Τεχνολογίες πρόληψης και περιορισµός της ρύπανσης στη χηµική βιοµηχανίας

Τεχνολογίες πρόληψης και περιορισµός της ρύπανσης στη χηµική βιοµηχανίας. Οικονοµίδης Η µελέτη Εξέταση των τεχνολογιών πρόληψης και περιορισµού της ρύπανσης των Ελληνικών Χηµικών βιοµηχανιών της παραγράφου 4 του παραρτήµατος Ι της Οδηγίας 96/61/ΕC/24.9.96 για την Ολοκληρωµένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης και υποβολή προτάσεων για εφαρµογή των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών εκπονήθηκε το 1998-1999 από τα Συµπράττοντα Γραφεία Μελετών Ν. Βασιλάκου -. Οικονοµίδη. Η Οδηγία 96/61/EC στοχεύει στην ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης σε όλες τις βιοµηχανικές δραστηριότητες, εντάσσοντας στο πεδίο εφαρµογής της τις πιο σηµαντικές µονάδες. Όσον αφορά τη χηµική βιοµηχανία εντάσσονται οι µονάδες εκείνες που παράγουν σε βιοµηχανική κλίµακα και µε χηµική µετατροπή υλών ή οµάδων υλών που περιλαµβάνονται στην Οδηγία. Η Οδηγία έρχεται να προσεγγίσει ενιαία το πρόβληµα του ελέγχου της ρύπανσης του περιβάλλοντος καθόσον π.χ. ο χωριστός έλεγχος των εκποµπών στην ατµόσφαιρα µάλλον δεν αντιµετώπισε αλλά, αντίθετα, ενίσχυσε τη διασπορά της ρύπανσης στο περιβάλλον. Ο σκοπός της µελέτης είναι εκτός των άλλων να βοηθήσει στη διατύπωση θέσεων της Ελληνικής Πολιτείας για τις Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές τις οποίες θα συζητήσει και θα παρουσιάσει στις, για αυτό το σκοπό, Τεχνικές Επιτροπές που έχουν συσταθεί ή θα συσταθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο κλάδος της χηµικής βιοµηχανίας στη χώρα µας έχει ακολουθήσει τα τελευταία 15 χρόνια µια ανοδική πορεία, η οποία έχει ανακοπεί και µάλλον τείνει να εξαντληθεί. Οι προσπάθειες για εκσυγχρονισµό και άνοδο της παραγωγικότητας σ' αυτό το διάστηµα υλοποιήθηκαν αποσπασµατικά και µε µερική επιτυχία. Ο κλάδος έχει δραστηριοποιηθεί στο πνεύµα και την κατεύθυνση της Οδηγίας 94/61/ΕC και έχει διατυπώσει και στα πλαίσια της παρούσας µελέτης την πρόθεσή του για περιβαλλοντική φροντίδα των επιχειρήσεων που διαθέτει. Ως εκ τούτου η ανάγκη εξασφάλισης της συνέχειας της ανοδικής πορείας, επιβάλλει µέτρα που θα βελτιώσουν ή και θα ανατρέψουν την εικόνα κατακερµατισµού που παρουσιάζει ο κλάδος (κυριαρχούν οι επιχειρήσεις µε κάτω από 10 εργαζόµενους) και θα επιτρέψουν την εξειδίκευση, αλλά και τις επενδύσεις σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Τούτο είναι αναγκαίο διότι: 1. Εντείνεται ο ανταγωνισµός στον κλάδο της χηµικής βιοµηχανίας και στο µέλλον θα ενταθεί ακόµα περισσότερο. Με δεδοµένη την υποδεέστερη θέση πολλών ελληνικών επιχειρήσεων έναντι επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µπορεί να χειροτερέψει το ισοζύγιο εξωτερικού εµπορίου όσον αφορά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1

2. Το µικρό µέγεθος της ελληνικής αγοράς επιβάλλει τη στροφή του κλάδου σε νέες αγορές του εξωτερικού. Αγορές που προσφέρονται ιδιαίτερα σε µια τέτοια περίπτωση είναι αυτές των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και ιδιαίτερα της Βαλκανικής. Η µικρή καθετοποίηση του κλάδου έχει εκτός των άλλων και σαν αποτέλεσµα την αύξηση των εισαγωγών. Σε κάθε περίπτωση, η αποφασιστική βελτίωση της καθετοποίησης του κλάδου της χηµικής βιοµηχανίας για τα µεγάλα συγκροτήµατα (λιπάσµατα, Ελληνικά Πετρέλαια, Χ.Β.Β.Ε.), η αντιµετώπιση του κατακερµατισµού και ο εκσυγχρονισµός της είναι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται κατά πολύ η βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς του και η δυναµική του πορεία. ιαµορφώθηκε ο Πίνακας Α' που περιλαµβάνει 45 µονάδες της Χηµικής Βιοµηχανίας που εντάσσονται στην Οδηγία 96/61/EC. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΠΙΝΑΚΑ A A/A ΚΛΑ ΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΚΩ ΙΚΟΣ ΝΟΜΟΥ 1 232 ΒΙΑΣΦΑΛΤ Α.