ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ. ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα:

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: ΓΗΑΝΔΜΖΣΗΚΑ ΚΑΗ ΚΔΦΑΛΑΗΟΠΟΗΖΣΗΚΑ ΤΣΖΜΑΣΑ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΑΦΑΛΗΖ: ΤΓΚΡΗΣΗΚΖ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΑΗ ΣΟΤ ΑΓΓΛΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ - ΚΑΣΔΤΘΤΝΔΗ ΓΗΑ ΣΖ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ ΣΖ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΑΦΑΛΗΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Δπιβλέποςζα : Βαζηιηθή Σζηαληή ποςδαζηήρ: Γαξχθαιινο Αξρνληίδεο ΑΘΖΝΑ, ΟΚΣΧΒΡΗΟ 2006

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε ζει 4 Πεξίιεςε ζηα Αγγιηθά «5 Βξαρπγξαθίεο «6 Δηζαγσγή «7 Ππώηο Μέπορ: Ζ Θεσξεηηθή πδήηεζε «11 Γεύηεπο Μέπορ: Σν Διιεληθφ χζηεκα «14 1) Ζ Σαπηφηεηα Σνπ Διιεληθνχ πζηήκαηνο «14 2) Οη Γεκνγξαθηθέο Δμειίμεηο «16 3) Θεκειίσζε πληαμηνδνηηθνχ Γηθαηψκαηνο «19 4) Πνζνζηά Αλαπιήξσζεο «22 5) Δηζθνξέο «25 6) Σν χζηεκα λενεηζεξρνκέλσλ λ. 2084/92 «27 7) Ζ επίδξαζε ηνπ ΚΑ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία «28 7.1) Αγνξέο Πξντφλησλ «28 7.2) Αγνξέο Δξγαζίαο «28 7.3) Αγνξέο Κεθαιαίσλ «30 8) Ζ νηθνλνκηθή Θέζε ησλ πληαμηνχρσλ «34 Σπίηο Μέπορ: Σν Αγγιηθφ χζηεκα «37 1) Ζ Σαπηφηεηα Σνπ Αγγιηθνχ πζηήκαηνο «37 2) Ζ βαζηθή θξαηηθή ζχληαμε «38 2.1) Θεκειίσζε Γηθαηψκαηνο «38 2.2) Δηζθνξέο «39 2.3) Αλαπξνζαξκνγή πληάμεσλ «40 3) Ζ Δπηθνπξηθή Κξαηηθή χληαμε SERPS «40 4) Δπηδφκαηα κε Έιεγρν Δηζνδήκαηνο «42 5) Οη Δπαγγεικαηηθέο πληάμεηο «43 6) Οη Πξνζσπηθέο πληάμεηο «47 7) Ζ επίδξαζε ηνπ ΚΑ ζηελ αγγιηθή νηθνλνκία «50 7.1) Αγνξέο Πξντφλησλ «50 7.2) Αγνξέο Δξγαζίαο «50 7.3) Αγνξέο Κεθαιαίσλ «51 2

8) Ζ νηθνλνκηθή Θέζε ησλ πληαμηνχρσλ «57 Σέηαπηο Μέπορ: ςμπέπαζμα «59 Παπάπηημα «80 Βιβλιογπαθία «83 3

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ θξίζε πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα δεκφζηα δηαλεκεηηθνχ ηχπνπ ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα θαηά ηηο ηειεπηαίεο δπν δεθαεηίεο, έρεη δψζεη ιαβή γηα κεηαξξπζκηζηηθέο πξνηάζεηο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ζπλεξγαζίαο δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα ζηελ ρνξήγεζε ζπληάμεσλ. Ζ πην γλσζηή είλαη απηή ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο ε νπνία θαη πξνηείλεη ηελ εηζαγσγή ελφο ζπζηήκαηνο ηξηψλ ππιψλσλ. Ο πξψηνο (δεκφζηνο θαη ππνρξεσηηθφο) ζα ιεηηνπξγεί φπσο ηα παξαδνζηαθά δηαλεκεηηθά ζπζηήκαηα αιιά κε ζαθψο ιηγφηεξν γελλαηφδσξν ηξφπν. Ο δεχηεξνο (επίζεο ππνρξεσηηθφο) ζα είλαη ηδησηηθήο ραξαθηήξα θαη ζα ιεηηνπξγεί κε ηηο αξρέο ηνπ θεθαιαηνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ελψ ν ηξίηνο επίζεο ηδησηηθφο θαη θεθαιαηνπνηεηηθφο ζα έρεη πξναηξεηηθφ ραξαθηήξα γηα νπνίαλ εξγαδφκελν επηζπκεί πςειφηεξε ζχληαμε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, δελ ιείπνπλ εηδηθνί πνπ δηαθσλνχλ κε ηελ πηνζέηεζε απηνχ ηνπ ζρήκαηνο, νη νπνίνη θαη πηζηεχνπλ πσο ηα δηαλεκεηηθά ζπζηήκαηα κπνξνχλ λα απνδεηρζνχλ βηψζηκα θαη απνηειεζκαηηθά. ηφρνο απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη ε αμηνιφγεζε ησλ πξνηάζεσλ απηψλ κέζσ ηεο ζχγθξηζεο δχν δηαθνξεηηθψλ εζληθψλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο: ηνπ ειιεληθνχ πνπ ιεηηνπξγεί σο ακηγψο δηαλεκεηηθφ θαη ηνπ αγγιηθνχ πνπ ελζσκαηψλεη έληνλα θεθαιαηνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Μέζα απφ ηε ζχγθξηζε απηή αλακέλεηαη λα πξνθχςνπλ ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο θαηεπζχλζεηο πνπ ζα πξέπεη λα έρεη κηα ελδερφκελε κεηαξξχζκηζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηε ρψξα καο. Λέξειρ-Κλειδιά: Κεθαιαηνπνηεηηθφ χζηεκα, Γηαλεκεηηθφ χζηεκα, Αηνκηθνί Λνγαξηαζκνί, Δπαγγεικαηηθά Σακεία, πζηήκαηα Καζνξηζκέλεο Παξνρήο, πζηήκαηα Καζνξηζκέλεο Δηζθνξάο, ηξεβιψζεηο ζηελ Αγνξά Δξγαζίαο. 4

SUMMARY The last twenty years crisis of the public Pay as You Go pension systems has paved the way for reform proposals towards a private-public partnership in pension provisioning. The most well-known is the World Bank s proposal about a three-pillar system where the first (public and mandatory) pillar functions like the traditional Pay As You Go (PAYG) systems do but in a less generous way; the second one (obligatory as well) is funded and market-controlled and the third one is funded but optional for anyone who seeks for higher pension. On the other hand, there are experts who strongly disagree with that proposal and believe that PAYG systems can be viable and effective. In the context of this paper we aim to assess the aforementioned proposals through a comparison of two different national social security systems: the Greek which performs as a pure PAYG system and the British which is characterized by profound funded elements. By doing so we expect to draw conclusions about the guidelines of a future reform of the Greek pension system. The comparison takes place with regard to the effect those pension systems have on the markets of goods, capitals and labor and to pensioners incomes. Key Words: Funded System, Pay As You Go System, Personal Accounts, Occupational Funds, Defined Benefit Schemes, Defined Contribution Schemes, Distortions in Labour Market. 5

ΒΡΑΥΤΓΡΑΦΗΔ.Κ.Α: χζηεκα Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο.Κ.Π: χζηεκα Καζνξηζκέλσλ Παξνρψλ.Κ.Δ: χζηεκα Καζνξηζκέλσλ Δηζθνξψλ B.A.E: Βαξέα θαη Αλζπγηεηλά T.U.C: Trade Unions Congress P.A.Y.G: Pay as you go S.E.R.P.S: State Earnings-Related Pension Scheme O.P.R..A: Occupational Pensions Regulatory Authority G.A.D: Government Actuary s Department 6

ΔΗΑΓΧΓΖ Μεηά ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν, νη δπηηθέο θνηλσλίεο γλψξηζαλ κηαο κείδνλνο ζεκαζίαο κεηαβνιή ζηνπο φξνπο νξγάλσζεο ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο πεδίνπ κέζα απφ ηελ ζεζκνζέηεζε δεκφζηνπ θαη ππνρξεσηηθνχ ραξαθηήξα ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. Με φξνπο πνιηηηθήο θνηλσληνινγίαο γίλεηαη ιφγνο γηα κεηάβαζε απφ ην «θξάηνο λπθηνθχιαθα», ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ αλαγλσξίδνληαλ νπζηαζηηθά αηνκηθά θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα, ζην «θξάηνο πξφλνηαο» φπνπ ε αλαγλψξηζε επξχηαησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ θαη ε αλάδπζε κηαο λέαο ηδενινγίαο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο νδεγεί ζηελ νινθιήξσζε ησλ θηιειεχζεξσλ δεκνθξαηηψλ 1. ε φ,ηη καο αθνξά, ν εθδεκνθξαηηζκφο ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε έρεη λα θάλεη κε ην γεγνλφο φηη ζην εμήο ην ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ (θαη φρη κηα κηθξή ειίη) κπνξνχζε λα απνιαχζεη έλα επίπεδν εηζνδήκαηνο ηθαλφ λα εγγπεζεί ηελ ζπληήξεζή ηνπ κεηά ην ηέινο ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπ βίνπ. Έσο ηελ πεξίνδν εθείλε ε απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία αθνξνχζε κάιινλ ζε αληθαλφηεηα γηα εξγαζία ή απφιπζε παξά ζε εζεινπζία έμνδν 2. ηηο πιείζηεο ησλ πεξηπηψζεσλ ηα δεκφζηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα νξγαλψζεθαλ σο δηαλεκεηηθά (pay as you go- PAYG). Με ηνλ φξν δηαλεκεηηθφ αλαθεξφκαζηε ζην ζχζηεκα απηφ φπνπ νη εηζθνξέο ησλ εξγαδνκέλσλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηηο ζπληάμεηο ηεο πξνεγνχκελεο γεληάο. Ζ επηινγή απηή, γηα ηελ επνρή εθείλε, ζεσξήζεθε σο βέιηηζηε γηα κηα ζεηξά νηθνλνκηθψλ, δεκνγξαθηθψλ αιιά θαη πνιηηηθψλ αηηηψλ θαη απηφ γηαηί έλα δηαλεκεηηθφ ζχζηεκα είλαη ζε ζέζε, θαηαξράο, λα πξνζηαηέςεη ην εηζφδεκα ησλ ζπληαμηνχρσλ απφ ηηο πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο κέζα απφ ηελ αχμεζε ησλ εηζθνξψλ ή ηεο θνξνινγίαο. Δπηπξνζζέησο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ αιιά θαη ησλ πξαγκαηηθψλ απνδνρψλ είλαη κεγαιχηεξνο ηνπ πξαγκαηηθνχ επηηνθίνπ (ζπλζήθε Aaron-Samuelson), ζεσξείηαη πσο ην ελ ιφγσ ζχζηεκα είλαη ζε ζέζε λα εγγπεζεί θαιχηεξεο απνδφζεηο γηα ηηο εηζθνξέο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη 1 εξαθεηηλίδνπ (2002) 2 Myles (2006). 7

