ΥΔΡΟΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ (ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ) Τίτλος διερεύνησης: Ποιοί παράγοντες επηρεάζουν το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα; Σύντομη περιγραφή διερεύνησης: Σκοπός αυτής της διερεύνησης ήταν να κάνουν κάποιες υποθέσεις τα παιδιά πάνω σ ένα ερώτημα και στη συνέχεια να σχεδιάσουν κάποια πειράματα, τα οποία να εκτελούσαν. Ακόμα, ήθελα να καταλάβουν πότε διατυπώνουμε ένα ερώτημα και με ποιο τρόπο. Δηλαδή, ήθελα τα παιδιά να είναι σε θέση να διατυπώνουν ένα ερώτημα πάνω σ ένα πρόβλημα, το οποίο ερώτημα να μπορεί να διερευνηθεί με κάποια πειράματα. Αφού έγινε η γνωριμία μας με τα δύο παιδιά που ήθελαν να συμμετέχουν σ αυτή τη δραστηριότητα, τους έθεσα το ερώτημα που θα διερυνούσαμε. Τα δύο παιδιά ήταν ο Ιωσήφ Μποράη και η Νικολέττα Μιχαήλ της Ε τάξης από τον Αγιο Δομέτιο. Έκαναν τα παιδιά κάποιες υποθέσεις, σκέφτηκαν τρόπους με τους οποίους θα κάναμε τα πειράματα, εκτέλεσαν τα πειράματα και έκαναν τις παρατηρήσεις τους. Ενθάρρυνα τα παιδιά να γράφουν τις παρατηρήσεις τους για να μπορούν αργότερα να καταλήξουν σε συμπεράσματα. Τους έθεσα το ερώτημα Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα; και αφού έγινε κάποια επεξήγηση του ερωτήματος ζητήθηκε από τα παιδιά να κάνουν κάποιες υποθέσεις. Προηγήθηκε μια συζήτηση για τα είδη χωμάτων που ήξεραν τα παιδιά, τα οποία ήταν το κανονικό χώμα που έχουμε στην αυλή μας, η άμμος της θάλασσας, το κόκκινο χώμα που συναντούμε σε κάποιες περιοχές και το μαύρο χώμα που βάζουμε στις γλάστρες των σπιτιών μας. Ακόμα, έγινε συζήτηση για το τι παρατηρούν τα παιδιά όταν ποτίζουμε τις γλάστρες. Το ότι, δηλαδή, κάποια από την ποσότητα νερού τρέχει από κάτω στο πιάτο της γλάστρας και κάποια ποσότητα μένει μέσα στο χώμα. Καταλήξαμε στο ότι το χώμα φαίνεται να συγκρατεί κάποιο νερό και ζήτησα από τα παιδιά να σκεφτούν ποια πράγματα έχουν σχέση μ αυτό το φαινόμενο. Τα παιδιά απάντησαν ότι, αν έχουμε διαφορετικά χώματα τότε θα συγκρατήσουν διαφορετική ποσότητα νερού και αν έχουμε περισσότερο χώμα τότε θα συγκρατήσει περισσότερο νερό. Ρώτησα τα παιδιά τι θα έπρεπε να κάνουμε για να διαπιστώσουμε αυτά που είπαν και μου απάντησαν να κάνουμε πείραμα. Τους είπα να σκεφτούν πώς να κάνουμε τα πειράματα και κατέληξαν στο ότι χρειαζόμαστε υλικά, διάφορα είδη χώματος και δοχεία που θα βάζαμε τα χώματα. Τους εξήγησα γιατί δε μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε γλάστρες για τα πειράματα και τους παρουσίασα τα χωνιά τα διυθητικά χαρτιά και τους ογκομετρικούς σωλήνες. Ζήτησα από τα παιδιά να σκεφτούν πώς θα έκαναν το πείραμα με τα υλικά που είχαν στη διάθεσή τους. Εδώ να σημειωθεί ότι πηγαίνοντας στο φυτώριο βρήκα διάφορα είδη χώματος όπως άμμο του ποταμού, διάφορα είδη μαύρου χώματος και