ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ» ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Μέρος πρώτο: Α', Β' & Γ' τάξη Για μαθητές και μαθήτριες Δημοτικού Μέρος δεύτερο : Δ', Ε' & Στ' τάξη
Σχεδιασμός και εκτέλεση: Σοφία Καρακάντζα: σκηνοθέτης και υπεύθυνη δράσης Κατερίνα Αβραμίδου: μουσικός, μουσικοπαιδαγωγός Μαρίνα Βασιλειάδου: θεατρολόγος-φιλόλογος Βασίλης Κοκκώνης: μουσικός, μουσικοπαιδαγωγός Γιώργος Λαρυγγάκης: μουσικός, μουσικοπαιδαγωγός Ελίζα Μοσχοπούλου: εικαστικός Σχολικό έτος 2014 1
Εισαγωγική αφήγηση (αφορά όλες τις τάξεις) 1 Πηγές: Ομήρου Οδύσσεια, Ομηρικά έπη 1, μτφ. Δημήτρη Μαρωνίτη, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα Ομήρου Οδύσσεια, Σοφία Ζαραμπούκα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1980 Οδύσσεια, Η πολυμήχανη ιστορία, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Βιβλιόφωνο, Αθήνα, 2011 Α. Σύντομη εισαγωγική αφήγηση της Οδύσσειας μέσα στην τάξη. Συζήτηση με τα παιδιά με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με το ιστορικό και πραγματικό πρόσωπο του Οδυσσέα. Ενδεικτικές ερωτήσεις: Ξέρετε ποιος ήταν ο Οδυσσέας; Τι χρώμα μαλλιών είχε; Τι χρώμα μάτια είχε; κτλ Ήταν δυνατός; Ήταν γενναίος ή δειλός; Λένε πως ήταν πολυμήχανος, ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Ξέρετε ποια ήταν η ιστορία του; Εισαγωγή και συζήτηση για τους τόπους του δράματος και αντιστοίχισή τους με τα σημερινά γεωγραφικά δεδομένα με τη βοήθεια του χάρτη της Οδύσσειας 1. Ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών των τμημάτων, η αφήγηση θα γίνεται, είτε στο σύνολο των παιδιών κάθε τάξης, είτε στην κάθε τάξη ξεχωριστά. 2
Ιθάκη Τροία Αιγαίο πέλαγος Μεσόγειος θάλασσα Χώρα των Κικόνων (στον Έβρο της Ανατολικής Θράκης) Κύκλωπες (Σικελία) Χώρα των Λωτοφάγων (το νησί Ζέμπρα ή Ζέρμπα κοντά στην ηπειρωτική Τυνησία ή στην Τυνησία, Βόρεια Αφρική) Νησί Αιόλου (Λίπαρι νησί των Αιολίδων νήσων, βορειοανατολικά της Σικελίας) Χώρα των Λαιστρυγόνων (Σαρδηνία ή Κορσική) Νησί της Κίρκης (στη νήσο Αία στον κόλπο της Νάπολης, Τυρρηνικό πέλαγος) Πύλες του Άδη/Κάτω κόσμος (Γιβραλτάρ) Σειρήνες (τα νησιά Λι Γκάλι έξω από τον κόλπο της Νάπολης και κοντά στο Ποσιτάνο) Σκύλλα και Χάρυβδη (το στενό της Μεσίνας ανάμεσα στη Σικελία και την Ιταλία) Νησί του Ήλιου (Βαλέτα,μικρό νησί νότια της Σικελίας ή νοτιοανατολική Σικελία) Νησί της Καλυψώς (Μάλτα ή στο νησί Γκότζο βορειοδυτικά της Μάλτας, Ωγυγία) Νησί των Φαιάκων (η αρχαία Σχερία, Κέρκυρα) Ιθάκη 3
