Διδάσκοντες (2007): Παπαϊωάννου Αθανάσιος Διγγελίδης Νικόλαος Κούλη Όλγα Μαγγουρίτσα Γωγώ Κολοβελώνης Αθανάσιος Πλαϊνός Χρήστος Διδακτική της Φυσικής Αγωγής Σκοποί του μαθήματος: 1. Απόκτηση εμπειρίας στη διδασκαλία στο σχολείο. 2. Ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων για τη διδασκαλία της ΦΑ. 3. Απόκτηση γνώσεων και εμπειρίας στο σχεδιασμό και εφαρμογή ημερήσιων μαθημάτων. 4. Εφαρμογή στη πράξη των αρχών της Διδακτικής και της Παιδαγωγικής της Φυσικής Αγωγής. 5. Απόκτηση εμπειρίας και δεξιοτήτων στη παρατήρηση και αξιολόγηση της διδασκαλίας. Η πρακτική άσκηση στα σχολεία συντελεί ώστε οι φοιτητές να έρθουν σε επαφή με τις πραγματικές συνθήκες διδασκαλίας. Αυτό συμβάλει στο να ξεπεραστεί το ψυχολογικό φράγμα της εφαρμογής των γνώσεων στη πράξη, στην εξάλειψη της αμηχανίας του αρχάριου και στην έμπειρη αντιμετώπιση των συνηθισμένων καταστάσεων. Οι φοιτητές στη πρακτική έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν να υλοποιήσουν τις γνώσεις τους τόσο τις σχετικές με τις κινητικές δεξιότητες, όσο και αυτές που αφορούν τη διδακτική και τη παιδαγωγική. Μέσω δε της παρατήρησης και αξιολόγησης του διδακτικού έργου λαμβάνουν ανατροφοδότηση για τη βελτίωση των ατελειών τους και τη μεγιστοποίηση της απόδοσής τους. Στόχοι του Χειμερινού εξαμήνου: Α Φάση: Οργάνωση του μαθήματος (3 εβδομάδες). Β Φάση: Μεγιστοποίηση του ενεργού και κατάλληλου χρόνου άσκησης (3 εβδομάδες). Γ Φάση: Ανατροφοδότηση (3 εβδομάδες). 1. Η οργάνωση του μαθήματος περιλαμβάνει τη σωστή χρησιμοποίηση του χώρου, των εγκαταστάσεων και του αθλητικού υλικού, και τη κατάλληλη διάταξη των μαθητών ώστε η άσκηση να γίνεται με άνεση και ασφάλεια. Ο διδάσκων πρέπει να παίρνει κατάλληλη θέση για παρατήρηση και έλεγχο της τάξης, να δίνει οδηγίες και να παρέχει βοήθεια όταν χρειάζεται. 2. Η μεγιστοποίηση του ενεργού και κατάλληλου χρόνου άσκησης συμβάλει στη μεγαλύτερη απόδοση των μαθητών. Επιτυγχάνεται με σαφείς και σύντομες οδηγίες, με επάρκεια υλικού και ετοιμότητα στη χρήση του, με μείωση της μετάβασης από άσκηση σε άσκηση και με δραστηριότητες σχετικές με τους στόχους του μαθήματος. 3. Ανατροφοδότηση είναι όλα τα μηνύματα (λεκτικά και μη λεκτικά ) που λαμβάνει ο μαθητής από το διδάσκοντα. Η ανατροφοδότηση πρέπει να είναι συχνή, θετική και ενθαρρυντική και να στοχεύει στη καλή επικοινωνία, στη συμμετοχή και στη βελτίωση της απόδοσης των μαθητών. Στόχοι του Εαρινού εξαμήνου:
1. Ο κυριότερος στόχος του εαρινού εξαμήνου είναι η ανάπτυξη της Αυτονομίας των μαθητών στη μάθηση μέσω της Πρωτοβουλίας και της Υπευθυνότητας. Αυτό επιτυγχάνεται με την εφαρμογή κατάλληλων μαθητικοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας, όπως για παράδειγμα της μεθόδου του μη αποκλεισμού, του αυτοελέγχου και της αμοιβαίας διδασκαλίας. Χρησιμοποιώντας βοηθητικά μέσα, όπως κάρτες αυτοδιδασκαλίας, αλληλοδιδασκαλίας και φύλα στόχων, οι μαθητές καθίστανται υπεύθυνοι για τη μάθησή τους και ωθούνται στη διαδικασία εξεύρεσης λύσεων και επίλυσης προβλημάτων. 