ΕΘΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ Κ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ Κ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΔ-ΔΟΚΠ ΣΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Θέκα: Οη πνιηηηθέο γηα ηελ Οηθνγέλεηα ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δ.Δ. : ζεζκηθέο θαη πνιηηηθέο δηαζηάζεηο Δπηβιέπσλ: θ. Κνπηαιάθεο Υαξάιακπνο πνπδάζηξηα: Κηηζηάθε Δπαγγειία ΑΘΖΝΑ - 2010

Δπραξηζηίεο Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή, θ. Κνπηαιάθε Υαξάιακπν γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα θαη θαζνδήγεζή ηνπ, θαζ φιε ηε δηαδηθαζία εθπφλεζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Δπραξηζηψ, επίζεο, γηα ηελ ζπλεξγαζία ηνπ, ηνλ θ. Μπνπξζαλίδε Υξήζην, Τπεχζπλν πνπδψλ θαη Έξεπλαο ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο. 2

Πεξίιεςε Οη δεκνγξαθηθέο θαη θνηλσληθέο κεηαβνιέο ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ ελίζρπζαλ ηελ ζεκαζία ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζηα πεξηζζφηεξα επξσπατθά θξάηε θαη αλέδεημαλ ην θνηλσληθφ ξφιν ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα. Ζ πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα απνηειεί έλα ελ δπλάκεη ρξήζηκν εξγαιείν γηα ηελ απνηξνπή δπζνίσλσλ δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ, θαζψο θαη φρεκα γηα ηελ εδξαίσζε ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ θαη ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε απνηχπσζε ησλ ηδηνηήησλ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα, σο βαζηθνχ ζπζηαηηθνχ ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ζηα επξσπατθά θξάηε, θαη ε ζπλνπηηθή απνηίκεζε ηνπ ζπζηήκαηνο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζηελ Διιάδα. Ζ εξγαζία επηρεηξεί λα αλαδείμεη ηελ ζχλδεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα κε ηελ δνκή ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ ζρέζε ησλ δχν θχισλ. Ηδηαίηεξε έκθαζε απνδίδεηαη ζηελ ξεπζηφηεηα ηεο νηθνγελεηαθήο νξγάλσζεο θαη ηνλίδεηαη ε αλάγθε πξνζαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηελ πνηθηινκνξθία ησλ ζχγρξνλσλ νηθνγελεηαθψλ πξνηχπσλ. Ζ έξεπλα βαζίδεηαη ζηελ εθηελή βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε θαη επηθεληξψλεηαη ζηηο θνηλσληθέο ξπζκίζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απφθηεζε θαη αλαηξνθή ησλ παηδηψλ. Σα απνηειέζκαηα θαηαδεηθλχνπλ, φηη ν ππνηππψδεο ραξαθηήξαο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζηελ Διιάδα δηαησλίδεη ηνλ πξσηεχνληα ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ παξνρή θξνληίδαο θαη ηαπηφρξνλα αλαπαξάγεη θνηλσληθά ζηεξεφηππα γηα ηνλ ξφιν ησλ δχν θχισλ εληφο θαη εθηφο ηνπ νηθνγελεηαθνχ πιαηζίνπ. Λέμεηο-θιεηδηά: πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα, θξάηνο πξφλνηαο, ππνγελλεηηθφηεηα, γπλαηθεία απαζρφιεζε Abstract Low fertility rates and various socioeconomic developments of the past few decades have posed imminent challenges to family welfare. These challenges have prompted most European countries to expand family support policies not only as a useful instrument against the backdrop of fertility, but also as an efficient tool to introduce gender equality and social justice. The aim of the study is to depict the nature of family policy as an indispensable element of welfare state in Europe and to detect the driving forces and social effects of the current family policy in Greece. It argues that family policy should be consistent with the combined spectrum of gender relations, welfare-state structures and labor market developments that characterize the social context in which it is applied. Furthermore, it underlines the significance of family policy adaptation to the aims and aspirations of diverse family patterns. The components under investigation include those family policy measures related to childbearing and childrearing. The results point to the rudimentary character of the Greek family policy as one of the major factors in reproducing the primacy of the family in welfare provision, as well as a specific type of gender relations within and outside of the household, which the Greek family policy sustains and eventually legitimates. Key words: family policy, welfare state, low fertility, female employment 3

Πεξηερφκελα Δηζαγσγή... 5 Κεθάιαην 1: Ζ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία σο δεκφζηα πνιηηηθή... 8 1.1 Δλλνηνινγηθή νξηνζέηεζε... 8 1.2. Θεσξεηηθέο θαηαβνιέο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο.... 10 1.3 Μνξθέο εθδήισζεο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα.... 12 Κεθάιαην 2:Πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη δεκνγξαθηθή πνιηηηθή.... 14 2.1. Σν πξφβιεκα ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο ζηελ Δπξψπε.... 14 2.2. πκθηιίσζε ηεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο: ζηξαηεγηθέο αλεπάξθεηεο θαη αξλεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο.... 15 2.3. Ζ ζεκαζίαο ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο. 16 Κεθάιαην 3: Ο ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο ζηα επξσπατθά θξάηε πξφλνηαο.... 19 3.1. ηξαηεγηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο.... 19 3.2.Σππνινγία ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ πξφλνηαο... 21 3.3. Ζ πεξίπησζε ηνπ λνηηνεπξσπατθνχ κνληέινπ... 24 3.4.Κνηλέο πξνθιήζεηο ζηα επξσπατθά θξάηε πξφλνηαο: κεηαβνιέο ζηε δήηεζε νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο.... 26 3.5. Ζ πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο ζην πιαίζην ηεο Δ.Δ.... 27 Κεθάιαην 4: Σν πιαίζην ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζηελ Διιάδα... 31 4.1. Οκνηφηεηεο κε ην λνηηνεπξσπατθφ κνληέιν... 31 4.2. Μεηαβνιέο ζηελ νηθνγελεηαθή νξγάλσζε... 34 4.3. Ζ ηαπηφηεηα ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο... 35 4.4. Σν εζληθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην γηα ηελ πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο.... 37 4.4.1. Η πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο ζην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο.... 37 4.4.2.Η πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο ζην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξφλνηαο... 39 4.4.3. Μέηξα γηα ηε ζπκθηιίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή.... 44 4.4.4.Οηθνγελεηαθά επηδφκαηα... 49 4.4.5.Πξνγξάκκαηα απαζρφιεζεο ηνπ ΟΑΔΓ.... 50 4

Κεθάιαην 5: Δλ είδεη ζπκπεξαζκάησλ: απνηίκεζε ηεο ειιεληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα... 51 5.1. Κνηλσληθέο αληζφηεηεο ζηελ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία... 52 5.2. Δλδείμεηο ηαχηηζεο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα κε ηε δεκνγξαθηθή πνιηηηθή... 54 5.3. Αλεπάξθεηεο ζηηο ππεξεζίεο παηδηθήο θξνληίδαο: ην παξάδεηγκα ησλ παηδηθψλ ζηαζκψλ.... 56 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 61 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ: ηαηηζηηθά ζηνηρεία... 66 5

Δηζαγσγή Ζ πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ζπληζηά αλαπφζπαζην άμνλα ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο φισλ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ θαη πινπνηείηαη κέζα απφ έλα επξχ θάζκα θνηλσληθψλ παξνρψλ θαη ξπζκίζεσλ πνπ δηαηξέρνπλ ην ζχλνιν ζρεδφλ ηεο θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ωο εθ ηνχηνπ, ηα φξηα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα είλαη ζρεηηθά δπζδηάθξηηα θαη ν δηαρσξηζκφο ηεο απφ ηηο ππφινηπεο εθθάλζεηο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο είλαη εμαηξεηηθά δπζρεξήο. Σν πιέγκα ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζπγθξνηείηαη, είηε κέζσ εμεηδηθεπκέλσλ ξπζκίζεσλ γηα ηελ πξναγσγή ηεο νηθνγελεηαθήο επεκεξίαο, είηε κέζσ γεληθψλ πνιηηηθψλ κε ζεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο ζηελ νηθνγελεηαθή δσή. Σν επίπεδν ζπγθξφηεζεο θαη ε κνξθή ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα, αληαλαθιά ηηο ηζηνξηθέο ηεο θαηαβνιέο θαη ηηο επηθξαηνχζεο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ηνλ ζεζκφ ηεο νηθνγέλεηαο ηεο ρψξαο πνπ ηελ εθαξκφδεη. Σν γεγνλφο απηφ εμεγεί θαη ηελ πνηθηινκνξθία ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ νηθνγέλεηα, αθφκε θαη κεηαμχ θξαηψλ κε ζρεηηθά νκνηνγελή αλαπηπμηαθή πνξεία, φπσο νη ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Παξά ηηο πξνθαλείο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ θαηαγξάθνληαη ζηηο εζληθέο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία, ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκεηψλεηαη ζε δηεζλέο επίπεδν, κηα θνηλή ηάζε ελίζρπζεο θάζε είδνπο κέηξσλ νηθνγελεηαθήο ζηήξημεο. Αθνξκή γηα ηελ αχμεζε ηεο πνιηηηθήο έκθαζεο απέλαληη ζηελ νηθνγέλεηα ζηάζεθαλ νη ξαγδαίεο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο θαη νη βαζχηαηεο κεηαβνιέο ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο πνπ ραξαθηήξηζαλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Οη κεηαβνιέο απηέο επεξέαζαλ ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη νδήγεζαλ ηνλ ζεζκφ ηεο νηθνγέλεηαο ζε κηα θαηάζηαζε ξεπζηφηεηαο, απνδπλακψλνληαο ζε κεγάιν βαζκφ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ σο άηππνπ δηθηχνπ αζθαιείαο γηα ηα πξνζηαηεπφκελα κέιε ηεο. Έηζη ε ελδπλάκσζε θαη επέθηαζε ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ νηθνγελεηαθήο θξνληίδαο, βξέζεθε ζην επίθεληξν ησλ πνιηηηθψλ δηαθεξχμεσλ αθφκε θαη ζηα θξάηε πνπ δηαζέηνπλ καθξά πξνλνηαθή παξάδνζε θαη ζρεηηθά ηζρπξή θνηλσληθή πξνζηαζία. Οη ζχγρξνλεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπλζήθεο επηβάιινπλ ηελ ζπγθξφηεζε κηαο ηζρπξήο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα, ηθαλήο λα παξεκβαίλεη, ηφζν πξνιεπηηθά, φζν θαη δηνξζσηηθά απέλαληη ζηνπο επαπεηινχκελνπο 6