Δ' τάξη Στόχοι: Παραγωγή πρωτότυπου γραπτού κειμένου (σεναρίου) μέσα από την ατομική και ομαδική δημιουργική γραφή. Διάκριση των ειδών του γραπτού και προφορικού λόγου. Ανάγνωση με κατάλληλο ρυθμό και ύφος. Αξιολόγηση ιδεών και σύνθεση επιχειρημάτων. Εκμάθηση αντωνυμιών. Εξάσκηση στους συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες. Γεωγραφική σύνδεση των φανταστικών τόπων με τους πραγματικούς και εντοπισμός των τελευταίων στο χάρτη. Πρώτο μέρος Αφήγηση Α. Εισαγωγική αφήγηση (όπως παραπάνω) Β. Εστιάζουμε στο επεισόδιο με τους Κύκλωπες. Πιθανοί τρόποι: Χρήση του χάρτη της Οδύσσειας Σύντομη διαδραστική αφήγηση 4
Εισαγωγή και συζήτηση για τα πρόσωπα του δράματος: Οδυσσέας Σύντροφοι Κύκλωπες Πολύφημος Ποσειδώνας Δίας Ερωτήσεις για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης : Η συμπεριφορά του Πολύφημου προς τον Οδυσσέα και των συντρόφων του και η αντίδρασή τους. Η πολυμήχανη φυγή τους. Η προσβολή στον Ποσειδώνα. Η οργή του Ποσειδώνα Η τιμωρία που τους επέβαλε Δίκαιο- Άδικο. Δεύτερο μέρος Προετοιμασία για τη δράση Κατασκευές: Εκμάθηση τραγουδιού Μουσικοκινητικές ασκήσεις με θέμα την κωπηλασία και τη βιωματική κατανόηση των προσώπων Α. Κατασκευές Κύκλωπες από χαρτόκουτες Όπλα Οδυσσέα και συντρόφων Σύμβολα Δία (κεραυνός) και Ποσειδώνα (τρίαινα) Χάρτινες πέτρες (τσαλακωμένες Α4) 5
Υλικά κατασκευών: χαρτόκουτες χοντρά χαρτόνια χαρτί του μέτρου χαρτοκόπτες- ψαλίδια μαρκαδόροι συρραπτικά Κύκλωπες από χαρτόκουτες. 6
Όπλα και σύμβολα συντρόφων, περικεφαλαία. Β. Μουσικοκινητικές ασκήσεις και εκμάθηση τραγουδιού Συντονισμός κίνησης και ήχου 1. Η κωπηλασία με τη χρήση ρυθμικών, φωνητικών και ηχητικών σχημάτων και τύμπανα Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες και κάθονται σε καρέκλες σχηματίζοντας δύο σειρές αναπαριστώντας την αριστερή και δεξιά πλευρά των κωπηλατών του πληρώματος. Ακολουθώντας το ρυθμό που τους δίνει το τύμπανο (4\4) 7
οι μαθητές κωπηλατούν συντονισμένα. Η αυξομείωση του ρυθμού καθορίζει την κίνησή τους. Ο ρυθμός ακολουθεί την ιστορία (φεύγουμε γρήγορα- ερχόμαστε αργά). Όταν επιτευχθεί ο απαραίτητος συντονισμός προσθέτουμε λόγο. Συγκεκριμένα το απόσπασμα από την εισαγωγή της Οδύσσειας (μτφ. Μαρωνίτη) : Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν Ομαδική απαγγελία που ακολουθεί την κίνηση και τον ρυθμό της κίνησης. 2. Κινητικό παιχνίδι σε ζευγάρια: Το νησί των Κυκλώπων πριν από την άφιξη του Οδυσσέα. Σύνδεση με συναισθήματα Δείχνουμε συμπάθεια και αντιπάθεια μόνο με κινήσεις του σώματος χωρίς να αγγίζουμε και να μιλάμε. Ενθαρρύνουμε την κίνηση στο χώρο. (συνοδεία ήχου). Παύση. Μοιράζουμε στα παιδιά χαρτόκουτες στις οποίες έχουμε κάνει μια τρύπα για το μάτι. Εμπλουτίζουμε τη δράση δημιουργώντας ηχητικό τοπίο μέσα από τα κουτιά με την παραμόρφωση της φωνής και την ηχώ. (Μαθητές σε ρόλο). 8
Ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών χωρίζουμε ομάδες 4-6 παιδιών η καθεμία. Ακολουθεί ομαδική συγγραφή σε χαρτί του μέτρου. Οι μαθητές έχοντας βιώσει τους ρόλους του Κύκλωπα και των συντρόφων διαλέγουν ποιον θέλουν να υποδυθούν (ανά ομάδα) και καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: Πως αισθάνονται οι Κύκλωπες που δε μιλάνε μεταξύ τους; Τι σκέφτονται μέσα στη σπηλιά τους; Πως φαντάζονται την σπηλιά; (περιγραφή με βάση τις πέντε αισθήσεις). Τι θέλουν (οι σύντροφοι- οι Κύκλωπες); Τι φοβούνται (οι σύντροφοι- οι Κύκλωπες) ; 3. Ομαδική συγγραφή- εναλλακτική δράση Κατασκευή ενός σωλήνα από δύο μεγάλα χαρτόκουτα (μπορούν να είναι και καλυμμένα με μαύρο πανί στην έξοδο-είσοδο), σπηλιά. Ένας-ένας οι μαθητές περνάνε και παραμένουν για λίγο μέσα. Τα παιδιά που βρίσκονται απ' έξω δημιουργούν ηχητικό τοπίο που δίνει ένταση στα συναισθήματα αυτού που βρίσκεται στη σπηλιά. Στην έξοδο υπάρχει απλωμένο χαρτί του μέτρου στο οποίο γράφουν πώς αισθάνθηκαν, τι φοβούνται, τι θέλουν, τι σκέφτονται κτλ. 4. Η δράση μπορεί να εμπλουτιστεί και με το ακόλουθο γνωστικό παιχνίδι. 9
Δύο ομάδες: Κύκλωπας-Οδυσσέας σε δύο σειρές, ανά ζευγάρι μπαίνουν σε έναν κύκλο ορισμένο στο πάτωμα με χαρτοταινία. Η ομάδα του Κύκλωπα με ευκτική εκφράζει την επιθυμία της να φάει τους συντρόφους με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. (Να βρούμε τους συντακτικούς κανόνες) Η ομάδα του Οδυσσέα με υποθετικό λόγο προσπαθεί να τον ξεγελάσει και να γλιτώσει. Πάλι με διαφορετικό είδος υποθετικού λόγου και περιεχόμενο. (Να βρούμε τους συντακτικούς κανόνες) Όποιος δεν τα καταφέρει από την ομάδα των Κυκλώπων ο επόμενος που μπαίνει είναι πιο κοντός. Όποιος δεν τα καταφέρνει από την ομάδα του Οδυσσέα γίνεται φαγητό για τον Κύκλωπα. Οι μαθητές κάθε ομάδας μπορούν να συνεργάζονται. 5. Αξιοποιώντας τη φράση κανένας φτιάχνουμε ένα τραγούδι με στόχο την εκμάθηση των αντωνυμιών. «Με τύφλωσε ο Κανένας». Με τύφλωσε ο κανένας Σε τύφλωσε ο ένας Τον τύφλωσε εκείνος Μα δεν είναι ο ίδιος. Μας τυφλώσανε κάποιοι Σας τύφλωσαν οι άλλοι Τους τύφλωσαν οι ίδιοι Και φεύγουνε ταξίδι». 10
Το τραγούδι μπορεί να βασιστεί σε κάποια γνωστή μελωδία ή να ακολουθήσει ένα ρυθμικό μοτίβο που θα συναποφασιστεί με τους μαθητές. Τρίτο μέρος Παρουσίαση Οι μαθητές παίζουν ένα σκετσάκι που αφορά τη συνάντηση των Κυκλώπων με τους συντρόφους και τον Οδυσσέα. Χωρίζουμε τα παιδιά σε δύο ομάδες. Η πρώτη είναι η ομάδα των Κυκλώπων με ένα από τα παιδιά να είναι ο Πολύφημος. Η δεύτερη των συντρόφων με ένα από τα παιδιά να είναι ο Οδυσσέας. Φοράν τις κατασκευές τους και παίζουν το έργο: Ξεκινάνε με την κωπηλασία, φτάνουν στο νησί, συναντούν τους Κύκλωπες, ανταλλάσσουν απειλές. Ακολουθεί ο διάλογος του Οδυσσέα με τον Πολύφημο, ο ύπνος του δεύτερου, η τύφλωσή του από τους συντρόφους και η γρήγορη αποχώρησή τους κάτω από τα χάρτινα πυρά των Κυκλώπων. Η παρουσίαση τελειώνει με το τραγούδι. 11