μάζεψα χώμα της αυλής. Τα παρουσίασα στα παιδιά μαζί με τα υπόλοιπα υλικά και σχεδίασαν το πρώτο πείραμα, στο οποίο θα εξέταζαν αν το είδος του χώματος επηρεάζει το νερό που συγκρατεί το χώμα. Μόνα τους τα παιδιά σκέφτηκαν ότι θα έβαζαν διαφορετικό είδος χώματος σε κάθε χωνί αλλά, η ποσότητα του χώματος και του νερού που θα ρίχναμε θα έμενε σταθερή. Εκτέλεσαν το πείραμα βάζοντας σε τρία χωνιά τρία είδη χώματος ίδιας ποσότητας (που μετρήθηκε σε ογκομετρικό σωλήνα) και ρίχνοντας σε όλα την ίδια ποσότητα νερού (που μετρήθηκε σε ογκ.σωλήνα). Μάζεψαν το νερό που έτρεξε σε ένα ποτήρι, το έβαλαν στον ογκομετρικό σωλήνα και το μέτρησαν. Ακολούθως, αφαίρεσαν αυτό που μάζεψαν από την αρχική ποσότητα νερού και βρήκαν πόσο νερό έμεινε στο χώμα. Κατέγραψαν τις παρατηρήσεις τους και τις μετρήσεις τους και παρατήρησαν ότι το χώμα της αυλής συγκράτησε το περισσότερο νερό και η άμμος του ποταμού το
λιγότερο. Στο δεύτερο πείραμα τα παιδιά άλλαξαν τη ποσότητα του χώματος και κράτησαν σταθερή την ποσότητα νερού που έριξαν και το είδος του χώματος. Μέτρησαν το νερό που συγκράτησε το κάθε χώμα και κατέγραψαν τις παρατηρήσεις τους. Είδαν ότι το περισσότερο χώμα συγκράτησε το περισσότερο νερό και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ποσότητα του χώματος επηρεάζει το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα, όπως επηρεάζει και το είδος του χώματος που θα βάλουμε. Είχαν ακόμα ένα ερώτημα να διερευνήσουν τα παιδιά: Το είδος του χώματος επηρεάζει το χρόνο που χρειάζονται οι φακές για να βλαστήσουν; Εδώ έβαλαν τρία είδη χώματος σε τρεις ίδιου τύπου γλάστρες. Κράτησαν σταθερή την ποσότητα του χώματος, την ποσότητα νερού που έριξαν και μέτρησαν τις μέρες που χρειάστηκαν οι φακές για να βλαστήσουν σε κάθε χώμα. Επίσης, τοποθέτησαν τις γλάστρες στο ίδιο δωμάτιο στον ίδιο χώρο όπου θα είχαν έτσι το ίδιο φως, τον ίδιο αέρα και την ιδια θερμοκρασία. Τους είπα να κρατούν ημερολόγιο και κάθε μέρα σημείωναν τι παρατηρούσαν. Είδαν ότι σε δύο μέρες βλάστησαν κάποιες φακές στην άμμο του ποταμού και την επόμενη μέρα βλάστησαν κάποιες από τις φακές στο μαύρο (όξινο) χώμα και στο χώμα της αυλής. Τις επόμενες μέρες, όμως, είδαν ότι οι φακές μεγάλωναν περισσότερο στο μαύρο χώμα. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το είδος του χώματος επηρεάζει το χρόνο που χρειάζονται οι φακές για να βλαστήσουν. Οι συναντήσεις μας με τα παιδιά ήταν συνολικά 5 όπου στις 3 ολοκληρώσαμε τη διερεύνηση και στις επόμενες 2, δημιούργησαν τα παιδιά το πόστερ. Χρειάστηκαν συνολικά 8 ώρες εργασίας. Σύντομη περιγραφή δραστηριότητας πανηγυριού: Στο πανηγύρι είχα σκεφτεί, από πριν να συναντηθώ με τα παιδιά, να κάναμε κάποια δραστηριότητα με πηλό. Σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό για το κοινό να έρθει σε επαφή με κάποιο υλικό