10 Ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Το παιχνίδι μέσα στο χρόνο ΠΑΡΑΣΧΗ ΛΙΛΗ ΤΟΥΚΜΑΤΖΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΚΑΡΕΛΛΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011 ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΕΙ ΠΑΙΔΕΣ ΕΣΤΙ.(ΠΛΑΤΩΝ)
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παιχνίδι είναι ένας μικρόκοσμος της ζωής, με όλα τα στοιχεία που την αποτελούν τη χαρά και τη συγκίνηση να είναι κανείς ζωντανός, να σχετίζεται με σημαντικούς άλλους, να ασκεί τις επιδεξιότητες του, να δημιουργεί, να εξερευνά, να μαθαίνει. Επιτρέπει στον άνθρωπο να αναμιγνύει το πραγματικό με το φανταστικό, να δοκιμάζει τον εαυτό του και να επεκτείνει την εμπειρία του έξω από τους συνήθεις κανόνες και ρόλους που επιβάλει η ηλικία, η εποχή και το άμεσο πλαίσιο ζωής του. Τον ενθαρρύνει να χρησιμοποιεί το σώμα του, τις σκέψεις του, τα συναισθήματα του με τρόπους που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του, ακόμα και να δοκιμάζει νέα σχήματα δράσης και σχέσης, που η δομή της καθημερινής ζωής δεν επιτρέπει. 1. Με το παιχνίδι το παιδί αποκτά εμπειρίες, γνωρίζει το περιβάλλον του και αποκτά σχέσεις με αυτό. Φυσικά είναι απαραίτητο για τη σωματική, ψυχική και συναισθηματική του ανάπτυξη. Καλλιεργεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του. Η συμμετοχή στα ομαδικά παιχνίδια βοηθάει στην κοινωνικοποίηση των παιδιών καθώς μέσα από αυτά μαθαίνουν να πειθαρχούν στους κοινούς κανόνες και να αποβάλλουν σταδιακά τον εγωκεντρισμό τους 2. Σύμφωνα με τους Vigotsky, Piaget και Φρόυντ, το παιχνίδι θεωρείται ως μία διαδικασία μέσα από την οποία τα παιδιά εκφράζουν τις ανάγκες τους και τον τρόπο που κατανοούν τον κόσμο στον οποίο ζουν και συγχρόνως συγκροτούν αυτά τα οποία μαθαίνουν. Η σημασία της συμβολής του παιχνιδιού αναζητήθηκε στην ανάπτυξη ποικίλων επιδεξιοτήτων στη χρήση εργαλείων και στην επίλυση προβλημάτων, στη λεκτική και συλλογιστική ανάπτυξη, στη διαμόρφωση της έννοιας του εαυτού καις την προσωπική προσαρμογή. 1 Ομαδικά παιδικά παιχνίδια. ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΟΥ ΚΡΥΜΜΕΝΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ, ΜΙΝΑ ΠΟΛΕΜΗ ΤΟΔΟΥΛΟΥ, ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΣΜΙΔΗΣ. ΑΘΗΝΑ 2000 2 Κάππας, 2005. Κωνσταντινόπουλος, 2007. Λαουτάρη Γκριτζάλα, 2004. 1
Η παιδαγωγική άποψη ότι το παιχνίδι και το μέσο του παιχνιδιού είναι υπαρξιακής σημασίας για το παιδί, επιβεβαιώνεται τόσο από ιστορικούς της τέχνης και του πολιτισμού όσο και από παιδαγωγούς όλων των εποχών. Το παιδί όλων των εποχών και όλων των λαών είναι το ίδιο, όσον αφορά τα ένστικτα, τις ασχολίες και τα παιχνίδια του. Ο χαρακτήρας των παιχνιδιών αντικειμένων είναι ο ίδιος εδώ και χιλιάδες χρόνια, όπως και η παιδική ψυχή. Σε μερικά μάλιστα παιχνίδια, ο σκοπός και η μορφή τους είναι ίδια: π.χ. κούκλες, ζώα, στρατιωτάκια κ.