κε ηνλ ηξφπν απηφ είλαη δπλαηφλ ε αμία ησλ ζπληάμεσλ λα απμάλεηαη δηαρξνληθά 3. Σέινο, ην δηαλεκεηηθφ ζχζηεκα εμππεξέηεζε πνιιαπιά ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο πεξηφδνπ αθνχ φρη κφλν κπφξεζε λα παξάζρεη άκεζα ζπληαμηνδνηηθά δηθαηψκαηα ζηε θησρή ηξίηε ειηθία (επηβάιινληαο κάιηζηα έλα εμαηξεηηθά ρακειφ επίπεδν εηζθνξψλ) αιιά ηεο επέηξεςε θαη ηελ παξνρή γελλαηφδσξσλ ζπληαμηνδνηηθψλ δηθαησκάησλ γηα ηα γεξαηεηά ηεο λπλ εξγαηηθήο ηάμεο. Όια απηά, φκσο, άιιαμαλ ξηδηθά κέρξη ηελ έιεπζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Έλαο ζπλδπαζκφο ελδνγελψλ αιιά θαη εμσγελψλ παξαγφλησλ νδήγεζε ζε θξίζε ρξεκαηνδφηεζεο ησλ αζθαιηζηηθψλ ππνρξεψζεσλ ε νπνία δελ άξγεζε λα εμειηρζεί θαη ζε θξίζε λνκηκνπνίεζεο ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 αιιά θαη αθφκα ζεκαληηθφηεξα ε αξλεηηθή δεκνγξαθηθή ζπγθπξία (εμσγελείο αηηίεο) δηφγθσζαλ επηθίλδπλα ην θφζηνο παξνρήο θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ ιφγσ ηεο αλφδνπ ηεο αλεξγίαο αιιά θαη ηεο αλαηξνπήο ηνπ ιφγνπ δεκνγξαθηθήο εμάξηεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο (ε ζρέζε ζπληαμηνχρσλ πξνο εξγαδφκελνπο). Απφ ηελ άιιε κεξηά, πνιιέο θπβεξλήζεηο επέηξεςαλ ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε (ηερλεηή σξίκαλζε αζθαιηζηηθψλ νξγαληζκψλ) σο κέηξν γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, φκσο, εληζρχζεθε έηη πεξαηηέξσ ην δεκνγξαθηθφ βάξνο ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαζηζηψληαο ηε ρξεκαηνδφηεζή ηνπ αθφκα πην δπζβάζηαθηε. Γίλεηαη ζαθέο πσο ζην βαζκφ πνπ κηθξφηεξνο αξηζκφο εξγαδνκέλσλ θαιείηαη λα ρξεκαηνδνηήζεη ηα εμαηξεηηθά γελλαηφδσξα ζπληαμηνδνηηθά δηθαηψκαηα πεξηζζφηεξσλ ειηθησκέλσλ, θαζίζηαηαη αλαπφθεπθηε ε αχμεζε ησλ εηζθνξψλ ή ηεο θνξνινγίαο, εμέιημε πνπ είλαη θπζηθφ λα έρεη αξλεηηθέο καθξννηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ζηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ πξντφληνο αιιά θαη ζηα επίπεδα απαζρφιεζεο. Μπξνζηά ζε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε δελ είλαη ιίγνη νη πνιηηηθνί επηζηήκνλεο θαη νη νηθνλνκνιφγνη πνπ επζέσο πιένλ ζέηνπλ ην εξψηεκα «κήπσο ε αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο έρεη θηάζεη ζηα αλψηαηα απνδεθηά απφ ηελ θνηλσλία φξηα;» 4. Πξνβιεκαηηζκνί φπσο απηνί έρνπλ νδεγήζεη ζηελ δηαηχπσζε κεηαξξπζκηζηηθψλ ζρεδίσλ πνπ ακθηζβεηνχλ ηελ αλάγθε γηα κνλνθαζεδξία 3 Λέαλδξνο (1996). 4 Νηθνιαθνπνχινπ-ηεθάλνπ (1992) 8

ηφζν ηνπ θξάηνπο φζν θαη ηνπ δηαλεκεηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ άζθεζε ζπληαμηνδνηηθήο πνιηηηθήο. Υαξαθηεξηζηηθφηεξν παξάδεηγκα απνηειεί απηφ ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο ε νπνία ζε έλα πξσηνπνξηαθφ θείκελν ηνπ 1994 κε ηίηιν Averting the Old Age Crisis: Policies to Protect the Old and Promote Growth 5, ππνζηεξίδεη ηε κεηάβαζε ζε έλα κεηθηνχ ηχπνπ αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα πνπ ζα ελζσκαηψλεη ζηνηρεία θξαηηθήο παξέκβαζεο φζν θαη αγνξάο κέζα απφ ηελ παξάιιειε ιεηηνπξγία δηαλεκεηηθνχ θαη θεθαιαηνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο. πγθεθξηκέλα, πξνηείλεηαη ε αλάπηπμε πνιπαμνληθψλ ζπζηεκάησλ ηα νπνία θαη ζα πεξηιακβάλνπλ ηξεηο ππιψλεο: Α) Ο πξψηνο, πνπ ζα είλαη ππνρξεσηηθνχ ραξαθηήξα, ζα πξνζθέξεη ηηο θιαζηθέο δηαλεκεηηθνχ ηχπνπ ζπληάμεηο κε ηε δηαθνξά πσο ζα είλαη ξηδηθά αλακνξθσκέλνο θπξίσο ζε φ,ηη αθνξά ζηε γελλαηνδσξία ησλ επηδνκάησλ πνπ θαηαβάιιεη ζηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή, Β) Ο δεχηεξνο ππιψλαο, ππνρξεσηηθνχ ραξαθηήξα θαη απηφο, ζα ιεηηνπξγεί κε ηηο αξρέο ηνπ θεθαιαηνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο. Οη εηζθνξέο ησλ εξγαδφκελσλ ζα επελδχνληαη θαη απφ ηηο απνδφζεηο ησλ επελδχζεσλ απηψλ ζα πξνθχπηνπλ νη ζπληάμεηο. Ο ππιψλαο απηφο είλαη δπλαηφλ λα νξγαλσζεί είηε ζηε βάζε επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ είηε ζηε βάζε αηνκηθψλ ινγαξηαζκψλ θαη λα ιεηηνπξγεί σο ζχζηεκα θαζνξηζκέλσλ παξνρψλ ή ζχζηεκα θαζνξηζκέλσλ εηζθνξψλ. Οη ηερλνθξάηεο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο πξνθξίλνπλ ηε ιχζε ησλ αηνκηθψλ ινγαξηαζκψλ θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο κε ην αηηηνινγηθφ πσο κεηψλεη θαηά ην κεγαιχηεξν δπλαηφ βαζκφ ηηο ζηξεβιψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαζψο θαη ηνλ θίλδπλν αζέηεζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ππνρξεψζεσλ, Γ) Ο ηξίηνο ππιψλαο ζα ζηεξίδεηαη, επίζεο, ζην θεθαιαηνπνηεηηθφ ζχζηεκα θαη ζα έρεη εζεινληηθφ ραξαθηήξα γηα φζνπο εξγαδνκέλνπο επηζπκνχλ έλα πςειφηεξν επίπεδν αλαπιήξσζεο ηνπ εηζνδήκαηφο ηνπο. Γελ είλαη ιίγνη φκσο θαη φζνη ζεσξνχλ πσο παξά ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα δηαλεκεηηθά ζπζηήκαηα, κπνξνχλ λα απνδεηρζνχλ βηψζηκα θαη κάιηζηα γηα κηα ζεηξά ιφγνπο είλαη πξνηηκφηεξα απφ ηε ιχζε πνπ πξνηείλεη ε Παγθφζκηα Σξάπεδα. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο πσο ζε 5 The World Bank (1994). 9

κεγάιν βαζκφ νη απφςεηο απηέο πξνέξρνληαη απφ ηνπο θφιπνπο ηεο ίδηαο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο. Ζ εξγαζία απηή επηρεηξεί λα εμηρληάζεη ηελ εγθπξφηεηα ησλ άλσζελ πξνηάζεσλ κέζα απφ ηε ζχγθξηζε δχν δηαθνξεηηθψλ εζληθψλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο (ΚΑ). ε θάζε πεξίπησζε είλαη θνηλφο ηφπνο γηα φινπο ηνπο αλαιπηέο πσο ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ελφο ΚΑ επεξεάδεη κε απνθαζηζηηθφ ηξφπν ηφζν ην επίπεδν δηαβίσζεο ησλ ζπληαμηνχρσλ φζν θαη ηελ ίδηα ηελ εζληθή νηθνλνκία κέζσ ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ επελεξγεί πάλσ ζηηο αγνξέο εξγαζίαο, πξντφλησλ θαη θεθαιαίσλ. πγθξίλνληαο ινηπφλ ην αγγιηθφ.κ.α., ην νπνίν θαη εκθαλίδεη έληνλα θεθαιαηνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, κε ην θαζαξά δηαλεκεηηθνχ ηχπνπ ειιεληθφ, επηρεηξνχκε λα δηεξεπλήζνπκε εάλ θαη θαηά πφζν ε πξννπηηθή ηεο εηζαγσγήο κηαο κεηαξξχζκηζεο ζηα πξφηππα πνπ πξνηείλεη ε Παγθφζκηα Σξάπεδα, απνηειεί ξεαιηζηηθή αιιά θαη ζπκθέξνπζα επηινγή γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ηνπο ζπληαμηνχρνπο. Σν θείκελν είλαη νξγαλσκέλν ζε ηέζζεξα κέξε: ζην πξψην παξνπζηάδνληαη ηα θπξηφηεξα επηρεηξήκαηα ησλ ππνζηεξηθηψλ ησλ δχν δηαθνξεηηθψλ πξνηάζεσλ ελψ ζην δεχηεξν θαη ην ηξίην κέξνο γίλεηαη παξνπζίαζε ηνπ ειιεληθνχ θαη ηνπ αγγιηθνχ ΚΑ. ην ηειεπηαίν κέξνο φπνπ θαη παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο, επηρεηξνχκε λα θαηαδείμνπκε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη πξνηάζεηο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο απνηεινχλ ηε βέιηηζηε επηινγή γηα ην κέιινλ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηελ Διιάδα, ελψ ζπγρξφλσο πξνηείλνπκε θαη κηα ζεηξά κεηαξξπζκίζεσλ ηηο νπνίεο ζεσξνχκε απαξαίηεηε γηα ηε βησζηκφηεηα ησλ δεκνζίσλ ζπληάμεσλ. 10

ΠΡΧΣΟ ΜΔΡΟ: Ζ ΘΔΧΡΖΣΗΚΖ ΤΕΖΣΖΖ Σν ζεκαληηθφηεξν πεδίν αληηπαξάζεζεο γχξσ απφ ηηο πξνηάζεηο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο αθνξά ζηε δπλαηφηεηα ελφο ΚΑ πνπ ελζσκαηψλεη θεθαιαηνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά λα απμήζεη ην επίπεδν ηεο εζληθήο απνηακίεπζεο. χκθσλα κε ηνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ ελ ιφγσ κνληέινπ απηή ε δπλαηφηεηα απνηειεί θαη ην ζεκαληηθφηεξν ίζσο ιφγν γηα ηελ απνδνρή ηνπ. Οηθνλνκεηξηθέο κειέηεο ζηηο Ζ.Π.Α. έρνπλ δείμεη πσο γηα θάζε δνιάξην πνπ θαηαηίζεηαη ζηα ζπληαμηνδνηηθά ηακεία κεηψλεηαη ε πξνζσπηθή απνηακίεπζε θαηά 60% άξα ε ζπλνιηθή ηδησηηθή απνηακίεπζε απμάλεη θαηά 40%. Απηή αθξηβψο ε αχμεζε ηεο απνηακίεπζεο απνηειεί θαη ην ζεκαληηθφηεξν φπιν ελάληηα ζηηο δεκνγξαθηθέο πηέζεηο. Τπνζηεξίδεηαη πσο ε ζπλαθφινπζε αχμεζε ηεο επελδπηηθήο δαπάλεο θαη ε απνδνηηθή ρξήζε ηνπ απνζέκαηνο απηνχ απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο ζα απμήζεη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο, παξάκεηξν πνπ απνηειεί conditio sine qua non γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ απμεκέλσλ δαπαλψλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ ηξίηε ειηθία. Σν ζεκαληηθφηεξν φκσο επηρείξεκα αθνξά ζηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο ηεο απμεκέλεο απνηακίεπζεο: αλ ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ εμππεξέηεζε απμαλφκελσλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ή θξαηηθψλ επελδχζεσλ κε ακθίβνια απνηειέζκαηα γηα ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο, ηφηε νη επηζπκεηέο επηδξάζεηο είλαη πνιχ πηζαλφλ πσο ζα εμαθαληζηνχλ ιφγσ ηεο αχμεζεο ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο. Γη απηφ ην ιφγν ηνλίδεηαη ε αλάγθε αλεμαξηεζίαο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ πξνγξακκάησλ απφ ηνλ θξαηηθφ έιεγρν θαη ε δηαρείξηζή ηνπο απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, πξνθεηκέλνπ λα νδεγήζνπλ ζε ζρεκαηηζκφ παξαγσγηθνχ θεθαιαίνπ 6. Αθφκα πην ζεκαληηθή φκσο ζεσξείηαη ε επίδξαζε πνπ ζα έρεη ζηε ζχλζεζε ηεο απνηακίεπζεο ε ζπγθέληξσζε θαη δηαρείξηζε ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ απφ αξηζκεηηθά πεξηνξηζκέλα θαη κεγάια ζπληαμηνδνηηθά ζρήκαηα: αλακέλεηαη πσο ζα ζεκεησζεί αχμεζε ζηελ θαηνρή καθξνπξφζεζκσλ κνξθψλ επέλδπζεο (κεηνρέο, εηαηξηθά νκφινγα) θαη κείσζε ησλ βξαρππξφζεζκσλ (ηξαπεδηθέο θαηαζέζεηο), γεγνλφο πνπ ζα νδεγήζεη ζε 6 Leandros and Louffir (1997). 11

