ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 15.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (49/2011) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη της Γερουσίας της Ιταλικής ηµοκρατίας σχετικά µε την πρόταση κανονισµού του Συµβουλίου σχετικά µε τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρµοστέο δίκαιο και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων στον τοµέα των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων (COM(2011)0126 C7-0096/2011 2011/0059(CNS)) Βάσει του άρθρου 6 του πρωτοκόλλου αριθ. 2 σχετικά µε την εφαρµογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, κάθε εθνικό κοινοβούλιο µπορεί, εντός προθεσµίας οκτώ εβδοµάδων από την ηµεροµηνία διαβίβασης ενός σχεδίου νοµοθετικής πράξης, να απευθύνει προς τους προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συµβουλίου και της Επιτροπής αιτιολογηµένη γνώµη στην οποία εκτίθενται οι λόγοι για τους οποίους εκτιµά ότι το εν λόγω σχέδιο δεν συνάδει µε την αρχή της επικουρικότητας. Σύµφωνα µε τον Κανονισµό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αρµόδια για την τήρηση της αρχής της επικουρικότητας είναι η Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων. Επισυνάπτεται, προς ενηµέρωσή σας, αιτιολογηµένη γνώµη της Γερουσίας της Ιταλικής ηµοκρατίας σχετικά µε την ως άνω πρόταση. CM\870418.doc PE467.147v01-00 Eνωµένη στην πολυµορφία
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΨΗΦΙΣΜΑ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ (COM(2011) 126 τελικό) (Έγγρ. XVIII, αριθ. 96) Η Επιτροπή ικαιοσύνης, έχοντας εξετάσει την κοινοτική πράξη (COM(2011) 126 τελικό), όσον αφορά την πρόταση κανονισµού του Συµβουλίου σχετικά µε τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρµοστέο δίκαιο και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων στον τοµέα των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων, αποδεχόµενη τις επισυναπτόµενες παρατηρήσεις που διατύπωσε η Επιτροπή Πολιτικών Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκφράζει αρνητική γνώµη. /υπογραφή/ PE467.147v01-00 2/6 CM\870418.doc
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ 14ης ΜΟΝΙΜΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ (Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης) Σύµφωνα µε το άρθρο 144, εδάφιο 1 του κανονισµού Παρατηρήσεις επί της κοινοτικής πράξης: (Συντάκτης: FLERES) Ρώµη, 25 Μαΐου 2011 Πρόταση κανονισµού του Συµβουλίου σχετικά µε τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρµοστέο δίκαιο και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων στον τοµέα των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων (COM (2011) 126 τελικό) Η 14η Μόνιµη Επιτροπή, έχοντας εξετάσει την πράξη COM(2011) 126 τελικό, λαµβάνοντας υπόψη ότι ένας από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η δηµιουργία ενός δικαστικού χώρου που θα βασίζεται στην αρχή της αµοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων λαµβάνοντας υπόψη ότι η ελεύθερη κυκλοφορία των αποφάσεων ανταποκρίνεται σε µια κοινωνική ανάγκη που καθορίζεται από το γεγονός ότι ένας συνεχώς αυξανόµενος αριθµός ανθρώπων µετακινείται από χώρα σε χώρα δηµιουργώντας οικογένειες οι οποίες αποτελούνται από άτοµα µε διαφορετική ιθαγένεια ή µε διαφορετικές χώρες διαµονής έχοντας αξιολογήσει τις δυσκολίες που συναντούν τα