ΣΑ ΠΡΩΣΑ ΣΑΓΙΑ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΠΑΙΓΙΟΤ. Σι είναι ηο παιδί;

ΣΑ ΠΡΩΣΑ ΣΑΓΙΑ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΠΑΙΓΙΟΤ Σι είναι ηο παιδί; Καη αξρήλ ην παηδί,- ζα-πξέπεη λα ην δνχκε ζαλ μερσξηζηή πξνζσπηθφηεηα. Δίλαη πηα απφ φινπο παξαδεθηφ, φηη ην παηδί δελ είλαη έλαο ελήιηθαο δηαθέξεη ξηδηθά ζηελ ςπρνζχλζεζή ηνπ απφ απηφλ. Δίλαη έλα φλ, πνπ ζπλερψο δηαθνξνπνηείηαη. Όιεο νη ηθαλφηεηεο, πνπ κηα κέξα ζα απνθηήζεη, βξίζθνληαη κέζα ηνπ «ππφ εμέιημε». Σν παηδί είλαη ν γπξίλνο, πνπ κηα κέξα ζα αλαπλεχζεη κε πλεπκφληα, ε θάκπηα πνπ κηα κέξα ζα πεηάμεη ζαλ πεηαινχδα, είλαη ην βξεθηθφ ζηνκαράθη πνπ κηα κέξα ζα ρσλέςεη ην θξέαο, κα, πνπ ηψξα είλαη αδχλαην λα θάλεη φιεο απηέο ηηο κειινληηθέο ελέξγεηεο. Έηζη ινηπφλ ην παηδί, ζα πξέπεη λα πεξάζεη φια ηα βηνινγηθά ζηάδηα ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο αλάπηπμεο νκαιά, γηα λα γίλεη φηαλ κεγαιψζεη έλα νλ απνδνηηθφ ζηελ θνηλσλία θαη επηπρηζκέλν, γηα θαιφ δηθφ ηνπ θαη ησλ ζπλαλζξψπσλ ηνπ. Όζν, πην νκαιέο ζπλζήθεο ηνπ παξνπζηαζηνχλ γη' απηήλ ηελ βηνινγηθή αλάπηπμε, ηφζν πην άξηην, πην ηθαλφ ζα γίλεη, φηαλ ελειηθησζεί. Ζ δηαδηθαζία ηεο θπζηνινγηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, αξρίδεη ήδε απφ ηελ ελδνκήηξην δσή. Ζ θαιή θπζηθή θαη ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ηεο (εγθχνπ) κεηέξαο, παίδεη κεγάιν ξφιν ζ απηφ. Σν γεγνλφο κηαο ζπρλήο ηαηξηθήο παξαθνινχζεζεο, κηαο νκαιήο θπζηθήο θαη πγηεηλήο δηαηξνθήο θαη δσήο γεληθψηεξα, φπσο επίζεο θαη κηαο θαιήο ςπρνινγηθήο θαηάζηαζεο θαη επράξηζηεο αλακνλήο ηνπ παηδηνχ απφ ηελ κεηέξα, είλαη βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νκαιή ηνπ αλάπηπμε. Σν παηδί κε ηελ γέλλεζε ηνπ, θάλεη ην "πξψην ηνπ άικα", ηελ πξψηε απφζπαζε, απφ ηνλ κεηξηθφ νξγαληζκφ. Μέρξη ηψξα, ην πεξηβάιινλ ηνπ ήηαλ ηφζν δηαθνξεηηθφ. Ενχζε ζε κηα ζηαζεξή θαη αλαιινίσηε ζεξκνθξαζία 37 βαζκψλ, ζε κηα μεθνχξαζηε ζέζε ζ' έλα απαιφ πγξφ, ηέιεην ζθνηάδη, ηέιεηα εζπρία, ηέιεηα αλάπαπζε ησλ κειψλ ηνπ. Άιινο νξγαληζκφο έηξσγε, αλάπλεε θαη ελεξγνχζε γηα θείλν. Ξαθληθά, χζηεξα απφ νδπλεξή πξνζπάζεηα θαη γηα ην παηδί, φια κεηαβιήζεθαλ. Ζ απφηνκε αιιαγή ησλ φξσλ ηεο δσήο ηνπ, πξνυπνζέηεη, γηα καο ηνπο ελήιηθεο, κηα ζεηξά θαζεθφλησλ, κηα βνήζεηα, γηα ηελ νκαιφηεξε θαη επθνιψηεξε πξνζαξκνγή ηνπ ζην -θαηλνχξγην πεξηβάιινλ. Γη' απηφ ε ςπρηθή καο βνήζεηα θαη θξνληίδα πξνο ην παηδί, 2

