ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ - ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ.

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ - ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: Ζ ΤΜΦΗΛΗΧΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑΚΖ ΕΧΖ ΚΑΗ Ζ ΠΡΑΚΣΗΚΖ ΣΖ ΓΗΑΣΑΖ Δπηβιέπσλ: Παπαγεσξγίνπ Γηώξγνο πνπδάζηξηα: Μηρειηδάθε Βαζηιηθή ΑΘΖΝΑ 2008

2 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο απνηειεί βαζηθφ δήηεκα ζηελ αηδέληα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, ιφγσ ησλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ αιιαγψλ πνπ κεηέβαιαλ δνκηθέο παξακέηξνπο ηνπ ζεζκνχ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Οη λένη φξνη ιεηηνπξγίαο ηνπ κεηαθνξληηζηηθνχ θαπηηαιηζκνχ ζπλεπάγνληαη ηε ζχγθξνπζε ησλ απαηηήζεσλ αλάκεζα ζηελ νηθνγελεηαθή θαη ηελ επαγγεικαηηθή ζθαίξα, δπζρεξαίλνληαο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ νξηδφληησλ κέηξσλ ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο δεκφζηαο πνιηηηθήο. Μέζα απφ ηε κειέηε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, εζληθψλ θαη θνηλνηηθψλ ζηξαηεγηθψλ θεηκέλσλ, θαη ηεο λνκνζεζίαο, ζηνρεχνπκε λα θσηίζνπκε ηηο ζεκαληηθφηεξεο πηπρέο ηνπ δεηήκαηνο ηεο ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Έηζη, ζα αλαθεξζνχκε ζην ζεζκφ θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο ζήκεξα, θαζψο θαη ζηε ζρέζε αιιειεπίδξαζεο ηεο νηθνγέλεηαο κε ηελ εξγαζία. Δλ ζπλερεία, ζα γίλεη αλαθνξά ζηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη ηηο ξπζκίζεηο πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί, αιιά θαη ζηηο βέιηηζηεο πξαθηηθέο πνπ έρνπλ ήδε εθαξκνζηεί ζε εζληθφ θαη θνηλνηηθφ επίπεδν, ζρεηηθά κε ηε ζπκθηιίσζε ηεο ηδησηηθήο (νηθνγέλεηα) θαη ηεο δεκφζηαο (εξγαζία) ζθαίξαο, γηα λα θαηαιήμνπκε ζηελ αλάγθε δηακφξθσζεο ελφο λένπ θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ, φπνπ ε γνλετθφηεηα ζα πξνζεγγίδεηαη σο κέζν αλάπηπμεο θαη δηαζθάιηζεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. ΛΔΞΔΗ-ΚΛΔΗΓΗΑ: πκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο/ηδησηηθήο δσήο, ζηεξεφηππα, νηθνγέλεηα, επειημία ζηελ απαζρφιεζε, γπλαηθεία απαζρφιεζε, ηζφηεηα ησλ θχισλ, έληαμε ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ, έληαμε ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ ζηνπο πξνυπνινγηζκνχο 2

3 ABSTRACT Reconciliation of work and family life has become a key issue in current social policy agenda, due to the socio-economic changes that altered the structural parameters of the family institution and the labour market. The new context of postfordist capitalism produces conflicting demands between the work and the family sphere, making thus ineffective the horizontal measures taken in diverse sectors of public policy. This text refers to the issue of restoring the work-family life balance, throwing light over some aspects of this subject, through literature review and the study of national and supranational policy strategies and regulations. Our study refers to the family institution nowadays, and the interaction between family and work. There is, also, a reference to policy guidelines and regulations, as well as to best practices adopted at the national and supranational levels, concerning life-work balance. In conclusion, a new social contract is demanded, according in which parenthood should be seen as means of development and social cohesion. KEY-WORDS: Work-family/life balance/reconciliation, stereotypes, family, flexibility in the labour market, female employment, gender equality, gender mainstreaming, gender budgeting 3

4 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ ην θείκελν πνπ αθνινπζεί πξνζεγγίδεηαη ην δήηεκα ηεο ζπκθηιίσζεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο έλα ζέκα πνιπζρηδέο, πνπ ζπλδέεηαη φρη κφλν κε θεκηληζηηθέο δηεθδηθήζεηο, θαη δεκφζηεο πνιηηηθέο, αιιά θπξίσο κε ηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. ε απηφ ην ζεκείν, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φζνπο κε βνήζεζαλ λα αλαθαιχςσ πηπρέο ηνπ ζέκαηνο θαη λα ζπγθεληξψζσ ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο γηα ηε ζπγγξαθή απηνχ ηνπ πνλήκαηνο. Πξψηα, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θ. Γηψξγν Παπαγεσξγίνπ πνπ κνπ έδσζε ην έλαπζκα γηα λα αζρνιεζψ κε απηφ ην ζέκα, θαζψο θαη γηα ηελ πνιχηηκε αξσγή ηνπ ζηε δηακφξθσζε θαη νινθιήξσζε ηνπ πνλήκαηνο. Υσξίο ηε ζπκβνιή ηνπ ην παξφλ θείκελν δελ ζα είρε νινθιεξσζεί. Δπίζεο, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνπο αλζξψπνπο ηνπ Κέληξνπ Δξεπλώλ γηα Θέκαηα Ηζόηεηαο γηα ηελ άκεζε αληαπφθξηζή ηνπο ζηε ζπγθέληξσζε ηνπ ζρεηηθνχ πιηθνχ. Έλα ζεξκφ επραξηζηψ νθείισ θαη ζηνπο ππαιιήινπο ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Ηζόηεηαο, θαη ηδηαηηέξσο ηελ θα Άλλα Μεγάινπ, γηα ην ρξφλν πνπ αθηέξσζαλ, ηφζν γηα ηε ζπγθέληξσζε έληππνπ πιηθνχ, φζν θαη γηα ηε ζπλέληεπμε πνπ κνπ έδσζαλ αλαθνξηθά κε ηα έξγα ηνπ θνξέα ππέξ ηεο ζπκθηιίσζεο νηθνγέλεηαο-εξγαζίαο. Δπραξηζηίεο αλαινγνχλ θαη ζηνπο αλζξψπνπο ησλ Αλαπηπμηαθώλ πκπξάμεσλ «Παξέκβαζε πκθηιίσζεο-κνηλσληθφ Χξάξην» θαη «Άιθεζηηο», γηα ηα ζηνηρεία πνπ κνπ ρνξήγεζαλ ζρεηηθά κε ηηο δξάζεηο ηνπο θαη ηνπο εχρνκαη θαιή επηηπρία ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ θ. Αληψλε Καξβνχλε, ζηέιερνο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, γηα ηε δηθή ηνπ ζπκβνιή θαη ζπκπαξάζηαζε θαηά ηε ζπγγξαθή ηνπ έξγνπ. 4

5 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ... 7 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ ΥΧΡΧΝ... 8 ΔΗΑΓΧΓΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν : Ζ νηθνγέλεηα ζήκεξα Δηζαγσγή Οξηζκνί Γνκή ηεο νηθνγέλεηαο Μνλνγνλετθή νηθνγέλεηα πληειεζηέο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ξφινη απηψλ Λεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο πκπεξάζκαηα ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν : Απαζρφιεζε θαη Οηθνγέλεηα Δηζαγσγή Οξηζκφο Σν λέν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη νη ζχγρξνλεο πξνθιήζεηο ρέζε νηθνγέλεηαο θαη απαζρφιεζεο ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία Παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζρέζε νηθνγέλεηα-απαζρφιεζε πλέπεηεο απφ ηε κε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο Δπέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο: ιχζε ή παγίδα; πκπεξάζκαηα ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3ν: Πνιηηηθέο θαη λνκνζεηηθφ πιαίζην γηα ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο Δηζαγσγή Κνηλνηηθφ επίπεδν Ζ ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο ζηηο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο Κνηλνηηθφ δίθαην Δζληθφ επίπεδν Δζληθά ηξαηεγηθά Κείκελα Σν ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο Μέηξα γηα ηε δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο Άδεηεο γηα ηε δηεπθφιπλζε εξγαδνκέλσλ κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο Αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα Γνκέο ζηήξημεο θαη θνηλσληθά σξάξηα ηεξεφηππα Δηαηξηθή Κνηλσληθή Δπζχλε-Κνηλσλία πνιηηψλ πκπεξάζκαηα ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4ν : Γηεζλείο θαη εζληθέο βέιηηζηεο πξαθηηθέο Δηζαγσγή Βέιηηζηεο πξαθηηθέο Οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο Πξσηνβνπιίεο ζρεηηθά κε ηελ παξνρή ππεξεζηψλ θνηλσληθήο θξνληίδαο Πξσηνβνπιίεο γηα ηελ εμάιεηςε ζηεξενηχπσλ Πξσηνβνπιίεο αλαθνξηθά κε ηε ζπκθηιίσζε ηδησηηθήο-επαγγεικαηηθήο δσήο πκπεξάζκαηα ΣΔΛΗΚΔ ΔΠΗΖΜΑΝΔΗ

6 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

7 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ ΑκεΑ Άηνκα κε Αλαπεξίεο Α Αλαπηπμηαθή χκπξαμε ΓΔΒΔΔ Γεληθή πλνκνζπνλδία Δπαγγεικαηηψλ Βηνηερλψλ Δκπφξσλ Διιάδαο ΔΒΔΑ Δκπνξηθφ & Βηνκεραληθφ Δπηκειεηήξην Αζελψλ ΔΓΔ Δζληθή Γεληθή πιινγηθή χκβαζε Δξγαζίαο ΔΔ Δπξσπατθή Έλσζε ΔΚ Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο ΔΟΚ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα ΔΠ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα ΔΠΜ Δζληθφ Πξφγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ ΔΑ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή Απαζρφιεζεο ΔΓΑ Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε ΔΓΔλ Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε ΔΔΔ Δζληθή πλνκνζπνλδία Διιεληθνχ Δκπνξίνπ ΔΠΑ Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο ΗΚΑ-ΔΣΑΜ Ίδξπκα Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ-Δπηθνπξηθφ Σακείν Αζθαιηζκέλσλ Μηζζσηψλ ΚΑΠΖ Κέληξν Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ ΚΔΠ Κέληξν Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ ΚΖΦΖ Κέληξν Ζκεξήζηαο Φξνληίδαο Ζιηθησκέλσλ ΚΠ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ΚΠ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο ΚΚΓ Κνηλνηηθέο ηξαηεγηθέο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο ΜΚΟ Με Κπβεξλεηηθή/Κεξδνζθνπηθή Οξγάλσζε ΝΠΓΓ Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ ΟΑΔΓ Οξγαληζκφο Απαζρνιήζεσο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ΟΚΓ Οινθιεξσκέλεο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο ΟΣΑ Οξγαληζκφο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο ΔΒ χλδεζκνο Δπηρεηξήζεσλ θαη Βηνκεραληψλ 7

8 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ ΥΧΡΧΝ 1 AT BE BG CH CY CZ DE DK EE EL ES FI FR HR HU IE IT LT LU LV MT NL NO PL PT RO SE SI SK Απζηξία Βέιγην Βνπιγαξία Διβεηία Κχπξνο Γεκνθξαηία ηεο Σζερίαο Γεξκαλία Γαλία Δζζνλία Διιάδα Ηζπαλία Φηιαλδία Γαιιία Κξναηία Οπγγαξία Ηξιαλδία Ηηαιία Ληζνπαλία Λνπμεκβνχξγν Λεηνλία Μάιηα Οιιαλδία Ννξβεγία Πνισλία Πνξηνγαιία Ρνπκαλία νπεδία ινβελία ινβαθία 1 Σππνινγία ηνπ European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, βαζηζκέλε ζε απηή ηνπ Esping-Andersen. 8

9 TR UK Σνπξθία Ζλσκέλν Βαζίιεην 9

10 ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο απνηεινχζε πάληνηε έλα ρψξν φπνπ ν άλζξσπνο κπνξνχζε λα θαιχςεη, αλ φρη φιεο, ζεκαληηθφ κέξνο ησλ αλαγθψλ ηνπ, ελψ παξάιιεια, ιεηηνπξγνχζε θαη σο κνλάδα αλαπαξαγσγήο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Αξρηθά, ζηελ πξνβηνκεραληθή πεξίνδν, ε νηθνγέλεηα απνηεινχζε κηα απηφλνκε παξαγσγηθή κνλάδα. Ζ ζχλζεζε ηνπ λνηθνθπξηνχ θαζνξηδφηαλ απφ ηελ αλάγθε ζε εξγαηηθά ρέξηα, κηα πνπ ηα κέιε ηνπ απαζρνινχληαλ φια ζηελ ίδηα, νηθνγελεηαθή επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα (πρ. γεσξγία). Έηζη, νηθνγελεηαθή θαη επαγγεικαηηθή δσή ζπλπθαίλνληαλ θαη φινη (άλδξεο, γπλαίθεο, παηδηά) ιεηηνπξγνχζαλ σο ζπλεξγάηεο. Αλ θαη ζηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν, ν ζπλδπαζκφο εξγαζίαο θαη νηθηαθψλ επζπλψλ ήηαλ εθηθηφο γηα ηε γπλαίθα, δελ ζπλέβε ην ίδην θαη ζηε (πξψηκε) βηνκεραληθή επνρή, φπνπ ν ηφπνο εξγαζίαο (πρ. εξγνζηάζην) ζην αζηεαθφ πεξηβάιινλ έπαςε λα είλαη ν ίδηνο κε ηνλ ηφπν θαηνηθίαο. Παξάιιεια, ε νηθνγέλεηα κεηαηξάπεθε ζε κηα κνλάδα θαηαλάισζεο. Οη νηθνλνκηθέο αλάγθεο ηεο θαζφξηδαλ πιένλ, αλ ε γπλαίθα ζα εξγαδφηαλ ή φρη, θαη φηαλ ην έθαλε αλαδεηνχζε εξγαζία πνπ λα ζπγθξνχεηαη ιηγφηεξν κε ηηο νηθηαθέο επζχλεο, νη νπνίεο απνηεινχζαλ ην θχξην κέιεκά ηεο. Οη γπλαίθεο, νπζηαζηηθά, ζπληζηνχζαλ έλα «δεπηεξεχνλ εξγαηηθφ δπλακηθφ», κέξνο ηεο άηππεο νηθνλνκίαο ηνπ 19 νπ αηψλα, πνπ πξφζθεξε πεξηζηαζηαθά θαη κε ρακειή ακνηβή ηελ εξγαζία ηνπ 2. Μεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν, δηακνξθψζεθε έλα λέν πιαίζην, κέζα ζην νπνίν έπξεπε λα ζπλππάξμεη ε εξγαζία θαη ε νηθνγέλεηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε επέθηαζε ηνπ ηξηηνγελή ηνκέα αχμεζε ηε δήηεζε ζε γπλαηθείν εξγαηηθφ δπλακηθφ, ελψ ε παηδηθή εξγαζία, σο κέζν ελίζρπζεο ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο, άξρηζε λα ππνρσξεί. Ζ κεηέξα ήηαλ απηή πνπ ζα έπξεπε, πιένλ, λα εξγαζηεί, γηα λα θαιπθζνχλ νη πξφζζεηεο νηθνγελεηαθέο νηθνλνκηθέο αλάγθεο, ελψ παξάιιεια δηαηεξνχζε θαη ηελ επζχλε θξνληίδαο ηνπ λνηθνθπξηνχ 3. Δπίζεο, ε κηζζσηή εξγαζία κε πιήξεο σξάξην θαη ζε έλα εξγνδφηε έγηλε ε θχξηα κνξθή απαζρφιεζεο. Παξάιιεια, ε εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ θνξληηθνύ κνληέινπ απαηηνχζε, αθελφο, ηελ καδηθή παξαγσγή θαη ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ, θαη αθεηέξνπ, ηελ καδηθή 2 Βι. L. Tilly, J. Scott, Women, Work and Family, Routledge, New York-London 1989, ζζ ην ίδην, φπ.π., ζζ θαη

11 θαηαλάισζε 4. ε απηφ ην πιαίζην, ην θξάηνο πξφλνηαο πξνζπαζεί λα δηεπθνιχλεη ηε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ, εμαζθαιίδνληαο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, θαη θπξίσο ην γπλαηθείν, ηε δπλαηφηεηα λα πξνζθέξεη κηζζσηή εξγαζία, κέζσ ηεο ζπκπιήξσζεο ή ηεο ππνθαηάζηαζεο ιεηηνπξγηψλ ηεο νηθνγέλεηαο (ηνπ βαζηθφηεξνπ, δειαδή, θνξέα αλαπαξαγσγήο ηεο εξγαηηθήο δχλακεο), απφ ιεηηνπξγίεο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο 5. Ζ θξίζε φκσο, ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πξφλνηαο θαη ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηελ παγθνζκηνπνίεζε κεηέβαιαλ ηνπο φξνπο ηνπ παξαγσγηθνχ ππνδείγκαηνο. ήκεξα, δηαλχνπκε ηε κεηαθνξληηθή πεξίνδν, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη, αθελφο, απφ ηελ επέιηθηε αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ επειημία ζηελ παξαγσγή, θαη αθεηέξνπ, απφ δεκνζηνλνκηθά πξνβιήκαηα, δεκνγξαθηθή γήξαλζε, έληνλα θαηλφκελα θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Σαπηφρξνλα, ην θξάηνο πξφλνηαο ζπξξηθλψλεηαη, ελψ δίλεηαη έκθαζε ζηελ αηνκηθή επζχλε θαη ηηο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ. Ζ νκαιή ιεηηνπξγία φκσο, ηνπ λένπ κνληέινπ πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ελφο ηζρπξνχ αλαπαξαγσγηθνχ παξάγνληα, ν νπνίνο ζα ππνθαηαζηήζεη ην θξάηνο θαη ζα ζπκπιεξψζεη ην ξφιν ηεο αγνξάο, ψζηε λα δηαζθαιηζζεί ε αλαπαξαγσγή εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ηειηθά ησλ θαπηηαιηζηηθψλ ζρέζεσλ. Απηφο ν παξάγνληαο δελ είλαη άιινο απφ ηελ νηθνγέλεηα, ε νπνία ζα πξέπεη λα θαιχςεη ηφζν ηηο αλάγθεο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ, φζν θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ ππφ ζπξξίθλσζε θξάηνπο-πξφλνηαο 6, ελψ παξάιιεια ζα πξέπεη λα δηαηεξήζεη θαη ηελ αγνξαζηηθή ηεο δχλακε κε ηελ εμαζθάιηζε επαξθνχο εηζνδήκαηνο. Σελ ίδηα ζηηγκή, είλαη αλαγθαία ε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο, δξαζηεξηνπνηψληαο αλεθκεηάιιεπηεο δεμακελέο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, φπσο νη γπλαίθεο. Απφ ηε ζηηγκή, ινηπφλ, πνπ ε νηθνγέλεηα έρεη λα θαιχςεη δχν ξφινπο πνπ απαηηνχλ ελέξγεηα θαη ρξφλν απφ ηα κέιε ηεο, θαη θπξίσο ηε γπλαίθα πνπ παξαδνζηαθά έρεη ην ξφιν ηνπ θξνληηζηή ηεο νηθνγέλεηαο, ε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο αλαδεηθλχεηαη ζε κείδνλ ζέκα, πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε νη ζρεδηαζηέο δεκφζηαο πνιηηηθήο. Ζ εηζαγσγή ησλ επέιηθησλ 4 Βι. J. Hirsch, «Φνξληηζκφο θαη Μεηαθνξληηζκφο: Ζ Παξνχζα Κνηλσληθή Κξίζε θαη νη πλέπεηέο ηεο» ζην W. Bonefeld, J. Holloway (επηκέιεηα) Μεηαθνξληηζκόο θαη Κνηλσληθή Μνξθή. Μηα Μαξμηζηηθή πδήηεζε γηα ην Μεηαθνξληηζηηθό Κξάηνο, Δμάληαο, Αζήλα 1991, ζζ Βι. Μ. Υιέηζνο, «Ο Ρφινο ηεο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ηελ Πεξίνδν ησλ Έληνλσλ Γεκνγξαθηθψλ Πηέζεσλ» ζην Λ.-Ν. Εψε (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή ζ έλα Μεηαβαιιόκελν Κόζκν, Δηζεγήζεηο Οινκειεηψλ θαη Οκάδσλ Δξγαζίαο ζε Παλειιήλην πλέδξην, Αζήλα, 1-3 Γεθεκβξίνπ 1994, Δπηάινθνο, Αζήλα 1994, ζζ ην ίδην, φπ.π., ζζ ,

12 κνξθψλ απαζρφιεζεο ζεσξήζεθε απφ θάπνηνπο σο ιχζε ζην πξφβιεκα ηεο ζπκθηιίσζεο. πλέβαιε φκσο, ζην λα δηακνξθσζεί κηα δηπιή αγνξά εξγαζίαο, πνπ δηαθξίλεηαη ζε πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή ηνκέα, κε ην δεπηεξνγελή λα ραξαθηεξίδεηαη απφ επηζθάιεηα, ρακειέο απνδνρέο θαη πεξηνξηζκέλε θνηλσληθή πξνζηαζία 7, ελψ απνηειεί πφιν έιμεο γηα γπλαίθεο 8, γεγνλφο πνπ εληείλεη ηηο αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. ην πιαίζην ηεο λέαο θνηλσληθν-νηθνλνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ αλαδηακνξθψλεη ηε ζρέζε αλάκεζα ζην δεκφζην θαη ηδησηηθφ βίν, ηα δηάθνξα ζεσξεηηθά παξαδείγκαηα πνπ αλαπηχρζεθαλ γηα λα εξκελεχζνπλ ηε ζέζε θαη ηε ζρέζε ηεο γπλαίθαο κε ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ πεξηνξίδνληαη ζε έλα ζηείξν βνινληαξηζκφ πνπ απνδέρεηαη ζηεξενηππηθά ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Κάπνηνη, απνδερφκελνη ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ βάζεη βηνινγηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξαγφλησλ, ππνζηεξίδνπλ φηη ε απφθαζε ηεο γπλαίθαο λα εξγαζηεί πξνζδηνξίδεηαη απφ ηε κεηξφηεηα, κε ηελ έλλνηα φηη, νη γπλαίθεο είλαη εμεηδηθεπκέλεο ζηελ θάιπςε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ αλαγθψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ελψ ν άλδξαο ζηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ επηβίσζεο (ζηξνπθηνπξαιηζηηθή ζεσξία/structural-functionalist paradigm). ε άιιεο πξνζεγγίζεηο, θχξην θξηηήξην ηεο εηζφδνπ ηεο γπλαίθαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο είλαη ε αξρή ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηεο ρξεζηκφηεηαο, φπνπ ηφζν ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, φζν θαη νη εξγνδφηεο ζα επηιέμνπλ κεηαμχ ησλ ελαιιαθηηθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο, βάζεη ηεο ζρέζεο θφζηνπο-νθέινπο (ζεσξία αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ θαη new home economics theory). Ζ λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία ζηεξίδεη ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε ζηελ θάιπςε ησλ νηθνλνκηθψλ αλαγθψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ειιείςεη ησλ νπνίσλ, ε γπλαίθα ζα πξνηηκήζεη λα κελ εξγαζηεί. Απφ ηελ πιεπξά ηεο, ε καξμηζηηθή ζεσξία πεξί «εθεδξηθνχ ζηξαηνχ», ζεσξεί φηη ν θαπηηαιηζκφο εθκεηαιιεχεηαη ην γπλαηθείν εξγαηηθφ δπλακηθφ, γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηνπ, φηαλ απηέο πξνθχςνπλ. Οη δε θεκηληζηηθέο πξνζεγγίζεηο, ιακβάλνληαο σο δεδνκέλε ηελ παηξηαξρηθή δνκή ηεο θνηλσλίαο θαη ηελ έκθπηε αληζφηεηα πνπ ζπλεπάγεηαη ε έκθπιε θαηαλνκή ησλ ξφισλ, πξνσζεί ηελ έληαμε ηεο γπλαίθαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο σο κέζν ρεηξαθέηεζεο θαη αλεμαξηεηνπνίεζήο ηεο. Σέινο, ε ηδενινγία πεξί 7 Βι. J. S. Ditch, «Νέεο Σάζεηο ζηελ Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή κέζα ζε έλα Μεηαβαιιφκελν Δπξσπατθφ Πιαίζην», ζην Εψε (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, ζζ Βέβαηα, ε απαζρφιεζε ηεο γπλαίθαο ζην δεπηεξνγελή ηνκέα ηεο αγνξάο εξγαζίαο δελ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ ηεο κεηαθνξληηθήο πεξηφδνπ. Αληίζεηα, πάληα ε ζέζε ηεο ζηελ εξγαζία ραξαθηεξηδφηαλ απφ πεξηνδηθφηεηα, επηζθάιεηα θαη ρακειή ακνηβή. 12

13 κεηξφηεηαο, θαζψο θαη ε θπιή, ή ε θνηλσληθή ηάμε απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο απνθάζεηο ησλ αλζξψπσλ ζρεηηθά κε ηελ ελαξκφληζε εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο 9. Τπεξβαίλνληαο ηα αδηέμνδα ησλ πξνεθηεζεηζψλ ζεσξεηηθψλ ζπλεηζθνξψλ επί ηνπ ζέκαηνο, ζην παξφλ πφλεκα, ηίζεληαη νη εμήο βαζηθέο ππνζέζεηο εξγαζίαο: πξψηνλ φηη ε ζρέζε νηθνγέλεηαο θαη εξγαζίαο είλαη δπλακηθή θαη νπζησδψο ζπγθξνπζηαθή ζηελ επνρή ηεο θεθαιαηαθήο ππεξζπζζψξεπζεο ηνπ κεηαθνξληηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο, θαη, θαηά ζπλέπεηα, δεχηεξνλ, φηη ε επίηεπμε ηεο ζπκθηιίσζεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο ρσξίο ζηεξενηππηθά θαηάινηπα γηα ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ, είλαη θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή απαίηεζε. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα δηεξεπλεζεί, πέξα απφ βνινληαξηζηηθά κνληέια θαη ζηεξενηππηθέο πξνζιήςεηο, ε δπλαηφηεηα θαη νη πξννπηηθέο ζπκθηιίσζεο ηεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο ηνπ αλζξψπνπ ζην ζχγρξνλν κνληέιν παξαγσγήο, σο βαζηθή νξηδφληηα παξάκεηξνο ησλ ζρεηηθψλ κέηξσλ, θαηά ην ζρεδηαζκφ ησλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ ζε εζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν. Έηζη, ζην πξψην θεθάιαην ζα αλαθεξζνχκε ζηε δνκή θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο ζήκεξα, θαζψο θαη ζηνπο ξόινπο (ζηεξενηππηθνχο ή κε) πνπ δηαδξακαηίδνπλ ηα κέιε ηεο. ηφρνο καο είλαη λα θαηαδείμνπκε παξακέηξνπο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο πνπ ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε γηα ηε δηακφξθσζε επηηπρψλ πνιηηηθψλ ζπκθηιίσζεο. ην δεχηεξν θεθάιαην, ζα εμεηάζνπκε ηε ζρέζε θαη ηηο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ απαζρφιεζεο θαη νηθνγέλεηαο, φπσο απηέο δηακνξθψλνληαη ζην ζεκεξηλφ κεηαθνξληηθφ κνληέιν. ην ηξίην θεθάιαην ζα γίλεη αλαθνξά ζηηο πνιηηηθέο θαη ηηο ζεζκηθέο ξπζκίζεηο πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί αλαθνξηθά κε ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο, ζε θνηλνηηθό επίπεδν, βάζεη ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε, ηελ Κνηλσληθή Αηδέληα θαη ηελ πνιηηηθή γηα ηελ ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ, θαη ζε εζληθό επίπεδν. Σν ζηξαηεγηθφ πιαίζην ζα ζπκπιεξσζεί κε ηελ παξάζεζε βέιηηζησλ πξαθηηθώλ πνπ έρνπλ ήδε εθαξκνζηεί ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν (ηέηαξην θεθάιαην). Σέινο, ζα δηαηππσζνχλ πξνβιεκαηηζκνί θαη πξννπηηθέο αλαθνξηθά κε ηε ράξαμε πνιηηηθψλ θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ απαζρφιεζε. 9 Βι. A. Hattery, Women, Work and Family. Balancing and Weaving, Sage, Thousand Oaks-London- New Delhi 2001, ζζ θαη Μ. Υιέηζνο, «Οη Γπλαίθεο θαη ε Αγνξά Δξγαζίαο», Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, Σ. 68, 1988, ζζ

14 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν : Ζ νηθνγέλεηα ζήκεξα 1.1 Δηζαγσγή Ο φξνο «νηθνγέλεηα» απνηειεί έλα πνιπζήκαλην φξν, αλάινγα κε ηα βηψκαηα ηνπ θαζελφο, γεγνλφο πνπ ηνλ θαζηζηά αζαθή θαη ζπγθερπκέλν. Όηαλ φκσο ζέινπκε λα κηιήζνπκε γηα πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο, ζα πξέπεη ηνπιάρηζηνλ λα έρνπκε νξηνζεηήζεη ζε ηη αλαθέξεηαη ν φξνο απηφο, ψζηε λα κπνξέζνπκε λα θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αλάγθεο πνπ πξέπεη λα θαιπθζνχλ. θνπφο ηνπ θεθαιαίνπ είλαη αθξηβψο λα νξηνζεηήζνπκε ηελ έλλνηα ηεο «νηθνγέλεηαο» ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πνλήκαηνο. Έηζη, αξρηθά ζα δνζνχλ θάπνηνη νξηζκνί αλαθνξηθά κε ηελ νηθνγέλεηα, θαη ζηε ζπλέρεηα ζα αλαθεξζνχκε ζηε δνκή ηεο ζχγρξνλεο νηθνγέλεηαο, ζηνπο ξφινπο πνπ έρνπλ ηα κέιε ηεο θαη ηέινο ζηηο ιεηηνπξγίεο πνπ απηή θαιείηαη λα εθπιεξψζεη. 1.2 Οξηζκνί Τπάξρεη κηα πιεζψξα νξηζκψλ γηα ηελ νηθνγέλεηα, νη νπνίνη αλαδεηθλχνπλ ην δεκφζην θαη ηδησηηθφ ραξαθηήξα ηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε νηθνγέλεηα απνηειεί έλα ζεζκφ, αθελφο, κε δεκόζην ραξαθηήξα, θαζψο αθνξά ζηελ νξγάλσζε ηνπ ζπιινγηθνχ βίνπ θαη ηηο ζεζκνζεηεκέλεο ξπζκίζεηο ζρεηηθά κε απηφλ, θαη αθεηέξνπ, κε ηδησηηθό ραξαθηήξα, δεδνκέλνπ φηη αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ 10. Έηζη, ε νηθνγέλεηα κπνξεί λα λνεζεί σο 11 : Κνηλσληθόο ζεζκόο, ν νπνίνο ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα παγησκέλν πιέγκα θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, κε ζπκπεξηθνξέο θνηλσληθά απνδεθηέο θαη ζπγθεθξηκέλεο, ελψ ε δξάζε ηνπ απνζθνπεί ζηελ επίηεπμε ελφο ή πεξηζζφηεξσλ θνηλσληθψλ ζθνπψλ. Ννκηθόο ζεζκόο, ν νπνίνο ζπλίζηαηαη ζηηο λνκηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο φπσο απηέο απνηππψλνληαη ζε έλα ζχλνιν δηαηάμεσλ. Ο θνηλσληθφο θαη λνκηθφο ζεζκφο δελ ζπκπίπηνπλ απνιχησο. 10 Βι. Δπξσπατθφο Δπηρεηξεζηαθφο Όκηινο-Δηαηξεία πκβνχισλ, Ρόινη θαη ηεξεόηππα ζηελ Διιεληθή Οηθνγέλεηα, Πξφγξακκα Άιθεζηηο-EQUAL, 2007, ζζ Βι. Λ. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, Gutenberg, Αζήλα 2005, ζζ

