ΣΑΕΙ ΚΑΙ ΡΕΤΜΑΣΑ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΤΙΚΗ ΣΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ

ΣΑΕΙ ΚΑΙ ΡΕΤΜΑΣΑ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΤΙΚΗ ΣΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΛΣΑΓΩΓΘ ΜΕΚΟΔΟΛΟΓΛΑ ΡΑΑΔΟΣΛΑΚΘ ΜΟΥΣΛΚΘ ΚΑΦΕ ΑΜΑΝ-ΚΑΦΕ ΣΑΝΤΑΝ ΕΜΡΕΤΛΚΑ ΛΑΪΚΘ ΜΟΥΣΛΚΘ ςελ.3-4 ςελ.4 ςελ.5-7 ςελ.8-9 ςελ.10-16 ςελ.17-21 ΕΥΜΑΤΑ ΤΘΣ ΕΛΛΘΝΛΚΘΣ ΜΟΥΣΛΚΘΣ ΑΡΟ ΤΟ ϋ70 ΚΑΛ ΕΡΕΛΤΑ ςελ.22-25 ΒΛΒΛΛΟΓΑΦΛΑ ςελ.26 2

ΕΙΑΓΩΓΗ Με τον όρο «ελληνική μουςική» εννοοφμε ςυνικωσ τθν μουςικι και τα τραγοφδια που δθμιοφργθςαν και δθμιουργοφν Ζλλθνεσ και Ελλθνίδεσ, επϊνυμα ι ανϊνυμα, ατομικά ι ςυλλογικά, ςτον ελλαδικό χϊρο αλλά και εκτόσ αυτοφ. Θ ελλθνικι μουςικι διαφοροποιείται ανάλογα με τισ ιςτορικζσ περιόδουσ.η Νεϊτερθ ελλθνική παράδοςθ βαςίηεται ςε δυο ςτοιχεία: τη βυηαντινι εκκλθςιαςτικι μουςική και τη λαϊκή μουςικι, που πικανότατα προζρχεται από τη βυηαντινή λαϊκή μουςικι, μολονότι ςε οριςμζνεσ από τισ πιο απομονωμζνεσ περιοχέσ έχει διατθριςει και οριςμζνα αρχαία ελλθνικά ή άλλθσ προζλευςθσ κατάλοιπα. Και ενώ η ίδια η λαϊκή μουςική φαίνεται να έχει πολύ μικρή επίδραςθ από την τοφρκοαραβική μουςικι, τα όργανά τθσ ζχουν προζλευςθ τοφρκο-άραβο-περςικι. Στα νθςιά ςυναντούμε ιταλικέσ επιδράςεισ, ςτη Βόρεια Ελλάδα μουςικά γζνθ που επικρατούν ςε όλα τα κεντρικά Βαλκάνια. Η λαϊκή μουςική τησ Ελλάδασ είναι ελάχιςτα γνωςτή ςε ςχζςθ με τη λαϊκή μουςική άλλων χωρών. Η ποικιλία των τραγουδιών είναι μεγάλθ, οι ρυκμοί ευαίςκθτοι και πολφπλοκοι για τουσ Δυτικοευρωπαίουσ, ενώ οι τρόποι και οι κλίμακεσ ακολουκούν την ανατολική παράδοςθ. Αυτή η δφναμθ τησ παράδοςθσ εμπόδιςε ςε ένα βακμό την ειςροή τησ ξζνθσ δυτικοευρωπαϊκήσ μουςικήσ ςτην Ελλάδα μετά την απελευκζρωςθ. Πταν λοιπόν φςτερα από τα τετρακόςια χρόνια τθσ τουρκοκρατίασ θ Ελλάδα ορκοπόδθςε ωσ ζκνοσ και ωσ κράτοσ, είχε δθμιουργθκεί θ εξισ κατάςταςθ ςτισ δφο πλευρζσ τθσ Ευρϊπθσ: Στθν Ελλάδα ανκοφςε ιδθ το δθμοτικό τραγοφδι και το βυηαντινό μζλοσ, δφο ςτθρίγματα, γφρω από τα οποία ο ελλθνιςμόσ μπόρεςε να ςυςπειρωκεί και να διατθριςει τα ικθ και τα ζκιμά του, τθν γλϊςςα του και τθν ψυχι του. Στθν Ευρϊπθ πάλι, με τθν εμφάνιςθ κατά τον 120 αι. τθσ πολυφωνίασ, φαινομζνου που ζχει τισ ρίηεσ του ςτθν φυςικι διαφορά φψουσ που υπάρχει ανάμεςα ςτισ ανδρικζσ και τισ γυναικείεσ ι τισ παιδικζσ φωνζσ, θ μουςικι γνϊριςε μια τεράςτια ϊκθςθ ωσ προσ τισ δυνατότθτζσ τθσ. Αυτό ζγινε θ απαρχι τθσ ανζγερςθσ του λαμπροφ οικοδομιματοσ που λζγεται δυτικοευρωπαϊκι ζντεχνθ μουςικι. Βοικθςε και ο διαχωριςμόσ φωνθτικισ και ενόργανθσ μουςικισ και, τζλοσ, θ κακιζρωςθ ενόσ πλιρουσ ςυςτιματοσ ςθμειογραφίασ, το οποίο ςε αντίκεςθ με τθν βυηαντινι παραςθμαντικι, ατελι κατά μεγάλο μζροσ, κατζγραφε με ακρίβεια τθν ςυχνότθτα, δθλαδι το τονικό φψοσ των μουςικϊν φκόγγων, κακϊσ και τθν χρονικι τουσ διάρκεια. Ιταν φυςικό, αμζςωσ μετά τθν ςφςταςθ του ελλθνικοφ κράτουσ, να υπάρξουν, εκ μζρουσ τθσ Δφςεωσ κυρίωσ, προςπάκειεσ διάδοςθσ τθσ δυτικισ 3

μουςικισ ςτθν Ελλάδα μεταδίδοντασ ζτςι ζνα πολιτιςτικό φαινόμενο ςε μια χϊρα που δεν το γνϊριηε, με εξαίρεςθ τα Επτάνθςα που, για μία μεγάλθ χρονικι περίοδο δεν γνϊριςαν τθν τουρκοκρατία. Στθν ςφγχρονθ εποχι θ ελλθνικι μουςικι επθρεάηεται από τθν δφςθ κυρίωσ και αυτό είναι αποτζλεςμα τθσ ειςροισ πολυάρικμων ειδϊν μουςικισ με κυριότερα είδθ τθν ποπ, ροκ και ραπ μουςικι. ΜΕΚΟΔΟΛΟΓΛΑ Αρχικά, χωριςτικαμε ςε ομάδεσ και οι υπεφκυνοι κακθγθτζσ μασ ανζκεςαν τισ ατομικζσ εργαςίεσ ςτισ οποίεσ κα εργαςτοφμε. Στθν ςυνζχεια, κάναμε αναηιτθςθ πλθροφοριϊν από το διαδίκτυο και βιβλία. Αφοφ, ςυγκεντρϊςαμε το κατάλλθλο υλικό από τισ πθγζσ μασ ζγινε ςφνταξθ των ατομικϊν μασ εργαςιϊν. Ζπειτα δθμιουργιςαμε διαφάνειεσ που εκπροςωποφν τισ απαντιςεισ ςτα ερευνθτικά μασ ερωτιματα και εργαςτικαμε πάνω ςτο ομαδικό κομμάτι τθσ ερευνθτικισ εργαςίασ, ο κακζνασ επζλεξε από ζνα κομμάτι τθσ ομαδικισ παρουςίαςθσ. Τζλοσ, θ ςυντακτικι ομάδα ςυνζκεςε τισ ατομικζσ εργαςίεσ και διαφάνειεσ κακϊσ και τα κομμάτια τθσ ομαδικισ παρουςίαςθσ και δθμιοφργθςε μια ενιαία παρουςίαςθ. 4

ΠΑΡΑΔΟΙΑΚΗ ΜΟΤΙΚΗ Θ ελλθνικι παραδοςιακι μουςικι ι αλλιϊσ δθμοτικι μουςικι περιζχει όλα τα τραγοφδια, τουσ ςκοποφσ και ρυκμοφσ των ελλαδικϊν περιοχϊν είναι ζνα από τα ςθμαντικότερα κομμάτια τθσ ελλθνικισ μουςικισ μασ παράδοςθσ και απαρτίηεται από τα εξισ κομμάτια: τα δθμοτικά τραγοφδια, τθν Κρθτικι λαϊκι μουςικι και το μικραςιάτικο. Οι παραπάνω κατθγορίεσ χωρίηονταν ςε υποκατθγορίεσ οι οποίεσ είναι : 1) Τα κλζφτικα δθμοτικά τραγοφδια τα οποία εγκωμιάηουν τθ ηωι των κλεφτϊν, τθν αντρειοςφνθ τουσ και τθν παλικαριά τουσ. Φωτίηουν τουσ κρυλικοφσ αγϊνεσ τθσ κλεφτουριάσ, ςτα χρόνια τθσ μακρόχρονθσ ςκλαβιάσ και του ξεςθκωμοφ του λαοφ μασ. Εξυμνοφν θρωικά κατορκϊματα και κυςίεσ. Γεμάτοσ ευγνωμοςφνθ ο λαόσ μασ ζπλεξε τα λαμπρά αυτά τα τραγοφδια που εγκωμιάηουν και μοιρολογοφν, εκφράηουν τόλμθ και λεβεντιά και τα διακρίνει ηωθρι εκφραςτικότθτα. 2)Τθσ ξενιτιάσ. Ο ξενιτεμόσ ιταν βαρφσ κι αβάςταχτοσ. Ο κόςμοσ τότε δεν πολφ ταξίδευε, ιταν άμακοσ και δεν άντεχε τα ξζνα. Ο αποχωριςμόσ ιταν ςκλθρόσ. Θ ξενιτιά ζχει βάςανα, πίκρεσ, καθμοφσ και πόνουσ. Μαγεφει, ξελογιάηει, πικραίνει τουσ γονιοφσ μαραίνει τουσ γιουσ, χωρίηει τα ηευγάρια. Ο πόνοσ ξεχφνεται ς' αυτά τα τραγοφδια, που ίςωσ είναι τα ωραιότερα τθσ δθμοτικισ μασ φιλολογίασ. 3)Τθσ αγάπθσ. Ο πόνοσ τθσ αγάπθσ ποτζ δεν ζλλειψε. Σε όλεσ τισ εποχζσ ο ερωτικόσ καθμόσ ιταν αγιάτρευτοσ είτε με τθ φτϊχεια είτε με τθν καλοπζραςθ. Θ νιότθ και θ ομορφιά ιταν τα καλά του ντουνιά και ο λαόσ τα τραγοφδθςε.τραγοφδθςε ζντονα τθν ευαιςκθςία και τθν τρυφερότθτα, το βαλάντωμα τθσ νζασ και το μαράηωμα του παλικαριοφ.ζχτιςε τθν πιο λιτι κι ευγενικι ποίθςθ,τα δθμοτικά τραγοφδια τθσ αγάπθσ. 4) Τα τραγοφδια τθσ τάβλασ ι του τραπεηιοφ τα οποία πιραν τθν ονομαςία αυτι επειδι τα τραγουδοφν κακιςτοί ςτα τραπζηια. Στουσ γάμουσ, ςτα πανθγφρια, ςτισ γιορτζσ, το γλζντι αρχίηει με μεηζδεσ, κραςί και αυτά τα ομαδικά τραγοφδια.σ' αυτά ςυχνά φαίνεται πόςο καλόσ είναι ο τραγουδιςτισ δθμοτικϊν τραγουδιϊν, που πρζπει να ζχει πείρα, γνϊςθ, μζτρο κι εκφραςτικότθτα. 5)Τα γυρίςματα. Ενδιάμεςα ςτα τραγοφδια του τραπεηιοφ ι ςτο τζλοσ, ακοφγονταν θ ςυγκεκριμζνθ υποκατθγορία. Είναι εφκυμα και πεταχτά λιανοτράγουδα, γριγοροι ρυκμοί με αςτεία και παιχνιδίςματα. Ζχουν κεφάτα δίςτιχα, χορικζσ εκτονϊςεισ με κεράςματα και τςουγκρίςματα. 5

