Η αυθεντική μάθηση ως μοχλός ανάπτυξης των μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών Κατερίνα Κασιμάτη Επικ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ
Μεταγνώση(Meta-cognition)- Τι είναι;
Μεταγνώση(Meta-cognition)- Τι είναι;
Μεταγνώση(Meta-cognition)- Τι είναι;
Η Μεταγνώση συνδέει γνωστικές διαδικασίες:
Μεταγνώση Μαθαίνω πώς να μαθαίνω Το ίδιο το υποκείμενο αποκτά επίγνωση των γνωστικών του διεργασιών (cognition). Επιπλέον: Επίγνωση των εκάστοτε γνωστικών και συναισθηματικών καταστάσεων Ικανότητα παρακολούθησης και ελέγχου αυτών των καταστάσεων Ικανότητα ρύθμισής τους, όχι απαραίτητα την ώρα που συμβαίνουν ( προσοχή στο πρόθημα μετα- )
Γνωστικές διεργασίες vs. Μεταγνωστικές διεργασίες Γνωστικές διεργασίες: ανώτερες λειτουργίες για την απόκτηση & την οργάνωση της γνώσης Αντίληψη Μνήμη Παράσταση Νόηση Γλώσσα Κριτική ικανότητα Λύση προβλημάτων Λήψη αποφάσεων Κριτική σκέψη Μεταγνωστικές διεργασίες: υποβοηθούν την κατανόηση & την ενημερότητα της διαδικασίας μάθησης Ρυθμίζουν την επίδοση ως προς την επεξεργασία & αφομοίωση της νέας γνώσης Τα δύο αυτά επίπεδα λειτουργίας είναι μέρη του ίδιου συστήματος : δεν μπορεί κάποιος να χωρίσει τον εαυτό του στα δύο, σε ένα μέρος που σκέφτεται, την ίδια στιγμή που ένα άλλο μέρος του παρατηρεί την ίδια του τη σκέψη!
Παράγοντες που επηρεάζουν τη μεταγνώση Ηλικία Ωρίμανση Εμπειρία σε συγκεκριμένες γνωστικές διεργασίες Κοινωνικοί παράγοντες, λχ. τρόπος σκέψης βάσει κοινωνικών συμβάσεων (κατά τη μάθηση) Κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα
Μεταγνωστικές Δεξιότητες Ενεργητική εμπλοκή Αυτοέλεγχος Αυτορρύθμιση* Εκούσια συμμετοχή στη μάθηση Αξιοποίηση κατακτημένων γνώσεων και εμπειριών και σε άλλες περιπτώσεις και περιστάσεις Αναγνώριση και καλλιέργεια προσωπικού τρόπου μάθησης- ανακάλυψη προσωπικής μαθησιακής ταυτότητας Δυνατότητα αυτό- αξιολόγησης Μεταγνωστικές Στρατηγικές Ερωτήσεις από το μαθητή προς τον ίδιο του τον εαυτό για να διαπιστώσει γιατί δεν κατάλαβε κάτι Χρήση παραδειγμάτων για την κατάκτηση θεωρητικής γνώσης που δεν κατανοήθηκε την πρώτη φορά Διάκριση του τι γνωρίζει και του τι δεν γνωρίζει Η καταγραφή της πορείας της σκέψης του μαθητή Ανακεφαλαίωση των διαδικασιών σκέψης Το να μιλά ο μαθητής για αυτά που σκέφτεται * Aυτορρύθμιση = η συνειδητή τροποποίηση της συμπεριφοράς μέσω παρεμβατικών ενεργειών από το ίδιο το άτομο για την επίτευξη ενός στόχου.