15 Πξσηνγελήο θνηλσληθή νκάδα 12, φπνπ ηα κέιε ηεο ζπλδένληαη κε ηζρπξνχο ζπλαηζζεκαηηθνχο δεζκνχο, θαη ε νπνία θαιχπηεη έλα ζχλνιν ιεηηνπξγηψλ. ύλνιν ησλ ζπγγελώλ εμ αίκαηνο ή εμ αγρηζηείαο πνπ ζπγθαηνηθνύλ 13. Κνηλσληθή νκάδα, φπνπ ζηηο ζχγρξνλεο αζηεαθέο, βηνκεραληθέο θνηλσλίεο απνηειείηαη απφ ηνπο δχν ζπδχγνπο θαη ηα παηδηά ή απφ ηνλ έλα γνλέα θαη ηα παηδηά. Μνλάδα αλάιπζεο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, φπνπ ζηε δηεζλή πξαθηηθή ζεσξείηαη φηη πεξηιακβάλεη έλα ή δχν ελήιηθεο θαη έλα ή πεξηζζφηεξα παηδηά, ρσξίο λα εμεηάδεηαη ην ζρήκα νξγάλσζεο ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, δειαδή ε ζρέζε ησλ ελήιηθσλ κεηαμχ ηνπο ή ζρέζε ηνπ παηδηνχ κε απηνχο. ηε ζπλέρεηα, ζα αλαθεξζνχκε ζηε δνκή ηεο ζχγρξνλεο νηθνγέλεηαο, φπνπ βαζηθή ζπληζηψζα γηα ηε δεκηνπξγία ηεο είλαη ε χπαξμε παηδηνχ/παηδηψλ. 1.3 Γνκή ηεο νηθνγέλεηαο Χο βαζηθφ θχηηαξν ηεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο, θάζε νηθνγέλεηα κεηαβάιιεηαη ζπλερψο, αλάινγα κε ηηο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο. ε επξσπατθφ επίπεδν, νη ζχγρξνλεο κνξθέο νηθνγέλεηαο, θαη ζε αληηδηαζηνιή πξνο ζην ζρήκα ηεο παξαδνζηαθήο εθηεηακέλεο νηθνγέλεηαο 14, εκθαλίδνπλ θάπνηεο ηάζεηο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηηο αιιαγέο ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ θαη ηηο νηθνγελεηαθέο δνκέο, θαη νη νπνίεο εθδειψλνληαη ζε δηαθνξεηηθφ ξπζκφ θαη βαζκφ ζε θάζε ρψξα, αλάινγα κε ηελ ηζηνξηθν-πνιηηηζκηθή πνξεία ηεο. Οη ηάζεηο απηέο κπνξεί λα ζπλνςηζηνχλ ζηηο εμήο 15 : Απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Απμαλφκελν πνζνζηφ κηαο κεξίδαο αλδξψλ-παηέξσλ πνπ απνπζηάδνπλ απφ ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ηνπο (πρ. δηαδεπγκέλνη). 12 Καηά ηνλ Charles Horton Cooley ε νηθνγέλεηα είλαη ραξαθηεξηζηηθή πξσηνγελήο νκάδα γηαηί, αθελφο, απαληάηαη ζε φιεο ηηο θνηλσλίεο, θαη αθεηέξνπ, γηαηί ην άηνκν δηακνξθψλεηαη ζην πιαίζηφ ηεο σο πξφζσπν θαη θνηλσληθφ άηνκν. ην ίδην, φπ.π., ππνζεκείσζε 4, ζ Χο ηέηνηα λνείηαη ε ζπδπγηθή νηθνγέλεηα, ε νπνία πξνέξρεηαη απφ δεχηεξν (ηξίην, ) ηνπ ελφο ή θαη ησλ δχν ζπδχγσλ θαη πεξηιακβάλεη παηδηά ηφζν απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο γάκνπο φζν θαη θνηλά. Καηά ηνλ Cherlin είλαη αηειήο ζεζκφο. ην ίδην, φπ.π., ππνζεκείσζε 5, ζει Βι. Λ. Μνπζνχξνπ, Κνηλσληνινγία ηεο ύγρξνλεο Οηθνγέλεηαο, Gutenberg, Αζήλα 2000, ζ Βι. Α. Κνξσλαίνπ, Ο Ρόινο ησλ Παηέξσλ ζηελ Δμηζνξξόπεζε ηεο Δπαγγεικαηηθήο θαη Οηθνγελεηαθήο-Πξνζσπηθήο Εσήο, Κέληξν Δξεπλψλ γηα Θέκαηα Ηζφηεηαο, Αζήλα 2007, ζ

16 Μείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ γάκσλ, αχμεζε ησλ ειεχζεξσλ ζπκβηψζεσλ, ησλ δηαδπγίσλ, ησλ κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ θαη ησλ αλαζπζηακέλσλ νηθνγελεηψλ. πλνιηθή κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ γελλήζεσλ θαη αχμεζε ησλ γελλήζεσλ εθηφο γάκνπ. Χο βαζηθνί παξάγνληεο πνπ επέδξαζαλ ζηελ εμέιημε ηεο νηθνγέλεηαο, πέξα ησλ κεηαβνιψλ ζηελ νηθνλνκηθή δνκή, θαη πνπ εμεγνχλ ηηο παξαπάλσ ηάζεηο είλαη, κεηαμχ άιισλ, νη θάησζη 16 : Οη ηερλνινγηθέο αιιαγέο πνπ απινπνίεζαλ θάπνηεο νηθηαθέο εξγαζίεο. Οη απμαλφκελεο θνηλσληθέο, θξαηηθέο παξνρέο, πνπ δηεπθφιπλαλ ηελ έμνδν ησλ γπλαηθψλ-κεηέξσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Οη αιιαγέο ζηνλ θχθιν δσήο ησλ γπλαηθψλ κε ηε δπλαηφηεηα νηθνγελεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ. Ζ επηζηξνθή ηνπ ζπδχγνπ ζην ζπίηη, κε απνηέιεζκα λα πξαγκαηνπνηνχληαη απφ θνηλνχ δξαζηεξηφηεηεο θαηά ηνλ ειεχζεξν ρξφλν θαη ησλ δχν. Ζ ζηαδηαθή κεηαβνιή ησλ αληηιήςεσλ ησλ αηφκσλ γηα ηνπο ξφινπο ησλ δχν θχισλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ε ζηαδηαθή κεηάβαζε ζε «ζπληξνθηθνχ» ηχπνπ νηθνγέλεηα, φπνπ φιεο νη επζχλεο κνηξάδνληαη εμίζνπ απφ ηνπο δχν ζπδχγνποζπληξφθνπο. ε απηφ ην πιαίζην, ε εθηεηακέλε νηθνγέλεηα δίλεη ηε ζέζε ηεο ζε πην κηθξά νηθνγελεηαθά ζρήκαηα, πνπ ηα βαζηθφηεξα εθ ησλ νπνίσλ είλαη ηα εμήο 17 : Οηθνγέλεηα-ππξήλαο ή ππξεληθή νηθνγέλεηα, ε νπνία απαξηίδεηαη απφ ηε κεηέξα, ηνλ παηέξα θαη ην/ηα παηδί/ά θαη απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ ηχπν νηθνγέλεηαο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο ησλ βηνκεραληθά αλεπηπγκέλσλ δπηηθψλ θνηλσληψλ 18. πδπγηθή νηθνγέλεηα 19, φπνπ ζπλππάξρνπλ ε γνλετθή θαη ε ζπδπγηθή ζρέζε θαη γη απηφ ζπρλά ζεσξείηαη ηαπηφζεκε κε ηελ νηθνγέλεηα-ππξήλα. ηελ 16 Βι. Δπξσπατθφο Δπηρεηξεζηαθφο Όκηινο-Δηαηξεία πκβνχισλ, Ρόινη θαη ηεξεόηππα ζηελ Διιεληθή Οηθνγέλεηα, φπ.π., ζ Βι. Μνπζνχξνπ, Κνηλσληνινγία ηεο ύγρξνλεο Οηθνγέλεηαο, φπ.π., ζ Βι. Γ. Γεψξγαο, «Γνκή θαη Λεηηνπξγία ηεο Διιεληθήο Οηθνγέλεηαο» ζην Λ.-Ν. Εψε (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή ζ έλα Μεηαβαιιόκελν Κόζκν, Δπηάινθνο, Αζήλα 1994, ζ Θα κπνξνχζακε ζηα νηθνγελεηαθά ζρήκαηα λα αλαθέξνπκε θαη ην άηεθλν δεπγάξη σο δπλάκεη γνλείο. Γελ ην θάλακε ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε γηαηί ζέζακε σο παξαδνρή γηα ηηο αλάγθεο ηεο εξγαζίαο φηη ε έλλνηα ηεο νηθνγέλεηαο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ελφο ηνπιάρηζηνλ παηδηνχ, αλεμάξηεηα απφ ηε ζρέζε κε ηνπο ζπδχγνπο. Πάλησο, απηφ ην ζρήκα νηθνγέλεηαο κπνξεί λα δηαθξηζεί θαη λα δηαθνξνπνηεζεί απφ ηε «ρσιή» νηθνγέλεηα, φπνπ νη δχν ζχδπγνη δνπλ ρσξηζηά γηα κε νηθνγελεηαθνχο 16

17 νπζία φκσο έρεη επξχηεξε έλλνηα, κηα πνπ πεξηιακβάλεη θαη ηηο ζρέζεηο κε ηηο νηθνγέλεηεο ησλ ζπδχγσλ ή θαη ηηο ζρέζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη κε ην γάκν ησλ παηδηψλ 20. Ζ ζπδπγηθή νηθνγέλεηα απνηειεί ζήκεξα ηε ζπκβαηηθή κνξθή νηθνγέλεηαο, ε νπνία κάιηζηα δηαβηψλεη αλεμάξηεηα απφ ηηο άιιεο ζπγγεληθέο ζπδπγηθέο νηθνγέλεηεο (αλεμάξηεηε ζπδπγηθή νηθνγέλεηα). Μνλνγνλετθή νηθνγέλεηα, ζηελ νπνία ζα αλαθεξζνχκε αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα Μνλνγνλετθή νηθνγέλεηα Οη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο απνηεινχλ έλα ζρήκα πνπ δηαθνξνπνηείηαη σο πξνο ηε ζχζηαζε αιιά θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη απφ ηα άιια νηθνγελεηαθά ζρήκαηα πνπ ζηεξίδνληαη ζηε ζπλχπαξμε θαη ησλ δχν ζπληξφθσλζπδχγσλ. Πξφθεηηαη γηα νηθνγέλεηεο ηδηαίηεξα επάισηεο ιφγσ ησλ πηέζεσλ πνπ πθίζηαληαη απφ ηηο νηθνγελεηαθέο θαη επαγγεικαηηθέο επζχλεο πνπ νπζηαζηηθά βαξχλνπλ ηνλ έλα θαη κφλν γνλέα. Γη απηφ θαη απνηεινχλ κηα ιαλζάλνπζα δεμακελή αλαπαξαγσγήο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ 21. Ση ελλννχκε φκσο κε ηνλ φξν κνλνγνλετθή νηθνγέλεηα; Ο νξηζκφο ηεο κνλνγνλετθήο νηθνγέλεηαο δελ είλαη απηνλφεηνο 22. Αληίζεηα, ραξαθηεξίδεηαη απφ ξεπζηφηεηα, κηα πνπ δελ ππάξρεη έλαο θνηλά απνδεθηφο νξηζκφο ζε ζεσξεηηθφ, ζηαηηζηηθφ θαη δηνηθεηηθφ επίπεδν. Μφλε θνηλή παξάκεηξνο είλαη φηη ν κφλνο γνλέαο, κπνξεί λα είλαη ρήξνο, δηαδεπγκέλνο ή άγακνο 23 θαη έρεη ηελ απνθιεηζηηθή επζχλε ησλ παηδηψλ. χκθσλα πάλησο κε έλα νξηζκφ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, ιφγνπο (πρ. επαγγεικαηηθνί ιφγνη), ηελ «αλαζπζηακέλε» νηθνγέλεηα, ε νπνία δεκηνπξγείηαη απφ ην δεχηεξν γάκν ηνπ ελφο ή θαη ησλ δχν ζπδχγσλ, θαη ηελ νηθνγέλεηα «δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο», φπνπ θαη νη δχν ζχδπγνη εξγάδνληαη επηδηψθνληαο παξάιιεια θαη ηε ζηαδηνδξνκία. Βι. Μνπζνχξνπ, Κνηλσληνινγία ηεο ύγρξνλεο Οηθνγέλεηαο, φπ.π., ζζ Βι. J. E. Goldthorpe, Family Life in Western Societies, Cambridge University Press, 1987, ζ Βι. Ζ. Κηθίιηαο, Ο. Παπαιηνχ, Δ. Φαγαδάθε, Γηαζηάζεηο ηνπ Κνηλσληθνύ Απνθιεηζκνύ ησλ Μνλνγνλετθώλ Οηθνγελεηώλ ζηελ Διιάδα, Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2008, ζζ Ο νξηζκφο ηεο κνλνγνλετθήο νηθνγέλεηαο παξνπζηάδεη κηα ηδηαίηεξε πξνβιεκαηηθή αθνχ ζηνλ φξν ζα πξέπεη λα ζπγθιίλνπλ ηξεηο θαηεγνξίεο ελλνηψλ: νη ζεσξεηηθέο ελλνηνινγήζεηο, ηα πξνβιήκαηα ησλ ζηαηηζηηθψλ κεηξήζεσλ θαη νη δηνηθεηηθνί νξηζκνί ησλ ξπζκηζηηθψλ θαη ζεζκηθψλ πιαηζίσλ. Δληνχηνηο, παξνπζηάδνληαη πξνβιήκαηα σο πξνο ηνλ θαζνξηζκφ ηεο εμάξηεζεο ησλ παηδηψλ απφ ην γνλέα (Βάζεη πνησλ θξηηεξίσλ ζα γίλεη; Αξθεί ε αλαθνξά ζηελ ειηθία;) θαη απφ ην γεγνλφο φηη ζπλήζσο νη ζηαηηζηηθέο κεηξήζεηο δελ πξνζκεηξνχλ ηηο κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο πνπ «θηινμελνχληαη» απφ ή ζπζηεγάδνληαη κε έλα άιιν λνηθνθπξηφ, πρ. απηφ ησλ γνληψλ ηνπ κφλνπ παηέξα ή ηεο κφλεο κεηέξαο. ην ίδην, φπ.π., ζζ Βι. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, φπ.π., ζζ θαη Γ. Κνγθίδνπ, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο. Πξαγκαηηθόηεηα-Πξννπηηθέο-Κνηλσληθή-Πνιηηηθή, «Νέα χλνξα» Ληβάλε, Αζήλα 1995, ζ

18 κνλνγνλετθή είλαη ε νηθνγέλεηα φπνπ «έλαο γνλέαο -ρσξίο ζχδπγν ή ζχληξνθν, αιιά, ίζσο, καδί κε άιια άηνκα- δεη κε έλα ηνπιάρηζηνλ αλχπαληξν παηδί, εμαξηψκελν απφ απηφλ 24». Βάζεη φκσο ηνπ νξηζκνχ απηνχ, δελ ιακβάλνληαη ππφςε νη εζσηεξηθέο δηαθνξνπνηήζεηο 25 ηνπ κνλνγνλετθνχ ζρήκαηνο, παξφιν πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ην βηνηηθφ επίπεδν θαη ηε δπλακηθή ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ κνλνγνλετθή νηθνγέλεηα είλαη έλα ζρήκα πνπ εκθαλίδεηαη φιν θαη ζπρλφηεξα ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη ην 3% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δ.Δ.-15 ζπληίζεηαη απφ κνλνγνλετθά λνηθνθπξηά, ελψ κε βάζε ηα λνηθνθπξηά κε εμαξηψκελα παηδηά απηφ θηάλεη ην 9%, θαη ζηελ Διιάδα ην 4%. Οη γπλαίθεο απνηεινχλ ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία κφλσλ γνλέσλ (ζε πνζνζηφ 91% γηα ηνλ επξσπατθφ, αιιά θαη ηνλ ειιεληθφ κέζν φξν) 26. Ζ ηάζε απηή ζπλαξηάηαη θπξίσο κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαδπγίσλ θαη ησλ γελλήζεσλ εθηφο γάκνπ, θαζψο θαη ηε κείσζε ηεο γακειηφηεηαο. Δλψ, ινηπφλ, νη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηαο, ιφγσ ρεξείαο, ηείλνπλ λα κεηψλνληαη, φιν θαη ζπρλφηεξα ε κνλνγνλετθφηεηα είλαη αηνκηθή επηινγή. Δίλαη πιένλ θαλεξφ φηη έρεη αιιάμεη ε αληίιεςε γηα ηε ζπδπγηθή δσή, κηα πνπ ε χπαξμε θαη δηαηήξεζε ελφο δεπγαξηνχ εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο ηνπ θάζε ζπληξφθνπ, νη νπνίνη δηαηεξνχλ, ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν, ηελ απηνλνκία ηνπο θαη ηηο πξνζσπηθέο ηνπο βιέςεηο θαη επηδηψμεηο 27. Χζηφζν, νη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο παξνπζηάδνπλ κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ πνπ δελ εληνπίδνληαη ίζσο ζε άιιεο κνξθέο νηθνγέλεηαο, κε απνηέιεζκα λα απνηεινχλ έλα ζρήκα κε πςειή επηθηλδπλφηεηα αλαθνξηθά κε ηελ πηζαλφηεηα θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Σέηνηα πξνβιήκαηα, πνπ νδεγνχλ ζε θνηλσληθννηθνλνκηθή κεηνλεμία, κπνξεί λα είλαη ε κείσζε ηνπ εηζνδήκαηνο, ε κνλαμηά θαη ε απνκφλσζε, ε ππεξθφξησζε επζπλψλ απφ ηνλ έλα γνλέα, ε άληζε πξφζβαζε ζε 24 ην πιαίζην ηνπ νξηζκνχ απηνχ, ην φξην ηεο παηδηθήο ειηθίαο ζεσξείηαη εθείλν ησλ 18 εηψλ, ελψ ν φξνο «εμαξηψκελν παηδί» ππνδειψλεη ηελ νηθνλνκηθή εμάξηεζή ηνπ απφ ην γνλέα. Βι. Κνγθίδνπ, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο..., φπ.π., ζζ. 23 θαη Οη δηαθνξνπνηήζεηο απηέο ζπλίζηαληαη ζην θχιν ηνπ κφλνπ γνλέα, ζηελ αηηία ηεο κνλνγνλετθφηεηαο, ζην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηνπ γνλέα, ζην βαζκφ ζπκκεηνρήο ηνπ απφληα γνλέα ή άιισλ πξνζψπσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηνλ λνηθνθπξηφ θηι.. ην ίδην, φπ.π., ζ εκεηψλνπκε φηη γηα ηε EUROSTAT, απ φπνπ πξνέξρνληαη ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία, κνλνγνλετθή νηθνγέλεηα είλαη απηή πνπ απνηειείηαη απφ έλα γνλέα θαη παηδηά ή θάησ ησλ 16 εηψλ ή εηψλ ηα νπνία δελ είλαη νηθνλνκηθά ελεξγά. Βι. Κηθίιηαο, Παπαιηνχ, Φαγαδάθε, φπ.π., ζζ Βι. Κνγθίδνπ, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο, φπ.π., ζει. 54 θαη θαη Υξ. Μπαγθαβφο, «Γεκνγξαθηθέο Γηαζηάζεηο ησλ Μεηαβνιψλ ηεο Οηθνγέλεηαο» ζην Λ. Μνπζνχξνπ θαη Μ. ηξαηεγάθε (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ

19 θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά αγαζά πνπ πξνβιέπνληαη γηα δηγνλετθέο νηθνγέλεηεο 28. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη ν δείθηεο ζρεηηθήο θηψρεηαο θηάλεη ζην 33% γηα ηηο κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο ζηελ ΔΔ-25 θαη ζην 43% ζηελ Διιάδα 29. Γξάθεκα 1: Αλαινγία κόλσλ γνλέσλ ζε θίλδπλν θηώρεηαο, 2005 Δπηπιένλ, ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ κπνξεί λα δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ην θχιν ηνπ κφλνπ γνλέα 30. Γηα παξάδεηγκα, ν κφλνο παηέξαο ζπλήζσο δελ είλαη έηνηκνο λα αλαιάβεη ηε θξνληίδα ησλ παηδηψλ ή δελ ηνπ αλαγλσξίδνληαη φιεο νη θνηλσληθέο παξνρέο πνπ ηζρχνπλ γηα ηηο κφλεο κεηέξεο, ιφγσ αθξηβψο ηεο ζεμηζηηθήο δνκήο ηεο θνηλσλίαο 31. Ζ γπλαίθα απφ ηελ άιιε, κπνξεί λα βηψλεη ηελ αληζφηεηα 32 ζε ρψξνπο φπνπ παξαδνζηαθά αθνξνχλ ηνπο άλδξεο, φπσο ε εξγαζία, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγεί ηα πηεζηηθφηεξα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη κφλεο κεηέξεο Βι. Κνγθίδνπ, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο, φπ.π., ζ Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηηο νηθνγέλεηεο κε εμαξηψκελα παηδηά ζηελ Δ.Δ.-25 ήηαλ 17%. Βι. Κηθίιηαο, Παπαιηνχ, Φαγαδάθε, φπ.π., ζζ θαη EUROSTAT, The Life of Women and Men in Europe. A Statistical Portrait, Luxembourg 2008, ζζ ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν 30 Γηα παξάδεηγκα, ζπλήζσο νη παηέξεο έρνπλ θαιχηεξε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε απφ ηηο κφλεο κεηέξεο, ελψ απφ απηέο ιηγφηεξν επλνεκέλεο είλαη νη αλχπαλδξεο κεηέξεο θαη πεξηζζφηεξν επλνεκέλεο νη ρήξεο. Βι. Κνγθίδνπ, «Μεηαβνιέο ηεο Οηθνγελεηαθήο Οξγάλσζεο-Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο: Μηα Πξφθιεζε γηα ηελ Κνηλσληθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα», ζην Λ. Μνπζνχξνπ θαη Μ. ηξαηεγάθε (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο, φπ.π., ζζ Βι. ηεο ηδίαο, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο, φπ.π., ζ Βι. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, φπ.π., ζζ Βι. ηεο ηδίαο, Κνηλσληνινγία ηεο ύγρξνλεο Οηθνγέλεηαο, φπ.π., ζ. 82 θαη EUROSTAT, The Life of Women and Men, φπ.π., ζ

20 Γξάθεκα 2: Αλαινγία κόλσλ γνλέσλ ζε θίλδπλν θηώρεηαο, 2005 Σν ζίγνπξν είλαη φηη ηφζν νη κφλνη παηέξεο φζν θαη νη κφλεο κεηέξεο θαινχληαη λα αζθήζνπλ ηνλ παηξηθφ θαη ην κεηξηθφ ξφιν, θάηη γηα ην νπνίν δελ είλαη πάληα έηνηκνη, κε απνηέιεζκα λα βηψλνπλ ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε θαη ελίνηε ζπγθξνχζεηο ξφισλ 34. Ζ ζχληνκε θαη αδξή ραξηνγξάθεζε ηεο κνλνγνλετθήο νηθνγέλεηαο δελ έρεη βέβαηα ην ζθνπφ λα αλαιπζεί ζε βάζνο ην δήηεκα απηφ. θνπφο ήηαλ λα δείμνπκε αθξνζηγψο ηηο ηδηαηηεξφηεηεο απηνχ ηνπ νηθνγελεηαθνχ ζρήκαηνο θαη λα επηζεκάλνπκε φηη ε ζχγρξνλε θνηλσληθή πνιηηηθή ζα πξέπεη θαηά ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή ηεο λα ιακβάλεη ππφςε ηεο θάζε κνξθή νηθνγέλεηαο. Μφλν έηζη ζα κπνξεί λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ησλ γνλέσλ πνπ θαινχληαη λα ζπλδπάζνπλ ηε γνλετθή θαη επαγγεικαηηθή/θνηλσληθή ηνπο ηδηφηεηαο πληειεζηέο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ξόινη απηώλ ε θάζε νηθνγελεηαθφ ζρήκα, νη ξφινη πνπ έρνπλ ηα κέιε ηνπ κπνξεί λα δηαθέξνπλ, αλάινγα κε ηηο παγησκέλεο πεπνηζήζεηο γηα ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ θαη πφζν παξαδνζηαθέο ή λεσηεξηθέο είλαη απηέο. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη παξαδνζηαθέο πεπνηζήζεηο αλαθνξηθά κε ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ κπνξεί λα βξνχκε ζε φια ηα νηθνγελεηαθά ζρήκαηα, αθφκα θαη ζηα πην λεσηεξηθά, φπσο απηφ ηεο 34 Βι. Κνγθίδνπ, «Μεηαβνιέο ηεο Οηθνγελεηαθήο Οξγάλσζεο, φπ.π., ζζ Βι. ηεο ηδίαο, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο, φπ.π., ζζ

21 «δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο» 36. Καζψο φκσο νη ζπλζήθεο κεηαβάιινληαη, κεηαβάιιεηαη θαη ν ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο θαη νη ξφινη πνπ επσκίδνληαη ηα κέιε ηεο. χκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία, ζα κπνξνχζακε λα αλαθέξνπκε νξηζκέλνπο παξάγνληεο 37, νη νπνίνη επηδξνχλ ζηε δηακφξθσζε ησλ ξφισλ κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ: Ο αξηζκόο θαη ε ειηθία ησλ παηδηώλ. Φαίλεηαη φηη φζν πεξηζζφηεξα θαη κηθξφηεξεο ειηθίαο είλαη ηα παηδηά ηφζν πεξηζζφηεξν ε νηθνγέλεηα ηείλεη ζε παξαδνζηαθά ζρήκαηα. Ζ ύπαξμε βνήζεηαο απφ ηξίηνπο (παππνχδεο, ακεηβφκελα πξφζσπα, θξάηνο) γηα ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ, επεξεάδεη βέβαηα ηε δπλακηθή ησλ ξφισλ 38. Σν εθπαηδεπηηθό επίπεδν ησλ ζπδύγσλ, κηα πνπ ζπλήζσο ην αλψηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ζπλδέεηαη κε πην λεσηεξηθέο θαη θηιειεχζεξεο ζπκπεξηθνξέο. Απαζρόιεζε. ε παξαδνζηαθά ζρήκαηα ν άλδξαο είλαη απηφο πνπ αζθεί ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη είλαη ν κφλνο ππεχζπλνο γηα ηελ επηβίσζε ηεο νηθνγέλεηαο. Οη ζχγρξνλεο ζπλζήθεο φκσο, κε ηηο γπλαίθεο λα βξίζθνληαη ζε πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν -αλ φρη πάληα ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο, ηνπιάρηζηνλ ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο παιαηφηεξα-, θαζψο θαη νη απμεκέλεο νηθνγελεηαθέο αλάγθεο νδήγεζαλ ζηελ έμνδν ηεο γπλαίθαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Έηζη, ε απαζρφιεζε δελ απνηειεί πιένλ απνθιεηζηηθφηεηα ηνπ ζπδχγνπ. Γηαθνξά εηζνδήκαηνο κεηαμύ ησλ ζπδύγσλ. Απηφ ζπλδέεηαη άκεζα κε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ηελ απαζρφιεζε ή φρη ησλ ζπδχγσλ. Πάλησο, θαη νη ηξεηο πξνεγνχκελνη παξάγνληεο ζπκβάιινπλ ζηελ απνκάθξπλζε απφ ην παξαδνζηαθφ πξφηππν ησλ ζπδπγηθψλ ξφισλ. 36 Πην ζπγθεθξηκέλα, νη νηθνγέλεηεο «δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο» κπνξεί λα είλαη παξαδνζηαθέο, φπνπ α) ε ζχδπγνο απνδίδεη κεγαιχηεξε ηειηθά ζεκαζία ζηελ νηθνγέλεηα απφ ηε ζηαδηνδξνκία ηεο, β) νηθνγελεηνθηξηθέο, φπνπ θαη νη δχν ζχδπγνη απνδίδνπλ θχξηα ζεκαζία ζηελ νηθνγέλεηα, γ) επαγγεικαηνθεληξηθέο, φπνπ θαη γηα ηνπο δχν πξνέρεη ε εξγαζία ηνπο θαη δ) επαλαζηαηηθέο, φπνπ ε ζχδπγνο είλαη απηή πνπ δίλεη ηε κεγαιχηεξε βαξχηεηα ζηε ζηαδηνδξνκία ηεο. Βι. Rhona and Robert Rapoport, Dual-Career Families, Pelican, 1971, ζει. 18 ζην Λ. Μνπζνχξνπ, Κνηλσληνινγία ηεο ζύγρξνλεο νηθνγέλεηαο, φπ.π., ζ Βι. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, φπ.π., ζζ Δληνχηνηο, ε δπλαηφηεηα ηεο νηθνγέλεηαο γηα θχιαμε ησλ παηδηψλ έρεη πιένλ κεηαβιεζεί, κηα πνπ νη παππνχδεο (πνπ παξαδνζηαθά αλαιάκβαλαλ απηφ ην ξφιν) είηε δελ κέλνπλ θνληά, είηε εξγάδνληαη αθφκα θαη νη ίδηνη. Βι. A. McKenna, «A Day in the Life of Working Parents: A Psychological Perspective», ζην Best Practices around Europe concerning Reconciliation of Family and Professional Life, General Secretariat for Equality θαη Family and Child Care Centre, Ant. N. Sakkoulas, Athens- Komotini 2001, ζ

22 Σν είδνο απαζρόιεζεο 39. Τπνζηεξίδεηαη φηη ε ιεηηνπξγηθφηεηα πνπ παξνπζηάδνπλ νη ζπδπγηθέο ζρέζεηο ζε νηθνγέλεηεο πνπ απαζρνινχληαη ζε νηθνγελεηαθή παξαγσγή θαη ζε απηέο πνπ ηα κέιε ηεο είλαη κηζζσηνί είλαη δηαθνξεηηθή. Απηή ε δηαθνξεηηθφηεηα δηθαηνινγεί θαη ηελ κεηάβαζε απφ αλδξνθξαηνχκελεο ζε πην ηζφηηκεο ζπδπγηθέο ζρέζεηο. Βάζεη ησλ παξαπάλσ, ζα κπνξνχζακε λα δηαθξίλνπκε ηξία κνληέια αλαθνξηθά κε ηελ θαηαλνκή ησλ εξγαζηψλ ηνπ λνηθνθπξηνχ κεηαμχ ησλ δχν ζπδχγσλ-ζπληξφθσλ 40 : Αλάινγα κε ηε δηαθνξά ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ δχν ζπδχγσλ, ν ζχδπγνο πνπ θεξδίδεη πεξηζζφηεξα ζα κπνξεί λα δηαπξαγκαηεπηεί κε θαιχηεξνπο φξνπο γηα ηε κηθξφηεξε εκπινθή ηνπ ζηηο εξγαζίεο απηέο. Οη δχν ζχδπγνη ζα αλαπαξάγνπλ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο ηα ζηεξεόηππα αλαθνξηθά κε ηνπο ξφινπο ησλ θχισλ, κε ηα νπνία έρνπλ κεγαιψζεη. Ζ θαηαλνκή ησλ εξγαζηψλ ζα γίλεηαη βάζεη ηνπ δηαζέζηκνπ ρξόλνπ θαη ελέξγεηαο πνπ έρεη ν θάζε ζχδπγνο-ζχληξνθνο. ε απηφ ην πιαίζην, νη ξόινη ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο δηακνξθψλνληαη σο εμήο: Γπλαίθα-Μεηέξα. Απνηειεί θνηλφ ηφπν ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο φηη νη γπλαίθεο κνξθψλνληαη πεξηζζφηεξν θαη είλαη φιν θαη πην ζπρλά νηθνλνκηθά ελεξγέο. Κνηλσληθννηθνλνκηθέο εμειίμεηο, φπσο ε δξάζε ηνπ γπλαηθείνπ θηλήκαηνο, νη απμαλφκελεο νηθνλνκηθέο αλάγθεο ηεο νηθνγέλεηαο, αιιά θαη νη αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ θαηέζηεζαλ εθηθηέο (ή θαη αλαγθαίεο) ηηο κεηαβνιέο απηέο ζην ξφιν θαη ηελ θνηλσληθή ζέζε ησλ γπλαηθψλ θαη επεξέαζαλ ζεηηθά ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε. Δληνχηνηο, παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ηηο θαζεκεξηλέο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο θαη ηε θξνληίδα ησλ εμαξηεκέλσλ κειψλ (παηδηψλ θαη ειηθησκέλσλ) θαίλεηαη λα δηαηεξνχληαη αθφκα, κε απνηέιεζκα νη γπλαίθεο λα βηψλνπλ πεξηζζφηεξν άγρνο ζε ζρέζε κε ην ζέκα απηφ απ φηη νη άληξεο 41, ελψ 39 Βι. Σδ. Καβνπλίδε, Οηθνγέλεηα θαη Δξγαζία ζηελ Αζήλα, Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1996, ζ Βι. G. Spitze, «Getting Help with Housework. Household Resources and Social Networks», Journal of Family Issues, ηφκνο 20, Νν 6, 1999, ζζ Βι. D. Hughes and E. Galinsky, «Balancing work and Family Lives. Research and Corporate Applications» ζην A.-E. Gottfried θαη W. A Gottfried (επηκέιεηα) Maternal Employment and Children s Development. Longitudinal research, Plenum Press, New York-London 1988, ζζ θαη Π. ηλφπνπινο, «Ο Δπαγγεικαηηθφο Υξφλνο ηεο Γπλαίθαο θαη ε Κνηλσληθή Πνηλή ηεο» ζην Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, ηεχρνο 61, 1986, ζζ