6)Οι μαντινάδεσ. Είναι Κρθτικά τραγοφδια, που αποτελοφνται από ομοιοκατάλθκτα δίςτιχα ι τετράςτιχα, ςε κακιςτικοφσ ι χορευτικοφσ ςκοποφσ. Είναι διαςκεδαςτικά, ερωτικά, παινευτικά ι περιπαιχτικά. 7)Τα μοιρολόγια. Είναι κρθνθτικά τραγοφδια που αποτελοφν φόρο ςτουσ νεκροφσ. Ζχουν οργανικό ςκοπό, ελεφκερου ρυκμικοφ τφπου. Τα παίηουν εναλλάξ το κλαρίνο και το λαγοφτο και μ' αυτά ςυνικωσ αρχίηει θ διαςκζδαςθ. 8)Οι πατινάδεσ. Οι πατινάδεσ δεν είναι κακιςτικά τραγοφδια αλλά οφτε και χορευτικά. Είναι τραγοφδια τθσ αγάπθσ, τραγουδιςμζνα από ςπίτι ςε ςπίτι, ςτουσ δρόμουσ του χωριοφ, με ςυνοδεία οργάνων. Οι παραδοςιακοί χοροί ανζκακεν ςυνόδευαν τθν παραδοςιακι μουςικι. Οι παραδοςιακοί χοροί του ελλαδικοφ χϊρου παρουςιάηουν μεγάλθ ποικιλία. Κάκε περιοχι, χωριό τθσ Ελλάδασ ζχει τουσ δικοφσ του χοροφσ, οι οποίοι διαφζρουν τισ περιςςότερεσ φορζσ, από περιοχι ςε περιοχι ἢ από χωριό ςε χωριό, ακόμθ και ςτθν ίδια περιοχι. Αυτι ἡ διαφοροποίθςθ των χορϊν οφείλεται ςυνικωσ ςε παράγοντεσ, όπωσ το κλίμα, ἡ γεωγραφικι διαμόρφωςθ, ὁ τρόποσ ηωισ του λαοφ, τα γειτονικά χωριά, το πζραςμα ξζνων, τα ταξίδια των ντόπιων ςτο εξωτερικό, οι πόλεμοι και οι καταςτροφζσ. Πλοι αυτοί οι παράγοντεσ αποτελοφν τθν ιςτορία μίασ περιοχισ ι πόλθσ ι χωριοφ, ἡ οποία διαφοροποιεί τισ εκάςτοτε καταςτάςεισ, μζςα από τισ οποίεσ γεννιζται ζνασ χορόσ, επθρεάηοντασ -κατά ςυνζπεια- και τισ κινιςεισ του. Θ ελλθνικι παραδοςιακι μουςικι ι αλλιϊσ «δθμοτικι μουςικι» όπωσ ςυνθκίηεται να λζγεται, περιλαμβάνει όλα τα τραγοφδια, ςκοποφσ και ρυκμοφσ των ελλαδικϊν περιοχϊν Ρρόκειται για ςυνκζςεισ που ςτθν ςυντριπτικι πλειοψθφία τουσ είναι άγνωςτοι οι δθμιουργοί τουσ, ζχουν ηωι περιςςότερο από ζναν αιϊνα ενϊ οι ρίηεσ τουσ ανάγονται ςτθν βυηαντινι περίοδο και τθν αρχαιότθτα.δεν πρόκειται για ζνα είδοσ αλλά πολλά, που χαρακτθρίηονται ςυνικωσ από τθν περιοχι ςτθν οποία παίηονται ι από τθν οποία κατάγονται νθςιϊτικα, θπειρϊτικα, ποντιακά και ςυχνά ςυγγενεφουν με τθ μουςικι των όμορων λαϊν. Εκτόσ από τισ περιοχζσ, τα παραδοςιακά τραγοφδια και ςκοποί μποροφν να ταξινομθκοφν με βάςθ το περιεχόμενό τουσ και τθν περίςταςθ ςτθν οποία παίηονται αποκριάτικα, του γάμου, τθσ ξενιτιάσ ι τα μουςικά, ρυκμικά, δομικά και φιλολογικά τουσ χαρακτθριςτικά Επίςθσ θ παραδοςιακι μουςικι ζχει πάρα πολλά όργανα όπωσ είναι το νταοφλι το οποίο είναι ζνα όργανο από τουσ βυηαντινοφσ χρόνουσ το τουμπί το μικρό νταοφλι που ςυνόδευε μελωδικά τα άλλα όργανα το τουμπερλζκι και άλλα πολλά. Ακόμθ μερικά είδθ τθσ παραδοςιακισ μουςικισ είναι το δθμοτικό το κλζφτικο τθσ ξενιτιάσ τθσ αγάπθσ οι μαντινάδεσ τα μοιρολόγια και άλλα πολλά. 6

Ωδικά καφενεία Tα καφωδεία ι ωδικά καφενεία(cafes concerts ι cafes chant ants),με περιοδεφουςεσ ευρωπαίεσ αοιδοφσ και χορεφτριεσ, ςατιρικά ςκετςάκια και παρλάτεσ, κακϊσ ενίοτε και με ςοβαρότερθ πλοκι θρωικά ι ςπαραξικάρδια δραματικά ζργα, εμφανίηονται το 1871 ςτουσ παριλίςςιουσ κιπουσ και αποτελοφν ςυνδυαςμό ελαφρφ κεάτρου και εξοχικοφ καφενείου με μουςικι. Tο κζαμα ςυγγενικό μ εκείνο των περιοδευόντων κιάςων ςυγκεντρϊνει όλα τα κοινωνικά ςτρϊματα <<ξυπόλυτουσ κεατζσ...και χρυςι νεολαία. Tα καφζ -αμάν ι καφζςαντάν ι αμανετηιδικα αποτελοφν ταχφτατθ (1874) μεταλλαγι επί το ανατολικοτεροντων προθγουμζνων με ανατολικισ προζλευςθσ καλλιτζχνεσ, μουςικι, χοροφσ και τραγοφδια και κοινό τα κατϊτερα ςτρϊματα. Aυτά,ωςτόςο, εντάςςονται περιςςότερο ςτα μουςικά κζατρα ελαφροφ ψυχαγωγικοφ κεάματοσ παρά ςτα καφενεία. Συνοψίηοντασ, κα ςθμείωνε κανείσ ότι θ κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ τθσ Aκινασ του 19υ αι. αλλά και οι μεταξφ τουσ ςχζςεισ, κακϊσ και τα πρότυπα ςυμπεριφοράσ τουσ αποτυπϊνονται οπωςδιποτε ςτισ διαφοροποιιςεισ των καφενείων ωσ προσ τθ κζςθ τουσ ςτθν πόλθ, τον εςωτερικό τουσ διάκοςμο και εξοπλιςμό, τισ λειτουργίεσ τουσ, τα προϊόντα τουσ, τισ τιμζσ τουσ και τον εν γζνει χαρακτιρα τουσ, όπωσ με τον ίδιο εναργι τρόπο αποτυπϊνονται και οι ςχζςεισ τθσ Ελλάδασ με τθν ανατολικι παράδοςθ και τα δυτικά πρότυπα. * Oριςμζνα καφενεία του κζντρου δεν χρθςιμοποιοφςαν τον ορο καφενείο -ωσ προερχομενο απ τθν βάρβαρθ λζξθ καφενζσαλλά τον όρο καφείον -ωσ προερχομενο α- πο το γαλλικον cafe. Σθμείωςθ Oλα τα ςτοιχεία κακϊσ και το εικονογραφικο υλικο προζρχονται απο το βιβλίο τθσ M. Σκαλτςά, Kινωνικι ηωι και χϊρι κοινωνικϊν ςυνακροίςεων ςτθν Aκινα του 19ου αιϊνα, Κεςςαλονίκθ, 2θ ζκδοςθ, 1983. 7

ΚΑΦΕ ΑΜΑΝ-ΚΑΦΕ ΑΝΣΑΝ Τα Καφζ- Αμάν (όνομα που πικανϊσ να προιλκε ίςωσ από το τοφρκικο Μάνι Καβζςι), ιταν είδοσ λαϊκοφ καφενείου τθσ προπολεμικισ Ελλάδασ μζςα ςτο οποίο δφο ι τρεισ τραγουδιςτζσ, οι επονομαηόμενοι αμανετηιδεσ, αυτοςχεδίαηαν λζγοντασ ςτίχουσ, ςυχνά ςτθ μορφι του διαλόγου μεταξφ τουσ, πάντα ςε ελεφκερο ρυκμό και μελωδία. Χαρακτθριςτικό ιταν το επαναλαμβανόμενο επιφϊνθμα "αμάν, αμάν" που προςπακοφςαν με αυτό οι τραγουδιςτζσ να κερδίςουν χρόνο για ν`αυτοςχεδιάςουν καινοφργιουσ ςτίχουσ.το ρεπερτόριο τουσ ςυμπεριλάβαινε, ςε ζνα μεγάλο μζροσ του, παραδοςιακά τραγοφδια τθσ αγροτικισ υπαίκρου και άλλα ςυγγενικά μουςικά είδθ τθσ ευρφτερθσ παράδοςθσ τθσ Ανατολικισ Μεςογείου. Θ μουςικι ςτα καφζ αμάν ξεκινάει από το 1870. Στα πρϊτα ελλθνικά καφζ-αμάν εμφανίηονταν περιπλανϊμενοι μουςικοί, πολλοί από αυτοφσ Τςιγγάνοι, που ζπαιηαν παραδοςιακά όργανα, κυρίωσ βιολί, φλογζρα, λαοφτο, οφτι. Ενίοτε ςτισ παραςτάςεισ ζπαιρναν μζροσ και γυναίκεσ καλλιτζχνιδεσ που τραγουδοφςαν, χόρευαν τςιφτετζλι -προζρχεται από τον αραβικό και τουρκικό χορό τθσ κοιλιάσ και χρθςιμοποιοφςαν ντζφια για να τονίςουν το ρυκμό τθσ μουςικισ. Θ μουςικι που παίηονταν ςτα Καφζ-Αμάν ιταν πολφ ςθμαντικι για τθν ανάπτυξθ των ρεμπζτικων.to 1922, θ Μικραςιατικι καταςτροφι και θ ανταλλαγι των πλθκυςμϊν που οδιγθςε πάνω από ζνα εκατομμφριο πρόςφυγεσ από τθν Τουρκία ςτθν Ελλάδα, ςυνετζλεςε ςτθν ενίςχυςθ και τον εμπλουτιςμό των τραγουδιϊν των απόκλθρων με καινοφργιουσ ιχουσ. ιότι οι πρόςφυγεσ που ςκορπίςτθκαν ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα, φτιάχνοντασ καινοφργιουσ ςυνοικιςμοφσ (για να κυμοφνται τισ γενζκλιεσ πόλεισ τουσ), όπωσ Νζα Σμφρνθ, Νζα Λωνία, Νζα Φιλαδζλφεια, ζφεραν μαηί με τα ικθ, τα ζκιμα, τθ γενικότερθ κουλτοφρα τουσ και τθ μουςικι τουσ, αυτιν που ονομάςτθκε «ςμυρναίικθ».μετά το 1922 ζγινε μίξθ των τραγουδιϊν με εκείνα τθσ Μικράσ Αςίασ και του Βοςπόρου, με ζντονθ τθν εμφάνιςθ του «αμανετηίδικου» λαϊκοφ τραγουδιοφ.ζνα από τα ωραία χαρακτθριςτικά λαϊκά τραγοφδια που αναφζρονται ςτα Καφζ αμάν είναι και οι ςτίχοι του ακόλουκου τραγουδιοφ που πρωτακοφςκθκε ςτθν Αμερικι για κάποιον πλοφςιο πλζον μετανάςτθ ςε ςτοίχουσ και μουςικι του Δθμοςκ. Ηάττα με ζντονθ μίξθ δθμοτικοφ τραγουδιοφ ςε ανατολίτικο μοτίβο και που φζρεται να πρωτοτραγοφδθςε ο Γιάννθσ Λωαννίδθσ: Ιμουνα μόρτθσ μια φορά λεβζντθσ τθσ Ακινασ Με λζγανε παλικαρά μα ψόφαγα τθσ πείνασ.... Μα τϊρα ποφϋχω τον παρά και είμαι μεγαλείο Βουτάω ςϋ όλεσ μια χαρά, είμαι ερωτοπωλείο. 8

