Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Π.3.2.5 Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α Λυκείου Θεματική ενότητα: Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση Τίτλος: «Αυτοαναφορά: έννοια και λειτουργία στη νεοελληνική ποίηση.» Συγγραφή: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΕΝΟΥΤΣΟΥ Εφαρμογή: ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΩΤΣΑΚΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.2.5. Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 33

Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Αυτοαναφορά: έννοια και λειτουργία στη νεοελληνική ποίηση Εφαρμογή σεναρίου Καλλιόπη Κωτσάκη Δημιουργία σεναρίου Μαριάννα Βενούτσου Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική λογοτεχνία Τάξη Α Λυκείου Σχολική μονάδα Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Κρήτης (Ρέθυμνο) Χρονολογία Από 09-1-2014 έως 23-1-2014. Διδακτική/θεματική ενότητα Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση Διαθεματικό Όχι Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα Χρονική διάρκεια 4 ώρες Σελίδα 3 από 33

Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής. ΙΙ. Εικονικός χώρος: ιστολόγιο μαθήματος. Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Η εφαρμογή του σεναρίου απαιτούσε την εξοικείωση των μαθητών με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας αλλά και με τον συνδυασμό μεθόδων διδασκαλίας (εισήγηση, κατευθυνόμενος διάλογος), ενώ η οργάνωση του σεναρίου στο χρονικό περιθώριο των τεσσάρων ωρών είχε ως προϋπόθεση τη δημιουργία των ομάδων από τη διδάσκουσα και τη γνωστοποίηση της σύνθεσής τους στους μαθητές το χρονικό διάστημα μεταξύ της Α και Β φάσης του σεναρίου. Ακόμη, προϋπόθεση ήταν η ικανοποιητική γνώση των προγραμμάτων του Η/Υ και συγκεκριμένα των ακόλουθων εργαλείων: μηχανή αναζήτησης, πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου (ΠΕΚ), λογισμικό παρουσίασης, δημιουργία συννεφόλεξου, ανάρτηση αρχείων σε ηλεκτρονικό περιβάλλον (ιστολόγιο). Προϋποθέσεις ως προς την υλικοτεχνική υποδομή αποτελούν ο κατάλληλος εξοπλισμός της αίθουσας, ο φορητός Η/Υ, ο βιντεοπροβολέας, η πρόσβαση στο διαδίκτυο και η χρήση του εργαστηρίου Πληροφορικής κατά τη Β και τη Γ φάση (ανάγνωση και μετά την ανάγνωση). Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Μαριάννα Βενούτσου, Αυτοαναφορά: έννοια και λειτουργία στη νεοελληνική ποίηση, Νεοελληνική Λογοτεχνία, Α Λυκείου, 2013. Το σενάριο αντλεί Σελίδα 4 από 33

Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα της Λογοτεχνίας της Α Λυκείου (ΦΕΚ 1562/2011), ορίζει τρεις θεματικές ενότητες. Η δεύτερη θεματική ενότητα έχει τον τίτλο «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση». Έτσι το σενάριο εφαρμόστηκε ως εισαγωγή της δεύτερης θεματικής ενότητας. Με την εστίαση στην έννοια της αυτοαναφοράς στο σενάριο, υπήρχε η στόχευση να αποκτήσουν οι μαθητές γνώσεις και δεξιότητες ώστε α) να αναγνωρίζουν τα αυτοαναφορικά ποιήματα και β) να μπορούν να σχολιάζουν τον ρόλο της αυτοαναφοράς σε ποιήματα παραδοσιακά και μοντέρνα. Η εφαρμογή του σεναρίου ολοκληρώθηκε σε τρεις φάσεις. Η Α φάση (πριν την ανάγνωση), ολοκληρώθηκε σε μία διδακτική ώρα. Στη διάρκειά της οι μαθητές αντάλλαξαν απόψεις και στοχάστηκαν με αφορμή τα ερωτήματα τι είναι ποίηση και ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης στον κόσμο. Η Β φάση (ανάγνωση) ολοκληρώθηκε σε δύο διδακτικές ώρες και οι μαθητές γνώρισαν, κατανόησαν και εντόπισαν την έννοια της «αυτοαναφοράς» σε ποιήματα παραδοσιακά και μοντέρνα. Συνειδητοποίησαν πως οι δημιουργοί-ποιητές ανοίγουν έναν διάλογο με την ποίηση και πως ο καθένας τους επιφυλάσσει έναν ιδιαίτερο ρόλο για αυτήν. Επιπλέον, ανέδειξαν τους ποιητές ως υπεύθυνους δημιουργούς με συνείδηση του χρέους τους απέναντι στην τέχνη. Η Γ φάση (μετά την ανάγνωση), ολοκληρώθηκε σε μία διδακτική ώρα όπου οι μαθητές γνώρισαν και πλοηγήθηκαν στους Συμφραστικούς πίνακες λέξεων για τους μείζονες έλληνες ποιητές της Πύλης για την ελληνική γλώσσα και διάβασαν αυτοαναφορικά ποιήματα. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Η ανάγνωση ποιημάτων ποιητικής προκύπτει και από τον τίτλο του σεναρίου. Διαβάζοντας μια ποικιλία παραδοσιακών και μοντέρνων ποιημάτων, γνωρίσαμε τη Σελίδα 5 από 33

σημασία του όρου αυτοαναφορά. Ακόμη, κατανοήσαμε τον ρόλο της και την πρόσληψή της από παραδοσιακούς και μοντέρνους ποιητές. Τέλος, το πλαίσιο του σεναρίου, όπως οριοθετείται από τον τίτλο, έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές να τοποθετηθούν οι ίδιοι ως αναγνώστες απέναντι στην έννοια της αυτοαναφοράς και στον ρόλο της στη νεοελληνική ποίηση. Η εφαρμογή του σεναρίου με την αξιοποίηση της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου διδασκαλίας έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές να ανταλλάξουν απόψεις σε ένα περιβάλλον συνεργασίας και οικειότητας. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώξαμε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να κατανοήσουν πως η τέχνη γενικότερα, μέρος της οποίας αποτελεί και η ποίηση, πολλές φορές γίνεται μέσο ενός διαλόγου με τους δημιουργού της. Γνώσεις για τη γλώσσα/λογοτεχνία Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώξαμε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να γνωρίσουν την έννοια, τη σημασία της αυτοαναφοράς στην ποίηση. να κατανοήσουν πως η αυτοαναφορά έχει συγκεκριμένη λειτουργία σε κάθε ποίημα, η οποία ποικίλει ανάλογα με τη διάθεση και τους σκοπούς κάθε ποιητή. να συνειδητοποιήσουν πως η αυτοαναφορά είναι μάλλον συχνότερη στα μοντέρνα ποιήματα, παρά στα πιο παραδοσιακά. Γραμματισμοί Με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας του σεναρίου οι μαθητές μπορούσαν: να αναγνωρίζουν, ως αναγνώστες, ένα αυτοαναναφορικό ποίημα. να κατανοούν και να σχολιάζουν τη λειτουργία της αυτοαναφοράς στα ποιητικά κείμενα. Σελίδα 6 από 33