και να κάνει κάποια δημιουργική δραστηριότητα μ αυτό. Όταν συναντήθηκα με τα παιδιά ήθελα να μάθω τις ίδέες τους για το θέμα και πράγματι εισηγήθηκαν ενδιαφέροντα πράγματα. Σκεφτήκαμε να βάλουμε το κοινό να δημιουργήσει κάποιο δικό του φανταστικό ζώο ή φυτό και γι αυτό είχα την ιδέα από τις δημιουργικές δραστηριότητες που έκανα στην Κρήτου Τέρα. Θα καλλιεργούσαμε έτσι τη φαντασία των εμπλεκομένων και συνάμα θα έρχονταν σε επαφή με ένα φυσικό υλικό. Σκεφτήκαμε με τα παιδιά να βάζαμε κάποιες εικόνες ζώων και φυτών για να βοηθήσουμε το κοινό να πάρει κάποιες ιδέες. Έτσι, δημιούργησαν τα παιδιά ένα πόστερ με διάφορες εικόνες, το οποίο είχαμε στο πανηγύρι. Ο Ιωσήφ και η Νικολέττα εισηγήθηκαν να δίναμε στον κόσμο τις κατασκευές που έκαναν και να έβγαζαν φωτογραφία με το κάθε άτομο που λάμβανε μέρος. Τις φωτογραφίες αυτές θα τους τις στέλναμε όταν θα εμφανίζαμε το φιλμ για να έχουν κάτι να θυμούνται από το πανηγύρι της επιστήμης. Πολλά άτομα ασχολήθηκαν με τη δραστηριότητα που οργανώσαμε και ενθουσιάζονταν πολλά παιδιά, μαζί και ο Ιωσήφ με τη Νικολέττα. Πολλοί ήθελαν να κάνουν 2-3 κατασκευές και τις έκαναν. Πράγματι έκαναν ωραιότατα φανταστικά ζώα και φυτά αλλά, υπήρχαν και άτομα που δεν ξέφυγαν και πολύ από την πραγματικότητα. Εκτενής περιγραφή της αλληλεπίδρασης μου με τα παιδιά:
Η καθοδήγηση των παιδιών έγινε στα πλαίσια των 5 συναντήσεων. Η μία συνάντηση συνδεόταν με την άλλη και με τα πράγματα που ήξεραν τα παιδιά από πριν τις συναντήσεις και μ αυτά που μάθαιναν κατά τη διάρκεια των συναντήσεων. Στην πρώτη συνάντηση αφού τους είπα το ερώτημα που θα διερευνούσαμε έγινε κάποια συζήτηση με τα παιδιά για το ερώτημα αφού δε φάνηκε να πολυκατάλαβαν τι εννοούσε. Έκανα πιο απλό το ερώτημα και τους το διατύπωσα διαφορετικά. Ακόμα, ήθελα να δω αν τα παιδιά ήξεραν τι συμβαίνει όταν ρίξουμε νερό σε χώμα μέσα σε γλάστρα γι αυτό τους το έφερα σαν παράδειγμα. Τα παιδιά ήξεραν από τις εμπειρίες τους ότι κάποιο νερό μένει στο χώμα και τότε συζητήσαμε για τα διάφορα είδη χώματος που παρατηρούν στη φύση. Είπαν διάφορα είδη χώματος που ήξεραν και τότε τους είπα να σκεφτούν τι θα συνέβαινε αν σε κάποιες γλάστρες βάζαμε διάφορα χώματα και τα ποτίζαμε. Θα έμενε η ίδια ποσότητα νερού σε όλα τα χώματα; Τα παιδιά έκαναν την υπόθεση ότι το κάθε χώμα θα συγκρατούσε διαφορετική ποσότητα νερού. Τους παρουσίασα κάποια χώματα που βρήκα στην αγορά και τους ζήτησα να σχεδιάσουν ένα πείραμα με το οποίο θα εξετάζαμε αν πράγματι διαφορετικά είδη χώματος συγκρατούν διαφορετική ποσότητα νερού. Σκέφτηκαν να μην εξετάζαμε όλα τα μαύρα χώματα που τους πήρα αλλά, να χρησιμοποιούσαμε το χώμα της αυλής, την άμμο του ποταμού και ένα μαύρο χώμα το λεγόμενο όξινο. Τους είπα κάποια πράγματα που έμαθα κι εγώ από τον υπεύθυνο του φυτωρίου ότι, τα μαύρα χώματα διαφέρουν