Τίτλος Μαθήματος: Δημογραφία της Ευρώπης και Μεταναστευτικές/Προσφυγικές Ροές: Έρευνα και Πολιτική Κωδικός μαθήματος: Τύπος μαθήματος i : 1835217 Υποχρεωτικό Επίπεδο μαθήματος (Προπτυχιακό/Μεταπτυχιακό): Μεταπτυχιακό Έτος σπουδών: 1 ο Εξάμηνο σπουδών: Α' Αριθμός πιστωτικών μονάδων (ECTS): 7,5 Αριθμός διδακτικών μονάδων: 3 Όνομα διδάσκοντος / διδασκόντων : Ρόντος Κώστας, Ναγόπουλος Νίκος Περιεχόμενο μαθήματος ii (100-300 λέξεις): Στόχος του μαθήματος είναι η ανάδειξη συγκεκριμένων δημογραφικών δεικτών και η σημαντικότητά τους σε ζητήματα που άπτονται της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στον ευρωπαϊκό χώρο. Μέσα από τις πρώτες ενότητες του μαθήματος επιχειρείται μια εισαγωγή σε βασικές έννοιες της δημογραφίας και μεθοδολογίας κοινωνικής έρευνας στο πεδίο αυτό. Στη συνέχεια γίνεται εκτενής αναφορά στους κοινωνικούς μετασχηματισμούς και στις οικονομικές εξελίξεις που συνδέονται με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά κρατών μελών της ΕΕ καθώς και στους επιδραστικούς παράγοντες μεταβολής ή ανατροπής αυτών των σχέσεων σε περιόδους κρίσης και αποσταθεροποίησης. Επιπτώσεις που εντοπίζονται κυρίως στην αμφισβήτηση της γραμμικής πορείας ενός κοινωνικού μοντέλου ευημερίας, μέσα από μισθολογικές μειώσεις και περικοπές των διαθέσιμων εισοδημάτων, πιεστική ανταπόκριση σε νέες μορφές οργάνωσης εργασίας και αναβαθμισμένων απαιτήσεων σε ανερχόμενα νέα επαγγέλματα, κρίση του θεσμού του γάμου και αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών, διακυμάνσεις στο μεταναστευτικό ισοζύγιο, ηλικιακή σύνθεση πληθυσμών κ.λπ. Στο πλαίσιο αυτής της προβληματικής και στη βάση των προσεγγίσεων και αναλύσεων, μεταξύ των άλλων και της Eurostat, στο μάθημα εξετάζονται οι παράγοντες που ευνοούν τη δημογραφική σταθερότητα, ενώ παράλληλα συμβάλουν στην αύξηση του πληθυσμού και τη συγκράτηση της γήρανσης και γενικότερα στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης. Στη θεματική αυτή και με σημείο αναφοράς τους μέσους ευρωπαϊκούς, εθνικούς και περιφερειακούς δείκτες γονιμότητας των κρατών μελών της ΕΕ καθώς και το προσδόκιμο ζωής συζητείται ως μελέτη περίπτωσης η θετική συνεισφορά των μεταναστευτικών/προσφυγικών ροών στις δημογραφικές εξελίξεις. Ειδικότερα επιχειρείται μια ανάλυση των συνεπειών στη γενικότερη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας, η οποία, όπως και οι υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, παρουσιάζουν πλέον χαμηλό δείκτη γονιμότητας, άνοιγμα της «ψαλίδας» ανάμεσα σε εργαζόμενους και συνταξιούχους καθώς και προβλήματα στη χρηματοδότηση των ασφαλιστικών συστημάτων και των συστημάτων υγείας/ κοινωνικής προστασίας.