πξέπεη λα αξρίδεη, απφ ηελ εκέξα ηεο γέλλεζεο ηνπ κε πνιιή θαηαλφεζε θαη πξνζνρή. Δδψ, ζα πξέπεη λα ηνλίζνπκε θαη ηνλ κεγάιν ξφιν πνπ παίδεη ν ζειαζκφο ζηελ νκαιή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, γηαηί ε ιεηηνπξγία ηνπ δελ πεξηνξίδεηαη ζην λα θαιχςεη κφλνλ ηηο ζξεπηηθέο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν θαη ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο ηνπ. ΣΟ ΠΑΙΓΙ ΜΔΥΡΙ ΣΑ 2 ΠΡΩΣΑ ΥΡΟΝΙΑ Σν παηδί απνθηά πξννδεπηηθά θαηά ηα δπν πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ, ηηο θηλεηηθέο θαη αληηιεπηηθέο ηθαλφηεηεο, πνπ ηνπ δίλνπλ ιίγν-ιίγν ηελ δπλαηφηεηα λα επηθνηλσλήζεη κε ην εμσηεξηθφ ηνπ πεξηβάιινλ θαη έλαλ θάπνην βαζκφ απηνλνκίαο. Απηά ζα απνηειέζνπλ, ηελ βάζε ηεο ζχλζεζεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Έηζη ινηπφλ, ζηνπο 3 πξψηνπο μήνερ ηηρ δσήο, ηειεηνπνηείηαη ε φξαζε, ε αθνή, ην ζηήξηγκα ηνπ θεθαιηνχ ζηνλ 5 ν κήλα, ε θαζηζηή ζηάζε απφ ηνλ- 6-8 ν κήλα θαη ε φξζηα απφ ηνλ 8-9 κεξηθέο θνξέο έσο ηνλ 10-12, φπνπ θαη επηηπγράλεηαη πιήξσο ην πηάζηκν, δξαζηεξηφηεηα πνιχ ζεκαληηθή γηα ην παηδί, κηαο θαη αλαγλσξίδεη θαη ρεηξίδεηαη ηα αληηθείκελα απφ ηελ κηα θαη απφ ηελ άιιε, βνεζηέηαη ζηελ εμεξεχλεζε θαη ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ ζψκαηνο ηνπ, ζε ζπλεξγαζία βέβαηα κε ηελ φξαζε. Άιιε ιεηηνπξγία πνπ ηειεηνπνηείηαη θαη' απηήλ ηελ πεξίνδν, είλαη ην πεξπάηεκα, πνπ πξαγκαηνπνηείηαη αλάκεζα ζηνπο 10-16 κήλεο. Δδψ ζα κπνξνχζακε λα ζεκεηψζνπκε, ζαλ κε θπζηνινγηθφ ην γεγνλφο λα κε πεξπαηά έλα παηδί φηαλ έρεη θζάζεη ζηνπο Η9-20-κήλεο. Απηή ε θηλεηηθφηεηα πνπ επηηπγράλεηαη ζ απηήλ ηελ θάζε, απνηειεί θαη έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο πεξηφδνπ απηήο. Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο πεξηφδνπ είλαη επίζεο θαη ην ρακφγειν, πνπ εκθαλίδεηαη απφ ηελ γέλλεζε, θαη πνπ εθθξάδεη κέρξη θαη ηηο πξψηεο 2-8 εβδνκάδεο ηηο ηθαλνπνηήζεηο ηνπ παηδηνχ, θαη θπξίσο ηηο ηξνθηθέο. Απφ ηνλ 3 ν κήλα είλαη, πνπ ην ρακφγειν γίλεηαη θνηλσληθφ θαη εκθαλίδεηαη φηαλ ην παηδί βιέπεη άιια πξφζσπα. Δθηφο φκσο απφ απηή ηελ ζχληνκε αλαθνξά ζηελ θπζηνινγία απηήο ηεο θάζεο, ζα πξέπεη λα αλαθεξζνχκε θαη ζηελ ζπνπδαηφηεηα ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο, πνπ ηελ ραξαθηεξίδεη επίζεο. Καη ελλννχκε βέβαηα ηνλ θπξίαξρν ξφιν ηεο κεηέξαο. Μπνξεί λα πεη θαλείο πσο ην πεξηβάιινλ, κέζα ζην νπνίν δεη ην παηδί, σο ηελ ειηθία ησλ 3 3