από τα άλλα στο ότι είναι τεχνητά και στο ότι το κάθε ένα περιέχει διάφορες ουσίες και βιταμίνες. Έτσι, το κάθε μαύρο χώμα χρησιμοποιείται ανάλογα με τις ανάγκες του φυτού που θα φυτέψουμε. Έκαναν τα παιδιά το πείραμα και ήξεραν μόνοι τους ότι πρέπει να αλλάζουμε ένα πράγμα και να κρατούμε σταθερά τα υπόλοιπα. Τους έκανα κάποιες ερωτήσεις για να δω αν καταλάβαιναν γιατί έπρεπε να το κάνουν αυτό και με κάποια παραδείγματα που τους έδωσα κατέληξαν στο ότι δεν είναι δίκαιο το πείραμα αν αλλάζουμε πολλά πράγματα κάθε φορά. Ακολούθως, έγραψαν τι παρατήρησαν κατά τη διεξαγωγή του πειράματος και έγραψαν ότι το χώμα της αυλής συγκράτησε περισσότερο νερό από τα άλλα και η άμμος του ποταμού συγκράτησε το λιγότερο νερό. Είχα σκοπό να έκαναν και γραφικές παραστάσεις με τις μετρήσεις τους αλλά, αυτό το κάναμε στη δεύτερη συνάντηση. Συζητήσαμε για το τι συμπέρασμα θα βγάζαμε από τις παρατηρήσεις μας και κατέληξαν ότι η υπόθεση που έκαναν ήταν σωστή αλλά ήταν πιο γενική. Δηλαδή, είδαν ότι πριν το πείραμα δε μπορούσαμε να ξέρουμε ποιο χώμα συγκρατεί περισσότερο ή λιγότερο νερό. Στη συνέχεια, εξετάσαμε το δεύτερο μας υποερώτημα το αν δηλαδή, η ποσότητα του χώματος επηρεάζει το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα. Έκανα μια ερώτηση στα παιδιά για το τι θα κρατούσαμε σταθερό αυτή τη φορά και το ένα από τα δύο παιδιά δυσκολεύτηκε να απαντήσει ότι το είδος του χώματος έπρεπε να παραμείνει το ίδιο. Αμέσως, το άλλο παιδί εξήγησε στο άλλο γιατί και τότε κατάλαβε. Τότε, παρόλο που είδα ότι και τα δύο παιδιά κατάλαβαν πώς σχεδιάζουμε ένα πείραμα, έβαλα κι εγώ στόχο ότι στην επόμενη συνάντηση που θα είχα με τα παιδιά θα τους έδινα παραδείγματα για να εμπεδώσουν καλύτερα ότι αλλάζουμε κάθε φορά μια μεταβλητή, μετρούμε μια μεταβλητή και κρατούμε σταθερές κάποιες άλλες που πιθανό να επηρεάζουν τις μετρήσεις μας.
Έβαλαν τα παιδιά δύο διαφορετικές ποσότητες χώματος σε δύο χωνιά (να σημειωθεί ότι τα χωνιά ήταν πανομοιότυπα) και έριξαν την ίδια ποσότητα νερού. Μάζεψαν το νερό που έτρεξε από το χώμα και παρατήρησαν ότι το περισσότερο χώμα συγκράτησε περισσότερο νερό. Επίσης, επειδή βάλαμε 25 ml και 50ml χώμα έκαναν ακόμα μια παρατήρηση, ότι το διπλάσιο χώμα συγκρατεί περίπου τη διπλάσια ποσότητα νερού. Κάπου εδώ τελείωσε και η πρώτη συνάντηση με τα παιδιά. Στη δεύτερη συνάντηση, όπως ανέφερα και προηγουμένως, έδωσα στα παιδιά 2-3 προβλήματα και τους ζήτησα να διατυπώσουν ένα ερώτημα για το κάθε πρόβλημα. Σκέφτηκαν και μου είπαν τι πειράματα θα έκαναν και τους ζήτησα να γράψουν για κάθε πείραμα τι θα άλλαζαν, τι θα μετρούσαν και τι θα έπρεπε να κρατήσουν σταθερό. Τα παιδιά έκαναν την άσκηση χωρίς καμμιά δυσκολία και μπορώ να πω ότι σκέφτηκαν πολύ περισσότερες μεταβλητές από ότι περίμενα. Στη συνέχεια τους είπα να γράψουν ποιες ήταν