Β.Ε. 2 2 232 ΒΙΤΟΥΜΙΝΑ Α.Ε. 54 3 232 BITULINE Α.Β.Ε.Ε. 2 4 232 ΓΙΑΝΝΙ Η ΑΦΟΙ Α.Ε. 54 5 232 ΕΣΧΑ ΑΒΕΕ 2 6 241,1 ΑΕΡΙΑ ΧΑΛΚΙ ΑΣ 4 Α.Τ.Β.Ε.Ε. 7 241,1 ΑΙR VITAL Α.Ε. 2 8 241,1 ΑIR LIQUIDE HELLAS 2 Α.Ε. 9 241,1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ 33 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΕΡΙΩΝ ΑΦΟΙ Π. ΚΟΡΛΟΥ Ο.Ε. 10 241,1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ 3 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΕΡΙΩΝ ΑΦΟΙ Π. ΚΟΡΛΟΥ Ο.Ε. 11 241,1 ΛΙΝΤΕ ΕΛΛΑΣ Ε.Π.Ε. 2 12 241,1 ΛΙΝΤΕ ΕΛΛΑΣ Ε.Π.Ε. 54 13 241,1 ΤΖΕΡΑΝΙ ΗΣ ΧΑΡ. ΕΠΕ 4 14 241,1 ΖΕΥΣ Α.Ε. 3 15 241,2 ΧΡΩΜΑΤΟΥΡΓΕΙΑ 3 ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ Α.Β.Ε.Ε. 16 241,3 ΕΛΛΗΝΙΚΑ 54 ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. 17 241,3 TOSOH HELLAS A.B.E. 54 18 241,4 ΚΑΠΑΧΗΜ Α.Ε. 3 19 241,5 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ 55 ΦΩΣΦΟΡΙΚΩΝ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ Α.Ε. 20 241,5 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΑ 2 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Α.Ε. (ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ) 21 241,5 ΧΗΜΙΚΕΣ 54 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ ΟΣ Α.Β.Ε.Ε. 22 241,6 ΒΕΠΟ Α.Ε. 2 23 241,6 ΒΕΡΝΙΛΑΚ Α.Ε. 2 2

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΠΙΝΑΚΑ A A/A ΚΛΑ ΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΚΩ ΙΚΟΣ ΝΟΜΟΥ 24 241,6 ΕΥΡΩΧΗΜΙΚΗ Α.Ε. 2 25 241,6 ΖΥΓΟΥΡΑΚΗΣ Α.Ε. 2 26 241,6 ΙΝΤΕΡΚΕΜ ΕΛΛΑΣ 4 Α.Β.Ε.Ε. 27 241,6 CHIMAR HELLAS A.E. 73 28 241,6 CLARIANT ΕΛΛΑΣ 4 Α.Β.Ε.Ε. 29 241,6 ΚΟΠΑΛΙΝ Α.Ε. 2 30 241,6 ΠΑΠΑ ΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟ 14 ΥΛΟΙ, ΑΦΟΙ, Α.Β.Ε. 31 241,6 POLY RIMA A.E.B.E. 57 32 241,6 PROZIN Α.Β.Ε.Ε. 2 33 241,6 ΦΑΝΗΣ, Α., Α.Ε. 2 34 241,6 ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑΣ Α.Ε. 4 35 243 ΒΙΟΧΡΩΜ Α.Ε. 2 36 245,1 ΑΛΕΠΟΥ ΕΛΗΣ Ε.Π.Ε. 2 37 245,1 ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ, Π. Σ., 2 Α.Β.Ε.Ε. 38 245,1 ROLCO ΒΙΑΝΙΛ Α.Ε. 2 39 245,1 HENKEL ΕΛΛΑΣ 6 Α.Β.Ε.Ε. 40 246,1 ΕΛΒΙΕΜΕΚ Α.Ε. 3 41 246,1 ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ 2 ΠΥΡΙΤΙ ΟΠΟΙΕΙΟΥ & ΚΑΛΥΚΟΠΟΙΕΙΟΥ Α.Ε. (ΠΥΡΚΑΛ) 42 246,9 ΓΙΟΥΝΙΧΕΜ ΕΛΛΑΣ 3 Α.Β.Ε.Ε. 43 246,9 DETERCHEM ΥΙΟΙ. 4 ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΥ & ΣΙΑ Ε.Ε. 44 247 ΕΤΜΑ Α.Ε. 2 45 247 ΠΟΛΥΕΤΜΑ Α.Ε. 2 Για τις µονάδες αυτές γίνεται αναλυτική παρουσίαση της παραγωγικής διαδικασίας, των εκποµπών στο περιβάλλον και των χρησιµοποιούµενων τεχνικών πρόληψης κατά την παραγωγική διαδικασία. Στη συνέχεια έγινε µια αναλυτική παρουσίαση των τεχνικών πρόληψης και περιορισµού της ρύπανσης στην πηγή που εφαρµόζονται διεθνώς σε βιοµηχανική κλίµακα. Αυτή η παρουσίαση συνοδεύεται από παραδείγµατα διαφόρων βιοµηχανικών δραστηριοτήτων που έχουν εφαρµοστεί επιτυχώς και παράλληλα έχουν σηµαντικά περιβαλλοντικά ή / και οικονοµικά οφέλη. Επιπλέον, έχει γίνει αναφορά ορισµένων τεχνικών που έχουν δοκιµαστεί και εφαρµοστεί επιτυχώς σε βιοµηχανική κλίµακα και αφορούν µόνο νέες εγκαταστάσεις. Η ύπαρξη µεγάλης διασποράς των δραστηριοτήτων και των συνθέσεων που απαντώνται στον κλάδο της χηµικής βιοµηχανίας προσδιορίζει την υιοθέτηση γενικών Τεχνικών Πρόληψης και κυρίως µέτρων ελέγχου ρύπανσης στα ρεύµατα εξόδου, αν και οι µεγαλύτερες παραγωγικές µονάδες παρακολουθούν - προσανατολίζονται και υλοποιούν δράσεις και στις δύο προαναφερθείσες κατευθύνσεις. 3