Ε τάξη Στόχοι: Εξάσκηση στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Εκμάθηση των ονομάτων και των ιδιοτήτων των ανέμων. Σύνθεση πρωτότυπων κειμένων ομαδική γραφή. Επίλυση μαθηματικών γρίφων. Πρώτο μέρος Αφήγηση Α. Εισαγωγική αφήγηση (όπως παραπάνω). Β. Εστιάζουμε στο επεισόδιο με το νησί του Αιόλου. Χρήση του χάρτη της Οδύσσειας Σύντομη διαδραστική αφήγηση με έμφαση στη γεωγραφία Επικεντρωνόμαστε στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τις κατευθύνσεις και τα ονόματα των ανέμων. Οι άνεμοι Βορινός: Τραμουντάνα, ισχυρός άνεμος που φυσάει κυρίως το χειμώνα. Βορειοδυτικός: 12
Μαίστρος ή Σκίρων. Μελτέμι, ψυχρός άνεμος που εμφανίζεται τους θερινούς μήνες στο Αιγαίο. Βαρδάρης, εμφανίζεται στη Θεσσαλονίκη και είναι ξηρός άνεμος μεγάλης ταχύτητας Βορειοανατολικός: Γραίγος ή Μέσης Νότιος: Όστρια, άνεμος υγρός που συχνά προμηνύει βροχή Νοτιοδυτικός: Γαρμπής ή Λιψ Λίβας, ισχυρός, ξηρός και θερμός άνεμος Νοτιοανατολικός: Σορόκος ή Εύρος Δυτικός: Πονέντης (Πουνέντες) ή Ζέφυρος Ανατολικός: Λεβάντες ή Απηλιώτης 13
Ανεμολόγιο Εισαγωγή και συζήτηση για τα πρόσωπα του δράματος Οδυσσέας Σύντροφοι Αίολος Ποσειδώνας Δίας Ερωτήσεις για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης Η φιλοξενία του Αιόλου Το δώρο του Αιόλου 14
Η έλλειψη εμπιστοσύνης των συντρόφων απέναντι στο πρόσωπο του Οδυσσέα και οι συνέπειές της Δίκαιο- Άδικο Δεύτερο μέρος Προετοιμασία για τη δράση Μουσικοκινητικές ασκήσεις με θέμα την κωπηλασία και τη βιωματική κατανόηση των προσώπων Εκμάθηση τραγουδιού Α. Σύνθεση σεναρίου: Τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες: πρώτη ομάδα σύντροφοι, δεύτερη ομάδα Οδυσσέας, τρίτη ομάδα Αίολος και συνθέτουν κομμάτια αφήγησης που αφορούν το επεισόδιο στο νησί του Αιόλου. Η συζήτηση που έχει προηγηθεί θα αποτελέσει τη βάση στην οποία θα στηριχτούν οι μαθητές. Επιδιώκουμε την κριτική προσέγγιση (σκέψεις, συναισθήματα) και όχι την απλή αφήγηση των γεγονότων. Ομαδική συγγραφή: κάθε ομάδα αναλαμβάνει από την πλευρά του ρόλου της τις ακόλουθες χρονικές στιγμές του επεισοδίου. Άφιξη στο νησί Υποδοχή και φιλοξενία του Οδυσσέα και των συντρόφων από τον Αίολο Το δώρο του Αιόλου Η ανυπακοή των συντρόφων και το τρομερό 15