κείσζε ηνπ θφζηνπο ρξεκαηνδφηεζεο ηεο επελδπηηθήο δαπάλεο γηα ηηο επηρεηξήζεηο αιιά θαη ζε θαιχηεξεο κνξθήο δηνίθεζε ησλ επηρεηξήζεσλ 7. Μεγάιν επίζεο κέξνο ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο ππέξ ηεο εηζαγσγήο θεθαιαηνπνηεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ αθνξά ζηηο θαιχηεξεο απνδφζεηο πνπ είλαη ζε ζέζε λα εγγπεζεί γηα ηνπο αζθαιηζκέλνπο ε αγνξά θεθαιαίσλ. ε κειέηε ηνπο γηα ηηο Ζ.Π.Α. νη Feldstein θαη Liebman, δείρλνπλ πσο ε άλνδνο ηνπ πνζνζηνχ εηζθνξψλ είλαη αλαπφθεπθηε αθφκα θαη κε κεηάβαζε ζε έλα ζχζηεκα ηξηψλ ππιψλσλ. Δληνχηνηο ε αχμεζε απηή ζα είλαη αηζζεηά κηθξφηεξε απφ απηή πνπ ζα απαηηείην γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ πθηζηάκελνπ PAYG ζπζηήκαηνο, ελψ νη ζπληάμεηο πνπ ζα ιάβνπλ νη δηθαηνχρνη ζα είλαη ζεκαληηθά θαιχηεξεο ηδηαίηεξα, κάιηζηα, γηα ηνπο ιηγφηεξν πξνλνκηνχρνπο 8. Σέινο, ππνζηεξίδεηαη πσο ηα θεθαιαηνπνηεηηθά ζρήκαηα, ηδηαίηεξα φηαλ ιεηηνπξγνχλ σο ρήκαηα Καζνξηζκέλεο Δηζθνξάο (ΚΔ), δχλαληαη λα ιεηηνπξγήζνπλ σο απηφκαηνο κεραληζκφο άξζεο ησλ ζηξεβιψζεσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη λα δψζνπλ ιχζε ζην νμχ πξφβιεκα ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο 9. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ζεκεηψλεηαη αληίινγνο θαη κάιηζηα ζνβαξφο. Οη Orszag θαη Stiglitz ακθηζβεηνχλ ηε δπλαηφηεηα ησλ θεθαιαηνπνηεηηθψλ ζπζηεκάησλ λα απμήζνπλ ηελ εζληθή απνηακίεπζε, αθνχ ε φπνηα αχμεζε ιφγσ ηεο θεθαιαηνπνίεζεο κπνξεί λα εθηνπηζηεί απφ κείσζε ηεο ξνπήο πξνο απνηακίεπζε ζην ππφινηπν εηζφδεκα. Δπηπιένλ, ηνλίδεηαη πσο νη φπνηεο απνδφζεηο απφ ηελ θεθαιαηνπνίεζε ζα εμαλεκηζηνχλ ιφγσ ηεο ππνρξέσζεο εμππεξέηεζεο ησλ πθηζηάκελσλ ζπληάμεσλ αθνχ ε εμππεξέηεζε απηή είλαη δπλαηφλ λα γίλεη κφλν κέζσ ηεο αχμεζεο ηεο θνξνινγίαο ή κε θξαηηθφ δαλεηζκφ. Ακθηζβεηνχλ επίζεο ηελ αλάγθε γηα πξνζθπγή ζε ΚΔ αθνχ ε παξάηαζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε παξνρή θίλεηξσλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο ζηα πιαίζηα ηνπ PAYG ζπζηήκαηνο. πκθσλψληαο ζε γεληθέο γξακκέο πσο ε θεθαιαηνπνίεζε είλαη απαξαίηεηε, ηάζζνληαη ππέξ ηεο πξνζπάζεηαο δεκηνπξγίαο απνζεκαηηθνχ απφ δεκφζηνπο θνξείο αθνχ ε επέλδπζε ησλ εηζθνξψλ απφ έλα ζπγθεληξσηηθφ δεκφζην ζχζηεκα επηηπγράλεη νηθνλνκίεο θιίκαθαο θαη κεηψλεη ην κεγάιν δηνηθεηηθφ θφζηνο ησλ 7.φ.π. 8 Feldstein and Liebman (2002). 9 James (1997). 12

ηδησηηθψλ ζρεκάησλ ην νπνίν ζπξξηθλψλεη ην πνζνζηφ θέξδνπο ηεο επέλδπζεο. Σειηθά, νη ελ ιφγσ ζπγγξαθείο ζεσξνχλ πσο ε δηαηήξεζε ησλ PAYG ζπζηεκάησλ κπνξεί λα εγγπεζεί κε θαιχηεξν ηξφπν ηηο ζπληάμεηο ησλ ειηθησκέλσλ, ηφζν γηα ιφγνπο νηθνλνκηθνχο φζν θαη πνιηηηθνχο: Αθελφο κεηψλεηαη ν θίλδπλνο πνπ ζπλεπάγνληαη νη θεθαιαηαγνξέο αθεηέξνπ ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ε θνηλή γλψκε είλαη εμαηξεηηθά επηθπιαθηηθή απέλαληη ζηηο δπλάκεηο ηεο αγνξάο γεγνλφο πνπ θαζηζηά κεηαξξπζκίζεηο φπσο απηέο ηνπ ζπζηήκαηνο ηξηψλ ππιψλσλ εμαηξεηηθά αληηδεκνθηιείο 10. 10 Orsag and Stiglitz (1997). 13

ΓΔΤΣΔΡΟ ΜΔΡΟ: ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΤΣΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΦΑΛΗΖ 1) Ζ ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ ΑΦΑΛΗΖ Σν ειιεληθφ ζχζηεκα είλαη διανεμηηικού ηύπος σο πξνο ηε ρξεκαηνδφηεζε θαη οπιζμένων παποσών σο πξνο ηε δνκή. Ωο ζχζηεκα νξηζκέλσλ παξνρψλ ραξαθηεξίδεηαη επεηδή ην χςνο ηεο ζχληαμεο θαζνξίδεηαη φρη ζε ζρέζε κε ην χςνο ησλ εηζθνξψλ ηνπ εξγαδφκελνπ (φπσο ζπκβαίλεη ζηα θεθαιαηνπνηεηηθά ζπζηήκαηα), αιιά χζηεξα απφ πνιηηηθή απφθαζε σο πνζνζηφ ηεο ζςνηαξιοδοηικήρ βάζηρ ε νπνία κπνξεί λα νξηζζεί κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο (κέζνο φξνο ηνπ ζπλφινπ ησλ απνιαβψλ, κέζνο φξνο ησλ πςειφηεξσλ πέληε κηζζψλ θ.ν.θ.). Ωο πξνο ηε λνκηθή ηνπ κνξθή είλαη δημόζιο θαη ςποσπεωηικό. Σν ειιεληθφ ζχζηεκα ρξεκαηνδνηείηαη απφ εηζθνξέο εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ, θνηλσληθνχο πφξνπο θαη επηρνξεγήζεηο απφ ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ. Απφ ην 1992 έρεη ζεζκνζεηεζεί ππνρξεσηηθή ηξηκεξήο ρξεκαηνδφηεζε ( απφ 3/9 γηα θξάηνο, εξγνδφηεο θαη εξγαδνκέλνπο ). Μφλε εμαίξεζε απνηειεί ην ηακείν ζην νπνίν αζθαιίδνληαη νη αγξφηεο (Ο.Γ.Α) ε ρξεκαηνδφηεζε ησλ δαπαλψλ ηνπ νπνίνπ γηλφηαλ έσο ην 1997 εμνινθιήξνπ απφ ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ 11. Ζ θξαηηθή ζπκκεηνρή ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ΚΑ εκθαλίδεη απμεηηθέο ηάζεηο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη κεηά. Δλψ θαηά ηελ πεξίνδν 1970-1990 θηλνχηαλ ζηα επίπεδα ηνπ 20% 12, ζήκεξα αληηζηνηρεί ζην 34% εζφδσλ ησλ ηακείσλ αθήλνληαο ην ππφινηπν 66% ζηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο 13. Ζ θνηλσληθή αζθάιηζε ζπληζηά ηε ξαρνθνθαιηά ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζηε ρψξα καο. Σν 2000 ελψ ην επίπεδν δαπαλψλ γηα θνηλσληθή πξνζηαζία επί ηνπ Α.Δ.Π. αλήιζε ζην 20%, ε ζπλνιηθή δαπάλε γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε αθνξνχζε ην 18%, κε ηηο ζπληάμεηο λα θαηαιακβάλνπλ ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο θηάλνληαο ζην 12%. 11 Μεηά ην 1997 πξνβιέπνληαη αληαπνδνηηθνχ ηχπνπ ζπληάμεηο θαη γηα ηνπο αγξφηεο φπσο θαη γνα ηνπο ππφινηπνπο εξγαδφκελνπο. 12 Γηα ηελ εμέιημε ηεο θξαηηθήο ζπκκεηνρήο βι. Ρνκπφιεο 13 ηελ θξαηηθή ζπκκεηνρή ζπλππνινγίδνληαη εηζθνξέο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ θαη θνηλσληθνί πφξνη. 14