Διαλέξεις: 1. Εισαγωγή στα θέματα της Δημογραφίας και των Προσφυγικών Ροών. 2. Βασικά ζητήματα μεθοδολογίας Δημογραφικής/ Κοινωνικής Έρευνας: Η ποσοτική διάσταση 3. Βασικά ζητήματα μεθοδολογίας Δημογραφικής/ Κοινωνικής Έρευνας: Η ποιοτική διάσταση 4. Δημογραφικοί και Κοινωνικοί Δείκτες. Η περιφερειακή διάσταση των δημογραφικών αναλύσεων 5. Δείκτες μέτρησης των προσφυγικών ροών 6. Δημογραφική σκιαγράφηση της Ευρώπης: Πληθυσμός- Φυσική κίνηση-μεταναστευτικές/ Προσφυγικές ροές 7. Ευρωπαϊκή Κοινωνία: Χαρακτηριστικά και διάρθρωση 8. Δημογραφική Πολιτική στην Ευρώπη 9. Πολιτικές Μετανάστευσης στην Ευρώπη και πολιτικές αντιμετώπισης των προσφυγικών ροών. 10. CASE STUDY: Έρευνα για το προσφυγικό-μεταναστευτικό φαινόμενο στη Λέσβο 2016: Θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου 11. CASE STUDY: Έρευνα για το προσφυγικό-μεταναστευτικό φαινόμενο στη Λέσβο 2016: Μεθοδολογία και Αποτελέσματα 12. Παρουσίαση εργασιών 13. Συμπεράσματα και ανακεφαλαίωση μαθήματος Επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα iii (200-500 λέξεις): Στόχοι του μαθήματος είναι η παροχή βασικών γνώσεων στο αντικείμενο της δημογραφίας και της δημογραφικής/κοινωνικής έρευνας, ώστε ο φοιτητής να εξοικειωθεί με τις σχετικές έννοιες, να καταστεί ικανός να χειρίζεται τα δημογραφικά και κοινωνικά δεδομένα και να εφαρμόζει τεχνικές δημογραφικής ανάλυσης σε συνδυασμό με τις μεθόδους στατιστικής ανάλυσης που έχει ήδη διδαχθεί σε άλλα μαθήματα. Επίσης, ο φοιτητής αντιλαμβάνεται τη φύση και το μέγεθος των σύγχρονων δημογραφικών
προβλημάτων, και τα αίτια των δημογραφικών εξελίξεων στην Ευρώπη όπως και τη σοβαρότητα των συνεπειών των δυσμενών δημογραφικών εξελίξεων στην ευρωπαϊκή κοινωνία και οικονομία. Εμβαθύνει στο ζήτημα των μεταναστευτικών και των πρόσφατων προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη σε συνδυασμό με την Ελλάδα ως βασικής πύλης εισόδου. Εξοικειώνεται με τις δημογραφικές πολιτικές στην Ευρώπη και με τις πολιτικές αντιμετώπισης των προσφυγικών ροών προς αυτή. Προαπαιτούμενα (έως 50 λέξεις): Συνιστώμενη βιβλιογραφία προς μελέτη: α) Εγχειρίδια του μαθήματος (έως 3 συγγράμματα): Ρόντος Κ., Ναγόπουλος Ν., Πανάγος Ν., (2017), «Το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό Φαινόμενο στη Λέσβο και η Τοπική Κοινωνία: Στάσεις και Συμπεριφορές», εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη. Ρόντος Κ. και Παπάνης Ε. (2006) «Στατιστική Έρευνα-Μέθοδοι και Εφαρμογές», εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα. Ρόντος Κ. (2011) «Στατιστική Ανάλυση Δεδομένων και Δημογραφικές-Κοινωνικές Εφαρμογές» εκδόσεις Γεωργίας Μπένου, Αθήνα. β) Συμπληρωματική βιβλιογραφία (έως 10 συγγράμματα): Chtouris S., Zissi A., Stalidis G and Rontos K. (2014) Understanding Xenophobia in Greece: A Correspondence Analysis, European Journal of Sociology, Vol 55(1). Council of Europe, 1996, "Mediterranean Conference on Population, Migration and Development", Proceedings, Palma de Mallorca. Eurostat (2013). Europe in Figures - Eurostat Yearbook 2013, European Commission. EUROSTAT, "Demographic Statistics", annual data, Luxembourg. EUROSTAT, "Migration Statistics" annual data, Luxembourg. EUROSTAT, 1995, "The demographic situation in the European Union", Luxembourg EUROSTAT, Euro-Mediterranean Statistics", annual data, Luxembourg