αποτέλεσμά της Β. Το νησί του Αιόλου, το νησί που ταξιδεύει. Ονόματα και κατευθύνσεις ανέμων. Οι μαθητές χωρίζονται σε δυο ομάδες καθισμένοι σε καρέκλες. Τους μοιράζουμε από μια κόλλα χαρτί Α4. Πρέπει να κρατήσουν τα χαρτιά τους σε μια σειρά, το ένα δίπλα στο άλλο. Δείχνουμε με συγκεκριμένες κινήσεις τις κατευθύνσεις των σημείων του ορίζοντα (βορράς-πάνω, νότος-κάτω, ανατολή-αριστερά και δύσηδεξιά). Επαναλαμβάνουμε τις οδηγίες μέχρι τα παιδιά να συντονιστούν μεταξύ τους. Αντιστοιχία ανέμων με τα σημεία του ορίζοντα (κινητικά) Δείχνουμε στους μαθητές πώς μπορούν χρησιμοποιώντας τα χαρτιά τους να παράγουν ρυθμό και συγκεκριμένα ηχητικά εφέ: αέρα (αυξομοιώσεις), βροχή, κεραυνό. Κατευθύνσεις ανέμων 16
Γ. Εκμάθηση τραγουδιού. Οι μαθητές καθισμένοι μαθαίνουν τους στίχους του τραγουδιού. Χρησιμοποιώντας τα χαρτιά τους και απλά κρουστά που μπορούν να φτιάξουν μέσα στην τάξη συνοδεύουν τα λόγια με ρυθμικά σχήματα. (ρυθμική απαγγελία, ράπ). Φύσαγε ο Αίολος Απ το Βορρά στο Νότο Απ την Ανατολή Μέχρι τη Δύση Ταξίδευα πολύ Περνούσα καταιγίδες Βροντές και αστραπές Χάζευα τον Ήλιο Τις ακροθαλασσιές [R] Φύσαγε Πουνέντες Φύσαγε Λεβάντες Άγρια Τραμουντάνα Όστρια του Νοτιά Με κύματα παλεύω Να φτάσω στην Ιθάκη Είναι περιπέτεια Και όχι ταξιδάκι 17
[R] Είμαι ο Οδυσσέας Μαζί με τους συντρόφους Ξεγελώ τους άνεμους Και τους κακούς ανθρώπους [R] Μαθαίνουν να κινούνται ομαδικά καθώς απαγγέλλουν το τραγούδι. Εκμάθηση τραγουδιού 18
Τρίτο μέρος Παρουσίαση Μεταφερόμαστε στο νησί του Αιόλου με τη χρήση αφήγησης και κινητικής δραστηριότητας. Οδηγίες για το στήσιμο: Ένα παιδί από κάθε ομάδα της πρώτης δραστηριότητας της προεργασίας (σύνθεση σεναρίου) αναλαμβάνει την απαγγελία της ιστορίας που έχουν συνθέσει με ρυθμική συνοδεία. Οι υπόλοιποι μαθητές σχηματίζουν δύο ημικυκλικές σειρές κρατώντας τις κόλλες Α4. Οι αφηγητές στέκονται μέσα στο ημικύκλιο Η αφήγηση ξεκινάει με τους αφηγητές έναν-έναν να απαγγέλλουν τα κείμενά τους, ενώ ταυτόχρονα συνοδεύονται από τα υπόλοιπα παιδιά με ρυθμικά ηχητικά σχήματα που έχουν προετοιμαστεί μέσα στην τάξη (αέρας, κύματα, βροχή, κεραυνός). Εισαγωγική δράση για το τραγούδι: Όταν η αφήγηση τελειώσει, όλοι μαζί οι μαθητές (και οι αφηγητές) στέκονται σε δύο παράλληλες σειρές. Χρησιμοποιώντας πάλι τις κόλλες Α4 μας δείχνουν τις κατευθύνσεις των ανέμων. Συντονισμός κινήσεων από τον δάσκαλο. Η παρουσίαση ολοκληρώνεται με το τραγούδι «Φύσαγε ο Αίολος». 19
Παρουσίαση ανέμων. Μαθηματικός γρίφος Σκύλα & Χάρυβδη: «Αν η Σκύλα έχει 6 κεφάλια και 64 δόντια σε κάθε κεφάλι και χάνει 2 δόντια από το καθένα όποτε τρώει ένα σύντροφο, με πόσα δόντια έμεινε τρώγοντας χ συντρόφους»; 20