Σαν μπαίνω ςτο καφζ-αμάν τα μάτια ςαν ςθκϊνω Δεν ξζρω αν «γιου-αρ ντεςτάντ», κάκε καρδιά πλθγϊνω Διαφορζσ Καφζ Αμάν -καφζ αντάν Το Καφζ Αμάν και το καφζ Σαντάν εμφανίςτθκαν ςτθν Ελλάδα τθν ίδια εποχι, μεταξφ τουσ υπάρχουν και χαρακτθριςτικά αλλά και ομοιότθτεσ. Αρχικά, οι διαφορζσ μεταξφ τουσ είναι ότι πρϊτα θ μουςικι του Καφζ Σαντάν είχε δυτικό φφοσ ενϊ το Καφζ Σαντάν είχε δυτικό φφοσ ενϊ το Καφζ Αμάν ανατολικό. Επίςθσ, ςτο Καφζ Αμάν υπιρχαν αυτοςχεδιαςμοί με τραγουδιςτζσ ενϊ το Καφζ Σαντάν ιταν με ςυγκεκριμζνθ πλοκι. Στο Καφζ Αμάν ςφχναηαν άτομα τθσ λαϊκισ εργατικισ τάξθσ με εκλεκτικό γοφςτο και ανϊτερθ μόρφωςθ Καφζ ξεκίνθςε το 1870 ενϊ το καφζ Σαντάν ιταν είδοσ ψυχαγωγίασ ενϊ το Καφζ Αμάν ιταν λαϊκό καφενείο ομοιότθτεσ τουσ είναι ότι και τα δφο είναι κακωδίεσ και τζλοσ και ςτα δφο παιηόταν μουςικι. 9

ΡΕΜΠΕΣΙΚΑ εμπζτικο τραγοφδι (ι γενικά ςτον πλθκυντικό εμπζτικα) ονομάηεται το ελλθνικό αςτικό λαϊκό τραγοφδι που εμφανίςτθκε ςτα τζλθ του 19ου αιϊνα και απζκτθςε τθ γνϊριμθ μορφι του, περίπου μζχρι τθν τρίτθ δεκαετία του 20ου αιϊνα. Εξελίχκθκε κυρίωσ ςτα λιμάνια ελλθνικϊν πόλεων όπου ηοφςε θ εργατικι τάξθ (τον Ρειραιά, τθ Κεςςαλονίκθ, τον Βόλο ) και ςτθ ςυνζχεια πζραςε και ςε άλλα αςτικά κζντρα. Το ρεμπζτικο είναι ζνα είδοσ μουςικισ που ζχει τισ ρίηεσ του από τθν εποχι του βυηαντίου. Αυτό το γνωρίηουμε κι από τον ίδιο τον Μάρκο Βαμβακάρθ που ςε μια ηωντανι θχογράφθςθ του αναφζρει πωσ τα τραγοφδια του είναι βυηαντινά. Το ρεμπζτικο αναπτφχκθκε κυρίωσ ςτα παράλια τθσ Μικρά Αςίασ, ςτα μζρθ όπου αναπτφχκθκε, κυρίωσ ςφχναηαν άνκρωποι του υποκόςμου. Ραρόλα ταφτα οι περιςςότεροι κάτοικοι ςιγομουρμοφριηαν διάφορουσ ςκοποφσ από αυτά τα τραγοφδια γιατί παρόλο που ιταν απαγορευμζνα ο περιςςότεροσ κόςμοσ τα αγαποφςε. Το ρεμπζτικο μεταφζρκθκε ςτθν κυρίωσ Ελλάδα με τθν καταςτροφι τθσ Σμφρνθσ. Οι κάτοικοι τθσ Σμφρνθσ μεταναςτεφοντασ ςτθν Ελλάδα μετάφεραν τα ικθ και ζκιμα τουσ, ζνα από αυτά είναι και το ρεμπζτικο. Tο αυκεντικό ρεμπζτικο τραγοφδι αναπτφχκθκε ςτον Ρειραιά, τθ δεκαετία του 1920, όπου διάφοροι μάγκεσ μαηεφονταν ςε κάποιο ςτζκι, καφενείο ι τεκζ, κι εκεί κακιςμζνοι ςε καρζκλεσ ι ςτο πάτωμα, γφρω από ζνα μαγκάλι, κάπνιηαν ναργιλζ με τοφρκικο χαςίςι. Mε μπουηοφκια και μπαγλαμάδεσ τραγουδοφςαν τουσ καθμοφσ τουσ, αυτοςχεδιάηοντασ ςτίχουσ και νότεσ, προςζχοντασ να μθ γίνονται κατανοθτοί (γι' αυτό χρθςιμοποιοφςαν δικι τουσ διάλεκτο με ςυνκθματικζσ λζξεισ). Ενίοτε, κάποιοι από τουσ καμϊνεσ του ςτεκιοφ ςθκϊνονταν κι ζφερναν μερικζσ χορευτικζσ βόλτεσ: χόρευαν ηεϊμπζκικο ι χαςάπικο. Φάςεισ του ρεμπζτικου Ο Θλίασ Ρετρόπουλοσ, ζνασ από τουσ μεγαλφτερουσ μελετθτζσ του ρεμπζτικου, χωρίηει τθν ιςτορία του ρεμπζτικου ςε τρεισ περιόδουσ: 1922-1932 Θ εποχι που κυριαρχοφν τα ςτοιχεία από τθ μουςικι τθσ Σμφρνθσ. 1932-1942 Θ κλαςικι περίοδοσ. 1942-1952 Θ εποχι τθσ ευρείασ διάδοςθσ και αποδοχισ. Ρερίοδοσ τθσ κυριαρχίασ των ςμυρναίικων ςτοιχείων Το 1922 είναι θ χρονιά τθσ Μικραςιατικισ καταςτροφισ τθν οποία ακολουκεί θ αναγκαςτικι πλζον, ανταλλαγι πλθκυςμϊν, ςφμφωνα με τθ Συνκικθ τθσ Λωηάννθσ 10

πολλοί μικραςιάτεσ εγκακίςτανται ςτισ μεγάλεσ πόλεισ τθσ Ελλάδασ φζρνοντασ από εκεί τισ μουςικζσ τουσ παραδόςεισ. Αυτι τθν περίοδο θ κεματολογία του ρεμπζτικου περιλαμβάνει κυρίωσ ερωτικά (όπωσ ςε όλεσ τισ μουςικζσ) αλλά και μάγκικα τραγοφδια (π.χ. τραγοφδια τθσ φυλακισ, ναρκωτικά). Κλαςικι περίοδοσ Το 1932 κυκλοφοροφν οι πρϊτεσ θχογραφιςεισ τραγουδιϊν από τον Μάρκο Βαμβακάρθ. Μζχρι το ϋ41 εμφανίηονται οι περιςςότεροι από τουσ κλαςικοφσ ςυνκζτεσ και τραγουδιςτζσ του ρεμπζτικου τραγουδιοφ ςτθ διςκογραφία, όπωσ ο Στράτοσ Ραγιουμτηισ, ο Μπαγιαντζρασ, ο Γιάννθσ Ραπαϊωάννου, ο Απόςτολοσ Χατηθχριςτοσ, ο Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ, ο Μανϊλθσ Χιϊτθσ, ο Στελλάκθσ Ρερπινιάδθσ, θ όηα Εςκενάηυ και πολλοί άλλοι. Το 1936 ξεκινάει θ δικτατορία του Μεταξά και επιβάλλεται λογοκριςία. Αναγκαςτικά θ διςκογραφία προςαρμόηεται και οι αναφορζσ ςε ναρκωτικά, τεκζδεσ κ.λ.π. Εκλείπουν επίςθσ θχογραφιςεισ. Με τθ κιρυξθ του πολζμου του 1940 γράφτθκαν αρκετά ρεμπζτικα τραγοφδια για τον πόλεμο, όπωσ χαρακτθριςτικά τζτοια ιταν "Ο Μάρκοσ φαντάροσ" (Μ. Βαμβακάρθ), "Τουσ Κενταφρουσ δεν φοβάμαι", "Στθσ Ρίνδου τα βουνά", "Γλυκό νά 'ναι το βόλι", (και τα τρία του Μπαγιαντζρα), "Τον πόλεμο μασ κιρυξεσ" (του Καρίπθ), "Κα πάρω το τουφζκι μου" (του Κθρομφτθ), κ.ά. Με τθν γερμανικι κατοχι το 1941 τα εργοςτάςια των διςκογραφικϊν εταιρειϊν κλείνουν και οι θχογραφιςεισ ςταματοφν ζωσ το 1946. Εποχι τθσ μαηικισ αποδοχισ Κορυφαία προςωπικότθτα του ρεμπζτικου αναδεικνφεται αυτι τθν περίοδο ο Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ. Μετά τθν απελευκζρωςθ το ρεμπζτικο αρχίηει να καταξιϊνεται ωσ λαϊκι μουςικι ευρείασ αποδοχισ και βγαίνει από το περικϊριο. Εμφανίηονται νζοι τραγουδιςτζσ όπωσ θ Σωτθρία Μπζλλου και ο Ρρόδρομοσ Τςαουςάκθσ. Οι περιςςότεροι μελετθτζσ κεωροφν ότι μζχρι τα μζςα τθσ δεκαετίασ του ϋ50 το ρεμπζτικο, ςτθ γνιςιά του μορφι, πεκαίνει και δίνει τθ κζςθ του ςε μια νεϊτερθ μορφι του ρεμπζτικου το λεγόμενο αρχοντορεμπζτικο το οποίο και άνοιξε το δρόμο τθσ ευρφτερθσ πλζον αποδοχισ του μουςικοφ είδουσ και του μεταγενζςτερου λαϊκοφ τραγουδιοφ. Γνωςτοί καλλιτζχνεσ του είδουσ είναι οι :Ηακ Λακωβίδθσ, Κϊςτασ Καπνίςθσ, Tάκθσ Mωράκθσ, Γιϊργοσ Μουηάκθσ και άλλοιστθ δεκαετία του ϋ60, εποχι τθσ πρϊτθσ αναβίωςθσ' του ρεμπζτικου, επανθχογραφοφνται παλαιότερεσ επιτυχίεσ και εκδίδονται μελζτεσ πάνω ςτο κζμα και ανκολογίεσ τραγουδιϊν. 11