θνηλσληθνχο θηλδχλνπο, κε ζηφρν ηελ θάιπςε ησλ αλαδπφκελσλ νηθνγελεηαθψλ αλαγθψλ. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ βαζηθφηεξσλ δηαζηάζεσλ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη ε ζχλδεζή ηνπο κε ηηο πθηζηάκελεο πξαθηηθέο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζηελ Διιάδα, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί ε αιιειεπίδξαζε ησλ ελ ιφγσ πξαθηηθψλ κε ηηο κεηαβαιιφκελεο αλάγθεο ηεο ζχγρξνλεο νηθνγέλεηαο. ηηο ελφηεηεο πνπ αθνινπζνχλ εμεηάδνληαη επηκέξνπο δεηήκαηα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα πνπ ζπλδηακνξθψλνπλ ηηο ζπλζήθεο ηνπ νηθνγελεηαθνχ βίνπ θαη άπηνληαη ηεο δεκνγξαθηθήο πνιηηηθήο, ηνπ ζπλδπαζκνχ ηεο επαγγεικαηηθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή θαη ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ. Ζ δνκή ηεο εξγαζίαο απνηειείηαη απφ πέληε θεθάιαηα θαη δηαξζξψλεηαη επαγσγηθά, θαηαιήγνληαο, κέζα απφ ηελ πεξηγξαθή ησλ γεληθφηεξσλ εθθάλζεσλ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα, ζηελ αλάιπζε θαη απνηίκεζε ησλ εηδηθφηεξσλ ζπλζεθψλ ζπγθξφηεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζηελ Διιάδα. ην πξψην θεθάιαην ηίζεηαη ην αλαιπηηθφ πιαίζην γηα ηελ εμέηαζε ηεο δεκφζηαο δηάζηαζεο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο. Δηδηθφηεξα, παξνπζηάδεηαη ζπλνπηηθά ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο ζηελ νηθνγελεηαθή δσή, επηρεηξείηαη ε ελλνηνινγηθή νξηνζέηεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη ε ηππνπνίεζε ησλ βαζηθφηεξσλ κνξθψλ ηεο. Μέζα απφ ηηο ελφηεηεο ηνπ θεθαιαίνπ αλαδεηθλχεηαη ε ζπκβνιή ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηελ αλαπαξαγσγή ζπγθεθξηκέλσλ νηθνγελεηαθψλ πξνηχπσλ θαη ζηελ δηακφξθσζε ησλ ηδησηηθψλ ζρέζεσλ πνπ ζπγθξνηνχλ ην νηθνγελεηαθφ ζχλνιν, αιιά θαη ησλ θνηλσληθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζε δεηήκαηα πνπ ππεξβαίλνπλ ην ζηελφ νηθνγελεηαθφ πιαίζην, φπσο απηέο γηα ηνλ ξφιν ησλ δχν θχισλ. Σν δεχηεξν θεθάιαην εζηηάδεη ζηελ ιεηηνπξγηθή δηαζχλδεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα κε ηελ δεκνγξαθηθή πνιηηηθή θαη ηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο. Ζ αμηνζεκείσηε πηψζε ηεο γελλεηηθφηεηαο ζε φιε ηελ Δπξψπε, απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1970 κέρξη θαη ζήκεξα, απνδφζεθε ζηελ άλνδν ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο, θαη νδήγεζε ζηελ αλαζεψξεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα κε θαηεχζπλζε ηε ζπκθηιίσζε ηεο εξγαζηαθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή. Ωζηφζν, ηα κέηξα ζπκθηιίσζεο κε επίθεληξν ηηο εξγαδφκελεο κεηέξεο, απνδείρζεθαλ αλεπαξθή γηα ηελ βειηίσζε ησλ 7

δεκνγξαθηθψλ δεηθηψλ, ελψ ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ελίζρπζαλ ηνπο έκθπινπο δηαρσξηζκνχο ηεο αγνξά εξγαζίαο. Μέζα απφ ηελ αλάιπζε δηαπηζηψλεηαη, φηη νη αξλεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο ησλ κέηξσλ ζπκθηιίσζεο ηεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, πεγάδνπλ απφ έλα βαζχηεξν έιιεηκκα εκπέδσζεο ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ απφ ην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Σν έιιεηκκα απηφ αθνξά θπξίσο ζηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο εληφο θαη εθηφο ηνπ λνηθνθπξηνχ. Δηδηθφηεξα, ν ξφινο δχν θχισλ, ηφζν ζηελ έκκηζζε απαζρφιεζε, φζν θαη ζηελ νηθνγελεηαθή θξνληίδα είλαη ζπλπθαζκέλνο κε ηελ επξχηεξε νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, κέζσ ηνπ νπνίνπ εθθξάδεηαη ζε ηειηθή αλάιπζε ε ζρέζε κεηαμχ θξάηνπο, αγνξάο θαη νηθνγέλεηαο. Οη δνκηθέο θαη νξγαλσηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηα πξνλνηαθά ζπζηήκαηα ησλ ρσξψλ ηεο Δπξψπεο, είλαη αληηθείκελν ηνπ ηξίηνπ θεθαιαίνπ ηεο εξγαζίαο. ηελ πξψηε ελφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ, απνηππψλεηαη ν θνηλσληθφο ξφινο ηεο νηθνγέλεηαο ζηα ηέζζεξα κνληέια θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ηεο Δπξψπεο. ηε ζπλέρεηα, παξαηίζεληαη νη δεκνγξαθηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο πξνθιήζεηο πνπ αλέδεημαλ ηελ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία ζε δήηεκα θνηλνχ ελδηαθέξνληνο ζηελ Δ.Δ, ελψ ζην ηειεπηαίν κέξνο, εμεηάδεηαη ε πξννπηηθή κηαο ελδερφκελεο ζχγθιηζεο ησλ εζληθψλ νηθνγελεηαθψλ πνιηηηθψλ ζην πιαίζην ηνπ λένπ «επξσπατθνχ θνηλσληθνχ κνληέινπ». ην ηέηαξην θεθάιαην επηρεηξείηαη ε ιεπηνκεξήο θαηαγξαθή ησλ πθηζηάκελσλ πξαθηηθψλ γηα ηελ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία ζηελ Διιάδα, θαζψο θαη ησλ ζπλζεθψλ πνπ αλαπαξάγνπλ θαη δηαηεξνχλ κέρξη ζήκεξα ηνλ πξσηεχνληα ξφιν ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο ζηελ θξνληίδα ησλ κειψλ ηεο. ηηο επηκέξνπο ελφηεηεο ηνπ θεθαιαίνπ πεξηγξάθνληαη ηα αλαπηπμηαθά θελά ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, νη κεηαβνιέο ζηελ νξγάλσζε ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο θαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Σέινο, παξαηίζεηαη ε βαζηθή λνκνζεζία πνπ δηέπεη ηελ νηθνγελεηαθή ζηήξημε, θαη εληάζζεηαη ζην πιαίζην ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξφλνηαο θαη ηεο επξχηεξεο πνιηηηθήο γηα ηε ζπκθηιίσζε ηεο εξγαζηαθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή. ην πέκπην θεθάιαην επηρεηξείηαη, ελ είδεη ζπκπεξαζκάησλ, ε ζπλνιηθή απνηίκεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηελ Διιάδα. Έρνληαο ππφςε ηελ λνκνζεηηθή θαη ζεζκηθή δηάξζξσζε ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο, φπσο αλαπηχρζεθε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, δηαπηζηψλνληαη νη θνηλσληθνί ζηφρνη πνπ εμππεξεηεί ε ειιεληθή πνιηηηθή γηα 8

ηελ νηθνγέλεηα θαη εληνπίδνληαη νη βαζηθφηεξεο ειιείςεηο θαη αδπλακίεο ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ νξγαλσηηθή ηεο δνκή. 9

Κεθάιαην 1 Ζ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία σο δεκφζηα πνιηηηθή 1.1 Δλλνηνινγηθή νξηνζέηεζε. ε αληίζεζε κε άιιεο δεκφζηεο πνιηηηθέο, ε νξηνζέηεζε ησλ νπνίσλ είλαη ζρεηηθά μεθάζαξε, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα δελ ζπληζηά θαη δελ αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζε έλα πεδίν θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Απνηειεί έλα ζπλνλζχιεπκα κέηξσλ πνπ ζηνρεχνπλ άκεζα ή έκκεζα ζηελ δηακφξθσζε ησλ φξσλ θαη ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ηεο νηθνγέλεηαο 1. πζηαηηθά ζηνηρεία ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα εληνπίδνληαη ζε έλα επξχ θάζκα θνηλσληθψλ ξπζκίζεσλ θαη δεκφζησλ παξνρψλ, πνπ επεξεάδνπλ ηελ νηθνγελεηαθή δσή θαη επεκεξία, θαη εληάζζνληαη ζε πεδία πνιηηηθήο κε δηαθνξεηηθφ ηζηνξηθφ ππφβαζξν θαη εηεξνγελή ζεζκηθή αλάπηπμε 2. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα νξίδεηαη πεξηγξαθηθά, σο αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο πνπ πινπνηείηαη κέζα απφ ην ζχλνιν ησλ δεκφζησλ παξεκβάζεσλ κε άμνλα ηελ νηθνγέλεηα 3, θαη ζεζκνπνηεί κηα ζπγθεθξηκέλε νηθνγελεηαθή δνκή, σο ηελ θπξηαξρνχζα κνξθή ηδησηηθψλ ζρέζεσλ ζηελ θνηλσλία. 4 Με βάζε ηα παξαπάλσ, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα είλαη θάζε άιιν παξά νπδέηεξε σο πξνο ηε δηακφξθσζε ηεο ζρέζεο θνηλσλίαο θαη νηθνγέλεηαο. Δθφζνλ αλαπαξάγεη ζπγθεθξηκέλεο αληηιήςεηο γηα ηελ έλλνηα θαη ηε ζεκαζία ηεο ηειεπηαίαο, ελζαξξχλεη εκκέζσο (κέζσ ηεο παξνρήο πιηθψλ ή άπισλ πφξσλ) έλα ζπγθεθξηκέλν νηθνγελεηαθφ πξφηππν 5 ( ζπλήζσο απηφ πνπ πεξηβάιιεηαη απφ ηελ έγγακε ζρέζε ησλ δχν γνλέσλ) θαη αλάγνληάο ην ζε θνηλσληθή λφξκα. 6 1 Millar, J., (2008), Social Policy and Family Policy, ζην Alcock, P., Erskine, A. and May, M., (eds), The Students Companion to Social Policy, Blackwell Publishing, ζ.154 2 Neyer, G., Andersson, G., Consequences of Family Policies on Childbearing Behavior: effects or antifacts?, Stockholm Research Reports on Demography, 2007:2, ζ.4 3 Kamerman, S., and Kahn, A., (1991a), Child Care, Parental Leave, and the Under Threes Policy Innovation in Europe, New York Aubum House 4 Bourdieu P., (1996), On the family as a realized category, Theory, Culture and Society,13(3), pp.19-26, ζ.24 5 Papadopoulos, T.N., (1998), Greek Family Policy from a Comparative Perspective, ζην: Drew E., Emerek R. and Mahon E. (eds), Women, Work and Family in Europe, London: Routledge, pp.47-57, ζ.47 6 Μφληθα Κάξινο, Λάνπξα Μαξάηνπ-Αιηπξαληή, (2002), Νέεο Μνξθέο Οηθνγέλεηαο θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή: ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο, ζην Λ. Μαξάηνπ-Αιηπξαληή (επίκ.) 10