ΣΤ τάξη Στόχοι: Σύνθεση της ιστορίας του Οδυσσέα και ανάλυση των επιμέρους επεισοδίων. Σύνδεση του μύθου με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ανάλυση εννοιών όπως ο «νόστος» και έκφραση απόψεων και συναισθημάτων από το διάλογο που θα προκύψει. Πρώτο μέρος Αφήγηση Α. Εισαγωγική αφήγηση (όπως παραπάνω) Β. Εστιάζουμε στα επεισόδια στο νησί της Καλυψώς, στο νησί των Φαιάκων και την επιστροφή στην Ιθάκη. Χρήση του χάρτη της Οδύσσειας Σύντομη διαδραστική αφήγηση με έμφαση στη γεωγραφία και τα γεγονότα Εισαγωγή και συζήτηση για τα πρόσωπα του δράματος: Οδυσσέας Καλυψώ Ναυσικά Αλκίνοος Φαίακες Εύμαιος 21
Μνηστήρες Τηλέμαχος Πηνελόπη Ευρύκλεια Αθηνά Δίας Ερωτήσεις για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης : Ο νόστος: επεξήγηση και ανάλυση της έννοιας. Τι συμβολίζει το σπίτι και κατ επέκταση η επιστροφή σ αυτό; Οι μεταμορφώσεις του Οδυσσέα: βασιλιάς, πολεμιστής, λεηλάτης/άρπαγας, ναυαγός, ζητιάνος, ερωτευμένος Οι μεταμορφώσεις που ο ίδιος ή η ζωή (πόλεμος Τροίας, ταξίδι επιστροφής, κακοτυχίες) επιφέρει στον εαυτό του Οι μεταμορφώσεις με την παρέμβαση της Αθηνάς Πίστη (Πηνελόπη, Τηλέμαχος, Ευρύκλεια) /απιστία, αμφιβολία (μνηστήρες, δούλες, Οδυσσέας) Ποιοι είναι οι δικοί μας και ποιοι οι ξένοι; Κάτω από ποιες συνθήκες ο δικός μας μπορεί να γίνει ξένος; Τι φοβάμαι από τους δικούς μου και τι από τους ξένους; Η συμπεριφορά των μνηστήρων Η οργή του Οδυσσέα Η τιμωρία που τους επέβαλε Δίκαιο- Άδικο Δεύτερο μέρος Προετοιμασία για τη δράση Κατασκευές 22
Μουσικοκινητικές ασκήσεις Εκμάθηση τραγουδιού Α. Κατασκευές Μάσκες εκφράσεων/ συναισθημάτων/ χαρακτήρων: οι μεταμορφώσεις του Οδυσσέα. Μάσκες τυφλές οι οποίες θα έχουν μεν τρύπες για να βλέπουν τα παιδιά, αλλά θα είναι μικρές, έτσι ώστε να μπορούν τα μάτια, όπως και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά να είναι ζωγραφισμένα με έντονο και εκφραστικό τρόπο Υλικά που θα χρειαστούμε: λευκά χαρτιά (Α4, Α3, ή κάνσον), χρώματα (μαρκαδόρους, παστέλ), συρραπτικό Ακολουθούν ενδεικτικά κάποιες εικόνες από το διαδίκτυο που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εποπτικό υλικό: 23
24
Β. Μουσικοκινητικές/θεατρικές ασκήσεις: Αλλαγές στάτους, βασισμένες στις μεταμορφώσεις του Οδυσσέα: Τα παιδιά σκορπισμένα στον χώρο ή σε σειρές. Η άσκηση γίνεται επιτόπου και δίνεται χρόνος στα παιδιά να παρατηρήσουν το ένα το άλλο. Με το παράγγελμα του δασκάλου προσπαθούν με το σώμα τους να μεταμορφωθούν σε πολεμιστή, ζητιάνο κτλ (στις μεταμορφώσεις του Οδυσσέα βασικά, αλλά μπορεί να εμπλουτιστεί και με επιπλέον ρόλους). Επιδιώκουμε μεγάλες κινήσεις (άνοιγμα/μάζεμα χεριών και ποδιών, στάση κεφαλιού), τονίζουμε τις εναλλαγές επιπέδων (σκυφτός, στητός κτλ). Παιχνίδι αντιδράσεων και διάδρασης ανάμεσα στους διαφορετικούς ρόλους και τις μεταμορφώσεις του Οδυσσέα: κάθε παιδί θα έχει κολλημένο στο μέτωπό του ένα πόστ-ιτ το οποίο θα έχει γραμμένη κάποια από τις 25