Αλακθίβνια ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ν αθξαίνο καηακεπμαηιζμόρ ηνπ, ν νπνίνο θαη νξγαλψλεηαη ζε θιαδηθφ επίπεδν. πληάμεηο απνλέκνληαη απφ 172 ηακεία ηα νπνία επνπηεχνληαη απφ ηέζζεξα δηαθνξεηηθά ππνπξγεία. Απηφο ν νξγαλσηηθφο θαηαθεξκαηηζκφο κεηαθξάδεηαη θαη ζε πιεζψξα δηαθνξεηηθψλ ξπζκίζεσλ γηα ηνπο αζθαιηζκέλνπο δηαθνξεηηθψλ ηακείσλ, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζε άληζα ζπληαμηνδνηηθά δηθαηψκαηα. Έηζη, νξηζκέλνη ζπληαμηνχρνη απνιακβάλνπλ θαη ηηο ηξεηο κνξθέο πξνζηαζίαο (θχξηα, επηθνπξηθή θαη εθάπαμ) ελψ άιινη κφλν κία. Δπίζεο, ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζεκεηψλνληαη θαη ζηελ παξνρή ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο κε νξηζκέλα ηακεία λα παξάζρνπλ ππεξεζίεο ζε είδνο (ΗΚΑ) ελψ άιια ζε ρξήκα (Γεκφζην). Ο νξηδφληηνο θαηαθεξκαηηζκφο ηζρχεη κάιηζηα πνιιέο θνξέο θαη γηα αζθαιηζκέλνπο ηνπ ίδηνπ ηακείνπ νη νπνίνη θαη δηέπνληαη απφ δηαθνξεηηθέο ξπζκίζεηο αλαθνξηθά κε ην θχιιν, ην έηνο έλαξμεο ηνπ αζθαιηζηηθνχ ηνπο βίνπ ή ηε θχζε ηεο εξγαζίαο ηνπ δηθαηνχρνπ. Σέινο, ν άλσζελ ελδνγελεαθνχ ηχπνπ θαηαθεξκαηηζκφο κεηαηξέπεηαη ζε δηαγελεαθφ κε ην λφκν 2084/1992 νη δηαηάμεηο ηνπ νπνίνπ πξνζθέξνπλ πνιχ ρακειφηεξν επίπεδν πξνζηαζίαο γηα φζνπο αζθαιίζηεθαλ κεηά ηελ 1/1/1993. Απνηειεί ίζσο νμχκσξν ζρήκα φηη παξά ηνλ νμχ θαηαθεξκαηηζκφ ε πιεηνςεθία ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη αζθαιηζκέλε ζε ηξία ηακεία (ΗΚΑ, ΣΔΒΔ, ΟΓΑ). Αλ ζηα ηακεία απηά ζπλππνινγίζνπκε θαη ηνπο αζθαιηζκέλνπο ζην Γεκφζην ηφηε πξνθχπηεη ην 85% ησλ αζθαιηζκέλσλ ζηε ρψξα καο. ην βαζκφ ινηπφλ πνπ έγθπξα ζπκπεξάζκαηα κπνξνχλ λα εμαρζνχλ κε αλαθνξά ζε κηθξφ αξηζκφ αζθαιηζηηθψλ νξγαληζκψλ, ε αλάιπζή καο γηα ην ειιεληθφ ΚΑ ζα γίλεη κε αλαθνξά ζηα ηακεία ηνπ Γεκνζίνπ θαη ηνπ ΗΚΑ. Λίγα ιφγηα ηέινο γηα ηε ζρέζε κεηαμχ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ θαη κεηαξξπζκηζηηθψλ πξνζπαζεηψλ. Ο θαηαθεξκαηηζκφο ζηνλ νπνίν αλαθεξζήθακε απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν ίζσο αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα θάζε πξνζπάζεηα κεηαξξχζκηζεο ηνπ ΚΑ. Δλψ ην αζθαιηζηηθφ είλαη πξφβιεκα ζπζηεκηθφ, ν θαηαθεξκαηηζκφο επλνεί ηελ πεξηπησζηνινγία ε νπνία ζε ζπλδπαζκφ κε πξνζπάζεηεο ππεξάζπηζεο πξνλνκίσλ απφ επλνεκέλεο νκάδεο νδεγεί πνιιέο θνξέο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηνλ θνηλσληθφ δηάινγν ζην λα βιέπνπλ ην δέληξν θαη λα ράλνπλ ην δάζνο. Σν επηρείξεκα πνπ αθνχγεηαη πην ηαθηηθά αθνξά ζην γεγνλφο φηη πιελ ηνπ ΗΚΑ θαη ηνπ ΝΑΣ 15

ηα ηακεία δελ είλαη ειιεηκκαηηθά. Ζ άπνςε απηή ππνλνεί πσο αξθεί κηα παξέκβαζε ζηα ελ ιφγσ ηακεία γηα λα επηιπζνχλ ηα φπνηα πξνβιήκαηα ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζπζθνηίδεηαη ν ξφινο δνκηθψλ παξαγφλησλ φπσο νη δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο πνπ απεηινχλ ηελ ίδηα ηελ χπαξμε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηελ Διιάδα ζην εγγχο κάιηζηα κέιινλ. Ζ παξνπζίαζε ησλ δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ απνηειεί θαη ην ζέκα ηεο επφκελεο ελφηεηαο. 2) ΟΗ ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΔ ΔΞΔΛΗΞΔΗ Αλακθηζβήηεηα ζηνλ ππξήλα ηεο θξίζεο ηνπ ειιεληθνχ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο βξίζθνληαη νη δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο νη νπνίεο θαη αλακέλεηαη λα αλαηξέςνπλ ηελ αλαινγία εξγαδνκέλσλ πξνο ζπληαμηνχρνπο. Ζ αλαινγία απηή είλαη ηδηαίηεξα θξίζηκε γηα θάζε ζχζηεκα ζπληάμεσλ δηαλεκεηηθνχ ραξαθηήξα ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ ην χςνο ησλ παξνρψλ πξνθχπηεη απφ ηε ζρέζε B= C/D ( φπνπ Β= ην χςνο ησλ παξνρψλ, C= ην χςνο ησλ εηζθνξψλ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη D=ε αλαινγία ζπληαμηνχρσλ πξνο εξγαδνκέλνπο ή αιιηψο ν δείθηεο δεκνγξαθηθήο εμάξηεζεο ηνπ ΚΑ). χκθσλα κε ηηο πξνβνιέο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο, ηα άηνκα άλσ ησλ 65 εηψλ σο πνζνζηφ απηψλ πνπ βξίζθνληαη αλάκεζα ζηηο ειηθίεο απφ 15 έσο 65 εηψλ, αλακέλεηαη λα αλέιζεη απφ ην επίπεδν ηνπ 12,3% πνπ βξηζθφηαλ ην 1960 ζε απηφ ηνπ 40,9% έσο 2030. Οη αξλεηηθέο απηέο εμειίμεηο νθείινληαη ζε δχν παξάγνληεο: α) θαη αξρήλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζεκεηψλεηαη κηα ξαγδαία κείσζε ζηηο γελλήζεηο, ελψ ην 1975 γελλήζεθαλ πεξίπνπ 155.000 παηδηά, ην 1990 θηάζακε ζηα επίπεδα ησλ 85.000 (κείσζε 45%), β) απφ ηελ άιιε πιεπξά ππάξρεη ξαγδαία γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ. Ωο ην 2030 αλακέλεηαη ηα άηνκα άλσ ησλ νξίσλ ζπληαμηνδφηεζεο ηνπ ΗΚΑ λα απνηεινχλ ην 25% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. Σα λνχκεξα απηά ππνδειψλνπλ πσο ζε θάζε άηνκν άλσ ησλ 65 ζα αληηζηνηρνχλ 1,26 εξγαδφκελνη νη νπνίνη φπσο ήδε έρεη ηνληζζεί νθείινπλ λα ρξεκαηνδνηνχλ ηηο ζπληάμεηο ηνπο 14. ηεξηδφκελε ζε παξφκνηεο εθηηκήζεηο γηα ηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο, ε Δπηηξνπή Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ζε δηαβηβαζηηθφ ηεο ζεκείσκα πξνο ην πκβνχιην Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ., πξνβιέπεη πσο 14 Δπηηξνπή γηα ηελ εμέηαζε ηεο Μαθξνπξφζεζκεο Οηθνλνκηθήο πνιηηηθήο, Οηθνλνκία θαη Σπληάμεηο (1997), 16

νη δεκφζηεο δαπάλεο γηα ζπληάμεηο ζα απμεζνχλ απφ 12% επί ηνπ Α.ΔΠ. 15 ην 2000 ζην 19,6% ην 2030, ελψ ην 2050 ζα εθηνμεπζνχλ ζην 24,8%. Τπφ ην πξίζκα απηψλ ησλ εμειίμεσλ γίλεηαη ζαθέο πσο ην αζθαιηζηηθφ πξφβιεκα ζηελ Διιάδα δελ είλαη πξφβιεκα ελφο κφλν ηακείνπ αιιά πξφβιεκα ζπζηεκηθφ. Οη εμειίμεηο πνπ πεξηγξάθεθαλ είλαη θάηη παξαπάλσ απφ βέβαην πσο αξγά ή γξήγνξα ζα αθήζνπλ ην ζηίγκα ηνπο ζην ζχλνιν ησλ ηακείσλ ηεο ρψξαο ζέηνληαο ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζηνπο δηακνξθσηέο πνιηηηθήο αθνχ ε δηαηήξεζε ηνπ ππάξρνληνο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ζπλεπάγεηαη ηελ απνδνρή κηαο ζεηξάο πξνβιεκάησλ πνπ ε επίιπζή ηνπο πξνζνκνηάδεη κε πξνζπάζεηα ηεηξαγσληζκνχ ηνπ θχθινπ: Πνηνο ζα θιεζεί λα ζεθψζεη ην θφζηνο ρξεκαηνδφηεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο; Οη εξγαδφκελνη (αχμεζε εηζθνξψλ) ή νη ζπληαμηνχρνη (κείσζε ζπληάμεσλ); Μήπσο θαη νη δχν; Μήπσο ην θξάηνο κέζσ έθδνζεο θξαηηθνχ ρξένπο - ζπλππνινγίδνληαο κάιηζηα ηνπο δεκνζηνλνκηθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη ή κέζσ ηεο αχμεζεο ησλ θνξνινγηθψλ ζπληειεζηψλ; Έλα επί πιένλ πνιχ ζεκαληηθφ εξψηεκα έρεη λα θάλεη κε ην πνηεο κνξθέο δεκφζησλ δαπαλψλ ζα πξέπεη λα πεξηνξηζηνχλ πξνθεηκέλνπ λα ρξεκαηνδνηεζνχλ νη απμεκέλεο δαπάλεο γηα ηελ ηξίηε ειηθία. Σέινο, δελ πξέπεη λα καο δηαθεχγεη πσο φιεο νη παξαπάλσ ιχζεηο ζπλεπάγνληαη θφζηνο γηα ηελ εζληθή νηθνλνκία ην νπνίν θαη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ ζα πξέπεη λα ζπλεθηηκεζεί. Ζ απάληεζε ζε απηά ηα εξσηήκαηα ζα καο απαζρνιήζεη ζην ηξίην θαη ηειεπηαίν κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Πξνο ην παξφλ θξίλνπκε απαξαίηεην λα ζπλερίζνπκε ηελ αλάιπζε ηνπ ειιεληθνχ ΚΑ κε αλαθνξά ζε κηα ζεηξά παξάγνληεο πνπ ζπληζηνχλ ζεκαληηθέο ζπληζηψζεο θάζε αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ε ζηξεβιή νξγάλσζε ησλ νπνίσλ ηξνθνδνηεί έηη πεξαηηέξσ ηελ θξίζε ηεο αζθάιηζεο ζηελ Διιάδα. Ζ αλαθνξά ζηνπο παξάγνληεο απηνχο είλαη απαξαίηεηε πξνθεηκέλνπ λα θαηαδεηρζεί πσο ε επίδξαζε ηεο δεκνγξαθίαο απνηειεί κία κφλν θαη ίζσο φρη ηελ πην ζεκαληηθή - φςε ηεο θξίζεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηελ Διιάδα. Αζθαιψο θαη δελ απνηειεί ζχκπησζε ην γεγνλφο πσο ζεκαληηθά ειιείκκαηα θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο πξηλ ην αξλεηηθφ γχξηζκα ζηε δεκνγξαθηθή ππξακίδα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο (Πίλαθαο 1Α). Απφ ηηο αξρέο 17

ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, νπφηε θαη ε ζρέζε εξγαδφκελσλ πξνο ζπληαμηνχρσλ ήηαλ ηεο ηάμεο ηνπ 3,54:1 16, παξαηεξείηαη κηα απφηνκε αχμεζε ζηηο θνηλσληθέο δαπάλεο θαη επηβξάδπλζε ησλ εζφδσλ, κε ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο λα αθνξά ζε δαπάλεο γηα ζπληαμηνδνηηθέο παξνρέο (Πίλαθαο 1Β). Ζ αχμεζε ησλ δαπαλψλ ήηαλ φρη κφλν απφ ηηο κεγαιχηεξεο ζε επξσπατθφ επίπεδν (Πίλαθαο 2), αιιά θαη ζε κεγάιν βαζκφ αθάιππηε γεγνλφο πνπ εξκελεχεη θαη ηελ πξφσξε εκθάληζε ησλ ειιεηκκάησλ γηα ηα νπνία ήδε έγηλε ιφγνο. Πίλαθαο 1Α Δμέιημε ηξερφλησλ εζφδσλ θαη εμφδσλ ησλ νξγαληζκψλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο (ζε εθαη. Γξρ) Έηνο Σξέρνληα Έζνδα (1) Σξέρνληα Έμνδα (2) Απνηακηεπζε (3)=(2)-(1) 1960 5.600 5.044 556 1965 13.454 12.401 1.053 1970 26.164 23.070 3.094 1975 57.110 49.147 7.963 1976 75.752 62.450 13.302 1977 94.172 80.620 13.552 1978 119.130 105.050 14.080 1979 144.050 126.640 17.410 1980 181.890 163.580 18.310 1981 236.750 231.610 5.140 1982 336.270 338.070-1.800 1983 430.650 433.250-2600 1984 523.400 560.470-37.070 1985 633.500 704.150-68.650 Πεγή: Πξνβφπνπινο (1990) 16 ήκεξα ε ζρέζε απηή έρεη ήδε θηάζεη ην 2,05:1. Γηα ηελ εμέιημε ησλ δεκνγξαθηθψλ ηάζεσλ ζηελ ειιεληθή θνηλσληθή αζθάιηζε βι. Zervou (2001). 18