23 θαινχληαη λα ζπλδπάζνπλ ηφζν ην ξφιν ηεο εξγαδφκελεο, φζν θαη απηνχο ηεο λνηθνθπξάο θαη κεηέξαο. Δπίζεο, ε δνπιεηά ηεο γπλαίθαο αληηκεησπίδεηαη αθφκα σο ζπκπιεξσκαηηθή ζηνλ νηθνγελεηαθφ πξνυπνινγηζκφ 42. Άλδξαο-Παηέξαο. Ο εθζπγρξνληζκφο ηνπ ξφινπ ησλ δχν θχισλ θαίλεηαη λα είλαη αζχκκεηξνο, κηα πνπ ν ξφινο ηνπ άλδξα δελ έρεη κεηαβιεζεί ζηνλ ίδην βαζκφ κε απηφ ηεο γπλαίθαο. Μφλε εμαίξεζε απνηειεί, ίζσο, ε δηεζλήο ηάζε γηα ελίζρπζε, έζησ θαη κε δεηιά βήκαηα, ηεο ζεκαζίαο ηεο παηξφηεηαο 43 θαη ηεο θξνληίδαο ηνπ παηδηνχ σο βαζηθά ζπζηαηηθά πιένλ ηνπ αλδξηθνχ ξφινπ. Ηδηαίηεξε πεξίπησζε απνηειεί ν κφλνο παηέξαο, ν νπνίνο θαιείηαη λα αλαιάβεη ην ζχλνιν ηεο νηθηαθήο επζχλεο θαη ηεο αλαηξνθήο ησλ παηδηψλ 44. Πάλησο, παξά ηηο φπνηεο εμειίμεηο, νη άληξεο θαίλεηαη λα αθηεξψλνπλ γηα ηε θξνληίδα ησλ παηδηψλ θαη ηηο νηθηαθέο εξγαζίεο κφιηο κηα ψξα γηα θάζε ηξεηο πνπ αθηεξψλνπλ νη γπλαίθεο, ελψ, αζξνίδνληαο ην ρξφλν ηεο θπξίσο δνπιεηάο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζην ζπίηη, νη γπλαίθεο εξγάδνληαη πεξηζζφηεξν, αθφκα θαη φηαλ απαζρνινχληαη κε θαζεζηψο κεξηθήο απαζρφιεζεο Βι. Λ. Μνπζνχξνπ, Γπλαηθεία Απαζρόιεζε θαη Οηθνγέλεηα ζηελ Διιάδα θαη Αιινύ, Δζηία-Η. Γ. Κνιιάξνπ & ία ΑΔ, Αζήλα 1985, ζ. 95 επ. 43 Ο νξηζκφο ηεο παηξφηεηαο παξνπζηάδεη δπζρέξεηεο. ε εξεπλεηηθφ επίπεδν πάλησο κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηέζζεξηο βαζηθνχο ηχπνπο: α) βηνινγηθή παηξφηεηα, ε νπνία αθνξά ηε βηνινγηθή θαηαγσγή ελφο παηδηνχ απφ έλα άλδξα, β) λνκηθά αλαγλσξηζκέλε παηξφηεηα, θαηά ηελ νπνία πξνζδηνξίδνληαη λνκηθά-δηθαζηηθά ηα δηθαηψκαηα θαη νη ππνρξεψζεηο ηνπ παηέξα γ) θνηλσληθή παηξφηεηα, βάζε ηεο νπνίαο είλαη ην κνίξαζκα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ελφο άλδξα κε ην παηδί αλεμάξηεηα απφ ηε βηνινγηθή ηνπο ζρέζε θαη δ) ςπρνινγηθή παηξφηεηα πνπ αλαθέξεηαη ζηε ζηελή ζπλαηζζεκαηηθή ζρέζε πνπ αλαπηχζζεη ν άλδξαο κε ην παηδί είηε δνπλ καδί είηε φρη. Βι. Κνξσλαίνπ, Ο Ρόινο ησλ Παηέξσλ, φπ.π., ζζ πλήζσο νη άλδξεο είλαη αλέηνηκνη λα αλαιάβνπλ απηέο ηηο επζχλεο ιφγσ ηνπ θνηλσληθνχ θαηακεξηζκνχ ησλ ξφισλ, γη απηφ θαη ηνπο ζπλαληάκε ζε εθηεηακέλα λνηθνθπξηά ή ραίξνπλ κεγαιχηεξεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο. Βι. Κνγθίδνπ, Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο, φπ.π., ζζ. 192-επ. Ο θνηλσληθφο θαηακεξηζκφο πάλησο είλαη ζπρλά ηφζν βαζηά ξηδσκέλνο, ψζηε πνιιέο θνξέο νη ίδηεο νη γπλαίθεο λα κελ αθήλνπλ ην πεξηζψξην γηα πην ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπ άλδξα ζηηο νηθνγελεηαθέονηθηαθέο επζχλεο, ηηο νπνίεο αληηκεησπίδνπλ ζαλ απνθιεηζηηθά δηθήο ηνπο αξκνδηφηεηα. Δπηπιένλ, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δηαδπγίσλ ε επηκέιεηα ηνπ παηδηνχ αλαηίζεηαη ζηε κεηέξα. Βι. Κ. Παπαξξήγα-Κσζηαβάξα, πλεξγαζία ζηελ Οηθνγέλεηα θαη ζηελ Δξγαζία. Από ηελ Αξρηθή Ηδέα ζηα Γηδάγκαηα από ηελ Τινπνίεζε ησλ Γξάζεσλ, Αζήλα 2004, ζζ. 33, Βι. A. Parent-Thirion, En. Fernández Macías, J.Hurley, G. Vermeylen, Fourth European Working Conditions Survey, 2007, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions ζει. 73 θαη Α. ηακάηε, «Φχιν θαη Δξγαζηαθέο ρέζεηο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε», Δλεκέξσζε, ηεχρνο 151, 2008, ζζ

24 Γξάθεκα 3: Σπκκεηνρή ζε νηθηαθέο εξγαζίεο θαη εξγαζίεο θξνληίδαο εμαξηεκέλσλ κειώλ Παηδί. Ζ ζέζε ηνπ παηδηνχ έρεη θαη απηή κεηαβιεζεί, κηα πνπ έπαςε λα έρεη έλα νηθνλνκηθά ελεξγεηηθφ ξφιν κέζα ζηελ νηθνγέλεηα, φπσο ζηηο παξαδνζηαθέο αγξνηηθέο νηθνγέλεηεο. Ζ παηδηθφηεηα θαη ε παηδηθή ειηθία πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ πνιηηεία, ελψ ε νηθνγέλεηα ραξαθηεξίδεηαη απφ παηδνθεληξηθφηεηα, κε απνηέιεζκα λα επελδχεη θπξίσο ζηα παηδηά, φρη κφλν ζε ζηνξγή θαη θξνληίδα, αιιά θαη ζε ρξήκαηα. Ζ ζηάζε απηή είλαη ηδηαίηεξα έθδειε ζε κεζνγεηαθνχ ηχπνπ νηθνγελεηαθά ζρήκαηα, ηφζν απφ ηνπο γνλείο, φζν θαη απφ ηνπο παππνχδεο ε απηφ ην πιαίζην, νη παππνχδεο αλαιακβάλνπλ ζπρλά ην κεγάισκα ησλ εγγνληψλ φηαλ ε κεηέξα εξγάδεηαη, ή εληζρχνπλ νηθνλνκηθά ηελ νηθνγέλεηα Βι. Α. Σεπέξνγινπ, «Ο Ζιηθησκέλνο θαη ε Οηθνγέλεηά ηνπ», ζην Μνπζνχξνπ θαη ηξαηεγάθε (επηκέιεηα) Εεηήκαηα νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο, φπ.π., ζζ

25 1.5 Λεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο Ζ νηθνγέλεηα απνηεινχζε πάληα έλαλ πνιπιεηηνπξγηθφ θαη πνιχζθνπν ζεζκφ, αλ θαη ζηηο κέξεο καο, θάπνηεο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο θαιχπηνληαη απφ εμεηδηθεπκέλνπο θαη νιηγνιεηηνπξγηθνχο ζεζκνχο. Δληνχηνηο, παξά ηηο φπνηεο κεηαβνιέο, ε νηθνγέλεηα ζπλερίδεη λα επηηειεί ηηο εμήο ιεηηνπξγίεο 47 : Αλαπαξαγσγηθή ιεηηνπξγία, απαξαίηεηε γηα ηε βηνινγηθά αλαπαξαγσγή ηεο θνηλσλίαο θαη γηα ηελ χπαξμε νηθνγελεηαθνχ ζρήκαηνο. Δληνχηνηο, ε ζπγθεθξηκέλε ιεηηνπξγία έρεη ππνζηεί κεηαβνιέο θπξίσο απφ ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θαη δε ηεο βηνηερλνινγίαο. Έηζη, κε ηελ αλάπηπμε ηεο «ηερλνινγίαο ηεο αλαπαξαγσγήο» είλαη δπλαηφ πξψηνλ, λα αιινησζνχλ νη νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο (κηα πνπ ν βηνινγηθφο γνληφο κπνξεί λα κελ ηαπηίδεηαη κε ην πξφζσπν ηνπ θνηλσληθνχ γνλέα) δεχηεξνλ, λα απνθηήζνπλ παηδηά θαηεγνξίεο πιεζπζκνχ νη νπνίεο δελ ζα κπνξνχζαλ ρσξίο ηελ παξέκβαζε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηξίηνλ, είλαη πιένλ εθηθηφο ν νηθνγελεηαθφο πξνγξακκαηηζκφο θαη ν έιεγρνο ησλ γελλήζεσλ, κε απνηέιεζκα λα εληζρχεηαη ην θαηλφκελν ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο. Δθπαηδεπηηθέο ιεηηνπξγίεο. Ζ νηθνγέλεηα ζήκεξα δελ είλαη απηή πνπ κεηαδίδεη ηερλνγλσζία, φπσο ζπλέβαηλε ζηηο παξαδνζηαθέο, αγξνηηθέο θνηλσλίεο ηνλ ξφιν απηφ έρνπλ αλαιάβεη εμεηδηθεπκέλνη ζεζκνί. Δληνχηνηο, ζπλερίδεη λα παίδεη βαζηθφ ξφιν ζηελ εθπαηδεπηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηα κέιε ηεο, ελψ απνηειεί πξσηαξρηθφ ρψξν θνηλσληθνπνίεζεο. Ζ θνηλσληθνπνίεζε απηή κάιηζηα, δελ είλαη κηα κνλφδξνκε δηαδηθαζία κεηαθνξάο γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ απφ ηα κεγαιχηεξα κέιε ζηα λεφηεξα, αιιά ακθίδξνκε, κηα πνπ ηα λεφηεξα κέιε κεηαθέξνπλ ζχγρξνλεο αληηιήςεηο θαη λέεο ηθαλφηεηεο ζηνπο κεγαιχηεξνπο. Πξφθεηηαη, ινηπφλ, γηα κηα δηα βίνπ θνηλσληθνπνίεζε πνπ βαζίδεηαη ζηηο ζρέζεηο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ησλ γελεψλ πνπ απηά εθπξνζσπνχλ. Οηθνλνκηθέο ιεηηνπξγίεο, νη νπνίεο απνζθνπνχλ, αθελφο, ζηελ επηβίσζε ηεο νηθνγέλεηαο, θαη αθεηέξνπ, ζηε δηαηήξεζε ή θαη βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο ηεο ζέζεο. ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, ε νηθνγέλεηα απνηειεί κηα νκάδα θαηαλάισζεο, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ 47 Βι. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη νηθνγελεηαθή πνιηηηθή, φπ.π., ζζ θαη Δ. Υαηδεβαξλάβα- Καδαζή, «Οηθνγέλεηεο, Οηθνγελεηαθέο Πνιηηηθέο, Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο θαη ν Ηδηαίηεξνο Ρφινο ησλ Πξνγξακκάησλ Οηθνγελεηαθήο ηήξημεο» ζην Μνπζνχξνπ θαη ηξαηεγάθε (επηκέιεηα) Εεηήκαηα νηθνγελεηαθήο πνιηηηθήο, φπ.π., ζζ

26 ελεξγψλ νηθνλνκηθά κειψλ ηεο. Απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ζχγρξνλν θαηαλαισηηθφ πξφηππν, επεξεάδεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο νηθνγέλεηαο λα αληαπνθξηζεί ζηηο νηθνλνκηθέο ηεο ιεηηνπξγίεο, επηθέξνληαο κεηαβνιέο ζηνπο ξφινπο θαη ηηο ζρέζεηο ησλ κειψλ ηεο, θπξίσο κε ηελ έληαμε ηεο γπλαίθαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Φπρνινγηθέο ιεηηνπξγίεο. Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί ην ρψξν φπνπ θαζέλα απφ ηα κέιε ηεο αλακέλεη λα βξεη ηελ απνδνρή θαη ηε ζηνξγή ησλ άιισλ. Ζ ιεηηνπξγία απηή θαζίζηαηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζηηο κέξεο καο, φπνπ ε θαζεκεξηλφηεηα θαη νη ζπλζήθεο δσήο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο ραξαθηεξίδνληαη απφ αζηάζεηα θαη ξεπζηφηεηα. Λεηηνπξγίεο κέξηκλαο θαη πξόλνηαο. Πξφθεηηαη γηα ηελ παξνρή θξνληίδαο πνπ δηαζθαιίδεη ε νηθνγέλεηα ζηα κέιε ηεο πνπ έρνπλ αλάγθε. πρλά ζεσξείηαη σο δηθαίσκα αιιά θαη ππνρξέσζε ησλ κειψλ ηεο. Σν κέγεζνο θαη ην είδνο απηήο ηεο θξνληίδαο βξίζθνληαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ην βαζκφ αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, κηα πνπ φζν πην αλεπηπγκέλν θαη απνηειεζκαηηθφ είλαη, ηφζν ε νηθνγέλεηα πεξηνξίδεηαη ζε ζπλαηζζεκαηηθή ζηήξημε, ελψ νη ινηπέο ιεηηνπξγίεο κέξηκλαο πεξλνχλ ζην πεδίν δξαζηεξηνπνίεζεο εμεηδηθεπκέλσλ ζεζκψλ. Δληνχηνηο, ε νηθνγέλεηα έρεη λα αληηκεησπίζεη λέεο πξνθιήζεηο φπσο: o Οη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο πνπ ζπλεπάγνληαη ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο θαηαλνκήο ησλ νηθνγελεηαθψλ βαξψλ. o Ζ απνμέλσζε εμαηηίαο ηεο αζηηθνπνίεζεο θαη ησλ ξπζκψλ δσήο ζηηο κεγαινππφιεηο. o Ζ αλεζπρία γηα ηελ αζθάιεηα ησλ παηδηψλ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπο απφ επηβιαβείο επηξξνέο. o Ζ ζπξξίθλσζε (ή κε απνηειεζκαηηθφηεηα) ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πξφλνηαο. Όια απηά, ζπκβάιινπλ ψζηε ε νηθνγέλεηα λα ληψζεη αλεπαξθήο γηα ηελ εθπιήξσζε ησλ ξφισλ ηεο, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί πίεζε ζηα κέιε ηεο. 26

27 1.6 πκπεξάζκαηα Απφ ηε ζχληνκε απηή αλαθνξά ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηηο κεηαβνιέο πνπ έρεη ππνζηεί ιφγσ ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ εμειίμεσλ, κπνξνχκε λα δηαηππψζνπκε ηηο εμήο παξαηεξήζεηο: Όζν πην λεσηεξηθή είλαη κηα νηθνγέλεηα ηφζν πεξηζζφηεξν νη ξφινη ησλ κειψλ ηεο θαζνξίδνληαη απφ ηηο πξνζσπηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο. Έηζη, κηα ζπδπγηθή νηθνγέλεηα κπνξεί λα είλαη απφ απνιχησο παξαδνζηαθή κέρξη απνιχησο λεσηεξηθή, κε ηελ πην ειαζηηθή θαηαλνκή ξφισλ ζην πιαίζην ηεο νηθνγέλεηαο δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο 48. Ο βαζκφο ηζφηεηαο αλαθνξηθά κε ηελ θαηαλνκή ησλ εξγαζηψλ ηνπ λνηθνθπξηνχ θαη ηεο θξνληίδαο ησλ παηδηψλ απνηειεί ζεκείν αμηνιφγεζεο 49. Όζν πεξηζζφηεξν δηαθέξνπλ ηα θνηλσληθνπνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα πξνέιεπζεο ησλ ζπδχγσλ-ζπληξφθσλ, ηφζν πην δχζθνιν είλαη λα πξνζδηνξίζνπλ ηηο ζπδπγηθέο ηνπο ζρέζεηο κε ηθαλνπνηεηηθφ θαη γηα ηνπο δχν ηξφπν. Ζ επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε ηεο γπλαίθαο εμαξηάηαη, φρη ηφζν απφ ηε θάζε ηνπ νηθνγελεηαθνχ θχθινπ ζηελ νπνία βξίζθεηαη, φζν θπξίσο απφ ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ ξφισλ ησλ δχν ζπδχγσλ-ζπληξφθσλ, θαζψο θαη απφ ην θαηά πφζν ε θνηλσληθή πνιηηηθή ππνβνεζά ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ ξφισλ 50. Ζ δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο αιιάδεη θαη επηθξαηεί ε ππξεληθή νηθνγέλεηα, κε απμεηηθή ηάζε θαη ηεο κνλνγνλετθήο. Δληνχηνηο, νη ζπγγεληθέο ζρέζεηο παξακέλνπλ ηζρπξέο, πξνζθέξνληαο έλα δίθηπ αζθαιείαο ηφζν νηθνλνκηθήο φζν θαη ζπλαηζζεκαηηθήο ελίζρπζεο, ελψ ε θαηαλνκή ησλ ξφισλ παξακέλεη ζηεξενηππηθή. Πξφθεηηαη, δειαδή, γηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ απαληάκε ζε παξαδνζηαθνχ ηχπνπ εθηεηακέλεο νηθνγέλεηεο 51. Ζ νηθνγέλεηα, ινηπφλ, απνηειεί έλα βαζηθφ κέξνο ηεο δεκφζηαο ή ηδησηηθήο δσήο ηνπ αλζξψπνπ κε ζεκαληηθέο ιεηηνπξγίεο γηα ηελ χπαξμε θαη επεκεξία ηνπ. Ση γίλεηαη φκσο φηαλ ε νηθνγέλεηα ζπλδπάδεηαη κε ηελ εξγαζία; Πνηα είλαη ε ζρέζε ηεο 48 Βι. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, φπ.π., ζζ ην ίδην, φπ.π., ζ Βι. Μνπζνχξνπ, Γπλαηθεία Απαζρόιεζε, φπ.π., ζ Βι. Γ. Γεψξγαο, Αηθ. Γθαξή, Κ. Μπισλάο, «ρέζεηο κε πγγελείο ζηελ Διιεληθή Οηθνγέλεηα», ζην Μνπζνχξνπ θαη ηξαηεγάθε (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο.., φπ.π., ζζ

28 δεκφζηαο (εξγαζία) θαη ηδησηηθήο (νηθνγέλεηα) ζθαίξαο; Απηή αθξηβψο ηε ζρέζε - νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο- πξφθεηηαη λα εμεηάζνπκε ζηε ζπλέρεηα. 28

29 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν : Απαζρόιεζε θαη Οηθνγέλεηα 2.1 Δηζαγσγή ηε ζχγρξνλε αζηεαθή-(κεηα)βηνκεραληθή θνηλσλία, ε απαζρφιεζε απνηειεί βαζηθφ παξάγνληα επηβίσζεο ηεο νηθνγέλεηαο. Σαπηφρξνλα, φκσο, απνηειεί θαη παξάγνληα δηακφξθσζεο ζπλζεθψλ κέζα ζηηο νπνίεο ιεηηνπξγεί ε νηθνγελεηαθή νκάδα. Ο ρξφλνο ηνπ εξγαδφκελνπ κνηξάδεηαη κεηαμχ ηεο ηδησηηθήο-νηθνγελεηαθήο θαη δεκφζηαο-επαγγεικαηηθήο δσήο, κε ηξφπν πνπ φζν ρξφλν μνδεχεη γηα ην έλα ζθέινο λα ηνλ ζηεξεί απφ ην άιιν, γεγνλφο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζπγθξνχζεηο. ε απηφ ην θεθάιαην ζα αζρνιεζνχκε κε ην πψο ε εξγαζία επεξεάδεη θαη επεξεάδεηαη απφ ηελ νηθνγελεηαθή δσή, ελψ ζα εμεηάζνπκε θαη ην ελδερφκελν ηεο ζπκθηιίσζεο ησλ δχν, κέζσ ησλ επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. 2.2 Οξηζκόο Δίλαη γεγνλφο φηη ε ζρέζε κεηαμχ επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο εκπεξηθιείεη κηα ζχγθξνπζε κεηαμχ ησλ δχν πφισλ σο πξνο ην ρξφλν, ηηο δεζκεχζεηο θαη ηηο ππνρξεψζεηο πνπ ην θαζέλα ζπλεπάγεηαη. Ζ ρξήζε ηνπ φξνπ «ζπκθηιίσζε» άιισζηε ππνδειψλεη ηελ χπαξμε απηήο ηεο αληηπαιφηεηαο. Χο ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο/ηδησηηθήο δσήο ελλννχκε ηελ ηζφξξνπε θαη ζπκπιεξσκαηηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν απηψλ ηνκέσλ 52 κηαο ζρέζεο φκσο δπλακηθήο πνπ ηα άηνκα ζα πξέπεη λα βξίζθνπλ ζπλερψο λέα ζεκεία ηζνξξνπίαο, αθνχ νη ζπλζήθεο θαη νη αλάγθεο ραξαθηεξίδνληαη απφ ξεπζηφηεηα. Απφ ηε ζθνπηά ηεο ΔΔ, ε ηζνξξνπία κεηαμχ εξγαζίαο θαη πξνζσπηθήο δσήο απνηειεί παξάκεηξν ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη αθνξά ζηε δηαζθάιηζε ηέηνησλ εξγαζηαθψλ ξπζκίζεσλ σο πξνο ην σξάξην ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξνρή βνεζεηηθψλ ππεξεζηψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα, πνπ ζα επηηξέπνπλ κηα ζσζηή ηζνξξνπία κεηαμχ ηδησηηθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο 53. ην πιαίζην, κάιηζηα, ηεο Γαιιηθήο Πξνεδξίαο 52 Βι. Λ. Ακπαηδή, Πξνζεγγίδνληαο ην Trafficking, Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2008, ζ Βι. Α. Βνπγηνχθα, «Δηζαγσγή» ζην Φ. Μειηψλε θαη Θ. Εέεο (επηκέιεηα) Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Αζήλα 2005, ζ

30 (2000), πξνηάζεθαλ δείθηεο γηα ην βαζκφ επίηεπμεο ηεο ζπκθηιίσζεο πνπ είλαη νη εμήο 54 : Σν πνζνζηφ ησλ εξγαδνκέλσλ (αλδξψλ θαη γπλαηθψλ) πνπ θάλνπλ ρξήζε ηεο γνληθήο άδεηαο. Ζ θαηαλνκή γνληθήο άδεηαο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. Ο αξηζκφο ησλ παηδηψλ πνπ θξνληίδνληαη απφ κε κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Πνιηηηθέο, πεξηζηαζηαθέο ή νινθιεξσκέλεο, θπξίσο ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο πνπ πξνσζνχλ ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Σν πνζνζηφ ησλ εμαξηψκελσλ ειηθησκέλσλ αλάινγα κε ην είδνο ηεο θξνληίδαο πνπ ιακβάλνπλ (ζε γεξνθνκείν, θαη νίθνλ απφ κε κέινο ηεο νηθνγέλεηαο, απφ ηελ νηθνγέλεηα). Οη ψξεο ιεηηνπξγίαο ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ θαη ησλ θαηαζηεκάησλ, ζε ζρέζε κε ην θαηά πφζν απηά δηεπθνιχλνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο (θνηλσληθφ σξάξην). Ο ζπλνιηθά «δεζκεπκέλνο» ρξφλνο εκεξεζίσο θάζε εξγαδφκελνπ πνπ δεη κε ζχληξνθν θαη παηδηά ή άιιν εμαξηψκελν κέινο ηεο νηθνγέλεηαο πνπ ρξεηάδεηαη θξνληίδα. Ο ζπλνιηθά «δεζκεπκέλνο» ρξφλνο εκεξεζίσο θάζε εξγαδφκελνπ πνπ δεη ρσξίο ζχληξνθν, αιιά κε παηδηά ή άιιν εμαξηψκελν κέινο ηεο νηθνγέλεηαο πνπ ρξεηάδεηαη θξνληίδα. Ζ έλλνηα ηεο ζπκθηιίσζεο, φκσο, είλαη αθφκα πην δχζθνιν λα νξηνζεηεζεί, δεδνκέλνπ φηη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη νη αλάγθεο ζην ζεκεξηλφ παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ δηαθξίλνληαη απφ ξεπζηφηεηα. 2.3 Σν λέν εξγαζηαθό πεξηβάιινλ θαη νη ζύγρξνλεο πξνθιήζεηο Ο φξνο «εξγαζία» είλαη έλαο επξχηαηα δηαδεδνκέλνο φξνο ηνπ νπνίνπ ην πεξηερφκελν δελ είλαη πάληα ζηαζεξφ. πλήζσο δηαθξίλνπκε δχν είδε εξγαζίαο, ηελ ακεηβφκελε θαη κε, φπνπ ζηελ πξψηε θαηεγνξία ελλννχκε βαζηθά ηε κηζζσηή εξγαζία. Αμηνινγψληαο ηα δχν είδε, ηελ κελ ακεηβόκελε εξγαζία ηε ζεσξνχκε σο παξαγσγηθή θαη ζεκαληηθή, ηε δε κε ακεηβόκελε εξγαζία σο «θαηψηεξε» ή αθφκα θαη σο «κε εξγαζία». Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζηε δεχηεξε θαηεγνξία ππάγνληαη 54 Βι. ηεο ηδίαο, «Καιέο Πξαθηηθέο απφ ηελ Δπξσπατθή Δκπεηξία», φπ.π., ζζ

31 κνξθέο εξγαζίαο φπσο νη νηθηαθέο εξγαζίεο, ε θξνληίδα παηδηψλ, ειηθησκέλσλ ή αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο, ε εζεινληηθή εξγαζία θηι., εξγαζίεο δειαδή πνπ ζπλήζσο επηηεινχλ νη γπλαίθεο. Παξαηεξείηαη, κε άιια ιφγηα, έλαο έκθπινο θαη ζηεξενηππηθόο θαηακεξηζκόο ησλ εξγαζηώλ, φπνπ νη γπλαίθεο ηαπηίδνληαη κε ηηο κε ακεηβφκελεο εξγαζίεο ζηνλ ηδησηηθφ ρψξν, ελψ νη άλδξεο ηαπηίδνληαη κε ηηο ακεηβφκελεο ζην δεκφζην ρψξν 55. ηνλ έκθπιν θαηακεξηζκφ ζηεξίρζεθε ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή βησζηκφηεηα ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο. Δλφο κνληέινπ πνπ ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηελ εμαξηεκέλε κηζζσηή εξγαζία πιήξνπο απαζρφιεζεο, ηελ παηξηαξρηθή νηθνγέλεηα κε ηνλ παηέξα λα είλαη ν κφλνο ή θχξηνο πξνκεζεπηήο ηεο νηθνγέλεηαο, ηε καδηθή παξαγσγή θαη έλα ζπγθεληξσηηθφ, παξεκβαηηθφ θξάηνο θευλζηαλνχ ηχπνπ πνπ ξχζκηδε ηελ πξνζθνξά θαη ηελ δήηεζε, φπσο θαη ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο 56. ήκεξα φκσο νη ζπλζήθεο έρνπλ αιιάμεη. Σν θνξληηθφ κνληέιν έρεη δηαδερζεί ην κεηαθνξληηθφ. Σν λέν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά σο πξνο ηα εμήο 57 : Ζ δνκή ηεο απαζρόιεζεο ζπλερψο κεηαβάιιεηαη, ελψ είλαη εκθαλήο ε αλάπηπμε ηνπ ηξηηνγελή ηνκέα έλαληη ησλ άιισλ δχν. Σν πξνθίι ηνπ εξγαηηθνύ δπλακηθνύ επεξεάδεηαη απφ ηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηελ ππνγελλεηηθφηεηα, κε απνηέιεζκα λα είλαη επηηαθηηθή αλάγθε ε αμηνπνίεζε λέσλ «δεμακελψλ» εξγαδνκέλσλ (γπλαίθεο, λένη, άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο). Δπηπιένλ, ε είζνδνο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ε αλαδηάηαμε θαηεζηεκέλσλ θνηλσληθψλ δνκψλ ζέηνπλ ππφ ακθηζβήηεζε ηελ θαηεζηεκέλε έλλνηα ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Ζ θύζε ηεο εξγαζίαο έρεη θαη απηή κεηαβιεζεί. Καηαξρήλ, ε αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηώλ νδεγεί ζε κηα άυιε νηθνλνκία ηεο γλψζεο, φπνπ νη ζηεξενηππηθέο δεμηφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ (πνπ ραξαθηήξηδαλ ην θνξληηθφ κνληέιν) δελ επαξθνχλ. Οη εξγαδφκελνη πξέπεη λα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα γηα επέιηθηε εμεηδίθεπζε, λα θαηέρνπλ έλα επξχ θάζκα δεμηνηήησλ θαη λα κπνξνχλ λα ην δηεπξχλνπλ ζπλερψο. Δπηπιένλ, ε παγθνζκηνπνίεζε έρεη 55 Βι. Βνπγηνχθα, «Δηζαγσγή», φπ.π., ζζ Βι. Αλη. Λπκπεξάθε - Α. Μνπξίθε, Ζ Αζόξπβε Δπαλάζηαζε. Νέεο Μνξθέο Οξγάλσζεο ηεο Παξαγσγήο θαη ηεο Δξγαζίαο, Gutenberg, Αζήλα 1996, ζζ Βι. Γ. Γελδξηλφο, Δπέιηθηε Δξγαζία: Νέεο Μνξθέο θαη Πνηόηεηα Απαζρόιεζεο, Κέξθπξα, Αζήλα 2004, ζζ

32 δεκηνπξγήζεη έλα εμαηξεηηθά αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ, κε απνηέιεζκα νη επηρεηξήζεηο λα είλαη πεξηζζφηεξν πειαηνθεληξηθέο θαη εμσζηξεθείο, ελψ ε επειημία ζηελ παξαγσγή είλαη απαξαίηεηε γηα ηε βησζηκφηεηά ηνπο. Απηφ ζπλεπάγεηαη ηελ αληηθαηάζηαζε ηεο ζέζεο εξγαζίαο απφ ην ρξόλν εξγαζίαο πνπ πξνζθέξνπλ νη επηρεηξήζεηο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπο. Ζ αγνξά εξγαζίαο κεηαβάιιεηαη. Ζ απμαλφκελε εκθάληζε επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, ε αλάγθε εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ζπλερή θαηάξηηζε, ε ηάζε γηα αζπλερείο δηαδξνκέο θαξηέξαο (αθνχζηα ή εθνχζηα), ε απνδπλάκσζε ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγάλσλ, ν πινπξαιηζκφο ησλ εξγαζηαθψλ ζπκβάζεσλ θαη ε θαηάηκεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο δεκηνπξγνχλ έλα επηζθαιέο εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, ηνπιάρηζηνλ γηα θάπνηεο θαηεγνξίεο εξγαδνκέλσλ. Πέξα απφ ηηο κεηαβνιέο πνπ έρνπλ επέιζεη ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, ε εηθφλα ηεο ζεκεξηλήο θαηάζηαζεο ζπκπιεξψλεηαη θαη απφ ηηο πηέζεηο πνπ αζθνχληαη ζηα αζθαιηζηηθά ζπζηήκαηα, ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε αιιά θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ πξνηείλεηαη ε αχμεζε ηεο απαζρνιεζηκφηεηαο κε ηελ αμηνπνίεζε νκάδσλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ κέρξη ηψξα δελ έρνπλ αμηνπνηεζεί, ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο κε βάζεη ηνλ θχθιν δσήο θαη ηελ εηζαγσγή επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηφζν ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ φζν θαη ηελ είζνδν θαη παξακνλή ζηελ αγνξά εξγαζίαο κεγαιχηεξνπ πνζνζηνχ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ζχκθσλα κε ηε ηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο (2000) ε απαζρφιεζε ζα πξέπεη λα έρεη θηάζεη ην 70% γηα ηνπ άλδξεο θαη ην 60% γηα ηηο γπλαίθεο (10% δειαδή πεξίπνπ πάλσ απφ ηα πνζνζηά πνπ ίζρπαλ ην 2000) κέρξη ην Παξάιιεια, έρνπλ επέιζεη θαη ζεκαληηθέο κεηαβνιέο ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ θαη ζηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ ηνπο, θαζψο θαη ζηε δνκή ηεο νηθνγέλεηαο, κηα πνπ ε παξαδνζηαθή, εθηεηακέλε ή κε, νηθνγέλεηα δελ απνηειεί πιένλ ην κφλν ηχπν νηθνγέλεηαο. Γηα λα επηηεπρζνχλ φκσο νη ζηφρνη πεξί απαζρνιεζηκφηεηαο, απαξαίηεηε παξάκεηξνο είλαη ε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, θαζψο θαη 58 Αληίζηνηρνπο ζηφρνπο έρεη ζέζεη θαη ε ειιεληθή πνιηηηθή, φπνπ φκσο ε ζπλνιηθή απαζρφιεζε ππνιείπεηαη ζεκαληηθά (θηάλεη ην 60,1%, φηαλ ηελ ίδηα ζηηγκή ν θνηλνηηθφ κέζνο φξνο έθηαζε ην 65,2%, ελψ ε γπλαηθεία απαζρφιεζε είλαη επίζεο ζε ρακειά φξηα, 45,2% έλαληη 55,7% ζηελ ΔΔ-25). Βι. ηνηρεία απφ ην Δζληθό ηξαηεγηθό Πιαίζην Αλαθνξάο , Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ζ