ρξφλσλ, είλαη ε πξνέθηαζε ηεο ελδνκήηξηαο δσήο. Παξ' φιν ηνλ δηαρσξηζκφ ηνπ απφ ηελ κεηέξα, ν νκθάιηνο ιψξνο δελ έρεη απνθνπεί κεηαμχ ηνπο. Καηά ηηο πξψηεο εβδνκάδεο, ην παηδί ζρεκαηίδεη κε ηελ κεηέξα ηνπ, κηα αιεζηλή ςπρνζσκαηηθή ελφηεηα, πνπ ηνπ δίλεη ην αίζζεκα ηεο παληνδπλακίαο ελψ κεηά ηνλ 8 ν -10 ν κήλα έσο ηα 2 ½ ρξφληα αξρίδεη ε δηαδηθαζία, ηνπ απνρσξηζκνχ απφ ηελ κεηέξα θαη ηεο εμαηνκίθεπζεο ηνπ παηδηνχ. Ο ρσξηζκφο ηεο κεηέξαο απφ ην παηδί, πξέπεη λα απνθεχγεηαη σο ηελ ειηθία ησλ 3 ρξφλσλ. Αλ απηφ είλαη αδχλαην, πξέπεη λα θαηαβιεζεί ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα, ψζηε ε κεηέξα λα έξρεηαη πην ζπρλά θαη λα βιέπεη ην παηδί ηεο ή θαη αλ απηφ είλαη αδχλαην, λα πάξεη ηελ ζέζε ηεο κηα άιιε γπλαίθα, φρη κφλν ζ φηη άθνξα ηελ δηαηξνθή ηνπ παηδηνχ, αιιά θαη ηελ πεξηπνίεζε θαη ηελ ζηνξγή. ΣΟ ΠΑΙΓΙ ΑΠΟ ΣΑ 3-6 ΥΡΟΝΙΑ ' απηήλ ηελ θάζε θαη ζηα πιαίζηα κηαο εμειηθηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ αθνξά ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, παξαηεξνχκε ζ' απηφ, κηα ηειεηνπνίεζε θαη κηα πην κεγάιε θπξηαξρία ησλ θηλεηηθψλ ηνπ θαη αληηιεπηηθψλ ηνπ δπλαηνηήησλ. Έηζη, ππάξρνπλ κεγάινη πξφνδνη ζηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ ην παηδί πξννδεπηηθά, γλσξίδεη θαιχηεξα ην ζψκα ηνπ, γλσξίδεη ηνλ εμσηεξηθφ ρψξν θαη ηνπνζεηείηαη θαιχηεξα ζ'απηφλ, ζπλδπάδνληαο θίλεζε θαη φξαζε. Με ην ζψκα, ηελ ζηάζε ηνπ, ηηο ρεηξνλνκίεο αθφκα, ζρεκαηίδνληαη ζ' απηή ηε θάζε νη έλλνηεο ηνπ κέζα-έμσ, ςειά-ρακειά θ.ι.π. Δπίζεο απηήλ ηελ πεξίνδν, εκθαλίδνληαη ζπκπεξηθνξέο φπσο ε κίκεζε, ην ζπκβνιηθφ παηγλίδη, ην ζρέδην θαη ιεηηνπξγίεο φπσο ε θαληαζία, ε ελφξαζε θαζψο θαη ε αξρή ηεο αλάπηπμεο ηεο ζθέςεο. Απφ ηα θχξηα, ραξαθηεξηζηηθά, ηεο πεξηφδνπ απηήο, ζεκεηψλνπκε «ην πείζκα» (3 νο ρξφλνο) πνπ έρεη ζαλ ζπλέπεηα, ζα ιέγακε, ηελ απεηζαξρεία ηνπ παηδηνχ, γηα ηελ νπνία ζπρλά παξαπνληνχληαη νη γνλείο. Έηζη, ζπρλά, αθνχγεηαη ε θξάζε "ην παηδί κνπ είλαη 3 ρξφλσλ θαη αλ θαη έρσ δνθηκάζεη ην θάζε ηη, δελ κπνξψ λα ηα βγάισ πέξα καδί ηνπ". Ζ θξάζε απηή είλαη γεκάηε απφ απνγνήηεπζε θαη απειπηζία. Σν κσξφ, πνπ ήηαλ ηφζν ραξηησκέλν, ηφζν θαιφ, έγηλε πηα πξνζσπηθφηεηα θαη νξζψλεη ην αλάζηεκα ηνπ κπξνζηά ζηνλ κεγάιν. Έηζη αξρίδεη ε δηακάρε, αλάκεζα ζην πεηζκαηάξηθν παηδί, πνπ δελ ελλνεί λα ππνρσξήζεη θαη ζηνλ ελήιηθν πνπ έρεη ηελ αμίσζε λα ηνλ 4

ππαθνχνπλ. Μηα απφ ηηο πξψηεο ιέμεηο πνπ ζπλεζίδεη ην κσξφ, απφ ηα 2-2 ½ ηνπ ρξφληα, είλαη ην "φρη". Απηφ φκσο ην φρη επηηξέπεη ζην παηδί, λα θζάζεη ζε κηα πιήξε δηάθξηζε κεηαμχ απηνχ ηνπ ίδηνπ θαη ηεο κεηέξαο ηνπ βξηζθφκελν ζην ζηάδην ηεο αλαγλψξηζεο ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη απηφ ην «φρη» ηνπ επηηξέπεη λα κπεί κέζα ζηνλ ρψξν ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Έηζη ελψ ην παηδί, έρεη φιε ηελ δηάζεζε λα θάεη θάηη, π.