διεθνή ζευγάρια, κυρίως κατά τη λύση λόγω δικαστικού χωρισµού, διαζυγίου ή θανάτου του συζύγου, εξαιτίας των διαφορών στα εθνικά νοµικά συστήµατα λαµβάνοντας υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, για να καταργήσει αυτά τα εµπόδια, ενέκρινε πρόσφατα έναν κανονισµό σχετικά µε το εφαρµοστέο δίκαιο στο διαζύγιο και τον δικαστικό χωρισµό και ότι βρίσκεται σε στάδιο διαπραγµάτευσης ένας κανονισµός σχετικά µε τις κληρονοµικές διαδοχές, µε τους οποίους ορίζονται αντικειµενικά κριτήρια για τον καθορισµό του εφαρµοστέου δικαίου και της αρµόδιας δικαστικής αρχής σε περίπτωση δικαστικού χωρισµού, διαζυγίου ή κληρονοµικής διαδοχής όταν πρόκειται για διεθνές ζευγάρι λαµβάνοντας υπόψη ότι η εν λόγω πράξη αποσκοπεί στη συµπλήρωση του εν λόγω νοµοθετικού πλαισίου, καθώς ρυθµίζει τα ζητήµατα που αφορούν τις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων, θεσπίζοντας ειδικότερα διατάξεις όσον αφορά: α) το αρµόδιο δικαστήριο β) το εφαρµοστέο δίκαιο γ) την ελεύθερη κυκλοφορία των αποφάσεων λαµβάνοντας υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανάγει την πρόταση στο «οικογενειακό δίκαιο», για το οποίο το νοµικό σύστηµα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν παρέχει κανέναν σαφή νοµικό ορισµό, αν και, «για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας», το άρθρο 2 της οδηγίας 2004/38/ΕΚ, σχετικά µε το δικαίωµα των πολιτών της Ένωσης και των µελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαµένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών µελών, χαρακτηρίζει ως «µέλος της οικογένειας», µεταξύ άλλων: α) τον/τη σύζυγο... λαµβάνοντας υπόψη ότι η έννοια του «γάµου» διαφέρει από κράτος σε κράτος και ότι στην πρόταση νοείται ως ««σύµβαση γάµου», «κάθε συµφωνία µε την οποία οι σύζυγοι διοργανώνουν τις περιουσιακές σχέσεις µεταξύ τους και έναντι τρίτων». Πρόκειται, συνεπώς, CM\870418.doc 3/6 PE467.147v01-00
για µια έννοια καθαρά περιουσιακού χαρακτήρα που αφορά τις πτυχές του γάµου υπό την έννοια της «σχέσης», ενώ φαίνεται να µην εµπίπτει στην έννοια η πτυχή του γάµου ως «πράξης», η οποία επαφίεται στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών µελών, όπως επισηµαίνει η αιτιολογική σκέψη 10 της πρότασης επισηµαίνοντας τις διατάξεις του άρθρου 29, εδάφιο 1, του ιταλικού Συντάγµατος, στο οποίο ορίζεται ότι η Ιταλική ηµοκρατία αναγνωρίζει τα δικαιώµατα της οικογένειας ως φυσικής κοινωνίας που βασίζεται στον γάµο επισηµαίνοντας επίσης τη νοµολογία του συνταγµατικού δικαστηρίου, το οποίο, µε την απόφαση αριθ. 138 της 15ης Απριλίου 2010, απεφάνθη ότι η έννοια του γάµου που προβλέπει ο Αστικός Κώδικας του 1942 «καθόριζε (και καθορίζει ακόµη) ότι οι σύζυγοι πρέπει να είναι άτοµα διαφορετικού φύλου». Επίσης, η έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, η οποία αποδίδει την ίδια νοµική αξία µε τις Συνθήκες στον Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων, δεν µπορεί να επιτρέψει µια µετέπειτα ασυµβατότητα των κανόνων του Αστικού Κώδικα που ρυθµίζουν τον θεσµό του γάµου ως ένωσης ανθρώπων διαφορετικού φύλου. Αληθεύει βεβαίως ότι το άρθρο 9 του Χάρτη, αναγνωρίζοντας «το δικαίωµα γάµου και το δικαίωµα ίδρυσης οικογένειας», το οποίο προέβλεπε ήδη το άρθρο 12 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου (ΕΣ Α) για «άνδρες και γυναίκες σε ηλικία γάµου», φαίνεται να αποτελεί ένα