α. και τα βρίσκει κανείς τόσο στους τάφους των αρχαίων Ελλήνων και στους αιγυπτιακούς τάφους όσο και στις ντουλάπες των σημερινών σπιτιών και νηπιαγωγείων 3. Το παιχνίδι το συναντάει κανείς στην πιο απλή του μορφή και στους πιο υπανάπτυκτους λαούς και παίζει σημαντικό ρόλο σε όλους τους πολιτισμούς ακόμη και στους πιο παλιούς. Το παιχνίδι του παιδιού, όσο απλό κι αν φαίνεται, εμπεριέχει έναν ολόκληρο κόσμο παιχνιδιών. Έναν κόσμο γεμάτο σημασίες, λειτουργίες και γεγονότα. Και για να δημιουργηθεί αυτός ο κόσμος χρειάζονται αντικείμενα της καθημερινής ζωής, υλικά από το φυσικό περιβάλλον, φυσικά υλικά ή παιχνίδια αντικείμενα. Το παιχνίδι ως αντιπαράθεση των παιδιών με τον εαυτό τους και με το περιβάλλον τους, μας επιτρέπει να το ταξινομήσουμε και να το περιγράψουμε ως: 1. Παιχνίδι κίνησης αντιπαράθεση με το σώμα τους 2. Δοκιμή, πειραματισμός και δημιουργία αντιπαράθεση με τα πράγματα και τα υλικά 3. Παιχνίδι ρόλων και κοινωνικό παιχνίδι αντιπαράθεση με άλλους ανθρώπους 4. Στο πρόγραμμα που πραγματοποιήσαμε συμπεριλήφθησαν και οι τρεις παραπάνω κατηγορίες. Συμμετείχαν και τα δύο τμήματα του 10 ου Νηπιαγωγείου Κατερίνης (κλασικό ολοήμερο). Επίσης είχαμε τη φιλική 3 Η Παιδαγωγική και το Παιχνίδι Αντικείμενο στο Χώρο του Νηπιαγωγείου, Ερευνητική Προσέγγιση, ΣΠΥΡΟΣ Χ. ΠΑΝΤΑΖΗΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ GUTERNBERG 4 Η Παιδαγωγική και το Παιχνίδι Αντικείμενο στο Χώρο του Νηπιαγωγείου, Ερευνητική Προσέγγιση, ΣΠΥΡΟΣ Χ. ΠΑΝΤΑΖΗΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ GUTERNBERG 2
συμμετοχή του νηπιαγωγείου του ειδικού σχολείου με το οποίο συστεγαζόμαστε. Το πρόγραμμα διήρκησε 3 μήνες από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Μάρτιο του 2012. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Αρχή διαθεματικής προσέγγισης Διερευνητική και συνεργατική μάθηση Αρχή της δημιουργικότητας Ομαδοκεντρική δράση Ενεργητική συμμετοχή ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Να μπορέσουν τα παιδιά: Να αναπτύξουν πνεύμα συνεργασίας και ομαδικότητας Να κοινωνικοποιηθούν μέσα από το παιχνίδι Να γνωρίσουν παιχνίδια άλλων εποχών Να χαρούν και να διασκεδάσουν παίζοντας Να βρουν νέους τρόπους ενασχόλησης και ψυχαγωγίας Να συμβάλουν στη συνέχεια των παραδοσιακών παιχνιδιών που κοντεύουν να ξεχαστούν Να συνδεθούν συναισθηματικά μέσα από τη λειτουργία των ομάδων Να δοκιμάσουν ρόλους Να μοιραστούν αντικείμενα 3
Να αντλήσουν και να μεταφέρουν πληροφορίες από την οικογένεια Να αυτοσχεδιάσουν ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΛΩΣΣΑ Να μάθουν να ακούν πληροφορίες που τους δίνονται για τα παιχνίδια και να αποκτήσουν έτσι νέο λεξιλόγιο Να πληροφορηθούν σχετικά με την εξέλιξη των παιχνιδιών και να την κατανοήσουν Να περιγράψουν τα δικά τους παιχνίδια Να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν μέσα σε ένα κείμενο λέξεις που αναφέρονται σε παιχνίδια Να περιγράψουν εικόνες παιχνιδιών Να χρησιμοποιήσουν το νέο λεξιλόγιο για να φτιάξουν τη δική τους ιστορία ή ποίημα για το παιχνίδι 4