ρ. θάηη πνπ ηνπ πξνζθέξνπλ, ιέεη «φρη» έπεηηα ην ηξψεη κε πνιιή δηάζεζε. Θέιεη λα θέξεη θάηη ζηελ κεηέξα ηνπ θαη ηελ ίδηα ψξα ην αξλείηαη. Καη ζηελ πεξίπησζε ηεο ππαθνήο θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο αλππαθνήο, ην παηδί θάλεη κηα πξνζπάζεηα, ζέιεη λα παξνπζηάζεη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, λα ηελ «επηβεβαηψζεη». Αο πάξνπκε γηα παξάδεηγκα ηελ θαζαξηφηεηα. Τπάξρνπλ επνρέο πνπ ην παηδί, αηζζάλεηαη επραξίζηεζε λα είλαη, θαζαξφ θαη άιιεο πνπ αηζζάλεηαη επραξίζηεζε, γηα ην αληίζεην. Με ηηο ελαιιαζζφκελεο απηέο θαηαζηάζεηο -αλ ην αθήζνπκε ειεχζεξν- ην παηδί δεκηνπξγεί ηελ απηνλνκία ηνπ, ηελ αλεμαξηεζία ηνπ. Γηαηί, έηζη λνηψζεη πσο είλαη κεγάιν, πσο παίξλεη ήδε κέξνο ζηελ δσή ησλ κεγάισλ. Σν παηδί ινηπφλ γηα λα αλαπηπρζεί, λα νινθιεξσζεί, πεξλάεη αλαγθαζηηθά απφ δηάθνξα ζηάδηα θξίζεσλ, ζπκψλ, αληηινγίαο. Θα πξέπεη ινηπφλ γηα λα βνεζεζεί ην παηδί, λα θαηαλνείηαη θαη λα κε απνδίδεηαη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζ απηέο ηηο πεξηφδνπο θξίζεσλ. Γηαηί, ζ' απηέο αθξηβψο ην παηδί λνηψζεη ηε αλάγθε, λα αηζζάλεηαη γχξσ ηνπ θαηαλφεζε θαη αγάπε. Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηφδνπ απηήο, πνπ ζα ζίμνπκε εδψ κε δπν ιφγηα (κηαο θαη ζα επεθηαζνχκε πεξηζζφηεξν ζε άιιε νκηιία καο, αθηεξσκέλε εηδηθά ζ' απηφ) είλαη ην παηγλίδη, κηα ιεηηνπξγία ηφζν θπζηθή ζην παηδί, φζν θαη απαξαίηεηε γηα ηελ κειινληηθή ηνπ δηακφξθσζε. Με ην παηγλίδη ην παηδί, απνθηά γλψζεηο κνξθήο, ζρεκάησλ, ρξσκάησλ, δηεπθνιχλεηαη ζηελ εμσηεξίθεπζε ηνπ ςπρηθνχ ηνπ θφζκνπ θαη πξνσζεί ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ ζε πιαηχηεξνπο νξίδνληεο. Δίλαη ηα θαληαζηηθά παηρλίδηα πνπ ην ππνβνεζνχλ θαη ην ζπλδένπλ κε ηελ θαζεκεξηλή δσή, (ην παηρλίδη ηνπ «κπακπά θαη ηεο κακάο» ηνπ «κπαθάιε», ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο δαζθάιαο), ηα θηλεηηθά παηγλίδηα (απηνθίλεηα, άινγα, ζηδεξφδξνκνη), ηέινο ηα παηγλίδηα - πνπ βνεζνχλ ηελ ηάμε θαη ηελ ηαμηλφκεζε. Κάζε κνξθή παηγληδηνχ απνηειεί κηαλ ηθαλνπνίεζε, αληίζηνηρεο εζσηεξηθήο αλάγθεο, γη' απηφ θαη 5

παξνπζηάδνπλ ηφζε αθάληαζηε πνηθηιία ζρεηηθή κε ηνλ πινχην ηνπ εζσηεξηθνχ θφζκνπ ηνπ παηδηνχ. Μηιψληαο γηα ζπλαηζζεκαηηθέο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ, ζ απηήλ ηελ ειηθία, ζα ιέγακε πσο έλα απφ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ παξνπζηάδνληαη ζαλ ηειείσο απαξαίηεηα γηα ηελ ζσζηή αλάπηπμε ηνπ κηθξνχ παηδηνχ, είλαη ην ζπλαίζζεκα ηεο αζθάιεηαο. Καη γηα λα ηνπ εμαζθαιηζζεί απηφ, πξέπεη λα γίλνληαη πξνζπάζεηεο, απφ κέξνπο ησλ γνληψλ, ψζηε ε νηθνγελεηαθή αηκφζθαηξα, λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ζηνξγή θαη πξνζηαζία, κέζα ζηελ νπνία, λα κεγαιψλεη ην παηδί κε ςπρηθή άλεζε. Σν