Ζ πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ πνπ ππαγνξεχνπλ ηελ ίδηα ηε δνκή θαη ηνπο φξνπο ιεηηνπξγίαο ηεο θνηλσλίαο, ζηελ νπνία αλαθέξνληαη. Ωο βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηνπ πξνλνηαθνχ νηθνδνκήκαηνο, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα δηαξζξψλεηαη θαη εθθξάδεηαη κέζα απφ ην θίιηξν ηεο πθηζηάκελεο θνηλσληθήο δνκήο θαη ησλ θπξηάξρσλ θνηλσληθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηα δχν θχια 7, ξπζκίδνληαο αλαιφγσο ηηο ηδησηηθέο ζρέζεηο πνπ ζπγθξνηνχλ ην νηθνγελεηαθφ ζρήκα, δειαδή ηε ζπληξνθηθφηεηα, ηε κεηξφηεηα θαη ηελ παηξφηεηα 8. ην πιαίζην ησλ ζχγρξνλσλ κεηαβηνκεραληθψλ θνηλσληψλ, κέζσ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα επηδηψθεηαη, πέξαλ ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο, ε πξνψζεζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, ε ηζφηεηα ησλ θχισλ, ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε, ε αχμεζε ηεο γελλεηηθφηεηαο θαη ε ζπκθηιίσζε ηεο νηθνγελεηαθήο κε ηελ εξγαζηαθή δσή. Σα θξηηήξηα επηινγήο θαη ηεξάξρεζεο ησλ ζηφρσλ ηεο νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο ζηεξίδνληαη ζηηο θπξίαξρεο θνηλσληθέο αμίεο πνπ δηακνξθψλνληαη ηζηνξηθά, αιιά θαη ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή ζπγθπξία πνπ επηβάιεη ηηο εθάζηνηε πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο 9. Καηά ζπλέπεηα, ε εηεξνγέλεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αλάπηπμε, ηελ έθηαζε θαη ην χθνο ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ νηθνγέλεηα ζε δηεζλέο επίπεδν, αληαλαθιά ηελ δηαθνξεηηθφηεηα ησλ ηζηνξηθψλ θαηαβνιψλ, ησλ πνιηηηθψλ πξνηεξαηνηήησλ θαη ησλ ελαιιαθηηθψλ κεραληζκψλ πνπ επηζηξαηεχνληαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ πξνηεξαηνηήησλ απηψλ. 10 Οη ζηφρνη πνπ θαιείηαη λα εμππεξεηήζεη ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα, φπσο θαη ηα κέζα, κε ηα νπνία επηδηψθεη λα ηνπο επηηχρεη, επηιέγνληαη κε βάζε ηελ ηεξάξρεζε ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ ζηελ πνιηηηθή αηδέληα 11 Αληίζηνηρα, έλαο ελδερφκελνο επαλαπξνζδηνξηζκφο ησλ πνιηηηθψλ πξνηεξαηνηήησλ επεξεάδεη αλαιφγσο ην χθνο θαη ηελ θαηεχζπλζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ε αλεξγία είλαη νμπκκέλε θαη ε κείσζή ηεο αλαδεηθλχεηαη ζε πνιηηηθή πξνηεξαηφηεηα, ε πνιηηηθή γηα Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξφλνηαο ζηελ Δπξψπε: ηάζεηο θαη πξνθιήζεηο γηα ηνλ 21 ν αηψλα, Gutenberg- Αζήλα, ζει.131-160, ζ.145 7 Misra, J., (2002), Class, Race and Gender and Theorizing Welfare States, Dobratz, B., Buzzell, T., Waldner, L.(eds), Theoritical Directions in Political Sociology for the 21 st Century, Elsevier Science Ltd, Oxford, pp.19-52 8 Neyer, G., (2003), Family Policies and low Fertility in Western Europe, MPIDR Working Paper, WP 2003-021, Max Planck Institute for Demographic Reasearch, Rostock. 9 Μνπζνχξνπ 197 10 Haas, L. (1991), Equal Parenthood and Social Policy: Lessons from a study of parental leave in Sweden, ζην: Hyde, J. and Essex, M., (eds), Parental Leave and Childcare: Setting a Research and Policy Agenda, Temple University Press, Philadelphia, ζει. 375-405 11 Kamerman, S., and Kahn, A., (1991a), φπ.π. 11

ηελ νηθνγέλεηα πξνζαλαηνιίδεηαη αλαιφγσο, επηζηξαηεχνληαο κέηξα γηα ηε ζπκθηιίσζε ηεο εξγαζηαθήο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο, πξνθεηκέλνπ νη κεηέξεο αλειίθσλ λα εληαρζνχλ επθνιφηεξα ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Όηαλ ηα πξνβιήκαηα ηεο θηψρεηαο αλάγνληαη ζην επίθεληξν ηνπ πνιηηηθνχ ελδηαθέξνληνο, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα απνθηά έλαλ πην πξνλνηαθφ ραξαθηήξα, κε ζθνπφ ηελ ζηήξημε ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο. Καη αληηζηνηρία, ινηπφλ, κε ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ζπληζηά, επίζεο, έλα πεδίν, ζην νπνίν ζπκππθλψλνληαη ζεζκηθά νη ξεηέο ή ππφξξεηεο πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο θαη θαηεπζχλζεηο πνπ δηαηξέρνπλ ηε δεκφζηα ζπδήηεζε, επηηξέπνληαο ηελ αλάγλσζή ηνπο αθφκε θη αλ νη πξνηεξαηφηεηεο απηέο δελ δηαηππψλνληαη πάληα κε ξεηφ ηξφπν. Ζ θξηηηθή εμέηαζε, ηνπ θαηά πφζνλ νη παγησκέλεο απηέο πξνηεξαηφηεηεο δηαηεξνχλ ηελ εγθπξφηεηά ηνπο, απνηειεί θξίζηκε πξνυπφζεζε γηα ηνλ δηαξθή έιεγρν ηεο αληηζηνηρίαο ζηφρσλ θαη κέζσλ πνιηηηθήο-θαη θαη επέθηαζε γηα ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ ηειεπηαίσλ, θάζε θνξά πνπ δηαπηζηψλεηαη φηη ε αληηζηνηρία απηή έρεη πιένλ εθιείςεη. 12 1.2. Θεσξεηηθέο θαηαβνιέο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο. Ζ ζπγθξφηεζε θαη δηάδνζε ππνζηεξηθηηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πνιηηηθψλ, εμεγείηαη κέζσ ησλ ζεσξηψλ γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εδξαίσζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, Οη ζεκαληηθφηεξεο απφ απηέο είλαη ε δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία θαη νη ζεσξίεο ησλ δξψλησλ 13. Οη ζεσξίεο απηέο εληνπίδνπλ ηελ αθεηεξία θαη ηνπο φξνπο δηακφξθσζεο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζε δηαθνξεηηθέο ηζηνξηθέο ζπλζήθεο θαη θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπγθπξίεο ζην πιαίζην ησλ βηνκεραληθψλ θνηλσληψλ. Ζ δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία (structural-functionalism), κε θχξην εθθξαζηή ηεο ηνλ Σ. Parsons, 14 εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε θαηεγνξία ησλ ζεσξηψλ ηνπ εθζπγρξνληζκνχ (modernization theories) θαη εληνπίδεη ηηο γελεζηνπξγνχο ζπλζήθεο ηνπ θξάηνπο 12 Μ. Μαηζαγγάλεο, Κνηλσληθή πνιηηηθή θαη νηθνγέλεηα ζηελ Διιάδα, ζην Λ. Μαξάηνπ-Αιηπξαληή, Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξφλνηαο ζηελ Δπξψπε: ηάζεηο θαη πξνθιήζεηο γηα ηνλ 21 ν αηψλα, Gutenberg- Αζήλα, 2002, 161 13 Gauthier, H.A. (2002), Family policies in industrialized countries: is there convergence?, Population, April, 2002 14 Van den Berg, A., Jakonski, T., (2005), Conflict theories, p..93 ζην: Jakonski, T et al. (eds), The Handbook of Political Sociology, Oxford University Press 12