33 ε εμάιεηςε ζηεξενηππηθψλ λννηξνπηψλ πνπ θξαηνχλ ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε ζε ρακειά επίπεδα. Σν θνηλσληθφ ζπκβφιαην πάλσ ζην νπνίν ζηεξίρζεθε θαη ιεηηνχξγεζε ην θνξληηθφ κνληέιν δελ αληαπνθξίλεηαη πιένλ ζηηο λέεο ζπλζήθεο ψζηε λα δηαζθαιηζζεί ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. Πψο φκσο επεξεάδεη θαη επεξεάδεηαη ε απαζρφιεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα; Απηφ ην εξψηεκα ζα πξνζπαζήζνπκε λα πξνζεγγίζνπκε ζηε ζπλέρεηα. 2.4 ρέζε νηθνγέλεηαο θαη απαζρόιεζεο ζηε ζύγρξνλε θνηλσλία Παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζρέζε νηθνγέλεηα-απαζρόιεζε Ζ απαζρφιεζε θαη ε νηθνγέλεηα είλαη δχν παξάγνληεο πνπ αιιεινεπεξεάδνληαη. Ζ νηθνγέλεηα κεηαβάιιεηαη, πξνζαξκνδφκελε ζηηο λέεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, ελψ ην εξγαζηαθφ πιαίζην επαλαξξπζκίδεηαη (ή απνξξπζκίδεηαη γηα θάπνηνπο) ζηηο λέεο ζπληεηαγκέλεο πνπ ζέηνπλ ν παγθνζκηνπνηεκέλνο αληαγσληζκφο θαη ε αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. ε απηφ ην πιαίζην, ν βαζκφο ηθαλνπνίεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ σο πξνο ηε ζπκθηιίσζε κεηαμχ νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο δηακνξθψλεηαη βάζεη νξηζκέλσλ παξαγφλησλ φπσο: Οη εβδνκαδηαίεο ώξεο εξγαζίαο 59. Όπσο θαίλεηαη απφ ην γξάθεκα παξαθάησ, φζν πεξηζζφηεξεο ψξεο εξγάδεηαη θάπνηνο, ηφζν κεγαιχηεξε δπζθνιία έρεη λα ζπλδπάζεη εξγαζία θαη εθηφο εξγαζίαο ππνρξεψζεηο θαη επνκέλσο ην επίπεδν ηθαλνπνίεζεο είλαη ρακειφηεξν. 59 Βι. Parent-Thirion, Fernández Macías, Hurley, Vermeylen, φπ.π., ζζ

34 Γξάθεκα 4: Αληίιεςε ηεο ηζνξξνπίαο εξγαζίαο-ηδησηηθήο δσήο ζε ζρέζε κε ην εβδνκαδηαίν ζύλνιν ησλ εξγάζηκσλ σξώλ, ΕΕ27 (%) Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey, 2007 Απηή ε δηαπίζησζε επηβεβαηψλεηαη θαη ζε επίπεδν, ρψξαο φπσο παξνπζηάδεηαη παξαθάησ (Γξάθεκα 5). Ζ Διιάδα κάιηζηα βξίζθεηαη ζηελ ηειεπηαία ζέζε ζηελ ΔΔ- 27 σο πξνο ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο αλαθνξηθά κε ηηο ψξεο εξγαζίαο αλά βδνκάδα θαη ην βαζκφ ζπκθηιίσζεο, ελψ ε Ννξβεγία θαη ε Απζηξία βξίζθνληαη ζηελ πξψηε. 34

35 Γξάθεκα 5: Αληίιεςε ηεο ηζνξξνπίαο εξγαζίαο-ηδησηηθήο δσήο αλά ρώξα Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey, 2007 Ο ηόπνο εξγαζίαο 60. Αλ θαη ζε θνηλνηηθφ επίπεδν ε εξγαζία απφ ην ζπίηη (ηειεξγαζία ή φρη) δελ είλαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε (ιηγφηεξν απφ ην 3% ηνπ εξγαδφκελνπ πιεζπζκνχ θάλεη ρξήζε απηήο ηεο κνξθήο εξγαζίαο), εληνχηνηο θαίλεηαη φηη φζνη εξγάδνληαη απφ ην ζπίηη είλαη πην επραξηζηεκέλνη, ηνπιάρηζηνλ φζνλ αθνξά ην ζπλδπαζκφ εξγαζίαο θαη ηδησηηθήο δσήο. 60 Βι. ζην ίδην, φπ.π., ζζ

36 Γξάθεκα 6: Τόπνο εξγαζίαο, ΕΕ27 (%) Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey, 2007 Γξάθεκα 7: Ιζνξξνπία εξγαζίαο-ηδησηηθήο δσήο, ζε ζρέζε κε ην ζπλήζε ηόπν εξγαζίαο, ΕΕ27 (%) Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey,

37 Ο ηξόπνο νξγάλσζεο ησλ σξώλ εξγαζίαο 61. Ζ έξεπλα έδεημε φηη ε εξγαζία κε κε ζηαζεξφ σξάξην ή πνπ μεπεξλά ηηο 10 ψξεο εκεξεζίσο ζε ηαθηηθή βάζε, έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην επίπεδν ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο/ηδησηηθήο δσήο. Αιιά αθφκα θαη απηνί πνπ δελ εξγάδνληαη ζε ζπλζήθεο αξλεηηθήο επειημίαο, θαίλεηαη λα ζεσξνχλ σο ζεκαληηθφηεξν ην πξνβιέςηκν ηεο νξγάλσζεο ησλ σξψλ εξγαζίαο, παξά ηελ επειημία. Έηζη, δελ είλαη ηπραίν πνπ ε «παξαδνζηαθή» εξγάζηκε εβδνκάδα (κε 40σξε πεξίπνπ εξγαζία, ζε πξσηλφ σξάξην θαη πελζήκεξν, θαη κε ιίγεο ή θαζφινπ αθαλφληζηεο ψξεο εξγαζίαο) αληηκεησπίδεηαη αθφκα ζεηηθά, ηνπιάρηζηνλ ζην επίπεδν ηεο ζπκθηιίσζεο. Γξάθεκα 8: Με ηθαλνπνίεζε από ηελ ηζνξξνπία εξγαζίαο-ηδησηηθήο δσήο, ζε ζρέζε κε ην πξόγξακκα εξγαζίαο (%) Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey, Βι. ζην ίδην, φπ.π., ζζ

38 Βέβαηα, ε επειημία αλαθνξηθά κε ηελ νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ δελ είλαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε ζηα πεξηζζφηεξα ηνπιάρηζηνλ θξάηε κέιε 62. Γξάθεκα 9: Οξγάλσζε ρξόλνπ εξγαζίαο γπλαηθώλ θαη αλδξώλ εξγαδνκέλσλ ειηθίαο 25-49, 2004 Οη ώξεο εξγαζίαο εθηόο θαλνληθνύ σξαξίνπ 63. Με ηελ αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ έρεη πξνθχςεη έλα λέν εξψηεκα: θαηά πφζν ε ακεηβφκελε εξγαζία επεθηείλεηαη θαη κεηά ην πέξαο ηνπ θαλνληθνχ σξαξίνπ ζε βάξνο ηνπ πξνζσπηθνχ/νηθνγελεηαθνχ ρξφλνπ ηνπ εξγαδφκελνπ (πρ. δνπιεηά ζην ζπίηη). Αλ θαη φπσο θαίλεηαη απφ ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ, ζε γεληθέο γξακκέο, δελ είλαη ηδηαίηεξα έληνλε απηή ε επέθηαζε, εληνχηνηο, νξηζκέλεο θαηεγνξίεο εξγαδνκέλσλ, πρ. απηναπαζρνινχκελνη, δηεπζπληηθά/αλψηεξα ζηειέρε, επεξεάδνληαη πεξηζζφηεξν. 62 Βι. EUROSTAT, The Life of Women and, φπ.π., ζ ην ίδην, φπ.π., ζ

39 Γξάθεκα 10: Επέθηαζε ησλ σξώλ εξγαζίαο κεηά ην θαλνληθό σξάξην, ζε ζρέζε κε ην κέζν όξν ησλ εβδνκαδηαίσλ εξγάζηκσλ σξώλ, ΕΕ27 (%) Πεγή: EUROSTAT Γξάθεκα 11: Επέθηαζε ησλ σξώλ εξγαζίαο κεηά ην θαλνληθό σξάξην, ζε ζρέζε κε ηε ζέζε επζύλεο θαη ην θύιν (%) Πεγή: EUROSTAT 39

40 Ζ ζπκβαηόηεηα ησλ θνηλσληθώλ σξαξίσλ 64. Πξφθεηηαη γηα ηε ζπκβαηφηεηα ηνπ σξαξίνπ, αθελφο, ηνπ ελφο εξγαδφκελνπ κε ηα άιια εξγαδφκελα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, θαη αθεηέξνπ, κε ην σξάξην ησλ ππεξεζηψλ (πρ. θαηαζηήκαηα, δεκφζηεο ππεξεζίεο, δνκέο ζηήξημεο θηι.). Όζν πην αζχκβαηα είλαη απηά ηα σξάξηα ηφζν κεγαιχηεξν πξφβιεκα ππάξρεη γηα ην ζπλδπαζκφ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο. Σν θύιν ηνπ εξγαδφκελνπ θαη ε ύπαξμε παηδηώλ 65. Γεληθή δηαπίζησζε είλαη φηη αλεμάξηεηα απφ ην θχιν, νη γνλείο είλαη ιηγφηεξν επραξηζηεκέλνη κε ην επίπεδν ζπκθηιίσζεο ηεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο ηνπο δσήο απ φηη νη άλδξεο θαη γπλαίθεο ρσξίο παηδηά 66. Δληνχηνηο, θαίλεηαη φηη απφ ηνπο εξγαδφκελνπο γνλείο νη άλδξεο είλαη πην δπζαξεζηεκέλνη απφ ηηο γπλαίθεο. Απηφ κπνξεί λα ζπκβαίλεη γηα δχν ιφγνπο: α) θαζψο ε ζηεξεφηππε θαηαλνκή ησλ ξφισλ εκκέλεη, ε γνλετθφηεηα ζπλεπάγεηαη ζηξνθή ηεο κεηέξαο ζηε κεξηθή απαζρφιεζε θαη ηνπ παηέξα ζε πιήξεο σξάξην κε ηάζε λα απμάλεη ηηο ψξεο εξγαζίαο ηνπ φζν κεγαιψλνπλ θαη νηθνγελεηαθέο επζχλεο (πρ. απφθηεζε παηδηψλ) (θαηλφκελν ηνπ «ελάκηζε εξγαδφκελνπ» λνηθνθπξηνχ) β) νη θνηλσληθέο απαηηήζεηο γηα ην ξφιν ηνπ άλδξα ζηελ νηθνγέλεηα έρνπλ αιιάμεη, θαη επνκέλσο είηε επσκίδεηαη πεξηζζφηεξεο επζχλεο απφ πξηλ, είηε ληψζεη αδχλακνο λα αληαπνθξηζεί ζε απηέο Βι. Hughes θαη Galinsky, φπ.π., ζζ Βι. Parent-Thirion, Fernández Macías, Hurley, Vermeylen, φπ.π., ζζ Βι. A. Parnanen, H. Sutela θαη S. Mahler, Combining Family and Full-time Work, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005, ζ. 15, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ Ηδξχκαηνο 67 Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη έξεπλεο πνπ έγηλαλ ζηελ Διιάδα έδεημαλ, αθελφο, φηη ηα έκθπια ζηεξεφηππα δελ έρνπλ εμαιεηθζεί, θαη αθεηέξνπ, φηη νη άλδξεο ζε πνζνζηφ 71,1% δελ πηζηεχνπλ φηη ε επαγγεικαηηθή δσή ηνπο ζπγθξνχεηαη κε ηελ νηθνγελεηαθή, ελψ έρνπλ πεξηζζφηεξν ειεχζεξν ρξφλν απφ ηηο ζπδχγνπο ηνπο. Πξφθεηηαη γηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ δχν έξεπλεο. Ζ κία δηεμήρζε ζην πιαίζην ηεο κειέηεο «Ρφινη θαη ζηεξεφηππα ζηελ ειιεληθή νηθνγέλεηα», ηεο Γξάζεο 8 ηνπ έξγνπ Άιθεζηηο ηεο ΚΠ EQUAL (Β θχθινο), κε ζθνπφ ηε ζθηαγξάθεζε ηνπ πξνθίι ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο αλαθνξηθά κε ηελ θαηαλνκή ξφισλ θαη αξκνδηνηήησλ θαη ηελ απνηχπσζε ζηεξενηχπσλ γηα ηε ζέζε ησλ δχν θχισλ, θαζψο θαη ηα ζπλαθφινπζα πξφηππα δηαπαηδαγψγεζεο ησλ παηδηψλ. Γηα ην ζχλνιν ηεο έξεπλαο, ηα πνζνηηθά θαη πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη απνηειέζκαηα βι. Δπξσπατθφο Δπηρεηξεζηαθφο Όκηινο-Δηαηξεία πκβνχισλ, Ρόινη θαη ζηεξεόηππα ζηελ ειιεληθή νηθνγέλεηα, Πξφγξακκα Άιθεζηηο-EQUAL, Ζ δεχηεξε δηεξεπλά ην ξφιν ησλ Διιήλσλ παηέξσλ θαη ηελ εμηζνξξφπεζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο-πξνζσπηθήο δσήο. Γηεμήρζε απφ ην Κέληξν Δξεπλψλ γηα Θέκαηα Ηζφηεηαο ζην πιαίζην ηνπ Έξγνπ ηνπ 5 νπ Μεζνπξφζεζκνπ Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ Γξάζεο γηα ηελ Ηζφηεηα ησλ Φχισλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, κε ηίηιν «Ηζφηηκνη ζχληξνθνη: Δπαλεμέηαζε ηνπ Ρφινπ ησλ Αλδξψλ ζηελ Δξγαζία θαη ηελ Ηδησηηθή Εσή». Σν ζχλνιν ηεο έξεπλαο βξίζθεηαη ζην Κνξσλαίνπ, Ο Ρόινο ησλ Παηέξσλ, φπ.π.. 40

41 Γξάθεκα 12: Σπρλόηεηα κεξηθήο απαζρόιεζεο αλά θύιν θαη νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ΕΕ27 (%) Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey, 2007 Γξάθεκα 13: Εβδνκαδηαίνο ρξόλνο εξγαζίαο, ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ΕΕ27 (%) Πεγή: Fourth European Working Conditions Survey, 2007 Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο γεληθφηεξα (πρ. εξγαζηαθφ θιίκα, επηζθάιεηα θηι.). χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο «ππεξρείιηζεο» (spillover model) 68, αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα, ζηξεο ή αξλεηηθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ δεκηνπξγνχληαη εμαηηίαο 68 Βι. D. Doumas, G. Margolin, R. John, «The Relatioship between Daily Marital Interaction, Work, and Health-Promoting Behaviors in Dual-Earner Couples. An Extension of the Work-Family Spillover Model», Journal of Family Issues, Vol. 24 No 1, 2003, ζζ

42 ηεο εξγαζίαο είλαη δπλαηφ λα επηδξνχλ ζηελ πνηφηεηα ηεο ζπδπγηθήο ζρέζεο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο ηνπ εξγαδφκελνπ κέζα απφ ηξεηο δηαδηθαζίεο: o Σε ρξνληθή παξεκβνιή (time interference), φπνπ ν ρξφλνο πνπ μνδεχεηαη ζηελ εξγαζία είλαη αληηζηξφθσο αλάινγνο ηνπ ρξφλνπ γηα ηελ νηθνγέλεηα. o Σελ ελεξγεηαθή παξεκβνιή (energy interference), πνπ αθνξά ζηελ ςπρνινγηθή θαη θπζηθή θνχξαζε απφ ηε δνπιεηά πνπ πεξηνξίδεη ηε δηαζέζηκε ελέξγεηα γηα ηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. o Σελ ςπρνινγηθή παξεκβνιή (psychological interference), πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ απνξξφθεζε ηνπ εξγαδφκελνπ απφ ηελ εξγαζία, κελ αθήλνληαο πεξηζψξην γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ πξνζσπηθή δσή ηνπ. Βέβαηα, ε δηαδηθαζία ηεο ππεξρείιηζεο ηζρχεη θαη πξνο ηελ αληίζηξνθε θαηεχζπλζε, δειαδή ε θαθή δηάζεζε απφ ηνλ νηθνγελεηαθφ βίν εθδειψλεηαη θαη ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο, αλ θαη ε επίδξαζε ζηελ εξγαζία θαίλεηαη λα είλαη κηθξφηεξε απφ ηελ επίδξαζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα 69. Ζ ξεπζηόηεηα (ή ελ δπλάκεη ξεπζηφηεηα) πνπ ραξαθηεξίδεη ζήκεξα, φρη κφλν ησλ εξγαζηαθφ ρψξν, αιιά θαη ηα νηθνγελεηαθά ζρήκαηα ε νηθνγέλεηα δελ αληηκεησπίδεηαη πάληα σο ην ζηαζεξφ θαηαθχγην ησλ κειψλ ηεο, ελψ ζε θάπνηα ζρήκαηα (πρ. κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο) ε αλαζθάιεηα κπνξεί λα είλαη εληνλφηεξε. Ζ δηαηάξαμε ησλ παξαδνζηαθώλ ξόισλ ησλ θχισλ θαη ε αλεπάξθεηα ησλ ππεξεζηώλ ηνπ θξάηνπο πξόλνηαο ζε ζέκαηα θξνληίδαο (παηδηψλ, ειηθησκέλσλ, ΑκεΑ). Απηνί νη παξάγνληεο ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ απαζρφιεζε, αθνχ θαζνξίδνπλ ην δηαζέζηκν ρξφλν γηα εξγαζία. Οη νηθνλνκηθέο αλάγθεο ηεο νηθνγέλεηαο, κηα πνπ ε επηβίσζε, ε θνηλσληθή ηεο έληαμε, αιιά θαη ε πξφζβαζε ζε θνηλσληθέο παξνρέο εμαξηψληαη απφ ην εηζφδεκα ησλ νηθνλνκηθά ελεξγψλ κειψλ ηεο Βι. Hughes θαη Galinsky, φπ.π., ζ Βι. Μνπζνχξνπ, Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, φπ.π., ζζ

43 2.4.2 πλέπεηεο από ηε κε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο Ζ κε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο επηθέξεη ζπλέπεηεο πνπ είλαη ζε βάξνο ηφζν ηεο νηθνγέλεηαο φζν θαη ηεο γεληθφηεξεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, φπσο: Οη εξγαδφκελνη γνλείο δελ ληώζνπλ ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηελ νηθνγελεηαθή θαη επαγγεικαηηθή δσήο ηνπο, κηα πνπ κία απφ ηηο δχν ζθαίξεο ζα ππνιείπεηαη ζε δηαζέζηκν ρξφλν θαη ελέξγεηα ηεο άιιεο. Απηφ κπνξεί λα έρεη νιέζξηεο ζπλέπεηεο γηα ηελ νηθνγέλεηα, δεδνκέλνπ φηη ε κε ηθαλνπνηεηηθή αληαπφθξηζε ησλ κειψλ ηεο ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ξφινπ ηνπο είλαη δπλαηφ λα επηθέξεη ηε δηάζπαζε ηεο νηθνγελεηαθήο νκάδαο 71. Ζ πιεζψξα ησλ επζπλψλ νδεγεί ζε αχμεζε ηνπ ζηξεο, ππνβαζκίδνληαο ηελ επεκεξία ηνπ εξγαδφκελνπ σο αηφκνπ, αιιά θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Δηδηθφηεξα, νη γνλείο είλαη πηζαλφ λα αλαπηχμνπλ ελνρηθά ζπλαηζζήκαηα θαη αλεζπρίεο γηα ηα παηδηά ηνπο, φπσο γηα ην πνηεο κπνξεί λα είλαη νη θνηλσληθν-ςπρνινγηθέο επηπηψζεηο ηεο απνπζίαο ηνπο ζηα παηδηά ηνπο ή αλ ηα δίθηπα παξνρήο θξνληίδαο είλαη θαηάιιεια θαη επαξθή 72. Σα ελνρηθά απηά ζπλαηζζήκαηα θαηαθιχδνπλ ζπλήζσο ηηο κεηέξεο, κηα πνπ ζεσξεηηθά απηέο έρνπλ θπξίσο ηελ επζχλε ησλ παηδηψλ 73. Υακειή γνληκόηεηα (ππνγελλεηηθόηεηα). Έξεπλεο ζε επξσπατθφ επίπεδν έρνπλ δείμεη φηη ην πνζνζηφ γνληκφηεηαο ζπλδέεηαη ζεηηθά κε ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο ησλ γπλαηθψλ ζρεηηθά κε ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο 74 θαη φρη ηφζν κε ην πνζνζηφ ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο 75. Απηφ βέβαηα δελ ζεκαίλεη φηη ε ρακειή γνληκφηεηα δελ ζπλδέεηαη θαη κε ηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή αλάπηπμε, θαζψο θαη κε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθνχο ιφγνπο, φπσο είλαη: 71 Βι. ηεο ηδίαο, Γπλαηθεία Απαζρόιεζε, φπ.π., ζ Βι. ηεο ηδίαο, Γπλαίθα θαη Απαζρόιεζε. Γέθα Εεηήκαηα, Gutenberg, Αζήλα 1993, ζζ Δληνχηνηο, δελ έρεη απνδεηρζεί απφ κειέηεο ε άκεζε θαη νπζηαζηηθή επίδξαζε ηεο εξγαζίαο ηεο κεηέξαο ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, ψζηε λα δηθαηνινγνχληαη απηά ηα ζπλαηζζήκαηα. Βι. Gottfried and Gottfried, «Maternal Employment and Children s Development. An Integration of Longitudinal Findings with Implications for Social Policy» ζην Gottfried θαη Gottfried (επηκ.) Maternal Employment and Children s Development. Longitudinal Research, φπ.π., ζ Βι. Parnanen, Sutela θαη Mahler, φπ.π., ζ Μάιηζηα, ζε ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, φπσο ε Διιάδα, παξαηεξείηαη θαη ρακειή γνληκφηεηα θαη ρακειή γπλαηθεία απαζρφιεζε. Βι. Ll. Flaquer, «Τπάξρεη Ηδηαίηεξν Πξφηππν Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο ζηε Νφηηα Δπξψπε;» ζην Λ. Μαξάηνπ-Αιηπξαληή (επηκ.) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζ

44 o ε βειηίσζε ηνπ κνξθσηηθνύ επηπέδνπ ησλ γπλαηθώλ, (νη νπνίεο πιένλ έρνπλ ηελ επηζπκία αιιά θαη ηε γλψζε λα δεκηνπξγήζνπλ κηθξφηεξε νηθνγέλεηα κέζσ ηεο αληηζχιιεςεο) 76 o ε ζηάζε ηεο γπλαίθαο γηα ην ξόιν ησλ δύν θύισλ, θαηά πφζν δειαδή είλαη παξαδνζηαθή, νπφηε ζεσξεί σο πξσηαξρηθφ ξφιν απηφ ηεο ζπδχγνπ-κεηέξαο ή ξηδνζπαζηηθή, φπνπ ελδηαθέξεηαη θαη γηα ηνλ επαγγεικαηηθφ ηεο ξφιν 77 o ν βαζκόο δέζκεπζεο ηεο γπλαίθαο πξνο ηελ εξγαζία ηεο, δειαδή αλ ηελ αληηκεησπίδεη ή φρη σο θάηη πξνζσξηλφ θαη δεπηεξεχνλ ζηε δσή ηεο 78 o ηα θόζηε (νηθνλνκηθά, ςπρνινγηθά/ςπρηθά, ζε επίπεδν ζρέζεσλ) θαη ηα νθέιε πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηελ απφθηεζε παηδηψλ 79. Σν δήηεκα πάλησο ηεο ρακειήο γνληκφηεηαο απνθηά ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, αλαινγηδφκελνη ην πξφβιεκα ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο πνπ αληηκεησπίδεη ε Δπξψπε. Υακειό πνζνζηό γπλαηθείαο απαζρόιεζεο ή/θαη επηζθαιήο γπλαηθεία απαζρόιεζε 80. Έρεη ήδε ιερζεί φηη αθφκα θαη ζήκεξα νη γπλαίθεο επσκίδνληαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νηθνγελεηαθψλ επζπλψλ. Απηφ έρεη ζα ζπλέπεηα ε κεηξφηεηα, θαζψο θαη ε ειηθία θαη ν αξηζκφο ησλ παηδηψλ, λα ζπληζηνχλ εκπφδην γηα εμσνηθηαθή ακεηβφκελε εξγαζία θαη λα απνηεινχλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα, ηφζν ησλ σξψλ εξγαζίαο ηεο γπλαίθαο φζν θαη ηεο δπλαηφηεηάο ηεο λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο ρσξηθέο θαη ρξνληθέο απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο ηεο 81. Έηζη, ε γπλαίθα-κεηέξα κπνξεί ελδερνκέλσο, α) λα ζηακαηήζεη λα εξγάδεηαη θαη λα αθνζησζεί ζηα παηδηά ηεο, β) λα ζπλερίζεη λα εξγάδεηαη κε κεξηθή απαζρφιεζε, γ) λα ζπληαμηνδνηεζεί πξφσξα ή λα θάλεη 76 Βι. Μνπζνχξνπ, Γπλαίθα θαη Απαζρόιεζε, φπ.π., ζ Βι. Υ. πκεσλίδνπ, «χγθξνπζε ησλ Ρφισλ ηεο Μεηξφηεηαο θαη ηεο Γπλαηθείαο Απαζρφιεζεο», Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, ηεχρνο 74, 1989, ζ Βι. Μνπζνχξνπ, Γπλαηθεία Απαζρόιεζε θαη Οηθνγέλεηα, φπ.π., ζ Βάζεη ηεο ζεσξίαο ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηεο ρξεζηκφηεηαο, ε γπλαίθα ζα ζηξαθεί ζε κε παξαδνζηαθέο ελαζρνιήζεηο φηαλ πηζηεχεη φηη είλαη πην ειθπζηηθέο απφ ηελ απφθηεζε ελφο παηδηνχ Βι. πκεσλίδνπ, φπ.π., ζ. 144 θαη L. Waite, «Working Wives and the Family Life Cycle», American Journal of Sociology, vol. 86 No 2, 1980, ζζ Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη ε γπλαηθεία απαζρφιεζε ζηελ ΔΔ-27 ην 2006 ήηαλ 57,1% έλαληη ηνπ 64,3% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Βι. K. Jurckak θαη J. Hurley, Mind the Gap-Women s and Men s Quality of Work and Employment, EESC/Labour Market Observatory meeting κε ζέκα Women s access to the Labour Market, 29 Απξηιίνπ 2008, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2008, ζ. 1, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ Ηδξχκαηνο 81 Βι. Μνπζνχξνπ, Γπλαίθα θαη Απαζρόιεζε, φπ.π., ζ

45 ρξήζε άιιεο επλντθήο ζεζκηθήο παξέκβαζεο (πρ. άδεηα άλεπ απνδνρψλ), αλ πξνβιέπεηαη θάηη ηέηνην θαη πιεξνί ηηο πξνυπνζέζεηο, θαη δ) λα βγεη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο γηα ην δηάζηεκα αλαηξνθήο ησλ παηδηψλ επηδηψθνληαο κεηά ηελ επαλέληαμή ηεο, ζηαζκίδνληαο ηα θφζηε θαη ηα νθέιε πνπ ζα έρεη θάζε επηινγή ηεο. Όκσο, θακία απφ απηέο ηηο ιχζεηο δελ ζπλάδεη κε ηελ αξρή ησλ ίζσλ επθαηξηψλ γηα φινπο, κηα πνπ: o Ζ επαλέληαμε δελ είλαη πάληα ηφζν εχθνιε, ηδηαίηεξα ζε κηα επνρή πνπ ε ηερλνινγηθή αλάπηπμε είλαη ηφζν γνξγή. Δπνκέλσο, ζα πξέπεη λα ιεθζεί εηδηθή κέξηκλα, ψζηε ε πεξίνδνο εθηφο αγνξάο εξγαζίαο λα κπνξεί λα αμηνπνηεζεί κε ηέηνην ηξφπν πνπ λα επηηξέςεη ηελ νκαιή επάλνδν ηεο γπλαίθαο ζηελ ελεξγφ νηθνλνκηθά δσή 82 o Οη επλντθέο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο κπνξεί βξαρππξφζεζκα λα δηεπθνιχλνπλ ηηο γπλαίθεο, καθξνπξφζεζκα φκσο δεκηνπξγνχλ λέα εκπφδηα ζηελ θαξηέξα ηνπο θαη αλαπαξάγνπλ ηα ζηεξεφηππα 83. Αλάινγα απνηειέζκαηα έρεη θαη ε ππεξεθπξνζψπεζε ησλ γπλαηθψλ ζε ζέζεηο απαζρφιεζεο επέιηθηεο κνξθήο θαη ζπλήζσο ρακειφκηζζεο, γεγνλφο πνπ δπζρεξαίλεη ηελ ελίζρπζε ηεο ζέζεο ηεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο 84. Δλ ζπλερεία, ζα αλαθεξζνχκε ζηηο επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί θαη πνπ, δπλεηηθά ηνπιάρηζηνλ, ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάινπλ ζηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. 2.5 Δπέιηθηεο κνξθέο απαζρόιεζεο: ιύζε ή παγίδα; ήκεξα, ε αγνξά εξγαζίαο ραξαθηεξίδεηαη απφ επειημία θαη θηλεηηθφηεηα. Ζ πιήξεο θαη ζηαζεξή απαζρφιεζε ζε έλα εξγνδφηε θαη γηα φιε ηε δηάξθεηα ηνπο εξγαζηαθνχ βίνπ έρεη πιένλ παξέιζεη, ελψ ε έλλνηα ηεο κνληκφηεηαο πξνζεγγίδεηαη 82 Βι. E. Vogel, «Some Suggestions for the Advancement of Working Women» ζην Women Workers and Society. International Perspectives, 2 ε έθδνζε, International Labour Office (ILO), Geneva 1977, ζζ Τπνζηεξίδεηαη κάιηζηα φηη νη εξγαδφκελνη δελ ζα έπξεπε λα εκπίπηνπλ ζε απηά κφλν ιφγσ ηνπ θχινπ ηνπο. Βι. E. Reid, «Women at a Standstill: the Need for Radical Change», ζην Women Workers and Society, φπ.π., ζ Αληίζεηα, κε ηελ θαηάζηαζε απηή δηαησλίδεηαη ε «πξνιεηαξηνπνίεζε» ησλ γπλαηθψλ, κέζσ ηεο έκθπιεο θαηαλνκήο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο. Βι. A.-Gr. Leijan, «Sexual Equality in the Labour Market. Some Experiences and Views of the Nordic Countries» ζην Women Workers and Society, φπ.π., ζ. 174 θαη Vogel, φπ.π., ζ

46 απφ ηε ζθνπηά ηεο δηαξθνχο παξακνλήο ηνπ εξγαδφκελνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, έζησ θαη αλ απηφ ζπλεπάγεηαη αιιαγή ζέζεσλ θαη εξγνδνηψλ. Αλ θαη απηή ε θαηάζηαζε ζπληζηά γηα θάπνηνπο απνξξχζκηζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο, νη επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο κπνξεί λα ζπλδξάκνπλ ζεηηθά ζηελ πξνζπάζεηα ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, ζπληειψληαο ζην λα 85 : Πξνσζεζεί ε ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Βειηησζεί ε δεκνγξαθηθή θαηάζηαζε. Μεησζεί ε αλαγθαζηηθή κεηαλάζηεπζε. Δλδπλακσζεί ε ηζφηεηα ησλ θχισλ ζηελ νηθνγέλεηα. Δθζπγρξνληζηεί ε εηθφλα ησλ εξγαδφκελσλ αλδξψλ, νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ θαη νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Δλζαξξπλζνχλ νη κεηέξεο λα ζπλδπάζνπλ ηε κεηξφηεηα κε ηελ εξγαζία θαη λα παξακείλνπλ νηθνλνκηθά ελεξγέο. πκκεηέρνπλ ελεξγά νη ζχδπγνη ζηελ νηθνγελεηαθή δσή. Δλδπλακσζεί ε ζπλαηζζεκαηηθή ηθαλνπνίεζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηε ζπληξνθηθφηεηα θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ. Βειηησζεί ε επεκεξία ησλ παηδηψλ. ε απηφ ην πιαίζην έρνπλ πηνζεηεζεί θαη εθαξκνζηεί θαη ζε ρψξεο ηεο ΔΔ δηάθνξεο επέιηθηεο κνξθέο εξγαζίαο, φπσο 86 : Μεξηθή απαζρόιεζε, φπνπ νη ψξεο εξγαζίαο κπνξεί λα ξπζκίδνληαη πξνο φθεινο θαη ηνπ εξγνδφηε θαη ηνπ εξγαδφκελνπ. Γηακνηξαδόκελε εξγαζία, φπνπ δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζε έλα ή πεξηζζφηεξνπο εξγαδφκελνπο λα κνηξάδνληαη κηα ζέζε πιήξνπο απαζρφιεζεο. 85 Βι. Κ. Αξβαλίηεο, Δ. Ξπδνπνχινπ θαη Μ. Παπαγηαλλνπνχινπ, Δγρεηξίδην γηα ην Ρόιν ησλ Αλδξώλ/Παηέξσλ ζηελ Δμηζνξξόπεζε ηεο Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Μ. Παπαγηαλλνπνχινπ (επηκ.), ζην πιαίζην ηνπ έξγνπ «Ηζφηηκνη ζχληξνθνη: Δπαλεμέηαζε ηνπ ξφινπ ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ ηδησηηθή δσή» ηνπ 5 νπ Μεζνπξφζεζκνπ Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ Γξάζεο γηα ηελ Ηζφηεηα ησλ Φχισλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζ Βι. A. Μνπξίθε, Πνιηηηθέο Πξνηεξαηόηεηεο θαη εκαληηθά Εεηήκαηα πνπ Αλαδύνληαη ζε ρέζε κε ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2008, ζ. 36, Γ. Κνπδή, Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε. Δπειημία θαη Απνξξύζκηζε ή Αλαβάζκηζε ηεο εξγαζίαο;, Μειέηεο ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, Αζήλα 2001, ζζ θαη St. Demetriades, M. Meixner, A. Barry, Reconciliation of Work and Family Life and Collective Bargaining in the European Union. An Analysis of EIRO articles, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2006, ζ. 2, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ Ηδξχκαηνο 46