ΠΡΩΣΟΣΤΠΙΑ ΡΕΜΠΕΣΙΚΟΤ 1.Το ρεμπζτικο ιταν κάτι το διαφορετικό τόςο για τουσ Δυτικοφσ όςο και για τουσ Ανατολίτεσ, αφοφ ακουγόταν ςαν ανατολίτικθ μουςικι δίχωσ κικάρα αλλά τα διαςτιματα που χρθςιμοποιοφςαν οι ρεμπζτεσ ιταν τα διαςτιματα τθσ δυτίκθσ μουςικισ. 2.Πςον αφορά βζβαια τουσ ρυκμοφσ, ςτο ρεμπζτικο επιλκε ζνασ περιοριςμόσ του αρικμοφ, ςε ςχζςθ με τουσ προχπάρχοντεσ των δθμοτικϊν και των μικραςιάτικων. 3.Αναδείχκθκε ζνα νζο για τα δεδομζνα τθσ εποχισ όργανο μπουηοφκι. 4.Εμφανίςτθκε μόνο ςτθν περιοχι των πόλεων του Αιγαίου, ιταν λαϊκό (όλων των κατϊτερων τάξεων του ζκνουσ) και ςυγκρότθςε αυτόνομεσ δικζσ του μουςικζσ και ιδεολογικζσ αξίεσ, κόντρα ςτισ επιβαλλόμενεσ κι επικρατοφςεσ τθσ εκδυτικοποίθςθσ, τισ φιλοχρθματίασ και τθσ περιφρόνθςθσ των κακυςτερθμζνων και βάρβαρων λαϊν τθσ Ανατολισ. 5.Το ρεμπζτικο είναι θ μόνθ αυκεντικι γθγενισ λαϊκι τζχνθ που εμφανίςτθκε ςτθν Ευρϊπθ τον 20ό αιϊνα. 6.Το ρεμπζτικο είναι το πρϊτο μουςικό είδοσ που καταδιϊκεται από τισ αρχζσ (χωρίσ να υπάρχουν κρθςκευτικοί λόγοι) 7.Το ρεμπζτικο, ζςτω κι αν άρχιςε απ τουσ καταδιωκόμενουσ τθσ υπαίκρου που μαηεφτθκαν ςτισ πόλεισ και δθμιοφργθςαν τα επαγγζλματα του νζου κόςμου και υποκόςμου, ζγινε πανελλινιο τραγοφδι και αυτό αποτελεί εκνικι και παγκόςμια πρωτοτυπία. 8.Ιταν ο πιο διαδεδομζνοσ τρόποσ ςυνειδθτοποίθςθσ από τουσ προλετάριουσ. ΑΝΣΙΔΡΑΕΙ ΠΟΤ ΠΡΟΚΑΛΕΕ ΣΟ ΡΕΜΠΕΣΙΚΟ Οι κετικζσ αντιδράςεισ που προκάλεςε το ρεμπζτικο τραγοφδι ιταν αυτζσ του λαοφ, ο απλόσ κόςμοσ-κυρίωσ οι προλεταρίοι- αγκάλιαςαν αυτό το είδοσ μουςικισ αφοφ τα ρεμπζτικα τραγοφδια αντιπροςϊπευαν τα προβλιματα και τισ ςκζψεισ τουσ. Επίςθσ ζγινε αφορμι για να ςθκϊςει το ανάςτθμα του ο λαόσ απζναντι ςτθν εξουςία.οι αρνθτικζσ αντιδράςεισ ιρκαν από τθν πλευρά των πλουςιϊν,των αρχϊν και του κράτουσ οι οποίοι ταφτιςαν το ρεμπζτικο με τα ναρκωτικά και τθν παρανομία λογικότερο λοιπόν από τθν απαγόρευςθ των ρεμπζτικων, τόςο απλά. 12

Πμωσ δεν πρζπει να μασ διαφεφγει ότι (ακόμα ) ηοφςαμε ςε μία φιλελεφκερθ κοινωνία. Θ επιβολι απαγόρευςθσ ςε τραγοφδια ιταν κάπωσ δφςκολο να δικαιολογθκεί, ιταν κάτι που δεν είχε ξαναγίνει ποτζ πριν. Μζχρι που, ξαφνικά, ςυνζβθ θ εξζλιξθ που άλλαξε τισ καταςτάςεισ: Το 1936 επεβλικθ το δικτατορικό κακεςτϊσ του Λωάννθ Μεταξά. Το κακεςτϊσ αυτό διζκετε όλα τα χαρακτθριςτικά ενόσ εκνικιςτικοφ - φαςιςτικοφ κακεςτϊτοσ τθσ εποχισ.ζτςι τα ρεμπζτικα τραγοφδια βγικαν εκτόσ νόμου και οι ρεμπζτεσ καταδιϊκονταν. Είναι γνωςτό πωσ αν ςε ζβλεπε μπάτςοσ με μπουηοφκι ςτο χζρι, αμζςωσ ςτο ζςπαηε και πολλζσ φορζσ ςου ζφερνε φυλάκιςθ και εξορία, όπωσ ςτθ περίπτωςθ του Γενίτςαρθ, ενϊ αν κράταγεσ καμιά κικαροφλα ι μαντολίνο δεν ζτρεχε τίποτα. ΑΝΣΙΣΟΙΧΑ ΜΟΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΕΚΕΙΝΗ ΣΗΝ ΕΠΟΧΗ Ε ΑΛΛΕ ΧΩΡΕ Τθν εποχι του ρεμπζτικου δεν υπιρξαν αντίςτοιχα μουςικά φαινόμενα ςε άλλεσ χϊρεσ. Το ρεμπζτικο εξαπλϊκθκε μζςω τθσ μετανάςτευςθσ των Ελλινων και ςε άλλεσ χϊρεσ, όμωσ δεν μποροφμε να ποφμε ότι αυτό το μουςικό είδοσ ιταν κάτι διαφορετικό από το ρεμπζτικο. Σο ρεμπζτικο ζξω απ την Ελλάδα Εντοπίηουμε το ρεμπζτικο τραγοφδι εκτόσ απ τθν Ελλάδα και ς άλλα μζρθ του κόςμου, όπωσ οι Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ Αμερικισ. Τα χρόνια που ακολοφκθςαν τθν Μικραςιατικι καταςτροφι αλλά και πριν απ αυτι, μεγάλοσ αρικμόσ Ελλινων μετανάςτευςε εκεί και μετζφερε τθ μουςικι παράδοςθ, αλλά και το ρεμπζτικο. Στισ αρχζσ του 20ου αιϊνα, αμερικάνικεσ εταιρίεσ θχογραφοφν δθμοτικά αλλά και ςμυρναίικα τραγοφδια. Το 1919 οι πρϊτεσ ελλθνικζσ διςκογραφικζσ εταιρίεσ ιδρφονται και ςτα μζςα τθσ δεκαετίασ του 20 υπάρχουν θχογραφιςεισ τραγουδιϊν που μποροφν να κεωρθκοφν ρεμπζτικα πριν ακόμα αρχίςουν οι θχογραφιςεισ ςτθν Ελλάδα. Μζχρι τον Β Ραγκόςμιο Ρόλεμο γράφονται και θχογραφοφνται αρκετά αξιόλογα κομμάτια ενϊ αξιόλογεσ είναι και οι ςυνεργαςίεσ Ελλινων με ξζνουσ μουςικοφσ. Ποια μουςικά όργανα χρηςιμοποιοφνται ςτη ρεμπζτικη μουςική; Το βαςικό όργανο του ρεμπζτικου τραγουδιοφ τθσ κλαςικισ περιόδου είναι το μπουηοφκι. Το μπουηοφκι ιταν ςε χριςθ ςτον ελλθνικό χϊρο επί αιϊνεσ. Είναι μια παραλλαγι τθσ οικογζνειασ των ταμπουράδων («bouzouk»: τοφρκικθ λζξθ που ςθμαίνει ςπαςμζνοσ). Ρικανότατα όμωσ θ ονομαςία του προζρχεται από το «ντουηζνι», τρόπο κουρδίςματοσ του τουρκικοφ «ςαη». Ανάλογα με τον τρόπο καταςκευισ, το μζγεκοσ, το ςχιμα, τον αρικμό χορδϊν κ.ά. διακρίνουμε το μπουηοφκι, τον «τηουρά», τθ «μπουηουκομάνα», το «γόνατο» (ςκαφτό), το «μπαγλαμά». Το μικοσ του μπουηουκιοφ είναι περίπου 90 εκ. ζωσ ζνα μζτρο και 13

θχεί ςαν το λαγοφτο. Ο μπαγλαμάσ, που είναι το μικρότερο όργανο τθσ οικογζνειασ, ζχει μικοσ περίπου 40-60 εκ. και τρεισ διπλζσ χορδζσ. Το μπουηοφκι παίηεται με πζνα. Είναι ςυνικωσ τρίχορδο ι τετράχορδο. Το τρίχορδο ζχει τρεισ διπλζσ χορδζσ, ενϊ το τετράχορδο ζχει μονζσ ι διπλζσ τισ δφο χαμθλότερεσ χορδζσ και διπλζσ τισ δφο ψθλότερεσ. Ζνα άλλο δθμοφιλζσ όργανο που χρθςιμοποιείται ςτο ρεμπζτικο τραγοφδι, είναι το ντζφι. Το ντζφι είναι ζνασ ξφλινοσ κφλινδροσ. Θ μία βάςθ του κυλίνδρου είναι ςκεπαςμζνθ με δζρμα. Ρολλά ντζφια ζχουν γφρω-γφρω ςτον κυλινδρικό ςκελετό, ςε ίςθ απόςταςθ, ηίλια, μικρά δθλαδι μπροφντηινα διπλά κφμβαλα. Το μζγεκόσ του ποικίλλει από 20-50 εκ. ι και περιςςότερο. Ζνα άλλο κρουςτό είναι τα ηίλια. Το τουμπελζκι αποτελείται από ζναν πιλινο ςκελετό ςε ςχιμα ςτάμνασ χωρίσ λαβι, ανοιχτι ςτο ςτόμιο και ςκεπαςμζνθ ςτον πάτο με τεντωμζνο δζρμα το οποίο κολλοφν ι δζνουν ςτο θχείο.τζλοσ, το τουμπερλζκι αποτελείται από ζναν πιλινο ςκελετό ςε ςχιμα ςτάμνασ χωρίσ λαβι, ανοιχτι ςτο ςτόμιο και ςκεπαςμζνθ ςτον πάτο με τεντωμζνο δζρμα το οποίο κολλοφν ι δζνουν ςτο θχείο. Το τουμπερλζκι ςυναντιζται ςε διάφορα μεγζκθ. Θ καταγωγι του είναι μικραςιατικι, όμωσ χρθςιμοποιείται από παλιά ςτθ Μακεδονία, τθ Κράκθ και τα νθςιά του ανατολικοφ Αιγαίου. Σα πιο γνωςτά ρεμπζτικα τραγοφδια Τα πιο γνωςτά ρεμπζτικα τραγοφδια τθσ εποχισ του 40 και μετά ζχουν ερμθνευκεί από καλλιτζχνεσ όπωσ ο Στζλιοσ Καηαντηίδθσ, ο Γρθγόρθσ Μπικικϊτςθσ, ο Μάρκοσ Βαμβακάρθσ, θ Σωτθρία Μπζλλου κ.α. Τα πιο γνωςτά είναι: Κάτω απ το πουκάμιςο μου Στζλιοσ Καηαντηίδθσ (1975) Στίχοι: Ρυκαγόρασ Μουςικι: Χριςτοσ Νικολόπουλοσ Φραγκοςυριανι- Μάρκοσ Βαμβακάρθσ, Γρθγόρθσ Μπικικϊτςθσ (1935) Στίχοι: Μάρκοσ Βαμβακάρθσ Μουςικι: Μάρκοσ Βαμβακάρθσ Αντιλαλοφνε τα βουνά- Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ (1950) Στίχοι: Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ Μουςικι: Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ Αλιτθ μ είπεσ μια φορά- Στράτοσ Ραγιουμτηισ Στίχοι: Απόςτολοσ Χατηθχριςτοσ Μουςικι: Απόςτολοσ Χατηθχριςτοσ Εγϊ μάγκασ φαινόμουνα- Μιχάλθσ Γενίτςαρθσ Στίχοι: Μιχάλθσ Γενίτςαρθσ Μουςικι: Μιχάλθσ Γενίτςαρθσ Τι ςου λζει θ μάνα ςου- Σωτθρία Μπζλλου (1936 14