Gavalas V., Rontos K. and Nagopoulos N. (2014) Sex Ratio in the 21th Century Greece: The Role of Ethnic and Social Groups, Journal of Biosocial Science, Cambridge University Press, doi: 10.1017/S0021932014000182. Gavalas V., Rontos K. and Salvati L. (2012) Who becomes an unwed mother in Greece? Socio- Demographic and Geographical aspects of an emerging phenomenon Population, Space and Place, published online in Wiley Online Library, DOI 10.1002/psp. 1761. Το άρθρο έχει δημοσιευτεί σε περίληψη στα «Δημογραφικά Νέα», τ. 16, Δεκέμβριος 2011, Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με τίτλο «Οι εκτός γάμου γεννήσεις στην Ελλάδα: Χωρικές και κοινωνικο-δημογραφικές όψεις ενός αναδυόμενου φαινομένου». Isard, W. (1960). Methods of Regional Analysis. Cambridge MA: MIT Press. Parant A., (Ed.) 2005, Migrations, Crises and Recent Conflicts in the Balkans, University of Thessaly Press. Rontos K. (2007) «Prospects for a new family formation and for its impact on fertility: Some research evidences from Greece, Statistical Review, Vol. 3, No 1. Rontos K. (2010) Demographic trends, young people s attitudes towards marriage and socio-economic changes related to family formation in Greece and in selected European Countries: A comparative analysis based on official and survey research data International Journal of Criminology and Sociological Theory, vol. 3, No 2. Rontos K., Giavrimis P., Roumeliotou M. and Roumeliotis D. (2010) Spatial and cause-specific analysis of age at death in Greece in Portuguese Journal of Quantitative Methods, vol.1, no 1 Rontos K., Tzimos C. and Mavroudis C. (2008) Spatial Modeling Based on Economic, Demographic and Geographical Criteria: An Application on the Regionalization of Greece, Journal of Computational Optimization in Economics and Finance, Vol. 1, No 2, USA. Το άρθρο ζητήθηκε και συμπεριλήφθηκε και στο συλλογικό τόμο Computational Techniques in Economic and Finance, Constantin Zoupounidis ed., NOVA Publishers, 2011, USA. Sauvy A., 974, "General Theory of Population", Methuen & co Ltd, G.B. Siegel J. and Swanson D.A, 2004, "The Methods and Material of Demography", Elsevier. Zitti M., Rontos K. and Salvati L. (2012), Exploring Population Trends Along a Costal-Inland Gradient: A Case Study in Latium (Central Italy, Journal of Regional Socio-Economic Issues, V.2, issue 3, pp 21-28. ΕΛ. ΣΤΑΤ, «Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος ετών 1970-2010», Αθήνα ΕΣΥΕ,, «Στατιστική της Φυσικής Κίνησης του Πληθυσμού της Ελλάδος ετών 1956-2005», Αθήνα ΕΛ. ΣΤΑΤ, «Αποτελέσματα Απογραφών Πληθυσμού-Κατοικιών ετών 1951-2011», Αθήνα