47 πκπηεζκέλε εξγάζηκε εβδνκάδα. Ο εξγαδφκελνο ζε απηή ηελ πεξίπησζε εξγάδεηαη ηηο ζπλνιηθέο εβδνκαδηαίεο ψξεο αιιά ζε δηάζηεκα ιηγφηεξσλ εκεξψλ ηεο εβδνκάδαο (πρ. 38 ψξεο ζε 4 κέξεο αληί γηα 5). Σειεξγαζία (φπνπ ν εξγαδφκελνο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εξγάδεηαη πεξηζηαζηαθά ή κφληκα απφ ην ζπίηη κε ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ) θαη εξγαζία ζην ζπίηη. Οη δχν απηέο κνξθέο επέιηθηεο εξγαζίαο επηηξέπνπλ ζηνπο εξγαδφκελνπο λα εμηζνξξνπνχλ ηηο επαγγεικαηηθέο θαη νηθνγελεηαθέο ηνπο ππνρξεψζεηο θαη λα πεξηνξίδνπλ ηα πξνβιήκαηα κεηαθίλεζεο. Υσξν-επέιηθηε εξγαζία, εθηφο δειαδή ηεο επηρείξεζεο. Δπέιηθηα σξάξηα εξγαζίαο, φπνπ ε ψξα έλαξμεο θαη ιήμεο κπνξεί λα πνηθίιεη κέζα ζε θάπνηα πιαίζηα πνπ έρεη ζέζεη ν εξγνδφηεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν ν εξγαδφκελνο κπνξεί λα πξνζαξκφδεη ην σξάξηφ ηνπ ζηηο πξνζσπηθέο ηνπ αλάγθεο. Δμαηνκηθεπκέλνο ρξόλνο εξγαζίαο ή αηνκηθνί ινγαξηαζκνί ρξόλνπ, φπνπ νη εξγαδφκελνη κε ηε ζχκθσλε γλψκε ηνπ εξγνδφηε, κπνξνχλ λα «απνηακηεχνπλ» ψξεο εξγαζίαο (κε ην λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξεο ψξεο) θαη ζηε ζπλέρεηα λα «μνδεχνπλ» ηηο επηπιένλ ψξεο, ψζηε λα ηζνζθειίδεηαη ν κέζνο ρξφλνο εξγαζίαο ηνπο. Δληνχηνηο, ιίγεο επηρεηξήζεηο εθαξκφδνπλ θάηη ηέηνην 87. Δηδηθέο άδεηεο θαη δηαιείκκαηα θαξηέξαο (επέιηθηα εξγάζηκα ρξφληα), φπνπ είλαη δπλαηή ε ελαιιαγή πεξηφδσλ εξγαζίαο κε πεξηφδνπο άδεηαο (γνληθήο, εθπαηδεπηηθήο, άλεπ απνδνρψλ θηι.). Πξνζσξηλή απαζρόιεζε (ή θαη επνρηθή) πνπ ζα δηεπθφιπλε γνλείο πνπ δελ κπνξνχλ λα βξνπλ ηξφπν θχιαμεο ησλ παηδηψλ ηνπο θάπνηεο πεξηφδνπο (πρ. θαηά ηηο ζρνιηθέο δηαθνπέο). Κπθιηθή εξγαζία, φπνπ είλαη δπλαηή ε αληηθαηάζηαζε ελφο εξγαδνκέλνπ πνπ θάλεη ρξήζε άδεηαο απφ έλαλ άλεξγν γηα ην δηάζηεκα ηεο απνπζίαο ηνπ. Δηαηξείεο Πξνζσξηλήο Απαζρόιεζεο, φπνπ νη επηρεηξήζεηο δαλείδνληαη επηπιένλ πξνζσπηθφ φηαλ ην ρξεηάδνληαη θαη δελ πξνβαίλνπλ ζηελ ππεξσξηαθή απαζρφιεζε ηνπ ήδε ππάξρνληνο. 87 Βι. B. Jansen, Work-life Balance-Solving the Dilemma, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007, ζ. 13, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ Ηδξχκαηνο 47

48 πκβάζεηο παξνρήο έξγνπ, αλ θαη ζπρλά πξφθεηηαη γηα κφληκε θαη δηαξθή εμάξηεζε απφ ηνλ εξγνδφηε. Δηήζηα δηεπζέηεζε ρξόλνπ, κε ηε ζχκθσλε γλψκε ησλ εξγαδνκέλσλ, ψζηε λα πξνζαξκφδεηαη ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ζηηο δηαθπκάλζεηο ηεο δήηεζεο. Γηαζεζηκόηεηα γηα εξγαζία, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ εξγνδφηε. Μεξηθή ζπληαμηνδόηεζε, φπνπ έλαο εξγαδφκελνο θνληά ζηε ζπληαμηνδφηεζε κπνξεί λα θάλεη κεξηθή ρξήζε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ηνπ δηθαηψκαηνο θαη λα ζπλερίδεη λα εξγάδεηαη κε κεξηθή απαζρφιεζε. Δληνχηνηο, πνιινί είλαη νη πνιέκηνη ηεο επειημίαο, ζεσξψληαο φηη ζπλεπάγεηαη ηελ ππνβάζκηζε ησλ εξγαζηαθψλ δηθαησκάησλ θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Καη ίζσο απηέο νη επηθξίζεηο λα έρνπλ βάζε, φηαλ νη επέιηθηεο εξγαζηαθέο ξπζκίζεηο επηβάιινληαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο ρσξίο πξνεγνχκελν θνηλσληθφ δηάινγν θαη αίζζεκα θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. Έηζη, ελψ γηα παξάδεηγκα, ε κεξηθή απαζρφιεζε πξνσζείηαη σο κέζν ζπκθηιίσζεο, ζηελ πξάμε ηείλεη λα ηαπηίδεηαη κε ρακειήο εηδίθεπζεο θαη ρακεινχ εηζνδήκαηνο εξγαζίεο, φπνπ κάιηζηα απαζρνινχληαη θπξίσο γπλαίθεο. Ζ ηειεξγαζία κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη παξαβίαζε ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο εθ ηνπ πιαγίνπ (κηα πνπ ζπκβαηηθέο έλλνηεο φπσο ν ρψξνο θαη ν ρξφλνο εξγαζίαο απνθηνχλ λέν πεξηερφκελν), ελψ ε θαηνηθία ηνπ εξγαδφκελνπ παχεη λα είλαη ην θαηαθχγην ηεο ηδησηηθήο/νηθνγελεηαθήο δσήο 88. Σν κνληέιν εξγαζίαο, ινηπφλ, πνπ ζα επηιέμεη ε νηθνγέλεηα (πρ. πιήξεο απαζρφιεζε θαη γηα ηνπο δχν, κεξηθή απαζρφιεζε ή δηαθνπή ηεο εξγαζίαο γηα ηνλ έλα ζχληξνθν), εμαξηάηαη, αθελφο, απφ ην επίπεδν δηαβίσζεο πνπ δηαζθαιίδεη ην εηζφδεκα απφ ηελ απαζρφιεζε, θαη αθεηέξνπ, απφ ηηο ινηπέο δηεπθνιχλζεηο πνπ παξέρεη ην ζεζκηθφ πιαίζην ψζηε λα κπνξέζεη ν εξγαδφκελνο λα αληαπνθξηζεί ζηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο ηνπ 89. πρλά πάλησο, ε επηινγή επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο γίλεηαη απφ αλάγθε θαη φρη επεηδή απηφ πξαγκαηηθά επηζπκεί ν εξγαδφκελνο Βι. Κ. Παπαδεκεηξίνπ, Πιεξνθνξηθή, Δξγαζία θαη Δξγαηηθό Γίθαην, Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 1987, ζ Βι. Γ. Κνιιηά, «Υξφλνο Δξγαζίαο θαη Απαζρφιεζε Αηφκσλ κε Οηθνγελεηαθέο Τπνρξεψζεηο», Δλεκέξσζε, ηεχρνο 91, 2003, ζει Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη νη εξγαδφκελνη ζα πξνηηκνχζαλ ηε κείσζε ησλ θαλνληθψλ σξψλ εξγαζίαο απφ ηηο αθξαίεο ιχζεηο φπσο είλαη ε κεξηθή απαζρφιεζε (θάησ ησλ 20 σξψλ εβδνκαδηαίσο). Οη αηνκηθέο πξνηηκήζεηο δε ησλ γπλαηθψλ, ζρεηηθά κε ηελ απαζρφιεζε, είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλεο κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζή ηνπο θαη ηελ χπαξμε παηδηψλ. Βι. J. Hurley, Working Time and Work life Balance: A Policy Dilemma?, ζε θνηλφ ζεκηλάξην ηνπ European Foundation for the Improvement of 48

49 Γίλεηαη ζαθέο επνκέλσο, φηη νη επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο δελ ζα έπξεπε λα ζεσξνχληαη per se σο κέζν ελαξκφληζεο εξγαζίαο-νηθνγέλεηαο αλάινγα κε ηνλ ηξφπν πνπ ζα εθαξκνζηνχλ δχλαηαη λα νδεγήζνπλ ζηελ απνξξχζκηζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο πνπ θάζε άιιν παξά πξνο φθεινο ηνπ εξγαδφκελνπ θαη ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο ηνπ θηλείηαη. Ζ επειημία ζην ρψξν εξγαζίαο ζα είλαη απνηειεζκαηηθή κφλν αλ ιεθζνχλ ππφςε νη πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηεο νηθνγέλεηαο θαη φρη κφλν ηεο αγνξάο εξγαζίαο. 2.6 πκπεξάζκαηα Βάζεη ησλ παξαπάλσ, κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε ηα εμήο: Οη ψξεο, ν ηφπνο, ην πξφγξακκα αιιά θαη νη γεληθφηεξεο ζπλζήθεο εξγαζίαο έρνπλ επηπηψζεηο ζην βαζκφ ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, θαη ππνβαζκίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ηνπ εξγαδφκελνπ. Αιιά θαη νη ζπλζήθεο θαη αλάγθεο πνπ ππάξρνπλ ζηελ νηθνγέλεηα είλαη δπλαηφ λα επεξεάζνπλ ηνλ εξγαδφκελν αλαθνξηθά κε ηελ απαζρφιεζή ηνπ. Οη επέιηθηεο κνξθέο εξγαζίαο, ζεσξεηηθά κπνξνχλ λα δηεπθνιχλνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Δληνχηνηο, είλαη δπλαηφ αλάινγα κε ηνλ ηξφπν εθαξκνγήο ηνπο λα νδεγήζνπλ ζε κηα αξλεηηθή επειημία, ηδηαίηεξα φηαλ εθαξκφδνληαη ρσξίο έγθαηξε πξνεηδνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Κάπνηεο κνξθέο επειημίαο κάιηζηα, φπσο νη αηνκηθνί ινγαξηαζκνί ρξφλνπ εξγαζίαο, παξνπζηάδνπλ θαη πξαθηηθά πξνβιήκαηα, φπσο ην ηη ζα γίλεη ν «απνηακηεπκέλνο» ρξφλνο ζε πεξίπησζε πνπ ν εξγαδφκελνο αιιάμεη εξγνδφηε ή αθφκα θαη ρψξα. Απηφ ην πξφβιεκα είλαη ζεκαληηθφ, αλ αλαινγηζηνχκε φηη ε δηεπθφιπλζε ηεο γεσγξαθηθήο θαη επαγγεικαηηθήο θηλεηηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη απφ ηνπο θχξηνπο ζηφρνπο ηεο ΔΔ 91. Άλδξεο θαη γπλαίθεο δελ βηψλνπλ κε ηνλ ίδην ηξφπν ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο γηα ηε ζπκθηιίσζε εξγαζίαο θαη ηδησηηθήο/νηθνγελεηαθήο δσήο, κηα πνπ ε θνηλσληθν-ςπρνινγηθή εκπεηξία γηα ηελ ελαξκφληζε ησλ δχν ζθαηξψλ, θαζψο Living and Working Conditions θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, Βξπμέιιεο, 17 Οθησβξίνπ 2006, ζει. 4, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ Ηδξχκαηνο 91 Βι. Jansen, φπ.π., ζ

50 θαη ν ηξφπνο δηαρείξηζεο ησλ επζπλψλ δελ είλαη ν ίδηνο ζηα δχν θχια 92. Γεληθά, πάλησο, νη άλδξεο έρνπλ πην αξλεηηθή άπνςε ζρεηηθά κε ην βαζκφ ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο ηνπο. Δίλαη γεγνλφο, πάλησο, φηη ε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο έρεη απαζρνιήζεη ηφζν ηελ θνηλνηηθή φζν θαη ηηο εζληθέο πνιηηηθέο ζπλδένληαο ην δήηεκα, άιινηε κε ζέκαηα ηζφηεηαο ησλ δχν θχισλ θαη άιινηε κε ζέκαηα απαζρφιεζεο θαη αληηκεηψπηζεο ηεο αλεξγίαο. Απηφ είλαη θαη ην αληηθείκελν πνπ πξαγκαηεχεηαη ην επφκελν θεθάιαην. 92 Βι. S. Roxburgh, «Exploring the Work and Family Relationship. Gender Differences in the Influence of Parenthood and Social Support on Job Satisfaction», Journal of Family Issues, Vol. 20 No 6, 1999,

51 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3ν: Πνιηηηθέο θαη λνκνζεηηθό πιαίζην γηα ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο 3.1 Δηζαγσγή Ζ ζπκθηιίσζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο δελ απνηειεί ζηνηρείν κηαο απηφλνκεο πνιηηηθήο, αιιά δηαπεξλά νξηδφληηα πεξηζζφηεξνπο ηνκείο ηεο δεκφζηαο πνιηηηθήο. πλδέεηαη άκεζα κε ηηο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο, θαζψο θαη κε ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή 93 γηα ηελ εμάιεηςε ησλ έκθπισλ αληζνηήησλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ ελίζρπζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. ε απηφ ην θεθάιαην, ινηπφλ, ζα πξνζπαζήζνπκε λα πξνζεγγίζνπκε ην ζέκα ηεο ζπκθηιίσζεο κέζα απφ ηηο πνιηηηθέο θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην ζε θνηλνηηθφ θαη εζληθφ επίπεδν. 3.2 Κνηλνηηθό επίπεδν Ζ ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο ζηηο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο 94 Ζ πνιηηηθή γηα ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ ηδξπηηθή πλζήθε ηεο Ρψκεο, φπνπ ζπκπεξηιακβάλεηαη ε δηάηαμε πεξί ίζεο ακνηβήο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ γηα ηελ εξγαζία (άξζξν 19). Σα πξψηα φκσο δείγκαηα ζρεηηθά κε ηε ζπκθηιίσζε (αλ θαη αξρηθά δελ γίλεηαη ρξήζε απηνχ ηνπ φξνπ) επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο δηαθξίλνληαη ζε πνιηηηθέο γηα ηηο ίζεο επθαηξίεο. Έηζη, ζην 1 ν Μεζνπξφζεζκν Κνηλνηηθφ Πξφγξακκα γηα ηηο Ίζεο Δπθαηξίεο γηα ηηο Γπλαίθεο ( ) δφζεθε έκθαζε ζηε ζεκαζία ηεο ίζεο θαηαλνκήο ησλ γνληθψλ επζπλψλ γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη δσήο. ην 2 ν 93 Βι. M. Stratigaki, «The Cooptation of Gender Concepts in EU Policies: The Case of Reconciliation of Work and Family», Social Politics, Vol. 11 No 1, 2004, ζζ ην ίδην, φπ.π., ζζ θαη Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, Γεληθή Γξακκαηεία Γηαρείξηζεο Κνηλνηηθψλ θαη άιισλ Πφξσλ, Δηδηθή Τπεξεζία πληνληζκνχ θαη Παξαθνινχζεζεο Γξάζεσλ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ, Οδεγόο Δθαξκνγήο ησλ Πνιηηηθώλ Ηζόηεηαο ησλ Φύισλ ζην ρεδηαζκό θαη ηελ Αμηνιόγεζε ησλ Γξάζεσλ ΔΠ ηνπ Γ ΚΠ, Αζήλα, 1 ε έθδνζε 2003, ζζ

52 Μεζνπξφζεζκν Πξφγξακκα ( ), έγηλε ε ζχλδεζε κεηαμχ θαηαπνιέκεζεο ησλ δηαθξίζεσλ πξνο ηηο γπλαίθεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ ίζε θαηαλνκή ησλ νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ. ην 3 ν Κνηλνηηθφ Πξφγξακκα Γξάζεο γηα ηηο Ίζεο Δπθαηξίεο ησλ δύν Φύισλ ( ), πηνζεηήζεθε ν φξνο «ζπκθηιίσζε» (αληί ηνπ φξνπ «θαηαλνκή» πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηα δχν πξνεγνχκελα), ππνγξακκίζηεθε ε ζεκαζία ηεο αλεπάξθεηαο δνκψλ παηδηθήο θξνληίδαο γηα ηελ έληαμε ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ελψ έγηλε γηα πξψηε θνξά κηα δεηιή αλαθνξά ζηα νθέιε πνπ ζα είραλ νη άλδξεο απφ ηα ζρεηηθά κέηξα. Μάιηζηα, αλαπηχρζεθε ε θνηλνηηθή πξσηνβνπιία «Νέεο Δπθαηξίεο γηα Γπλαίθεο», κέζσ ηεο νπνίαο ρξεκαηνδνηήζεθαλ δξάζεηο γηα ηελ πξναγσγή ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ. Αλαθνξηθά κε ηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο, ε Λεπθή Βίβινο «Αλάπηπμε, Αληαγσληζηηθόηεηα, Απαζρόιεζε» (1994) έζεζε σο ζηφρν ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο κέζσ ηεο εηζαγσγήο επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο θαη κέηξσλ γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Ζ ζχλδεζε ηεο ζπκθηιίσζεο κε ηηο επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο έγηλε θαη κε ηε Λεπθή Βίβιν γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλσληθή Πνιηηηθή (1994), φπνπ ηέζεθε ε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο δίπια ζηα δεηήκαηα πξνψζεζεο ησλ γπλαηθψλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη θαηάξγεζεο ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δπηπιένλ, ππνγξάκκηζε ηε ζεκαζία ησλ θνηλσληθψλ δνκψλ θξνληίδαο γηα ηελ επίηεπμε ηεο ζπκθηιίσζεο. Με ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ (1997), ηα θξάηε κέιε ηεο ΔΔ δεζκεχηεθαλ γηα ηελ έληαμε ηεο νπηηθήο ηνπ θχινπ σο νξηδφληην ζηφρν ζην ζχλνιν ησλ πνιηηηθψλ θαη δξάζεσλ. Αθνξκή γηα απηή ηελ πην ζπλεθηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ ζέκαηνο ηεο ηζφηεηαο, ππήξμε ην Πξφγξακκα Γξάζεο ηνπ Πεθίλνπ πνπ πηνζέηεζε απηή ηελ νξηδφληηα νπηηθή θαηά ηελ 4 ε Παγθφζκηα Γηάζθεςε Γπλαηθψλ ηνπ ΟΖΔ (1995). Ζ Πξάζηλε Βίβινο «Εσή θαη Δξγαζία ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Ο άλζξσπνο πξώηα» (1996) ππνγξάκκηζε ηε δπλεηηθή ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ γηα ηε βειηίσζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο. Δπηπιένλ, ε Πξάζηλε Βίβινο «Partnership for a new organization of work» (1997) απαξηζκεί κεηαμχ ησλ πιενλεθηεκάησλ ησλ επέιηθησλ κνξθψλ εξγαζίαο θαη ηε δπλαηφηεηα θαιχηεξνπ ζπλδπαζκνχ νηθνγέλεηαο θαη εξγαζίαο. ε απηφ ην πνιηηηθφ πιαίζην, ην 4 ν Μεζνπξφζεζκν Κνηλνηηθφ Πξφγξακκα γηα ηηο Ίζεο Δπθαηξίεο ησλ δχν Φχισλ ( ) έδσζε έκθαζε ζηε γνληθή άδεηα, ελψ έζημε γηα άιιε κηα θνξά ην δήηεκα ησλ δνκψλ θξνληίδαο γηα παηδηά. 52

53 Παξάιιεια, ε Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρόιεζε (ΔΑ) (1997), πνπ αθνινχζεζε ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ, έζεζε σο ζηφρν ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο θαη δηαηχπσζε 4 θαηεπζπληήξηεο γξακκέο: βειηίσζε ηεο απαζρνιεζηκφηεηαο, αλάπηπμε ηνπ επηρεηξεζηαθνχ πλεχκαηνο, ελζάξξπλζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ελίζρπζε ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. Δπηπιένλ, δηακφξθσζε ηηο πξνηεξαηφηεηεο ησλ Δπξσπατθψλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ (θαη θπξίσο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ) γηα ηελ πξνγξακκαηηθή πεξίνδν Ζ Δηδηθή χλνδνο ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ζηε Ληζαβφλα (Μάξηηνο 2000) έζεζε έλα λέν κεγαιφπλνν ζηξαηεγηθφ ζηφρν: λα γίλεη ε επξσπατθή νηθνλνκία ε πην αληαγσληζηηθή θαη δπλακηθή νηθνλνκία γλψζεο, ηθαλή γηα βηψζηκε νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε πεξηζζφηεξεο θαη θαιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη κε κεγαιχηεξε θνηλσληθή ζπλνρή, κέρξη ην Έζεζε κάιηζηα πνζνηηθνχο ζηφρνπο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο απφ ην 60% -θαηά κέζν φξν-, ζην 70% κέρξη ην 2010, θαη γηα ηηο γπλαίθεο εηδηθφηεξα απφ ην 51% πάλσ απφ ην 60%. Δπίζεο, ηέζεθε ζα ζηφρνο ηεο γεληθφηεξεο ζηξαηεγηθήο ν εθζπγρξνληζκφο ηνπ επξσπατθνχ θνηλσληθνχ κνληέινπ, ε επέλδπζε ζηνλ άλζξσπν θαη ε θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. ην πιαίζην πνπ δεκηνχξγεζε ε ηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο δηακνξθψζεθαλ θαη νη επφκελεο δξάζεηο ηεο ΔΔ. Έηζη, ηνλ Ηνχλην ηνπ 2000, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή εμέδσζε Αλαθνίλσζε κε ηίηιν «Πξνο κηα Κνηλνηηθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Ηζόηεηα ησλ Φύισλ ( )» 95 (5 ν Πξφγξακκα Γξάζεο), κε ζθνπφ ην ζπληνληζκφ ησλ επηκέξνπο πξσηνβνπιηψλ ζε κηα εληαία δηαδηθαζία κε ζαθή θξηηήξηα αμηνιφγεζεο, εξγαιεία παξαθνινχζεζεο θαη δηαδηθαζίεο εμέηαζεο ηνπ βαζκνχ ελζσκάησζεο ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ. Γηαηππψζεθε ινηπφλ ε απφθαζε γηα έληαμε ηεο ηζφηεηαο ζε φιεο ηηο πνιηηηθέο θαη ζε φια ηα επίπεδα (gender mainstreaming). Όιεο νη θνηλνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο γηα ην θχιν ζα πξέπεη ζην εμήο λα ζρεηίδνληαη θαη κε ηνκείο, φπσο ε νηθνλνκηθή δσή, ε ίζε ζπκκεηνρή ζηελ εθπξνζψπεζε, ηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα, ε θαζεκεξηλή δσή, νη ξφινη θαη ηα ζηεξεφηππα ησλ δχν θχισλ. ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Βαξθειψλεο (2002), ζπκθσλήζεθε ν ζηφρνο γηα ηελ παξνρή παηδηθήο κέξηκλαο πνπ λα θαιχπηεη ηνπιάρηζηνλ ην 90% ησλ παηδηψλ 95 Βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο ζην πκβνχιην, ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηελ Οηθνλνκηθή θα Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ζηελ Δπηηξνπή Πεξηθεξεηψλ «Πξνο κηα Κνηλνηηθή ηξαηεγηθή-πιαίζην γηα ηελ Ηζφηεηα ησλ Φχισλ ( )», Βξπμέιιεο, , ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηεο ΔΔ 53

54 κεηαμχ 3 εηψλ θαη ζρνιηθήο ειηθίαο, θαη ηνπιάρηζηνλ ην 33% ησλ παηδηψλ θάησ ησλ 3 εηψλ, σο ην Δπηπιένλ, ε ΔΑ αλαζεσξήζεθε (2003), ζέηνληαο ηξεηο ζηφρνπο: πιήξε απαζρφιεζε, πνηφηεηα θαη παξαγσγηθφηεηα εξγαζίαο θαη θνηλσληθή ζπλνρή θαη ελζσκάησζε. Γηα ηελ επίηεπμε απηψλ δηαηππψζεθαλ 10 θαηεπζπληήξηεο γξακκέο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε «ηζόηεηα ησλ θύισλ» θαη ε «θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο». ε Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ γηα ην Κνηλσληθφ θαη Αλζξψπηλν Κεθάιαην (2003), ην πκβνχιην θάιεζε ηα θξάηε κέιε λα δηεπθνιχλνπλ θαη λα εληζρχζνπλ ηε γπλαηθεία απαζρφιεζε κε ηελ παξνρή ππεξεζηψλ θξνληίδαο γηα παηδηά θαη εμαξηψκελα άηνκα, ηελ πξνψζεζε επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο θαη λα δηεξεπλεζνχλ νη ζπλέπεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ, ιφγσ θχινπ ζηελ επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή δσή. Δπίζεο, ζε Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ, αλαθνξηθά κε ηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο ησλ θξαηψλ κειψλ (2005), πξνσζήζεθε ε πξνζέγγηζε ηεο εξγαζίαο βάζεη ηνπ θχθινπ δσήο, κέζσ α) ηεο ιήςεο κέηξσλ γηα ηελ αχμεζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο, β) ηε κείσζε ησλ αληζνηήησλ ζε εξγαζηαθά ζέκαηα, θαη γ) ηνλ θαιχηεξν ζπλδπαζκφ επαγγεικαηηθήο θαη ηδησηηθήο δσήο κε ηελ πξφβιεςε πξνζβάζηκσλ θαη νηθνλνκηθά πξνζηηψλ θέληξσλ θξνληίδαο γηα παηδηά θαη εμαξηεκέλα άηνκα 96. Ο Υάξηεο Πνξείαο γηα ηελ ηζόηεηα κεηαμύ γπλαηθώλ θαη αλδξώλ απνηειεί ην ηξέρνλ ζηξαηεγηθφ θείκελν γηα ηε δξάζε ηεο ΔΔ ζε ζέκαηα ηζφηεηαο. Έλαο απφ ηνπο έμη ηνκείο ζε πξνηεξαηφηεηα πνπ ζέηεη είλαη ε ζπκθηιίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, δίπια ζηελ νηθνλνκηθή αλεμαξηεζία επί ίζνηο φξνηο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. πγθεθξηκέλα, νη ηνκείο δξάζεο πνπ πξνβιέπνληαη είλαη: Δπέιηθηεο ξπζκίζεηο εξγαζίαο ηφζν γηα άλδξεο φζν θαη γηα γπλαίθεο, κηα πνπ ε ρξήζε ηνπο θπξίσο απφ γπλαίθεο δεκηνπξγεί δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θχισλ κε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε θαη νηθνλνκηθή αλεμαξηεζία ησλ γπλαηθψλ. 96 Πξφθεηηαη γηα ηελ θαηεπζπληήξηα γξακκή 18. Βι. Απόθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 12 εο Ηνπιίνπ 2005 γηα ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ησλ πνιηηηθώλ απαζρόιεζεο ησλ θξαηώλ κειώλ, 2005/600/ΔΚ, L 205, ζζ θαη ηελ Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο, Integrated Guidelines for Growth and Jobs ( ), ηεο 11 εο Γεθεκβξίνπ 2007, COM(2007) 803, ζζ

55 Αχμεζε ησλ ππεξεζηψλ θξνληίδαο θαη βειηίσζε ηεο πνηφηεηάο ηνπο, ψζηε λα δηεπθνιπλζεί, φρη απιψο ε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, αιιά λα αληηκεησπηζηεί θαη ε δεκνγξαθηθή γήξαλζε. Καιχηεξεο πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο ηφζν γηα άλδξεο φζν θαη γηα γπλαίθεο, πνπ λα ζηνρεχνπλ ζηελ ελζάξξπλζε ησλ αλδξψλ γηα αλάιεςε νηθνγελεηαθψλ επζπλψλ, θαη εηδηθφηεξα κε θίλεηξα γηα ηε ιήςε γνληθήο άδεηαο απφ ηνπο παηέξεο 97. ηελ Δαξηλή χλνδν Κνξπθήο (2006), ην πκβνχιην ππνγξάκκηζε ηελ αλάγθε γηα ζπκθηιίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, σο κέζν επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηεο αλαζεσξεκέλεο Ληζαβφλαο (2005) γηα νηθνλνκηθή αλάπηπμε, επεκεξία θαη αληαγσληζηηθφηεηα, θαη πηνζέηεζε ην Δπξσπατθό ύκθσλν γηα ηελ Ηζόηεηα ησλ Φύισλ 98. Ζ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ είλαη αληηθείκελν θαη ηεο Κνηλσληθήο Αηδέληαο , ζηνλ άμνλα γηα «κηα πην αιιειέγγπα θνηλσλία: ίζεο επθαηξίεο γηα όινπο» θαη εηδηθφηεξα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ. Λφγνο γίλεηαη θαη ζηελ αλαλεσκέλε Κνηλσληθή Αηδέληα 100, φπνπ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ε Δπηηξνπή δίλεη έκθαζε ζηελ ελζσκάησζε ηεο δηάζηαζεο ησλ θχισλ ζηηο πνιηηηθέο ηεο, ζηελ παξαθνινχζεζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ Υάξηε Πνξείαο θαη ησλ ζηφρσλ ηεο «Βαξθειψλεο» ζρεηηθά κε ηε δηαζεζηκφηεηα ππνδνκψλ παηδηθήο θξνληίδαο, ελψ ζα εμεηαδφηαλ θαη ην ελδερφκελν θαηάζεζεο λνκνζεηηθψλ πξνηάζεσλ αλαθνξηθά κε ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Σέινο, νη Δπξσπαίνη θνηλσληθνί εηαίξνη (UNICE, UEAPME, CEEP θαη CESΗ) πηνζέηεζαλ ζηελ Δαξηλή χλνδν Κνξπθήο ηνπ 2005 έλα «Πιαίζην Γξάζεσλ γηα ηελ 97 Οη άιιεο 4 πξνηεξαηφηεηεο πνπ ζέηεη ν Υάξηεο Πνξείαο είλαη ε ίζε εθπξνζψπεζε ζηε ιήςε απνθάζεσλ, ε εμάιεηςε φισλ ησλ κνξθψλ βίαο κε βάζε ην θχιν, ε εμάιεηςε ησλ ζηεξεφηππσλ ησλ θχισλ θαη ε πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ ζηηο εμσηεξηθέο θαη αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο. Βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε Δπηηξνπήο ηεο 1 εο Μαξηίνπ 2006 ζην πκβνχιην, ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ζηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, Υάξηεο πνξείαο γηα ηελ ηζόηεηα κεηαμύ γπλαηθώλ θαη αλδξώλ Βι. πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ζηηο Βξπμέιιεο Μαξηίνπ 2006, παξάγξαθν 40. Σν Δπξσπατθφ χκθσλν γηα ηελ Ηζφηεηα ησλ δχν Φχισλ βξίζθεηαη ζπλεκκέλν ζηα ζπκπεξάζκαηα, Παξάξηεκα ΗΗ. 99 Βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο 9 εο Φεβξνπαξίνπ 2005 ηεο Δπηηξνπήο, Κνηλσληθή Αηδέληα. 100 Βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε Δπηηξνπήο ηεο 2αο Φεβξνπαξίνπ 2008 ζην πκβνχιην, ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ζηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, Αλαλεσκέλε Κνηλσληθή Αηδέληα: Δπθαηξίεο, Πξόζβαζε θαη Αιιειεγγύε ζηελ Δπξώπε ηνπ 21 νπ αηώλα. 55