παηδί ζ' απηήλ ηελ ειηθία, έρεη αλάγθε απφ ην ζηήξηγκα ησλ γνληψλ ηνπ θαη κάιηζηα ηεο κεηέξαο ηνπ. Παξάιιεια, ζ απηφ ην ζηάδην, θάλεη ηα πξψηα ηνπ βήκαηα πξνο ηελ απηνλνκία θαη ηελ εμαηνκίθεπζή ηνπ. ΣΟ ΠΑΙΓΙ ΑΠΟ ΣΑ 5-10 ΥΡΟΝΙΑ ' απηελ ηελ πεξίνδν, ην παηδί θζάλεη ζηελ ινγηθή ζθέςε, πεξλάεη ζε κηα δνκεκέλε, ινγηθή ζθέςε, πνπ ράξηο ζ'απηήλ είλαη ηθαλφ λα θάλεη ηαμηλνκήζεηο, ζπλεηξκνχο, πξάμεηο, πνπ είλαη, νπζηψδεηο γηα ηελ δηαδηθαζία ηεο γλψζεο. Αθφκα ην παηδί, θηηάρλεη έλα δηθφ ηνπ ζχζηεκα αμηψλ, φπσο ε δεκηνπξγία θαλφλσλ ζην παηγλίδη, ελα δηθφ ηνπ θψδηθα -επηθνηλσλίαο, θ.ι.π. Έλα ζηαζκφ ζηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, ηεο ειηθίαο ησλ 5-6 ρξφλσλ, απνηειεί ε θνίηεζε ζην ζρνιείν. Ο ξφινο ησλ γνληψλ ζηελ πεξίνδν απηή κηθξαίλεη, ελψ ε επίδξαζε ηνπ ζρνιείνπ γίλεηαη ζεκειεηαθή. Παξ'νια απηά, ε πλεπκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ θαη ζηελ πεξίνδν απηή, δελ παχεη λα απνηειεί θαη αληηθείκελν θξνληίδαο ησλ γνληψλ ηνπ. Καη απηφ γηαηί πξψηα ε ζρνιηθή επίδνζε ηνπ παηδηνχ, ε θαιή ή ε θαθή, πξνθαιεί άκεζα ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαη χζηεξα γηαηί ε ζρνιηθή δσή, δελ αληηπξνζσπεχεη ην παλ ζηελ αλάπηπμε, θαη δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ. Απαξαίηεηε φκσο γηα ηελ νκαιή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, είλαη ε ζπλεξγαζία ησλ γνληψλ κε ην ζρνιείν ζην νπνίν θνηηά. Οπνηαδήπνηε θη αλ είλαη ε σξηκφηεηα ηνπ παηδηνχ, φζν κεγάιε επηζπκία θη αλ λνηψζεη λα πάεη ζην ζρνιείν, ε πξψηε επαθή κε ηελ ζρνιηθή δσή, απνηειεί έλα είδνο δνθηκαζίαο. Απφ κειέηεο πνπ έρνπλ γίλεη, ζρεηηθά κε ηηο πξψηεο, αληηδξάζεηο ηνπ παηδηνχ ζην ζρνιείν, βγήθε ην ζπκπέξαζκα, πσο ρξεηάδνληαη 6

ην ιηγψηεξν 15 κέξεο, γηα λα πξνζαξκνζζεί θαη λα λνηψζεη άλεηα ζην θαηλνχξγην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Έηζη, ε ηδέα πνπ έρεη ην παηδί γηα ην ζρνιείν, είλαη θάπσο ζνιή θαη ζρεκαηίδεηαη απφ ηηο ζπδεηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ πξψηε επαθή κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα γεκίδεη ην παηδί απφ δπζπηζηία θαη απνγνήηεπζε. Υσξίο λα ην πεξηκέλεη, ζηελνρσξηέηαη απφ ηα θαηλνχξγηα πξάγκαηα πνπ ην πεξηβάιινπλ. Νέα θηίξηα, άιινη ρψξνη, λέα πξφζσπα. Σα παηδηά, δελ είλαη πηα ηα αδέιθηα ηνπ, κα μέλα, άγλσζηα, πνπ δελ είλαη φκσο νχηε κηθξφηεξα, νχηε κεγαιχηεξα ζηελ ειηθία απ απηφ. Ύζηεξα, νη γνλείο ζαλ εμνπζία, ζαλ πξνζηαζία, δελ ππάξρνπλ δίπια ηνπο. Σελ ζέζε ηνπο, έρεη πάξεη ε δαζθάια, ν δάζθαινο, πξφζσπα άγλσζηα, αηληγκαηηθά γη απηφ. Σν παηδί, παξαμελεχεηαη απφ ηελ νκαδηθή δσή, πνπ δεη γηα πξψηε θνξά, απφ ην γεγνλφο πσο καδί κε ηα άιια παηδηά, αθνχεη θαη πξνζέρεη φζα ιέεη ν δάζθαινο, πσο βγαίλεη καδί ηνπο ζην δηάιεηκκα θαη πσο. φια καδί κπαίλνπλ ζηελ ηάμε..