Ζήση Α., Χτούρης Σ., Σταλίδης Γ., Ρόντος Κ. (2013) «Η εμπειρική μελέτη της ξενοφοβίας στην Ελλάδα σήμερα: Κοινωνικο-δημογραφικοί και κοινωνιο-ψυχολογικοί προσδιοριστικοί παράγοντες», Ψυχολογία, τ. 20(2): 176-193. Κάλλας Γ., 2011, «Ολοκληρωμένα συστήματα υποστήριξης περιφερειακής πολιτικής» στο «Θέματα Περιφερειακού Σχεδιασμού και Χωρικής Ανάλυσης-Μέθοδοι, Εργαλεία και Συστήματα Υποστήριξης», Ρόντος Κ., (Επιμ.), εκδόσεις Μπένου, Αθήνα. Κιόχος Π. και Ρόντος Κ. (1999) «Η εξέλιξη της αστικοποίησης και των μεγάλων πόλεων στις χώρες της Μεσογείου», Αρχείον Οικονομικής Ιστορίας, Τόμος Χ, τεύχος 1-2. Κοτζαμάνης Β. και Παππάς Β., 2005, «Χώρος και Πληθυσμός-Αναλυτικές Προσεγγίσεις», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας Κοτζαμάνης Β., 2000, «Οι δημογραφικές εξελίξεις κατά την μεταπολεμική περίοδο στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Ελλάδα», ΕΚΚΕ, Αθήνα. Κοτζαμάνης Β., 2009, «Η δημογραφική πρόκληση, γεγονότα και διακυβεύματα», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας Κυριαζή Ν., 1992, «Αναπαραγωγή του Πληθυσμού-Θεωρητικές προσεγγίσεις και εμπειρικές έρευνες», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Μπάγκαβος Χ. και Μωϋσίδης Α. (eds), 2004, «Το νέο δημογραφικό τοπίο του 21ου αιώνα: Εξελίξεις, Επιπτώσεις, Προοπτικές», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα. Ξενάκης Χ. και Χλέτσος Μ. (eds), 2002, «Μετανάστες και Μετανάστευση», εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα. Πολύζος Ν., 1981, «Δημογραφική Πρόκληση», εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα. Ρόντος Κ. (1987) «Περιφερειακή διερεύνηση των πληθυσμιακών μεγεθών στην Ελλάδα», Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ρόντος Κ. (1995) «Η εξέλιξη του Περιφερειακού και Αστικού Πληθυσμού της Ελλάδος 1951-2001» στο «Η Ελληνική Κοινωνία στο Τέλος του 20ου Αιώνα», Επιμέλεια Έκδοσης Ι.Λαμπίρη-Δημάκη και Ν. Κυριαζή, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,, ISBN 960-02-1094-2.Έχει μεταφραστεί στα Γαλλικά με τον τίτλο «L evolution de la repartition regonale de la population» για τον προς δημοσίευση στη Γαλλία τόμο "Population et societe en Grece a l'horizon 2000", με υπεύθυνους έκδοσης τους Γ. Κοντογιώργη και G.Tapinos. Για τον ίδιο τόμο είχε παραδοθεί και η εργασία του υποψήφιου : «Le grandes tendances des migration internes et leur impact sur la distribution régionale de la population». Ρόντος Κ. (2002) «Πρόβλεψη του Περιφερειακού Πληθυσμού της Ελλάδος με τη χρήση Δημογραφοοικονομικού Υποδείγματος», Επιστημονική Επετηρίδα του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Ρόντος Κ. (2009) «Η προσέγγιση των Δημογραφο-οικονομικών Υποδειγμάτων στην Περιφερειακή Ανάλυση: Μια εφαρμογή για την Πρόβλεψη του Περιφερειακού Πληθυσμού της Ελλάδος», Σπουδαί, τόμος 59, τ. 3-4
Ρόντος Κ. (2011) «Σχεδιασμός και οργάνωση στατιστικής έρευνας», Σημειώσεις. Ρόντος Κ. Ed. (2010) «Θέματα Περιφερειακού Σχεδιασμού και Χωρικής Ανάλυσης: Μέθοδοι, Εργαλεία και Συστήματα Υποστήριξης», Εκδόσεις Μπένος, Αθήνα. Ρόντος Κ. και Παπάνης Ε., 2007, «Διαπεριφερειακές μεταναστευτικές ροές στην μεταπολεμική Ελλάδα και η συμβολή τους στη διαμόρφωση προτύπου ανάπτυξης» στο «Οι Κοινωνικές Επιστήμες Σήμερα», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα. Ρόντος Κ., 2008, «Το Ελληνικό Στατιστικό Σύστημα ως Μέσο Υποστήριξης της Δημογραφικής και Κοινωνικής Έρευνας και Πολιτικής», στο «Μεθοδολογικά ζητήματα και ερευνητικές υποδομές των κοινωνικών επιστημών», υπεύθυνοι έκδοσης Ι. Κάλλας, Δ. Κονδύλη και