Όπως προκύπτει και από την αξιολόγηση αυτής της εµπειρίας εµφανίζεται µια έντονη κινητικότητα µε παρεµβάσεις επί των διεργασιών στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις και µια στασιµότητα στην ανάπτυξη νέων εγκαταστάσεων. Οι παρεµβάσεις αυτές στην παραγωγική διαδικασία σε σχέση και µε τις αντίστοιχες εκποµπές στο περιβάλλον συνθέτουν µια πραγµατικότητα ιαθέσιµων Τεχνικών, η οποία σε γενικές γραµµές βρίσκεται σε µια καλή αντιστοιχία µε τις αντίστοιχες του κλάδου (αντίστοιχης τεχνολογίας) στον ευρωπαϊκό χώρο. Η αξιολόγηση των προτεινόµενων διαθέσιµων τεχνικών (χρησιµοποιούµενων και διαθέσιµων διεθνώς) για κάθε κλάδο έγινε µε βάση τα κριτήρια της σχετικής οδηγίας και στη συνέχεια προσδιορίστηκαν οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές. Παραθέτουµε ενδεικτικά υποψήφιες βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές για τον κλάδο των λιπασµάτων για υπάρχουσες και νέες µονάδες. Υφιστάµενες µονάδες Συνδυασµός ρευµάτων διαφορετικών µονάδων παραγωγής σε εγκαταστάσεις παραγωγής, µε σκοπό τη µεγιστοποίηση της εξοικονόµησης υλικών και της ταυτόχρονης ελαχιστοποίησης των εκλυόµενων εκποµπών και των απορριπτόµενων απόβλητων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Βελτίωση πρακτικών καλής λειτουργίας οργάνωσης (νοικοκύρεµα) Ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση πρώτων υλών και προϊόντων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Αξιοποίηση θερµικού περιεχοµένου θερµών ρευµάτων της διεργασίας ή θερµών εκποµπών /αποβλήτων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Αριστοποίηση λειτουργικών παραµέτρων της παραγωγικής διαδικασίας (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Επανεπεξεργασία άστοχων προϊόντων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Νέες µονάδες Συνδυασµός ρευµάτων διαφορετικών µονάδων παραγωγής σε εγκαταστάσεις παραγωγής, µε σκοπό τη µεγιστοποίηση της εξοικονόµησης υλικών και της ταυτόχρονης ελαχιστοποίησης των εκλυόµενων εκποµπών και των απορριπτόµενων αποβλήτων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Βελτιστοποίηση παραγωγικής διαδικασίας ουρίας, ώστε να επιτυγχάνεται η µέγιστη δυνατή ανάκτηση µη αντιδρώντων πρώτων υλών και επανατροφοδότησή τους στην παραγωγική διαδικασία Επιλογή βέλτιστης µεθόδου τυποποίησης Ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση πρώτων υλών και προϊόντων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Αξιοποίηση θερµικού περιεχοµένου θερµών ρευµάτων της διεργασίας ή θερµών εκποµπών / αποβλήτων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Αριστοποίηση λειτουργικών παραµέτρων της παραγωγικής διαδικασίας (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Επανεπεξεργασία άστοχων προϊόντων (εφαρµόζεται στην Ελλάδα) Βελτίωση πρακτικών καλής λειτουργίας οργάνωσης (νοικοκύρεµα) Όσον αφορά τις µονάδες του Πίνακα Α αναπτύχθηκαν επίσης οι χρησιµοποιούµενες τεχνολογίες περιορισµού της ρύπανσης µετά την παραγωγική διαδικασία. Οι τεχνολογίες αυτές παρουσιάζονται υπό µορφή πινάκων σε δύο επίπεδα. 4

Σε πρώτο επίπεδο παρουσιάστηκαν για κάθε µονάδα του Πίνακα Α και κατά πηγή εκποµπής οι χρησιµοποιούµενες τεχνολογίες αντιρρύπανσης, οι αποδόσεις τους, τα επιτυγχανόµενα, επίπεδα τελικών εκποµπών ανά ρύπο, οι συντελεστές εκποµπών και οι τρόποι διάθεσης των αποβλήτων. Ας σηµειωθεί ότι τα ανωτέρω στοιχεία παρουσιάζονται και για πηγές εκποµπής όπου δεν εφαρµόζεται κάποια αντιρρυπαντική τεχνολογία, ώστε να υπάρχει πλήρης καταγραφή ρύπων. Σε ένα δεύτερο επίπεδο παρουσιάζονται τα γενικά χαρακτηριστικά των τεχνολογιών περιορισµού της ρύπανσης µετά την παραγωγική διαδικασία ανά γενική κατηγορία ρύπου. Συγκεκριµένα παρουσιάζονται οι τεχνολογίες αυτές για τους αέριους ρύπους, τα υγρά απόβλητα και τα στερεά απόβλητα. Στα γενικά χαρακτηριστικά των παρουσιαζόµενων τεχνολογιών συµπεριλαµβάνονται: οι αποµακρυνόµενοι ρύποι, οι επιµέρους παραγωγικές διαδικασίες στο τέλος των οποίων συνήθως εφαρµόζεται η συγκεκριµένη τεχνολογία, µία σύντοµη περιγραφή οι βασικές παράµετροι σχεδιασµού και λειτουργίας τους, η απόδοσή τους όσον αφορά τον συγκεκριµένο ρύπο ή ρύπους, το πάγιο και λειτουργικό κόστος της αντιρρυπαντικής συσκευής ή εγκατάστασης και τέλος τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα της εφαρµογής της. Σηµειώνεται επίσης και η δυνατότητα εφαρµογής της ή µη εφαρµογής της σε νέες εγκαταστάσεις. Στη συνέχεια παρουσιάζονται ενδεικτικά οι προτεινόµενες και εφαρµοζόµενες τεχνικές αντιρρύπανσης στις µονάδες του Πίνακα Α και ανά κλάδο όσον αφορά τους αέριους ρύπους και τα στερεά απόβλητα. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΡΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ Α (ΑΝΑ ΚΛΑ Ο) - ΑΕΡΙΟΙ ΡΥΠΟΙ ΚΛΑ ΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΠΟΡΡΟ- ΦΗΣΗ ΠΡΟΣΡΟ- ΦΗΣΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩ- ΤΗΡΕΣ ΑΠΟΝΕΦΩΤΕΣ ΣΤΑΓΟΝΟ- ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΚΑΥΣΗ - ΠΥΡΣΟΣ ΚΑΤΑΛΥ - ΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑΤΡΟ- ΠΕΑΣ ΚΛΙΝΕΣ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΙΫΛΙΣΗΣ + + + + + ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ (232) ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΕΡΙΑ (241.1) ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ (241.2) ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ (241.3) + + + + + + + ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ (241.4) + + + + + ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ (241.5) + + + + ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΣΕ ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ (241.6) ΧΡΩΜΑΤΑ - ΒΕΡΝΙΚΙΑ (243) ΣΑΠΟΥΝΙΑ - ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ (245.1) + + + + + + + + + + ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ (241.1) + ΑΛΛΑ ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ (246.9) + + + 5

ΤΕΧΝΗΤΕΣ & ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ + + (247) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ + ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΕΣ 6

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΡΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ Α (ΑΝΑ ΚΛΑ Ο) - ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΛΑ ΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΧΥΝΣΗ ΑΦΥ ΑΤΩΣΗ ΑΕΡΟΒΙΑ ΣΤΑΘΕΡΟ- ΠΟΙΗΣΗ ΘΕΡΙΜΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΙΥΛΙΣΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ (232) + + ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΕΡΙΑ * (241.1) ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ (241.2) + + ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ (241.3) + + ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ (241.4) + + + ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ (241.5) + + ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΣΕ ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ (241.6) + + + ΧΡΩΜΑΤΑ - ΒΕΡΝΙΚΙΑ (243) + + ΣΑΠΟΥΝΙΑ - ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ (245.1) + + ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ (241.1) + + ΑΛΛΑ ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ (246.9) + ΤΕΧΝΗΤΕΣ & ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ (247) + ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ + ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΕΣ ΕΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ * Όσον αφορά τις υπόλοιπες µονάδες (Πίνακας Β, µονάδες της χηµικής βιοµηχανίας που δεν εντάσσονται στην 96/61/EC), παρουσιάστηκαν οι δυνατότητες πρόληψης και περιορισµού της ρύπανσης κατά την παραγωγική διαδικασία µέσω της εφαρµογής βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών, καθώς και τις εφαρµοζόµενες τεχνολογίες αντιρρύπανσης µετά την παραγωγική διαδικασία. Η παρουσίαση αυτή γίνεται µε βασικό άξονα ότι οι παραγωγικές δραστηριότητες των µονάδων αυτών δεν περιλαµβάνουν χηµική µετατροπή