πξφλνηαο ζηελ δηαδηθαζία ηεο εθβηνκεράληζεο 15. Ζ κεηάβαζε απφ ηελ αγξνηηθή νηθνλνκία ζηε βηνκεραληθή παξαγσγή θαη ε ζπλαθφινπζε δηαδηθαζία αζηηθνπνίεζεο, επέβαιαλ ηελ καδηθνπνίεζε θαη επέθηαζε ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Ζ αλάγθε δηαηήξεζεο θαη αλαπαξαγσγήο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο εθβηνκεράληζεο, θαηέζηεζε αλαγθαία ηελ θξαηηθή δηαρείξηζε ησλ πςειψλ πνζνζηψλ θηψρεηαο ζηελ εξγαηηθή ηάμε θαη ηελ εηζαγσγή ξπζκίζεσλ γηα ηελ παηδηθή εξγαζία, ε νπνία ήηαλ επξέσο δηαδεδνκέλε εθείλε ηελ επνρή 16. Πξνβιήκαηα, φπσο απηά ήηαλ αδχλαηνλ λα επηιπζνχλ κέζσ ησλ παξαδνζηαθψλ θαλαιηψλ ηεο θηιαλζξσπίαο θαη πξνέηαζζαλ ηελ δεκηνπξγία ελφο δεκφζηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιεηαο, θαζψο θαη ηελ εμεχξεζε ησλ δηνηθεηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ πφξσλ γηα ηελ ζπγθξφηεζή ηνπ. Ζ λνκνζεζία γηα ηελ παηδηθή εξγαζία, ηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε, ηελ πγεία θαη ηελ νηθνλνκηθή ζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο ήηαλ κεξηθέο απφ ηηο πξψηεο παξεκβάζεηο πνπ ζεκαηνδφηεζαλ ηελ απαξρή ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο εθείλε ηελ επνρή, πνπ πξννηψληζαλ ηελ πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηελ ζεκεξηλή ηεο κνξθή. Αξγφηεξα, ε κεηάβαζε ζηελ κεηαβηνκεραληθή θνηλσλία ζπλνδεχηεθε απφ θνηλσληθά αηηήκαηα γηα ηελ δηεπζέηεζε ηεο αζπκβαηφηεηαο εξγαζηαθψλ θαη νηθνγελεηαθψλ επζπλψλ, ηεο επηζθάιεηαο ζηελ εξγαζία, ησλ λέσλ κνξθψλ θηψρεηαο θαη θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Ζ κνξθή ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο κεηεμειίρζεθε, πξνθεηκέλνπ ην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο λα αληαπνθξηζεί ζηα λέα θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη λα πξνζηαηεχζεη πην απνηειεζκαηηθά ηνλ ζεζκφ ηεο νηθνγέλεηαο. χκθσλα κε ηελ δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία, ε νηθνγελεηαθή πνιηηηθή κεηαξξπζκίδεηαη πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκνζηεί ζηηο αιιαγέο ηνπ δεκνγξαθηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ πιαηζίνπ εληφο ηνπ νπνίνπ εμειίζζεηαη ν ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο. ην κέηξν πνπ νη αιιαγέο απηέο είλαη θνηλέο ζε φια ηα βηνκεραληθά θαη κεηαβηνκεραληθά θξάηε 17, ε δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία πξνβιέπεη ηελ αλαπηπμηαθή ζχγθιηζε ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο θαη θαη επέθηαζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηα θξάηε απηά. 15 Hicks, A., and Esping-Andersen, G., (2005) Comparative and Historical Studies of Public Policy and the Welfare State, p.514, ζην: Jakonski, T et al. (eds), The Handbook of Political Sociology, Oxford University Press 16 Dumon, W., Family Policy in Europe: old and new issues, Journal of Population and Social Security, Vol.1, No.1, ζ.2. 17 Wilenski, Ζ, (2002), Social Policy: is there a crisis of welfare state?, p.214, ζην: Guy Peters, B., Pierre, J., (eds), Handbook of Public Policy, SAGE 13

Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ζεσξίεο ησλ δξψλησλ (actor-based theories) εζηηάδνπλ ζηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ησλ νκάδσλ πίεζεο, ησλ θνηλσληθψλ θηλεκάησλ, θαζψο θαη ησλ ηζηνξηθά δηακνξθσκέλσλ ζεζκψλ, πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ ηελ αλάδπζε πξνλνηαθψλ πνιηηηθψλ 18 θαη θαη επέθηαζε ηελ αλάπηπμε ηεο θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κε άμνλα ηελ νηθνγελεηαθή επεκεξία. Οη ζεσξίεο απηέο απνδίδνπλ ηελ ζχγρξνλε κνξθή θαη ην χθνο ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζηελ πνιηηηθή ηζρχ ησλ αξηζηεξψλ θνκκάησλ, ζηελ άλνδν ησλ θεκηληζηηθψλ θηλεκάησλ θαη ηηο δηαβαζκίζεηο ηνπ θξαηηθνχ ζπγθεληξσηηζκνχ 19. ε αληίζεζε κε ηελ δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία θαη ηηο παξαιιαγέο ηεο, νη ζεσξίεο ησλ δξψλησλ ππνζηεξίδνπλ φηη νη εζληθέο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ δεκνγξαθηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ πηέζεσλ δελ ζα πάςνπλ λα δηαζιψληαη κέζα απφ ην πξίζκα ηνπ ηζηνξηθνχ ζεζκηθνχ, πνιηηηθνχ θαη ζξεζθεπηηθνχ ππφβαζξνπ ηνπ θξάηνπο ζην νπνίν αλαθέξνληαη 20. Δλψ, ινηπφλ, ε δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία πξνβιέπεη ηελ ζχγθιηζε ησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ γηα ηελ νηθνγέλεηα, ε ζεσξία ησλ δξψλησλ ππνζηεξίδεη ηελ απφθιηζε, ή ηνπιάρηζηνλ ηελ δηαηήξεζε ησλ δηαθξαηηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ ζηελ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία. 18 Hicks, A., Lechner, J. (2005), Functionalism and Neofunctionalism, p.63, ζην: Jakonski, T et al. (eds), The Handbook of Political Sociology, Oxford University Press 19 Skocpol, T. (1995), Social Policy in the United States: future possibilities in historical perspectives, Princeton University Press, ζ.40 20 Gauthier, H.A., (2002), φπ.π., ζ.37. 14

1.3 Μνξθέο εθδήισζεο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα. Ζ πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα πινπνηείηαη, κέζσ εμεηδηθεπκέλσλ κέηξσλ, ή/θαη κέζσ γεληθψλ πνιηηηθψλ, νη νπνίεο επεξεάδνπλ κεηαμχ άιισλ θαη ηελ νηθνγελεηαθή δσή 21. Οη Kamerman θαη Alfred (1978) δηέθξηλαλ πξψηνη ηηο πνιηηηθέο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζε «ξεηέο» θαη «άξξεηεο», 22 κε θξηηήξην ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν εμσηεξηθεχνληαη, σο δεκφζηα ζηήξημε ηνπ ζεζκνχ ηεο νηθνγέλεηαο. Σν δίπνιν ξεηή-άξξεηε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ελέρεη, σζηφζν, δχν δηαθξηηέο ελλνηνινγηθέο δηαζηάζεηο. Ζ πξψηε δηάζηαζε έρεη ηε ζεκαζία ηεο άκεζεο πνιηηηθήο, δειαδή απηήο εθδειψλεηαη κε ηε ιήςε κέηξσλ πνπ εληάζζνληαη ιεηηνπξγηθά ζηνλ ζθιεξφ ππξήλα ηεο νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο, θαη ηεο έκκεζεο πνιηηηθήο, δειαδή εθείλεο πνπ πινπνηείηαη κέζσ άιισλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ κε ζεηηθέο, σζηφζν, εμσηεξηθφηεηεο ζηελ νηθνγελεηαθή επεκεξία. Καη ζηηο δχν απηέο πεξηπηψζεηο, δειαδή ηφζν ζηελ άκεζε, φζν θαη ζηελ έκκεζε κνξθή ηεο, ε νηθνγελεηαθή πνιηηηθή πηνζεηεί σο ζαθή θαη δηαθεξπγκέλν ζηφρν ηελ παξέκβαζε ζηελ νηθνγελεηαθή δσή 23. Ζ άκεζε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ζπλίζηαηαη, πξψηνλ, ζε λνκηθέο ξπζκίζεηο κε άμνλα ηελ νηθνγελεηαθή ζπκπεξηθνξά (δηαηάμεηο γηα ηνλ γάκν, ην δηαδχγην, ηα γνληθά δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο, ηελ πξνζηαζία ησλ παηδηψλ), δεχηεξνλ, ζε κέηξα γηα ηελ ζηήξημε ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο, (κε ραξαθηεξηζηηθφηεξν παξάδεηγκα ηα πάζεο θχζεσο νηθνγελεηαθά επηδφκαηα αιιά θαη ηηο θνξναπαιιαγέο) θαη, ηξίηνλ, ζε πξνλνηαθέο ππεξεζίεο κε απνδέθηε ηελ νηθνγέλεηα, φπσο ππεξεζίεο θχιαμεο θαη θξνληίδαο παηδηψλ. Σέινο, ζε απηήλ ηελ κνξθή πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα εληάζζνληαη θαη νη πνιηηηθέο δηαθεξχμεηο γηα ηελ ξχζκηζε ζπγθεθξηκέλσλ δεηεκάησλ ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο, πνπ φκσο ζηεξνχληαη κέηξσλ εμεηδίθεπζεο θαη πινπνίεζεο ηνπ ζηφρνπ ηνπο 24. Αληίζηνηρα, ε έκκεζε νηθνγελεηαθή πνιηηηθή πινπνηείηαη κέζσ φισλ εθείλσλ ησλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ πνπ επεξεάδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηελ επεκεξία ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη θαη επέθηαζε ηεο νηθνγέλεηαο. Δθθάλζεηο ηεο έκκεζεο πνιηηηθήο γηα ηελ 21 Millar, J., (2008), φπ.π., ζ.157 22 Kamerman, S.B. and Alfred J.K. (eds), (1978), Family Policy:Governments and Families in Fourteen Countries, Columbia University Press, N.York, ζ.3 23 Βι. επίζεο, Zimmerman, S., (2001), Family Policy: Constructed Solutions to Family Problems, Sage Publications, UK, ζ. 6 24 Μνπζνχξνπ, Λ., (2005), Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, Gutenberg, Αζήλα, ζ. 196 15