αθφκα, δελ αηζζάλεηαη πνιιή επραξίζηεζε απφ ηελ εθαξκνγή ησλ πξψησλ θαλφλσλ ηεο νκαδηθήο δσήο, απφ 'ηελ πεηζαξρεία! Μ άιια ιφγηα ην παηδί, πνπ πεγαίλεη γηα πξψηε θνξά ζην ζρνιείν, βξίζθεηαη αληηκέησπν κε εληειψο λέεο θαηαζηάζεηο. Κη επεηδή μέξνπκε πφζν επαίζζεην είλαη ην παηδί, πφζν επεξεάδεηαη απφ θάζε ηη ην άγλσζην, ζπκπεξαίλνπκε πσο ε επαθή κε ην ζρνιείν απνηειεί δνθηκαζία πνπ πνιιά παηδηά αξθεηά δχζθνια μεπεξλνχλ. Παξ' φια απηά φκσο, ε επαθή ηνπ παηδηνχ κε ην ζρνιείν, πξνζθέξεη, θαη ζέιγεηξα, ζηνηρεία δπλακηθά, πνπ βνεζνχλ ην παηδί λα μεπεξάζεη ηηο δπζθνιίεο πνπ ζπλαληά. Δδψ, ππάξρεη κεγαιχηεξνο ρψξνο γηα θίλεζε, παηγλίδηα νκαδηθά, πνπ ηνπ δίλνπλ ηελ επθαηξία λα γλσξηζηεί κε πνιιά παηδηά, ππάξρεη ην πιήζνο ησλ παηδηψλ απφ ηα νπνία εχθνια κπνξεί λα δηαιέμεη θίινπο. Σα ζηνηρεία απηά, ηφζν ζεκαληηθά γηα ηελ ειηθία πνπ ην παηδί γηα, πξψηε θνξά πεγαίλεη ζην ζρνιείν, κεηαηξέπνπλ ηηο πξψηεο άζρεκεο εληππψζεηο ζε θαιέο θαη θάλνπλ ην παηδί λα αγαπήζεη ην ζρνιείν. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΔΞΩΣΔΡΙΚΟΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ ΣΟ ΥΟΛΔΙΟ Γηα λα κπνξέζεη ην παηδί λα έρεη θαιή πξνζαξκνγή ζην ζρνιείν, πξέπεη πξψηα - πξψηα, λα είλαη γεξφ. Ζ αδπλακία ζηηο θηλήζεηο, ε εχθνιε 7

θνχξαζε, δελ ζπληεινχλ ζηελ αλάπηπμε θηιηθψλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Έπεηηα, είλαη απαξαίηεην λα είλαη απφ δηαλνεηηθή πιεπξά, θαλνληθφ, νκαιφ. Έλα παηδί κε θάπνηα αλσκαιία λνεηηθή, πλεπκαηηθή, δελ κπνξεί λα επσθειεζεί απφ ην ζχζηεκα εξγαζίαο, θαη ηηο πξνζθεξφκελεο γλψζεηο, δελ κπνξεί λα παίδεη κε ηα άιια παηδηά. Σέινο, ην παηδί πξέπεη λα έρεη κηα νξηζκέλε ζπλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα. Ζ ζπλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα, αλαθέξεηαη, ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ θαη δελ κπνξεί λα κεηξεζεί κε ηξφπν ηφζν αθξηβή, φζν ν δείθηεο λνεκνζχλεο ή ε θηλεηηθή ηθαλφηεηα. ε γεληθέο γξακκέο φκσο, κπνξνχκε λα πνχκε αλ ην παηδί είλαη ψξηκν,π.ρ. γηα ην λεπηαγσγείν αλ κπνξεί λα είλαη θαζαξφ, αλ είλαη ζε ζέζε λα ηθαλνπνηεί κφλν ηνπ - νξηζκέλεο αλάγθεο ηνπ, λα ιέεη πφηε θξπψλεη θαη πνηέ δεζηαίλεηαη, αλ έρεη απνθηήζεη κηα νξηζκέλε νηθνλνκία ζε ζρέζε κε ηελ κεηέξα ηνπ θ.