56 πξνώζεζε ηεο ηζόηεηαο ησλ θύισλ» θαη δεζκεχηεθαλ γηα ηε ιήςε ζρεηηθψλ κέηξσλ. Μεηαμχ ησλ θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ ηεο δξάζεο ηνπο ήηαλ θαη ε πξνψζεζε ηεο ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο κέζα απφ ηξεηο άμνλεο: Πξνψζεζε επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ηφζν γηα ηηο γπλαίθεο φζν θαη ηνπο άλδξεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πξφβιεςεο αδεηψλ, κε ηξφπν ψζηε λα κελ απνδπλακψλεηαη καθξνπξφζεζκα ε ζέζε ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Πξνψζεζε πην ηζφξξνπσλ ελαιιαθηηθψλ γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. πκκεηνρή ζηελ πξνζπάζεηα ησλ δεκφζησλ αξρψλ γηα αχμεζε πνηνηηθψλ δνκψλ θχιαμεο γηα ηα παηδηά θαη εμεχξεζε ηξφπσλ γηα παξνρή επαξθψλ ηδησηηθψλ ππεξεζηψλ βνήζεηαο θαη νίθνλ ή θχιαμεο. Ζ δέζκεπζε απηή αθνξνχζε θαη ηηο αληίζηνηρεο νξγαλψζεηο ηνπ θάζε θξάηνπο κέινπο Κνηλνηηθό δίθαην Ζ ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο απνηειεί αληηθείκελν λνκηθήο θαηνρχξσζεο ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ. Βαζηθέο δηαηάμεηο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζέκα απηφ είλαη 102 : Οδεγία 96/34/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 3 εο Ηνπλίνπ 1996 ζρεηηθά κε ηε ζπκθσλία-πιαίζην γηα ηε γνληθή άδεηα, πνπ ζπλήθζε απφ ηηο UNICE, CEEP θαη CES. Οδεγία 92/85/ΔΟΚ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 19 εο Οθησβξίνπ 1992 ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή κέηξσλ πνπ απνβιέπνπλ ζηε βειηίσζε ηεο πγείαο θαη ηεο αζθάιεηαο θαηά ηελ εξγαζία ησλ εγθχσλ, ιερψλσλ θαη γαινπρνπζψλ εξγαδνκέλσλ. Απφθαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ηεο 24 εο Φεβξνπαξίνπ 1994 ζρεηηθά κε κέηξα πνπ επλννχλ ηνπο ειηθησκέλνπο. 101 Βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Première Étape de la Consultation des Partenaires Sociaux Européens sur la Conciliation de la Vie Professionnelle, de la Vie Privée et de la Vie Familiale, Βξπμέιιεο, , ζ Βι. Φ. Μειηψλε θαη Θ. Εέεο, «Ννκνζεηηθφ Πιαίζην γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο» ζην Μειηψλε θαη Εέεο (επηκέιεηα) Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ ζζ

57 Οδεγία ηνπ πκβνπιίνπ 97/81/ΔΚ ηεο 15 εο Γεθεκβξίνπ 1997 ζρεηηθά κε ηε ζπκθσλία-πιαίζην γηα ηελ εξγαζία κεξηθήο απαζρφιεζεο, πνπ ζπλήθζε απφ ηηο UNICE, CEEP θαη CES. Οδεγίεο ηνπ πκβνπιίνπ 93/104/ΔΚ 103 ηεο 23 εο Ννεκβξίνπ 1993 θαη 2003/88/ΔΚ ηεο 4 εο Ννεκβξίνπ 2003, ζρεηηθά κε νξηζκέλα ζηνηρεία ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, πνπ νξίδνπλ ηηο 48 ψξεο εξγαζίαο ηελ εβδνκάδα. Οδεγίεο ηνπ πκβνπιίνπ 2000/43/ΔΚ ηεο 29 εο Ηνπλίνπ 2000 θαη 2000/78/ΔΚ ηεο 27 εο Ννεκβξίνπ 2000 γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο εξγαζίαο, γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ιφγσ θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο θαζψο θαη ιφγσ ζξεζθεπηηθψλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ. Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 20 εο Γεθεκβξίνπ 2000 γηα ηε ζέζπηζε πξνγξάκκαηνο ζρεηηθά κε ηελ θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ ηζφηεηα κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ( ) 104. Φήθηζκα ηνπ πκβνπιίνπ θαη ησλ Τπνπξγψλ Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, ζην πιαίζην ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 29 εο Ηνπλίνπ 2000, ζρεηηθά κε ηελ ηζφξξνπε ζπκκεηνρή γπλαηθψλ θαη αλδξψλ ζηελ επαγγεικαηηθή θαη νηθνγελεηαθή δσή. χζηαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 31 εο Μαξηίνπ 1992 ζρεηηθά κε ηε θχιαμε ησλ παηδηψλ. Ο Κνηλνηηθφο Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Κνηλσληθψλ Γηθαησκάησλ ησλ Δξγαδνκέλσλ ηεο 19 εο Γεθεκβξίνπ Ο Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ηεο 7 εο Γεθεκβξίνπ Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο έρεη επίζεο ζέζεη θάπνηνπο θαλφλεο, φπσο: 103 Ζ ελ ιφγσ Οδεγία πνπ ηξνπνπνηήζεθε απφ ηελ Οδεγία ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ 2000/34/ΔΚ ηεο 22 εο Ηνπλίνπ 2000, ψζηε λα θαιπθζνχλ νη ηνκείο θαη νη δξάζεηο πνπ εμαηξνχληαλ. 104 Έλαο απφ ηνπο ζηφρνπο ηεο θνηλνηηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ ( ) ήηαλ ε πξνψζεζε ηεο ίζεο πξφζβαζεο γπλαηθψλ θαη αλδξψλ ζηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα θαη ε παξαθνινχζεζε ηεο εθαξκνγήο ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο ζην ζέκα. 105 ην Υάξηε ζπλίζηαηαη κεηαμχ άιισλ θαη ε αλάπηπμε κέηξσλ πνπ ζα επηηξέπνπλ ζε άληξεο θαη γπλαίθεο λα ζπλδπάδνπλ επθνιφηεξα ηηο νηθνγελεηαθέο θαη επαγγεικαηηθέο επζχλεο ηνπο. 106 ηνλ ελ ιφγσ Υάξηε δηαθεξχζζεηαη ε πξνζηαζία ησλ εξγαδνκέλσλ απφ απφιπζε γηα ιφγνπο πνπ ζπλδένληαη κε ηε κεηξφηεηα, θαζψο θαη ην δηθαίσκα γηα ακεηβφκελε άδεηα κεηξφηεηαο θαη γνληθήο άδεηαο, ψζηε λα κπνξνχλ λα ζπλδπάζνπλ ηελ νηθνγελεηαθή κε ηελ επαγγεικαηηθή δσή. 57

58 Ο Δπξσπατθφο Κνηλσληθφο Υάξηεο ηεο 18 εο Οθησβξίνπ χζηαζε ηεο 19 εο Ηνπλίνπ 1996 ζρεηηθά κε ην ζπλδπαζκφ ηεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηελ Δπηηξνπή Τπνπξγψλ ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. Σα παξαπάλσ λνκνζεηήκαηα, δεζκεπηηθνχ ή κε ραξαθηήξα, νξηνζεηνχλ ην πιαίζην δξάζεο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ αλαθνξηθά κε δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο ζπκθηιίσζεο. 3.3 Δζληθό επίπεδν ε εζληθφ επίπεδν, ε πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο δηαζθαιίδεηαη ζπληαγκαηηθά ζην άξζξν 21 1, φπνπ νξίδεηαη φηη ε νηθνγέλεηα, ν γάκνο, ε κεηξφηεηα θαη ε παηδηθή ειηθία πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ Πνιηηεία. Δπηπιένλ, ε ηζφηεηα ησλ θχισλ ζεκειηψλεηαη ζπληαγκαηηθά ζην άξζξν 4 2, σο εηδηθφηεξε έθθαλζε ηεο γεληθήο αξρήο ηεο ηζφηεηαο. ε απηφ ην πιαίζην, ζεκείν αλαθνξάο απνηειεί ν Ν. 1329/83, κε ηνλ νπνίν εθζπγρξνλίζηεθε ην Οηθνγελεηαθφ Γίθαην θαη νξίζηεθε κεηαμχ άιισλ ε νηθνγέλεηα ηεο ηζφηεηαο, έλαληη ηεο παηξηαξρηθήο, φπνπ θαη νη δχν ζχδπγνη ππνρξεψλνληαη λα ζπκβάιινπλ αλάινγα κε ηηο δπλάκεηο ηνπο ζηηο νηθνγελεηαθέο αλάγθεο 108. Ο δξφκνο πνπ άλνημε κε απηή ηε δηάηαμε γηα ηελ ίζε κεηαρείξηζε αλδξψλ θαη γπλαηθψλ δηεπξχλζεθε κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, κε ην άξζξν 116 2, βάζεη ηνπ νπνίνπ δελ απνηειεί δηάθξηζε ιφγσ θχινπ ε ιήςε ζεηηθψλ κέηξσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ, ελψ ην θξάηνο κεξηκλά γηα ηελ άξζε ησλ αληζνηήησλ πνπ πθίζηαληαη ζηελ πξάμε, ηδίσο ζε βάξνο ησλ γπλαηθψλ. Οη παξαπάλσ ζπληαγκαηηθέο επηηαγέο, αιιά θαη ην θνηλνηηθφ δίθαην ζρεηηθά κε ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ αλάγθε ζπκθηιίσζεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο απνηππψλνληαη ζηελ εζληθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ απαζρφιεζε, ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ θαη ηελ θνηλσληθή έληαμε, φπνπ γίλεηαη αλαθνξά παξαθάησ. 107 ην Υάξηε αλαγλσξίδεηαη ην δηθαίσκα εηδηθήο πξνζηαζίαο ησλ εξγαδφκελσλ γπλαηθψλ, θαζψο θαη ην δηθαίσκα ηεο νηθνγέλεηαο γηα θαηάιιειε λνκηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή πξνζηαζία. 108 Βι. Κνξσλαίνπ, φπ.π., ζζ

59 3.3.1 Δζληθά ηξαηεγηθά Κείκελα Ζ εζληθή πνιηηηθή γηα ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο απνηππψζεθε ζηα εηήζηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε (ΔΓΑ ), βάζεη ησλ ηεζζάξσλ ππιψλσλ πνπ έζεζε ε ΔΑ. Δηδηθφηεξα ν 4 νο ππιψλαο «ησλ ίζσλ επθαηξηώλ» ησλ ΔΓΑ, δηέπεηαη απφ ηξεηο βαζηθέο αξρέο: α) ηελ ελζσκάησζε ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ ζε φιεο ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ησλ ηξηψλ πξψησλ ππιψλσλ β) ηε κείσζε ηνπ ράζκαηνο κεηαμχ ησλ θχισλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη γ) ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο κέζσ δνκψλ θξνληίδαο γηα παηδηά θαη ειηθησκέλνπο κε ζθνπφ ηε δηεπθφιπλζε ηεο εηζφδνπ θαη παξακνλήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Σα εηήζηα ΔΓΑ, αληηθαηαζηάζεθαλ ζηελ πνξεία κε ηα ηξηεηή Δζληθά Πξνγξάκκαηα Μεηαξξπζκίζεσλ (ΔΠΜ). ην ηξέρνλ ΔΠΜ ( ) 109, βαζηθνί ζηφρνη αλαδεηθλχνληαη ε ελίζρπζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Γηα ηελ επίηεπμε απηψλ πξνβιέπεηαη ε πηνζέηεζε δξάζεσλ γηα ηελ «ελίζρπζε ηεο απαζρόιεζεο ησλ γπλαηθώλ θαη ηελ πξνώζεζε ηεο ηζόηηκεο πξόζβαζεο ζε απηήλ», κε ηε ιήςε, κεηαμχ άιισλ, κέηξσλ γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθψλ θαη νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ, ψζηε λα πξνσζεζεί ε έληαμε θαη παξακνλή ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δπηπιένλ, σο ζηφρνο ηίζεηαη ε «κείσζε ηνπ θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ θαη ε βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο», ψζηε λα αμηνπνηείηαη ζην ζχλνιφ ηνπ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο ρψξαο. ην πιαίζην απηφ θαη βάζεη ησλ ζπζηάζεσλ πνπ έγηλαλ απφ ηελ Δπηηξνπή, πξνβιέπεηαη ε ιήςε θαη ζπλέρηζε κέηξσλ φπσο: Δλίζρπζε ηεο ππάξρνπζαο δνκήο ππνζηεξηθηηθψλ κνλάδσλ θαη δηεχξπλζε απηψλ κε θίλεηξα γηα ηελ αλάπηπμε ππεξεζηψλ παηδηθήο θξνληίδαο απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. ρεδηαζκφο θαη πινπνίεζε εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε νινήκεξα ζρνιεία. Δλίζρπζε θαη βειηίσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηηο επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο Βι. Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό Πξόγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ Αλάπηπμε θαη ηελ Απαζρόιεζε , ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ ππνπξγείνπ εκαληηθή παξάκεηξνο πάλησο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο κεξηθήο, αιιά θαη ηεο εθ πεξηηξνπήο απαζρφιεζεο είλαη ε εμνκνίσζε ησλ εκεξψλ εξγαζίαο ζε απηέο ηηο κνξθέο απαζρφιεζεο κε εκέξεο εξγαζίαο ζε θαζεζηψο πιήξνπο απαζρφιεζεο γηα ηε ζεκειίσζε ζπληαμηνδνηηθνχ δηθαηψκαηνο. Βι. 59

60 Χο πξνο ηελ πνιηηηθή γηα ηελ ηζφηεηα, ηελ πεξίνδν εθαξκφζηεθε ην Δζληθό Πξόγξακκα Γξάζεο γηα ηελ Ηζόηεηα ( ). Οη ζηξαηεγηθνί ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ ήηαλ: ε ηζφηεηα κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηελ νηθνλνκηθή δσή, ε ίζε ζπκκεηνρή θαη εθπξνζψπεζε ζηνλ νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ ηνκέα, ε ίζε πξφζβαζε ζηελ εθαξκνγή ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ γηα άλδξεο θαη γπλαίθεο θαη ε αιιαγή ηνπ ξφινπ θαη ησλ ζηεξεφηππσλ γηα ηα δχν θχια 111. Σν Πξφγξακκα απηφ αληηθαηαζηάζεθε πξηλ ηελ νινθιήξσζή ηνπ, ην 2004 κε ην «Δζληθέο Πξνηεξαηόηεηεο Πνιηηηθήο θαη Άμνλεο Γξάζεο γηα ηελ Ηζόηεηα ησλ Φύισλ ( )», φπνπ ηα ζέκαηα ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ ζπλδένληαη κε ηηο εζληθέο πξνηεξαηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε, ηελ απαζρφιεζε, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. ην πλεχκα απηφ, έκθαζε δφζεθε, κεηαμχ άιισλ, ζηελ αχμεζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο θαη ζηελ θαηαπνιέκεζε ησλ ζηεξεφηππσλ κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο 112. Ζ πνιηηηθή γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε, ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηηο δξάζεηο γηα ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, απνηππψλεηαη ζηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε (ΔΓΔλ). Έηζη, ζην ΔΓΔλ , νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο αθνξνχλ ζηελ ελίζρπζε, πνιιαπιαζηαζκφ θαη εθζπγρξνληζκφ ησλ κνλάδσλ θνηλσληθήο θξνληίδαο, ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παηδηθήο θηψρεηαο θαη ηελ ελίζρπζε ησλ νηθνγελεηψλ κε ρακειφ εηζφδεκα θαη ησλ πνιχηεθλσλ. Γηα ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ ζηφρσλ, ην ζρέδην πξνέβιεπε -πέξα ησλ ξπζκίζεσλ θνξνινγηθήο θαη επηδνκαηηθήο πνιηηηθήο- ηε ιεηηνπξγία Κέληξσλ Γεκηνπξγηθήο Απαζρφιεζεο θαη νινήκεξσλ ζρνιείσλ γηα ηε δεκηνπξγηθή απαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κεηά ην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ σξαξίνπ, θαζψο θαη ηε θχιαμε παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζε βξεθνλεπηαθνχο θαη παηδηθνχο ζηαζκνχο. ην ίδην πλεχκα θηλείηαη θαη ην ΔΓΔλ , φπνπ βαζηθή πξνηεξαηφηεηά ηνπ είλαη ε ελίζρπζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο, ηεο νηθνγέλεηαο θαη ησλ ειηθησκέλσλ. Ζ πξνψζεζε ηεο ελαξκφληζεο νηθνγέλεηαο θαη εξγαζίαο κέζσ ηεο δηεχξπλζεο θαη πνηνηηθήο αλαβάζκηζεο ησλ δνκψλ θνηλσληθήο θξνληίδαο, θαη ε Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό Πξόγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ Αλάπηπμε θαη ηελ Απαζρόιεζε , φπ.π., ζζ Βι. Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, Γεληθή Γξακκαηεία Γηαρείξηζεο Κνηλνηηθψλ θαη άιισλ Πφξσλ, Δηδηθή Τπεξεζία πληνληζκνχ θαη Παξαθνινχζεζεο Γξάζεσλ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ, Οδεγόο Δθαξκνγήο, φπ.π., ζ Βι. Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, 6 ε Δζληθή Έθζεζε ηεο Διιάδαο πεξίνδνο , πξνο ηελ Δπηηξνπή ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Δμάιεηςε ησλ Γηαθξίζεσλ θαηά ησλ Γπλαηθώλ, Αζήλα, Ηνχληνο 2005, ζζ. 22-επ. 60

61 βειηίσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηηο γνληθέο άδεηεο απνηεινχλ ηνκείο πξνηεξαηφηεηαο 113. Γηα ηελ επφκελε πξνγξακκαηηθή πεξίνδν, ε εζληθή ζηξαηεγηθή έρεη απνηππσζεί ζην Δζληθό ηξαηεγηθό Πιαίζην Αλαθνξάο (ΔΠΑ) , ην νπνίν ζπλερίδεη ην έξγν ηνπ Γ Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ ηήξημεο 114. Πην ζπγθεθξηκέλα, δηαηππψλεηαη σο εηδηθφο ζηφρνο, κεηαμχ άιισλ, ε ελίζρπζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο θαη ε πξνψζεζε ηεο ηζφηηκεο πξφζβαζεο θαη εμέιημεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ γπλαηθψλ κε ηε ζπλέρηζε επελδχζεσλ γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηελ αχμεζε ηεο δηαζεζηκφηεηαο ησλ γπλαηθψλ 115. Δπίζεο, εηζάγεηαη ε νπηηθή ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ (gender mainstreaming) ζηηο ηνκεαθέο θαη πεξηθεξεηαθέο πνιηηηθέο, ελψ ε πνιηηηθή ηζφηεηαο ζα βαζίδεηαη ζηελ πξνψζεζε «ζεηηθώλ δξάζεσλ» θαη ζηνρεπκέλσλ κέηξσλ ππνζηήξημεο ησλ γπλαηθψλ 116. Οη ζηφρνη απηνί βξίζθνληαη ζε ζπλέξγεηα κε ηνλ εηδηθφ ζηφρν γηα ηε «δηαζθάιηζε ηεο ηζόηηκεο πξόζβαζεο όισλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ πξόιεςε θαηλνκέλσλ πεξηζσξηνπνίεζεο θαη απνθιεηζκνύ» κε παξεκβάζεηο γηα εππαζείο θνηλσληθέο νκάδεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζπγθαηαιέγνληαη νη κνλνγνλετθέο θαη πνιχηεθλεο νηθνγέλεηεο Βι. Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, Δζληθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε (ΔΓΔλ) θαη ΔΓΔλ ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ ππνπξγείνπ ην Γ ΚΠ είρε ηεζεί, κεηαμχ άιισλ, ε πξνψζεζε ίζσλ επθαηξηψλ κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ σο νξηδφληηα αξρή δηακφξθσζεο πνιηηηθήο, θαη ε ιήςε ζεηηθψλ δξάζεσλ γηα ηε βειηίσζε ηεο πξφζβαζεο θαη ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Γξάζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο θαη εκκέζσο γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο αλαπηπρζήθαλ κεηαμχ άιισλ ζηα ΔΠ «Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε θαη Απαζρφιεζε» θαη «Δθπαίδεπζε θαη Αξρηθή Καηάξηηζε». ην πξψην πξνβιέπεηαη ε ίδξπζε «βξεθνλεπηαθψλ ζηαζκψλ ζηηο επηρεηξήζεηο» (Μέηξν 5.1) θαη ζην δεχηεξν παξεκβάζεηο γηα ηε «ιεηηνπξγία νινήκεξνπ ζρνιείνπ» (Μέηξν 5.1). Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ε «νξγάλσζε επνρηαθψλ βξεθνλεπηαθψλ ζηαζκψλ γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ αγξνηηθψλ νηθνγελεηψλ ζε θξίζηκεο θαιιηεξγεηηθέο πεξηφδνπο» ηνπ ΔΠ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο (Μέηξν 7.4.). Όιεο νη παξεκβάζεηο επλννχλ ηνπο εξγαδφκελνπο γνλείο. Βι. Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, Γεληθή Γξακκαηεία Γηαρείξηζεο Κνηλνηηθψλ θαη άιισλ Πφξσλ, Δηδηθή Τπεξεζία πληνληζκνχ θαη Παξαθνινχζεζεο Γξάζεσλ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ, Οδεγόο Δθαξκνγήο, φπ.π., ζζ θαη Πξφθεηηαη γηα εηδηθφ ζηφρν πνπ ππάγεηαη ζην γεληθφ ζηφρν 8 «Γηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ απαζρφιεζε». Βι. Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό ηξαηεγηθό Πιαίζην Αλαθνξάο , φπ.π., ζζ Πξφθεηηαη γηα εηδηθνχο ζηφρνπο πνπ ππάγνληαη ζην γεληθφ ζηφρν 11 «Αλάδεημε ηνπ νηθνλνκηθνχ, θνηλσληθνχ θαη αλαπηπμηαθνχ ραξαθηήξα ησλ ζεκάησλ ηζφηεηαο ησλ θχισλ κε ηελ άκεζε ζχλδεζή ηνπο κε ηηο θπξίαξρεο εζληθέο πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο (αλάπηπμε, απαζρφιεζε, θνηλσληθή ζπλνρή)». ην ίδην, φπ.π., ζζ Πξφθεηηαη γηα ην γεληθφ ζηφρν 9 «Πξνψζεζε ηεο θνηλσληθήο ελζσκάησζεο». Οη παξεκβάζεηο απηέο ζπκβάιινπλ ζηηο ΚΚΓ «Πξνζέθιπζε θαη δηαηήξεζε πεξηζζφηεξσλ αλζξψπσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη εθζπγρξνληζκφο ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο» θαη «Βειηίσζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ θαη αχμεζε ηεο επειημίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο» θαη ζηηο ΟΚΓ 17, 18, 19 θαη 21. ην ίδην, φπ.π., ζζ

62 Μεηά ηελ παξνπζίαζε ησλ ζηξαηεγηθψλ θεηκέλσλ, ζα αλαθεξζνχκε ζην ζρεηηθφ ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο Σν ζεζκηθό πιαίζην γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο Οξφζεκν γηα ηε δηακφξθσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ αλαθνξηθά κε ην δήηεκα ηεο ζπκθηιίσζεο, απνηειεί ν Ν. 1483/84 «Πξνζηαζία θαη δηεπθνιχλζεηο γηα εξγαδφκελνπο κε νηθνγελεηαθέο επζχλεο», κε ηνλ νπνίν ελζσκαηψζεθε ζηελ εζληθή έλλνκε ηάμε ε πλζήθε 156 ηνπ Γηεζλνχο Γξαθείνπ Δξγαζίαο 118. Πέξα απηνχ, ππάξρεη κηα ζεηξά λνκνζεηηθψλ παξεκβάζεσλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο πνπ απνηεινχλ ζεηηθά βήκαηα γηα ηελ ελαξκφληζε εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο Μέηξα γηα ηε δηεπζέηεζε ηνπ ρξόλνπ εξγαζίαο Ο ρξφλνο εξγαζίαο θαη ε νξγάλσζή ηνπ απνηεινχλ έλα απφ ηα βαζηθά πξνβιήκαηα γηα ηελ ελαξκφληζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο. Σν άθακπην πιήξεο σξάξην δελ αθήλεη πάληα πεξηζψξηα, ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ νη εξγαδφκελνη ζηηο απαηηήζεηο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ ξεπζηφηεηα. Ρπζκίζεηο πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί ζηελ Διιάδα θαη πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ιεηηνπξγήζνπλ ζεηηθά πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή είλαη: Δηζαγσγή επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο: o Ζ κεξηθή απαζρφιεζε 119. Όιεο νη δηαηάμεηο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ηζρχνπλ, θαη αλαινγία, θαη γηα ηνπο κεξηθψο απαζρνινχκελνπο, κε εμαίξεζε ηε ρνξήγεζε άδεηαο άλεπ απνδνρψλ γηα αζζέλεηα εμαξηεκέλσλ κειψλ. Δπίζεο, αλ έρνπλ πξνζιεθζεί ή ζηξαθεί ζηελ κεξηθή απαζρφιεζε γηα νηθνγελεηαθνχο ιφγνπο, ν εξγνδφηεο δελ 118 Σν 1988 επεθηάζεθε θαη ζην δεκφζην ηνκέα κε ην ΠΓ 193/ Ζ κεξηθή απαζρφιεζε ζεζκνζεηήζεθε ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα κε ην Ν. 1892/90, ελψ θίλεηξα γηα ηελ ελζάξξπλζή ηεο δφζεθαλ κε ην Ν. 2874/00. Όζνλ αθνξά ην δεκφζην ηνκέα, ν Ν. 2639/98 εηζήγαγε ηε κεξηθή απαζρφιεζε γηα βνεζεηηθέο εξγαζίεο. Δλ ζπλερεία, κε ην Ν. 3174/03 εηζήρζε ε κεξηθή απαζρφιεζε ζηνπο ΟΣΑ θαη ην Γεκφζην γηα ηελ θάιπςε αλαγθψλ θνηλσληθνχ ραξαθηήξα θαη ηέινο, κε ην Ν. 3250/04 εηζήρζε ε κεξηθή απαζρφιεζε ζε Γεκφζην, ΟΣΑ θαη ΝΠΓΓ γηα πξνζσπηθφ κε ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ. 62

63 κπνξεί λα ηνπο απαζρνιήζεη ππεξσξηαθά, ελψ έρνπλ δηθαίσκα ζε πιήξε απαζρφιεζε εθφζνλ ππάξρεη ηέηνηα ζέζε εξγαζίαο 120. o Ζ ηειεξγαζία 121. o Δηαηξείεο Πξνζσξηλήο Απαζρφιεζεο 122, κε ηηο νπνίεο εηζήρζεθε ζηελ Διιάδα ν ζεζκφο ηνπ δαλεηζκνχ εξγαδφκελσλ ζε επηρεηξήζεηο. o Θεζκνζέηεζε ηεο εθ πεξηηξνπήο απαζρφιεζεο, ηεο δηαιείπνπζαο απαζρφιεζεο, ηεο ζχκβαζεο έξγνπ θαη ηεο ζχκβαζεο παξνρήο ππεξεζηψλ 123. o Γηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζε εηήζηα βάζε, κε κείσζε ηνπ κέζνπ ζπκβαηηθνχ εβδνκαδηαίνπ ρξφλνπ εξγαζίαο απφ 40 ζε 38 ψξεο 124. ηήξημε νηθνγέλεηαο θαη ελίζρπζε γπλαηθείαο απαζρφιεζεο. o Ηδησηηθφο ηνκέαο: Πξνβιέπεηαη ε πξνψζεζε λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο γηα ηελ θαηαβνιή ηνπ εκεξνκηζζίνπ αλεηδίθεπηνπ εξγάηε θαη ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ απφ ην Γηαλεκεηηθφ Λνγαξηαζκφ Οηθνγελεηαθψλ Δπηδνκάησλ Μηζζσηψλ ζηνπο εξγαδφκελνπο πνπ ιακβάλνπλ ηε γνληθή άδεηα αλαηξνθήο άλεπ απνδνρψλ. Δπίζεο, πξνβιέπεηαη ε πξνψζεζε δξάζεσλ γηα ηελ αλαπιήξσζε, κε αλέξγνπο, εξγαδνκέλσλ γπλαηθψλ θαηά ην ρξφλν απνπζίαο κε άδεηα κεηξφηεηαο, κέζσ ηνπ Λνγαξηαζκνχ γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηελ Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε 125. o Γεκφζηνο ηνκέαο: Με ηηο ξπζκίζεηο γηα ηε κεξηθή απαζρφιεζε ζε Γεκφζην, ΟΣΑ θαη ΝΠΓΓ, ιήθζεθαλ ζεηηθά κέηξα γηα ηελ πξφζιεςε κεηέξσλ κε αλήιηθα παηδηά θαη γνλέσλ κε ηξία ηέθλα θαη πάλσ (πνζφζησζε 10% γηα θάζε θαηεγνξία) 126. Δπίζεο, αλ γηα ηελ πιήξσζε 120 Βι. Μειηψλε θαη Εέεο, «Ννκνζεηηθφ Πιαίζην, φπ.π., ζζ Πάλησο, ε κεξηθή απαζρφιεζε, φπσο θαη άιιεο επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο δελ είλαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλεο ζηελ Διιάδα. εκεηψλεηαη, φηη κφιηο 8,5 ησλ εξγαδφκελσλ γπλαηθψλ είλαη κεξηθψο απαζρνινχκελεο ζηελ Διιάδα, ελψ ην πνζνζηφ θηάλεη ζην 75% ζηελ Οιιαλδία. Βι. Br. Burchell, C. Fagan, C. O Brien, M. Smith, Working Conditions in the European Union: The Gender Perspective, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007, ζ Ζ ηειεξγαζία ζεζκνζεηήζεθε ζηελ Διιάδα κε ην Ν. 2639/98. Βι. Γ. Βιαζζφπνπινο, Σειεξγαζία, Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα 2005, ζζ Δπηπιένλ, ζηελ ΔΓΔ γίλεηαη αλαθνξά ζηελ ηειεξγαζία ζην άξ. 4 θαη πξνζαξηήζεθε «πκθσλία-πιαίζην γηα ηελ ηειεξγαζία» σο Πξνζάξηεκα Β. 122 Βι. Ν. 2936/ Βι. Ν. 2639/ Βι. Ν. 2874/00 θαη Ν. 3385/ Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. Ν. 3250/04 θαη Ν. 3454/06. 63

64 ζέζεσλ κέζσ ΑΔΠ ππάξρνπλ άγακεο κεηέξεο απηέο κνξηνδνηνχληαη γηα θάζε πξνζηαηεπφκελν παηδί ηνπο 127. o Μείσζε εξγνδνηηθψλ εηζθνξψλ ζε πεξηπηψζεηο πξνζιήςεσλ κεηέξσλ κε αλήιηθα ηέθλα θαη αλέξγσλ γηα ηελ πξνζσξηλή αληηθαηάζηαζε εγθχσλ εξγαδνκέλσλ Άδεηεο γηα ηε δηεπθόιπλζε εξγαδνκέλσλ κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεώζεηο ην πεδίν ησλ αδεηψλ γηα εξγαδφκελνπο κε νηθνγελεηαθέο επζχλεο πξνβιέπνληαη ηα εμήο: Μέηξα γηα ηε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο θαηά ηελ εξγαζία ησλ εγθύσλ, ιερώλσλ θαη γαινπρνπζώλ εξγαδνκέλσλ πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλεη ν εξγνδφηεο (απαγφξεπζε έθζεζεο εγθχνπ ζε θίλδπλν, κεηαθίλεζε εγθχνπ ζε ζέζε εκέξαο, απαιιαγή απφ ηελ εξγαζία γηα πξνγελλεηηθέο εμεηάζεηο) 129. Απαγόξεπζε απόιπζεο εγθύνπ αθφκα θαη έλα ρξφλν κεηά ηνλ ηνθεηφ (ή θαη γηα κεγαιχηεξε απνπζία γηα ιφγνπο πγείαο πνπ νθείινληαη ζηνλ ηνθεηφ ή ηελ θχεζε) 130. Άδεηα κεηξόηεηαο (θπνθνξίαο-ινρείαο). o Ηδησηηθφο ηνκέαο: Γηαξθεί ζπλνιηθά 17 εβδνκάδεο (8 εβδνκάδεο πξηλ ηνλ ηνθεηφ θαη 9 κεηά) 131. o Γεκφζηνο ηνκέαο: πλνιηθή δηάξθεηα 5 κήλεο (2 κήλεο πξηλ ηνλ ηνθεηφ θαη 3 κεηά). ε πεξίπησζε απφθηεζεο πέξαλ ηνπ 3 νπ παηδηνχ πξνζαπμάλεηαη ε άδεηα κεηά ηνλ ηνθεηφ 2 κήλεο. ε ππαιιήινπο πνπ πηνζεηνχλ παηδί ρνξεγείηαη 3κελε άδεηα, είηε κεηά ηελ πεξαίσζε ηεο δηαδηθαζίαο πηνζεζίαο είηε έλα κήλα πξηλ ηελ πηνζεζία εθφζνλ ην παηδί είλαη ειηθίαο έσο 6 εηψλ 132. Άδεηα ζειαζκνύ θαη θξνληίδαο παηδηνύ (κεησκέλν σξάξην). o Ηδησηηθφο ηνκέαο: Σελ άδεηα απηή ηε δηθαηνχηαη είηε ε κεηέξα είηε ν παηέξαο (εθφζνλ δελ θάλεη ρξήζε ε κεηέξα), θαζψο θαη νη άγακνη θαη 127 Βι. Ν. 2190/94, άξ. 17 παξ Βι. Ν. 3227/04, άξ. 2. Δληνχηνηο, ην άξζξν απηφ δελ ελεξγνπνηήζεθε. 129 Βι. ΠΓ 176/1997 θαη ΠΓ 41/ Βι. Ν. 1483/84, άξ. 15 θαη ΠΓ 176/97, άξ Βι. Δζληθή Γεληθή πιινγηθή χκβαζε Δξγαζίαο (ΔΓΔ) , άξ Βι. Ν. 3528/07, άξ. 52 θαη Ν. 3584/07, άξ