νηθνγέλεηα ελππάξρνπλ ζε πιεζψξα δεκφζησλ πνιηηηθψλ, φπσο ε θνξνινγηθή, ε δεκνγξαθηθή, ε ζηεγαζηηθή θαη ε εξγαζηαθή. Τπφ ηελ έκκεζε κνξθή ηεο, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα εκθαλίδεηαη, ζπρλά, ζπγθερπκέλε, θαηαθεξκαηηζκέλε θαη αληηθαηηθή, ηφζν ζην εζσηεξηθφ ηεο (θαζψο ηα κέηξα εμεηδηθεπκέλσλ πνιηηηθψλ παξνπζηάδνπλ αζπκβαηφηεηεο), φζν θαη ζε ζρέζε κε ηνπο ζηφρνπο ηεο άκεζεο (δηαθεξπγκέλεο) πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα 25. Ζ δεχηεξε ζεκαζία ηεο ξεηήο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα, αλαθέξεηαη ζηελ αζπκθσλία ή αθφκε θαη ηελ αληίζεζε κεηαμχ ηνπ δηαθεξπγκέλνπ θαη ηνπ πξαγκαηηθνχ ζηφρνπ ηεο. ηελ νπζία ηαπηίδεηαη κε πνιηηηθέο αηδέληεο πνπ ζθφπηκα απνθξχπηνληαη, 26 ηελ ζηηγκή πνπ ζε δηαθεξπθηηθφ επίπεδν επηθαινχληαη ηελ αχμεζε ηεο νηθνγελεηαθήο επεκεξίαο, πξνθεηκέλνπ λα απνζπάζνπλ ηελ απαξαίηεηε θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε. Παξαδείγκαηα ηέηνησλ πξαθηηθψλ εληνπίδνληαη ζε κέηξα γηα ηελ απνξξχζκηζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Έλα απφ ηα ξεηά δηαηππσκέλα επηρεηξήκαηα ππέξ ηεο ζεζκνζέηεζεο ειαζηηθψλ κνξθψλ απαζρφιεζεο είλαη ε ζπκθηιίσζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο δσήο. Ζ ζπκβνιή απηψλ ησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζηε δηεπθφιπλζε ησλ εξγαδφκελσλ (θπξίσο ησλ γπλαηθψλ) κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο είλαη κέρξη θαη ζήκεξα ακθηζβεηνχκελε. Ζ ζπκβνιή ηνπο, φκσο, ζηε κείσζε ηνπο εξγαζηαθνχ θφζηνπο θαη ζηελ εηθνληθή βειηίσζε ησλ δεηθηψλ αλεξγίαο είλαη επηβεβαησκέλε. 25 Μνπζνχξνπ, Λ., (2005), φπ.π., ζ.196 26 Millar, J., (2008), φπ.π., ζ.157 16

Κεθάιαην 2 Πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη δεκνγξαθηθή πνιηηηθή. 2.1. Σν πξφβιεκα ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο ζηελ Δπξψπε. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960, ηα θξάηε ηεο Δπξψπεο βξίζθνληαη αληηκέησπα κε κηα αμηνζεκείσηε πηψζεο ησλ δεηθηψλ γελλεηηθφηεηαο, ε νπνία άγγημε πξσηνθαλή επίπεδα κε ηελ έιεπζε ηνπ 21 νπ αηψλα. Ζ πηψζε ηεο γελλεηηθφηεηαο απνδφζεθε, κεηαμχ άιισλ, ζηελ αιιαγή ηνπ πξνηχπνπ ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο 27. Πξάγκαηη, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη κεηά ην πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο απμήζεθε ζεακαηηθά ζην ζχλνιν ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ 28. Δλψ φκσο, ε αχμεζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο- θπξίσο σο απνηέιεζκα ηεο αλφδνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ησλ γπλαηθψλ- ήηαλ επεξγεηηθή γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο, θαη ηδηαίηεξα ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, ε κείσζε ησλ γελλήζεσλ θαη ε ζπλαθφινπζε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ, σο καθξνζθνπηθφ απνηέιεζκα, επέηεηλαλ ηελ αλεζπρία, ηφζν γηα ηελ κειινληηθή επάξθεηα θαη δηαζεζηκφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, φζν θαη γηα ηελ βησζηκφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο 29. Σν θφζηνο επθαηξίαο γηα ηελ απφθηεζε παηδηψλ απέθηεζε βαξχλνπζα ζεκαζία, θαζψο νη αιιαγέο πνπ επέθεξε ζηνπο ξφινπο ησλ δχν θχισλ ην πξφηππν ηεο εξγαδφκελεο γπλαίθαο, αχμεζε ηε δήηεζε γηα πνιηηηθέο πνπ εληζρχνπλ ηελ νηθνλνκηθή ρεηξαθέηεζε ησλ γπλαηθψλ 30. 27 Gornick, J., Meyers, M., Ross, K. (1996), Supporting the Employment of Mothers: policy variation across fourteen countries, Luxembourg Income Study (LIS), Working Paper No.139, ζ.1 28 Δληνχηνηο, απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 ε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ γπλαηθείαο απαζρφιεζεο θαη γνληκφηεηαο αληηζηξάθεθε. Παξά ην γεγνλφο φηη ηα πνζνζηά ησλ γελλήζεσλ εμαθνινπζνχζαλ λα παξακέλνπλ ρακειά, νη ζπγθξηηηθέο αλαιχζεηο κεηαμχ ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ, θαηέδεημαλ φηη ρψξεο κε πςειά πνζνζηά γπλαηθείαο απαζρφιεζεο παξνπζίαδαλ πςειά πνζνζηά γνληκφηεηαο θαη αληηζηξφθσο. ην: Neyer, G., (2003), φπ.π. 29 Kuijsten, C.A.,(1996), Changing family patterns in Europe: a case of divergence?, European Journal of Population, 12:115-143, ζ.119 30 Kalwij A. (2009), The Impact of Family Policy Expenditures on Fertility in Western Europe, Discussion Paper01/2009, Network for Studies on Pensions, Aging and Retirement, 30/01/2009, ζ.5 17

Ζ εηζαγσγή κέηξσλ πνπ ζα θαζηζηνχζαλ ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε ζπκβαηή κε ηελ απφθηεζε παηδηψλ, ζεσξήζεθε παξάγνληαο θιεηδί γηα ηελ απνηξνπή δπζνίσλσλ δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ 31. Εεηνχκελν ήηαλ ε δηαθχιαμε ηεο παξακνλήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηαπηφρξνλα ε παξνρή θηλήηξσλ, ή ελαιιαθηηθά ε άξζε ησλ εξγαζηαθψλ εκπνδίσλ ζηελ απφθηεζε παηδηψλ. Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ δηπινχ απηνχ ζηφρνπ ζηηο εζληθέο πνιηηηθέο γηα ηελ νηθνγέλεηα εληάρζεθαλ κέηξα γηα ηε ζπκθηιίσζε ηεο εξγαζηαθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή. Ζ πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα απέθηεζε, έηζη, κηα πην ελεξγεηηθή δηάζηαζε, πέξαλ ηεο πξνλνηαθήο, θαη επαλεπηβεβαηψζεθε ζε πνιηηηθφ επίπεδν, ε ιεηηνπξγηθή ηεο δηαζχλδεζε, θαη ελίνηε ηαχηηζε, κε ηελ δεκνγξαθηθή πνιηηηθή θαη ηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο. Ωζηφζν, πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί ζπκβαηφο ν ζχγρξνλνο ξφινο ησλ γπλαηθψλ κε ηελ δεκηνπξγία νηθνγέλεηαο, ηα κέηξα γηα ηε ζπκθηιίσζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, αλ θαη αδηακθηζβήηεηα ρξήζηκα, φπσο απνδείρζεθε, δελ είλαη επαξθή 32. 2.2. πκθηιίσζε ηεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο: ζηξαηεγηθέο αλεπάξθεηεο θαη αξλεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο. ε αληίζεζε κε ηελ απνδεδεηγκέλα ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ νηθνγελεηαθψλ επηδνκάησλ θαη ηεο αχμεζεο ηνπ πνζνζηνχ ησλ γελλήζεσλ 33, ηα δηαζέζηκα ζηαηηζηηθά επξήκαηα δελ επηβεβαηψλνπλ αλάινγε ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ κέηξσλ ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο θαη ηελ γελλεηηθφηεηα 34. Μέηξα, φπσο ε άδεηα κεηξφηεηαο θαη ε επηκήθπλζε ηεο δηάξθεηάο ηεο ή νη δεκφζηεο ππεξεζίεο γηα ηε θχιαμε παηδηψλ έρεη απνδεηρζεί φηη έρνπλ ζρεηηθά αζήκαληε επίδξαζε, ζε φηη αθνξά ηελ πξνζσπηθή απφθαζε γηα ηεθλνπνίεζε. 31 Ferrarini, T.,(2006) Family, States and Labor Markets: institutions, causes and consequences of family policy in post-war welfare states, Edward Elgar Publishing, UK, ζ.1 32 Esping- Andersen, C., (2003), A new gender contract, ζ. 87, ζην: Esping- Andersen, C. (ed.), Why we need a new welfare state?, Oxford University Press, pp.68-95 33 Gauthier, A.H., and Hatzius, J., (1997), Family Policy and Fertility: an econometric analysis, Population Studies 51, pp. 295-306 34 Wennemo, I., (1994), Sharing the costs of children: studies on the development of family support in the OECD countries, Swedish Institute for Social Research 25, Stockholm. 18