να χαρακτηρίζουν ένα αυτοαναφορικό ποίημα, ανάλογα με την περίπτωση, ως άμεσο, ζωντανό, παραστατικό, αινιγματικό κτλ. να αναγνωρίζουν και να σχολιάζουν αν η αυτοαναφορά σε ένα ποιητικό έργο είναι άμεση και εύκολα αναγνωρίσιμη από τον αναγνώστη ή έμμεση και πλάγια. Καθώς αξιοποιήθηκαν οι ΤΠΕ σε όλες τις φάσεις της διδακτικής πορείας του σεναρίου οι μαθητές με την ολοκλήρωσή του μπορούσαν: να χρησιμοποιούν τις απλές εφαρμογές του Η/Υ (πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου, λογισμικό παρουσίασης, δημιουργία συννεφόλεξου), να αναζητούν και να αξιοποιούν σωστά πληροφορίες μέσω του διαδικτύου να αναρτούν τις εργασίες τους στο ηλεκτρονικό περιβάλλον του ιστολογίου. Διδακτικές πρακτικές Το σενάριο κατά την εφαρμογή του ολοκληρώθηκε σε τρεις φάσεις (πριν την ανάγνωση, κυρίως ανάγνωση, μετά την ανάγνωση) και στηρίχθηκε στον συνδυασμό διδακτικών μεθόδων ωστόσο, η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας είχε κεντρική θέση. Στην Α φάση (πριν την ανάγνωση), η μετωπική διδασκαλία και ο κατευθυνόμενος διάλογος ανέδειξαν τον στόχο και τον σχεδιασμό της διδακτικής πορείας του σεναρίου. Η Α φάση (μία ώρα) πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα διδασκαλίας με φορητό Η/Υ, με σύνδεση στο διαδίκτυο και βιντεοπροβολέα. Το ερώτημα τι είναι ποίηση; αποτέλεσε το επίκεντρο του διαλόγου των μαθητών τόσο μεταξύ τους όσο και με την εκπαιδευτικό, ενώ η παρακολούθηση του βίντεο Γιάννης Ρίτσος: Πώς γράφω έφερε στο προσκήνιο τον ρόλο της ποίησης. Στη Β φάση με την εναλλαγή μετωπικής και ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και μέσα σε ένα κλίμα συνεργασίας και οικειότητας οι μαθητές διάβασαν ποιήματα ποιητικής, παραδοσιακά και μοντέρνα και αντάλλαξαν απόψεις μεταξύ τους και με τη διδάσκουσα. Με την καθοδήγηση της διδάσκουσας επέλεξαν και αξιοποίησαν πληροφορίες από το Σελίδα 7 από 33

διαδίκτυο. Στη Γ φάση η πλοήγηση στο ηλεκτρονικό περιβάλλον Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα της Πύλης για την ελληνική γλώσσα, και συγκεκριμένα στους Συμφραστικούς πίνακες λέξεων για μείζονες έλληνες ποιητές, έδωσε την πρωτοβουλία στους μαθητές, οι οποίοι αναζήτησαν και διάβασαν περισσότερα αυτοαναφορικά ποιήματα. Στη συνέχεια, αφού επέλεξαν συγκεκριμένα ποιήματα, δημιούργησαν το συννεφόλεξό τους και η ολομέλεια της τάξης δημιούργησε ένα κολάζ στίχων ποιητικής. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Το θέμα του σεναρίου επιλέχθηκε όχι μόνο γιατί είναι συμβατό με το Πρόγραμμα Σπουδών της Α Λυκείου, αλλά κυρίως γιατί η αυτοαναφορά στην ποίηση φανερώνει τον στοχασμό των δημιουργών καθώς διαλέγονται με την τέχνη τους. Η διατύπωση των σκέψεων των ποιητών, αλλά και η έκφραση των συναισθημάτων τους προκάλεσαν το ενδιαφέρον των μαθητών, οι οποίοι διάβασαν και σχολίασαν ποιήματα ποιητικής, είτε ταυτιζόμενοι είτε διαφοροποιούμενοι από τις θέσεις που εκφράζονται σε αυτά. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Η εφαρμογή του σεναρίου συνδέθηκε άμεσα με την ενότητα «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση» του νέου Π.Σ. για τη Λογοτεχνία της Α Λυκείου. Το σενάριο πραγματεύεται, μέσα από την ανάγνωση ποικίλων ποιητικών κειμένων, το θέμα της αυτοαναφοράς, δηλαδή του διαλόγου των ποιητών και των καλλιτεχνών γενικότερα με την τέχνη τους. Στόχος ήταν οι μαθητές αφενός να γνωρίσουν ποια είναι η έννοια και η σημασία της αυτοαναφοράς και αφετέρου να κατανοήσουν τη λειτουργία της στο ποίημα. Σελίδα 8 από 33

Αξιοποίηση των ΤΠΕ Με την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο σενάριο επιδιώχθηκε: η εξοικείωση των μαθητών με τα ανοικτά περιβάλλοντα μάθησης. η απόκτηση ικανοτήτων ως προς την επιλογή, χρήση και αξιολόγηση πληροφοριών από το διαδίκτυο. η εξάσκηση στην παραγωγή γραπτού λόγου με τη χρήση του προγράμματος επεξεργασίας κειμένου, του λογισμικού παρουσίασης, του συννεφόλεξου. η εξοικείωση με τη χρήση των πολυμέσων (π.χ. βίντεο) για την αισθητική απόλαυση των ποιητικών κειμένων, αλλά και την ερμηνευτική προσέγγισή τους. η αξιοποίηση του ιστολογίου ως εικονικού χώρου συνάντησης, συνεργασίας, ανταλλαγής απόψεων και ανατροφοδότησης. Κείμενα Λογοτεχνικά κείμενα σχολικών εγχειριδίων Μανόλης Αναγνωστάκης, «Στον Νίκο Ε 1949» Νικηφόρος Βρεττάκος, «Αν δε μου δινες την ποίηση Κύριε» Κ.Π. Καβάφης, «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.χ» Κ. Γ. Καρυωτάκης, Είμαστε κάτι Κ. Γ. Καρυωτάκης, Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα Κ. Γ Καρυωτάκης,. «Σταδιοδρομία» Τίτος Πατρίκιος, «Στίχοι 2» Μίλτος Σαχτούρης, «Ο στρατιώτης ποιητής» Λογοτεχνικά κείμενα εκτός σχολικών εγχειριδίων Μανόλης Αναγνωστάκης, «Ποιητική» Μανόλης Αναγνωστάκης. «Απολογία νομοταγούς» Σελίδα 9 από 33