2. Δευτερεύων στόχος, αλλά εξ ίσου σημαντικός είναι η διατήρηση και εφαρμογή των στόχων που επιτεύχθηκαν κατά το χειμερινό εξάμηνο. Εφαρμόζοντας δηλαδή τις μεθόδους διδασκαλίας για την Υπευθυνότητα και τη Πρωτοβουλία, πρέπει παράλληλα οι φοιτητές να εφαρμόζουν τις αρχές για σωστή Οργάνωση του μαθήματος, τη μεγιστοποίηση του Ενεργού Χρόνου Συμμετοχής των μαθητών και τη παρακίνηση μέσω της Ανατροφοδότησης. Τα μέσα για την υλοποίηση των στόχων: Εξαμηνιαίος προγραμματισμός. Ημερήσια σχέδια μαθημάτων. Πρωτόκολλα συστηματικής παρατήρησης. Διαδικασία διεξαγωγής του μαθήματος: Το χειμερινό εξάμηνο περιλαμβάνει 3 φάσεις, Α, Β και Γ. Στόχος στην Α φάση είναι η σωστή Οργάνωση του μαθήματος της ΦΑ. Στόχος στη Β φάση είναι η Μεγιστοποίηση του ενεργού χρόνου μάθησης στο μάθημα της ΦΑ. Στόχος στη Γ φάση είναι η σωστή Ανατροφοδότηση και επικοινωνία με τους μαθητές στο μάθημα της ΦΑ. Ο στόχος κατά το εαρινό εξάμηνο είναι η ανάπτυξη της Πρωτοβουλίας και της Υπευθυνότητας των μαθητών, αλλά και η διατήρηση των στόχων που επιτεύχθηκαν κατά το χειμερινό εξάμηνο. Οι φοιτητές στο πρώτο μάθημα κάθε εξαμήνου ετοιμάζουν και προσκομίζουν τον εξαμηνιαίο προγραμματισμό. Αυτό συνίσταται στο σχεδιασμό μιας σειράς 10 μαθημάτων που το κάθε ένα αποσκοπεί σε κάποιο στόχο του Αναλυτικού Προγράμματος. Σε κάθε μάθημα οι φοιτητές προσκομίζουν ένα πλάνο ημερήσιου μαθήματος, που θα διδαχθεί τη συγκεκριμένη ημέρα. Θα έχουν επίσης και ένα εναλλακτικό πλάνο (πλάνο ανάγκης) σε περίπτωση που θα υπάρξει κάποια μεταβολή λόγω καιρικών συνθηκών. Η τάξη χωρίζεται σε δύο μέρη, δύο από τους φοιτητές διδάσκουν, ενώ οι υπόλοιποι παρατηρούν και αξιολογούν. Η παρατήρηση γίνεται συστηματικά με τη βοήθεια του πρωτοκόλλου παρατήρησης. Ο φοιτητής που διδάσκει προσκομίζει αντίγραφα πρωτοκόλλων παρατήρησης για κάθε παρατηρητή όπου περιγράφονται οι δραστηριότητες και οι στόχοι στις 2 πρώτες στήλες. Στο τέλος του μαθήματος γίνεται συζήτηση, κριτική και έκφραση απόψεων σχετικά με τη διδασκαλία. Τα φύλλα παρατήρησης παραδίνονται στο καθηγητή. Πρωτόκολλα παρατήρησης: Σε κάθε πρωτόκολλο παρατήρησης:
Αναφέρονται οι γενικές επιδιώξεις του μαθήματος. Περιγράφονται οι δραστηριότητες που θα διδαχθούν. Για κάθε δραστηριότητα περιγράφονται οι στόχοι οι οποίοι πρέπει να είναι σαφείς και όσο το δυνατό πιο εύκολα μετρήσιμοι. Για παράδειγμα, κατά την εκμάθηση της πάσας με τα δάκτυλα στο βόλεϊ, σαφείς στόχοι είναι: «εκτέλεση της πάσας με τα χέρια πάνω από το μέτωπο τους αγκώνες και τα γόνατα λυγισμένα», ή «η μπάλα κατά την εκτέλεση της πάσας πρέπει να έχει καμπύλη τροχιά και να καταλήγει πάνω από το κεφάλι του συμπαίκτη». Στόχοι όπως «εκμάθηση της πάσας» ή «σωστή εκτέλεση της τεχνικής», είναι γενικοί, αόριστοι, δύσκολα αξιολογήσιμοι και πρέπει να αποφεύγονται. Γίνεται αξιολόγηση της επίτευξης του στόχου της κάθε δραστηριότητας σε μία κλίμακα τριών επιπέδων (Ναι-Μέτρια-Όχι). Γίνεται αξιολόγηση των κριτηρίων που έχουν τεθεί στο πρωτόκολλο, τα οποία αντιστοιχούν στο περιεχόμενο της κάθε ενότητας. Η αξιολόγηση μπορεί να είναι ποιοτική (με σχόλια), ή ποσοτική (αριθμό εμφάνισης του φαινομένου). Γίνονται παρατηρήσεις γενικές ή ειδικές που συζητιούνται στο τέλος του μαθήματος. Υποχρεώσεις των φοιτητών: Η προσέλευση γίνεται τουλάχιστον 15 λεπτά πριν από την ώρα εκκίνησης του σχολικού προγράμματος.