ιδιότητες του Οδυσσέα. Τα παιδιά κινούνται στον χώρο με τον τρόπο που τους υπαγορεύει ο ρόλος τους συνοδευόμενα από ρυθμό που εναλλάσσεται (τροποποιώντας και τον ρυθμό της κίνησής τους). Κάθε φορά που θα σταματά ο ρυθμός ο δάσκαλος/δασκάλα επιλέγει δύο μαθητές οι οποίοι θα πρέπει να πλησιάζουν μεταξύ τους και να αντιδράσουν ανάλογα στον απέναντί τους δημιουργώντας έναν πολύ σύντομο αυτοσχεδιασμό. Παιχνίδι μέσα στην τάξη που θα μας βοηθήσει στον τελικό «διάδρομο συνείδησης»: τα παιδιά καθισμένα γύρω από μια καρέκλα στην οποία κάθεται ο Οδυσσέας. Ερωτήσεις σχετικά με το ταξίδι, τα συναισθήματα, τους λόγους της πολύχρονης περιπλάνησης και τα πιο εσωτερικά της αίτια. Αναφορά σε όλα τα περιστατικά. Αφού ακούσουν την απάντηση μπορεί όποιος διαφωνεί με αυτήν να ανέβει να δώσει τη δική του απάντηση και να γίνει ο «νέος Οδυσσέας» κοκ. «Διάδρομος της συνείδησης» των σκέψεων του Οδυσσέα: η κλασική άσκηση που τα παιδιά σχηματίζουν δυο παράλληλες σειρές (στην τελική παρουσίαση τα παιδιά θα κάθονται σε διάταξη σπείρας, αλλά επιλέγονται οι παράλληλες σειρές εδώ για λόγους ευκολίας μέσα στην τάξη). Κάθε ένα από τα παιδιά αυτά αντιπροσωπεύει μια σκέψη του κεντρικού ήρωα (Οδυσσέα). Ένα παιδί σε ρόλο Οδυσσέα περνώντας ανάμεσα ενεργοποιεί τις φωνές των παιδιών στις σειρές. Αντί για κυριολεκτικό διάδρομο (παράλληλες σειρές), τα παιδιά μπορούν να σχηματίσουν ομόκεντρους κύκλους, σπείρα ή κάποιο άλλο σχήμα μέσα στο οποίο θα κινείται ο Οδυσσέας. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα που θα ακούγονται μπορούν να οργανωθούν με αυξομειώσεις 26
της έντασης, δημιουργώντας δραματική ένταση. Ο εκπαιδευτικός σε ρόλο συντονιστή. Γ. Εκμάθηση τραγουδιού Το τραγούδι εκτελείται σε στυλ ραπ (ρυθμική απαγγελία) και αναφέρεται στους σταθμούς του ταξιδιού της επιστροφής του Οδυσσέα που συναντάμε τέρατα. Το χιουμοριστικό ύφος του τραγουδιού σε συνάρτηση με το μοντέρνο είδος μουσικής και τη διέγερση που προκαλούν τα τέρατα και τα πλάσματα του μύθου στην παιδική φαντασία, κατά κάποιο τρόπο «αναγκάζει» τα παιδιά να απομνημονεύσουν άμεσα και ευκολότερα λέξεις «κλειδιά» της Οδύσσειας. Το ρεφρέν εμφανίζεται μετά από κάθε κουπλέ και πάντα επαναλαμβάνεται. Ο Χάρτης των τεράτων Ρίξτε κυρές μου το κουβάρι της μοίρας την κλωστή να ξετυλίξει στην εποχή των ηρώων να μας πάει η ιστορία του Οδυσσέα να ξεκινήσει Πρώτος σταθμός που περιέχει τέρατα που είναι φοβερά και ας μην έχουν κέρατα είναι ένα νησί που είναι τώρα η Σικελία το νησί των Κυκλώπων φημισμένη ιστορία [R] 27