Κώστας Βάρναλης, «Ο ποιητής» Ηλίας Βουτιερίδης, «Ποίηση», Στο: Ποίηση για την Ποίηση των Α. Φωστιέρη και Θ. Νιάρχου, Αθήνα, Καστανιώτης, 2006, σελ.41 Κ.Π. Καβάφης, Το πρώτο σκαλί Γιάννης Ρίτσος, 2000. «Ο χώρος του ποιητή», Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, 251-252 Αθήνα: Κέδρος. Γιώργος Σεφέρης, 2000. «Θερινό ηλιοστάσι Η», Ποιήματα. Αθήνα: Ίκαρος (20 η έκδοση), σελ. 300. Γιώργος Σεφέρης, Μνήμη Β Υποστηρικτικό/ εκπαιδευτικό υλικό: Βίντεο Γιάννης Ρίτσος- Πώς γράφω Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις Α Φάση: Πριν την ανάγνωση 1 η διδακτική ώρα. Εργαστήκαμε στη σχολική τάξη σε ολομέλεια. Απαραίτητος ήταν ο Η/Υ με σύνδεση στο διαδίκτυο και ο βιντεοπροβολέας. Ξεκινώντας, γράψαμε στον πίνακα τον τίτλο του σεναρίου «Αυτοαναφορά: έννοια και λειτουργία στη νεοελληνική ποίηση» και μοιράστηκε από τη διδάσκουσα ένα μικρό ανθολόγιο ποιημάτων ποιητικής, 1 καθώς και το κοινό φύλλο εργασίας. Το πρώτο ερώτημα που τέθηκε προς την ολομέλεια της τάξης ήταν «Τι είναι ποίηση» και δόθηκε στους μαθητές τρία λεπτά χρόνος και σημείωσαν την απάντησή τους ο καθένας στο τετράδιό του. 2 Στη συνέχεια προβλήθηκε το βίντεο με τίτλο Γιάννης Ρίτσος-Πώς γράφω, αφού οι μαθητές 1 Το μικρό ανθολόγιο με τα ποιήματα ποιητικής που δόθηκαν υπάρχει στο φάκελο τεκμηρίων (mikro_anthologio_poiisis.pdf). Περιλαμβάνονται ποιήματα που αναφέρθηκαν ήδη στα Κείμενα και κάποια άλλα. 2 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων τα αρχεία afasi1kai2drastiriotita1.pdf και afasi1kai2drastiriotita2.pdf. Σελίδα 10 από 33

ενημερώθηκαν πρώτα από τη διδάσκουσα ότι το βίντεο ήταν ένα μικρό απόσπασμα από συνέντευξη του ποιητή και τους επισημάνθηκε πως μετά την προβολή θα ακολουθήσει συζήτηση με σχετικά ερωτήματα. Για τον λόγο αυτό η διδάσκουσα συμβούλευσε τους μαθητές να κρατήσουν στα τετράδιά τους σημειώσεις. Η προβολή του βίντεο έφερε σε επαφή τους μαθητές με τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο και με τον λόγο του. Παρακολούθησαν και άκουσαν τον ποιητή να περιγράφει τις δυσκολίες αλλά και τις χαρές που προσφέρει η ποιητική τέχνη στον δημιουργό της. Ακούγοντας τον ποιητή να μιλά για την τέχνη του, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την έννοια της αυτοαναφοράς. Αν και ο όρος αυτός υπήρχε στον τίτλο του σεναρίου και η εκπαιδευτικός σκόπιμα δεν τον ανέφερε στη συγκεκριμένη φάση, αρκετοί μαθητές τον χρησιμοποίησαν. Μετά την ολοκλήρωση της προβολής οι μαθητές διάβασαν τις σημειώσεις τους στην ολομέλεια. Στη συνέχεια οι μαθητές συζήτησαν το ερώτημα: ποιος ο ρόλος της ποίησης στον κόσμο κατά τη γνώμη σας; Ποιο ποίημα σας άρεσε από το ανθολόγιο που σας δόθηκε; Ποιος στίχος και γιατί; Οι μαθητές εξέφρασαν ποικίλες απόψεις, αλλά επικεντρώθηκαν κυρίως στο ότι η ποίηση εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα, ότι η ανάγνωση ή η συγγραφή της ποίησης προσφέρει στον άνθρωπο το αίσθημα της ελευθερίας, διότι τον βοηθάει να ξεφύγει από την καθημερινότητα, ότι η ποίηση μας αναγκάζει να δούμε ή να νιώσουμε την αλήθεια και ότι μας οδηγεί στην αυτοκριτική και στη λύτρωση. 3 Κατόπιν, η ολομέλεια προχώρησε στην ανάγνωση των ποιημάτων «Ποίηση» του Η. Βουτιερίδη και «Ποιητική» του Μ. Αναγνωστάκη, και επεσήμανε ότι η αυταναφορά στα παραδοσιακά ποιήματα είναι μάλλον έμμεση σε σχέση με τα πιο μοντέρνα, όπου διακρίνεται ξεκάθαρα. 3 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων τα αρχεία afasi1kai2drastiriotita3.pdf έως afasi1kai2drastiriotita6.pdf. Σελίδα 11 από 33