οι μεταβλητές στα πειράματα που είχαμε κάνει και αφού είδα ότι κατάλαβαν τι κάνουμε αν θέλουμε να βρούμε απάντηση σ ένα πρόβλημα προχωρήσαμε στο τρίτο μας πείραμα όπου θα εξετάζαμε σε ποιο είδος χώματος βλαστούν πιο γρήγορα οι φακές. (* Ο όρος μεταβλητή επεξηγήθηκε στα παιδιά αλλά δεν έδωσα ιδιαίτερη έμφαση στον όρο και δε με πείραζε αν δεν τον χρησιμοποιούσαν τα παιδιά. Μεταβλητή ονομάσαμε τα πράγματα που μπορούμε να αλλάξουμε σε ένα πείραμα.). Επειδή κατάλαβαν τα παιδιά ότι δε θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε όλα τα είδη χώματος που υπάρχουν διατυπώσαμε ένα διαφορετικό ερώτημα. Το είδος του χώματος επηρεάζει το χρόνο που χρειάζονται οι φακές για να βλαστήσουν; Τότε ζήτησα από τα παιδιά να μου πουν τι θα αλλάζαμε, τι θα μετρούσαμε και τι θα κρατούσαμε σταθερό. Έβαλαν διαφορετικό είδος χώματος σε κάθε γλάστρα, έριξαν την ίδια ποσότητα νερού και έβαλαν τον ίδιο αριθμό φακιών σε κάθε γλάστρα. Με λίγη καθοδήγηση σκέφτηκαν ότι θα έπρεπε να βάλουμε τις φακές στο ίδιο δωμάτιο και στον ίδιο χώρο για να έχουν το ίδιο φως και τον ίδιο αέρα όπως και την ίδια θερμοκρασία. Βάλαμε τούλι στο κάτω μέρος των γλαστρών για να παίξει το ρόλο του διυθητικού χαρτιού, για να μην αφήνει το χώμα, δηλαδή, να παρασέρνεται από το νερό. Τους υπέδειξα τον τρόπο που φυτεύουμε τις φακές όπως μου εξήγησε κάποιος ειδικός στο φυτώριο. Βάλαμε τις φακές σε κάθε γλάστρα και περιμέναμε να δούμε αν θα βλαστούσαν γρήγορα σε κάποιο είδος χώματος και πιο αργά σε κάποιο άλλο είδος χώματος. Ενθάρρυνα τα παιδιά να κρατούν ημερολόγιο για την κάθε μέρα που περνούσε, στο οποίο να γράφουν τις παρατηρήσεις τους. Μετά από δύο μέρες παρατήρησαν τα παιδιά ότι βλάστησαν οι φακές πρώτα στην άμμο και την επόμενη μέρα στα άλλα δύο χώματα. Ακόμα, παρατήρησαν ότι όταν ρίξαμε νερό στην άμμο έκανε πολλή ώρα για να τραβήξει το νερό και παρόλ αυτά η άμμος ήταν αυτή που παρατηρήθηκε από πριν ότι συγκρατά το λιγότερο νερό. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το είδος του χώματος επηρεάζει το χρόνο που χρειάζονται οι φακές για να βλαστήσουν. Στη δεύτερη μας συνάντηση κάναμε, επίσης, τις γραφικές παραστάσεις των προηγούμενων πειραμάτων όπου θα φαίνονταν γραφικά τα αποτελέσματά μας. Ακόμα, συζητήσαμε το πότε ένα ερώτημα είναι διερευνήσιμο και κατέληξαν τα παιδιά ότι ένα ερώτημα για να είναι διερευνήσιμο πρέπει να μπορούν να σχεδιαστούν κάποια πειράματα για να δώσουμε απαντήσεις.