Η Μεταγνώση στην εκπαιδευτική διαδικασία Η μεταγνώση είναι εφόδιο για το μαθητή: συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο το πώς μαθαίνει (καλύτερα) εμπλουτίζει τα μαθησιακά του εργαλεία δύναται να παρακολουθήσει την πρόοδό του αλλά και να την επηρεάσει στο βαθμό που γνωρίζει πώς μαθαίνει καλύτερα αναπτύσσει διοικητικό έλεγχο των στρατηγικών μάθησης, αντί να αντιδρά παθητικά στο περιβάλλον
Και το καλύτερο... Η καλλιέργεια της μεταγνώσης αφορά την παράμετρο της σύνδεσης του προβλήματος με τον κόσμο έξω από την τάξη Η διαδικασία αυτή συνοδεύει το μαθητή και κατά την ενήλικη ζωή του. Θεωρείται ότι μπορεί - να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του - να εξετάσει κριτικά παρελθόν, παρόν και μέλλον, επεξεργαζόμενος καλύτερα τα εκάστοτε δεδομένα
Η Μεταγνώση στην εκπαιδευτική διαδικασία Η μεταγνώση είναι εργαλείο για τον εκπαιδευτικό: Ο μαθητής δεν είναι και δεν μπορεί να αφεθεί να είναι μόνος του σε αυτή τη διαδικασία ενδο- παρατήρησης. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να σχεδιάσει με τέτοιο τρόπο τη διδασκαλία του, ώστε να βελτιώνει τις δεξιότητες των μαθητών του ή, ακόμη καλύτερα, με τέτοιο τρόπο που να τους φέρνει στο φως το πώς μαθαίνουν καλύτερα.
Η Μεταγνώση στην εκπαιδευτική διαδικασία Κριτική Διδασκαλία Εκπαιδευτικού Κριτική Σκέψη Μαθητών Εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στη διαδικασία επεξεργασίας του περιεχομένου της διδασκαλίας και τους παρέχει τη δυνατότητα, μέσα από την ενεργοποίηση γνωστικών λειτουργιών ανώτερου επιπέδου, να διατυπώσουν τα συμπεράσματα της επεξεργασίας με τη μορφή εννοιών, κρίσεων, γενικεύσεων και σχημάτων ερμηνείας της πραγματικότητας (Ματσαγγούρας, 2006). Αναπτύσσονται οι δεξιότητες σκέψης: Ο μαθητής διδάσκεται σταδιακά πώς να αποκτά και να διατηρεί τη γνώση, να την κατανοεί μέσω της κατασκευής εννοιών και έπειτα να την εφαρμόζει σκεπτόμενος δημιουργικά
Συνεπώς, πού εντοπίζεται η μεταγνώση στην εκπαιδευτική διαδικασία; Στο σχεδιασμό του ΑΠΣ Στις μεθόδους και τις τεχνικές του εκπαιδευτικού κατά τη διδασκαλία Στο παιδαγωγικό κλίμα που υπάρχει εντός τάξης και μεταφέρεται και εκτός αυτής μέσα στο νου των μαθητών Στις μεθόδους αξιολόγησης της επίδοσης των μαθητών
Πώς σχεδιάζει ο εκπαιδευτικός τη διδασκαλία του; Ο εκπαιδευτικός εντάσσει στη διδασκαλία του τις εξής δεξιότητες: αναγνώριση προβλήματος επιλογή κατάλληλων διεργασιών και στρατηγικών για την επίλυσή του κατάλληλη διευθέτηση χρόνου και δραστηριοτήτων παρακολούθηση της πορείας της επίλυσης προβλήματος ευαισθησία σε ανατροφοδοτήσεις διορθωτική παρέμβαση στο αρχικό σχέδιο δράσης και ολοκλήρωση του σχεδίου δράσης
Με άλλα λόγια, ο εκπαιδευτικός: Παροτρύνει το μαθητή να σκέπτεται δυνατά Στρέφει την προσοχή του μαθητή στην κατανόηση του πώς σκέπτεται και τι προβλήματα αντιμετωπίζει κάθε φορά Ζητά όχι μόνο το αποτέλεσμα, αλλά και τη διαδικασία σκέψης του μαθητή Ζητά αιτιολογημένες απαντήσεις και λύσεις Διδάσκει τρόπους προσπέλασης των δυσκολιών Εντάσσει το κάθε θέμα στα ομοειδή του και προτείνει κοινά βασικά κλειδιά οργανώνοντας έτσι στο μέτρο του εφικτού τη σκέψη των μαθητών (τακτοποίηση ιδεών και σκέψεων) Βοηθά το μαθητή να διακρίνει ολότητες, συνέχειες, σχέσεις, διαφορές, αλληλουχίες (τακτοποίηση ιδεών και σκέψεων) Ενθαρρύνει το μαθητή να υποβάλει ερωτήσεις πριν, κατά και μετά την επεξεργασία της εκάστοτε διδακτικής ενότητας Ενημερώνει τους μαθητές του για τα κριτήρια αξιολόγησης