)Στίχοι: Διμθτρα Σκαρβζλθ Μουςικι: Κϊςτασ Σκαρβζλθσ Το ρεμπζτικο χωρίηεται ςε τρεισ κφκλουσ. Ο πρϊτοσ ξεκινάει γφρω ςτο 1922, από τουσ πρόςφυγεσ, τουσ φαντάρουσ, τουσ φυλακιςμζνουσ. Σε εκείνθ τθν δεκαετία του τριάντα,ακοφγονται δίςκοι με ονόματα μεγάλων ερμθνευτϊν, όπωσ τθσ όηασ Εςκενάηυ. Αυτόσ ο κφκλοσ ζχει ςτοιχεία ςμυρναίικα, με πρϊτα όργανα το οφτι και το ςαντοφρι. Στον δεφτερο κφκλο κυριαρχοφν το μπουηοφκι και ο μπαγλαμάσ. Είναι θ εποχι που το ρεμπζτικο αρχίηει να βγαίνει από το περικϊριο. Εκεί δεςπόηουν τα ονόματα του Βαμβακάρθ, του Δελιά, του Μπάτθ, του Μπαγιαντζρα. Ο τρίτοσ κφκλοσ είναι ο κφκλοσ του Τςιτςάνθ. Θ εποχι τθσ πείνασ, του πολζμου, του τρόμου, των φυλακϊν, του Εμφυλίου και του κρεματορίου. Οι τρείσ κυριότεροι εκπρόςωποι τθσ ρεμπζτικθσ μουςικισ είναι : ΜΑΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΘΣ 1905-1975 O πατζρασ του ρεμπζτικου τραγουδιοφ. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ του μουςικοφ αυτοφ είδουσ,που αποτελεί αναπόςπαςτο κομμάτι τθσ λαϊκισ ελλθνικισ παράδοςθσ,είναι ο Μάρκοσ Βαμβακάρθσ τζχνθ του ςυριανοφ αυτοφ ποιθτι και μουςικοφ,όχι μόνο είναι ζνα από τα ςθμαντικότερα δείγματα αυτισ τθσ παράδοςθσ,αλλά ακόμθ και ςιμερα εξακολουκεί να είναι ηωντανι. ΓΛΑΝΝΘΣ ΡΑΡΑΛΩΑΝΟΥ 1913-1972 Θ ιςτορία του Γιάννθ Ραπαϊωάννου είναι θ μαρτυρία ενόσ γνιςιου λαϊκοφ καλλιτζχνθ. Τριάντα πζντε χρόνια ςε ςκθνζσ λαϊκϊν μαγαηιϊν, οχτακόςια και περιςςότερα τραγοφδια, εμφανίςεισ και περιοδείεσ ςτθν Ελλάδα και ςτθν Βόρειο Αμερικι και μια πλοφςια διςκογραφία, μαρτυροφν τθν κολοςςιαία ςυνειςφορά του ςτο ρεμπζτικο τραγοφδι. ΒΑΣΛΛΘΣ ΤΣΛΤΣΑΝΘΣ (1917-1987) Ο Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ κατάφερε μζςα ςτα δφςκολα χρόνια τθσ μεταπολεμικισ περιόδου να αξιοποιιςει τθν αγάπθ του για το ρεμπζτικο και να αναπτφξει γερι φιλία με τον Γιάννθ Ραπαϊωάννου,του οποίου ο χαμόσ τον ςυντάραξε.στισ 18 Γενάρθ του 1984 ο Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ άφθςε τθν τελευταία του πνοι και ςτζρθςε από το λαό τθν ερμθνεία του. ΘΕΜΑΣΟΛΟΓΙΑ ΣΗ ΡΕΜΠΕΣΙΚΗ ΜΟΤΙΚΗ Θ κεματολογία των ρεμπζτικων τραγουδιϊν κινείται ςε χϊρουσ ςυνθκιςμζνουσ για κάκε είδοσ μουςικισ, π.χ. ζρωτασ, αλλά και ςτο χϊρο τθσ μαγκιάσ. Αρχικά 15

κυριαρχοφςε το ερωτικό ςτοιχείο και θ κεματολογία ναρκωτικά - φυλακι - παρανομία. Σταδιακά, και με τθν εξάπλωςθ του ρεμπζτικου ςε ευρφτερεσ μάηεσ, τα μάγκικα τραγοφδια πζραςαν ςτο περικϊριο, και αναδεικνφονται νζα κοινωνικά κζματα, χωρίσ βζβαια να χάςει τθν πρωτοκακεδρία του ο ζρωτασ. Ζχουν γραφτεί ρεμπζτικα τραγοφδια για κζματα όπωσ ο ζρωτασ, τα ναρκωτικά (χαςίσ, κοκαΐνθ κ.α.) και οι τεκζδεσ, θ φυλακι, για ςυγγενικά πρόςωπα (π.χ. θ μθτζρα), ο κάνατοσ, θ ξενιτιά, ςατιρικά, για τον ςτρατό και τον πόλεμο, για «μικρά» κζματα τθσ 16

ΛΑΪΚΟ ΣΡΑΓΟΤΔΙ Ονομάηεται εκείνο το τραγοφδι των Ελλινων, δοςμζνο ςε ελλθνικι γλϊςςα, που είναι εναρμονιςμζνο ςτο φφοσ τθσ ελλθνικισ αςτικισ λαϊκισ μουςικισ, τόςο από τθν αρχαιότθτα, όςο και μεταγενζςτερα, μετά το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950, όταν μια νζα γενιά μουςικϊν αναπτφχκθκε από το ρεμπζτικο τραγοφδι, ςτθ λαϊκι μουςικι τθσ εποχισ.στθ ςθμερινι εποχι το λαϊκό τραγοφδι εξελίχκθκε από το δθμοτικό με όλεσ του τισ λαϊκζσ παραδόςεισ και το ρεμπζτικο, και ενιςχφκθκε με καινοτομίεσ όπωσ θ χριςθ των ενιςχυτϊν ι κι άλλων οργάνων (τφμπανο και των τεςςάρων οργάνων ςε ςυγχορδία μπουηοφκι, θλεκτρικι κικάρα και αργότερα αρμόνιο).στθ Σμφρνθ, τθν Ρόλθ και τα άλλα μεγάλα λιμάνια τθσ αυτοκρατορίασ ο Ελλθνιςμόσ ηει και δθμιουργεί, αντλϊντασ κάκε παράδοςι του ςτθν κουλτοφρα του παγκόςμιου πολιτιςμοφ. Σε αυτό το ιςχυρό και πανάρχαιο ιςτορικό δζντρο κα ζρκει να ανκίςει περί τον 17ο αι. το ςφγχρονο λαϊκό τραγοφδι των πόλεων. Στθν Ελλάδα τθσ δεκαετίασ του 1960, μια ςειρά από διαφορετικά ςχολεία προζκυψαν. Ζνα μουςικό ρεφμα μεςογειακισ καταγωγισ (ι επιρροισ) επθρζαςε ςθμαντικά το λαϊκό τραγοφδι, με ζντονθ χορευτικι μουςικι, των οποίων κφριοι εκτελεςτζσ ιταν ο Στζλιοσ Καηαντηίδθσ, ο Μανϊλθσ Χιϊτθσ (ςυνκζτθσ), ο Τόλθσ Βοςκόπουλοσ, ο Σπφροσ Ηαγοραίοσ, θ Βοφλα Ράλλα κ.ά. Σ 'αυτά βοικθςε και θ άνκιςθ των ελλθνικϊν ταινιϊν, θ περίφθμθ χρυςι κινθματογραφικι εποχι των δεκαετιϊν '60 και '70. Ζχουμε λοιπόν, από τθ μια το κοινό, ομογενοποιθμζνο ελλθνικό λαϊκό τραγοφδι, με όλα τα ιδιϊματα τθσ ελλθνικισ παραδοςιακισ κουλτοφρασ κι από τθν άλλθ το ιδιόμορφο μουςικό ρεφμα του αςτικοφ ρεμπζτικου (τραγουδιοφ των πόλεων), δθμιουργθμζνο από τθν ελλθνικι παράδοςθ, κυρίωσ των Ελλινων προςφφγων.ο Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ είναι από τουσ πρωτεργάτεσ του ελλθνικοφ λαϊκοφ τραγουδιοφ, αποτελϊντασ ταυτόχρονα και γζφυρα ανάμεςα ςτο ρεμπζτικο και ςτο λαϊκό (δεκαετία του 1950 και εξισ). Θ μετάβαςθ ςτο λεγόμενο «λαϊκό» γίνεται φανερι ςτθν μουςικι με τθν επιβολι ευρωπαϊκοφ κουρδίςματοσ ςτο μπουηοφκι και τθν προςκικθ τθσ 4θσ χορδισ από τον Χιϊτθ (1953), γεγονόσ που ςθματοδοτεί ότι ο δθμιουργόσ μπορεί να γράφει τραγοφδια με «αρμονίεσ» («ματηοράκια-μινοράκια» κατά τον Τςιτςάνθ). Θ διςκογραφία, το ραδιόφωνο και οι ελλθνικζσ κινθματογραφικζσ ταινίεσ επθρεάηουν αποφαςιςτικά τθν δθμιουργία και τθν διάδοςθ του λαϊκοφ τραγουδιοφ. Στθ κεματολογία επικρατεί το ερωτικό ςτοιχείο, αλλά δε λείπουν και κζματα που αφοροφςαν ςτα προβλιματα τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ, όπωσ ο εμφφλιοσ, θ μετανάςτευςθ, θ ξενιτειά, θ φτϊχεια, οι κοινωνικζσ αδικίεσ. Στο πλαίςιο ενόσ γενικότερου εξωτιςμοφ, ειςάγονται επίςθσ αραβοπερςικζσ διαςκευζσ τραγουδιϊν και εξωτικι κεματολογία, αλλά και ρυκμοί, 17