65 ζεηνί γνλείο 133. πλίζηαηαη ζηελ κεησκέλε απαζρφιεζε ηνπ δηθαηνχρνπ γηα νξηζκέλν δηάζηεκα κεηά ηε ιήμε ηεο άδεηαο ηνθεηνχ. Δλαιιαθηηθά θαη κε ζχκθσλε γλψκε ηνπ εξγνδφηε, ν/ε δηθαηνχρνο κπνξεί λα δεηήζεη ην κεησκέλν σξάξην σο ηζφρξνλε άδεηα κε απνδνρέο, εληφο ηεο πεξηφδνπ πνπ δηθαηνχηαη ην κεησκέλν σξάξην, θαη ρνξεγείηαη εθάπαμ ή ηκεκαηηθά. Ζ ζπγθεθξηκέλε άδεηα ζεσξείηαη θαη ακείβεηαη σο ρξφλνο εξγαζίαο 134. o Γεκφζηνο ηνκέαο 135 : Ο ρξφλνο εξγαζίαο ηνπ ππαιιήινπ κεηψλεηαη θαηά 2 ψξεο εκεξεζίσο, εθφζνλ έρεη ηέθλα κέρξη 2 εηψλ, θαη θαηά 1 ψξα γηα ηέθλα 2-4 εηψλ. Δλαιιαθηηθά, δηθαηνχηαη 9κελε άδεηα αλαηξνθήο κε απνδνρέο. Σν θαηά 1 ψξα κεησκέλν σξάξην ή ε άδεηα αλαηξνθήο πξνζαπμάλνληαη θαηά 6 κήλεο ή 1 κήλα αληίζηνηρα γηα γνλέα άγακν, ρήξν, δηαδεπγκέλν ή κε αλαπεξία 67% θαη πάλσ. ε πεξίπησζε 4 νπ ηέθλνπ, ην κεησκέλν σξάξην παξαηείλεηαη 2 αθφκα έηε. Αλ θαη νη δχν γνλείο είλαη ππάιιεινη, κε θνηλή ηνπο δήισζε θαζνξίδεηαη πνηνο απφ ηνπο δχν ζα θάλεη ρξήζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ ή πνηα ρξνληθά δηαδνρηθά δηαζηήκαηα ζα θάλεη ρξήζε ν θαζέλαο. Αλάινγε ξχζκηζε ηζρχεη θαη φηαλ ν έλαο απφ ηνπο δχν ζπδχγνπο εξγάδεηαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα (κε πιήξε ή κεξηθή απαζρφιεζε). Γνληθή άδεηα αλαηξνθήο άλεπ απνδνρώλ. o Ηδησηηθφο ηνκέαο: Πξνυπφζεζε είλαη ε ζπκπιήξσζε ελφο έηνπο ζηνλ ίδην εξγνδφηε θαη ρνξεγείηαη κεηά ην πέξαο ηεο άδεηαο κεηξφηεηαο θαη κέρξη ηε ζπκπιήξσζε ηεο ειηθίαο ησλ 3,5 εηψλ ηνπ παηδηνχ. Ζ δηάξθεηά ηεο κπνξεί λα θηάζεη ηνπο 3 ½ κήλεο γηα θάζε γνλέα θαη ηνπο 6 ζε πεξίπησζε κνλνγνλέα. Αλ δηθαηνχληαη απηή ηελ άδεηα θαη νη δχν γνλείο, ηφηε κε θνηλή ζπκθσλία θαζνξίδεηαη πνηνο απφ ηνπο δχν ζα ηε ρξεζηκνπνηήζεη πξψηνο θαη γηα πφζν δηάζηεκα. Σελ άδεηα απηή ηε δηθαηνχληαη θαη νη ζεηνί γνλείο. Ζ θαηαγγειία ζχκβαζεο ιφγσ ιήςεο απηήο ηεο άδεηαο είλαη άθπξε 136. Ζ αζθαιηζηηθή θάιπςε ηνπ εξγαδφκελνπ είλαη πιήξεο, επηβαξχλεηαη φκσο κε ην ζχλνιν ησλ εξγνδνηηθψλ θαη εξγαηηθψλ εηζθνξψλ. Σέινο, ν ρξφλνο ηεο γνληθήο 133 Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. ΔΓΔ , άξ. 6, ΔΓΔ , άξ Βι. Ν. 3528/07, άξ. 53 θαη Ν. 3584/07, άξ Βι. Ν. 2639/98, άξ

66 άδεηαο αλαηξνθήο ιακβάλεηαη ππφςε αλαθνξηθά κε ηα ζπληαμηνδνηηθά δηθαηψκαηα 137. o Γεκφζηνο ηνκέαο: Ζ άδεηα άλεπ απνδνρψλ κπνξεί λα είλαη δηάξθεηαο 24 κελψλ (αλ πξφθεηηαη γηα γέλλεζε 3 νπ ηέθλνπ, ηφηε νη ηξεηο κήλεο είλαη κε απνδνρέο θαη απνηεινχλ ρξφλν πξαγκαηηθήο δεκφζηαο ππεξεζίαο, αληίζεηα απφ ηνπο κήλεο άλεπ απνδνρψλ 138 ), ρνξεγείηαη άπαμ, ζπλνιηθά ή ηκεκαηηθά, ζηε ζηαδηνδξνκία ηνπ ππαιιήινπ θαη ρσξίο γλψκε ππεξεζηαθνχ ζπκβνπιίνπ γηα αλαηξνθή παηδηνχ σο θαη 6 εηψλ. Ζ ιήςε ησλ παξαπάλσ αδεηψλ δελ ζα πξέπεη λα επηζχξεη ππνβάζκηζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ελψ απαγνξεχεηαη ε θαηαγγειία ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο γηα ιφγνπο θχινπ θαη νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο 139. Δηδηθή άδεηα πξνζηαζίαο κεηξόηεηαο 140. Αθνξά εξγαδφκελεο κεηέξεο πνπ είλαη αζθαιηζκέλεο ζην ΗΚΑ-ΔΣΑΜ θαη ζπλίζηαηαη ζηε ρνξήγεζε 6κελεο άδεηαο κεηά ηε ιήμε ησλ δχν πξνεγνχκελσλ αδεηψλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ελ ιφγσ άδεηαο, ε κεηέξα ιακβάλεη απφ ηνλ ΟΑΔΓ κεληαίν πνζφ ίζν κε ηνλ θαηψηαην κηζζφ πνπ νξίδεηαη απφ ηελ ΔΓΔ. Άδεηα θξνληίδαο παηδηνύ ζε πεξίπησζε παξέλζεηεο κεηξόηεηαο. Οη γνλείο ζε απηή ηελ πεξίπησζε δηθαηνχληαη ηηο άδεηεο γηα ηε θξνληίδα θαη αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ ζαλ λα ήηαλ θπζηθνί γνλείο 141. Άδεηα κεηά απνδνρώλ κνλνγνλέα εξγαδόκελνπ. Πξφθεηηαη γηα ηε ρνξήγεζε 6 επηπιένλ εκεξψλ άδεηαο (8 γηα φζνπο έρνπλ απφ 3 παηδηά θαη πάλσ) απφ απηέο πνπ δηθαηνχληαη απφ άιιεο δηαηάμεηο, ζε γνλείο πνπ έρνπλ ρεξέςεη ή είλαη άγακνη θαη έρνπλ ηελ επηκέιεηα ηνπ παηδηνχ. Ζ άδεηα ρνξεγείηαη κέρξη ην 12 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ παηδηνχ, ηκεκαηηθά ή εθάπαμ ζε ζπλελλφεζε κε ηνλ εξγνδφηε 142. πκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο αλάδνρσλ γνλέσλ. Ζ ηζρχο ησλ δηαηάμεσλ ησλ ΔΓΔ θαη ησλ Γηαηηεηηθψλ Απνθάζεσλ πνπ 137 Βι. Ν. 1483/84, άξ. 6, Ν. 2335/95, άξ. 5 θαη Δγθ. ΗΚΑ 90/ εκεηψλεηαη φηη ε άδεηα απηή δελ αθνξά κφλν ηελ αλαηξνθή παηδηνχ αιιά κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γεληθά γηα ηδησηηθνχο ιφγνπο, κεηά απφ ζχκθσλε γλψκε ππεξεζηαθνχ ζπκβνπιίνπ. Βι. Ν. 3528/07, άξ. 51, Ν. 3584/07, άξ. 58 θαη απφθαζε αξηζ. ΓΗΓΑΓ/Φ.51/590/νηθ.14346/ ηνπ ΤΠΔ. 139 Βι. Ν. 1483/84, άξ. 5 θαη Ν. 3488/06, άξ Βι. Ν. 3655/08, άξ Βι. ΔΓΔ , άξ. 7, παξ. γ. 142 Βι. ΔΓΔ , άξ

67 αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηε δηεπθφιπλζε ησλ εξγαδφκελσλ γνλέσλ (ζεηψλ ή θπζηθψλ), επεθηείλεηαη θαη ζηνπο αλάδνρνπο γνλείο 143. Άδεηα γέλλεζεο ηέθλνπ. Ο εξγαδφκελνο παηέξαο δηθαηνχηαη 2 εκέξεο άδεηα κε απνδνρέο 144. Άδεηα απνπζίαο γηα αζζέλεηα εμαξηώκελσλ κειώλ. Πξφθεηηαη γηα άδεηα άλεπ απνδνρψλ πνπ ρνξεγείηαη απφ ηνλ εξγνδφηε ζηνλ εξγαδφκελν ζε πεξίπησζε αζζέλεηαο εμαξηψκελσλ παηδηψλ ή άιισλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο 145 θαη θηάλεη ηηο 6 εκέξεο (8 εκέξεο γηα δχν παηδηά θαη 14 γηα ηξία παηδηά θαη πάλσ) 146. Μπνξεί λα ιεθζεί εθάπαμ ή ηκεκαηηθά θαη ρνξεγείηαη ρσξηζηά ζηνλ θαζέλα απφ ηνπο ζπδχγνπο. Γηθαίσκα ζε απηή έρνπλ θαη νη κεξηθψο απαζρνινχκελνη 147. Μεησκέλν σξάξην γνλέσλ κε παηδηά κε εηδηθά πξνβιήκαηα. Όηαλ ν εξγαδφκελνο γνλέαο κε παηδί κε πλεπκαηηθή, ζσκαηηθή ή ςπρηθή αλαπεξία (αλεμάξηεηα απφ ηελ ειηθία) απαζρνιείηαη ζε επηρείξεζε ή εθκεηάιιεπζε πνπ απαξηζκεί ηνπιάρηζηνλ 50 εξγαδφκελνπο, δχλαηαη λα δεηήζεη κείσζε ηνπ σξαξίνπ ηνπ θαηά 1 ψξα ηελ εκέξα κε αλάινγε πεξηθνπή ησλ απνδνρψλ ηνπ 148. Άδεηα γνλέα γηα ηδηαίηεξνπο ιόγνπο πγείαο. o Ηδησηηθφο ηνκέαο: Άδεηα γνλέα γηα παηδί κε λφζεκα πνπ απαηηεί κεηαγγίζεηο αίκαηνο θαη παξαγψγσλ ηνπ ή αηκνθάζαξζε. Ζ άδεηα, δηάξθεηαο 10 εκεξψλ εηεζίσο, είλαη κεηά απνδνρψλ θαη ρνξεγείηαη θαη ζηνπο δχν θπζηθνχο ή ζεηνχο γνλείο κέρξη ην 16 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ λνζνχληνο παηδηνχ 149. o Γεκφζηνο ηνκέαο: Άδεηα γνλέα γηα ζχδπγν ή παηδί κε λφζεκα πνπ απαηηεί κεηαγγίζεηο αίκαηνο ή ρξήδεη πεξηνδηθήο λνζειείαο ή γηα παηδί πνπ πάζρεη απφ βαξηά λνεηηθή ζηέξεζε ή ζχλδξνκν Down δηάξθεηαο 22 εκεξψλ εηεζίσο κε απνδνρέο Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. Ν. 1483/84, άξ Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. Ν. 3488/06, άξ Βι. Ν. 1483/84, άξ Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. Ν. 3528/07, άξ. 50, παξ. 2-3 θαη Ν. 3584/07, άξ. 57, παξ

68 Άδεηα παξαθνινύζεζεο ζρνιηθήο επίδνζεο ηέθλνπ. o Ηδησηηθφο ηνκέαο 151 : Αθνξά γνλείο κε παηδηά κέρξη 16 εηψλ ή ζην λεπηαγσγείν, νη νπνίνη δηθαηνχληαη λα απνπζηάζνπλ νξηζκέλεο ψξεο ή νιφθιεξε εκέξα, ρσξίο πεξηθνπή απνδνρψλ θαη κεηά απφ άδεηα ηνπ εξγνδφηε, γηα ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο ησλ παηδηψλ ηνπο. Ζ δηάξθεηα ηεο άδεηαο, ε νπνία ρνξεγείηαη ηκεκαηηθά, θηάλεη ηηο 4 εκέξεο εηεζίσο γηα θάζε παηδί ζπλνιηθά θαη γηα ηνπο δχν γνλείο. Σε δηθαηνχληαη θαη νη κεξηθψο απαζρνινχκελνη. o Γεκφζηνο ηνκέαο: Πξνβιέπεηαη άδεηα 4 εκεξψλ αλά έηνο γηα γνλέα κε έλα παηδί θαη 5 εκεξψλ γηα δχν παηδηά θαη πάλσ, ελψ ε άδεηα απμάλεηαη θαηά 1 εκέξα ζε πεξίπησζε πνπ ηα παηδηά θνηηνχλ ζε δηαθνξεηηθά ηδξχκαηα. Υξήζε ηεο άδεηαο κπνξεί λα θάλνπλ θαη γνλείο κε παηδί ζε παηδηθφ ζηαζκφ κε πιήξεο πξφγξακκα λεπηαγσγείνπ. Οη εκέξεο πνπ πξνβιέπνληαη είλαη ζπλνιηθά θαη γηα ηνπο δχν γνλείο, εθφζνλ είλαη δηθαηνχρνη θαη νη δχν, ή γηα ην κνλνγνλέα ππάιιειν πνπ έρεη ηελ επηκέιεηα ηνπ ηέθλνπ. Δπίζεο, ε άδεηα ρνξεγείηαη ζην γνλέαππάιιειν αλεμάξηεηα αλ ν άιινο εξγάδεηαη ή φρη. Ζ άδεηα είλαη κε απνδνρέο θαη ν ρξφλνο ινγίδεηαη σο πξαγκαηηθφο ρξφλνο ππεξεζίαο 152. Άδεηα ιόγσ ζαλάηνπ ζπγγελνύο. o Ηδησηηθφο ηνκέαο: 2 εκέξεο κε απνδνρέο ζε πεξίπησζε ζαλάηνπ ζπδχγνπ, ηέθλσλ, γνλέσλ θαη αδειθψλ 153. o Γεκφζηνο ηνκέαο: 3 εκέξεο κε απνδνρέο ζε πεξίπησζε ζαλάηνπ ζπδχγνπ ή ζπγγελψλ σο β βαζκνχ 154. Πξνγξακκαηηζκόο αδεηώλ. Καηά ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ησλ εηήζησλ αδεηψλ, νη εξγνδφηεο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπο κε παηδηά κέρξη 16 εηψλ ή άλσ ησλ 16 κε βαξηά ή ρξφληα αζζέλεηα ή αλαπεξία 155. Άδεηα ιόγσ ππεξεηνύληνο ζπδύγνπ ζην εμσηεξηθό. Αθνξά ππαιιήινπο Γεκφζηνπ ηνκέα, ησλ νπνίσλ ν/ε ζχδπγνο ππεξεηεί ζην εμσηεξηθφ ζε 151 Βι. Ν. 1483/84, άξ. 9, ΔΓΔ , άξ. 4 θαη Ν. 3488/06, άξ Βι. Ν. 3528/07, άξ. 53, παξ. 6 θαη Ν. 3584/07, άξ. 60, παξ. 6 θαη απφθαζε ππνπξγνχ Δζσηεξηθψλ ΓΗΓΑΓ/Φ.53/ 1222/νηθ / Βι. ΔΓΔ , άξ Βι. Ν. 3528/07, άξ. 50, παξ. 1 θαη Ν. 3584/07, άξ. 57, παξ Βι. Ν. 1483/84, άξ

69 ειιεληθή, θνηλνηηθή ή δηεζλνχο νξγαληζκνχ ππεξεζία. Δίλαη άλεπ απνδνρψλ θαη δηάξθεηαο κέρξη 6 εηψλ Αζθαιηζηηθό ζύζηεκα Τπφ ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο πξνβιέπνληαη εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηε ζπληαμηνδφηεζε εξγαδνκέλσλ κε παηδηά. Μεηά ηελ ηειεπηαία αζθαιηζηηθή κεηαξξχζκηζε, γηα ηνπο αζθαιηζκέλνπο ζε θνξείο πνπ ππάγνληαη ζην Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηζρχνπλ ηα εμήο: Δξγαδφκελεο κε αλήιηθα ηέθλα δχλαληαη λα ζπληαμηνδνηεζνχλ κε πιήξε ζχληαμε ζην 55 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο (έλαληη ηνπ 58 νπ -πνπ ζηαδηαθά ζα θηάζεη ην 60 ν -) θαη κε εκέξεο αζθάιηζεο. Σν ελ ιφγσ δηθαίσκα εθαξκφδεηαη θαη ζηνπο ρήξνπο παηέξεο 157. Οη εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηε ζπληαμηνδφηεζε κεηέξσλ κε αλάπεξα παηδηά κπνξεί λα αζθεζνχλ πιένλ θαη απφ ηνλ παηέξα, ζε πεξίπησζε πνπ ε κεηέξα απνβηψζεη ή παξαηηεζεί ησλ δηθαησκάησλ ηεο ή αθφκα θαη ζε πεξίπησζε πνπ ν γάκνο ιπζεί θαη ηελ επηκέιεηα ησλ παηδηψλ έρεη ν παηέξαο 158. Απμήζεθε ν πιαζκαηηθφο ρξφλνο γηα ηηο αζθαιηζκέλεο κεηέξεο γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ θαηά πεξίπησζε νξηδφκελνπ απφ ηηο ηζρχνπζεο δηαηάμεηο ρξφλνπ πιήξνπο ζχληαμεο γήξαηνο. Αλ δελ θάλεη ρξήζε ηνπ δηθαηψκαηνο ε κεηέξα, κπνξεί λα θάλεη ρξήζε ν αζθαιηζκέλνο παηέξαο 159. ην δεκφζην ηνκέα, γπλαίθεο κε άγακα παηδηά, αλεμάξηεηα αλ είλαη παληξεκέλεο, δηαδεπγκέλεο, ρήξεο ή άγακεο, κπνξνχλ λα ζπληαμηνδνηεζνχλ πξφσξα ζην 60 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο (αληί γηα ην 65 ν ), κε 15 ηνπιάρηζηνλ ρξφληα εξγαζίαο γηα ηε ζεκειίσζε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ δηθαηψκαηνο. Αλ έρνπλ αλήιηθα παηδηά ή αλάπεξα κε πνζνζηφ αλαπεξίαο 67% θαη άλσ, ην φξην ειηθίαο είλαη ην 50 ν έηνο (αληί γηα ην 55 ν κε 20 ρξφληα εξγαζίαο θαη ην 65 ν κε 15 ρξφληα) Βι. Ν. 3528/07, άξ. 51, παξ. 3 θαη Ν. 3584/07, άξ. 58, παξ ηαδηαθά ζα παχζεη ην δηθαίσκα γηα κεησκέλε ζχληαμε ζην 50 ν έηνο πνπ ίζρπε κέρξη ζήκεξα γηα ηηο γπλαίθεο κε αλήιηθα παηδηά. Βι. Ν. 3655/08, άξ Μέρξη ζήκεξα ηζρχεη ην δηθαίσκα ζπληαμηνδφηεζεο κεηέξσλ κε παηδηά κε πνζνζηφ αλαπεξίαο 67% ζηα 25 ρξφληα εξγαζίαο αλεμάξηεηα απφ ην φξην ειηθίαο ηνπο. Βι. Ν. 3232/04, άξ. 5, παξ. 4, Ν. 3518/06 άξ. 61, παξ. 6, Ν. 3655/08, άξ Ο πιαζκαηηθφο ρξφλνο απμήζεθε ζε 300 κέξεο αζθάιηζεο γηα ην πξψην παηδί θαη ζε 600 γηα θάζε επφκελν θαη κέρξη ην ηξίην. Βι. Ν. 3655/08, άξ Βι. ζηνηρεία ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ Γεληθνχ Λνγηζηεξίνπ ηνπ Κξάηνπο 69

70 Γνκέο ζηήξημεο θαη θνηλσληθά σξάξηα Οη δνκέο ζηήξημεο 161 παξέρνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζε δχν γεληθέο θαηεγνξίεο ηνπ πιεζπζκνχ, ηα παηδηά θαη ηνπο ειηθησκέλνπο, θαη κπνξεί λα είλαη θξαηηθέο, δεκνηηθέο, επηδνηνχκελεο θαη ηδησηηθέο. Σέηνηεο δνκέο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζήκεξα ζηελ Διιάδα είλαη: Γηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο: o Γεκφζηνη παηδηθνί ζηαζκνί, νη νπνίνη κπνξεί λα είλαη λεπηαθνί (παηδηά ειηθίαο 2,5-5,5 εηψλ) ή βξεθνλεπηαθνί (8 κελψλ έσο 5,5 εηψλ). Αξκφδηνη γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπο κπνξεί λα είλαη νη ΟΣΑ (νη νπνίνη ρξεκαηνδνηνχλ θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπο) 162, νξγαληζκνί πξφλνηαο (ε ρξεκαηνδφηεζε είλαη απφ ην Τπ. Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο) θαη απφ Με Κεξδνζθνπηθέο Οξγαλψζεηο. o Ηδησηηθνί βξεθνλεπηαθνί ζηαζκνί. o Παηδηθνί ζηαζκνί επηρεηξήζεσλ. πγθεθξηκέλα, πξνβιέπεηαη γηα ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα 163, φηη εξγνδφηεο πνπ απαζρνιεί πάλσ απφ 300 άηνκα ζα πξέπεη ζηελ αλέγεξζε ησλ λέσλ θηηξηαθψλ εγθαηαζηάζεψλ ηνπ λα πξνβιέςεη επαξθή ρψξν γηα ηε ιεηηνπξγία βξεθνλεπηαθνχ ζηαζκνχ πνπ λα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπ. Δληνχηνηο, ζπάληα εθαξκφδεηαη ε πξφβιεςε απηή 164. Δλίνηε, ν εξγνδφηεο πιεξψλεη επίδνκα γηα βξεθηθέο θαη λεπηαθέο ππεξεζίεο 165. Γηα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο: o Κξαηηθά λεπηαγσγεία θαλνληθά θαη νινήκεξα. 161 Βι. Μνπξίθε, Πνιηηηθέο πξνηεξαηόηεηεο, φπ.π., ζζ θαη Μειηψλε θαη Εέεο, «Ννκνζεηηθφ Πιαίζην, φπ.π., ζζ Σα παηδηά κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ έρνπλ πξνηεξαηφηεηα θαηά ηελ εγγξαθή ηνπο. Βι. Πξφηππν Καλνληζκφ Λεηηνπξγίαο Γεκνηηθψλ θαη Κνηλνηηθψλ ΝΠΓΓ Παηδηθψλ θαη Βξεθνλεπηαθψλ ηαζκψλ, απφθαζε 16065/ΦΔΚ 497/ Βι. Ν. 1483/84, άξ. 11. Αλάινγε πξφβιεςε ππάξρεη θαη γηα ην δεκφζην ηνκέα, ηνπο ΟΣΑ θαη ηα ΝΠΓΓ. Βι. ΠΓ 193/88, άξ πγθεθξηκέλα, ζην ΔΠ «Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε θαη Απαζρφιεζε» ηεο Γ Πξνγξακκαηηθή Πεξηφδνπ πξνβιεπφηαλ ζην Μέηξν 5.1.-Θεηηθέο δξάζεηο γηα ηελ ηζφηεηα ησλ επθαηξηψλ κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηηο Μη.Μ.Δ. θαη ζηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο ε ρξεκαηνδφηεζε δεκηνπξγίαο ζην ρψξν ηεο επηρείξεζεο βξεθνλεπηαθψλ ζηαζκψλ γηα ηα παηδηά ησλ εξγαδνκέλσλ. Δληνχηνηο, θακία απφ ηηο επηρεηξήζεηο πνπ έιαβε κέξνο ζην πξφγξακκα δελ πξνέβε ζε δξάζεηο γηα ηελ ίδξπζε ηέηνησλ δνκψλ γηαηί κέρξη ηελ νινθιήξσζε ηεο γξαθεηνθξαηηθήο δηαδηθαζίαο γηα ηελ έθδνζε άδεηαο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζηαζκνχ ε πεξίνδνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζα είρε ιήμεη. Πιεξνθνξίεο απφ ζπλέληεπμε κε ππαιιήινπο ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Ηζφηεηαο πνπ δηαρεηξίδνληαλ ην Πξφγξακκα. 165 Σν κέηξν απηφ εθαξκφδεηαη ζπλήζσο ζην δεκφζην ηνκέα. Βι. Μειηψλε θαη Εέεο, φπ.π., ζζ θαη Κηθίιηαο, Παπαιηνχ θαη Φαγαδάθε, φπ.π., ζζ

71 o Οινήκεξν δεκνηηθφ ζρνιείν 166. o Κέληξα Γεκηνπξγηθήο Απαζρφιεζεο Παηδηψλ. Λεηηνχξγεζαλ αξρηθά ζην πιαίζην ηνπ Β ΚΠ, κε ζθνπφ ηελ εμσζρνιηθή απαζρφιεζε παηδηψλ ειηθίαο 5-12 εηψλ. Μεηά ην πέξαο ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ θαη ηελ παχζε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο απφ ην ζρεηηθφ ΔΠ, ε ιεηηνπξγία ηνπο είλαη αξκνδηφηεηα ησλ ΟΣΑ 167. o Παηδηθέο θαηαζθελψζεηο (ΟΣΑ, Δθθιεζία, Δξγαηηθή Δζηία θηι.), φπνπ ηα παηδηά θηινμελνχληαη ζηηο δηάθνξεο εγθαηαζηάζεηο δσξεάλ ή κε ελ κέξεη ή εμ νινθιήξνπ θάιπςε απφ ηα αζθαιηζηηθά ηακεία ησλ εξγαδνκέλσλ. Γηα ειηθησκέλνπο 168 : o Πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην ζπίηη». Τινπνηείηαη κε επζχλε ησλ ΟΣΑ θαη παξέρεη κε νξγαλσκέλν θαη ζπζηεκαηηθφ ηξφπν δσξεάλ ππεξεζίεο πεξίζαιςεο θαη νίθνλ ζε ειηθησκέλα άηνκα θαη άηνκα κε αλαπεξίεο. o Κέληξα Ζκεξήζηαο Φξνληίδαο Ζιηθησκέλσλ (ΚΖΦΖ). Σελ επζχλε γηα ηε ιεηηνπξγία έρνπλ επίζεο νη ΟΣΑ. Παξέρνπλ ππεξεζίεο εκεξήζηαο θξνληίδαο ειηθησκέλσλ αηφκσλ κέζα ζην νηθείν θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπο κε ζθνπφ ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηνπο, ηε δηαηήξεζε ηεο νηθνγελεηαθήο ζπλνρήο θαη ηελ ελαξκφληζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο κε ειηθησκέλα κέιε. ε ιεηηνπξγηθφ επίπεδν δηαζπλδένληαη κε ηα Κέληξα Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ (ΚΑΠΖ) θαη ην Δζληθφ Κέληξν Άκεζεο Κνηλσληθήο Βνήζεηαο 169. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρία ησλ φπνησλ δνκψλ θξνληίδαο είλαη φρη κφλν ε πνηφηεηα ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, αιιά θαη ε ελαξκφληζε ησλ θνηλσληθψλ σξαξίσλ (ψξεο ιεηηνπξγίαο δεκφζησλ νξγαληζκψλ θαη θνηλσληθψλ 166 Ο ζεζκφο ηνπ νινήκεξνπ ζρνιείνπ επηθπξψζεθε κε ηνλ Ν. 2525/ Σν δήηεκα είλαη φηη ζπρλά νη ΟΣΑ δελ έρνπλ ηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο ψζηε λα ιεηηνπξγήζνπλ θαη λα επεθηείλνπλ ηηο δνκέο απηέο, κε απνηέιεζκα πνιιέο απφ ηηο δξάζεηο πνπ ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ηα θνηλνηηθά πξνγξάκκαηα λα εγθαηαιείπνληαη κεηά ην πέξαο ηεο πεξηφδνπ ρξεκαηνδφηεζεο. 168 Βι. Μειηψλε θαη Εέεο, φπ.π., ζζ θαη Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, 6 ε Δζληθή Έθζεζε, φπ.π., ζ Σν Δζληθφ Κέληξν Άκεζεο Κνηλσληθήο Βνήζεηαο (ΔΚΑΚΒ) ηδξχζεθε κε ην Ν. 2646/98, άξ. 13 θαη είλαη ππφ ηελ επνπηεία ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο. Απεπζχλεηαη ζε άηνκα πνπ ρξήδνπλ άκεζεο θνηλσληθήο θξνληίδαο (πρ. ζχκαηα θαθνπνίεζεο, κνλαρηθνί ειηθησκέλνη, ελήιηθεο ζε θαηαζηάζεηο θξίζεο θηι.). 71

72 ππνδνκψλ γεληθφηεξα) κε απηά ηεο εξγαζίαο. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε έρνπλ γίλεη ηα εμήο βήκαηα: Καζηέξσζε ηνπ δηεπξπκέλνπ σξαξίνπ ιεηηνπξγίαο ησλ δεκνηηθψλ ζρνιείσλ θαη ησλ λεπηαγσγείσλ θαη επέθηαζε ηνπ ζεζκνχ ησλ «νινήκεξσλ» ζρνιείσλ. Λεηηνπξγία ησλ Κέληξσλ Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ (ΚΔΠ) πνπ απνηεινχλ αξκνδηφηεηα ησλ ΟΣΑ. Πξφβιεςε κέηξσλ γηα ηελ θάιπςε αλαγθψλ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο θαη ηελ θνηλσληθή νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ (πρ. πην επέιηθηα σξάξηα ζην Γεκφζην) ηεξεόηππα Αλαθνξηθά κε ηα ζηεξεφηππα, έρεη γίλεη θαηαλνεηφ φηη ζπλδένληαη άκεζα κε ηα ζέκαηα ηζφηεηαο θαη ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, κηα πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ, δεκηνπξγψληαο αληζφηεηεο. ε απηφ ην πιαίζην, πινπνηνχληαη δξάζεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ εμάιεηςε ησλ παξαδνζηαθψλ ξφισλ ζε εζληθφ θαη θνηλνηηθφ επίπεδν 171. πγθεθξηκέλα ζηελ Διιάδα, ε θαηαπνιέκεζε ησλ ζηεξεφηππσλ απνηειεί βαζηθή παξάκεηξν ησλ Πξνγξακκάησλ Γξάζεο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ 172. ε απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ δξάζεηο φπσο: Αλαζεψξεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ θαη επηκφξθσζε θαζεγεηψλ θαη καζεηψλ ζε ζέκαηα ηζφηεηαο, γηα ηελ εμάιεηςε ησλ αξλεηηθψλ έκθπισλ ζηεξεφηππσλ. γηα ην ξφιν ησλ δχν θχισλ. Δκπινπηηζκφο ησλ βηβιηνζεθψλ δεκφζησλ TΔΔ θαη ΗΔΚ γηα ζέκαηα ηζφηεηαο. Γξάζεηο ζηελ ηξηηνβάζκηα αλψηαηε εθπαίδεπζε (ιεηηνπξγία κεηαπηπρηαθψλ ηκεκάησλ ζε ζέκαηα ηζφηεηαο, αλακφξθσζε πξνπηπρηαθψλ πξνγξακκάησλ, δηελέξγεηα εξεπλεηηθψλ πξνγξακκάησλ θηι.). 170 Βι. Ν. 3174/ ην Υάξηε Πνξείαο, έλαο απφ ηνπο ηνκείο δξάζεο πνπ αλαθέξνληαη αθνξά ηελ «εμάιεηςε ησλ ζηεξενηχπσλ ησλ θχισλ ζηελ θνηλσλία» θαη ζπγθεθξηκέλα α) ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ θαηάξηηζε θαη ηνλ πνιηηηζκφ, β) ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη γ) ηα κέζα ελεκέξσζεο. Βι. Υάξηε Πνξείαο γηα ηελ Ηζόηεηα ησλ δύν Φύισλ , φπ.π., ζζ Βι. «Δζληθφ Πξφγξακκα Γξάζεο γηα ηελ Ηζφηεηα ( )» θαη «Δζληθέο Πξνηεξαηφηεηεο Πνιηηηθήο θαη Άμνλεο Γξάζεο γηα ηελ Ηζφηεηα ησλ Φχισλ ( )», ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηεο ΓΓΗ 72