Ρόλος εκπαιδευτικού: Αν αυτές οι τεχνικές εφαρμοστούν ορθά, μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας, οι μαθητές θα πρέπει να είναι σε θέση να απαντούν στις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. «Τι είναι αυτό που μάθαμε;», 2. «Τι ξέραμε πριν και τι τώρα;», 3. «Πώς το μάθαμε πώς γίνεται;», 4. «Γιατί το μάθαμε;», 5. «Πού μας χρειάζεται;», «Πού θα μας χρησιμεύσει;» ( σύνδεση με πρότερη και επόμενη γνώση)
Μεταγνώση & Παιδαγωγικό Κλίμα Η μεταγνωστική ανάπτυξη των μαθητών ευνοείται σε σημαντικό βαθμό αν υπάρχουν : Ξεκάθαρα αρθρωμένοι παιδαγωγικοί σκοποί & στόχοι από τον καθηγητή* (αναγκαιότητα διδακτικού συμβολαίου) *Η γνώση θεωρείται μεταγνωστική μόνο όταν χρησιμοποιείται στρατηγικά για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου! Κίνητρα για καταβολή μεγαλύτερης ατομικής προσπάθειας αλλά και για αυτο-βελτίωση του μαθητή Ξεκάθαρα ορισμένοι τρόποι μέτρησης της επίδοσης Καλλιέργεια συναισθημάτων που λειτουργούν προς όφελος της μάθησης π.χ. καλλιέργεια αναστοχασμού του μαθητή
Μεταγνώση & Εργαλεία Ο στόχος της Εκπαίδευσης σήμερα: από τη στείρα διδασκαλία χρήσιμων γνώσεων Αξιολόγησης Ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων γνωστικών, μεταγνωστικών (λ.χ. αναστοχασμός, αυτορρύθμιση, αυτοαξιολόγηση), κοινωνικών και συναισθηματικών. Τα εργαλεία αξιολόγησης προσαρμόζονται αναλόγως... «Παιδεία της αξιολόγησης» Σχεδιασμός μαθησιακών περιβαλλόντων τα οποία κατασκευάζονται με γνώμονα την ανάπτυξη των γνωστικών + των μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών
Ένα μεταγνωστικό πλαίσιο διδασκαλίας & αξιολόγησης διαμορφώνεται έτσι ώστε: Να μαθαίνει στο μαθητή πώς να μαθαίνει Να μαθαίνει πώς να ενεργεί, να πράττει ώστε να είναι παραγωγικό στο χώρο του Να μαθαίνει να ζει και να συνεργάζεται με τους άλλους Να μαθαίνει στο μαθητή πώς να υπάρχει (μάθηση η οποία προκύπτει από τις προηγούμενες)
Συμπερασματικά... Δεν με ενδιαφέρει μόνο: Με ενδιαφέρει εξίσου: Να κάνω τους μαθητές να αριστεύσουν Να σκέφτονται όπως θέλω εγώ Να αναπαράγουν πεπατημένες συλλογιστικές πορείες Στο βαθμό που μπορώ, παρεμβαίνω και ρυθμίζω τις μεταγνωστικές τους δεξιότητες! Να κάνω τους μαθητές να έχουν επίγνωση & συναίσθηση του πώς να αριστεύσουν Να αποκτήσουν επίγνωση του πώς σκέφτονται: να αυτορρυθμίζονται καλύτερα ώστε να είναι πιο αποτελεσματικοί Να μάθουν να σκέφτονται κριτικά & δημιουργικά Να μάθουν να επικοινωνούν & να συνεργάζονται
Η εκπαιδευτική διαδικασία ως μοχλός ανάπτυξης των μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών
Η εκπαιδευτική διαδικασία ως μοχλός ανάπτυξης των μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία Αρβανίτη Ε., Σχεδιασμοί μάθησης και νέα αξιολόγηση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, περιοδικό Παιδαγωγική- Θεωρία και Πράξη, Τεύχος 3, 2009 Γουλή, Ε. & Γρηγοριάδου, Μ., Η έννοια της αξιολόγησης του μαθητή και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, Επιμορφωτικό Υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης, Τεύχος 6: Κλάδος ΠΕ19/20, Β' Έκδοση, σελ 452-484, Πάτρα, Νοέμβριος 2011 Calhoun E., Joyce B., Weil M. (επιμ. Αικ. Κασιμάτη), Διδακτική μεθοδολογία. Διδακτικά μοντέλα, Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα, 2004 Θεοδοσίου Α. & Παπαϊωάννου Α., Μεταγνώση και Προσωπικοί Προσανατολισμοί. Ο Ρόλος τους στην Αυτορύθμιση της Μάθησης στη Φυσική Αγωγή στο περιοδικό Αναζητήσεις στη Φ.Α. & τον Αθλητισμό, Τόμος 4, Τεύχος 2, 2006 Κασιμάτη Αικ. (επιμ.), Εισαγωγική στη διδακτική μεθοδολογία- Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, Παιδαγωγική Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών του ΟΑΕΔ, ΕΚΠΑ- ΑΣΠΑΙΤΕ, Αθήνα, 2008 Κρητικός Γ., Δημητρακοπούλου Α., Αναλογικός Αναστοχασμός: Αναστοχασμός σε Αναλογικά Μοντέλα, μέσα από Μεταγνωστικές Δραστηριότητες Μοντελοποίησης σε Τεχνολογικό Περιβάλλον, Πρακτικά 2oυ Πανελληνίου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Ημαθίας, Μάιος 2008 Κουλαϊδής Β. (επιμ.), Σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη κριτικής- δημιουργικής σκέψης για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών (ΟΕΠΕΚ), Αθήνα, 2007 Κουτσουράκη Στ., Μεταγνώση και αναγνωστική κατανόηση: σύγχρονες τάσεις στη θεωρία, στην έρευνα και στην πράξη, περιοδικό Ψυχολογία, τ.16, αρ. 3, 2009 Κωνσταντίνου Χ. Η Αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή ως παιδαγωγική λογική και σχολική πρακτική., Gutenberg, Αθήνα, 2000, Κωσταρίδου-Ευκλείδη Α., Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα, 34 2011 Ματσαγγούρας Η., Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας, Τόμος Α', Θεωρία της Διδασκαλίας. Η προσωπική θεωρία ως πλαίσιο της στοχαστικο-κριτικής ανάλυσης, Gutenberg, Αθήνα, 2006 Μπότσας Γ., Μεταγνωστικές διεργασίες στην αναγνωστική κατανόηση παιδιών με ή χωρίς μαθησιακές δυσκολίες: μεταγιγνώσκειν, κίνητρα και συναισθήματα που εμπλέκονται, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, 2007 Τσιρίκος Γ., Πονηρού Π., Οι μεταγνωστικές δεξιότητες των μαθητών στα Αναλυτικά Προγράμματα και στις διδακτικές προσεγγίσεις στην Δευτεροβάθμια Επαγγελματική και Τεχνολογική Εκπαίδευση, Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ.), 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω», 7-9 Μαΐου 2010 Προεδρικό Διάταγμα 60/2006 ΦΕΚ 65 τεύχος Α, 2006 ΥΠΕΠΘ, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπ/σης Ενηλίκων, Διδακτική στην εκπαίδευση ενηλίκων, Αθήνα, 2006
Η εκπαιδευτική διαδικασία ως μοχλός ανάπτυξης των μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Baker L. & Brown, A. L., Metacognitive skills and reading στο Pearson P. D., Barr R., Kamil L.M., Mosenthal P., Handbook of reading research, New York, NJ, Longman, 1984 Baker L., Fostering metacognitive development στο Reese H., Advances in child development and behavior, Νο.25, San Diego, CA, Academic Press, 1994 Baker L, Developmental Differences in metacognition: Implications for metacognitively oriented reading instruction στο Israel S. E., Block C. C., Bauserman K. L. & Kinnucan -Welsch K., Metacognition in literacy learning, Mahwah NJ, LEA, 2005 Blakey Ε., Spence S., Developing Metacognition, ERIC Clearinghouse