απόρροια τθσ τάςθσ φυγισ από κοινωνικά και οικονομικά προβλιματα τθσ μετεμφυλιακισ περιόδου. Το λαϊκό τραγοφδι γίνεται ςταδιακά αποδεκτό και από τισ ανϊτερεσ κοινωνικζσ τάξεισ («Λαόσ και Κολωνάκι») και ανάλογα με τισ προτιμιςεισ του κοινοφ διαμορφϊνονται επιμζρουσ φφθ, όπωσ «βαρφ λαϊκό», «ελαφρολαϊκό κτλ». Θ κεματολογία του λαϊκοφ τραγουδιοφ ξεφεφγει από το ςτενό περικωριακό πλαίςιο του ρεμπζτικου, διευρφνεται και αγκαλιάηει τον μζςο Ζλλθνα, προςαρμοηόμενθ ςτθ νζα διαμορφοφμενθ κοινωνικι πραγματικότθτα τθσ μεταπολεμικισ Ελλάδασ. Με τον δυτικό προςανατολιςμό και το αςτικό όνειρο. Επικρατεί το ερωτικό ςτοιχείο, αλλά και κζματα από τα ηωντανά και καυτά προβλιματα τθσ ελλθνικισ κοινωνικισ πραγματικότθτασ: Εμφφλιοσ, μετανάςτευςθ, ξενιτιά, φτϊχεια, αδικία κλπ. Θ γλϊςςα του είναι θ απλι, ηωντανι, ομιλοφμενθ γλϊςςα του λαοφ, χωρίσ επιτθδευμζνεσ λζξεισ και εκφράςεισ, ςε αντίκεςθ προσ πολλά ελαφρά τραγοφδια τθσ εποχισ που επιδίωκαν επιδεικτικά τισ ξζνεσ λζξεισ και τθν «ξενικι» προφορά. Συνικωσ οφείλεται ςε επϊνυμουσ, ταλαντοφχουσ, αυτοδίδακτουσ, εμπειρικοφσ δθμιουργοφσ, που προζρχονταν μζςα από τον λαό και ιταν ςυνεχιςτζσ του ρεμπζτικου. Τα ζργα τουσ αγαπικθκαν από το λαό, διότι βγικαν μζςα από τα ςπλάχνα του και δεν του δόκθκαν «εκ των άνω». Θ μετάβαςθ ςτο λαϊκό επιςθμαίνεται με τον «εξευρωπαϊςμό» των μουςικϊν κλιμάκων (μεγαλφτερθ χριςθ ματηόρε-μινόρε, ζναντι των άλλων «δρόμων»), το «ευρωπαϊκό» κοφρδιςμα του μπουηουκιοφ και τθν προςκικθ 4θσδιπλισ χορδισ (Χιϊτθσ 1953), ϊςτε να μπορεί να παίηει αρμονικά ακόρντα. Γίνεται πιο δεξιοτεχνικό και εντυπωςιακό «φφοσ» παιξίματοσ και ερμθνείασ και χρθςιμοποίθςθ ομοιοκαταλθξίασ (ρίμασ) και επωδοφ (ρεφρζν). Θ ορχιςτρα μεγαλϊνει και εμπλουτίηεται, με προςκικθ πιάνου, ακορντεόν, κόντρα μπάςου, κλαρίνου, βιολιοφ, φλάουτου, κορνζτασ, ντραμσ κλπ. Στα πλαίςια ενόσ γενικότερου εξωτιςμοφ και τάςθσ φυγισ από τθν πιεςτικι και δυςβάςτακτθ κοινωνικι μεταπολεμικι πραγματικότθτα, εκδθλϊνεται και μία ςτροφι προσ ανατολίτικεσ (Οριεντάλ ) αραβοπερςικζσ επιρροζσ. Ο μεγάλοσ αντίκτυποσ ςτισ λαϊκζσ μάηεσ του ινδικοφ κινθματογράφου ευνοεί μία περίοδο ζντονθσ ινδικισ επιρροισ. Επίςθσ το λαϊκό δζχεται και αφομοιϊνει επιρροζσ από τθ λατινοαμερικάνικθ μουςικι και τθν τηαη. Επί ενάμιςι, λοιπόν, αιϊνα και παραπάνω το Ελλθνικό λαϊκό αςτικό τραγοφδι ηει και αναπτφςςεται αλλθλεπιδρϊντασ με τόςα άλλα εκνικά μουςικά μορφϊματα. Οι αλλθλεπιδράςεισ είναι τόςο βακιζσ που ακόμα και ςιμερα μποροφμε να δοφμε ευκείσ αναλογίεσ ανάμεςα ςτθν Ελλθνικι και τθν Τοφρκικθ μουςικι, ανάμεςα ςτθν 18

Ελλθνικι και τθν Αραβικι, τθν Ελλθνικι και τθν Ρερςικι, και πάει λζγοντασ Είναι ςχεδόν αδφνατον να διακρίνουμε αν τελικά ο Ηεϊμπζκικοσ χορόσ είναι Ελλθνικόσ, Τοφρκικοσ, Ρερςαραβικόσ, ι (όπωσ εςχάτωσ διατείνονται οι λαογράφοι) αρχαιότατοσ Κρακοφρυγικόσ. Αν το θδυπακζσ τςιφτετζλι προζρχεται από τα χαρζμια τθσ ανατολισ ι από τον Ελλθνικότατο κόρδακα. Αν οι δρόμοι τθσ ςφνκεςθσ είναι τα μακάμια των Αράβων ι οι κλίμακεσ των Βυηαντινϊν και του Ρυκαγόρα. Αν ο κυρίαρχοσ 15ςφλλαβοσ ςτίχοσ κατάγεται από τα περςικά ρουμπαγιάτ ι από το Ελλθνικότατο ιαμβικό μζτρο. Ράντωσ ςε αυτό το τελευταίο οφείλουμε να εντοπίςουμε μια ςθμαντικι διαφοροποίθςθ: Ενϊ το ιαμβικό μζτρο κυριαρχεί ςε όλα τα εκνικά ρεφματα, οι Ζλλθνεσ επιμζνουν να το τραγουδοφν 15ςφλλαβο, ενϊ οι Τοφρκοι 16ςφλλαβο! Πλα αυτά όμωσ, χωρίσ να πάψουν να αποτελοφν ςθμαντικι προίκα τθσ ελλθνικισ αςτικισ λαϊκισ μουςικισ, κα πάψουν να επιδροφν ςθμαντικά όταν ο ελλθνιςμόσ κα απομονωκεί οριςτικά από τα άλλα ζκνθ και κα αποχτιςει εκτόσ από εκνικι και οριςτικι γεωγραφικι ταυτότθτα. Θ αρχι κα γίνει με τθν εκνικι επανάςταςθ του 21 και κα ολοκλθρωκεί με τθν δραματικι όςο και κοςμογονικι Μικραςιατικι καταςτροφι και τθν ανταλλαγι των πλθκυςμϊν. Σθμαντικοί μουςικοςυνκζτεσ του λαϊκοφ τραγουδιοφ υπιρξαν οι: Βαςίλθσ Τςιτςάνθσ, Μάρκοσ Βαμβακάρθσ, Μάνοσ Χιϊτθσ, Γιϊργοσ Ηαμπζτασ, κ.α. Ρολλοί λζνε ότι θ αυκεντικι ςφγχρονθ ελλθνικι λαϊκι μουςικι αναπτφχκθκε από τον Μάρκο Βαμβακάρθ, με ορόςθμο το διάςθμο τραγοφδι του Φραγκοςυριανι. Με αυτό το τραγοφδι ο Βαμβακάρθσ, ειςάγει νζεσ μουςικζσ ρίηεσ με κάποια δυτικι χροιά που παντρεφεται με τουσ ιχουσ του εμπζτικου. Το ίδιο ςυμβαίνει επίςθσ με τον Βαςίλθ Τςιτςάνθ και το τραγοφδι του Πμορφθ Κεςςαλονίκθ. Και τα δφο αυτά τραγοφδια είναι τα πρϊτα τυπικά Χαςάπικα. Ο Γιϊργοσ Μθτςάκθσ με τθν Βαλεντίνα, περνάει από το ρεμπζτικο ςτο κακαρά λαϊκό. Τζλοσ ο Γιϊργοσ Ηαμπζτασ με το τραγοφδι "Σικω χόρεψε ςυρτάκι" ςφράγιςε μια ολόκλθρθ εποχι ελλθνικισ μουςικισ που ςτουσ κφκλουσ των μουςικϊν ονομάηετε «Ελλθνικι τουριςτικι μουςικι». Είναι γεγονόσ ότι το Συρτάκι του Ηαμπζτα, ο Ηορμπάσ του Κεοδωράκθ και θ Μαρία με τα κίτρινα ζκαναν όλθ τθν Ευρϊπθ να χορεφει ςυρτάκι και χαςάπικο. Σε αυτό το ςθμείο είναι ενδιαφζρον να αναφζρω ότι κατά τθ διάρκεια τθσ δεκαετίασ του 1960 όταν οι Beatles είχαν επιςκεφκεί τθν Ελλάδα για να αγοράςουν ζνα ελλθνικό νθςί, ςυναντικθκαν με το Γιϊργο Ηαμπζτα για να μάκουν μερικζσ από τισ τεχνικζσ τθσ ελλθνικισ μουςικισ και του μπουηουκιοφ. Δεν είναι περίεργο επομζνωσ, ότι, το τραγοφδι των Beatles "girl" είναι ζνα τυπικό ελλθνικό χαςάπικο. Ο Μανϊλθσ Χιϊτθσ ιταν ίςωσ ο καλφτεροσ βιρτουόηοσ του μπουηουκιοφ (πρϊθν κικαρίςτασ) ο Χιϊτθσ επίςθσ εφθφρε το οχτάχορδο μπουηοφκι και δθμιοφργθςε αξζχαςτα τραγοφδια παντρεφοντασ το μπουηοφκι με τον ιχο τθσ Λάτιν μουςικισ και τθσ τηαη. Από αυτι τθ ςτιγμι ανοίχτθκαν αναρίκμθτα μονοπάτια για τθν ελλθνικι 19

