται με φωνή ή με όργανα. 2) Διάκριση ειδών μουσικής: νανούρισμα, εμβατήριο, δημοτικά τραγούδια, ξένα παιδικά τραγούδια, αποσπάσματα από τη συμφωνική και χορωδιακή μουσική (με χαρακτηριστικά έντονα είτε στο ρυθμό, είτε στη μελωδία), έντεχνο ελληνικό τραγούδι, μουσική 5

κινηματογράφου, λαϊκή μουσική άλλων χωρών, χοροί σύγχρονοι και παλαιοί, ροκ, τζαζ. 3) Είμαστε όλοι μέσα σε ένα αερόστατο και ταξιδεύουμε σε διάφορα μέρη της χώρας μας ή και σε όλο τον κόσμο. Κάνουμε στάσεις σε διάφορα γεωγραφικά διαμερίσματα/χώρες. Έχουμε μουσική που μας συνοδεύει στο ταξίδι μας και στις διάφορες στάσεις μας ακούμε μουσική από την περιοχή/χώρα εκείνη. 4) Έχουμε μια σειρά από διαφορετικά είδη μουσικής. Παράδειγμα: το πρώτο είναι νανούρισμα, το δεύτερο εμβατήριο, το τρίτο ροκ μουσική, το τέταρτο συρτό (μικρά αποσπάσματα στη σειρά και ανακατωμένα). Τα παιδιά πρέπει να κάνουν τις ανάλογες κινήσεις μόλις αλλάζει η μουσική. Στο νανούρισμα κοιμίζουν το μωρό τους, στο εμβατήριο περπατούν στητά σαν σε παρέλαση, στο ροκ χορεύουν έντονα και στο συρτό κάνουν κύκλο και χορεύουν με απλά βήματα. 5) Τα νήπια ακούνε ήχους από μουσικά όργανα και προσπαθούν να διακρίνουν το ηχόχρωμα των μουσικών οργάνων (παραδοσιακών και της συμφωνικής ορχήστρας). 6) Τα νήπια ακούνε μουσικές μελωδίες και ανταποκρίνονται με ζωγραφική. 7) Τα νήπια ακούνε μελωδίες και ανταποκρίνονται με μίμησηδραματοποίηση (όπου υπάρχει τέτοια δυνατότητα). 8) Τα νήπια ακούνε μελωδίες και ανταποκρίνονται με κίνηση (όπου υπάρχει τέτοια δυνατότητα). ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ - Η διάρκεια της ακρόασης δεν πρέπει να ξεπερνά στην αρχή τα 2 λεπτά εκτός και αν συνοδεύεται από κίνηση ή ζωγραφική (μπορεί να επαναλαμβάνεται το απόσπασμα πολλές φορές). - Τα αποσπάσματα πρέπει να είναι προσεκτικά επιλεγμένα και καθαρά ηχογραφημένα. - Βασική προϋπόθεση είναι να προετοιμάζουμε τα παιδιά πριν από την ακρόαση είτε με εισαγωγή λεκτική είτε με παιχνίδια δραστηριότητες σχετικές με το θέμα της ακρόασης. - Στη διάρκεια της ενεργητικής ακρόασης δεν απασχολούμαστε με τίποτε άλλο, παρά μόνο ακούμε μουσική. 6