Η Α Φάση ολοκληρώθηκε με την ανάγνωση στίχων τους οποίους οι μαθητές ξεχώρισαν από τα ποιήματα και οι οποίοι, κατά τη γνώμη τους, αναδείκνυαν τον ρόλο της ποίησης. 4 Β Φάση: Κυρίως ανάγνωση 2 η και 3 η διδακτική ώρα Κατά το δίωρο της Β φάσης (κυρίως ανάγνωση), εργαστήκαμε στο εργαστήριο της πληροφορικής, καθώς για τις δραστηριότητες χρησιμοποιήσαμε κυρίως το πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου και το λογισμικό παρουσίασης (PowerPoint). Κατά τη Β φάση του σεναρίου χρησιμοποιήσαμε έναν συνδυασμό μεθόδων διδασκαλίας. Κεντρική θέση κατείχε η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας, αλλά χρησιμοποιήθηκαν τόσο η μετωπική διδασκαλία όσο και ο κατευθυνόμενος διάλογος. Οι παρεμβάσεις της διδάσκουσας έγιναν είτε με την μορφή σύντομης εισήγησης (μετωπική διδασκαλία) είτε με τον κατευθυνόμενο διάλογο (εύστοχες παρατηρήσεις για να αποτρέψει τις παρεκκλίσεις). Στο χρονικό διάστημα μεταξύ Α και Β φάσης του σεναρίου, η διδάσκουσα χώρισε τους μαθητές σε οχτώ τριμελείς ομάδες και όρισε τον γραμματέα της καθεμιάς, ενώ από τα μέλη των ομάδων προτάθηκε ο υπεύθυνος για τις αναρτήσεις της στο ιστολόγιο. Με την έναρξη του διδακτικού διώρου, όλες οι ομάδες είδαν την ανάρτηση της εργασίας της Α φάσης στο ιστολόγιο. Το μικρό ανθολόγιο με ποιήματα ποιητικής, το οποίο είχε δοθεί στην Α φάση, βρισκόταν επάνω στο θρανίο της κάθε ομάδας και έτσι δημιουργήθηκε η κατάλληλη ατμόσφαιρα για το θέμα του σεναρίου. Με στόχο την ανάκληση της γνώσης της Α φάσης, η διδάσκουσα έθεσε τα ακόλουθα ερωτήματα: ποια άποψη για την ποίηση ή τους ποιητές εκφράζεται στο κάθε ποίημα; Η αναφορά στον ρόλο της ποίησης στα κείμενα που σας δόθηκαν είναι άμεση ή έμμεση; Την εντοπίσατε άμεσα με την ανάγνωση ή χρειάστηκε να κάνετε έναν συνδυασμό σκέψεων; Σε ποιο ποίημα ο 4 Βλ. ό.π. το αρχείο afasi3drastiriotita.pdf. Σελίδα 12 από 33

διάλογος του ποιητή με την τέχνη του είναι άμεσος, άρα εντοπίζεται και ευκολότερα ; Ας θυμηθούμε ποιος είναι για εσάς ο ρόλος της ποίησης και γενικότερα της τέχνης στη ζωή των ανθρώπων. Με τις απαντήσεις των μαθητών επανήλθε η έννοια της αυτοαναφοράς και ο ρόλος της στην ποίηση. Η εκπαιδευτικός μοίρασε τα φύλλα εργασίας στις οκτώ ομάδες. Κάθε ομάδα ανέλαβε διαφορετικό ποίημα και ποιητή, από μια ποικιλία κειμένων ποιητικής, είτε παραδοσιακών είτε νεωτερικών. Οι ομάδες και τα κείμενα: Α Ομάδα : Κ. Π. Καβάφης «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.χ». (φύλλο εργασίας) Β Ομάδα : Κώστας Καρυωτάκης «Σταδιοδρομία». (φύλλο εργασίας) Γ Ομάδα: Γιάννης Ρίτσος «Ο χώρος του ποιητή» (φύλλο εργασίας) Δ Ομάδα : Γιώργος Σεφέρης, «Θερινό ηλιοστάσι, Η» (φύλλο εργασίας) Ε Ομάδα: Νικηφόρος Βρεττάκος, «Αν δεν μου δινες την Ποίηση Κύριε» (φύλλο εργασίας) ΣΤ Ομάδα: Μανόλης Αναγνωστάκης, «Στον Νίκο Ε 1949» (φύλλο εργασίας) Ζ Ομάδα: Ηλίας Βουτιερίδης, «Ποίηση» (φύλλο εργασίας) Η Ομάδα: Τίτος Πατρίκιος, «Στίχοι 2.» (φύλλο εργασίας) Η εκπαιδευτικός μοίρασε τα φύλλα εργασίας των ομάδων και με εισήγηση (μετωπική διδασκαλία) έδωσε για κάθε ποιητή σύντομα διευκρινίσεις και επεξηγήσεις, προκειμένου οι μαθητές να κατανοήσουν τα ποιητικά κείμενα. Τους προέτρεψε να διαβάσουν με προσοχή τα εισαγωγικά στοιχεία στο φύλλο εργασίας, όπως και τις σημειώσεις του σχολικού βιβλίου. Κάθε ομάδα είχε να διαβάσει το ποίημα που της είχε ανατεθεί με στόχο την εκπόνηση τριών σύντομων δραστηριοτήτων. Η πρώτη ζητούσε από τα μέλη των ομάδων να εντοπίσουν την αυτοαναφορά στο ποιητικό κείμενο που είχαν διαβάσει, καθώς και την άποψη των ποιητών για την ποίηση, τους ποιητές και τον ρόλο τους Σελίδα 13 από 33

επιπλέον, να κρίνουν κατά πόσο η αναφορά αυτή είναι άμεση και εύκολη στον εντοπισμό της ή έμμεση. επίσης, οι μαθητές κλήθηκαν να συζητήσουν και στη συνέχεια να διατυπώσουν τη γνώμη τους για τη θέση που ο ποιητής εξέφραζε στο ποίημα. 5 Επόμενο βήμα όλων των ομάδων ήταν η δεύτερη δραστηριότητα η οποία αναφερότανε στον τρόπο με τον οποίο ο κάθε ποιητής συνομιλεί με την τέχνη του. Εντόπισαν τα εκφραστικά μέσα και σχολίασαν τη γλώσσα, το ύφος και τη στιχουργική των ποιημάτων. Έτσι η κάθε ομάδα είχε τη δυνατότητα να κατανοήσει καλύτερα την αυτοαναφορά στα συγκεκριμένα ποιήματα. Αποτέλεσμα τα σχόλια που διατύπωσαν. 6 Στη συνέχεια οι ομάδες εντόπισαν λέξεις ή και φράσεις που κατά την γνώμη τους παρουσίαζαν το ρόλο της ποίησης σύμφωνα με τον ποιητή που η κάθε ομάδα διάβασε. Η κάθε ομάδα με έρευνα στο διαδίκτυο απεικόνισε συγκεκριμένο στίχο του ποιήματος που διάβασε σε μια διαφάνεια. Έτσι χρησιμοποίησαν τον Η/Υ και ως μέσο αναζήτησης αρχείων και πληροφοριών, το οποίο, όμως, μέσω της σύνδεσης λέξεων των ποιημάτων με ψηφιακές εικόνες δημιούργησε νέα δεδομένα στην επικοινωνία των μαθητών ως αναγνωστών με το κείμενο και άρα με τον συγγραφέα (Ακριτίδου 2012), αφού φωτίστηκαν καλύτερα τα συναισθήματα, οι ιδέες και οι απόψεις που διατύπωσε ο τελευταίος. Με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα οι μαθητές εμβάθυναν στην έννοια της αυτοαναφορικότητας και ασκήθηκαν στην αναγνώριση και το σχολιασμό της λειτουργίας της. 5 Βλ. ό.π. τα αρχεία Bfasi1drastiriotitaanagnostakis.jpg, Bfasi1drastiriotitaboutieridis.jpg, Bfasi1drastiriotitakariotakis.jpg,, Bfasi1drastiriotitapatrikios.jpg, Bfasi1drastiriotitaritsos.jpg, Bfasi1drastiriotitaseferis.jpg, Bfasi1drastiriotitavrettakos.jpg. 6 Βλ. ό.π. τα bfasi2kai3drastiriotitaanagnostakis, bfasi2kai3drastiriotitaanagnostakis2.jpg, bfasi2kai3drastiriotitaboutieridis.jpg, bfasi2kai3drastiriotitakariotakis2.jpg, bfasi2kai3drastiriotitapatrikios.jpg, bfasi2kai3drastiriotitaritsos.jpg, bfasi2kai3drastiriotitaseferis.jpg, bfasi2kai3drastiriotitaseferis2.jpg, bfasi2kai3drastiriotitavrettakos.jpg. Σελίδα 14 από 33