λαϊκι μουςικι, νζα όργανα και ιχοι, το αρμόνιο (Βαςίλθσ Βαςιλειάδθσ) αντικακιςτά το ακορντεόν, θ ντραμσ τα κρουςτά και το ντζφι, το 70 εμφανίηεται ςε πολλά τραγοφδια το μεταλλικό φλάουτο, ςιγά ςιγά θ κλαςικι κικάρα δίνει τθ κζςθ τθσ ςτθν θλεκτρικι και θ μπαςαβιόλα ςτο θλεκτρικό μπάςο, τελικά το ςυνκεςάιηερ εξαφανίηει ςχεδόν όλα τα όργανα (τουλάχιςτον ςτα ςτοφντιο θχογράφθςθσ). ΟΡΓΑΝΑ ΣΟΤ ΛΑΪΚΟΤ ΣΡΑΓΟΤΔΙΟΤ 1)Το μπουηοφκι ιταν ςε χριςθ ςτον ελλθνικό χϊρο επί αιϊνεσ. Είναι μια παραλλαγι τθσ οικογζνειασ των ταμπουράδων («bouzouk»: τοφρκικθ λζξθ που ςθμαίνει ςπαςμζνοσ). Ρικανότατα όμωσ θ ονομαςία του προζρχεται από το «ντουηζνι», τρόπο κουρδίςματοσ του τουρκικοφ «ςαη».ανάλογα με τον τρόπο καταςκευισ, το μζγεκοσ, το ςχιμα, τον αρικμό χορδϊν κ.ά. διακρίνουμε το μπουηοφκι, τον «τηουρά», τθ «μπουηουκομάνα», το «γόνατο» (ςκαφτό), το «μπαγλαμά».το μικοσ του μπουηουκιοφ είναι περίπου 90 εκ. ζωσ ζνα μζτρο και θχεί ςαν το λαγοφτο. Ο μπαγλαμάσ, που είναι το μικρότερο όργανο τθσ οικογζνειασ, ζχει μικοσ περίπου 40-60 εκ. και τρεισ διπλζσ χορδζσ. Το μπουηοφκι παίηεται με πζνα. Είναι ςυνικωσ τρίχορδο ι τετράχορδο. Το τρίχορδο ζχει τρεισ διπλζσ χορδζσ, ενϊ το τετράχορδο ζχει μονζσ ι διπλζσ τισ δφο χαμθλότερεσ χορδζσ και διπλζσ τισ δφο ψθλότερεσ. 2)Το τουμπελζκι αποτελείται από ζναν πιλινο ςκελετό ςε ςχιμα ςτάμνασ χωρίσ λαβι, ανοιχτι ςτο ςτόμιο και ςκεπαςμζνθ ςτον πάτο με τεντωμζνο δζρμα το οποίο κολλοφν ι δζνουν ςτο θχείο. Το τουμπελζκι ςυναντιζται ςε διάφορα μεγζκθ.θ καταγωγι του είναι μικραςιατικι, όμωσ χρθςιμοποιείται από παλιά ςτθ Μακεδονία, τθ Κράκθ και τα νθςιά του ανατολικοφ Αιγαίου. 3)Τα κουτάλια ςυνικωσ φτιάχνονται από ςκλθρό ξφλο. Ο εκτελεςτισ είναι ςυνικωσ ο ίδιοσ ο χορευτισ, κρατάει ςτο κάκε χζρι δυο κουτάλια με το κοίλο μζροσ προσ τα ζξω, ζτςι ϊςτε να χτυπάει το ζνα με το άλλο, όταν ανοιγοκλείνουν τα δάχτυλα 4) Το κομπολόι κρεμαςμζνο από κουμπί γιλζκου ι πουκαμίςου, κρατιζται τεντωμζνο με το αριςτερό χζρι, ενϊ το δεξί τρίβει ρυκμικά τισ χάντρεσ με τα χείλια ενόσ μικροφ, χοντροφ κραςοπότθρου.το κομπολόι ςυνόδευε παλιότερα το τραγοφδι, ι ακόμθ και όργανα όπωσ τον ταμπουρά, τον μπαγλαμά κ.ά., με ρυκμικοφσ ςχθματιςμοφσ. 5)Το ντζφι είναι ζνασ ξφλινοσ κφλινδροσ. Θ μία βάςθ του κυλίνδρου είναι ςκεπαςμζνθ με δζρμα. Ρολλά ντζφια ζχουν γφρω-γφρω ςτον κυλινδρικό ςκελετό, ςε ίςθ απόςταςθ, ηίλια, μικρά δθλαδι μπροφντηινα διπλά κφμβαλα. Το μζγεκόσ του ποικίλλει από 20-50 εκ. ι και περιςςότερο. 6)Τα ποτθράκια του κραςιοφ ι του οφηου είναι ζνα αυτοςχζδιο μουςικό όργανο. Ο εκτελεςτισ τοποκετεί δφο ςε κάκε χζρι και ανοιγοκλείνοντασ τα δάχτυλα, τα χτυπά 20

για να ςυνοδζψει ρυκμικά το τραγοφδι. Ραίηονται μόνα τουσ ι κάποιεσ φορζσ και με μελωδικά όργανα, όπωσ το βιολί, τθ λφρα τον ταμπουρά κ.ά. ΧΟΡΟΙ ΠΟΤ ΤΝΟΔΕΤΑΝ ΣΟ ΛΑΪΚΟ ΣΡΑΓΟΤΔΙ 1)Ο χαςάπικοσ (2/4) κεωρείται ότι ιταν ο χορόσ των χαςάπθδων τθσ Κωνςταντινοφπολθσ, που κεωροφνταν ιδιαίτερα άγριοι. Χορευόταν από δφο ι τρία άτομα, ςυνικωσ άντρεσ, που κρατιόταν από τουσ ϊμουσ με ιδιαίτερα βιματα που απαιτοφςαν απόλυτο ςυγχρονιςμό. 2)Ο ηεϊμπζκικοσ (9/8) ιταν πολεμικόσ χορόσ μιασ πολεμικισ φυλισ κρακικισ καταγωγισ. Ιταν αντικριςτόσ χορόσ και χορευόταν από δφο άντρεσ, χωρίσ ιδιαίτερα βιματα. 3)Το τςιφτετζλι (από τθν τοφρκικθ λζξθ που ςθμαίνει «δφο χορδζσ»), αρχικά παιηότανε από δίχορδο βιολί και διαδόκθκε ςτθν Ελλάδα μετά το 1923. Ιταν χορόσ των προςφφγων από τθ Σμφρνθ και οι ρεμπζτεσ τθσ Ακινασ τον κεωροφςαν κθλυπρεπι ΑΝΣΙΜΕΣΩΠΙΗ ΣΟΤ ΛΑΪΚΟΤ ΣΡΑΓΟΤΔΙΟΤ ΑΠΟ ΣΟΝ ΚΟΜΟ Το ρεμπζτικο τραγοφδι εντάςςεται ςε μία κατθγορία τραγουδιϊν που ονομάηουμε ςιμερα «αςτικό λαϊκό τραγοφδι». Σε αυτιν ανικουν και κάποια τραγοφδια που ονομάςτθκαν κουτςαβάκικα ι και αλλιϊσ, οι καντάδεσ, τα Σμυρναίικα, τα «κλαςικά» ρεμπζτικα βεβαίωσ, από το Μάρκο ωσ το τζλοσ τθσ δθμιουργικισ περιόδου, κακϊσ και τα λεγόμενα «λαϊκά» των δεκαετιϊν 60, 70, άντε και 80. Πλα αυτά τα τραγοφδια ο λαόσ τα δζχτθκε και τα αγάπθςε, ςε μεγαλφτερο ι μικρότερο βακμό, ενϊ το αν οι δθμιουργοί τουσ και αυτοί προζρχονταν από το λαό, όπωσ απαιτείται για ζνα «λαϊκό» ονομαηόμενο είδοσ, δεν είναι πάντα δεδομζνο. 21

ΣΟ HIP-HOP ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Καταρχάσ ασ δοφμε τα πράγματα από τθν αρχι το hip-hop αποτελείται από 4 ςτοιχεία rap(ςτοίχοσ),brake dance(ο χορόσ),djing(θ μουςικι) και τζλοσ το graffiti(θ εικόνα).σαν κουλτοφρα το hip-hop αναπτφχτθκε ςτθν Αμερικι και πιο ςυγκεκριμζνα κατά πολλοφσ, γενζτειρα του κεωρείται το Bronx τθσ Νζασ Υόρκθσ,το πρϊτο επίςθμο καταγεγραμμζνο ςυγκρότθμα hip-hop είναι οι Βumbata Africa (1970) ουςιαςτικά ιταν μια μίξθ reggae,funk και τηαη μουςικισ θ οποία ςτθν ουςία απλά δεχόταν επεξεργαςία τα λεγόμενα scratches που θταν και θ μουςικι ςτθν οποία χόρευαν brake dance οι χορευτζσ, θ πρωτοπορία ιρκε όταν ο dj των bumbata Africa ζβαλε ςτοίχουσ πάνω από τθ μουςικι και ζτςι γεννικθκε το hip-hop.στα τθσ Ελλάδασ τϊρα, το hip-hop ςτθν Ελλάδα ζρχεται μζςω τθσ αμερικανικισ βάςθσ ςτο ελλθνικό λόγο του ραδιοφωνικοφ ςτακμοφ, ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1970 και αρχεσ του 1980, επίςθσ το 1980 ζρχεται το brake dance και το graffiti ςτθν Ελλάδα το 1ο Ελλθνικό hip-hop ςυγκρότθμα είναι οι Marginals (1985) και ςτθν ςυνζχεια οι FF.C (fortified concept=οχυρωμζνθ αντίλθψθ). Το 1992 διεξάγεται ςτθν Ελλάδα μια ςυναυλία ενόσ από των μεγαλφτερων αμερικανικϊν crew τθσ εποχισ, των public enemy.τθν ίδια χρονιά ζχουμε το ςχθματιςμό πολλϊν άλλων ελλθνικϊν crew όπωσ οι T.X.C (terror x crew) οι Active Member κακϊσ και πολλοί άλλοι πρωτοπόροι τθσ εποχισ,ςτα τζλθ 1993 ζρχονται ςτθν επιφάνεια crew ελλθνικά όπωσ οι going trough (καμία ςχζςθ με τθν ςθμερινι κατάντια*) και οι Θμιςκοφμπρια, όλοι μαηί αυτοί μπαίνουν ςτθν διςκογραφικι-fan club του B.D fox more που ονομαηόταν freestyle και ουςιαςτικά ιταν μια προςπάκεια ζνωςθσ τθσ όλθσ τθσ κατάςταςθσ, ςτθν ςυνζχεια FF.C και Τ.X.C αποχωροφν από τθν freestyle και ακλουκοφν δικι τουσ πορεία. Σε ζνα διάςτθμα από το 1993 ζωσ το 1996 δεν ζχουμε κάτι ενδιαφζρον παρά ςυνεχείσ κόντρεσ μεταξφ των crew, πϊλθςθσ δίςκων κλπ. Το 1997 εμφανίηεται ςτθν Ελλάδα ίςωσ το πιο επιτυχθμζνο μζχρι και ςιμερα ςυγκρότθμα οι ηωντανοί νεκροί οι οποίοι εν ζτθ 2013 ακοφγονται πιςτά από όλουσ τουσ hip-hop οπαδοφσ, το 2000 τζλοσ κάνουν τθν εμφάνιςθ τουσ ςυγκροτιματα όπωσ οι Άλφα Γάμα, οι ΤΜ (ραψωδοί του μίςουσ) οι Φίρμεσ οι οποίοι 2 χρόνια αργότερα κα ενωκοφν και κα δθμιουργιςουν τουσ ΒθταΡεισ, τζλοσ πρζπει να προςκζςουμε ότι όλα αυτά τα χρόνια θ ελλθνικι hip-hop ςκθνι dia, hiphop.gr διχάςτθκε από ανοφςιεσ κόντρεσ, προπαγανδιςτικοφσ,πολιτικοφσ λόγουσ και M.C.s με αποτζλεςμα θ ελλθνικι hiphop ςκθνι του ςιμερα να είναι οι εμπορικοί MCs και οι underground, ωσ αποτζλεςμα διχόνοια και πάλι διχόνοια μεταξφ τουσ. Peace!!! 22