ή δεν εντάσσονται σε βιοµηχανική κλίµακα και ότι παρουσιάζουν ορισµένα κοινά χαρακτηριστικά κατά υποκλάδους. Ως εκ τούτου: προηγείται µία σύντοµη περιγραφή της παραγωγικής διαδικασίας και επισήµανση των χαρακτηριστικών εκπεµπόµενων ρύπων ανά υποκλάδο της χηµικής βιοµηχανίας. παρουσιάζονται οι τεχνικές πρόληψης και περιορισµού της ρύπανσης που είναι κοινές για όλους τους υποκλάδους παρουσιάζονται ανά υποκλάδο τεχνικές πρόληψης της ρύπανσης κατά την παραγωγική διαδικασία που εφαρµόζονται ή που µπορούν να εφαρµοστούν στην Ελλάδα τέλος δίνονται οι χρησιµοποιούµενες στην Ελλάδα τεχνικές αντιρρύπανσης µετά την παραγωγική διαδικασία. Ο τρόπος παρουσίασης των τεχνολογιών αντιρρύπανσης είναι ίδιος µε αυτόν που αναπτύχθηκε για τις µονάδες του Πίνακα Α στο πρώτο επίπεδο. 7

Πρέπει να επισηµανθεί ότι στην παραπάνω προσπάθεια πολύτιµη ήταν η βοήθεια των ίδιων των χηµικών βιοµηχανιών που εντάσσονται στον Πίνακα Α. Η διαµόρφωση οριστικών προτάσεων για τις Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές επιβάλλει τη συναξιολόγηση των παρεµβάσεων στην παραγωγική διαδικασία και των τεχνικών ελέγχου και περιορισµού των εκπεµπόµενων ρύπων ή ρευµάτων αποβλήτων. Ταυτόχρονα, η ύπαρξη πολλών δραστηριοτήτων στον κλάδο της χηµικής βιοµηχανίας µπορεί να δηµιουργεί δυσκολίες, αλλά επιβάλλει ακόµα περισσότερο την ανάγκη υιοθέτησης γενικών τεχνικών πρόληψης και µέτρων ελέγχου ρύπανσης. Παρουσιάζονται ενδεικτικά οι υποψήφιες Β Τ που µπορούν να εφαρµοστούν στην Ελλάδα για τις µονάδες του κλάδου λιπασµάτων που εντάσσονται στον Πίνακα Β. ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ Β Τ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Υποψήφια Β Τ Περιγραφή Επιτυγχανόµενα αποτελέσµατα Κόστος Όφελος Εφαρµόσιµη σε Π Λ Νέα Υφιστ. Τροποποίηση δοχείου ανάµιξης Βελτιστοποίηση της τυποποίησης του προϊόντος Βελτιστοποίηση αποθήκευσης και διακίνησης α υλών Ανάκτηση απωλειών α υλών και επαναχρησιµοποίηση στην παραγωγική διαδικασία Ανάκτηση απωλειών προϊόντος και επαναχρησιµοποίηση στην παραγωγική διαδικασία Επανεπεξεργασία προϊόντος που δεν τηρεί τις προδιαγραφές ως προς την τυποποίηση Επαναχρησιµοποίηση νερών έκπλυσης κλειστό δοχείο ανάµιξης ψεκασµός µε κατάλληλα µέσα για την αποφυγή απωλειών προϊόντος όπως σήµανση, ασφαλή αποθήκευση, κλειστό σύστηµα τροφοδότησης ή πνευµατική µεταφορά, προµήθειας σε σάκους µεγάλης χωρητικότητας, προγραµµατισµού προµήθειας βάσει της παραγωγής όπως συγκράτηση σκόνης α υλών µέσω σακκόφιλτρων κι επανατροφοδότηση στη γραµµή παραγωγής όπως συγκράτηση σκόνης προϊόντος κατά τη συµπίεση, κοκκοποίηση κοσκίνηση και πλήρωση µέσω σακκόφιλτρων κι επανατροφοδότηση στη γραµµή παραγωγής το προϊόν που δεν έχει την επιθυµητή κοκκοµετρία επανατροφοδοτείται έως ότου υποβιβασθεί στο κατάλληλο µέγεθος κόκκου χρήση στην παραγωγική διαδικασία ή / και στις επόµενες πλύσεις µείωση εκποµπών εξοικονόµηση υλικών εξοικονόµηση προϊόντος αποφυγή εκποµπών σκόνης ελαχιστοποίηση εκποµπών (κυρίως σκόνης) εξοικονόµηση α υλών µείωση εκποµπών (κυρίως σκόνης) εξοικονόµηση α υλών εξοικονόµηση προϊόντος µείωση εκποµπών (κυρίως σκόνης) εξοικονόµηση προϊόντος µείωση ρυπαντικού φορτίου εξοικονόµηση νερού µείωση υγρών αποβλήτων Μ Χ Μ Μ Χ Μ Μ Χ Μ Μ Χ Μ Μ Χ Μ Χ Χ Μ Χ Χ Μ 8

ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ Β Τ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Υποψήφια Β Τ Περιγραφή Επιτυγχανόµενα αποτελέσµατα Κόστος Όφελος Εφαρµόσιµη σε Π Λ Νέα Υφιστ. Βελτιστοποίηση συστήµατος και πρακτικής καθαρισµού χρήση πιεστικού, ξηρό καθάρισµα, προγραµµατισµένο καθάρισµα εξοικονόµηση νερού µείωση υγρών αποβλήτων Χ Χ Μ Ελαχιστοποίηση απαιτήσεων σε υλικά συσκευασίας επαναπλήρωση υλικών συσκευασίας µε πρώτες/ βοηθητικές ύλες µείωση στερεών αποβλήτων εξοικονόµηση υλικών συσκευασίας Χ Χ Μ Επανασxεδιασµός προϊόντος: κατά την τυποποίησή του Τυποποίηση προϊόντος υπό µορφή συσσωµατώµατος αντί λεπτών κόκκων σηµαντική µείωση εκποµπών M X M Κλειστό σύστηµα διεργασίας όπως κατά τη συµπίεση, κοκκοποίηση, κοσκίνηση και πλήρωση προϊόντος, όπου αυτό είναι δυνατό ελαχιστοποίηση αερίων εκποµπών και σωµατιδίων εξοικονόµηση προϊόντος Υ Χ Μ Αυτοµατοποιηµένος έλεγχος τροφοδοσίας α υλών αυτοµατοποίηση τροφοδοσίας (χρήση δοσοµετρικού συστήµατος) βέλτιστη χρήση α υλών µείωση εκποµπών (κυρίως σκόνης) Μ X Υ µείωση αστοχίας µείωση επεισοδίου ρύπανσης Μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης υγρών αποβλήτων όπως σε εγκαταστάσεις ολοκληρωµένου συνδυασµού διαφορετικών µονάδων, τα υγρά απόβλητα της παραγωγικής διαδικασίας χρησιµοποιούνται στις άλλες µονάδες πρακτικά µηδενίζονται τα απόβλητα της παραγωγής συνθέτων λιπασµάτων Μ Χ Μ Η παρουσίαση των Γενικών Κανόνων Πρόληψης και Περιορισµού της Ρύπανσης κατά κλάδο έγινε υπό τη µορφή δύο σχεδίων για τις µονάδες του Πίνακα Α και του Πίνακα Β, αντίστοιχα. Για τη σύνταξη των σχεδίων έχουν ληφθεί υπόψη: το άρθρο 9.8 της σχετικής οδηγίας για την Ολοκληρωµένη Πρόληψη και Έλεγχο της ρύπανσης (96/61/EC). οι απόψεις των κλαδικών φορέων, όπως αυτές εκφράστηκαν: κατά τις επαφές µε εκπροσώπους των µονάδων στη διάρκεια επισκέψεων κατά τη διάρκεια συζητήσεων µε εκπροσώπους κλαδικών φορέων και µονάδων που πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια σχετικής Ηµερίδας που διοργανώθηκε από την ΕΑΡΘ, που έχει και την ευθύνη της επίβλεψης της παρούσας µελέτης οι χρησιµοποιούµενες σήµερα τεχνικές και τεχνολογίες αντιρρύπανσης. 9

Η παράθεση των σχεδίων Γενικών Κανόνων Πρόληψης και Περιορισµού της ρύπανσης επιδιώκει να συµβάλλει στην προσπάθεια της Ελληνικής Χηµικής Βιοµηχανίας προς την κατεύθυνση της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον από τις δραστηριότητές της. Σε αυτήν τη φάση της µελέτης, η θεώρηση είναι περισσότερο συνθετική, συγκρινόµενη µε τις προηγούµενες δύο και καταλήγει τελικά σε µία ολιστική προσέγγιση. Συγκεκριµένα η προσέγγιση αφορά σε: ολιστική θεώρηση της παραγωγικής διαδικασίας κάθε κλάδου, από την παραλαβή των α υλών έως την παραγωγή και αποθήκευση του τελικού προϊόντος, µέσω µίας βηµατικής προσέγγισης και παρακολούθησης των σχετικών περιβαλλοντικών πιέσεων ολιστική θεώρηση του τρόπου για τον περιορισµό κάθε µεµονωµένης περιβαλλοντικής πίεσης, µε την παράθεση τεχνικών και τεχνολογιών που σχετίζονται όχι µόνο µε την πρόληψη αλλά και µε την αντιµετώπιση της ρύπανσης. Της παρουσίασης των Γενικών Κανόνων προηγήθηκε η παρουσίαση Γενικών Περιβαλλοντικών Όρων για το σύνολο των µονάδων της Χηµικής Βιοµηχανίας. Οι όροι αφορούν τον έλεγχο των αερίων εκποµπών, των υγρών / στερεών αποβλήτων και του θορύβου µε βάση την υπάρχουσα νοµοθεσία, αλλά και τις περιβαλλοντικές πιέσεις που απαντώνται µε µεγάλη συχνότητα από τη δραστηριότητα της χηµικής βιοµηχανίας στο σύνολό της. Σηµειώνεται ότι, σε ότι αφορά τους Γενικούς Κανόνες Πρόληψης και Περιορισµού της Ρύπανσης, παρατίθεται εκτός από τα αναλυτικά κατά κλάδο σχέδια, και σχέδιο κανόνων γενικής εφαρµογής για το σύνολο της Χηµικής Βιοµηχανίας που εστιάζει στην ελαχιστοποίηση των δηµιουργούµενων αποβλήτων µέσω λειτουργικών αριστοποιήσεων. Παρατίθενται στη συνέχεια γενικοί κανόνες πρόληψης και περιορισµού της ρύπανσης µονάδων παραγωγής Η 2 SO 4 ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΜΟΝΑ ΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η 2 SO 4 Πηγή Απόβλητα/ Παραπροϊόντα Τεχνικές πρόληψης (Π) και αντιµετώπισης (Α) της ρύπανσης Παραλαβή α υλών σκόνη θείου Βελτιστοποίηση διακίνησης (Π): προγραµµατισµός προµήθειας βάσει παραγωγής Ειδικά µέτρα και σύστηµα συγκράτησης σκόνης προκειµένου για χύδην υλικό (Α) Παρατηρήσεις 10