Με την ακρόαση πετυχαίνουμε: 1) Ανάπτυξη της ακουστικής αντίληψης 2) Διαμόρφωση θετικής στάσης προς τη μουσική 3) Ανάπτυξη της συγκέντρωσης και της φαντασίας των παιδιών. ΦΩΝΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Το τραγούδι και η κίνηση είναι τα πιο σημαντικά μέσα με τα οποία εκφράζεται το παιδί. Είναι απαραίτητο να έχει η νηπιαγωγός μια συλλογή από τραγούδια για όλο το χρόνο. Η παρουσίαση των τραγουδιών πρέπει να γίνεται απλά και φυσικά, αν είναι δυνατό χωρίς κασετόφωνο, άμεσα από τον/την νηπιαγωγό. Η πρώτη παρουσίαση του τραγουδιού καλό είναι να γίνει στον κανονικό ρυθμό, ολόκληρο χωρίς διακοπές όπως πρέπει να το μάθουν τα παιδιά. Το τραγούδι δεν εξαντλείται σε ένα μάθημα αλλά σε δύο, τρία ή και περισσότερα. Στόχοι: - Να ανακαλύψουν τα παιδιά τη φωνή τους σαν μέσο έκφρασης. - Να μπορούν να μαθαίνουν ένα τραγούδι με την ακοή. - Να τοποθετούν σωστά τη φωνή τους. - Να συγχρονίζονται στο ρυθμό του τραγουδιού. - Να αποκτήσουν ένα ρεπερτόριο από πολλά και εύκολα τραγούδια. - Να συνειδητοποιούν την εξέλιξη της μελωδίας, τις επαναλήψεις κάποιων μοτίβων, τα πηδήματα της μελωδίας, βοηθώντας με την κίνηση του χεριού. Πώς παρουσιάζουμε ένα καινούριο τραγούδι: - Εάν έχει σχέση με κάποιο μύθο ή παραμύθι, διηγούμαστε την ιστορία και στο τέλος τραγουδάμε το τραγούδι που έχει πλέον γνωστό θέμα και μαθαίνεται πιο εύκολα από τα παιδιά. - Εάν το τραγούδι εντάσσεται μέσα σε ένα γενικότερο θέμα που επεξεργαζόμαστε εκείνη την εποχή, όπως π.χ. το ποτάμι ή τη βροχή συμπληρώνουμε την παρουσίαση του τραγουδιού και από άλλες δραστηριότητες, όπως ακρόαση σχετικών αποσπασμάτων μουσικών ή μίμηση ήχων σχετικών ή δραματοποίηση σχετικού θέματος. - Εάν μπορούμε να κάνουμε και διάφορες απλές κινήσεις σχετικές με το περιεχόμενο του τραγουδιού, βοηθά πάντα στη γρηγορότερη εκμάθησή του από τα παιδιά. - Προσπαθούμε να έχει κάποια έντονα ρυθμικά στοιχεία που μπορούν εύκολα να τραβήξουν την προσοχή. - Η μελωδία πρέπει να είναι απλή και να μπορούν τα παιδιά να τη συνοδεύουν κουνώντας το χέρι μια ψηλά, μια χαμηλά ανάλογα με το πώς πηγαίνει η μελωδία. 7

- Αφού το ακούσουν την πρώτη φορά τα παιδιά το τραγούδι, τη δεύτερη φορά προσέχουν τα λόγια, ή μπορούν να ακολουθήσουν το ρυθμό του τραγουδιού χτυπώντας παλαμάκια. - Αφού μάθουν και τα λόγια μπορούμε να τους δώσουμε και τα οργανάκια και να συνοδεύουν το τραγούδι. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1991). «Λαϊκά τραγούδια και παιχνίδια για παιδιά». Αθήνα, Ψυχογιός 2) Δαράκη, Π. (1986). «Ομαδικά παιχνίδια των παιδιών μας». Αθήνα, Gutenberg 3) Δημητράτου, Β. (1995). «Η μουσική πάει στο Νηπιαγωγείο. Μουσικές και κινητικές δραστηριότητες για παιδιά προσχολικής ηλικίας». Αθήνα, Οδυσσέας 4) Θεοδωρίδης, Ν. (1996). «Τραγουδοπαίχνιδα». Θεσ/νικη, ο ίδιος 5) Κουλεντιανού, Μ. (1994). «Εικονογραφημένα δημοτικά τραγούδια και παιχνίδια για παιδιά». Αθήνα, Θυμάρι 6) Κυνηγού Φλάμπουρα (1998). «Λαϊκά μουσικά όργανα του κόσμου». Αθήνα, Ακρίτας 7) Maki Jukka. «Η Χαρά της Μουσικής» (Βιβλίο για το δάσκαλο). Αθήνα, Πατάκης 8) Μακροπούλου, Ε. Βαρελάς, Δ. «Μουσική: Το πιο συναρπαστικό Παιχνίδι». Αθήνα, Fagotto 9) Ματθαίου, Σ. (1996). «Μουσικό τετράδιο για νηπιαγωγούς». Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα 10) Σακελλαρίδης, Γ. Ραΐση-Βολανάκη Τ. «Μουσικά παιχνίδια» (Για παιδιά 4-12 χρόνων). Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα 11) Σέργη, Λ. (1991). «Δημιουργική μουσική αγωγή για τα παιδιά μας». Αθήνα, Gutenberg 12) Σέργη, Λ. (1994). «Θέματα μουσικής και μουσικής παιδαγωγικής». Αθήνα, Gutenberg 13) Storms Ger. «100 Μουσικά Παιχνίδια» (Επιμέλεια-Μετάφραση: Μιχάλης Τόμπλερ). Αθήνα, Edition Orpheus-Σ&Μ Νικολαΐδης ΟΕ 8

14) Χαραλάμπους, Α. (2002). «Μουσικά παιχνίδια στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία». Αθήνα, Ατραπός - «Το Κόκκινο» βιβλίο - «Το Κίτρινο» βιβλίο - «Το Πράσινο» βιβλίο 9