Πίνακαρ 1Β Ποζοζηιαία διάπθπωζη εξόδων από ηπέσοςζερ ζςναλλαγέρ ηων αζθαλιζηικών οπγανιζμών 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1982 1983 πληάμεηο 46,7 53,1 50,3 54,8 62,1 59,8 57,3 64,3 67,4 Παξνρέο Πξφλνηαο 10,4 10,1 13,4 12,0 8,1 8,8 9,2 9,2 Παξνρέο Αλεξγίαο 3,2 6,3 34,6 3,7 2,5 4,8 3,3 3,2 3,0 Παξνρέο Αζζελείαο 25,3 19,6 15,1 13,9 16,4 17,7 12,9 10,1 Μηζζνί- Ζκεξνκίζζηα 9,3 5,0 10,1 7,6 6,2 6,8 6,1 4,9 4,7 Λνηπέο Γαπάλεο 5,1 5,9 5,0 5,4 3,3 4,1 6,8 5,5 5,6 Σξέρνληα Έμνδα 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Πιεφλαζκα (+) ή Έιιεηκκα (-) σο πξνο % ησλ ηξερνχκελσλ εμφδσλ 42,3 17,9 11,0 11,8 13,4 16,2 11,2-6,5-2,8 Πεγή: Δζληθνί Λνγαξηαζκνί ζην Πξνβφπνπινο (1990) Πίνακαρ 2 Ποζοζηιαία διάπθπωζη εξόδων από ηπέσοςζερ ζςναλλαγέρ ηων αζθαλιζηικών οπγανιζμών για ηιρ σώπερ ηηρ Δ.Ο.Κ Υψξα πληάμεηο Παξνρέο Οηθνγελεηαθά Δπηδφκαηα Λνηπέο Γήξαηνο Αζζελείαο Δπηδφκαηα Αλεξγίαο Παξνρέο χλνιν Βέιγην 25,8 22,5 11,6 10,4 29,7 100,00 Γαιιία 34,9 26,2 12,5 6,5 19,9 100,00 Γεξκαλία 25,8 29,8 8,1 3,7 32,6 100,00 Γαλία 35,1 26,8 10,0 11,9 16,2 100,00 Ζ.Β. 40,4 21,6 11,5 8,6 17,9 100,00 Ηξιαλδία 27,0 36,3 8,9 8,2 19,6 100,00 Ηηαιία 34,0 23,2 7,4 1,9 33,5 100,00 Λνπμεκβνχξγν 31,1 23,6 7,9 2,1 35,3 100,00 Οιιαλδία 27,9 29,3 9,2 6,3 27,3 100,00 Μ.Ο. 9 Υσξψλ Δ.Ο.Κ 31,3 26,6 9,7 6,6 25,8 Πεγή: Πξνβφπνπινο (1990) 3) Θεμελίωζη ςνηαξιοδοηικού Γικαιώμαηορ. Οη κεηαβιεηέο πνπ θαζνξίδνπλ πνηνο έρεη δηθαίσκα λα βγεη ζε ζχληαμε είλαη δχν: Πξψηνλ νη ξπζκίζεηο πνπ δηέπνπλ ηα ειάρηζηα έηε αζθάιηζεο θαη δεχηεξνλ ηα θαηψηαηα φξηα ειηθίαο. Σα ειηθηαθά φξηα αλακθηζβήηεηα απνηεινχλ ηελ πιένλ θξίζηκε κεηαβιεηή γηα ηελ ηζνξξνπία ελφο ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Μία αχμεζε ζηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο θαηά έλαλ ρξφλν φρη κφλν κεηψλεη ηνλ αξηζκφ ησλ ζπληαμηνχρσλ αιιά απμάλεη θαη ηνλ αξηζκφ φζσλ ζπλεηζθέξνπλ ζηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ επηδνκάησλ. Θέηνληάο ην πην ηερληθά, επελεξγεί κε ζεηηθφ ηξφπν ζηε ζρέζε C/D κέζσ ηεο κείσζεο 19

ηεο ηηκήο ηνπ παξνλνκαζηή, επηηξέπνληαο πην πςειέο παξνρέο γηα ηνπο ζπληαμηνχρνπο θαη θαζηζηψληαο ην ζχζηεκα βηψζηκα. Απηφ ζεκαίλεη πσο νη ειαζηηθέο πξνυπνζέζεηο ζεκειίσζεο ζπληαμηνδνηηθνχ δηθαηψκαηνο ζηελ Διιάδα, ζπληζηνχλ ηελ αηηία πνπ ηξνθνδνηεί κε ηνλ πιένλ απνθαζηζηηθφ ηξφπν ηελ παζνγέλεηα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα κηα ζεηξά ξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ζηα ειάρηζηα απαηηνχκελα φξηα αζθαιηζηηθνχ βίνπ πξνθεηκέλνπ λα έρεη ν εξγαδφκελνο δηθαίσκα ζε απνλνκή ζχληαμεο. Απηφ πνπ ζχκθσλα κε ηηο ξπζκίζεηο απνηειεί ηελ θαλνληθή πεξίπησζε ζην Η.Κ.Α., έρεη λα θάλεη γηα ηνπο άλδξεο κε 15 ηνπιάρηζηνλ ρξφληα αζθάιηζεο θαη ειάρηζην φξην ειηθίαο ηα 65 ρξφληα, γηα ηηο κελ γπλαίθεο ηα 60 ρξφληα κε ηνλ ίδην αξηζκφ ελζήκσλ. Αζθαιηζκέλνη πνπ πιεξνχλ θαη ειάρηζην απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο απνθηνχλ δηθαίσκα ζηελ θαηψηαηε ζχληαμε ηνπ ηδξχκαηνο. Παξ φια απηά κηα ζεηξά εμαηξέζεσλ (πνπ φπσο ζα δνχκε ηείλνπλ λα γίλνπλ ν θαλφλαο) πεξηνξίδεη ηελ θαλνληθή απηή πεξίπησζε ζε έλα πνζνζηφ 20% πεξίπνπ ησλ αζθαιηζκέλσλ. Με άιια ιφγηα νη εμαηξέζεηο απνηεινχλ ηνλ θαλφλα γηα ην ΗΚΑ νδεγψληαο ηα πξαγκαηηθά ειηθηαθά φξηα γηα ηελ πιεηνςεθία ησλ αζθαιηζκέλσλ ζε πνιχ ρακειφηεξα επίπεδα. πγθεθξηκέλα, είλαη δπλαηφλ θάπνηνο λα απνρσξήζεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ ζηα 60/55 ιακβάλνληαο ζχληαμε αλαινγηζηηθά κεησκέλε. Ζ κείσζε απηή αληηζηνηρεί ζηελ ζην φθεινο πνπ ζα έρεη ν αζθαιηζκέλνο απφ ηελ είζπξαμε ηεο ζχληαμεο θαηά έλα ρξφλν πεξηζζφηεξν θαη ζεσξείηαη αλαινγηζηηθά δίθαηε. Πιελ φκσο ην γεγνλφο φηη ειάρηζηνη αζθαιηζκέλνη (11%) επηιέγνπλ απηή ηελ νδφ ζπληαμηνδφηεζεο θαζψο θαη ην φηη ε κείσζε απηή δελ εθαξκφδεηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο θαηψηαηεο ζχληαμεο (πνπ αθνξά ην 70% πεξίπνπ ησλ κειψλ ηνπ ηδξχκαηνο) νδεγεί ζηε δηαπίζησζε πσο ε αλαινγηζηηθή κείσζε δελ εθαξκφδεηαη ζηελ ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ησλ πεξηπηψζεσλ. Άιιεο δηαηάμεηο πνπ παξαθάκπηνπλ ηνλ θαλφλα ησλ 65/60 εηψλ είλαη απηέο πνπ δηέπνπλ ηα επαγγέικαηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο Βαξέα θαη Αλζπγηεηλά (ΒΑΔ). Δξγαδφκελνη απηήο ηεο θαηεγνξίαο δχλαληαη λα ζπληαμηνδνηεζνχλ ζηα 58 ή θαη λσξίηεξα αλάινγα κε ηε δηάξθεηα ηνπ αζθαιηζηηθνχ ηνπο βίνπ. Σν 1997 πεξίπνπ ην 33% ησλ αζθαιηζκέλσλ επέιεμε απηή ηελ νδφ ζπληαμηνδφηεζεο. Πιήξε ζχληαμε ζηελ ίδηα ειηθία δηθαηνχληαη φζνη ζπκπιεξψλνπλ 35 έηε αζθάιηζεο, ελψ ππάξρεη θαη 20

πξφβιεςε γηα κεησκέλε ζπληαμηνδφηεζε ζηα 53. Υσξίο φξην ειηθίαο ζπληαμηνδνηνχληαη φζνη είλαη αζθαιηζκέλνη γηα 37 ρξφληα. Μεησκέλα φξηα ειηθίαο ηζρχνπλ επίζεο θαη γηα ηηο αλαπεξηθέο ζπληάμεηο. Απνηειεί δήηεκα ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο πσο κέρξη πνιχ πξφζθαηα ην πνζνζηφ ηνπο εκθαληδφηαλ ζε αζπλήζηζηα πςειά επίπεδα (γηα ηελ πεξίνδν 1970-1990 ζηαζεξά ζην 30% θαη ζε εθινγηθέο ρξνληέο αθνκα θαη ζην 50%), γεγνλφο πνπ παξαπέκπεη κάιινλ ζε πεξηπηψζεηο ππνθαηάζηαζεο ηνπ επηδφκαηνο αλεξγίαο απφ ηελ πξφσξε απηή κνξθή ζχληαμεο παξά ζε πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά αλαπεξίαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε κείσζε ηεο απνδεκίσζεο πνπ απνδίδεη ε αλαπεξηθή ζχληαμε έρεη ζπληειέζεη απνθαζηζηηθά ζηε κείσζε απηψλ ησλ εμσπξαγκαηηθψλ πνζνζηψλ. Σέινο, εμαηξεηηθά επλντθφ θαζεζηψο ππάξρεη γηα ηηο ιεγφκελεο εηδηθέο θαηεγνξίεο. Αθξαίν παξάδεηγκα απηφ ησλ ππαιιήισλ ηεο Οιπκπηαθήο Αεξνπνξίαο πνπ κπνξνχλ λα βγνπλ ζε ζχληαμε αθφκα θαη 45 εηψλ. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ηδξχκαηνο γηα ην 1997, ην 60% πεξίπνπ ησλ αζθαιηζκέλσλ απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία πξηλ ηε ζπκπιήξσζε ηνπ 60 νπ έηνπο ειηθίαο, κε θπζηθφ επαθφινπζν ν κέζνο φξνο ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο λα δηακνξθψλεηαη ζε επίπεδα πνιχ ρακειφηεξα απφ απηά πνπ πξνβιέπνληαη γηα ηελ «θαλνληθή πεξίπησζε» 17. ην δεκφζην ηνκέα (ππφ ηελ επξεία θαη ηε ζηελή έλλνηα) ειηθίεο ζπληαμηνδφηεζεο σο φξηα δελ ππήξραλ έσο ην 1992. Οη αζθαιηζκέλνη φθεηιαλ λα ζπκπιεξψζνπλ έλα ειάρηζην αξηζκφ εηψλ απαζρφιεζεο πξνθεηκέλνπ λα ζπληαμηνδνηεζνχλ. Γηα κεηέξεο κε αλήιηθα παηδηά απαηηνχλην 15 ρξφληα εξγαζίαο (κε ειάρηζην φξην ειηθίαο ηα 42), ελψ γηα άλδξεο θαη άηεθλεο γπλαίθεο 25. Με ηνλ λφκν 2084/92, εηζήρζεζαλ φξηα ειηθίαο γηα φζνπο πξνζειήθζεζαλ κεηά ην 1982 (60 γηα ηνπο άλδξεο θαη 58 γηα ηηο γπλαίθεο), φξηα ηα νπνία ζηαδηαθά ζα εμνκνηψλνληαλ κε απηά πνπ ηζρχνπλ γηα ην Η.Κ.Α. θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 1998-2007. Δπηπιένλ, σο ειάρηζηε πεξίνδνο εηζθνξψλ νξίζζεθε απηή ησλ 25 εηψλ ε νπνία θαη πεξηφξηζε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηε δπλαηφηεηα ησλ γπλαηθψλ γηα πξφσξε 17 Οη πξνυπνζέζεηο ζπληαμηνδφηεζεο ζην ΗΚΑ είλαη πνιπάξηζκεο θαη ε αλαιπηηθή παξνπζίαζε ζην ζχλνιφ ηνπο δελ κπνξεί θπζηθά λα πξαγκαηνπνηεζεί ζηα πιαίζηα απηήο ηεο εξγαζίαο. Γηα κηα εθηελή παξνπζίαζή ηνπο βι. www.ika.gr, ελψ γηα ηα πξαγκαηηθά ειηθηαθά φξηα, βι. Σήληνο (2003). 21