η συμπεριφορά, η εμφάνιση και η ενδυμασία των φοιτητών/τριών συνιστάται να είναι ευπρεπής. Αξιολόγηση: Η αξιολόγηση του μαθήματος έχει δύο στόχους: A. Την αξιολόγηση-ανατροφοδότηση του μαθήματος. B. Την αξιολόγηση-βαθμολόγηση των φοιτητών. Α). Η αξιολόγηση του μαθήματος με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων, την επισήμανση των αδυναμιών και τη βελτίωσή τους γίνεται με αντικειμενικά όργανα μέτρησης, στην αρχή, κατά τη διάρκεια και στο τέλος του εξαμήνου. Η αξιολόγηση αυτή περιλαμβάνει: Την απόδοση των φοιτητών στη διδασκαλία. Την απόδοση των φοιτητών στη συστηματική παρατήρηση. Τη ποιότητα του μαθήματος με ερωτήσεις ανοικτού τύπου προς τους φοιτητές. Κριτική από τους καθηγητές σε συζήτηση, στην αρχή και στο τέλος του εξαμήνου. Β). Κατά τη βαθμολόγηση των φοιτητών λαμβάνονται υπ όψη: 1. Σχεδιασμός ημερήσιου-εξαμηνιαίου πλάνου, 30%. 2. Διδασκαλία στη πράξη, 40%. 3. Καθήκοντα παρατήρησης, παρουσίες, συμμετοχή, 30%. Όσοι κόβονται υποχρεούνται να παρακολουθήσουν ξανά το εξάμηνο. Πηγές: Βιβλίο του εκπαιδευτικού Δημοτικού Γυμνασίου. http://www.pischools.gr/ Για μια καλύτερη φυσική αγωγή. Παπαϊωάννου, Θεοδωράκης, Γούδας (2003). Το φάσμα των μεθόδων διδασκαλίας στη φυσική αγωγή: από τη θεωρία στην πράξη. Διγγελίδης, Ν. (2007).
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Α ΦΑΣΗ ΣΤΟΧΟΣ: Οργάνωση του μαθήματος. Γιατί αυτός ο στόχος είναι σημαντικός: Η καλή οργάνωση του χώρου, του χρόνου και του εξοπλισμού κατά διδασκαλία του μαθήματος της ΦΑ, εξασφαλίζει την απρόσκοπτη άσκηση των μαθητών, την ασφάλειά τους, τη μεγιστοποίηση του χρόνου άσκησης και την αύξηση της απόδοσής τους. Η οργάνωση του μαθήματος περιλαμβάνει: Τον έλεγχο του τμήματος από το διδάσκοντα. Τη διευθέτηση του χώρου. Τη χρησιμοποίηση του εξοπλισμού και των οργάνων. Τη μετάβαση από τη μία άσκηση στην επόμενη. Κριτήρια για τη σωστή οργάνωση του μαθήματος. Κριτήρια Διδάσκων Χώρος Εξοπλισμός Μετάβαση 1 2 3 Επιλέγει τη κατάλληλη θέση παρατήρησης και έχει συνεχή οπτική επαφή με τα παιδιά. Κινείται συνεχώς για να δώσει οδηγίες ή να βοηθήσει τα παιδιά. (1) ΕΧΕΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ! (2) ΕΧΕΙ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΠΛΑΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οι μαθητές πρέπει να έχουν τις κατάλληλες αποστάσεις μεταξύ τους, ώστε να μην παρακωλύονται κατά την άσκηση. Τα δρομικά παιχνίδια και γενικά οι μετακινήσεις πρέπει να γίνονται σε ελεύθερους από εμπόδια διαδρόμους. Τα όργανα άσκησης (μπάλες, στεφάνια, κ.λ.π.) πρέπει να βρίσκονται ήδη στο χώρο άσκησης κατά την έναρξη του μαθήματος. Η χρήση τους γίνεται σωστά και με ασφάλεια. Οι μαθητές να τελειώνουν μία άσκηση ταυτοχρόνως πριν προχωρήσουν στην επόμενη. Χρησιμοποιούνται ασκήσεις μετάβασης σε άσκηση με σταθμούς. Η μετάβαση στην επόμενη δραστηριότητα γίνεται αμέσως χωρίς χάσιμο χρόνου λόγω έλλειψης οργάνων ή παρατεταμένων και άσκοπων οδηγιών.