Δπηπιένλ, ε ρξήζε δεκνγξαθηθψλ δεηθηψλ γηα ηελ δηαπίζησζε ελδερφκελεο αηηηνινγηθήο ζπζρέηηζεο ησλ κέηξσλ γηα ηελ ζπκθηιίσζε εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο κε ηελ αχμεζε ησλ γελλήζεσλ, νδεγεί ζε ειιηπείο, αλ φρη ζε παξαπιαλεηηθέο δηαπηζηψζεηο. Δλδεηθηηθά, ν γεληθφο δείθηεο γνληκφηεηαο, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη επξχηαηα ζηε βηβιηνγξαθία, εθθξάδεη ηελ αλαινγία ησλ γελλήζεσλ απφ γπλαίθεο αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο (15-49 εηψλ) ζε εηήζηα βάζε 35, επνκέλσο δελ είλαη ζε ζέζε λα απνθαιχςεη θξίζηκα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ ρξνληθή αλαβνιή ηεο απφθηεζεο παηδηψλ, ή ηελ απφθηεζε κηθξφηεξνπ αξηζκνχ παηδηψλ απφ ηνλ επηζπκεηφ, ιφγσ εξγαζηαθήο θαη θαη επέθηαζε νηθνλνκηθήο αλαζθάιεηαο. Δμίζνπ ακθίβνιε είλαη ε ζεηηθή επίδξαζε ησλ κέηξσλ ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ζηελ ελζάξξπλζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο. Μέηξα πνπ πξνσζνχλ ζεηηθέο δηαθξίζεηο ππέξ ησλ γπλαηθψλ, εχθνια κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ κε αλαζηξέςηκνπο έκθπινπο δηαρσξηζκνχο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ζ παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο γηα ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο πην θηιηθψλ πξνο ηηο κεηέξεο, απμάλεη ην θφζηνο πξφζιεςεο ησλ γπλαηθψλ θαη δεκηνπξγεί παξελέξγεηεο εηο βάξνο ηνπο, φπσο νη κηζζνινγηθέο αληζφηεηεο, ηα ρακειφηεξα πνζνζηά απαζρφιεζεο θαη νη ππνρξεσηηθέο επαγγεικαηηθέο επηινγέο (π.ρ. δεκφζηνο ηνκέαο) 36. Πέξα, φκσο, απφ ηελ επίδξαζή ηνπο ζηελ εξγνδνηηθή ζηξαηεγηθή, ηα κέηξα γηα ηε ζπκθηιίσζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο έρνπλ ζπρλά ακθίβνια απνηειέζκαηα θαη ζηηο απνθάζεηο ησλ ίδησλ ησλ γπλαηθψλ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εξγαζηαθήο ηνπο δσήο 37. Γηα παξάδεηγκα, ε επηκήθπλζε ηεο δηάξθεηαο ηεο άδεηαο κεηξφηεηαο ζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ηελ απφθαζε γηα επαλέληαμε ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο κεηά ηελ ιήμε ηεο 38. πκπεξαζκαηηθά, ε επίδξαζε ησλ κέηξσλ εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο ζπκθηιίσζεο, ζηελ γελλεηηθφηεηα θαη ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε είλαη πνιπδηάζηαηε θαη φρη πάληα αλακελφκελε. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αιιειεπηδξνχλ νη ηξεηο απηνί παξάγνληεο δελ 35 Παπαδάθεο, Μ., Σζίκπνο, Κ. (2004), Γεκνγξαθηθή αλάιπζε: αξρέο, κέζνδνη ππνδείγκαηα, εθδφζεηο ηακνχιεο, Αζήλα, ζ.255. 36 Esping- Andersen, C., (2003), φπ.π., ζ. 87 37 Castles, F.G., (2003), The world turned upside-down: Below replacement fertility, changing preferences and family-friendly public policy in 21 OECD countries, Journal of European Social Policy, 13(3), 209-227 38 Neyer, G., (2003), φπ.π. 19

είλαη μεθάζαξνο, νχηε απνδεηθλχεηαη ζηαηηζηηθά 39. Δμαξηάηαη απφ ην κίγκα ησλ πνιηηηθψλ πνπ πεξηέρνπλ ηα κέηξα απηά, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ζην ζχλνιφ ηεο, θαηαθέξλεη λα παξέκβεη ξπζκηζηηθά ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζηνλ θαηακεξηζκφ ησλ νηθνγελεηαθψλ επζπλψλ εληφο ηνπ λνηθνθπξηνχ θαη ζηελ αληηκεηψπηζε γπλαηθψλ απφ ην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιεηαο 40. 2.3. Ζ ζεκαζίαο ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο Ζ θξαηηθή παξέκβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί έλα ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, δελ επαξθεί γηα ηελ καθξνπξφζεζκε δηαηήξεζε γπλαηθείαο απαζρφιεζεο. Ζ θξαηηθή εγγχεζε ελφο εηζνδήκαηνο πνπ επηηξέπεη ηε ζπληήξεζε ηνπ λνηθνθπξηνχ αλεμάξηεηα απφ ηηο απνιαβέο ηνπ ζπληξφθνπ ή νπνηνπδήπνηε άιινπ κέινπο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο, είλαη απαξαίηεην θίλεηξν γηα ηελ είζνδν θαη ηελ παξακνλή ησλ γπλαηθψλ ζηελ ελεξγφ επαγγεικαηηθή δσή 41. Λακβάλνληαο ππφςε ηα παξαπάλσ, δηαπηζηψλεηαη, φηη ε ζεηηθή επίδξαζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηελ γπλαηθεία απαζρφιεζε ππφθεηηαη ζε ηξεηο πξνυπνζέζεηο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα πιεξνχληαη αζξνηζηηθά. Πξψηε πξνυπφζεζε είλαη δηαζθάιηζε, κέζσ ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο, ηεο ζέζεο εξγαζίαο, αλεμάξηεηα απφ ηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο πνπ θαιείηαη λα αλαιάβεη ε εξγαδφκελε. Γεχηεξε πξνυπφζεζε είλαη ε εμαζθάιηζε, κέζσ ηεο εξγαζίαο, πιήξνπο θνηλσληθναζθαιηζηηθήο θάιπςεο θη ελφο εηζνδήκαηνο ηθαλνχ γηα ηε ζπληήξεζε ηεο νηθνγέλεηαο. Σξίηε πξνυπφζεζε είλαη ε αληηζηάζκηζε, κέζσ θνηλσληθψλ παξνρψλ, ηεο απψιεηαο εηζνδήκαηνο πνπ ζπλεπάγνληαη ηα νηθνγελεηαθά βάξε ε εγγχεζε ελφο αλεθηνχ επηπέδνπ δηαβίσζεο, θαηά ηηο πεξηφδνπο πνπ νη νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο πεξηνξίδνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα απαζρφιεζε. 39 Thevenon, O., Family Policies in Europe: available databases and initial comparisons, Vienna Yearbook of Population Research, pp.165-177, ζ.167 40 Neyer, G., (2003), φπ.π. 41 Orloff, A. S., (1993), Gender and Social Rights of Citizenship: the comparative analysis of gender relations and welfare states, American Sociological Review,58(3), pp.303-328 20

ε φ,ηη αθνξά ηνλ άληζν θαηακεξηζκφ ησλ νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ, θαη δεδνκέλνπ φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο θνηλσλίεο ε θξνληίδα ηεο νηθνγέλεηαο είλαη θαηά βάζε γπλαηθείν θαζήθνλ, ε ξπζκηζηηθή παξέκβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο δελ είλαη ηθαλή λα επηιχζεη ην πξφβιεκα. Οη εξγνδνηηθή ζηξαηεγηθή ηεο άληζεο κεηαρείξηζεο ησλ γπλαηθψλ, απνξξέεη πξσηίζησο απφ ηελ γεληθή παξαδνρή, φηη νη γπλαίθεο είλαη απηέο πνπ δηαηίζεληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηελ ζέζε εξγαζίαο ηνπο, φηαλ παξνπζηαζηεί επείγνπζα νηθνγελεηαθή αλάγθε. Ωζηφζν, ην εξψηεκα πνπ αλαθχπηεη είλαη, θαηά πφζν ε εμίζσζε ηεο θαηαλνκήο ηεο νηθηαθήο εξγαζίαο κπνξεί λα απνηειέζεη αληηθείκελν ξχζκηζεο κηαο δεκφζηαο πνιηηηθήο, θαη αλ λαη, θαηά πφζν ππάξρνπλ ξεαιηζηηθά πεξηζψξηα παξέκβαζεο. Ζ απάληεζε ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα είλαη ζεηηθή, ζηελ πεξίπησζε πνπ ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα κπνξεί λα αλαηξέςεη ηηο ζηεξεφηππεο πξνζδνθίεο επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο γηα ηα δχν θχια θαη λα εληάμεη ηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο πνπ ζήκεξα ζεσξνχληαη γπλαηθείεο, θαη ζηνλ θχθιν δσήο ησλ αλδξψλ 42. Όζν νη εξγαζηαθέο απνιαβέο ησλ γπλαηθψλ αλακέλεηαη λα είλαη ρακειφηεξεο απφ απηέο ησλ ζπληξφθσλ ηνπο, νη γπλαίθεο ζα ζπλερίζνπλ λα επσκίδνληαη ην κεγαιχηεξν βάξνο ηεο νηθηαθήο εξγαζίαο. Αθφκε θαη ζε ρψξεο πνπ ε άδεηεο παηξφηεηαο είλαη ζεζκνζεηεκέλεο εδψ θαη πνιιά ρξφληα, ηα πνζνζηά ρξήζεο ηνπο είλαη ζρεηηθά ρακειά, ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο κείσζεο εηζνδήκαηνο πνπ αλακέλεηαη λα ππνζηεί ν νηθνγελεηαθφο πξνυπνινγηζκφο, ζε πεξίπησζε πνπ ν άλδξα ηεο νηθνγέλεηαο απνθαζίζεη λα απέρεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ. Καηά ζπλέπεηα, ε κεγηζηνπνίεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ξπζκίζεσλ, φπσο ε άδεηα παηξφηεηαο, εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη ξπζκίζεηο απηέο θαηαθέξλνπλ λα απνβάιινπλ ην γπλαηθείν πξφζεκν απφ ηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο.. Οη θαλδηλαβηθέο ρψξεο νη νπνίεο εηζήγαγαλ ηζρπξά θίλεηξα ρξήζεο ησλ γνληθψλ αδεηψλ απφ άλδξεο εξγαδφκελνπο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, είλαη έλα παξάδεηγκα ζεηηθήο αληαπφθξηζεο ζηελ παξέκβαζε ηεο νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο ζηνλ αλδξηθφ θχθιν δσήο. Σα πνζνζηά ρξήζεο ηεο παηξηθήο άδεηαο παξνπζίαζαλ ηελ δεθαεηία εθείλε ζπγθξαηεκέλε κελ, αιιά αμηνζεκείσηε αχμεζε 43. 42 Esping- Andersen, C., (2003), φπ.π., ζ.91. 43 χκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ 2001, ηε δεθαεηία ηνπ 1990, ην πνζνζηφ ηεο παηξηθήο άδεηαο αλήιζε ζην 32% ζηε Γαλία, 67% ζηε Φηιαλδία θαη 45% ζηε νπεδία. Esping- Andersen, C., (2003), φπ.π., ζ.92 21