ζπληαμηνδφηεζε, ελψ ηα ειάρηζηα απαηηνχκελα έηε εξγαζίαο γηα απνρψξεζε ρσξίο ειηθηαθά φξηα αλήιζαλ απφ ηα 32 ζηα 35 ρξφληα. Απηέο νη εμαηξεηηθά ειαζηηθέο ξπζκίζεηο γηα ηα ειηθηαθά φξηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ κεγάιε γελλαηνδσξία ηνπ ειιεληθνχ ΚΑ, ζπληέιεζαλ ηα κέγηζηα ζηελ φιν θαη δηνγθνχκελε ηάζε πνπ εκθαλίδνπλ νη εξγαδφκελνη ζηε ρψξα καο γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία ζε πνιχ λεαξή ειηθία. ραξαθηεξηζηηθφ σο πξνο απηφ είλαη ην γεγνλφο πσο ελψ ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ γηα άηνκα ειηθίαο απφ 55 έσο 64 εηψλ ην 1960-66 βξίζθνληαλ ζην 81,5%, ην 1986-90 πέθηνπλ ζην 65,7% ζεκεηψλνληαο θάκςε ηεο ηάμεο ηνπ 15,8%. Γηα ηηο ίδηεο πεξηφδνπο θαη γηα άηνκα άλσ ησλ 65 εηψλ ε κείσζε είλαη αθφκα εληππσζηαθφηεξε αθνχ θηάλεη ην 30% 18. 4) Ποζοζηά Αναπλήπωζηρ Σν ειιεληθφ.κ.α. έρεη επαλεηιεκκέλα ραξαθηεξηζζεί σο έλα απφ ηα πιένλ γελλαηφδσξα ζε παγθφζκην επίπεδν. Όρη άδηθά αθνχ ηφζν ζην δεκφζην φζν θαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ηα πξνβιεπφκελα πνζνζηά αλαπιήξσζεο γηα θάπνηνλ εξγαδφκελν πνπ απνρσξεί ππφ ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο μεπεξλνχλ πνιιέο θνξέο αθφκα θαη ην 100%. ην Η.Κ.Α. φκσο ηα πξαγκαηηθά κέζα πνζνζηά αλαπιήξσζεο ππνιείπνληαη αξθεηά απηψλ ησλ επηπέδσλ σο απνηέιεζκα κηαο ζεηξάο ξπζκίζεσλ πνπ σζνχλ πξνο εηζθνξνδηαθπγή θαη αιινηψλνπλ ηελ αληαπνδνηηθή ζρέζε κεηαμχ εηζθνξψλ θαη χςνπο ηεο ζχληαμεο. Γηα ηνπο δηθαηνχρνπο ηνπ Η.Κ.Α., ε ζχληαμε πξνθχπηεη απφ έλαλ ζπλδπαζκέλν ππνινγηζκφ ησλ ζπληάμηκσλ εηψλ θαη ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ κηζζψλ ησλ ηειεπηαίσλ πέληε ρξφλσλ. Αλαιφγσο ηνπ χςνπο ηεο ζπληαμηνδνηηθήο ηνπ βάζεο ν εξγαδφκελνο θαηαηάζζεηαη ζε κηα εθ ησλ 22 θιάζεσλ θαη ιακβάλεη πνζνζηφ αλαπιήξσζεο πνπ αληηζηνηρεί ζηα ζπληάμηκα έηε ηνπ. Ο Πίλαθαο Α ηνπ Παξαξηήκαηνο, ζπλνςίδεη ηα πνζνζηά αλαπιήξσζεο πνπ πξνβιέπνληαη ζε ζρέζε κε απηέο ηηο κεηαβιεηέο. Όπσο ζαθψο πξνθχπηεη απφ ηα ζηνηρεία ηνπ Πίλαθα Α ηνπ Παξαξηήκαηνο, ηα πςειφηεξα πνζνζηά αλαπιήξσζεο, νπζηαζηηθά 18 Λέαλδξνο (1996). 22

πξνβιέπνληαη γηα ηνπο εξγαδφκελνπο πνπ παξνπζηάδνπλ ην ρακειφηεξν εηζφδεκα θαη ηα ιηγφηεξα αζθαιηζκέλα έηε. Σν ζηνηρείν απηφ ζπληζηά θαη ην πξψην θίλεηξν πξνο εηζθνξνδηαθπγή. Αλ θαη είλαη γεληθά απνδεθηφ πσο ζηφρνο ελφο ΚΑ είλαη ε ζηήξημε ησλ πιένλ αδπλάησλ, ε νινθιεξσηηθή θαιθίδεπζε ηεο ζρέζεο αληαπνδνηηθφηεηαο γηα φζνπο παξνπζηάδνπλ πιήξεο ηζηνξηθφ αζθαιηζηηθνχ βίνπ είλαη αλακελφκελν λα ηξνθνδνηήζεη κηα εθηεηακέλνπ ηχπνπ εηζθνξνδηαθπγή αιιά θαη δήισζε εηζνδήκαηνο ρακειφηεξνπ ηνπ πξαγκαηηθνχ 19. Γεχηεξνλ, θίλεηξα γηα εηζθνξνδηαθπγή παξέρεη ην γεγνλφο φηη ε ζπληαμηνδνηηθή βάζε πξνθχπηεη απφ έλαλ πνιχ κηθξφ αξηζκφ εηψλ. Δξγαδφκελνο ν νπνίνο έρεη νπζηαζηηθά ζεκειηψζεη ζπληαμηνδνηηθφ δηθαίσκα ζε πνιχ κηθξή ειηθία κπνξεί ζε ζπλελλφεζε κε ηελ εξγνδνζία λα «εμνηθνλνκεί» αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο, ελψ κηα «ηειεπηαία ππεξπξνζπάζεηα» ζηε δχζε ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπ βίνπ δελ ζίγεη θαλέλα αζθαιηζηηθφ ηνπ δηθαίσκα. Αθφκα ρεηξφηεξα, ν ππνινγηζκφο ηεο ζπληαμηνδνηηθήο βάζεο επί ησλ ηειεπηαίσλ πέληε εηψλ ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ, επηηξέπεη ηε ζηξέβισζε ηνπ ζπζηήκαηνο ππνινγηζκνχ ηεο ζχληαμεο αθνχ επηηξέπεη ηελ ζπλελλφεζε εξγνδφηε-εξγαδνκέλνπ γηα ηελ ηερλεηή δηφγθσζε ησλ απνδνρψλ ησλ ηειεπηαίσλ θξίζηκσλ ρξφλσλ. Δίλαη πξνθαλέο πσο κε ηνλ ηξφπν απηφ εθηφο ηνπ φηη θαηαδνιηεχεηαη ην ζχζηεκα, απνλέκνληαη ζπληάμεηο δπζαλάινγεο πξνο ηηο εηζθνξέο πνπ έρνπλ θαηαβιεζεί 20. Σξίηνλ, θαη αθφκα ζεκαληηθφηεξα, ε φπνηα ζρέζε αληαπνδνηηθφηεηαο λνζεχεηαη απφ ηελ ιεηηνπξγία ησλ θαηψηαησλ νξίσλ. χκθσλα κε ηε λνκνζεζία νη θαηψηαηεο ζπληάμεηο ζην Η.Κ.Α. δελ κπνξνχλ λα ππνιείπνληαη ελφο πνζνζηνχ επί ηνπ εθάζηνηε θαηψηαηνπ εκεξνκηζζίνπ ηνπ αλεηδίθεπηνπ εξγάηε. Ζ ξχζκηζε απηή παξέρεη άιιν έλα θίλεηξν γηα εηζθνξνδηαθπγή, αθνχ ε θαηψηαηε ζχληαμε ε νπνία θαη απνλέκεηαη ζηηο πξψηεο 6 θιάζεηο 21 εγγπάηαη απνδφζεηο ίζεο κε απηέο πνπ πξνβιέπνληαη κε αζθάιηζε 25 εηψλ θαη απνθέξεη εηζφδεκα ζηα επίπεδα ηνπ 44% ηνπ ηξέρνληνο δηάκεζνπ εηζνδήκαηνο 22. Καζφινπ ηπραία ινηπφλ, ε πιεηνςεθία ησλ αζθαιηζκέλσλ ζην Η.Κ.Α. ζεκειηψλεη δηθαίσκα ζε ζχληαμε κε ιηγφηεξα απφ 20 έηε αζθάιηζεο. 19 Πξνβφπνπινο (1985). 20 Ό.π. 21 Κεληξν Πξνγξακκαηηζκνχ θαη Οηθνλνκηθψλ Δξεπλψλ (1992). 22 Mylonas and de la Maisoneuve (1997). 23