Γ. Καραγιάννης., εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα. Ρόντος κ., 2009, Ευρωπαϊκές πολιτικές απασχόλησης και οι τάσεις στις Χώρες-Μέλη» σε συνεργασία με Σ. Παπάνη, Α. Λοϊζου και Π. Ρόντου στο «Μικρά, μεσαία κράτη και κοινωνία στην Ευρωπαϊκή Ένωση», εκδόσεις Παπαζήση Ρόντος Κ., Κοκολάκης Σ., Μαραγκουδάκης Μ., και Ναγόπουλος Ν., Τσάπαλα Φ. Επιμέλεια (2012), «Μεθοδολογία Οργάνωσης και λειτουργίας Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος για την Παρακολούθηση της Ενταξιακής Πολιτικής στην Ελλάδα», Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών και Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Αθήνα. Ρόντος Κ., Μαραγκουδάκης Μ. και Ναγόπουλος Ν. Επιμέλεια (2012), «Θεωρητική και τεχνική τεκμηρίωση ενταξιακής πολιτικής υπηκόων τρίτων χωρών στο πλαίσιο εφαρμογής Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος», πρακτικά Ημερίδας Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών και Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 25 Μαΐου 2012, Αθήνα. Σιάμπος Γ., 1993, «Δημογραφία», Εκδόσεις Σμπίλια, Αθήνα. Τσαούσης Δ., 1985, «Κοινωνική Δημογραφία», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα. Τσίμπος Κ. και Παπαδάκης Μ., 2004, «Δημογραφική Ανάλυση-Αρχές, Μέθοδοι, Υποδείγματα., Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. Διδακτικές και μαθησιακές μέθοδοι (έως 100 λέξεις): Η διδασκαλία του μαθήματος περιλαμβάνει τη θεωρία παρουσιάζοντας, παράλληλα, εμπειρικά παραδείγματα ποσοτικού και ποιοτικού προσανατολισμού με βάση τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία και πορίσματα συναφών ερευνών εισάγοντας τους φοιτητές στα κεντρικά ερευνητικά ερωτήματα. Η εφαρμογή των ανωτέρω γίνεται, επιπρόσθετα, μέσω εργασίας που δύναται να εκπονήσει ο φοιτητής διερευνώντας κριτικά ζητήματα της τρέχουσας επικαιρότητας και καλύπτοντας θέματα που άπτονται του ευρύτερου φάσματος της θεωρητικής και εφαρμοσμένης δημογραφικής και κοινωνικής
έρευνας. Τα μαθήματα έχουν διαδραστικό χαρακτήρα ενώ η πρόοδος της εργασίας παρακολουθείται στην πορεία των μαθημάτων. Μέθοδοι αξιολόγησης / βαθμολόγησης (έως 100 λέξεις): Η αξιολόγηση προκύπτει από την παρουσία του φοιτητή στο μάθημα, την ενεργό συμμετοχή στις συζητήσεις και την εκπόνηση ερευνητικής εργασίας, η οποία, θα πρέπει να εκπονείται με πλήρη συμμόρφωση στις αρχές της ακαδημαϊκής και επιστημονικής δεοντολογίας Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική Τρόπος παράδοσης μαθήματος (με φυσική παρουσία, εξ αποστάσεως): Με φυσική παρουσία και εξ αποστάσεων (μικτό σύστημα) i Υποχρεωτικό, επιλογής, κλπ, ανάλογα με τις κατηγορίες μαθημάτων που διαθέτει το κάθε τμήμα. ii Περιγραφή του περιεχομένου του μαθήματος και προαιρετικά της εβδομαδιαίας κατανομής της ύλης (επιγραμματικά). iii Μαθησιακά αποτελέσματα: οι διατυπώσεις όλων αυτών που ο εκπαιδευόμενος γνωρίζει, κατανοεί και μπορεί να κάνει μετά την ολοκλήρωση μιας μαθησιακής διαδικασίας και οι σχετικοί ορισμοί αφορούν τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες. Σε αυτά περιλαμβάνονται: Γνώσεις, Δεξιότητες, Ικανότητες. Βλέπε αναλυτικά: http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/eqf_en.htm