Δεν το πε ούτε ο Σοφοκλής μα ούτε και ο Πλάτων Ο Όμηρος συνέθεσε τον Χάρτη των Τεράτων (δις) Δεύτερος σταθμός που περιέχει τέρατα οι κάτοικοι αυτού τρώνε φρέσκα κρέατα όταν λέω Λαίστρυ- όλοι λέτε γόνες Λαίστρυ- γόνες Λαίστρυ- γόνες [R] Τρίτος σταθμός που τέρατα περιέχει είναι ένα μέρος ωραία τραγούδια που έχει νομίζεις πλησιάζοντας προς τ όνειρο τραβάς μα στων σειρήνων την κοιλιά μόνο εκεί θα πας Δεν το πε ούτε ο Σοφοκλής μα ούτε και ο Πλάτων Ο Όμηρος συνέθεσε τον Χάρτη των Τεράτων (δις) Τέταρτος σταθμός που περιέχει τέρατα πρόκειται για συμφορά, δύσκολα ξεμπερδέματα στον δρόμο του Οδυσσέα θαλασσινή οργή στην Σκύλα και στην Χάρυβδη φαγώθηκαν πολλοί Δεν το πε ούτε ο Σοφοκλής μα ούτε και ο Πλάτων Ο Όμηρος συνέθεσε τον Χάρτη των Τεράτων (δις) 28
Τρίτο μέρος Παρουσίαση Για την παρουσίαση του διαδρόμου της συνείδησης θα πρέπει προηγουμένως να σχηματιστεί με χαρτοταινία στο πάτωμα του σκηνικού χώρου μια μεγάλη σπείρα για βρουν τα παιδιά πιο εύκολα τις θέσεις τους και να υπάρξει καλύτερο οπτικό και αισθητικό αποτέλεσμα για τους θεατές. Επίσης ο δάσκαλος θα πρέπει να έχει επιλέξει ή κληρώσει ποιοι από τους μαθητές θα έχουν τους ρόλους του Οδυσσέα (βασιλιάς, πολεμιστής, ζητιάνος), ενώ οι υπόλοιποι μαθητές θα βρίσκονται σε κοινό ρόλο κατοίκου της Ιθάκης. Η παρουσίαση της τάξης ξεκινάει με την είσοδο των παιδιών στο σκηνικό χώρο και το τραγούδι Ο χάρτης των τεράτων. Αμέσως μετά οι μαθητές σκορπίζονται στον χώρο και φορούν τις μάσκες τους. Συνοδευόμενοι από ένα ρυθμικό σήμα κινούνται ανάλογα με τον τρόπο που τους υποδεικνύει η έκφραση που έχει η μάσκα τους. Κάποια στιγμή η μουσική σταματάει και τα παιδιά παγώνουν στις θέσεις τους. Στη συνέχεια ακολουθώντας έναν πιο αργόσυρτο ρυθμό αρχίζουν και παίρνουν τις θέσεις τους στη σπείρα και κάθονται εκτός από τους τρεις μαθητές σε ρόλο Οδυσσέα. Καθένας από αυτούς θα εισέρχεται μέσα στη σπείρα διαδοχικά, και καθώς θα προχωράει θα ακούγονται τα σχόλια των κατοίκων σε σχέση με την ιδιότητά του αυτή (αντλούμε υλικό για τα λόγια των παιδιών από τις ασκήσεις που έχουν 29
προηγηθεί μέσα στην τάξη). Φτάνοντας ο κάθε Οδυσσέας στο τέλος της πορείας λέει μια φράση που να συμπυκνώνει τη σχέση και τα συναισθήματα που του προκάλεσε η διαδρομή του μέσα στη σπείρα και κάθεται δίνοντας τη σκυτάλη στον επόμενο Οδυσσέα. Και οι τρεις τάξεις Δ', Ε', ΣΤ' μπορούν να δουλέψουν μεμονωμένα στην τάξη τους την κωπηλασία που έχει ως άσκηση η Δ' τάξη και στο τέλος της «παράστασης» να την παρουσιάσουν μαζί τραγουδώντας το «Τραγούδι του Οδυσσέα», ενώ τα παιδιά των μικρότερων τάξεων θα αναπαριστούν σωματικά τα φυσικά φαινόμενα και τα εμπόδια που αναφέρονται στο ρεφρέν του τραγουδιού. Καλή επιτυχία! 30