Δμίζνπ ζεκαληηθή γηα εηζθνξνδηαθπγή αλαδεηθλχεηαη ε ιεηηνπξγία ηεο 8 εο αζθαιηζηηθήο θιάζεο σο «θαησθιηνχ» πέξαλ ηνπ νπνίνπ δελ απνδίδνληαη ζεκαληηθά επηδφκαηα. Όινη νη παξαπάλσ παξάγνληεο νδεγνχλ ζην παξάδνμν ηεο ζπλχπαξμεο πςειψλ πνζνζηψλ αλαπιήξσζεο κε ρακειέο ζπληάμεηο σο απνηέιεζκα ησλ ειάρηζησλ εηψλ αζθάιηζεο. Σειηθά, ηα πξαγκαηηθά κέζα πνζνζηά αλαπιήξσζεο ζην ΗΚΑ αλέξρνληαη ζην 62% 23. Σα ηζρπξφηαηα θίλεηξα πνπ δίλεη ην ειιεληθφ ζχζηεκα γηα εηζθνξνδηαθπγή απνδεηθλχνληαη απφ κειέηε ηνπ Ο.Ο..Α., ζηελ νπνία ην πνζφ ησλ εηζθνξψλ ζεσξείηαη σο επελδπκέλν θεθάιαην θαη γίλεηαη απφπεηξα λα ππνινγηζζεί ε «απφδνζή ηνπ» ππφ ηε κνξθή ηεο ζπληαμηνδνηηθήο παξνρήο. Δχθνια γίλεηαη αληηιεπηφ πσο ζην βαζκφ πνπ ηελ θαιχηεξε απφδνζε (8,8% εηεζίσο!) εγγπάηαη ε ζεκειίσζε δηθαηψκαηνο ζε ειηθία 65 εηψλ ζηα θαηψηαηα φξηα ηνπ Η.Κ.Α. ν εξγαδφκελνο δελ έρεη θαλέλαλ ιφγν γηα επηδίσμε πιήξνπο ζχληαμεο 35εηίαο 24. Έσο ην 1990 ε αλαπξνζαξκνγή ησλ ζπληάμεσλ ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ηελ εμέιημε ηνπ θαηψηαηνπ εκεξνκηζζίνπ θαη ζπλεπψο αθνινπζνχζε ηελ άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο γεγνλφο ζην νπνίν νθείιεηαη έλα κεγάιν κέξνο ησλ ειιεηκκάησλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζην ΗΚΑ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 25. Έθηνηε νη ζπληάμεηο αλαπξνζαξκφδνληαη κε βάζε ηνπο κηζζνχο ησλ Γεκνζίσλ Τπαιιήισλ νη νπνίνη θαζνξίδνληαη απφ ad hoc πνιηηηθέο απνθάζεηο. Ζ εμέιημε απηή είρε σο απνηέιεζκα θαηά ηελ ηξηεηία 1990-93 λα γλσξίζνπλ νη πξαγκαηηθέο ζπληάμεηο κείσζε ηεο ηάμεο ηνπ 20%. ήκεξα, ε θαηψηαηε ζχληαμε βξίζθεηαη ζηα 20 θαζαξά θαηψηαηα εκεξνκίζζηα, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη πσο καδί κε ηελ επηθνπξηθή ε θαηψηαηε ζχληαμε ππεξβαίλεη ηνλ βαζηθφ κηζζφ ζηε βηνκεραλία. Σν πνζφ απηφ είλαη πξνθαλψο εμαηξεηηθά πςειφ σο πξνο ηνλ εξγαηηθφ κηζζφ θαη δίλεη κε ηε ζεηξά ηνπ άιιν έλα θίλεηξν γηα εηζθνξνδηαθπγή. ην Γεκφζην Σνκέα ηφζν ζηνλ επξχ φζν θαη ζην ζηελφ ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο μεπεξλά ην 100% (ζηα εηδηθά ηακεία είλαη δπλαηφλ λα θηάζεη θαη ην 150%) θαη ζπλήζσο ππνινγίδεηαη ζηε βάζε ηνπ ηειεπηαίνπ κηζζνχ. Σα 23 Σήληνο (2003). 24 Mylonas and de la Maisoneuve (1997). 25 ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ην θαηψηαην εκεξνκίζζην απμήζεθε θαηά 40% κε θπζηθφ απνηέιεζκα λα δηνγθσζνχλ νη ζπληαμηνδνηηθέο ππνρξεψζεηο ζε αλάινγν βαζκφ, Μαηζαγγάλεο (2004). 24

πξαγκαηηθά πνζνζηά αλαπιήξσζεο είλαη ζηελ νπζία αθφκα κεγαιχηεξα αθνχ γηα ηνπο ππαιιήινπο ηνπ θξάηνπο πξνβιέπεηαη θαη ε θαηαβνιή εθάπαμ. Δπίζεο, ζε πνιινχο ππαιιήινπο ηνπ Γεκνζίνπ θαηαβάιινληαη λφκηκα πεξηζζφηεξεο ηεο κηαο ζπληάμεηο αθνχ είλαη κέιε ηακείσλ πνπ αζθαιίδνπλ ηελ ηδηφηεηα θαη φρη ηελ εξγαζία (π.ρ. Γηθεγφξνη-Μεραληθνί Γεκνζίνπ). 5) ΔΗΦΟΡΔ Αλ ν εμνξζνινγηζκφο ηνπ ζθέινπο ησλ δαπαλψλ γηα ζπληάμεηο ζηεξίρζεθε θαηά θχξην ιφγν ζηελ ζχλδεζε ηεο αλαπξνζαξκνγήο ησλ ζπληάμεσλ κε ηηο εμειίμεηο ζην κηζζνιφγην ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ε πξνζπάζεηα γηα ηφλσζε ηεο πιεπξάο ησλ εζφδσλ ηνπ ζπζηήκαηνο ζηεξίρζεθε ζε κηα γεληθεπκέλε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ εηζθνξψλ θαζψο θαη ζηελ αχμεζε ησλ ειάρηζησλ απαηηνχκελσλ εηψλ γηα ζπληαμηνδφηεζε απφ 13,5 ζε 15 (λφκνο 1902/90). Δλψ ινηπφλ νη εηζθνξέο ζην ΗΚΑ έσο ην 1990 θπκαίλνληαλ ζην 27% ησλ απνδνρψλ (10% νη αζθαιηζκέλνη θαη 17% νη εξγνδφηεο), αξρηθά επηβιήζεθε κηα αχμεζε ηεο ηάμεο ησλ ηξηψλ πνζνζηηαίσλ κνλάδσλ θαη ελ ζπλερεία κε λέεο απμήζεηο ην 1993 ην αζθάιηζηξν έθηαζε ζην χςνο ηνπ 33,65%. Απηή ε αλνδηθή πνξεία ζπλερίζηεθε κέρξη ζήκεξα νπφηε θαη νη εηζθνξέο έρνπλ δηακνξθσζεί ζηα επίπεδα ηνπ 44,06% θαη ηνπ 50,66% γηα ηα Βαξέα θαη Αλζπγηεηλά Δπαγγέικαηα (ΒΑΔ). Άιιε ζεκαληηθή κεηαξξχζκηζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 αθνξά ζηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ 2084/92 ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο θαζηεξψλνληαλ ππνρξεσηηθέο εηζθνξέο γηα ην ζχλνιν ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ θαζψο θαη φζσλ ππάγνληαλ ζηα «εηδηθά ηακεία». Έσο ηφηε νη δεκφζηνη ππάιιεινη δελ πιήξσλαλ εηζθνξέο ελψ ππήξρε ε ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο σο εξγνδφηε γηα θαηαβνιή ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ηνπο δηθαησκάησλ ζην αθέξαην. Αξρηθά ππήξμε επηβνιή πνιχ κηθξνχ αζθαιίζηξνπ ην νπνίν φκσο πνιχ γξήγνξα απμήζεθε κέρξη ην 1995 νπφηε θαη εμνκνηψζεθε κε απηφ ηνπ ΗΚΑ. Παξά ην γεγνλφο πσο ε επηβνιή αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ ζηνπο δεκνζίνπο ππαιιήινπο απνηειεί αλακθίβνια ζεηηθή εμέιημε, ζεκαληηθά πξνβιήκαηα εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ ζε ζρέζε κε ηελ νξγάλσζε ηνπ ηακείνπ ηνπ Γεκνζίνπ. πγθεθξηκέλα, νη εηζθνξέο πηζηψλνληαη ζε δηαθνξεηηθφ ινγαξηαζκφ 25

απφ απηφλ πνπ ρξεκαηνδνηεί ηηο ζπληάμεηο, ελψ εξγνδνηηθέο εηζθνξέο δελ ρξεψλνληαη ζην θξάηνο νχηε σο ινγηζηηθή εγγξαθή κε απνηέιεζκα λα ζεκεηψλεηαη ηεξάζηηα ζχγρπζε αλαθνξηθά κε ην επίπεδν ησλ νθεηιψλ ηνπ θξάηνπο πξνο ηνπο ππαιιήινπο ηνπ θαη ηνλ ηξφπν ρξεκαηνδφηεζήο ηνπο. Οη απμήζεηο ζηα πνζνζηά ησλ εηζθνξψλ είραλ θπζηθά ζεηηθή επίδξαζε ζην ζθέινο ησλ εζφδσλ ησλ ηακείσλ δίλνληαο ζεκαληηθή βνήζεηα ζηνπο αζθαιηζηηθνχο νξγαληζκνχο ζην κέησπν ηεο ζπγθξάηεζεο ησλ ειιεηκκάησλ ηνπο. Μέρξη ην 1994, ην ΗΚΑ παξνπζίαζε αχμεζε ησλ εζφδσλ ηνπ ηεο ηάμεο ηνπ 106% κε απνηέιεζκα ην δηαρεηξηζηηθφ έιιεηκκά ηνπ λα κεησζεί ζην κηζφ. Απφ ηελ άιιε κεξηά φκσο νη απμήζεηο απηέο επηβάξπλαλ ζεκαληηθά ην θφζηνο παξαγσγήο θαη έπιεμαλ ηε δηεζλή αληαγσληζηηθφηεηα ηδηαίηεξα ησλ επηρεηξήζεσλ εληάζεσο εξγαζίαο νη νπνίεο θαη είλαη πνιπάξηζκεο ζηε ρψξα καο. Δπίζεο, κείσζαλ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ην πξαγκαηηθφ εηζφδεκα ησλ εξγαδνκέλσλ ελψ άζθεζαλ θαη ηδηαίηεξα αξλεηηθή επίδξαζε ζην πνζνζηφ απαζρφιεζεο. Ηδηαίηεξε κλεία ζα πξέπεη ηέινο λα γίλεη γηα ηελ ζπλεηζθνξά ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ θαζψο θαη γηα ηνπο θνηλσληθνχο πφξνπο πνπ φπσο ήδε έρνπκε πεη απνηεινχλ ζεκαληηθέο ζπληζηψζεο ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ειιεληθνχ ΚΑ. Βαζηθή ζπλέπεηα ηνπ θιαδηθνχ θαηαθεξκαηηζκνχ ηνπ ζπζηήκαηνο ππήξμε ε παγίσζε ηεξάζηησλ αληζνηήησλ αλάκεζα ζε δηάθνξεο επαγγεικαηηθέο νκάδεο ηφζν σο πξνο ηελ θαηαβνιή εηζθνξψλ φζν θαη σο πξνο ηελ ρνξήγεζε αζθαιηζηηθψλ παξνρψλ. ηελ θαηεχζπλζε απηή ζπκβάιιεη ε θαηνρχξσζε θνηλσληθψλ πφξσλ θαη κεηαβηβάζεσλ ηνπ πξνυπνινγηζκνχ νη νπνίεο φπσο καξηπξά ν Πίλαθαο 3 θαηεπζχλνληαη θαηά θχξην ιφγν πξνο ηα ηακεία ησλ αζθαιηζκέλσλ κε ηα πςειφηεξα εηζνδήκαηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ θαζηεξψλεηαη κηα αληίζηξνθνπ ηχπνπ πξννδεπηηθφηεηα, θαζψο ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ πνπ απνιακβάλνπλ πςειήο αζθαιηζηηθήο θάιπςεο θαηφξζσζαλ λα κεηαθπιίζνπλ ην θφζηνο ηεο ρξεκαηνδφηεζήο ηεο ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ 26. 26 Λέαλδξνο (1996). 26

Πίνακαρ 3: ςμμεηοσή Πποϋπολογιζμού ζηη Υπημαηοδόηηζη ηηρ Κοινωνικήρ Αζθάλιζηρ Οπγανιζμόρ Βοήθεια Πποϋπολογιζμού ωρ % ζηιρ ειζθοπέρ ηων αζθαλιζμένων ΙΚΑ 30 Αγποηική Τπάπεζα 57 Γικηγόποι 342 Τπάπεζα Δλλάδορ 140 Γημοζιογπάθοι 947 Φωποθύλακερ 5 Σςνδικαλιζηέρ 3046 Πεγή: Βνπξινχκεο (2003) 6)Σο ύζηημα νεοειζεπσομένων με ηο νόμο 2084/92 Ζ έσο ηψξα παξνπζίαζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ειιεληθνχ ΚΑ αθνξά φζνπο εηζήιζαλ ζηε αγνξά εξγαζίαο πξηλ ηελ 1/1/1993. Σα αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα ησλ ππνινίπσλ ξπζκίδνληαη απφ ηνλ λ.2084/1992 ν νπνίνο εηζάγεη πνιχ απζηεξφηεξεο ξπζκίζεηο, νη ζεκαληηθφηεξεο απφ ηηο νπνίεο είλαη: - Κνηλφ φξην ειηθίαο γηα άλδξεο θαη γπλαίθεο θαη γηα φια ηα ηακεία ζηα 65 ρξφληα - Πνζνζηά εηζθνξψλ ίδηα κε ην ΗΚΑ θαη κάιηζηα ρσξίο αλψηαην φξην - Καζηέξσζε ηξηκεξνχο ρξεκαηνδφηεζεο θαηά 3/9 γηα θάζα ζπκκεηέρνληα (θξάηνο, εξγνδφηεο, εξγαδφκελνο) - Μέγηζην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο 60% γηα θχξηα θαη 20% γηα επηθνπξηθή ζχληαμε - Πνζνζηά αλαπιήξσζεο επζέσο αλάινγα ησλ εηψλ αζθάιηζεο - Γξαζηηθή κείσζε ηεο θαηψηαηεο ζχληαμεο ηνπ ΗΚΑ ζηα επίπεδα ηνπ 25% ησλ ζεκεξηλψλ θαηψηαησλ νξίσλ. Τπνινγίδεηαη πσο νη ξπζκίζεηο απηέο ζα νδεγήζνπλ ζε πεξηνξηζκφ ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ δηθαησκάησλ αθφκα θαη ηεο ηάμεο ηνπ 60% γηα ηνπο δηθαηνχρνπο ηνπ λένπ ζπζηήκαηνο. Έηζη πιάη ζηηο παξαδνζηαθέο ελδνγελεαθνχ ηχπνπ αδηθίεο πξνζηίζεηαη θαη κηα λέα δηαγελεαθήο κνξθήο απηή ηε θνξά. 27

7) Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΟΤ ΚΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Ο ππνρξεσηηθφο ραξαθηήξαο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ηελ εμνκνηψλεη κε ηε θνξνινγία θαη κε ηελ έλλνηα απηή εμ νξηζκνχ νπνηνδήπνηε ζχζηεκα αζθάιηζεο παξάγεη ζηξεβιψζεηο ζην ρψξν ηεο νηθνλνκίαο ζε ηξεηο θπξίσο αγνξέο: ζηηο αγνξέο πξντφλησλ, εξγαζίαο θαη ζηηο θεθαιαηαγνξέο. Δπλφεην είλαη πσο ζηφρνο θάζε ζπζηήκαηνο αζθάιηζεο ζα πξέπεη λα είλαη ε ειαρηζηνπνίεζε ησλ ζηξεβιψζεσλ απηψλ πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζζεί ε θαηά ην δπλαηφλ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο νηθνλνκίαο. Όπσο ζα δνχκε ην ειιεληθφ ΚΑ θάζε άιιν παξά βνεζά πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. 7.1) Αγοπέρ Πποϊόνηων: Απφ ηελ επηβνιή αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ επεξεάδνληαη νη ηηκέο αγαζψλ ιφγσ ηνπ αζξνηζηηθνχ απνηειέζκαηνο ζε απηέο ηνπ κε-κηζζνινγηθνχ θφζηνπο ηνπ εξγαδνκέλνπ. Δηδηθφηεξα ζηελ Διιάδα πξνθχπηνπλ κηα ζεηξά πεξαηηέξσ ζηξεβιψζεσλ ιφγσ: Α) Σσλ ιεγφκελσλ θνηλσληθψλ πφξσλ νη νπνίνη θαη ζπληζηνχλ εηδηθή θνξνινγία επί ζπγθεθξηκέλσλ πξντφλησλ γηα ηε ζηήξημε ησλ εζφδσλ νξηζκέλσλ ηακείσλ Β) Σεο χπαξμεο ηδηαίηεξσλ ηακείσλ γηα ζπγθεθξηκέλεο επηρεηξήζεηο θπξίσο ηνπ Γεκφζηνπ Σνκέα ηα νπνία φπσο είδακε είλαη εμαηξεηηθά γελλαηφδσξα ζηνπο φξνπο απνλνκήο ζπληάμεσλ. Σα ζπγθεθξηκέλα ηακεία επηβάιινπλ πνιχ κεγαιχηεξεο εηζθνξέο ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νπνίσλ βαξχλεη ηελ επηρείξεζε. Ζ ιεηηνπξγία ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ ζε νιηγνπσιηαθέο ή κνλνπσιηαθέο δνκέο αγνξάο ζεκαίλεη πσο ην επηπιένλ θφζηνο ηεο πξνλνκηαθήο απηήο αληηκεηψπηζεο κεηαθπιχεηαη ζηνλ θαηαλαισηή-πνιίηε κέζα απφ ηελ πςειφηεξε ηηκή αλά κνλάδα πξντφληνο πνπ είλαη ππνρξεσκέλε λα επηβάιιεη ε επηρείξεζε 27. 7.2) Αγοπέρ Δπγαζίαρ: Θεσξνχληαη σο ε θαη εμνρήλ πεγή αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο αθνχ ε επίδξαζή ηνπο έρεη ζεκαληηθά καθξννηθνλνκηθά αιιά θαη κηθξννηθνλνκηθά απνηειέζκαηα. ε μακποοικονομικό επίπεδο ε θνηλσληθή αζθάιηζε επηδξά κέζσ ηνπ κε κηζζνινγηθνχ θφζηνπο πάλσ ζην θφζηνο εξγαζίαο θαη θαηά ζπλέπεηα ζηε 27 Σήληνο (2003). 28

δηεζλή αληαγσληζηηθφηεηα ησλ πξντφλησλ κηαο ρψξαο αιιά θαη ζηα επίπεδα απαζρφιεζεο. ηελ Διιάδα φπσο είδακε ην ζπλνιηθφ πνζνζηφ επηβάξπλζεο ζην ΗΚΑ αλέξρεηαη ζην 44,06% θαη 55,06% γηα ηα ΒΑΔ επί ησλ ζπλνιηθψλ απνδνρψλ. Σν πνζνζηφ απηφ πξνζεγγίδεη ηνλ κέζν φξν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Πίλαθαο 4) θαη κπνξεί εθ πξψηεο φςεο λα δεκηνπξγείηαη ε εληχπσζε πσο ην χςνο ηνπ δελ ζπληζηά ηδηαίηεξν πξφβιεκα γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Όπσο φκσο παξαηεξεί ν Σήληνο απηέο νη κηζζνινγηθέο δαπάλεο αθνξνχλ κφλν ζην ΗΚΑ θαη φρη ηνπο απηναπαζρνινχκελνπο θαη ηνπο αγξφηεο νη νπνίνη θαη επηβαξχλνληαη κε ειάρηζηεο εηζθνξέο ελψ απνηεινχλ άλσ ηνπ 20% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Αλ ιάβνπκε ινηπφλ ππφςε πσο ε ελ ιφγσ εηζθνξά αθνξά έλα κηθξφηεξν πνζνζηφ επί ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ζηελ νπζία ζπληζηά κηα κεγαιχηεξε επηβάξπλζε 28. Πίνακαρ 4: Ποζοζηά ειζθοπών ζε Δ.Δ-15 B DK D GR E F IRE I LUX NL A P SF SW UK EU 47,6 20 45,1 40,1 45,4 48,2 28,6 50,7 31 43,8 49,5 43,8 45,1 41,2 28,6 44,1 ε μικποοικονομικό επίπεδν νη ζηξεβιψζεηο αλαθέξνληαη ζε φηη έρεη λα θάλεη κε ηα ηζρπξφηαηα θίλεηξα πνπ παξέρνληαη γηα πξφσξε απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία αιιά θαη ηα εκπφδηα πνπ ηίζεληαη ζηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Όζνλ αθνξά ζηα θίλεηξα γηα ππόωπη ζςνηαξιοδόηηζη έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε πσο έλα ζχζηεκα πνπ εγγπάηαη πςειά επίπεδα αλαπιήξσζεο ηνπ εηζνδήκαηνο ρσξίο θακία νπζηαζηηθά αληαπνδνηηθή ζρέζε κεηαμχ εηζθνξψλ-απνδνρψλ αιιά θαη εμαηξεηηθά ειαζηηθά ειηθηαθά φξηα ζπληαμηνδφηεζεο είλαη απνιχησο θπζηθφ λα σζεί πξνο ηελ έμνδν απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο ζε κηθξή ζρεηηθά ειηθία. Απηφ γηαηί ε κε απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία φρη κφλν αλαζηέιιεη ηελ θαηαβνιή ηεο ζχληαμεο αιιά θαη επεηδή ην χςνο ηεο δελ πξφθεηηαη λα απμεζεί απφ ελδερφκελε παξάηαζε ηεο απαζρφιεζεο 29. Ηδηαίηεξα ειθπζηηθή είλαη απηή ε πξννπηηθή γηα ηνπο εξγαδφκελνπο ζην δεκφζην θαη κάιηζηα γηα ηηο κεηέξεο αλειίθσλ. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ην 28 Ό.π. 29 Πξνβφπνπινο θαη Καπφπνπινο (2003) 29

ζχζηεκα «εμαλαγθάδεη ζε απνρψξεζε» γηα ην θφβν ηπρφλησλ κεηαβνιψλ ζηε λνκνζεζία. εκαληηθφηαηα φκσο πξνβιήκαηα δεκηνπξγνχλ ηα άληζα αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα αλάκεζα ζε εξγαδφκελνπο ζην δεκφζην θαη ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο σο πξνο ηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Δίλαη απφιπηα θπζηθφ εξγαδφκελνη ζηα «επγελή ηακεία» λα δηζηάδνπλ λα κεηαθηλεζνχλ ζε ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο πξηλ ηελ ζεκειίσζε ψξηκσλ ζπληαμηνδνηηθψλ δηθαησκάησλ αθνχ ε ππαγσγή ηνπο ζην Η.Κ.Α ζα ζήκαηλε ηελ πεξηζηνιή ησλ ηδηαίηεξα επλντθψλ παξνρψλ ησλ νξγαληζκψλ απηψλ (θαη απηφ παξά ην γεγνλφο φηη κπνξεί λα γίλεη κεηαθνξά ζεκειησκέλσλ δηθαησκάησλ). Αληίζεηα, ε νξζνινγηθή αηνκηθή ζπκπεξηθνξά επηβάιιεη ζπληαμηνδφηεζε απφ ην δεκφζην ζε λεαξή ειηθία θαη ζπλέρηζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Ζ θαηάζηαζε απηή δεκηνπξγεί ζηξεβιψζεηο ζηελ άξηζηε θαηαλνκή πφξσλ θαη κε ηελ έλλνηα απηή είλαη δπλαηφλ λα απνηειέζεη ηξνρνπέδε ζηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο. Δηδνκέλε φκσο απφ κία άιιε ζθνπηά, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ έκκεζε επηδφηεζε ηεο ηδησηηθήο νηθνλνκίαο απφ ηελ θξαηηθή, αθνχ επηρεηξήζεηο ηεο ηειεπηαίαο δχλαληαη λα ζηξαηνινγνχλ ηνπο πξφζθαηα ζπληαμηνδνηεκέλνπο θαη έκπεηξνπο ππαιιήινπο ησλ θξαηηθψλ αληαγσληζηψλ ηνπο κε ρακειφ πνιιέο θνξέο ηίκεκα 30. 7.3) Αγοπέρ Κεθαλαίος: Θα εμεηάζνπκε ηελ επίδξαζε ηνπ ΚΑ ζηηο αγνξέο θεθαιαίνπ θπξίσο κέζα απφ ηελ δηαρξνληθή εμέιημε ηνπ επηπέδνπ ηεο απνηακίεπζεο ζηελ Διιάδα γηα ηελ πεξίνδν 1980-19999. Όπσο πξνθχπηεη απφ ηα ζηνηρεία ηνπ Πίλαθα 5 ε εζληθή απνηακίεπζε αθνινχζεζε θζίλνπζα πνξεία γηα φιε απηή ηελ πεξίνδν ζε αλάινγν κάιηζηα βαζκφ πξνο ηελ απμεηηθή ηάζε ηφζν ησλ δεκνζίσλ εζφδσλ φζν θαη ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ. Αλ θαη δελ ζα ήηαλ παξάινγν λα εμεγήζεη θάπνηνο ηελ πηψζε απηή κε αλαθνξά ζηηο φιν θαη απμαλφκελεο αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο αιιά θαη ζηελ φιν θαη απμαλφκελε ζηήξημε πνπ θαιείηαη λα παξάζρεη ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο ζηα αζθαιηζηηθά ηακεία, ζην βαζκφ πνπ ηέηνηα δεηήκαηα απαηηνχλ ηδηαίηεξεο νηθνλνκεηξηθέο κειέηεο πνπ ζηελ Διιάδα δελ είλαη 30 Δπηηξνπή γηα ηελ εμέηαζε ηεο Μαθξνπξφζεζκεο Οηθνλνκηθήο πνιηηηθήο (1997). 30