Πηγή Αποθήκευση α υλών Απόβλητα/ Παραπροϊόντα διαρροές αµµωνίας σκόνη θείου διαφυγές αέριας ΝΗ 3 από τις δεξαµενές Τεχνικές πρόληψης (Π) και αντιµετώπισης (Α) της ρύπανσης ιατήρηση συνθηκών θερµοκρασίας και πίεσης (υγρό υπό πίεση) (Π) Ειδικό σύστηµα εκφόρτωσης (Π) (π.χ. ειδικός βραχίονας εκφόρτωσης) Αυτοµατισµός εκφόρτωσης (Π) Προληπτική συντήρηση µηχανολογικού εξοπλισµού (αντλίες, σωληνώσεις µετάγγισης, µεταφοράς, βάννες κλπ) (Π) Μέτρα αντιµετώπισης αστοχιών Εστεγασµένος χώρος (Π) Αποφυγή προσµίξεων µε χώµα, κλπ για την διατήρηση της καθαρότητας της α ύλης Ελεγχόµενη αποθήκευση (Π): ιατήρηση απαιτούµενων συνθηκών πίεσης και θερµοκρασίας Σύστηµα υγροποίησης παραγόµενων ατµών ΝΗ 3 και επαναφορά των συµπυκνωµάτων στις δεξαµενές Υπερυψωµένες δεξαµενές Ειδική προστασία των δεξαµενών Σύστηµα προστασίας από υπερθερµάνσεις Τακτικές µετρήσεις και έλεγχος διαρροών µέσω συστήµατος ανίχνευσης Συνεχής έλεγχος πίεσης λειτουργίας Εφεδρικοί συµπιεστές και πυρσός καύσης Μέτρα για την αντιµετώπιση εκτάκτων αναγκών Τροφοδοσία α υλών σκόνη θείου Βελτιστοποίηση διακίνησης (Π): προσεκτική διακίνηση για αποφυγή τριβής θείου κλειστές µεταφορικές ταινίες Σύστηµα συγκράτησης σκόνης (Α) Ανάκτηση σκόνης α υλών από το σύστηµα αντιρρύπανσης και επαναχρησιµοποίησή της στην παραγωγή (Π) Προεπεξεργασία α υλών ατµοί θείου κατά την τήξη του Συµπύκνωση και ανάκτηση α ύλης (Π) Σύστηµα απορρόφησης ατµών (Α) Παρατηρήσεις Η µεταφορά της υγρής αµµωνίας συνήθως γίνεται µε δεξαµενόπλοια σε ατµοσφαιρική πίεση και θερµοκρασία -33 C Η ΝΗ 3 προορίζεται για την µονάδα αµµωνιοδέσµευσης (εφόσον διαθέτουν οι εγκαταστάσεις) Οι δεξαµενές αµµωνίας απαιτούν ειδικούς περιβαλλοντικούς όρους. Οι δύο τεχνικές προτείνονται ταυτόχρονα ή εναλλακτικά 11

Πηγή Απόβλητα/ Παραπροϊόντα Τεχνικές πρόληψης (Π) και αντιµετώπισης (Α) της ρύπανσης Παρατηρήσεις Καταλυτικός µετατροπέας, πύργοι απορρόφησης SO 3 SO 2, SO 3, σταγονίδια H 2 SO 4 Αυτοµατοποιηµένος έλεγχος της διαδικασίας µε συνεχή ανάλυση δεδοµένων (Π) Αριστοποίηση λειτουργικών παραµέτρων (Π): σταθερότητα στην παροχή αερίου τροφοδοσίας (SO 2 ) λόγος Ο 2 / SO 2 στην τροφοδοσία (χαµηλές συγκεντρώσεις Ο 2 ή και υψηλές συγκεντρώσεις SO 2 ) έλεγχος θερµοκρασίας πύργων απορρόφησης συγκέντρωση Η 2 SO 4 στην κορυφή του πύργου απορρόφησης 98,5% (ελάχιστη τάση ατµών), οµοιόµορφη κατανοµή, έλεγχος ροής χαµηλές θερµοκρασίες στον καταλυτικό µετατροπέα (SO 2 προς SO 3 ) αύξηση αριθµού κλινών και επιφάνειας καταλύτη Προσθήκη δεύτερου σταδίου απορρόφησης (Π) Συστήµατα συγκράτησης όξινου νέφους, σταγονολήπτες (Α) Μονάδα αµµωνιοδέσµευσης (Α) Η προσθήκη δεύτερου σταδίου απορρόφησης επιτρέπει τη µείωση εκποµπών SO 2, αυξάνει όµως το λειτουργικό κόστος και το κόστος επένδυσης, ενώ µειώνεται η ανακτώµενη θερµότητα. Προτείνεται για νέες µονάδες. Μονάδα αµµωνιοδέσµευσης NH 3, SO 2, SO 3, mist H 2 SO 4 Φίλτρα συγκράτησης σταγονιδίων H 2 SO 4 (A) Aξιοποίηση παραγόµενου SO 2 στην παραγωγή H 2 SO 4 (Π) Μέθοδος παραγωγής (ΝΗ 4 ) 2 SO 4 - αξιοποίηση στην παραγωγή λιπασµάτων και αλλού (Π) Η µονάδα αποτελεί και σύστηµα αντιρρύπανσης στις µονάδες παραγωγής Η 2 SO 4 [µετατροπή SO 2 σε (ΝΗ 4 ) 2 SO 3, οξύνιση παραγωγή (ΝΗ 4 ) 2 SO 4 και SO 2 ]. Η µέθοδος θεωρείται σαν η πιο ενδεδειγµένη αν µπορεί να αξιοποιηθεί το παραγόµενο (ΝΗ 4 ) 2 SO 4 Παραγωγή SO 2, καταλυτικός µετατροπέας, ψύξη H 2 SO 4 Ανάκτηση παραγόµενης θερµότητας (Π) Πρόκειται για τεχνική που βελτιώνει το ενεργειακό ισοζύγιο της µονάδας 12