on Information Resources Syracuse NY, 1990, στο http://www.ericdigests.org/pre-9218/developing.htm Brown, A. L., Metacognition, executive control, self regulation and other more mysterious mechanisms στο F. E. Weinert F.E. & R. H. Kluwe (eds.), Learning by thinking, West Germany, Kuhlammer, 1982 Brown A. L., Metacognition executive control self regulation and other more mysterious mechanisms στο Weinert F. E. & Kluwe R. H. (eds.) Metacognition, motivation and understanding, Mahwah, NJ, LEA, 1987 Efklides A., Metacognitive experiences in problem solving: Metacognition, motivation, and self-regulation in A. Efklides, J. Kuhn, & R.M. Sorrentino, Trends and prospects in motivation research, Kluwer Academic, 2001 Flavell J. H., Metacognition and cognitive mοnitoring: A new area of cognitive developmental inquiry, American Psychologist, Volume 34, 1979 Hacker D. J., Definitions and empirical foundations, στο Hacker D. J., Dunlosky J. & Graesser A. C. (eds.) Metacognition in educational theory and practice, Mahwah, NJ, LEA, 199835 Hartman H.J. (ed.), Metacognition in learning and instruction. Theory, research and practice, Kluwer Academic Publishers, USA, 2002 Markman E. M. & Gorin L., Children s ability to adjust their standards for evaluating comprehension, Journal of Educational Psychology, Vol. 73, 1981 Nelson T. O. & Narens L.,Why investigate metacognition? στο Metcalfe J. & Shimamura A., (eds.) Metacognition: Knowing about knowing, Massachusetts, MA, The MIT Press, 1994 O' Neil H. F. & Abedi J., Reliability and validity of a state metacognitive inventory: Potential for alternative assessment, Journal of Educational Reserach, Vol. 89, No. 4, 1996 Veenman M. V. J., van Hout Wolters B. H. A. M., & Afflerbach P., Metacognition and learning: conceptual and methodological considerations στο Metacognition Learning, Volume 1, 2006 Wong B. Y. L., Metacognition and learning disabilities στο Forrest D. L. Pressley G. E., MacKinnon & Waller T.G (eds.), Metacognition, cognition and human performance, Vol. 2, New York, NJ: Academic Press, 1985 Markman E. M. & Gorin L., Children s ability to adjust their standards for evaluating comprehension, Journal of Educational Psychology, Vol. 73, 1981 Nelson T. O. & Narens L.,Why investigate metacognition? στο Metcalfe J. & Shimamura A., (eds.) Metacognition: Knowing about knowing, Massachusetts, MA, The MIT Press, 1994 O' Neil H. F. & Abedi J., Reliability and validity of a state metacognitive inventory: Potential for alternative assessment, Journal of Educational Reserach, Vol. 89, No. 4, 1996 Veenman M. V. J., van Hout Wolters B. H. A. M., & Afflerbach P., Metacognition and learning: conceptual and methodological considerations στο Metacognition Learning, Volume 1, 2006 Wong B. Y. L., Metacognition and learning
Ενδιαφέροντα βίντεο 1. http://www.youtube.com/watch?nr=1&v=mve21qhy-li&feature=endscreen Introduction to metacognition 2. http://www.youtube.com/watch?v=1b69nxgreyw&feature=endscreen&nr=1 Metacognitive instructions for students 3. http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&v=xokucrwlcwa&nr=1 Metacognitive strategies for students (ft. F. Sinatra!)