ά. Γηα λα κπνξέζεη ινηπφλ ην παηδί, λα έρεη θαιή πξνζαξκνγή ζην ζρνιείν, πξέπεη λα ζπλδπάδεη ηνπο 3 παξάγνληεο πνπ αλαθέξακε, δειαδή λα είλαη γεξφ λα έρεη θαλνληθή λνεκνζχλε θαη αλάινγν βαζκφ ζπλαηζζεκαηηθήο σξηκφηεηαο. ΔΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΟ ΔΦΗΒΙΚΗ ΠΔΡΙΟΓΟ Πνιινί ζπγγξαθείο, κηιψληαο γηα εθεβηθή ειηθία, αλαθέξνληαη ζε κηα ρξνληθή πεξίνδν, πνπ δηαδέρεηαη ηελ παηδηθή ειηθία θαη θζάλεη σο ηελ ειηθία ηνπ ελήιηθνπ. Δίλαη κηα θξηηηθή θάζε, κε ηελ πιήξε έλλνηα ηνπ φξνπ, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο νπνίαο, ε ζπλαηζζεκαηηθή ηζνξξνπία πνπ είρε απνθηεζεί ηα πξνεγνχκελα ρξφληα, αλαπνδνγπξίδεηαη απφ ηελ γελλεηηθή σξίκαλζε. Δίλαη κηα πεξίνδνο ζπγθξνχζεσλ, κηαο κεγάιεο αθαηαζηαζίαο, πνπ είλαη ζπλδεδεκέλε κε παξάγνληεο βηνινγηθνχο (ήβε), θνηλσληθνχο-πνιηηηζηηθνχο θαη ςπρνινγηθνχο. Άιινη πάιη ζπγγξαθείο, πεξηνξίδνπλ ηα φξηά ηεο, απφ ην ηειείσκα ηεο παηδηθήο ειηθίαο σο ηελ ήβε, σο ηελ επνρή δειαδή πνπ κε ηηο πξψηεο ζσκαηηθέο κεηακνξθψζεηο, ην παηδί δελ είλαη πηα παηδί, κα δελ είλαη θαη νινθιεξσκέλνο έθεβνο. Γηα ηελ δεχηεξε απηήλ ειηθία ζα κηιήζνπκε, ηελ πξνεθεβηθή (12-16 ρξνλψλ). Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, απφ πιεπξάο νξγαληθήο, είλαη ε αχμεζε ηνπ βάξνπο, ην δπλάκσκα ησλ κπψλ, ε εκθάληζε ησλ ηξηρψλ ζ' νξηζκέλα κέξε ηνπ ζψκαηνο θαη ηέινο ε σξίκαλζε ησλ ζεμνπαιηθψλ αδέλσλ, πνπ δίλνπλ ηελ δπλαηφηεηα αλαπαξαγσγήο ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. 8

ηνλ ςπρνινγηθφ ηνκέα, νη ζσκαηηθέο αιιαγέο, αληηζηνηρνχλ ζ' έλαλ εκπινπηηζκφ ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο δσήο ηνπ παηδηνχ, ζ' έλα άπισκα θνηλσληθήο δξαζηεξηφηεηαο, ζε κηαλ αλαδηνξγάλσζε ηεο δσήο. Ο ζρεκαηηζκφο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαζψο πξνρσξεί αλάκεζα ζ' αληηζέζεηο θαη ζπγθξνχζεηο, πξνθαιεί κηαλ επηζεηηθφηεηα, θπζηθή γη' απηήλ ηελ ειηθία. Χο πξνο ηηο ηδηαίηεξεο ζρέζεηο ηνπ παηδηνχ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο παξνπζηάδνληαη κε ηξεηο απφςεηο: -Δίλαη πξψηα ε άπνςε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ θνηλσληθή ζρέζε, δει. ηελ νηθνγελεηαθή, ηελ ζρνιηθή, ηελ επαγγεικαηηθή. - Ύζηεξα αθνινπζεί ε παηδαγσγηθή άπνςε, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ζρέζε αλάκεζα ζε δπν γεληέο, κηαλ πνπ θεχγεη θαη κηαλ άιιε πνπ αλεβαίλεη ζην πξνζθήλην. - Καη ηέινο ε αλζξψπηλε ζρέζε, πνπ δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζην άηνκν, λ' αλαθαιχςεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζηνλ ζπλάλζξσπφ ηνπ, ζηνλ δηπιαλφ ηνπ. Αλ ζα ρξεηαδφηαλ λα ραξαθηεξίζνπκε, κε ιίγεο ιέμεηο, ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζην παηδί θαη ζηνπο γνλείο, ζηελ πξνεθεβηθή πεξίνδν, ζα ιέγακε πσο παξνπζηάδνπλ ηελ κνξθή κηαο ακνηβαίαο δχζθνιεο πξνζαξκνγήο. Απέλαληη