Γελ ζα πξέπεη λα ππνηηκάηαη ε ζεκαζία ηεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο ηεο νηθνγελεηαθήο θξνληίδαο, δειαδή ηεο θαηαλνκήο ηεο επζχλεο ηεο κεηαμχ θξάηνπο, αγνξάο θαη νηθνγέλεηαο. Ζ ζπκβνιή ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζηελ γνληκφηεηα θαη ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ δηάζεζε θαη παξνρή ππεξεζηψλ θξνληίδαο θαζνιηθνχ ραξαθηήξα, πξνζηηήο ηηκήο θαη εγγπεκέλεο πνηφηεηαο, αλεμάξηεηα απφ ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ. Σέινο, ην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιεηαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο, είλαη ζεκαληηθφ λα αληηκεησπίδεη ηηο γπλαίθεο σο άηνκα κε γνληθέο ππνρξεψζεηο, δηαζθαιίδνληαο έηζη ηελ αλεμαξηεζία ηνπο, θαη φρη σο ζπδχγνπο, ζπκβάιινληαο έηζη ζηελ εμάξηεζή ηνπο. Με άιια ιφγηα, είλαη θξίζηκε ε ζεζκνζέηεζε ηεο πξφζβαζεο ζε δεκφζηεο παξνρέο θαη ππεξεζίεο σο αηνκηθφ δηθαίσκα, αλεμάξηεηα απφ ηελ χπαξμε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο ζπδπγηθήο ηδηφηεηαο. πκπεξαζκαηηθά, ε ηφλσζε ησλ δεκνγξαθηθψλ δεηθηψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο κέζσ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα είλαη έλα εμαηξεηηθά ζχλζεην δήηεκα, πνπ ππεξβαίλεη θαηά πνιχ ηελ ζέζπηζε κέηξσλ γηα ηε «ζπκθηιίσζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο». Πξνθεηκέλνπ ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα λα ζπκβάιιεη ζηελ απνηξνπή ηεο δεκνγξαθηθήο ζπξξίθλσζεο θαη λα εγγπεζεί ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο νθείιεη λα παξέκβεη δηνξζσηηθά απέλαληη ζηνπο πάζεο θχζεσο έκθπινπο δηαρσξηζκνχο, ελεξγψληαο, ηφζν ζε νπζηαζηηθφ, φζν θαη ζπκβνιηθφ/δηαθεξπθηηθφ επίπεδν, γηα ηελ εμάιεηςε ηνπ δηιιήκαηνο κεηαμχ επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο θαη απφθηεζεο παηδηψλ. Ζ δηνξζσηηθή επελέξγεηα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ επξχηεξε νξγάλσζε ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πξφλνηαο, ε νπνία ππαγνξεχεη ζε ηειηθή αλάιπζε ηελ ζρέζε κεηαμχ θξάηνπο, αγνξάο θαη νηθνγέλεηαο. ηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί εμεηάδεηαη ζπλνπηηθά ε παξαπάλσ ζρέζε, φπσο απηή δηακνξθψλεηαη θαη αλαπαξάγεηαη απφ ηα πθηζηάκελα θνηλσληθά κνληέια ηεο Δπξψπεο θαη ππαγνξεχεη ην χθνο θαη ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο. 22

Κεθάιαην 3. Ο ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο ζηα επξσπατθά θξάηε πξφλνηαο. 3.1. ηξαηεγηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο. Σν θξάηνο πξφλνηαο ζπλδέεηαη ηζηνξηθά κε ηελ χζηεξε θάζε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη είλαη ν θαζνιηθφο ηχπνο νξγάλσζεο φισλ ησλ ζχγρξνλσλ βηνκεραληθψλ θξαηψλ. Ζ έλλνηα ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο αλαθέξεηαη ζε νξγαλσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνιηηεηαθνχ ζρεκαηηζκνχ θαη πεξηγξάθεη ηε ζεζκηθή νξγάλσζε ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, πνπ ηνπο επηηξέπεη κέζσ παξνρψλ λα δηαζθαιίδνπλ έλα θνηλσληθφ δίθηπν αζθαιείαο. 44 Γελ ζα πξέπεη, επνκέλσο, λα ζπγρέεηαη κε ηελ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο, έλλνηα θαλνληζηηθή, ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε ππνρξέσζε ηεο πνιηηείαο λα εγγπάηαη ηελ εμαζθάιηζε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, θαη πξνζδηνξίδεη έλα ππνζχλνιν κφλν ησλ θξαηψλ πξφλνηαο 45 Οη δηαθνξεηηθέο ηζηνξηθέο θαηαβνιέο ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ, απφξξνηα πιήζνπο εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ, ζπγθαζφξηζαλ ηηο πνιηηηθέο ηνπο επηινγέο θαη δηακφξθσζαλ εηεξφθιεηα εζληθά ζπζηήκαηα πξφλνηαο κε δηαθνξεηηθά αμηαθά, ηδενινγηθά θαη ζεζκηθά θνξηία. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα, ε θξαηηθή παξέκβαζε ζηελ νηθνγελεηαθή θξνληίδα δηακνξθψλεηαη κε βάζε ην ηζρχνλ θνηλσληθννηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην, θαη ηαπηφρξνλα ζπκβάιιεη θαζνξηζηηθά ζηελ εμέιημε ηνπ πιαηζίνπ απηνχ (θπξίσο κέζσ ηεο εμαζθάιηζεο θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ θαη ηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο ζέζεο ησλ δχν θχισλ). 46 Ζ νηθνγελεηαθή πξνζηαζία ζηελ Γαιιία, γηα παξάδεηγκα, ζηεξίδεηαη ζηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, ε νπνία δηαπλέεη ην ζχλνιν ηνπ γαιιηθνχ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο θαζνξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ 44 Mishra R., (1990), «The welfare state in capitalist society, Policies of Retrenchment and maintenance in Europe, N. America and Australia», Harvester Wheatsheaf, N. York 45 Καηξνχγθαινο Γ., (2004), «Θεζκνί θαη ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζην ζχγρξνλν θφζκν», εθδ. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή, ζ.16. 46 Μνπζνχξν, Λ. (2002), «Οηθνγέλεηα θαη Κξάηνο Πξφλνηαο», ζει.23-34, ζην:μαξάηνπ-αιηπξαληή, Λ., Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξφλνηαο ζηελ Δπξψπε: ηάζεηο θαη πξνθιήζεηο γηα ηνλ 21 ν αηψλα, Gutenberg- Αζήλα, ζ.29-30 23

ηελ καθξά ηζηνξία ησλ δεκνγξαθηθψλ ηεο πνιηηηθψλ. Αληίζεηα, ζηε Γεξκαλία, ην ζχζηεκα ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο δηαπλέεηαη απφ ηελ αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο, θαη ε άζθεζε ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε πην ζπκβαηηθψλ νηθνγελεηαθψλ δεζκψλ (έγγακε ζπκβίσζε). Παξαδνζηαθά, θάπνηα θξάηε πηνζέηεζαλ κηα πην παξεκβαηηθή ζηξαηεγηθή απέλαληη ζηελ νηθνγέλεηα (γηα παξάδεηγκα ηα θαλδηλαβηθά θξάηε), ελψ θάπνηα άιια (φπσο ην Ζλ. Βαζίιεην ηνπιάρηζηνλ κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1990), ζεσξψληαο ηα δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ νηθνγελεηαθνχ βίνπ σο απζηεξά ηδησηηθά, αθνινχζεζαλ κηα πην απφκαθξε πξνζέγγηζε (hands-off approach) 47. Αλεμάξηεηα, φκσο, απφ ηελ ζηξαηεγηθή πνπ αθνινπζνχλ, φια ηα θξάηε πξφλνηαο δηαζέηνπλ λνκνζεηηθέο δηαηάμεηο κε άμνλα ηελ νηθνγέλεηα. Οη ξπζκίζεηο απηέο κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε «ζπληεξεηηθέο», εθείλεο, δειαδή, πνπ επηρεηξνχλ λα δηαθπιάμνπλ θαη λα πξνάγνπλ ην παξαδνζηαθφ νηθνγελεηαθφ πξφηππν, θαη ζε «πξννδεπηηθέο», εθείλεο, δειαδή πνπ αλαγλσξίδνπλ θαη ηα κε παξαδνζηαθνχ πξνηχπνπ ζρήκαηα ζπκβίσζεο σο νηθνγελεηαθά, θαη ηα αληηκεησπίδνπλ σο ηζφηηκα ησλ ζπκβαηηθψλ. Δπηπιένλ, ζε φια ηα θξάηε πξφλνηαο πξνβιέπνληαη εηζνδεκαηηθέο εληζρχζεηο θαη θνηλσληθέο ππεξεζίεο κε απνδέθηε ηελ νηθνγέλεηα, κε αμηνζεκείσηεο, σζηφζν, απνθιίζεηο σο πξνο ην χςνο θαη ηηο πξνυπνζέζεηο παξνρήο ηνπο. Ζ παξνρή θξαηηθψλ επηδνκάησλ θαη ππεξεζηψλ παξνπζηάδεηαη απμεκέλε, είηε ιφγσ ηνπ φηη ε νηθνγέλεηα αδπλαηεί λα δηαδξακαηίζεη ηνλ παξαδνζηαθφ ηεο ξφιν, είηε ιφγσ ηνπ πςεινχ βαζκνχ εδξαίσζεο θαη αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο. Αλάινγα κε ην είδνο θνηλσληθήο ζηήξημεο (εηζνδεκαηηθέο παξνρέο θαη ππεξεζίεο) πνπ ππεξηεξεί ζε ζπρλφηεηα ή ζε δαπάλεο, ε πνιηηηθή γηα ηελ νηθνγέλεηα ραξαθηεξίδεηαη σο «επηδνκαηηθή» ή σο πνιηηηθή ππεξεζηψλ» 48. ε θάζε πεξίπησζε, ηφζν νη παξνρέο, φζν θαη νη ππεξεζίεο αληηζηνηρνχλ ζε θνηλσληθέο δαπάλεο, ην χςνο ησλ νπνίσλ ρξεζηκνπνηείηαη επξχηαηα σο δείθηεο αμηνιφγεζεο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο ζε θάζε θξάηνο. Ζ δεκφζηα ζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο αμηνινγείηαη, επίζεο, κέζσ ηνπ ζπλππνινγηζκνχ, πνιηηηθψλ εθξνψλ, φπσο ε παηδηθή 47 Conti, C., and Sgritta, G.B, (2004), Childhood in Italy: a family affair, ζ.299, ζην Jensen, A.M (ed), Children s welfare in ageing Europe, Vol I, Trondheim (Norway):Norwegian Centre for Child Research, ζει.275-334 48 Μνπζνχξνπ, Λ., (2002), φπ.π., ζ.32 24