βήµα προς την αναγνώριση των γάµων µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου, ωστόσο, το ίδιο άρθρο 9 του Χάρτη, όπως επίσης και το άρθρο 12 της ΕΣ Α, αναθέτουν τη ρύθµιση στις «εθνικές νοµοθεσίες», εναποθέτοντας συνεπώς το ζήτηµα στις αρµοδιότητες του κοινοβουλίου. Επίσης, όπως επισηµαίνει το συνταγµατικό δικαστήριο στην προαναφερθείσα απόφαση, στο άρθρο 9 του Χάρτη συνδέονται οι «επεξηγήσεις», οι οποίες, µολονότι δεν έχουν νοµική ισχύ, αντιπροσωπεύουν αναµφίβολα ένα µέσον ερµηνείας. Οι εν λόγω «επεξηγήσεις», όσον αφορά το άρθρο 9, διασαφηνίζουν ότι «το άρθρο δεν απαγορεύει ούτε επιβάλλει την αναγνώριση της ισχύος γάµου σε ενώσεις µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου» θεωρώντας συνεπώς αναγκαίο να τεθεί η θέση αυτή υπόψη του ευρωπαίου νοµοθέτη, προκειµένου να τη λάβει υπόψη του στη διαπραγµατευτική διαδικασία που θα ακολουθήσει, έτσι ώστε να µην προκύψουν διαµαρτυρίες και αµφιβολίες όσον αφορά το πεδίο εφαρµογής των σχετικών ορισµών, προκαλώντας κατάσταση αβεβαιότητας επισηµαίνοντας, τέλος, ότι το Ευρωπαϊκό ικαστήριο, µε την απόφαση της 1ης Μαΐου 2008, υπόθεση C-267/06, Makuro, επισηµαίνει ότι η «οικογενειακή κατάσταση» και οι παροχές που εξαρτώνται από αυτήν αποτελούν ζητήµατα που εµπίπτουν στην αρµοδιότητα των κρατών µελών και ότι το κοινοτικό δίκαιο δεν µπορεί να θίξει αυτήν την αρµοδιότητα. Το ικαστήριο επισηµαίνει, ωστόσο, ότι τα κράτη µέλη, κατά την άσκηση της αρµοδιότητάς τους όσον αφορά την «οικογενειακή κατάσταση», πρέπει να σέβονται το κοινοτικό δίκαιο και, συγκεκριµένα, τις διατάξεις που αφορούν την αρχή απαγόρευσης των διακρίσεων, στη συγκεκριµένη περίπτωση την οδηγία 2000/78/ΕΚ σχετικά µε την ισότιµη µεταχείριση σε ζητήµατα απασχόλησης και συνθηκών εργασίας διατυπώνει, στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της, αρνητικές διαπιστώσεις, µε τις ακόλουθες επισηµάνσεις: η νοµική βάση που επέλεξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι το άρθρο 81, παράγραφος 3, εδάφιο πρώτο, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο ορίζει ότι για τα θέµατα που εµπίπτουν στο «οικογενειακό δίκαιο» και έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις, αρµόδιο για να νοµοθετεί είναι το Συµβούλιο, αποφασίζοντας σύµφωνα µε ειδική νοµοθετική PE467.147v01-00 4/6 CM\870418.doc
διαδικασία, οµόφωνα και µετά από διαβούλευση µε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όπως προαναφέρθηκε, το άρθρο 29 του ιταλικού Συντάγµατος χαρακτηρίζει την οικογένεια ως κοινωνία που βασίζεται στον γάµο και, συνεπώς, δεν υφίστανται αντιρρήσεις όσον αφορά την επιλογή της νοµικής βάσης της πρότασης, η οποία ρυθµίζει ορισµένα περιουσιακά ζητήµατα που συνδέονται µε τη συζυγική σχέση. Ωστόσο, η προτεινόµενη νοµική βάση παρουσιάζει ορισµένες προβληµατικές πτυχές όσον αφορά την ένταξη των ενώσεων ανθρώπων του ιδίου φύλου στην έννοια της οικογένειας η πρόταση προξενεί ορισµένες αµφιβολίες όσον αφορά την αρχή της επικουρικότητας. Είναι αλήθεια ότι ο στόχος να ευνοηθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να επιτραπεί στους συζύγους να οργανώσουν το περιουσιακό τους καθεστώς και, ει δυνατόν, να ενισχυθεί η ασφάλεια του δικαίου, µπορεί να επιτευχθεί µόνο µε κοινούς κανόνες σε επίπεδο Ένωσης. Είναι επίσης αλήθεια ότι η πρόταση δεν έχει ως συνέπεια την εναρµόνιση των ουσιαστικών κανόνων που αφορούν τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας των συζύγων, ούτε επηρεάζει την εθνική φορολογική νοµοθεσία των κρατών µελών. Ωστόσο, τα προβλήµατα που προκύπτουν όσον αφορά τη νοµική βάση, καθιστούν αναγκαία µια περαιτέρω διερεύνηση της συµµόρφωσης της πρότασης µε την αρχή της επικουρικότητας µε την επιφύλαξη των ανωτέρω, η πρόταση δεν φαίνεται να αποκλίνει από την αρχή της αναλογικότητας, καθώς δεν υπερβαίνει τα αναγκαία για την επίτευξη των στόχων και, σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην αξιολόγηση των επιπτώσεων, θα πρέπει να επιφέρει σε συνδυασµό µε την πρόταση COM(2011) 127 τελικό περιορισµό των δαπανών που προκαλεί η σηµερινή κατάσταση κατά 0,4 δισεκατοµµύρια ευρώ επ αυτού, σηµειώνεται ότι, για να αποφευχθούν αβεβαιότητες, θα πρέπει να διευκρινιστεί καλύτερα η έννοια του γάµου. Πράγµατι, λαµβάνοντας υπόψη τη θέση που διατύπωσε το συνταγµατικό δικαστήριο µε την απόφαση αριθ. 138 της 15ης Απριλίου 2010, το περιεχόµενο της οποίας αναφέρεται στην εισαγωγή, η Ιταλία θα δυσκολευόταν να θεωρήσει «γάµο» και συνεπώς να αναγνωρίσει τα περιουσιακά δικαιώµατα που αποδίδει η πρόταση κανονισµού στους «συζύγους» µια συζυγική ένωση µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου. Ο εν λόγω «γάµος» θα ήταν ασύµβατος µε το άρθρο 29 του Συντάγµατος, ακόµη και µε την ερµηνεία του συνταγµατικού δικαστηρίου του 2010. Για την κατάργηση των ως άνω προβληµάτων, αλλά και για να διατηρηθεί η δυνατότητα των ζευγαριών ιδίου φύλου να ρυθµίζουν τις περιουσιακές τους σχέσεις, καθώς και για την εφαρµογή του άρθρου 21 του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων σχετικά µε την αρχή απαγόρευσης των διακρίσεων, προτείνεται οι «γάµοι µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου» να µπορούν να εµπίπτουν τουλάχιστον στην Ιταλία στον κανονισµό της διαφορετικής πρότασης COM (2011) 127 τελικό για τις περιουσιακές σχέσεις των καταχωρηµένων συντρόφων, η οποία βρίσκεται επίσης υπό εξέταση. ιαφορετικά, θα πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα να προβλεφθεί: α) η προσθήκη στο άρθρο 5 της πρότασης µιας ρήτρας ανάλογου περιεχοµένου µε το άρθρο 5, παράγραφος 2, της πρότασης COM(2011) 127 τελικό για τις περιουσιακές σχέσεις των καταχωρηµένων συντρόφων σύµφωνα µε την οποία η αρµόδια δικαστική αρχή για να αποφανθεί επί ζητηµάτων σχετικά µε το περιουσιακό καθεστώς µεταξύ συζύγων, σύµφωνα µε τα ποικίλα κριτήρια που αφορούν την έννοια της «συνήθους διαµονής», να µπορεί να δηλώσει αναρµόδια εάν το εθνικό δίκαιο της χώρας δεν προβλέπει τον θεσµό του γάµου µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου β) η τροποποίηση του άρθρου 23, προκειµένου να µπορούν τα CM\870418.doc 5/6 PE467.147v01-00
κράτη µέλη, τα οποία αντιµετωπίζουν συγκεκριµένα προβλήµατα συνταγµατικής φύσεως στην αναγνώριση γάµων µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου, να συµπεριλάβουν αυτήν την απαλλαγή στην απόφαση πρόδηλης ασυµβατότητας µε τη δηµόσια τάξη του δικάζοντος δικαστή γ) την τροποποίηση του άρθρου 27, προκειµένου να µπορούν τα κράτη µέλη, τα οποία αντιµετωπίζουν συγκεκριµένα προβλήµατα συνταγµατικής φύσεως στην αναγνώριση γάµων µεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου, να προβλέπουν έναν πρόσθετο λόγο απόρριψης της αναγνώρισης µιας απόφασης. Salvatore Fleres /υπογραφή/ PE467.147v01-00 6/6 CM\870418.doc