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Β ΦΑΣΗ ΣΤΟΧΟΣ: Μεγιστοποίηση του ενεργού και κατάλληλου χρόνου άσκησης. Γιατί αυτός ο στόχος είναι σημαντικός: Ο αυξημένος χρόνος άσκησης σχετικής με τους στόχους του μαθήματος συμβάλει στη μεγιστοποίηση της απόδοσης, στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και στη βελτίωση της υγείας των μαθητών. Η μεγιστοποίηση του ενεργού χρόνου άσκησης περιλαμβάνει: Δραστηριότητες σχετικές με τους στόχους του μαθήματος. Τη σωστή εκτέλεση των δεξιοτήτων. Την ελαχιστοποίηση του χρόνου αναμονής. Την ελαχιστοποίηση του χρόνου μετάβασης. Κριτήρια για τη σωστή οργάνωση του μαθήματος. Κριτήρια Δραστηριότητες Ποιότητα άσκησης Αναμονή Μετάβαση 1 2 3 Στο ημερήσιο πλάνο, οι δραστηριότητες του εισαγωγικού, του κύριου και του τελικού μέρους εξυπηρετούν στην υλοποίηση των στόχων του μαθήματος. Οι δεξιότητες στις οποίες ασκούνται οι μαθητές έχουν άμεση σχέση με τους επιδιωκόμενους διδακτικούς στόχους. Σε κάθε σταθμό ή ομάδα πρέπει να είναι 2-6 παιδιά. Ο κάθε μαθητής απόκτησε σε κάποιο βαθμό τη δεξιότητα στην οποία ασκήθηκε. Όλες οι δραστηριότητες της ημέρας εκτελέστηκαν με επιτυχία από το σύνολο των μαθητών Υπάρχει επάρκεια εξοπλισμού και υλικού, ώστε όλοι οι μαθητές να ασκούνται συγχρόνως. Χρησιμοποιείται η κατάλληλη διδακτική μέθοδος και διάταξη χώρου, ώστε οι μαθητές να μη περιμένουν για αρκετή ώρα τη σειρά τους. Ο ΔΙΔΑΣΚΩΝ (1) ΕΧΕΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ! (2) ΕΧΕΙ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΠΛΑΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ετοιμότητα του διδάσκοντα για άμεση αλλά και ομαλή μετάβαση από δραστηριότητα σε δραστηριότητα. Αποτελεσματικός χειρισμός υλικού και εξοπλισμού για την ελαχιστοποίηση του χρόνου μετάβασης.
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Γ ΦΑΣΗ ΣΤΟΧΟΣ: Θετική ανατροφοδότηση. Γιατί αυτός ο στόχος είναι σημαντικός: Η θετική και ενθαρρυντική ανατροφοδότηση μπορεί να δημιουργήσει ένα θετικό κλίμα στο μάθημα, που έχει σα συνέπεια τη συμμετοχή, παρακίνηση και προσπάθεια των μαθητών. Η κατάλληλη και σχετική με τους στόχους του μαθήματος ανατροφοδότηση συμβάλλει στη μεγιστοποίηση του ενεργού χρόνου μάθησης και στη βελτίωση της απόδοσης των μαθητών. Η ανατροφοδότηση περιλαμβάνει: Τη θετική ενίσχυση. Υποδείξεις σχετικές και κατάλληλες με το στόχο που επιδιώκεται. Τη συνεχή παρακολούθηση και συχνή ανατροφοδότηση. Τη διατήρηση του ελέγχου των μαθητών. Κριτήρια για τη σωστή οργάνωση του μαθήματος. Κριτήρια Ενίσχυση Σχετικές υποδείξεις Συχνή ανατροφοδότηση Έλεγχος των μαθητών 1 2 3 Η ανατροφοδότηση είναι θετική: πάντα λέμε τι πρέπει να κάνουν οι μαθητές και ποιο είναι το σωστό. Όχι τι δεν πρέπει και τι είναι λάθος. Τονίζουμε πρώτα τα θετικά και μετά τα σημεία που πρέπει να βελτιώσουν οι μαθητές. Ενθαρρύνουμε τη προσπάθεια. Οι υποδείξεις είναι σχετικές με τους στόχους της κάθε δραστηριότητας. Οι υποδείξεις είναι κατάλληλες και καθοδηγούν σωστά το μαθητή στην εκμάθηση των δεξιοτήτων και τη διόρθωση των λαθών. Η ανατροφοδότηση σε κάθε μαθητή πρέπει να είναι συχνή, π.χ., μία φορά σε κάθε 3 η 4 η προσπάθεια. Επειδή η ανατροφοδότηση του διδάσκοντα μοιράζεται σε πολλούς μαθητές, όσο πιο συχνά δίνει τόσο το καλύτερο. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την έλλειψη ανατροφοδότησης ως αδιαφορία ή έλλειψη γνώσεων από το διδάσκοντα. Ο ΔΙΔΑΣΚΩΝ (1) ΕΧΕΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ! (2) ΕΧΕΙ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΠΛΑΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Το μάθημα πρέπει να είναι ευχάριστο, αλλά πρέπει να υλοποιούνται και οι στόχοι του. Οι μαθητές πρέπει να κατανοήσουν ότι είναι υπεύθυνοι για τη μάθησή τους και ότι το μέσο για τη απόκτήσή της είναι η πειθαρχία στη δουλειά.
ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΤΟΧΟΣ: Ανάπτυξη της αυτονομίας των μαθητών. Γιατί αυτός ο στόχος είναι σημαντικός: Αυτονομία κατά τη διαδικασία της μάθησης σημαίνει ανάληψη πρωτοβουλίας από τους μαθητές που αφορά την επιλογή των μαθησιακών στόχων και υπευθυνότητας για τη διδακτική διαδικασία και τη συνεργασία. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές εμπλέκονται με τη μάθηση με προσωπική επιλογή και παρακινούνται εσωτερικά, αναπτύσσουν αποτελεσματικές στρατηγικές μάθησης και ικανότητες εξεύρεσης λύσεων για την επίλυση των προβλημάτων, αναπτύσσουν υπευθυνότητα, κοινωνικές δεξιότητες (π.χ., συνεργασίας), μπορούν να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε νέα-άγνωστα περιβάλλοντα, γίνονται δημοκρατικοί και ενεργοί πολίτες. Η αυτονομία περιλαμβάνει: Την κατάλληλη οργάνωση του μαθήματος. Την καταλληλότητα των βοηθητικών μέσων. Την ενθάρρυνση για την ανάπτυξη της αυτονομίας. Την αξιολόγηση της ποσότητας και ποιότητας της αυτονομίας. Κριτήρια για τη σωστή οργάνωση του μαθήματος. Κριτήρια Οργάνωση μαθήματος Βοηθητικά μέσα Ενθάρρυνση Βαθμός αυτονομίας 1 2 Η οργάνωση του μαθήματος διευκολύνει το μαθητή να επιλέξει τη δεξιότητα, τη δυσκολία της και το βαθμό επίτευξή της. Οι δραστηριότητες είναι κατά προτίμηση συνεργατικές, ο δε απώτερος στόχος είναι η προσωπική βελτίωση μέσω συμμετοχής, συνεργασίας, προσοχής και προσπάθειας. Οι κάρτες κριτηρίων (αυτοδιδασκαλίας και αλληλοδιδασκαλίας) είναι κατανοητές και εύχρηστες, με λίγα και σημαντικά στοιχεία τεχνικής (2-3 κριτήρια). Οι μαθητές συμβουλεύονται αποτελεσματικά τις κάρτες για τη σωστή εκτέλεση και την αξιολόγηση (αυτό/ετεροαξιολόγηση). Πολλοί μαθητές χρειάζονται προσωπική ενθάρρυνση για να αναλάβουν πρωτοβουλίες: ανάπτυξη της αίσθησης της σημαντικότητας και της αξίας της αυτονομίας. Η αξία του καθορισμού των στόχων στο μάθημα, μπορεί να συσχετιστεί και με άλλα μαθήματα και εκτός σχολείου κοινωνικές δραστηριότητες. Αξιολογούμε το βαθμό επίτευξης της αυτονομίας/πρωτοβουλίας των μαθητών. Π.χ. πόση μεγάλη είναι η αυτονομία των μαθητών σε μία κλίμακα από 1 μέχρι το 5; Αξιολογούμε την ποιότητα και την ποσότητα της ανατροφοδότησης που λαμβάνουν οι μαθητές, απ όποια πηγή κι αν προέρχεται (κάρτες, συμμαθητές, καθηγητή ΦΑ). Ο ΔΙΔΑΣΚΩΝ (1) ΕΧΕΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ! (2) ΕΧΕΙ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΠΛΑΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (3) ΕΧΕΙ ΥΠΟΜΟΝΗ!