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Να κάνουν ομαδοποιήσεις παιχνιδιών Να ταξινομήσουν παιχνίδια με βάση: το είδος τους, τον τρόπο χρήσης τους, το υλικό κατασκευής τους Να αντιληφθούν έννοιες όπως περισσότερα από/λιγότερα από, τόσα όσα Να κάνουν μετρήσεις (εύρεση της πληθικότητας) και καταμετρήσεις (απαγγελία της διαδοχής των αριθμών και σύνδεση αυτής της διαδοχής με αντιστοίχηση αντικειμένων) Να κάνουν αντιστοιχήσεις όμοιων αντικειμένων Να κάνουν συγκρίσεις με κριτήρια ποσότητας Να διατάξουν αντικείμενα ως προς την ποσότητα και να τα αντιστοιχίσουν με έναν αριθμό ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη των παιδιών για παιχνίδι σε κάθε εποχή Να συνειδητοποιήσουν την αλλαγή των παιχνιδιών στο χρόνο Να παρατηρήσουν αυτές τις αλλαγές Να καταλάβουν πως κάθε παιδί έχει δικαίωμα στο παιχνίδι 5
Να συνειδητοποιήσουν πως υπάρχουν παιδιά που δεν έχουν παιχνίδια Να καλλιεργήσουν τον σεβασμό σε πολιτισμικές αξίες και παραδόσεις που αφορούν το παιχνίδι Να μάθουν για τα παιχνίδια των γονιών και των παππούδων τους ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Να πειραματιστούν με τα υλικά κατασκευής των παιχνιδιών (ξύλο, πλαστικό, ύφασμα, χαρτί κ.α.), για παράδειγμα ποια βυθίζονται, ποια επιπλέουν, ποια υλικά διαλύονται στο νερό και ποια όχι Με αφορμή το χρώμα των παιχνιδιών να μάθουν για τις μίξεις των χρωμάτων ΜΟΥΣΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟ Να παίξουν θέατρο σκιών και κουκλοθέατρο με τα φιγούρες και παιχνίδια που θα κατασκευάσουν Να δραματοποιήσουν ένα παραμύθι που θα φτιάξουν τα ίδια Να παίξουν παντομίμα ένα παραμύθι για παιχνίδια όπως ο μολυβένιος στρατιώτης Να χορέψουν τα παιχνιδοτράγουδα του Θεοδωρίδη 6
ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Να αναπτύξουν την κινητικότητα τους Να αναπτύξουν τη σωματική τους δραστηριότητα και να προάγουν την υγεία τους Να αναπτύξουν θετική στάση για συνεργασία και υποστήριξη Να εκτονωθούν ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Να ζωγραφίσουν το αγαπημένο τους παιχνίδι Να κατασκευάσουν παιχνίδια από ανακυκλώσιμα υλικά Να φτιάξουν κολάζ με εικόνες παιχνιδιών Να πειραματιστούν με υλικά όπως ο πηλός, το χαρτόνι κ.α. Να ζωγραφίσουν ένα παραδοσιακό παιχνίδι που τους άρεσε 7
ΕΠΟΠΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 8
Κάντε κλικ για να δείτε την παρουσίαση Παιχνίδια που κινούνται 9
Παιδιά που παίζουν (Μπρούγκελ) Τυφλόμυγα (Γκόγια) 10
Κούκου (Ιακωβίδης) Γύρω γύρω όλοι (Σαββίδης Συμεών) 11
ΠΟΡΕΙΑ ΔΡΑΣΗΣ Αφορμή στάθηκε η επιστροφή των παιδιών από τις διακοπές των Χριστουγέννων και η συζήτηση που ακολούθησε σχετικά με τα δώρα του Άγιου Βασίλη τα οποία τους ζητήθηκε να ζωγραφίσουν. Στη συνέχεια οργανώσαμε τη «Μέρα του αγαπημένου παιχνιδιού». Τα παιδιά έφεραν στο σχολείο το αγαπημένο τους παιχνίδι. Μίλησαν γι αυτό και έπαιξαν με την ψυχή τους. 12
13
14
15
16
17