ΠΟΠ ΜΟΤΙΚΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ροπ ονομάηεται ζνα νζο είδοσ μουςικισ. Ο Προσ ποπ προζρχεται από τον αγγλικό όρο popular που ςθμαίνει δθμοφιλισ. Κεματολογία τθσ μουςικισ αυτισ είναι κυρίωσ τα ςυναιςκιματα και θ ρομαντικι αγάπθ, κυριότερα όργανα που χρθςιμοποιοφνται είναι κυρίωσ θ κλαςικι και θ θλεκτρικι κικάρα το αρμόνιο και τα ντραμσ κατθγορίεσ ποπ είναι οι soul pop,pop R&b, pop-rock, dance pop και latin pop. Σαν μουςικι γεννικθκε ςτο Λονδίνο το 1950. Κυριότεροσ εκπρόςωποσ τθσ είναι ο Michael Jackson. Στθν Ελλάδα επίςθμα ζρχεται κάπου ςτο 2000 με 2005 και επειδι τα όρια τθσ ποπ μουςικισ είναι δυςδιάκριτα τότε δφςκολα μποροφμε να διακρίνουμε τουσ ζλλθνεσ καλλιτζχνεσ που χρθςιμοποιοφν αυτι τθ μουςικι κακϊσ μπορεί να χαρακτθριςτεί ποπ ακόμα και το ελλθνικό ζντεχνο ςτιχουργικά, ο λόγοσ που ςυμβαίνει αυτό είναι ο ρθχόσ ςτοίχοσ που περιτριγυρίηει τθν ποπ και ο απλοϊκόσ ρυκμόσ τθσ, κάποιοι καλλιτζχνεσ ςτθν Ελλάδα που ζρχονται ςε επαφι με το ςυγκεκριμζνο είδοσ είναι ο Σάκθσ ουβάσ, Ζλενα Ραπαρίηου, Άννα Βίςςθ κλπ. ΡΟΚ ΜΟΤΙΚΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Θ ροκ ςτθν Ελλάδα υπάρχει πολφ πριν πάει ο νουσ μασ.ο πρϊτοσ Ζλλθνασ που παίηει Rock n Roll ςτθν Ελλάδα, φζρεται ότι είναι ο Νίκοσ Αδάμασ, Μετά τθ μεταπολίτευςθ, τα πρϊτα δφο χρόνια, θ νεολαία καλφπτει τισ ανάγκεσ τθσ για ζκφραςθ, μζςω πολιτικϊν και αντάρτικων τραγουδιϊν. Μετά το 1976, όμωσ, αναηωπυρϊνεται θ ροκ διάκεςθ, εμπλεκόμενθ όμωσ και με ιδεολογίεσ πολιτικοφ και κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ. Δυςτυχϊσ, μζςα ςε όλα αυτά ζρχεται και θ ευρεία χριςθ ναρκωτικϊν και κυρίωσ τθσ θρωίνθσ, ςτισ νεανικζσ παρζεσ. Στα τζλθ του 1978 κυκλοφορεί το Φλου του ςυγκροτιματοσ του Ραφλου Σιδθρόπουλου Σπυριδοφλα, με τα τραγοφδια-ςτακμοφσ Μπάμπθσ ο Φλου, Το '69 με κάποιο φίλο, Μου' πεσ κα φφγω, Εν κατακλείδι, Στθν Κ. και άλλα. Το album αυτό κεωρείται ζνα από τα ςθμαντικότερα τθσ ελλθνικισ ροκ. Δυςτυχϊσ, εκείνθ τθν εποχι ο Ραφλοσ ανακαλφπτει τθν θρωίνθ αλλά είναι και ο μόνοσ που τολμά να περιγράψει ςε τραγοφδια τισ εμπειρίεσ του. Ο ίδιοσ πζκανε από υπερβολικι δόςθ ςτισ 6 Δεκεμβρίου του 1990, αφοφ πρϊτα είχε παραλφςει ξαφνικά το δεξί του χζρι. Θ δεκαετία του '80 μπορεί να ονομαςτεί και μελαγχολικι δεκαετία. Με πρότυπα 23

Ηορη Ριλαλί και του Τηίμθ Ρανοφςθ, οι ρομαντικοί με το Βαγγζλθ Γερμανό, τουσ αδελφοφσ Κατςιμίχα, Λαυρζντθ Μαχαιρίτςα, 2002 GR, Νίκο Ρορτοκάλογλου, Νίκο Ηιϊγαλα, Γιάννθ Γιοκαρίνθ, Νίκο Ραπάηογλου, Γιάννθ Μθλιϊκα, Διονφςθ Τςακνι, Λάκθ με τα Ψθλά εβζρ κ.α., ομάδα του κίτρινου ςοφρουπου με κφριουσ εκπροςϊπουσ τον Ραφλο Σιδθρόπουλο και τθν ποιιτρια Κατερίνα Γϊγου αλλά και τουσ μοναχικοφσ καβαλάρθδεσ, όπωσ το Νικόλα Άςιμο, που ζδινε αυτοςχζδιεσ κεατρικζσ παραςτάςεισ ςτα Εξάρχεια και ποφλαγε τα τραγοφδια του ςε παράνομεσ καςζτεσ, γιατί αρνιόταν πειςματικά να μπλεχτεί με τα ςυμφζροντα των διςκογραφικϊν εταιρειϊν. Και πάμε ςτο ςιμερα. Είναι πολλά τα αξιόλογα ςυγκροτιματα αλλά και οι καλλιτζχνεσ που ζχουν προςφζρει εξαιρετικι ροκ μουςικι τα τελευταία 20 χρόνια. Ονόματα όπωσ οι Τρφπεσ, Τα Ξφλινα Σπακιά, τα Διάφανα Κρίνα, οι Ρυξ Λαξ, οι Ενδελζχεια, τα Υπόγεια εφματα, οι Magic de Spell, οι De Facto, οι Domenica, τα Κίτρινα Ροδιλατα, οι Πναρ, είναι μερικά από τα ονόματα που είτε ζγραψαν, είτε ςυνεχίηουν να γράφουν τθν ιςτορία τουσ ςτο χϊρο τθσ ελλθνικισ ροκ ςκθνισ. GREEK HARD ROCK & HEAVY METAL Θ υπόκεςθ ΕΛΛΘΝΛΚΟ HARD ROCK HEAVY METAL είναι μια πολφπλοκθ ιςτορία με ποικίλεσ εκδοχζσ. Θ Ελλθνικι Hard Rock - Metal ςκθνι ανκεί εδϊ και ςχεδόν 30 χρόνια, επιδεικνφοντασ ζνα δυναμιςμό. Θ ζκρθξθ ςτο Ελλθνικό Metal ιρκε περίπου το 1984-1985, όταν άρχιςαν να φτιάχνονται πολλά ςχιματα και ζτςι τα πράγματα άλλαξαν προσ το καλφτερο.τα ςτοφντιο θχογράφθςθσ, ςυνικωσ, ΔΕΝ δζχονταν Heavy Metal ςυγκροτιματα. Θχολιπτεσ και μθχανικοί ιχου που να μποροφςαν κάπωσ να αντιλθφκοφν το Heavy Metal δεν υπιρχαν και ιταν ςφνθκεσ το πρωί να δουλεφουν πάνω ςε λαϊκά τραγοφδια και το βράδυ να παλεφουν να θχογραφιςουν Heavy Metal!!! Οι μόνεσ Ελλθνικζσ διςκογραφικζσ εταιρίεσ που βοικθςαν κάπωσ τα πράγματα ιταν θ FM Records (ςτα 80s), θ Μολϊν Λαβζ, Unisound, Dark Side (ςτα 90s). Αυτι θ ςυγκυρία,(για να επανζλκω) ςε ςυνδυαςμό με τθν ςοβαρότερθ αντιμετϊπιςθ, από τουσ Ζλλθνεσ Heavy Metal μουςικοφσ, ϊκθςε τθν Ελλθνικι Metal ςκθνι να αναβακμιςτεί και να διαδραματίςει πρωταγωνιςτικό ρόλο ςτο χϊρο του ευρφτερου Metal ιχου με groups όπωσ οι Rotting Christ, Nightfall, Septic Flesh κτλ. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν Ζλλθνεσ που προςπακοφν με ςυγκροτιματα ςτο εξωτερικό, (αφοφ ζχουν εγκαταςτακεί μόνιμα ζξω και ζκαναν το όνειρο τουσ πραγματικότθτα), όπωσ ο Δθμιτρθσ Λιαππάκθσ με τουσ Valley s Eve και τουσ Mystic 24

Prophecy, o Gus G., με τουσ Dream Evil και τουσ Firewind, ο Μάριοσ Θλιόπουλοσ με τουσ Nightrage, ο John K (Κουτςελίνθσ) με τουσ Biomechanical και τουσ Balance Of Power και πολλοί-πολλοί άλλοι. Πλεσ αυτζσ οι προςπάκειεσ είναι άξιεσ αναφοράσ, και πρζπει να τφχουν τισ προςοχισ και τισ υποςτιριξθσ μασ. Αφοφ βάηουν τθ χϊρα μασ μζςα ςτον παγκόςμιο χάρτθ του Heavy Metal. Θ προςφορά τουσ είναι ανεκτίμθτθ και τα ςυγκροτιματα αυτά αξίηουν τα εφςθμα από όλουσ μασ.θ Ελλθνικι Metal ςκθνι γφριςε τθ πλάτθ τθσ ςτθν Ελλάδα, θ Ελλάδα με τθ ςειρά τθσ γφριςε τθ πλάτθ τθσ ςτο Ελλθνικό Heavy Metal. Ο κόςμοσ όμωσ, αγαποφςε και αγαπάει, τα Ελλθνικά Metal ςυγκροτιματα, ζχει τθν πρόκεςθ να τα υποςτθρίξει αλλά δεν είχε πρόςβαςθ ςτθ μουςικι τουσ. Αυτό οφείλεται ςτθν μθδαμινι ι ελλιπι διαφιμιςθ Ελλθνικϊν Metal δίςκων ςε ζντυπα, ραδιόφωνα, τθλεόραςθ. Ευτυχϊσ τα τελευταία χρόνια κάπωσ ζχει αλλάξει αυτι θ κατάςταςθ προσ το καλφτερο, βγαίνουν και πιο αξιόλογεσ κυκλοφορίεσ και το όνομα τθσ χϊρασ μασ ακοφγετε όλο και πιο πολφ ςτο εξωτερικό για τθν Metal ςκθνι που ζχουμε. ΣΟ ΝΕΟ ΚΤΜΑ Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1960 ζνα νζο είδοσ μουςικισ φτάνει ςτθ χϊρα μασ με τθν ονομαςία νζο κφμα ο Προσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ ονομαςίασ είναι θ ακριβισ μετάφραςθ του γαλλικοφ όρου και πικανότατα και χϊρα προζλευςθσ του ςυγκεκριμζνου είδουσ, το είδοσ μουςικισ αυτό χαρακτθρίηεται από τρυφερά τραγοφδια και μπαλάντεσ, με ελάχιςτα όργανα και πιο ςυχνά χριςθ απλά κικάρασ και φωνισ. Στθ χϊρα μασ κα ςθμειϊςουν μεγάλθ επιτυχία και αναγνϊριςθ από το 1960 ζωσ τισ αρχζσ του 1970 όπου και παρικμαςε. Ο χϊροσ ςτον οποίο ζπαιρναν μζροσ ςυναυλίεσ τζτοιου είδουσ ιταν τα λεγόμενα μπουάτ τα οποία ςυνικωσ δεν κάλυπταν και αρκετά μεγάλο χϊρο ωσ αποτζλεςμα θ καλφτερθ αλλθλεπίδραςθ του καλλιτζχνθ με το κοινό του λόγο τθσ περιοριςμζνθσ ζκταςθσ και χϊρου για ερμθνεία, τζλοσ κυρίωσ κοινό του νζο κφματοσ είναι θ νεολαία τθσ εποχισ εκείνθσ. 25

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tradition/traditional_music.htm 2. http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%95%ce%bb%ce%bb%ce%b7%ce%bd%ce %B9%CE%BA%CE%AE_%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%BF%C F%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83% CE%B9%CE%BA%CE%AE 3. http://paradosiakimousiki.blogspot.gr/ 4. http://blogs.sch.gr/pophv/2012/10/18/%ce%b7- %CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1- %CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%BB%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%BF%CF%8D- %CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B9%CE%BF %CF%8D/ 5. http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=news&file=article&si d=3424 6. : Wikipe ΡΟΡ ΜΟΥΣΛΚΘ ΣΤΘΝ ΕΛΛΑΔΑ 7. http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a1%ce%b5%ce%bc%cf%80%ce%a D%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1 8. Εργαζία ηων Βαρδακίδη Κωνζηανηίνοσ και Μοσρκογιάννη Ανδρέα Τμήμα : ΒΘεη1 Στολικό έηος 2000-2001 26

27