Στο τέλος του διδακτικού διώρου οι συντονιστές των ομάδων με τη βοήθεια της διδάσκουσας ανάρτησαν τις εργασίες των ομάδων στο ιστολόγιο του μαθήματος. Γ Φάση: Μετά την ανάγνωση 4 η διδακτική ώρα Και αυτή την ώρα εργαστήκαμε στο εργαστήριο της πληροφορικής. Τις προηγούμενες ώρες είχαμε διαβάσει αυτοαναφορικά ποιήματα. Τη συγκεκριμένη διδακτική ώρα όλες οι ομάδες αξιοποιήσαμε τους Συμφραστικούς πίνακες λέξεων για μείζονες νεοέλληνες ποιητές της Πύλης για την ελληνική γλώσσα. Οι ομάδες πλοηγήθηκαν στους συμφραστικούς πίνακες λέξεων και χρησιμοποιώντας την αναζήτηση εντόπισαν και διάβασαν αυτοαναφορικά ποιήματα. Η κάθε ομάδα επέλεξε ένα ποίημα που την συγκίνησε ή την προβλημάτισε περισσότερο και έφτιαξε το συννεφόλεξο του. 7 Τα ποιήματα που επέλεξαν οι ομάδες ήταν τα ακόλουθα: Μανόλης Αναγνωστάκης, Ποιητική Μανόλης Αναγνωστάκης, Απολογία νομοταγούς Κ. Π. Καβάφης, Το πρώτο σκαλί Κώστας Καρυωτάκης, Είμαστε κάτι Κώστας Καρυωτάκης, [Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα ] Μίλτος Σαχτούρης, Ο στρατιώτης ποιητής Κώστας Βάρναλης, Ο ποιητής Α Γιώργος Σεφέρης, Μνήμη, Β Οι μαθητές οπτικοποίησαν τα ποιήματα δημιουργώντας συννεφόλεξα και η κάθε ομάδα συζήτησε για την εικόνα που σχημάτισαν οι λέξεις των ποιημάτων, καθώς και για τις λέξεις που εμφανίζονταν πιο συχνά ή με πιο έντονα και μεγαλύτερα 7 Βλ. ό.π. το drastiriotitagfasisinefolexo. Σελίδα 15 από 33

γράμματα. Οι συντονιστές των ομάδων ανέλαβαν να αναρτήσουν ενδεικτικά συννεφόλεξα στο ιστολόγιο. Στη συνέχεια, οι ομάδες παρουσίασαν στην ολομέλεια τα αυτοαναφορικά στοιχεία των ποιημάτων. Τα τελευταία λεπτά της ώρας οι μαθητές επέλεξαν στίχους ποιητικής από τα ποιήματα τα οποία είχαν διαβάσει τις τέσσερις διδακτικές ώρες του σεναρίου και όλοι μαζί δημιουργήσαμε ένα κολάζ στίχων ποιητικής. 8 8 Βλ. το αρχείο Gfasicollage.pdf Σελίδα 16 από 33

ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α ΦΑΣΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (κοινό) Εισαγωγικά Ο ποητής Γιώργης Παυλόπουλος σημείωνε: «Ἂν ἕνα πουλὶ μποροῦσε νὰ πεῖ μὲ ἀκρίβεια τί τραγουδάει, γιατί τραγουδάει, καὶ τί εἶναι αὐτὸ ποὺ τὸ κάνει νὰ τραγουδάει, δὲν θὰ τραγούδαγε». Παραλλάζοντας αὐτὴ τὴ σημείωση τοῦ Πὼλ Βαλερύ, ἡ ὁποία παραπέμπει ἀμέσως στὸν Ποιητὴ καὶ στὴν Ποίηση, θὰ λέγαμε: «Ἂν ἕνας ποιητὴς μποροῦσε νὰ πεῖ μὲ ἀκρίβεια τί γράφει, γιατί γράφει καὶ τί εἶναι αὐτὸ ποὺ τὸν κάνει νὰ γράφει, δὲν θὰ ἔγραφε». Κι ἐγὼ τώρα δὲν ξέρω νὰ σᾶς πῶ τί εἶναι Ποίηση καὶ γιατί γράφω ποιήματα. Πολὺ περισσότερο δὲν ξέρω νὰ σᾶς πῶ σὲ τί μᾶς βοηθάει ἡ Ποίηση καὶ ποιὸς εἶναι ὁ σκοπός της. Τὸ μόνο ποὺ ξέρω εἶναι πῶς ὁ Ποιητὴς ἦταν πάντα ἕνας ἀφοσιωμένος τῆς Ζωῆς. Εἴτε τὸν γεμίζει χαρά, εἴτε τὸν θλίβει ἡ Ζωή, εἴτε τὸν πάει στὸν Οὐρανό, εἴτε τὸν κατεβάζει στὴν Κόλαση, αὐτὸς μένει πάντα ὁ ἀφοσιωμένος της. Τὴ μυστήρια ἀγάπη του γιὰ τὴ Ζωὴ δὲν ἔχει ἄλλο τρόπο νὰ τὴν ἐκφράσει: γράφει ποιήματα. Νομίζω ὅτι προσπαθεῖ νὰ ἐκφράσει κυρίως αὐτὸ ποὺ κρύβει ἡ ζωή. Ὅπως ὁ ἔρωτας κρύβει αὐτὸ ποὺ μᾶς κάνει ἐρωτευμένους. Ἡ Ποίηση λοιπὸν εἶναι πράξη ἐρωτική; Ἢ μήπως πράξη ἀπόγνωσης; Ἢ μήπως καὶ τὰ δυό; Πράξη ἐρωτικὴ καὶ συνάμα πράξη ἀπόγνωσης. Γιὰ τὴν ποιητικὴ πράξη ἔχουν γραφτεῖ πολλὰ καὶ διάφορα. Καὶ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τους τεχνῖτες καὶ ἀπὸ τοὺς θεωρητικούς. Πολλὲς φορὲς οἱ Ποιητὲς προσπάθησαν νὰ διατυπώσουν τὸν ἀνύπαρκτο ὁρισμὸ τῆς Ποίησης, σὰν νὰ κοίταζαν σ ἕναν καθρέφτη ὅπου δὲν ἔβλεπαν τὸ πρόσωπό τους, ἀλλὰ τὸ ἀπόλυτο κενό.» (Γ. Παυλόπουλος, περ. «Γράμματα και Τέχνες» (Φεβρουάριος - Μάρτιος 1998) 9 9 Παυλόπουλος Γ. 1998. Γράμματα και Τέχνες 83: 1998.Διατηρήσαμε τον τονισμό του αρχικού κειμένου, όπως το βρήκαμε και το διαβάσαμε στο περιοδικό. Σελίδα 17 από 33