Οι γονείς, ενήμεροι για το πρόγραμμα, προθυμοποιήθηκαν να μας στείλουν με τα παιδιά τους τα παιχνίδια της δικής τους παιδικής ηλικίας. 18
19
Τα παιδιά με τη βοήθεια των γονιών τους κατασκεύασαν παιχνίδια με άχρηστα υλικά. 20
21
Τα παιδιά κατασκεύασαν με πηλό παιχνίδια όπως τα εμπνεύστηκαν από τις εικόνες παιχνιδιών από την αρχαιότητα ΑΘΥΡΜΑ 22
ΓΙΟ ΓΙΟ, ΣΕΙΣΤΡΟ 23
ΣΕΙΣΤΡΟ Κατασκευάστηκαν κούκλες από διάφορα υλικά όπως πηλό, σύρμα πίπας, χαρτοπολτό και εφημερίδα, ύφασμα, ρολό κουζίνας κ.α. 24
25
Τα παιδιά σχεδίασαν τα δικά τους επιτραπέζια παιχνίδια και φυσικά έπαιξαν κι ακόμη παίζουν μαζί τους 26
27
Εμπνευστήκαμε παιχνίδια από ανακυκλώσιμα υλικά 28
προσπαθούν να βάλουν τους βόλους στο κουτί μέσα από τις πορτούλες 29
μπόουλινγκ με μπουκάλια από γάλα 30
πόλη με χάρτινα κουτιά γάλατος και παιχνίδια της τάξης Τα παιδιά υπαγόρευσαν μια λίστα με τα παιχνίδια που τους αρέσουν 31
Ζωγράφισαν τα παιχνίδια του παρελθόντος Έπαιξαν με το γνωστό για εμάς άλλα νέο γι αυτά «τάκα τάκα» που φτιάξαμε με υλικά της τάξης 32
Κατασκεύασαν φιγούρες του καραγκιόζη κι έπαιξαν θέατρο σκιών. Το θέατρο παρακολούθησε μαζί μας η κυρία Λίτσα και τα παιδιά της από το Ειδικό Σχολείο. 33
Πραγματοποιήσαμε ομαδική εργασία με τα νήπια του ειδικού σχολείου 34
Ο κύριος Νίκος, ο γυμναστής του δημοτικού μας έδειξε πως παίζονται οι βόλοι 35
Και φυσικά μας άρεσε πολύ! Παίξαμε ομαδικά παιχνίδια μέσα στην τάξη όταν ο καιρός δεν βοηθούσε αλλά και έξω στην αυλή τις λίγες ηλιόλουστες μέρες 36
Χαρτόμπαλες (φυσική αγωγή) 37
Η καρέκλα (φυσική αγωγή) Τα τόξα (φυσική αγωγή) 38
Περνά περνά η μέλισσα Πέτρα ψαλίδι μολύβι χαρτί 39
Σπασμένο τηλέφωνο Πετάει Πετάει Μπιζ 40
Ένα δύο τρία κόκκινο φως Βασιλιά βασιλιά 41
Περνά περνά η μέλισσα Γύρω γύρω όλοι 42
Δεν περνάς κυρά Μαρία Πετάει Πετάει 43
44
Πινακωτή Κουτσό 45
Μια εικόνα χίλιες λέξεις Ταξινομήσαμε παιχνίδια με βάση το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα 46
47
Αλλά κάναμε και άλλου είδους ταξινομήσεις 48
Πειραματιστήκαμε με τα υλικά που βουλιάζουν και αυτά που επιπλέουν 49
Τα παιδιά προβλέπουν, υποθέτουν Πειραματιστήκαμε με τις μίξεις των χρωμάτων 50
Γράψαμε και εικονογραφήσαμε το παραμύθι που δημιούργησαν τα παιδιά και με τίτλο που τα ίδια έδωσαν «Ο βασιλιάς που δεν αγαπούσε τα παιχνίδια» 51
52
Στη συνέχεια το δραματοποιήσαμε Ο βασιλιάς που δεν αγαπούσε τα παιχνίδια 53
Ο Πέτρος θύμωσε κι έφτιαξε το δικό του παιχνίδι, μια ξύλινη κούκλα 54
Αλλά και ένα αστείο ποίημα Τα παιδιά έφτιαξαν κολάζ με θέμα τις κούκλες Κι ένα υπέροχο κολλάζ με τους αριθμούς 55
Χόρεψαν τα παιχνιδοτράγουδα του Θεοδωρίδη 56
Τέλος μίλησαν για τις εντυπώσεις τους στην «τηλεόραση» του σχολείου μας! 57
Τα παιδιά αποτύπωναν στο χαρτί κάθε νέα εμπειρία.. 58
Είναι χαρακτηριστική η κλίση των σωμάτων Παρατηρείται πως ενώ υπάρχει εικόνα για το παιχνίδι στο χαρτί που τους έχει δοθεί, κάθε παιδί ζωγραφίζει όπως το έχει βιώσει και όχι όπως το βλέπει στην εικόνα 59
60
61 Προσέχω όταν παίζω
62
63
64
65