Πηγή Απόβλητα/ Παραπροϊόντα Τεχνικές πρόληψης (Π) και αντιµετώπισης (Α) της ρύπανσης Παρατηρήσεις Μηχανολογικός εξοπλισµός εγκαταστάσεων, πύργοι απορρόφησης, αντλίες διαρροές H 2 SO 4 Λήψη µέτρων για τον περιορισµό τυχόν διαρροών (Π): Τακτικός έλεγχος και µετρήσεις για τυχόν διαρροές µέσω συστήµατος ανίχνευσης Προληπτική συντήρηση εξοπλισµού Σύστηµα συλλογής H 2 SO 4 σε οξύµαχη δεξαµενή, εξουδετέρωση (Α) Αναγέννηση ρητινών µονάδας απιονισµού υγρά απόβλητα αναγέννησης ρητίνων Σύστηµα προεπεξεργασίας (Α) συγκέντρωση σε δεξαµενή εξουδετέρωση ρύθµιση ph Ακολουθεί η διοχέτευσή τους σε σύστηµα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων ή διάθεσή τους Οξείδωση SO 2 για παραγωγή SO 3 καταλύτης V 2 O 5 Συγκέντρωση και προφύλαξη σε ειδικά εστεγασµένο χώρο για εξαγωγή και καταστροφή ή εγχώρια επεξεργασία εφόσον υπάρχουν κατάλληλες εγκαταστάσεις Σύµφωνα µε την Οδηγία 91/689/ΕΟΚ θεωρείται επικίνδυνο απόβλητο και χρήζει ιδιαίτερης αντιµετώπισης Μονάδες παραγω-γής ατµίζοντος Θειϊκού οξέος (oleum) απαέρια κορυφής κολόνας απορρόφησης (SO 2, SO 3 ) SO 3 από εξαεριστικά δεξαµενών αποθήκευσης oleum ιοχέτευση ρεύµατος στους πύργους απορρόφησης µονάδας H 2 SO 4 (98% κ.β) (Π) Στήλη µε κατ αντιρροή απορρόφηση του SO 3 µε καταιονιζόµενο θειϊκό οξύ και πληρωτικό υλικό (Α) Η παραγωγή ατµ. Η 2 SO 4 προϋποθέτει την ύπαρξη µονάδας παραγωγής H 2 SO 4 Ανακυκλοφορία καταιονιζόµενου θεϊκού οξέος (Π) Αποθήκευση προϊόντος ατµοί π. Η 2 SO 4, διαρροές π. Η 2 SO 4 Ελεγχόµενη αποθήκευση (Π): Εξασφάλιση στεγανότητας δεξαµενών Τακτικός έλεγχος και µετρήσεις για τυχόν διαρροές µέσω συστήµατος ανίχνευσης Η επιλογή των µέτρων δεν µπορεί να γίνει εναλλακτικά. Απαραίτητη η εφαρµογή τους στο σύνολό τους. Προληπτική συντήρηση του εξοπλισµού Σύστηµα απορρόφησης ατµών οξέος από εξαεριστικό δεξαµενών (Α) Λεκάνη συλλογής µε οξύµαχο υλικό πέριξ των δεξαµενών (Α) Προληπτικά µέτρα για αντιµετώπιση εκτάκτων καταστάσεων (Π) Τέλος, παρουσιάστηκαν οι ρυπογόνες ουσίες που χρήζουν υποχρεωτικής παρακολούθησης και ελέγχου κατά κλάδο. Οι παρουσιαζόµενες ουσίες είναι αυτές που απαντώνται ως πιθανές εκποµπές από το σύνολο της δραστηριότητας της χηµικής βιοµηχανίας. Η κατά κλάδο προσέγγιση ακολουθείται και σε αυτήν την ενότητα, µε την παρουσίαση των εµφανιζόµενων κατά κλάδο ρύπων σε σχετικούς πίνακες. Ως γενική διαπίστωση επισηµαίνεται ότι η Ελληνική Χηµική Βιοµηχανία έχει κατακτήσει έναν ικανοποιητικό βαθµό προσαρµογής στις διεθνείς τεχνολογικές εξελίξεις ως προς την πρόληψη και περιορισµό της ρύπανσης, µε ενέργειες κατά 13

προτεραιότητα στην πηγή, τόσο κατά όσο και µετά την παραγωγική διαδικασία. Επιπλέον, εµφανίζεται µια έντονη κινητικότητα µε παρεµβάσεις επί των διεργασιών στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις και µια στασιµότητα στην ανάπτυξη νέων εγκαταστάσεων. Σηµειώνεται ακόµα ότι µπορούν πολλές από τις προτεινόµενες Β Τ να εφαρµοστούν στην Ελλάδα σε πολλές από τις µονάδες του κλάδου. Αν και η αντιµετώπιση της ρύπανσης υπερτερεί της πρόληψης και του περιορισµού της ρύπανσης στην πηγή, ίσως γιατί από την αρχή δεν αντιµετωπίστηκε ενιαία το πρόβληµα της αντιµετώπισης της ρύπανσης (στόχο που έρχεται να υλοποιήσει η 96/61/ΕC), τα σηµειούµενα επίπεδα εκποµπών δεν υπερβαίνουν τα όρια που τίθενται από την ελληνική και κοινοτική νοµοθεσία. Η πραγµατικότητα αυτή µπορεί και να σηµατοδοτεί την απαρχή µιας νέας περιόδου όπου η χηµική βιοµηχανία θα κάνει αποφασιστική στροφή στον τρόπο αντιµετώπισης του προβλήµατος. Οµάδα µελέτης ρ. Ν. Βασιλάκος, Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ. Οικονοµίδης, Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ Π. Τριανταφυλλόπουλος, Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ Ν. Σελλάς, Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ, Υγιεινολόγος Μηχανικός ΥΣΑ Κ. Κορυζή, Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ, ΜsC Περιβαλλοντική ιαχείριση Σ. Σεϊµανίδης, ρ. Χηµικός Μηχανικός Σ. Παπαγεωργίου Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ, ΜsC Περιβαλλοντική Μηχανική A. ηµοπούλου Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ, ΜsC Περιβαλλοντική ιαχείριση Ι. Γιακουµάτος, Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ 14