θηψρεηα 49, ή βάζεη ησλ νξγαλσηηθψλ ηεο ραξαθηεξηζηηθψλ. χκθσλα κε ηελ Jenson (1997) ε αμηνιφγεζε ηεο νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο κε βάζε ηα νξγαλσηηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά ζηεξίδεηαη ζε ηξεηο κεηαβιεηέο 50 : Πξψηνλ, ην πνζνζηφ θαηαλνκήο ηεο επζχλεο γηα ηελ νηθνγελεηαθή θξνληίδα κεηαμχ θξάηνπο θαη νηθνγέλεηαο, δεχηεξνλ, ηνλ θνξέα ρξεκαηνδφηεζεο ηεο θξνληίδαο ηεο νηθνγέλεηαο (θξάηνο, εξγνδφηεο, νηθνγέλεηα ή ζπλδπαζκφο απηψλ) θαη, ηξίηνλ, ηνλ θνξέα παξνρήο ησλ ππεξεζηψλ θξνληίδαο πξνο ηελ νηθνγέλεηα (θξάηνο, αγνξά, ηξίηνο ηνκέαο). Έρνληαο κειεηήζεη ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ησλ νηθνγελεηαθψλ πνιηηηθψλ ζε 22 ρψξεο θαη ηνλίδνληαο ηελ ζεκαζία ησλ δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο, ε A.Gauthier 51 πξνζδηφξηζε ηέζζεξηο βαζηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο. Κάζε κία απφ απηέο απνδίδεη ζηελ νηθνγέλεηα έλαλ δηαθνξεηηθφ θνηλσληθφ ξφιν θαη πξνσζεί ζηάζεηο θαη αμίεο, νη νπνίεο κέζσ ηεο νηθνγέλεηαο σο άκεζνπ απνδέθηε ηνπο, δηνρεηεχνληαη ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Ζ θηιν-γελλεηηθή/θηιν-νηθνγελεηαθή πξνζέγγηζε (pro-natalist/ pro-family approach) δηαθπιάζζεη θαη πξνσζεί ηνλ αλαπαξαγσγηθφ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο. Τπφξξεηνο ζηφρνο ηεο είλαη ε θάκςε ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο. Ζ δεκφζηα ζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο εθθξάδεηαη, αθελφο κέζσ επηδνκαηηθψλ πνιηηηθψλ θαη παξνρψλ πνπ απνδίδνληαη ζσξεπηηθά ζηνπο δηθαηνχρνπο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ παηδηψλ ηνπο, θαη αθεηέξνπ κέζσ πνιηηηθψλ ζπκθηιίσζεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, ψζηε λα εμαιεηθζνχλ ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ ηα εξγαζηαθά εκπφδηα ζηελ απφθηεζε παηδηψλ. ηελ νπζία, απηνχ ηνπ είδνπο ε νηθνγελεηαθή πνιηηηθή θαζππνηάζζεη ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή ζηα πξνηάγκαηα ηεο δεκνγξαθηθήο πνιηηηθήο θαη ζπγθεληξψλεη δπζαλάινγα ηε δεκφζηα αξσγή ζηηο νηθνγέλεηεο πνπ δηαζέηνπλ ηελ πνιπηεθληθή ηδηφηεηα. Ζ θηινγελλεηηθή/θηιν-νηθνγελεηαθή πξνζέγγηζε ραξαθηεξίδεη ηελ νηθνγελεηαθή πνιηηηθή ηεο Γαιιίαο. Ζ παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε (pro-traditional approach) εληζρχεη ηνλ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο σο θχξην θνξέα θξνληίδαο γηα ηα κέιε ηεο. ηεξίδεηαη ζην αλδξνθξαηηθφ κνληέιν νηθνγέλεηαο θαη δξα εληζρπηηθά σο πξνο ηελ αλαπαξαγσγή παξαδνζηαθψλ 49 Gauthier, A., (2002), φπ.π. 50 Jenson, J. (1997), Who Cares? Gender and Welfare Regimes, Social Politics, International Studies in Gender, State and Society, Vol. IV, No.2, ζ.ζ. 182-187 51 Gauthier, A.H., (1996), The State and the Family: A Comparative Analysis of Family Policies in Industrialised Countries, Oxford: Clarendon Press. 25

ξφισλ γηα ηα δχν θχια. Κχξην κέιεκα ηεο πνιηηηθήο απηνχ ηνπ ηχπνπ, είλαη ε δηαηήξεζε ηεο ππξεληθήο νηθνγέλεηαο σο δηρηχνπ αζθαιείαο απέλαληη ζηνπο θνηλσληθνχο θηλδχλνπο. Ζ παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε ραξαθηεξίδεη ηελ νηθνγελεηαθή πνιηηηθή ηεο Γεξκαλίαο. Ζ πξνζέγγηζε ηεο ηζνλνκίαο (pro-egalitarian) δηαπλέεηαη, πξσηίζησο, απφ ηελ θνηλσληθή αξρή ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ, ηελ νπνία θαη πξνάγεη κε φρεκα ηελ νηθνγέλεηα. Σν ζχζηεκα νηθνγελεηαθήο πξνζηαζίαο αληηκεησπίδεη ηα δχν θχια σο ηζφηηκνπο θνξείο εηζνδήκαηνο θαη θξνληίδαο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θαη ζηεξίδεη ελεξγά ηνλ δηπιφ ξφιν ηνπ εξγαδφκελνπ γνλέα. Ζ δεκφζηα αξσγή ηεο νηθνγέλεηαο νξγαλψλεηαη κέζσ λνκηθψλ δηαηάμεσλ θηιειεχζεξεο έκπλεπζεο θαη είλαη αλεμάξηεηε απφ ηελ κνξθή νηθνγελεηαθήο νξγάλσζεο, ε επηινγή ηεο νπνίαο ζεσξείηαη ηδησηηθή ππφζεζε θαη δήηεκα αηνκηθήο επηινγήο. Ζ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ζεσξείηαη ελ κέξεη θνηλσληθή (άξα φρη απζηεξά ηδησηηθή) ππφζεζε, θαηά ζπλέπεηα, ε πνιηηεία ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηα νηθνγελεηαθά βάξε ησλ αηφκσλ. Ζ πξνζέγγηζε ηεο ηζνλνκίαο ραξαθηεξίδεη ηελ νηθνγελεηαθή πνιηηηθή ηεο Γαλίαο θαη ηεο νπεδίαο. Σέινο, ε θηιν-νηθνγελεηαθή/ κε παξεκβαηηθή πξνζέγγηζε (pro-family but noninterventionalist) πξνάγεη ηνλ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο σο θαηαλαισηηθήο κνλάδαο. Ζ νηθνγέλεηα ζεσξείηαη θαη αξρήλ απηάξθεο θαη ηθαλή λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηεο κέζσ ηεο αγνξάο. Έηζη ζην ξπζκηζηηθφ πεδίν ηεο δεκφζηαο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηαο εληάζζνληαη κφλν νη νηθνγέλεηεο πνπ αληηκεησπίδνπλ θαηαζηάζεηο αλάγθεο. Ζ θξαηηθή ππνζηήξημε ησλ εξγαδφκελσλ γνλέσλ είλαη ηζρλή, θαζψο θπξηαξρεί ε αληίιεςε φηη ην αφξαην ρέξη ηεο αγνξάο κπνξεί λα θαιχπηεη θάζε αηνκηθή θαη θαη επέθηαζε θάζε νηθνγελεηαθή αλάγθε. Πξφθεηηαη γηα ηελ πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηεί ην Ζλ. Βαζίιεην. 3.2.Σππνινγία ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ πξφλνηαο Ζ θαηάηαμε ησλ πξνλνηαθψλ ζπζηεκάησλ ζε ηδεφηππνπο βάζεη ζεζκηθψλ θαη νξγαλσηηθψλ θξηηεξίσλ, απνξξέεη πξσηίζησο απφ ηελ αλάγθε γηα ηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ησλ νκνηνηήησλ θαη δηαθνξψλ ηεο θνηλσληθήο ηνπο πνιηηηθήο. Παξά ην γεγνλφο, φηη εληφο ησλ εζληθψλ θξαηψλ παξαηεξνχληαη ηδηαηηεξφηεηεο, νη νπνίεο δελ είλαη δπλαηφλ λα θαηαγξαθνχλ θαηά ηελ ηππνπνίεζή ηνπο ζε κνληέια πνιηηηθήο 52, ε ηππνινγία είλαη ρξήζηκε γηα αλαιπηηθνχο ιφγνπο, θαζψο δχλαηαη λα αλαδείμεη ηηο 52 Sainsbury, D. (1996), Gender, Equality and Welfare state, University of Cambridge, ζ. 12 26