Αυθόρμητα έργα των παιδιών εμπνευσμένα από το παραμύθι τους Επίσκεψη των εκπαιδευτικών στο παλαιοπωλείο του Βαβάτση Ιωάννη στη Θεσσαλονίκη 66
67
68
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Θεωρούμε πως το βασικότερο στοιχείο στην αξιολόγηση ενός προγράμματος είναι η ανταπόκριση που έχει στα παιδιά. Πιστεύουμε πως πράγματι το ευχαριστήθηκαν με την ψυχή τους. Οι αρχικοί σκοποί και στόχοι στέφθηκαν με επιτυχία. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να συνεργαστούν αρμονικά, να ψυχαγωγηθούν, να διασκεδάσουν, να γελάσουν πολύ, να μάθουν, να κάνουν προβλέψεις και υποθέσεις, να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από τις δραστηριότητες εικαστικών, την εικονογράφηση του παραμυθιού, τις κατασκευές, τις μίξεις χρωμάτων. Μέσα από την περιγραφή των πινάκων ζωγραφικής καλλιέργησαν τον προφορικό τους λόγο. Γνώρισαν παιχνίδια του παρελθόντος, τα παιχνίδια των γονιών και των παππούδων τους αλλά και ακόμη πιο παλιά, παιχνίδια της αρχαιότητας. Μέσα από τη συμμετοχή τους στο παιχνίδι, την παρουσίαση των παιχνιδιών τους, τις τελικές τους εντυπώσεις στην «τηλεόραση», τις πληροφορίες που έφεραν από τους γονείς τους για παλιά παιχνίδια, τη δραματοποίηση, κατάφεραν να αποβάλλουν τις αναστολές τους, να χαλαρώσουν και να ταξιδέψουν στον κόσμο της φαντασίας. Ενθουσιάστηκαν ιδιαίτερα με τα παραδοσιακά παιχνίδια και ζητούσαν σε καθημερινή βάση να τους μάθουμε κάποιο καινούργιο. Αλλά και το φιδάκι, το μπόουλινγκ με τα πλαστικά μπουκάλια και το παιχνίδι με τους βώλους, προστέθηκαν στις ελεύθερες δραστηριότητες σε καθημερινή βάση. Ακόμη και τα παιχνίδια που κατασκεύασαν από άχρηστα υλικά αποτελούν μέρος του καθημερινού τους παιχνιδιού στην τάξη. Το παραμύθι τους προστέθηκε στη βιβλιοθήκη μας και δεν χορταίνουν να το ξεφυλλίζουν. Το ποίημα το έμαθαν όλα τα παιδιά απ έξω, το απαγγέλουν και σκάζουν στα γέλια. Το χαρτοκιβώτιο χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές ως τηλεόραση για να διασκεδάσουν. Μετά το θέατρο σκιών ζητούσαν επανειλημμένως να το ξανακάνουμε. Πιστεύουμε λοιπόν ακράδαντα πως ήταν μια επιτυχημένη προσπάθεια. Μια προσπάθεια που έδωσε χαρά και ικανοποίηση όχι μόνο στα παιδιά αλλά και σε εμάς. Άλλωστε η χαρά του 69
εκπαιδευτικού έγκειται στο να δουλεύει και να μαθαίνει μαζί με τα παιδιά, να δίνει και να παίρνει. Βιβλιογραφία Σάκης Κουρουζίδης, Μίνα Πολέμη Τοδούλου, Παύλος Κοσμίδης, Ομαδικά παιδικά παιχνίδια, Αθήνα 2000 50 Παιχνίδια φυσικής αγωγής, Μαλλιάρης Παιδεία Σπύρος Χ. Πανταζής, Η Παιδαγωγική και το Παιχνίδι Αντικείμενο στο Χώρο του Νηπιαγωγείου, Παιδαγωγική Σειρά Καλημέρα, καληνύχτα, Μ. Σκιαδαρέση Πινόκιο Η κούκλα που ήθελε να γίνει μαμά, Ντ. Ινκιόφ Καρυοθραύστης Ντενεκεδούπολη, Ε. Φακίνου Ελάτε να παίξουμε, Λήδα Κροντηρά Παλιό αναγνωστικό Α Δημοτικού Α μπε μπα μπλομ, Παραδοσιακά ομαδικά παιχνίδια Λαϊκά τραγούδια παιχνίδια, Αναγνωστόπουλος Κατασκευές παιχνίδια, Πήγασος Ο Γιαννάκης στο λούνα παρκ, Γρ. Ξενόπουλος 70
71