Αφού διαβάσουμε το παραπάνω κείμενο και έχοντας στη σκέψη μας και τη συζήτηση της τάξης απαντάμε στα παρακάτω ερωτήματα: 1η δραστηριότητα Τι είναι ποίηση; 2 η δραστηριότητα Ποιος ο ρόλος της ποίησης στον κόσμο κατά τη γνώμη σας; Ποιο ποίημα σας άρεσε από το ανθολόγιο που σας δόθηκε; Ποιος στίχος και γιατί;.. 3η δραστηριότητα Από τα ποιήματα που σας δόθηκαν διαβάστε με εμφατική ανάγνωση στίχους που κατά την άποψή σας αναδεικνύουν το ρόλο της ποίησης. Σελίδα 18 από 33

Β ΦΑΣΗ ΚΥΡΙΩΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗ (2η και 3η διδακτική ώρα) Α Ομάδα Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ 595 μ.χ. Εισαγωγικά «Είναι ένας από τους εκτενέστερους τίτλους ποιημάτων που έγραψε ο Καβάφης. Όχι χωρίς λόγο, γιατί το ιστορικό άλλοθι αυτού του εσωτερικού μονολόγου περιορίζεται στον τίτλο, και έτσι η ταύτιση των δύο ποιητών γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη. Ο Καβάφης άρχισε να γράφει το ποίημα πιθανότατα στα 1918, δηλαδή σε ηλικία 55 ετών, με τίτλο "Μαχαίρι". Το θέμα της ποίησης ως νηπενθούς φαρμάκου συμπυκνώνεται ασύγκριτα στον στίχο: "Νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω». 10 Διαβάζουμε και τις υποσημειώσεις και το σχόλιο του βιβλίου και απαντάμε στις παρακάτω δραστηριότητες. 1 η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα, και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από εμας ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Κ. Π. Καβάφης ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 10 Σαββίδης, Γ. Π. 1985. Μικρά Καβαφικά, Ερμής, 1985, σελ. 293-294). Σελίδα 19 από 33

2 η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Κ. Π.Καβάφη Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ 595 μ.χ. εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της.. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 20 από 33

Β Ομάδα Κ.ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, Σταδιοδρομία Εισαγωγικά : «Ο Κ. Καρυωτάκης υπήρξε κατά κοινή σχεδόν ομολογία, ποιητής της εποχής του : ο καλύτερος και ο πιο αντιπροσωπευτικός εκφραστής της. [ ] Όπως κι οι περισσότεροι σύγχρονοί του, όσοι ζούνε στο κλίμα του ελληνικού μεσοπολέμου, είναι και αυτός, κατά κάποιον τρόπο, κυνηγός των μεγάλων συγκινήσεων, αλλά συγκινήσεων πολύ πιο εύθραυστων, πολύ πιο φευγαλέων [ ] γι αυτό και η πραγματικότητα τον τιμωρεί, προσγειώνοντάς τον ανώμαλα, χτυπώντας σκληρά την αδιαλλαξία του, επιβάλλοντάς του τον κόσμο της, με όλο τον πολύπλοκο μηχανισμό του, και η διάψευση τον κάνει να βλέπει τα πάντα συντριπτικά πιο ασήμαντα, ώσπου αρχίζουν να περνάνε και στην ποίησή του απογυμνωμένα από την αίγλη τους και χωρίς καμιά ωραιοποίηση.[ ] Η καρυωτακική σάτιρα είναι κλαυσίγελως και σαρκασμός. Φτάνει να δούμε τι σάρκασε, για να ξέρουμε τι φαντάστηκε, με ποια ιδανικά ξεκίνησε και πόσο πληγώθηκε.» 11 Διαβάζουμε τη «Σταδιοδρομία» θέτοντας στη θέση του αφηγητή το ποιητικό υποκείμενο του ποιήματος, τον Καρυωτάκη. Ο οξύς αυτοσαρκασμός του υπογραμμίζει την αντίληψή του για την «ποιητική» σταδιοδρομία του. 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από εμάς 11 Στεργιόπουλος Κ. 1982 Περιδιαβάζοντας, Από τον Κάλβο στον Παπατσώνη, Τόμος Α. 146-147. Αθήνα: Κέδρος. Σελίδα 21 από 33

ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Κ. Καρυωτάκης ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε, ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Κ. Καρυωτάκη «Σταδιοδρομία» εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο σχετικό υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 22 από 33

Γ Ομάδα Γ. ΡΙΤΣΟΣ "Ο χώρος του ποιητή" Εισαγωγικά: Στον ένατο τόμο των «Ποιημάτων» του Γιάννη Ρίτσου υπάρχουν τα «δώδεκα ποιήματα για τον Καβάφη». Ο Γιάννης Ρίτσος συνομιλεί με τον ποιητή Κ. Π. Καβάφη και την ποίησή του με τα δώδεκα ποιήματα. Με τις δραστηριότητες που ακολουθούν διαβάζουμε το πρώτο από τα δώδεκα ποιήματα με τίτλο «Ο χώρος του ποιητή». 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από εμάς ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Γ. Ρίτσος ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Γ. Ρίτσου, «Ο χώρος του ποιητή», εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 23 από 33