ζηα παηδηά πνπ κπαίλνπλ ζηελ εθεβεία, νη γνλείο ζπρλά αηζζάλνληαη απφ ην έλα κέξνο λα κε είλαη νη ζρέζεηο ηνπο φπσο ήηαλ κέρξη ζήκεξα. Καη. απηφ εμ' αηηίαο ηεο ειηθίαο. Απφ ην άιιν πσο απηέο νη ζρέζεηο, δελ είλαη νη ίδηεο κε θείλεο πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη νη ίδηνη κε ηνπο γνλείο ηνπο ζηελ αλάινγε ειηθία. Καη απηφ, είλαη έλα δήηεκα επνρήο. Οη δπν απηέο δηαπηζηψζεηο, πξνθαινχλ κέζα ηνπο θάπνηα αλεζπρία, πνιχ θπζηθή άιισζηε. Κη απηφ γηαηί αηζζάλνληαη βαζεηά κεγαισκέλν ην ζπλαίζζεκα ηεο επζχλεο, απέλαληη ζηα παηδηά θαη παξάιιεια ηελ αδπλακία λα επηδξάζνπλ πάλσ ηνπο απνηειεζκαηηθά. Μία θαιή ζπκβνπιή ζάηαλε, λα πξνζπαζήζεη ν γνληφο, λα πάςεη λα βιέπεη ηνλ λέν έθεβν, ζαλ ην ρζεζηλφ παηδί. Μπξνζηά ζε ηφζεο θαλεξέο κεηακνξθψζεηο, πνιινί γνλείο εμαθνινπζνχλ λ' αγλννχλ ην κεγάισκα ηνπ κηθξνχ παηδηνχ. Καη απηφ απνηειεί, κηαλ αηηία δπζαξέζθεηαο ν:πέλαληη ζηνπο γνλείο, κηα βαζηθή αθνξκή γη' αζπλελλνεζία. Σν πξψην ζεκείν πνπ ζάπξεπε λα ηνλίζνπκε, ζ' απηφ ην ζηάδην, είλαη πσο ηα παηδηά αξρίδνπλ λα ζθέπηνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο κφλν κε ηελ εκθάληζε ηεο ήβεο. Χο εθείλε ηελ επνρή, ηνπο ήηαλ αξθεηφ λα παξαθνινπζνχλ ηνλ γχξσ θφζκν, ηελ γχξσ δσή θαη λα ηελ 9

δνπλ. Σψξα γηα πξψηε θνξά, απνθηνχλ ηε ηθαλφηεηα λα αλαιχνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο, λα ηνλ θξίλνπλ. Έηζη, ε απηνπαξαηήξεζε, γίλεηαη ζ' απηήλ ηελ ειηθία, κηα πξαγκαηηθά πλεπκαηηθή ιεηηνπξγία πνπ νξγαλψλεηαη ζηγά-ζηγά. αλ απνηέιεζκα, έξρεηαη ην ζπλαίζζεκα ησλ δηαθνξψλ πνπ ηνπο ρσξίδνπλ απφ ηνπο ελήιηθεο θαη γίλεηαη κφληκε θαηάζηαζε ζηνπο έθεβνπο. Ννηψζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο δηαθνξεηηθφ απφ φηη ήηαλ πξνεγνχκελα, παξαθνινπζνχλ κε αλεζπρία ηιρ κεηαβνιέο πνπ γίλνληαη, δνπλ έληνλα ηηο ζπγθηλήζεηο ηεο ειηθίαο ηνπο. Απ φζα είπακε γίλεηαη θαλεξφ, πσο ν ξφινο ησλ γνληψλ ζηελ πξνεθεβηθή ειηθία είλαη δχζθνινο θαη ππεχζπλνο. Γχζθνινο, γηαηί βξίζθνληαη ππνρξεσκέλνη λ αλαζεσξήζνπλ ή πην θαιά, λα κεηαβάιινπλ ηελ σο ηψξα ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηα παηδηά ηνπο. Τπεχζπλνο, γηαηί πξέπεη λα θάλνπλ φζα βήκαηα ρξεηάδεηαη, γηα λα γεθπξσζεί έλα ράζκα πνπ γελληέηαη αλάκεζά ηνπο θαη ζηα ρζεζηλά παηδηά. Κη αλ ζειήζνπκε λα ζπλνςίζνπκε, κε ιίγα ιφγηα, ηνλ ξφιν ησλ γνληψλ απέλαληη ζηνλ έθεβν, ζα ιέγακε πσο πξέπεη λ απνβιέπεη, ζην λα δηεπθνιχλεη ην πέξαζκά ηνπ απφ ην ζηάδην ηνπ παηδηνχ, πνπ είλαη πξνζθνιιεκέλν ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ζην λέν, πνπ αγσλίδεηαη λα θαηαθηήζεη ηελ απηνλνκία ηνπ. ΣΑΤΡΗΑΝΟΤ ΞΑΝΘΖ ΦΤΥΟΛΟΓΟ 19/7/1984 10