Στην τρίτη συνάντηση με τα παιδιά απλώς συζητήσαμε για τις παρατηρήσεις του τρίτου πειράματος με τις φακές και τους ζήτησα να σκεφτούν με ποιο τρόπο θα παρουσίαζαν τη δουλειά που έκαναν σε ένα πόστερ. Σχεδιάσαμε μαζί τη μορφή που θα είχε το πόστερ και ήρθαμε στην τέταρτη και πέμπτη συνάντηση να το υλοποιήσουμε. Να σημειώσω ότι τα πειράματα τα έκανα από πριν τις συναντήσεις μου με τα παιδιά και ένα περίπου βρήκαμε τα ίδια αποτελέσματα. Τα παιδιά όπως κι εγώ ενθουσιαστήκαμε από αυτή την όλη διαδικασία. Μου έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο βοηθούσε το ένα παιδί το άλλο και κατάλαβα το σημαντικό ρόλο της συνεργασίας των παιδιών σε μια διερεύνηση και όχι μόνο. Δεν παρουσιάστηκαν ιδιαίτερες δυσκολίες κατά τη διάρκεια των συναντήσεων μας με τα παιδιά ούτε τεχνικές, ούτε δυσκολίες στην κατανόηση. Ήταν και τα δύο πολύ έξυπνα παιδιά και αυτό βοήθησε το έργο μου. Τα παιδιά έδειξαν ιδιαίτερο ζήλο για τη διαδικασία και ήθελαν να δημιουργήσουν και άλλο πόστερ με κάποια σχέδια τους για το θέμα. Τους ενθάρρυνα να το κάνουν και έκαναν καταπληκτική δουλειά. Τη μέρα του πανηγυριού επειδή ήθελαν να κάνουν κι αυτά δημιουργίες με πηλό συμφωνήσαμε να έρχονταν πιο γρήγορα, να έφτιαχναν αυτά που ήθελαν και να τα παρουσιάζαμε στο κοινό. Σύντομα σχόλια για το πανηγύρι: Μέσα από αυτή την εμπειρία έμαθα πολλά, όπως και τα παιδιά που συνεργάστηκαν μαζί μου. Το σημαντικότερο, ίσως, που κατάλαβα είναι ότι μπορείς να διδάξεις ότιδηποτε αν το περιβάλλον διδασκαλίας είναι το κατάλληλο. Αν υπάρχει ενθουσιασμός, δηλαδή, από την πλευρά του δασκάλου και από την πλευρά του μαθητή και αν υπάρχει συνεργασία όπου το ένα άτομο αλληλεπιδρά με το άλλο και μαθαίνουν απ αυτή την αλληλεπίδραση. Ακόμα, κατάλαβα ότι τα παιδιά έχουν τεράστιες ικανότητες και δεν πρέπει σε καμμιά περίπτωση να τα υποτιμούμε. Οφείλω να πω ότι αυτή η διαδικασία με φόβιζε στην αρχή γιατί πίστευα ότι ήταν κάτι δύσκολο, το οποίο δε θα προλάβαινα να τελειώσω έγκαιρα. Στην πορεία, όμως, είδα ότι τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Αυτό που θα ήθελα να δω να συμβαίνει στο μέλλον είναι να οργανώνονται πολλά τέτοια πανηγύρια για να έχουν την ευκαιρία πολλά παιδιά να λάβουν μέρος σ αυτή τη δραστηριότητα, γιατί είναι κάτι που πραγματικά τους ενθουσιάζει. Και δε μιλώ μόνο για τον Ιωσήφ και τη Νικολέττα, γιατί παρατήρησα και τα άλλα παιδιά που ήταν στο πανηγύρι. Μέσα από τη διαδικασία αυτή όλοι έχουν την ευκαιρία να μάθουν κάποιες πληροφορίες για κάποια θέματα, φυσικά φαινόμενα, και έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με δραστηριότητες. Ακόμα, μπορούν να μάθουν για το σχεδιασμό των πειραμάτων και τη διερεύνηση ερωτήματος. Το μόνο αρνητικό που εντόπισα στο πανηγύρι είναι ότι τα παιδιά που λάμβαναν μέρος δεν είχαν αρκετό χρόνο να δουν και να ασχοληθούν με τα θέματα των υπολοίπων, ενώ το ήθελαν. Γι αυτό όπως ανέφερα και πιο πάνω θα ήταν καλό να γίνονταν πολλά τέτοια πανηγύρια όπου θα πηγαίνουν και θα έχουν το χρόνο που χρειάζονται. Ίσως το πανηγύρι είναι ένα μέσο με το οποίο καλλιεργούνται οι θετικές στάσεις των μαθητών απέναντι στο μάθημα των Φυσικών Επιστημών και γενικότερα απέναντι στο φυσικό περιβάλλον.