Δ Ομάδα Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ, Θερινό ηλιοστάσι, Η Εισαγωγικά: Διαβάζουμε το αυτοσχόλιο του ποιητή: «Αφού ο ποιητής αφομοιώσει τα πράγματα που έχει μαζέψει η ιδιοσυγκρασία του από το γύρω κόσμο, φτάνει στη στιγμή που θα νιώσει το κενό μέσα του, που θα νιώσει ότι βρίσκεται στο σκοτεινό δάσος, όπως έλεγα κάποτε, στη "selva oscura", μόνος και αβοήθητος- ότι πρέπει να εμπιστευτεί αυτό το κενό, επί ποινή θανάτου. Είναι η πιο δύσκολη στιγμή του, αυτός ο αγώνας για να βρει εκείνη τη φωνή που ταυτίζεται και σοφιλιάζεται με τα πράγματα που θέλει να δημιουργήσει, ή, αν θέλουμε, που δημιουργεί τα πράγματα ονομάζοντάς τα. Το ακραίο όριο όπου τείνει ο ποιητής, είναι να μπορέσει να πει "γεννηθήτω φως" και να γίνει φως» 12 «Στο ποίημά μας η σχέση ανάμεσα στο χαρτί και στον ποιητή έχει γίνει ουσιαστικά βαθύτερη: πιο περίπλοκη, πιο δύσκολη, οπωσδήποτε όμως όχι άμεσα αντίπαλη: Τ' άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης Πιο δύσκολη σχέση, γιατί ο καθρέφτης είναι πάντα "σκληρός", αφού ποτέ δε λέει ψέματα: επιστρέφει μόνο αυτό που στέκει απέναντί του. Και, μαζί, σχέση πιο περίπλοκη, γιατί ο καθρέφτης της ποιητικής διαδικασίας επιστρέφει μόνο εκείνο που ήσουν όχι εκείνο που είσαι, όχι το παρόν. Είναι ένας διαχρονικός καθρέφτης. Ξέρει ο αναγνώστης πως τα λεγόμενα του κειμένου δεν τον αφορούν άμεσα: δεν είναι ποιητής ο ίδιος. Τον αφορούν όμως έμμεσα: η πράξη της δημιουργίας και η πράξη της επαφής με το ποίημα δε διαφέρουν κατά βάθος είναι, και οι δύο, πράξεις ποιητικές και ερωτικές». 13 12 Σεφέρης Γ. 1984. Η γλώσσα στην ποίησή μας. Δοκιμές Β. 164. Αθήνα: Ίκαρος. 13 Κοκόλης, Ξ. Α. 1993. Σεφερικά μιας εικοσαετίας. 278-281. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. Σελίδα 24 από 33

Με τη βοήθεια των εισαγωγικών παραγράφων διαβάζουμε το ποίημα με τις παρακάτω δραστηριότητες. 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από εμάς ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Γ. Σεφέρης ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Γ. Σεφέρη, Θερινό ηλιοστάσι Η, εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 25 από 33

Ομάδα Ε ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, Αν δεν μου δινες την Ποίηση Κύριε Εισαγωγικά Για τον Νικηφόρο Βρεττάκο η ποίηση είναι το θείο δώρο που του δόθηκε προκειμένου να εκφράσει σκέψεις και συναισθήματα, να καταθέσει τον ψυχικό του κόσμο στην υπηρεσία της προσφοράς στον συνάνθρωπό του. Η ύπαρξή του έχει νόημα καθώς ταγμένος στην ποιητική δημιουργία, την ψυχική αναγέννηση που βιώνει ο ίδιος, την προσφέρει και την μοιράζεται με τα ποιήματά του με τους συνανθρώπους του. Διαβάζουμε το ποίημα με τις παρακάτω δραστηριότητες: 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από μας ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Ν. Βρεττάκος ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου, Αν δε μου δινες την Ποίηση Κύριε, εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 26 από 33

Ομάδα ΣΤ Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Στον Ν. Ε.1949 Εισαγωγικά Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Παρενθέσεις (1949) και γράφτηκε όταν ο ποιητής ήταν φυλακισμένος στο Γεντί Κουλέ. Στον εμφύλιο και στα μετεμφυλιακά χρόνια, στους καιρούς αυτούς του σπαραγμού, των προσδοκιών και του τέλους τους, των συμβιβασμών, της κόπωσης, της απογοήτευσης, του πόνου, ο Αναγνωστάκης θα καταφύγει στην ποίηση και θα μιλήσει μέσα απ αυτή «Έγραφα από πολύ μικρός και πρέπει να ομολογήσω ότι για ένα διάστημα πίστευα πολύ στις δυνατότητες της ποίησης σα μέσου που μπορεί να εκφράσει τα πάντα με πληρότητα και να γίνει έρωτας και περιεχόμενο ζωής( )» και αλλού σημειώνει «Η ποίηση είναι η μόνη δυνατή να αποκαλύψει τις αληθινές διαστάσεις του οποιουδήποτε θέματος» Και μάλιστα επισημαίνει την αξία της για τη δύσκολη εποχή του Εμφυλίου: «Πιστεύω, πάλι θα πω, πως η ποίηση της περιόδου εκείνης, ή για την περίοδο εκείνη, είναι, σα ντοκουμέντο μια από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες να τολμήσω να το πω; - σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιατί σαφώς προηγείται από ό,τι μας ήρθε απ έξω σαν ποίηση κοινωνικής αμφισβήτησης, προβληματισμένης διαμαρτυρίας κλπ, μάλιστα κάποτε πολύ κραυγαλέα και εντυπωσιακά.» 14 Διαβάζουμε το ποίημα με τις δραστηριότητες: 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από μας 14 Αποσπάσματα από συνομιλία του ποιητή Μανόλη Ανανωστάκη με τους Αντώνη Φωστιέρη και Θανάση Νιάρχο. Στο: Η Λέξη, 186: 2005. Σελίδα 27 από 33

ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Μ. Αναγνωστάκης ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Μ. Αναγνωστάκη, Στον Ν. Ε 1949, εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 28 από 33

Ομάδα Ζ Η. ΒΟΥΤΙΕΡΙΔΗΣ, Ποίηση Εισαγωγικά Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε με δημοσιεύσεις ποιημάτων στην εφημερίδα Νεολόγος του Σταύρου Βουτυρά και το 1900 τύπωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή, που είχε τίτλο Σύννεφα, ενώ ασχολήθηκε επίσης με την πεζογραφία, τη λογοτεχνική μετάφραση, το δοκίμιο και τη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Συνεργάτης του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου στη Νέα Σκηνή και καθηγητής στην Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου (1924-1930) και τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, ο Βουτιερίδης έγραψε επίσης έργα για το θέατρο που ανεβάστηκαν στη σκηνή. Συνεργάστηκε επίσης με τον Δημήτρη Ταγκόπουλο στην εφημερίδα Νουμάς και εξέδωσε το περιοδικό Χρονικά που κυκλοφόρησε για ένα χρόνο (1911-1912) 15 Διαβάζουμε το ποίημα με τις δραστηριότητες 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από εμας ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Η. Βουτιερίδης ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 15 Πηγή: ΕΚΕΒΙ Σελίδα 29 από 33

3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Η. Βουτιερίδη Ποίηση, εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 30 από 33

Ομάδα Η ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ, Στίχοι, 2 Εισαγωγικά Διαβάζουμε το παρακάτω απόσπασμα από συνέντευξη του ποιητή Τίτου Πατρίκιου στη Μερόπη Μωϋσέως 16 «Τι χρειάζονται οι ποιητές σ έναν μικρόψυχο κόσμο; Και η δική μου ερώτηση αυτή είναι. Άραγε σε τι χρειάζονται; Έχουνε κάποια χρησιμότητα; Κάθε τόσο το ξανασκέφτομαι και τελικά λέω σε κάτι χρειάζονται. Χρειάζονται για πολλούς λόγους: πρώτον, γιατί η ποίηση φέρνει κοντά τους ανθρώπους και αυτήν την εποχή είναι κάτι που το χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ.[ ]. Το δεύτερο, το οποίο όμως δεν είναι πολύ εκτεταμένο, είναι ότι η ποίηση, η μεγάλη ποίηση, αναζητάει την αλήθεια. Και η επιστήμη αναζητά την αλήθεια, και η φιλοσοφία. Η ποίηση όμως την αναζητά με τον εξής τρόπο: να κάνει τον αναγνώστη της να τη βρει εκείνος. Η ποίηση δεν σου δίνει έτοιμη την αλήθεια, σε ενεργοποιεί εσένα που τη διαβάζεις να τη βρεις. Ενώ η επιστήμη την έχει βρει και σου τη δίνει. Κι εσύ την αξιοποιείς. Κάτι άλλο που έχει η ποίηση είναι ότι ασκεί τη μνήμη. Και γιατί μας χρειάζεται η μνήμη; Όχι μόνο για να θυμόμαστε τα παλιά, αλλά κυρίως για να θυμόμαστε πάντα ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε, και καθώς οι στίχοι μάς μένουν στο μυαλό, δεν χάνονται, μπορούμε να τους επαναφέρουμε. [ ] Ένας μεγάλος Γάλλος ποιητής, ο Πωλ Ελυάρ, είχε πει πως η ποίηση είναι ένα μάθημα ηθικής. Εγώ τότε, νεαρός που ήμουνα, πολύ νέος και τα αμφισβητούσα όλα, το βρήκα 16 Η συνέντευξη στο: http://www.parathyro.com/%cf%84%ce%b9%cf%84%ce%bf%cf%83- %CF%80%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CE%BF%CF%83- %CE%BD%CE%B1-%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%AC%CE%BC%CE%B5- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD- %CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7/ Σελίδα 31 από 33

κι αυτό σαχλό. Λέω τι σαχλαμάρα είναι αυτή; Μας κάνει ηθικολογία τώρα;. Με τον καιρό κατάλαβα ότι είναι σωστό και ότι δεν είναι ηθικολογικό αυτό που σου προσφέρει η ποίηση. Σου δείχνει πολλές φορές ποιες είναι οι δυνατότητες που έχεις για κάποια συμπεριφορά και σε βοηθά να διαλέξεις..» Διαβάζουμε το ποίημα με τις δραστηριότητες: 1η δραστηριότητα Ποια άποψη εκφράζεται στο ποίημα που μας δόθηκε για την ποίηση, τους ποιητές, την τέχνη γενικότερα και τον ρόλο της; Η άποψη γίνεται εύκολα αντιληπτή από εμάς ως αναγνώστες; Έχουμε την ίδια άποψη για την ποίηση με αυτή που εκφράζει ο Τίτος Πατρίκιος ή διαφορετική και ως προς τι διαφοροποιούμαστε; 2η δραστηριότητα Στο ποίημα που σας δόθηκε ο ποιητής ανοίγει «διάλογο» με την τέχνη του για την οποία εκφράζει τη σκέψη του. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται; 3η δραστηριότητα Στο ποίημα του Τίτου Πατρίκιου, Στίχοι 2,εντοπίζουμε λέξεις ή φράσεις που αναφέρονται στην ποίηση και τον ρόλο της. Αφού αναζητήσουμε στο διαδίκτυο υλικό, αποδίδουμε τις λέξεις ή τις φράσεις με εικόνες. Σελίδα 32 από 33

Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Η εφαρμογή του 4ωρου σεναρίου ως εισαγωγικού για τη δεύτερη ενότητα του νέου Προγράμματος Σπουδών της Α Λυκείου με τίτλο «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση», έδωσε στους μαθητές συγκεκριμένες γνώσεις για την ποίηση. Η δημιουργία ενός ιστολογίου για την ποίηση όπου οι μαθητές θα αναρτούσαν τα δικά τους ποιήματα, απόψεις, σκέψεις, ιδέες,οτιδήποτε σχετικό με την Ποίηση που θα ήθελαν να μοιραστούν, θα αποτελούσε φυσική συνέχεια και ολοκλήρωση του σεναρίου. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Η εφαρμογή του σεναρίου δεν παρουσίασε ιδιαίτερες δυσκολίες. Οι συντονιστές των ομάδων με προθυμία έκαναν τις αναρτήσεις των εργασιών των ομάδων. Ο σχολιασμός των εργασιών έγινε κυρίως μέσα στη σχολική τάξη και όχι στο ιστολόγιο. Τα σχόλια που αναρτήθηκαν στο ιστολόγιο ήταν σύντομα και λιγοστά, σε αντίθεση με τον ενδιαφέροντα διάλογο των μαθητών τόσο μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και στο εργαστήριο πληροφορικής. Οι μαθητές ευχαριστήθηκαν την ανάγνωση αυτοαναφορικών ποιημάτων και εντόπισαν του διαλόγου του δημιουργού με το έργο του ως ένα «παιχνίδι» ανακάλυψης, εξερεύνησης του ποιητικού κόσμου. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ακριτίδου Μ. 2012. ΤΠΕ και διδασκαλία της Λογοτεχνίας. Το μοντέλο των τριών αλληλένδετων κύκλων. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Πρόγραμμα Σπουδών για τα μαθήματα Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Νέα Ελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία της Α τάξης Γενικού Λυκείου. 2011. (ΦΕΚ 1562/2011 - Αριθμ.70001/Γ2). Σελίδα 33 από 33