73 Γηεμαγσγή εξεπλψλ ζρεηηθά κε ηα κέζα ελεκέξσζεο θαη ηα ζηεξεφηππα, θαη πψο απηά κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ εμάιεηςή ηνπο 173. Πάλησο, ε ειιεληθή θνηλσλία παξακέλεη πξνζθνιιεκέλε ζε ζηεξενηππηθέο πεπνηζήζεηο θαη ρξεηάδεηαη αθφκα πνιχ πξνζπάζεηα γηα ηελ εμάιεηςή ηνπο Δηαηξηθή Κνηλσληθή Δπζύλε-Κνηλσλία πνιηηώλ Ζ ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, θαζψο θαη ε εμάιεηςε ησλ έκθπισλ ζηεξενηχπσλ, απαηηνχλ -πέξα απφ ζεζκηθέο παξεκβάζεηο- θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ, νη νπνίνη ζα ζπκβάιινπλ κε ηνλ ηξφπν ηνπο γηα ηελ ππεξπήδεζε ησλ φπνησλ δπζθνιηψλ. Τπφ ην θσο απηήο ηεο δηαπίζησζεο, αμίδεη λα αλαθέξνπκε ηηο εμήο δξάζεηο 174 : Τπνγξαθή Μλεκνλίνπ πλεξγαζίαο ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Ηζόηεηαο θαη ηνπ Διιεληθνύ Γηθηύνπ γηα ηελ Δηαηξηθή Κνηλσληθή Δπζύλε (22/2/2006), φπνπ ζπκθσλήζεθε ε ζπλεξγαζία κε ζηφρν ηελ ελεκέξσζε, επαηζζεηνπνίεζε θαη θηλεηνπνίεζε ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ αλάδεημε θαη δηάδνζε πνιηηηθψλ θαη βέιηηζησλ πξαθηηθψλ αλαθνξηθά κε ηηο ίζεο επθαηξίεο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζην ρψξν εξγαζίαο. Τπνγξαθή Πξσηνθόιινπ πλεξγαζίαο ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Ηζόηεηαο κε ηηο εξγνδνηηθέο νξγαλώζεηο (ΔΒ, ΓΔΒΔΔ, ΔΔΔ, ΔΒΔΑ) θαη ην Διιεληθό Γίθηπν γηα ηελ Δηαηξηθή Κνηλσληθή Δπζύλε (2/6/2006), φπνπ ηα ζπκβαιιφκελα κέξε αλαγλσξίδνληαο φηη ε γπλαηθεία απαζρφιεζε απνηειεί παξάγνληα θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, δεζκεχνληαη γηα ηελ αλάιεςε δξάζεσλ γηα ηελ πξνψζεζε ίζσλ επθαηξηψλ γηα άλδξεο θαη γπλαίθεο ζηηο επηρεηξήζεηο. Θέζπηζε Δζληθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ Ηζόηεηα κεηαμύ Γπλαηθώλ θαη Αλδξώλ σο κφληκν βήκα θνηλσληθνχ δηαιφγνπ γηα ηε δηακφξθσζε 173 Βι. Τπνπξγείν εζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, Απνινγηζκόο Έξγνπ , ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηεο ΓΓΗ Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό Πξόγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ Έθζεζε εθαξκνγήο 2007, Αζήλα, 2007, ζζ ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ ππνπξγείνπ θαη Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, 6 ε Δζληθή Έθζεζε, φπ.π., ζζ Βι. Κνξσλαίνπ, φπ.π., ζζ

74 ζηξαηεγηθήο θαη δξάζεσλ ζρεηηθψλ κε ζέκαηα ηζφηεηαο, θαζψο θαη ηεο παξαθνινχζεζεο θαη αμηνιφγεζεο εθαξκνγήο απηψλ πκπεξάζκαηα Μεηά απφ ηελ παξνπζίαζε ηνπ θνηλνηηθνχ θαη εζληθνχ πιαηζίνπ κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε ηα εμήο: Ζ ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο δηαπεξλά νξηδφληηα πεξηζζφηεξνπο ηνκείο πνιηηηθήο (απαζρφιεζεο, ηζφηεηαο, θνηλσληθήο ζπλνρήο). ηα θνηλνηηθά θείκελα ε έλλνηα ηεο ζπκθηιίσζεο πξνζεγγίδεηαη θπξίσο σο κέζν θαηαπνιέκεζεο ηεο αλεξγίαο, βειηηψλνληαο ηελ ηθαλφηεηα ηεο γπλαίθαο λα ζπλδπάδεη ακεηβφκελε εξγαζία θαη νηθνγέλεηα. Αληίζεηα, δελ έρεη δνζεί ηφζε έκθαζε ζηελ αιιαγή ησλ ξφισλ ησλ δχν θχισλ κέζα ζηελ νηθνγέλεηα, αλ θαη ε ζηάζε απηή αξρίδεη λα αλαζηξέθεηαη. Ζ κειέηε ηνπ ειιεληθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαλεξψλεη φηη νη λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο «πξψηεο γεληάο» αθνινπζνχλ ηηο ζηεξεφηππεο αληηιήςεηο αλαθνξηθά κε ηνπο ξφινπο ησλ θχισλ, θαη γηα απηφ είλαη επηθεληξσκέλεο ζηελ πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο θαη ζηνλ αλαπαξαγσγηθφ ξφιν ηεο γπλαίθαο (πρ. άδεηα ινρείαο, κεηξφηεηαο θηι) 176. Δληνχηνηο, δηαπηζηψλνπκε φηη ππάξρνπλ θαη ξπζκίζεηο «λέαο γεληάο» (πρ. Ν. 1329/83) πνπ δηαπλένληαη απφ έλα πλεχκα ζπλεξγαζίαο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ θαη θηινδνμνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα πιαίζην, φπνπ νη νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο δελ ζα απνηεινχλ εκπφδην ζηελ εμέιημε ηεο επαγγεικαηηθήο δσήο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. Αλ θαη ε ζπκβνιή ησλ δνκψλ θξνληίδαο εμαξηεκέλσλ κειψλ γηα ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο έρεη αλαγλσξηζζεί, ε επαλάιεςε ηεο αλάγθεο ελίζρπζήο ηνπο ππνδειψλεη ηελ αλεπάξθεηα ησλ ππαξρνπζψλ δνκψλ. 175 ηελ ελ ιφγσ επηηξνπή ζπκκεηέρνπλ ηξεηο εθπξφζσπνη ΜΚΟ. Έξγν ηεο είλαη ε δηεμαγσγή θνηλσληθνχ δηαιφγνπ θαη δηαιφγνπ κε ηελ θνηλσλία πνιηηψλ γηα ηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ ζε ζέκαηα ηζφηεηαο, ε ππνβνιή πξνηάζεσλ θαη κέηξσλ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο, θαζψο θαη ε αμηνιφγεζή ηνπο. Βι. Ν. 3491/06, άξ Βι. Μνπξίθε, φπ.π., ζ. 21θαη Κνξσλαίνπ, φπ.π., ζ

75 Οη θνηλσληθνί εηαίξνη έρνπλ αξρίζεη λα αληηιακβάλνληαη ηελ αλάγθε ελεξγνπνίεζεο θαη απφ κέξνπο ηνπο, γηα ηελ πξνψζεζε κέηξσλ ππέξ ηεο ζπκθηιίσζεο νηθνγέλεηαο θαη εξγαζίαο. ηε ζπλέρεηα, ζα παξνπζηάζνπκε θάπνηεο βέιηηζηεο πξαθηηθέο ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, πνπ εθαξκφζηεθαλ ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν θαη νη νπνίεο παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. 75

76 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4ν : Γηεζλείο θαη εζληθέο βέιηηζηεο πξαθηηθέο 4.1 Δηζαγσγή Σα ελδηαθεξφκελα κέξε (θξάηνο, ηνπηθή απηνδηνίθεζε, θνηλσληθνί εηαίξνη, θνηλσλία πνιηηψλ θηι.) έρνπλ πηνζεηήζεη πξαθηηθέο, είηε ζε ζεζκηθφ είηε ζε πξαθηηθφ επίπεδν, κε ζθνπφ ηελ πξνψζεζε κέηξσλ ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Οη πξαθηηθέο πνπ παξαηίζεληαη ελδεηθηηθά παξαθάησ, επηιέρζεθαλ, αθελφο ιφγσ ηεο επηηπρίαο ηνπο, αθεηέξνπ ιφγσ ηεο θαηλνηνκίαο ηνπο, θπξίσο ζε ζρέζε κε φ,ηη ηζρχεη ζηελ Διιάδα. 4.2 Βέιηηζηεο πξαθηηθέο Οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ην πεδίν ηεο νξγάλσζεο εξγαζίαο, φπσο θάλεθε θαη ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, ππάξρεη κηα πιεζψξα λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ ηφζν ζε θνηλνηηθφ φζν θαη εζληθφ επίπεδν, αιιά θαη κηα δξαζηεξηνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ (εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ) γηα ηελ πηνζέηεζε κέηξσλ δηεπθφιπλζεο εξγαδνκέλσλ κε νηθνγελεηαθέο επζχλεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζα κπνξνχζακε λα αλαθέξνπκε ηηο εμήο δξάζεηο: ηελ Διιάδα, πνιιέο επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ θιάδν ηνπξηζκνχ θαη μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ δηαζέηνπλ Δπηηξνπή Ηζφηεηαο, ε νπνία απνηειείηαη απφ ηζνκεξή εθπξνζψπεζε αλδξψλ θαη γπλαηθψλ θαη αζρνιείηαη κε ζέκαηα ζπκθηιίσζεο. Γηα ηε δηεπθφιπλζε ησλ εξγαδνκέλσλ γνληψλ ιακβάλνληαη κέηξα φπσο επέιηθην σξάξην, δπλαηφηεηα αιιαγήο αληηθεηκέλνπ εξγαζίαο, πξφζιεςε κειψλ ηεο ίδηαο νηθνγέλεηαο 177. Διιεληθέο επηρεηξήζεηο πνπ απαζρνινχλ άλσ ησλ 1000 αηφκσλ (ηξαπεδηθφο θιάδνο, θιάδνο ηξνθίκσλ θαη πνηψλ, θιάδνο κεηαθνξψλ) εθαξκφδνπλ πξνγξάκκαηα coaching/mentoring ηα νπνία αθνξνχλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο, ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, ηε δηαρείξηζε θξίζεσλ, 177 Βι. Θ. κάγαδε, «Καηαγξαθή Καιψλ Πξαθηηθψλ απφ Δπηρεηξήζεηο» ζην Μειηψλε θαη Εέεο (επηκέιεηα) Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ, φπ.π., ζ

77 ηελ θαιχηεξε πξνζσπηθή απφδνζε. Δπίζεο, νη εξγαδφκελνη ελεκεξψλνληαη γηα ηηο πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο πνπ αζθεί ε εηαηξεία 178. ηε Γαλία, ην θξάηνο κε θάπνηεο ηνπηθέο δηνηθήζεηο έρεη θαζηεξψζεη ηα «ηακεία κεηξφηεηαο» πνπ θαιχπηνπλ ην θφζηνο πξφζιεςεο αληηθαηαζηάηε θαηά ηελ άδεηα εξγαδφκελεο γηα νηθνγελεηαθνχο ιφγνπο 179. ηελ επηρεηξεζηαθή ζχκβαζε πνπ ππεγξάθε ην 2004 ζηελ COSMOTE, επηρείξεζε θηλεηήο ηειεθσλίαο ζηελ Διιάδα, πξνβιέπνληαη επλντθέο ξπζκίζεηο γηα ηηο εγθχνπο θαη κεηέξεο. Μεηαμχ άιισλ, πξνβιεπφηαλ δπλαηφηεηα ρνξήγεζεο 6κελεο ζπλερφκελεο άδεηαο κεηά ηελ άδεηα κεηξφηεηαο, έγθπεο πνπ δνχιεπαλ κε θπιηφκελν σξάξην λα εξγάδνληαη κε ζηαζεξφ, ζπκκεηνρή ηεο εηαηξείαο ζηα έμνδα θχιαμεο ηνπ παηδηνχ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη δπλαηφηεηα ιήςεο 32 σξψλ άδεηαο γηα ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο ησλ παηδηψλ 180. Αξθεηέο ζνπεδηθέο επηρεηξήζεηο παξέρνπλ επηπιένλ επηδφκαηα ζε ππαιιήινπο πνπ επηζπκνχλ λα δηαθφςνπλ ηελ εξγαζία ηνπο γηα λα αζρνιεζνχλ κε ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ηνπο. εκεηψλεηαη φηη φζνη δεκφζηνη ππάιιεινη θάλνπλ ρξήζε ηεο γνληθήο άδεηαο ιακβάλνπλ ην 90% ησλ απνδνρψλ ηνπο 181. ε αξθεηέο επξσπατθέο ρψξεο (πρ. Απζηξία, Γαιιία, Ζ. Βαζίιεην, Ηζπαλία, Οιιαλδία, Πνξηνγαιία) πξνσζείηαη ε κείσζε ηνπ εβδνκαδηαίνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζε ψξεο, βάζεη επηρεηξεζηαθψλ, θιαδηθψλ ή εζληθψλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ 182. Παξαηεξείηαη ε ηάζε αχμεζεο ηεο άδεηαο παηξφηεηαο (πρ. απφ 3 εκέξεο ζε 2 εβδνκάδεο ζηε Γαιιία θαη ζε 10 εκέξεο ζην Βέιγην) 183. Έρνπλ πηνζεηεζεί κέηξα πνπ επηηξέπνπλ ηελ εμαηνκηθεπκέλε ρξήζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Έηζη, ζηελ Πνξηνγαιία έρεη εηζαρζεί ν εηήζηνο εμαηνκηθεπκέλνο ρξφλνο εξγαζίαο ζηνλ ηνκέα ηνπ κεηάιινπ, ελψ ζε πηινηηθφ επίπεδν ιεηηνχξγεζε ζρέδην δηαρείξηζεο «Δξγαζίαο θαη Οηθνγέλεηαο» (επέιηθηα σξάξηα, ζπκπηεζκέλε εβδνκάδα, ηειεξγαζία, 178 ην ίδην, ζ Βι. Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ην πλδπαζκό Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, ΚΔΘΗ, Αζήλα Υ, ζ Βι. St. Demetriades, M. Meixner, A. Barry, φπ.π., ζ Βι. Μνπξίθε, φπ.π., ζ Βι. Βνπγηνχθα, «Καιέο Πξαθηηθέο, φπ.π., ζζ ην ίδην, φπ.π.. 77

78 εξγαζία ζε βάξδηεο θηι.) 184. Δπίζεο, ζην Βέιγην, κε ηε δπλαηφηεηα πίζησζεο ρξφλνπ, δίλεηαη ε επθαηξία ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαξηέξαο θαη νηθνγελεηαθψλ επζπλψλ ράξε επέιηθησλ επηινγψλ εηζφδνπ θαη εμφδνπ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Ο εξγαδφκελνο κπνξεί, δειαδή, λα δηαθφςεη ή πεξηνξίζεη ηηο ψξεο εξγαζίαο, ιακβάλνληαο επίδνκα θαη δηαηεξψληαο ηα αζθαιηζηηθά ηνπ δηθαηψκαηα 185. Αλάινγα κέηξα εμαηνκηθεπκέλσλ «ινγαξηαζκψλ» ρξφλνπ έρνπλ πηνζεηεζεί θαη ζε Γαιιία, νπεδία, Γεξκαλία, Γαλία 186. Ζ Microsoft Ννξβεγίαο πξνζθέξεη έλα «παθέην γηα ηνλ παηέξα» πνπ πεξηιακβάλεη κέρξη 6 κήλεο άδεηα κε εγγχεζε θάιπςεο ηνπ 100% ηνπ κηζζνχ θαη 14 εκέξεο άδεηα κεηά ηε γέλλεζε κε πιήξεηο απνδνρέο 187. Όηαλ νη άλδξεο εξγαδφκελνη ζηε ζθαλδηλαβηθή ηδησηηθή εηαηξεία ηειεθσλίαο TDC γίλνπλ παηέξεο, ιακβάλνπλ σο δψξν έλα ζαθίδην ηεο εηαηξείαο κε κπηκπεξφ κε ηνλ εηαηξηθφ ινγφηππν θαη κηα επηζηνιή πνπ ηνπο ελζαξξχλεη λα θάλνπλ ρξήζε ηεο παηξηθήο άδεηαο. Δπηπιένλ, παξέρνληαη δπλαηφηεηεο ηειεξγαζίαο, επέιηθηα σξάξηα θαη πιήξεηο απνδνρέο φηαλ ν παηέξαο κέλεη ζην ζπίηη γηα λα θξνληίζεη ηα άξξσζηα παηδηά ηνπ. Ζ δηνίθεζε ηεο εηαηξείαο είλαη πεπεηζκέλε φηη ε επηηπρία ζηελ νηθνγελεηαθή δσή θαζηζηά πην απνηειεζκαηηθνχο ηνπο ππαιιήινπο θαη ζηνλ επαγγεικαηηθφ ηνκέα 188. ηελ Ηζπαλία, έρεη αλαπηπρζεί έλα ηνπηθφ κνληέιν ζπκθηιίσζεο χζηεξα απφ θνηλσληθφ δηάινγν. Γηα ηελ επηηπρέζηεξε έληαμε ηνπ δεηήκαηνο ηεο ζπκθηιίσζεο ζηηο ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο, δηνξγαλψλνληαη πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο γηα ηα ζηειέρε ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ηνπο δηεπζπληέο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ησλ ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ, ψζηε λα επαηζζεηνπνηεζνχλ ζε ζέκαηα ηζφηεηαο 189. ηελ Ηηαιία, ε πλνκνζπνλδία Δξγαδνκέλσλ θαη ε Έλσζε Δξγνδνηψλ ππέγξαςαλ ην 2003 «Μλεκφλην Καηαλφεζεο», ην νπνίν δεζκεχεη ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, αθελφο εηζάγνληαο ην ζέκα ηεο ζπκθηιίσζεο ζηε 184 ην ίδην, φπ.π. 185 ην ίδην, φπ.π. θαη Demetriades, Meixner, Barry, φπ.π., ζ Βι. Μνπξίθε, φπ.π., ζζ Βι. U. Rikter-Svendsen, εηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ ην ίδην, φπ.π., ζ Πξφθεηηαη γηα ηελ Αλαπηπμηαθή χκπξαμε (Α) Tempora κε ζπληνληζηή ηελ Οκνζπνλδία Δξγαδνκέλσλ ηεο Καηαισλίαο. Βι. Βνπγηνχθα, «Καιέο Πξαθηηθέο, φπ.π., ζ

79 ζπιινγηθή δηαπξαγκάηεπζε, θαη αθεηέξνπ, πεξηιακβάλνληαο απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ πηινηηθή εθαξκνγή ηνπ EQUAL 190. ηελ Ηηαιία, κέζα απφ ηε δξάζε ηεο Αλαπηπμηαθήο χκπξαμεο (Α) Prato, πείζζεθαλ νη εξγνδφηεο γηα ηα πιενλεθηήκαηα ηεο επέιηθηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο πξφζβαζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε ππεξεζίεο ζηήξημεο ηεο νηθνγέλεηαο, γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζηελ ηδέα ηνπ «Γηαρεηξηζηή ρξφλνπ». Πξφθεηηαη γηα επαγγεικαηία πνπ αζρνιείηαη κε ηε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ γηα ηε δηεπθφιπλζε ησλ εξγαδνκέλσλ (πρ. βειηίσζε θηλεηηθφηεηαο εξγαδνκέλσλ, δηαζθάιηζε ηξαπεδηθψλ, ηαρπδξνκηθψλ θαη άιισλ ππεξεζηψλ απφ καθξηά θηι.) Πξσηνβνπιίεο ζρεηηθά κε ηελ παξνρή ππεξεζηώλ θνηλσληθήο θξνληίδαο 192 ηνλ ηνκέα παξνρήο ππεξεζηψλ πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο ειαθξχλνληάο ηνπο απφ επζχλεο φπσο, ε θξνληίδα ησλ εμαξηεκέλσλ κειψλ, νηθηαθέο εξγαζίεο θηι., ιακβάλνληαη θαη πινπνηνχληαη πνηθίιεο πξσηνβνπιίεο. Μηα απφ απηέο είλαη ε εθπόλεζε κειεηώλ-εξεπλώλ ζε ηνπηθφ επίπεδν, ψζηε νη φπνηεο ελέξγεηεο ζηελ πνξεία λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε: Έξεπλα πνπ εθπνλήζεθε ζηε Γαιιία (Α Travailler et être parents en milieu rural ), αλαθνξηθά κε ηηο αλάγθεο ησλ γνλέσλ γηα ππεξεζίεο θξνληίδαο παηδηψλ, θαζψο θαη γηα ην πξνηηκεηέν είδνο ππεξεζίαο. Ζ έξεπλα απνθάιπςε φηη νη επηινγέο ησλ γνλέσλ δελ ηαπηίδνληαη πάληα κε ηελ επηθξαηνχζα αληίιεςε, γεγνλφο πνπ βνήζεζε ζηνλ θαιχηεξν ζρεδηαζκφ ησλ πξνγξακκάησλ θξνληίδαο ζε ηνπηθφ επίπεδν. Αλάινγε έξεπλα έγηλε θαη ζην Bolzano ηεο Ηηαιίαο (Α Gender Competency ) πνπ απνθάιπςε φηη ε πιεηνςεθία ησλ γνλέσλ δε γλψξηδε ηηο ππάξρνπζεο δνκέο θχιαμεο γηα παηδηά, ελψ παξαηεξήζεθαλ θαη δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο αλαθνξηθά κε ηελ έλλνηα θαη ην πεξηερφκελν ηεο ζπκθηιίσζεο. ε άιιεο πεξηπηψζεηο, εθπνλνχληαη πξνγξάκκαηα κε ζθνπφ ηελ θαηάξηηζε θαη ηελ πηζηνπνίεζε πξνγελέζηεξεο κάζεζεο ή γλώζεο αλαθνξηθά κε ηε θξνληίδα παηδηψλ, ειηθησκέλσλ ή ΑκεΑ. 190 Πξφθεηηαη γηα ηελ Α Gender Competency. ην ίδην, φπ.π., ζζ ην ίδην, φπ.π., ζ ην ίδην, φπ.π., ζζ

80 ρεηηθφ πξφγξακκα ιεηηνχξγεζε ζην Λνπμεκβνχξγν (Α FOGAflex ), ην νπνίν απεπζπλφηαλ ζε άηνκα πνπ είραλ εγθαηαιείςεη ηελ εξγαζία ηνπο γηα λα αλαζξέςνπλ ηα δηθά ηνπο παηδηά θαη ήζειαλ λα επαλεληαρζνχλ ζηνλ ηνκέα θξνληίδαο παηδηψλ. ηε Γαιιία (Α Conciliation Famille Handicap ), πινπνηήζεθε πξφγξακκα πηζηνπνίεζεο γηα ηελ αλαγλψξηζε δεμηνηήησλ θαη γλψζεσλ ησλ γνλέσλ πνπ θξφληηδαλ παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο, ψζηε λα επηζηξέςνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο ή λα ιεηηνπξγήζνπλ σο κεζνιαβεηέο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ θαη επηρεηξεκαηηθήο θνηλφηεηαο κε ηηο νηθνγέλεηεο θαη ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο. ηε θσηία (Α Work Adaptability Partnership ), ζηφρν θαηάξηηζεο θαη πηζηνπνίεζεο ζηε γεξηαηξηθή θξνληίδα απνηέιεζαλ γπλαίθεο κε ζπλαθή εκπεηξία ιφγσ ηεο θξνληίδαο κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο, ή κεζήιηθεο πνπ ήζειαλ λα εξγαζηνχλ. Γηεζλψο, αιιά δεηιά-δεηιά θαη ζηελ Διιάδα, ε θνηλσλία πνιηηώλ δξαζηεξηνπνηείηαη γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ εξγαδνκέλσλ κε νηθνγελεηαθέο επζχλεο. Σέηνηεο δξάζεηο είλαη νη εμήο: ηε νπεδία εθαξκφδεηαη ε ππεξεζία «Οηθνγέλεηα επαθήο», φπνπ έλαο εζεινληήο ή κηα νηθνγέλεηα δεζκεχεηαη κε έλα παηδί κε νηθνγελεηαθέο ή άιιεο δπζθνιίεο. θνπφο είλαη ε παξνρή βνήζεηαο ζην παηδί αιιά θαη ζηνπο γνλείο. Οη εζεινληέο εγθξίλνληαη θαη επνπηεχνληαη απφ ηηο επίζεκεο θνηλσληθέο ππεξεζίεο 193. ηελ Πνξηνγαιία (Α ConVidas ), δεκηνπξγήζεθε έλα δίθηπν εζεινληηθψλ ππεξεζηψλ πνπ θαιχπηνπλ δηάθνξεο αλάγθεο νηθνγελεηαθήο ζηήξημεο. Οη εζεινληέο κπνξεί λα παξέρνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο θαη εθηφο ηνπ ζπλήζνπο σξαξίνπ. Σν πξφγξακκα «Home-Start» μεθίλεζε απφ ηε Βξεηαλία θαη έρεη επεθηαζεί ζε 17 ρψξεο παγθνζκίσο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε Διιάδα. Κάζε πξφγξακκα απνηειεί κηα Με θεξδνζθνπηθή, κε θπβεξλεηηθή νξγάλσζε (ΜΚΟ). ηνρεχεη ζηε ζηήξημε γνληψλ κε παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο, κέζσ ηεο αλάπηπμεο ελφο δηθηχνπ εθπαηδεπκέλσλ εζεινληψλ-γνληψλ, νη νπνίνη παξέρνπλ ηε βνήζεηά ηνπο ζε ηαθηηθή βάζε. ηελ Διιάδα, ην πξφγξακκα ιεηηνχξγεζε πεηξακαηηθά 193 Βι. Δπξσπατθφο Δπηρεηξεζηαθφο Όκηινο-Δηαηξεία πκβνχισλ, Ρόινη θαη ηεξεόηππα ζηελ Διιεληθή Οηθνγέλεηα, φπ.π., ζ

81 ην 2003 ζην δήκν Καιακαξηάο θαη θαλνληθά απφ ην 2004 ζηε Ν. Ησλία Βφινπ, ελψ επεθηείλεηαη ζηνπο δήκνπο Καβάιαο θαη ηαπξνχπνιεο 194. ηελ πξνζπάζεηα αλάιεςεο δξάζεσλ γηα ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο δίλνληαη επθαηξίεο θαη γηα νηθνλνκηθή αλάπηπμε κέζσ ηεο παξνρήο θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ (θνηλσληθή νηθνλνκία). Απφ απηή ηελ νπηηθή ζα κπνξνχζακε λα αλαθέξνπκε ηηο εμήο δξάζεηο: Ζ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία (γπλαηθείσλ) Κνηλσληθψλ πλεηαηξηζκψλ παξνρήο ππεξεζηψλ ζε ηνκείο θνηλσληθήο θξνληίδαο είλαη κηα δηαδεδνκέλε πξαθηηθή ζε επξσπατθέο ρψξεο. ην Σνπξίλν ηεο Ηηαιίαο, ε Α DA DONNA A DONNA, δεκηνχξγεζε έλα ζπλεηαηξηζηηθφ νξγαληζκφ φπνπ απαζρνινχληαη εξγαδφκελνη ζηνλ ηνκέα θξνληίδαο παηδηψλ πνπ επηζπκνχλ λα εξγαζηνχλ κε κε ηππηθφ σξάξην. Με απηφ ηνλ ηξφπν εμππεξεηήζεθαλ γνλείο πνπ δελ εξγάδνληαλ κε θαλνληθφ σξάξην (πρ. ζε πνιπθαηαζηήκαηα, λνζνθνκεία θηι.). ηελ Διιάδα, γίλεηαη πξνζπάζεηα εηζαγσγήο ηεο έλλνηαο θαη ηνπ ηξφπνπ ίδξπζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηέηνησλ ζπλεηαηξηζκψλ κέζσ ηεο Α «Παξέκβαζε πκθηιίσζεο», ε νπνία εμέδσζε νδεγφ γηα ηελ πηινηηθή δεκηνπξγία γπλαηθείσλ ζπλεηαηξηζκψλ παξνρήο ππεξεζηψλ νινθιεξσκέλεο εμππεξέηεζεο 195. ηε νπεδία (Α Stockholm Partnership for the Development of Social Economy ), ελζαξξχλνληαη λέεο νκάδεο επηρεηξεκαηηψλ λα δεκηνπξγήζνπλ επηρεηξήζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο θξνληίδαο. Παξάιιεια, θαηαξηίδνληαη κεηαλάζηξηεο ζηε θξνληίδα ειηθησκέλσλ ηεο ίδηαο εζληθφηεηαο θαη απνθηνχλ επηρεηξεκαηηθέο δεμηφηεηεο ψζηε λα ηδξχζνπλ ηε δηθή ηνπο επηρείξεζε. ην Βέιγην (Α Innovative Care ), κηα θνηλσληθή επηρείξεζε παξέρεη «άηππα» παθέηα ππεξεζηψλ, ζπκπιεξσκαηηθψλ ησλ ππαξρνπζψλ ππεξεζηψλ, γηα ηελ εμππεξέηεζε ειηθησκέλσλ πνπ ζέινπλ λα γεξάζνπλ ζπίηη ηνπο. 194 Βι. Home-Start Διιάο ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν Βι. Έξγν: «Γηεπθφιπλζε ηεο Δπαγγεικαηηθήο Εσήο ησλ Γπλαηθψλ ρσξίο Γηαθξίζεηο κε ηελ Δθαξκνγή Κνηλσληθψλ Χξαξίσλ-Κνηλσληθφ Χξάξην. Οδεγφο χζηαζεο Γπλαηθείνπ Κνηλσληθνχ πλεηαηξηζκνχ Παξνρήο Τπεξεζηψλ Οινθιεξσκέλεο Δμππεξέηεζεο», Αλαπηπμηαθή χκπξαμε Παξέκβαζε πκθηιίσζεο. Σν έξγν εληάζζεηαη ζην Πξφγξακκα EQUAL, Άμνλαο 4, Μέηξν 4.1 θαη ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν θαη ην Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο. Πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ έξγνπ θαη ηνπ EQUAL 81

82 Ζ επηδνκαηηθή πνιηηηθή ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο σο κέζν εηζνδεκαηηθήο αλαθαηαλνκήο θαη ελίζρπζεο ησλ νηθνγελεηψλ, ρσξίο φκσο λα απνηεινχλ θαζεαπηά κέηξα πνιηηηθψλ ελαξκφληζεο 196. Δληνχηνηο, ζε θάπνηεο ρψξεο, ε παξνρή επηδνκάησλ ζηνρεχεη απεπζείαο ζηελ ελίζρπζε εξγαδνκέλσλ πνπ πξνζπαζνχλ λα ζπλδπάζνπλ εξγαζία θαη νηθνγέλεηα. Δλδεηθηηθά αλαθέξνληαη ηα εμήο: ηε Γαιιία 197, γνλείο πνπ απέθηεζαλ ή πηνζέηεζαλ παηδί πξηλ ηε κεηαξξχζκηζε ηεο 1/1/2004, ιακβάλνπλ βνήζεκα γηα ηελ πξφζιεςε εηδηθήο βνεζνχ ηεο κεηέξαο (Aide à la famille pour l emploi d une assistante maternelle agréée) θαη επίδνκα γηα ηε θχιαμε ηνπ παηδηνχ ζην ζπίηη (Allocation de garde d enfant à domicile), βάζεη εηζνδεκαηηθψλ θξηηεξίσλ θαη κέρξη ην 6 ν έηνο ηνπ παηδηνχ. Απφ ην 2004 θαη κεηά, νη γνλείο ιακβάλνπλ παξνρή ππνδνρήο λένπ παηδηνχ (Prestation d accueil du jeune enfant), ε νπνία δηαξζξψλεηαη απφ δηαθνξεηηθέο παξνρέο κε ή ρσξίο εηζνδεκαηηθά θξηηήξηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη δχν πξνεγνχκελεο παξνρέο αληηθαηαζηάζεθαλ κε: o πκπιεξσκαηηθή παξνρή γηα ηελ ειεχζεξε επηινγή δξαζηεξηφηεηαο (Complément de libre choix d activité). Ζ παξνρή απηή θαηαβάιιεηαη ζε γνλείο κε έλα ηνπιάρηζηνλ παηδί, νη νπνίνη δηαθφπηνπλ ή πεξηνξίδνπλ ηηο ψξεο εξγαζίαο ηνπο γηα ηελ αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ. Σν χςνο θαη ε δηάξθεηα ηεο παξνρήο (απφ 6 κήλεο σο 3 ρξφληα) εμαξηάηαη απφ ηελ πξνεγνχκελε εξγαζηαθή θαηάζηαζε ησλ γνληψλ, ην εηζφδεκά ηνπο, ηε ιήςε άιισλ παξνρψλ θαη ηνλ αξηζκφ ησλ παηδηψλ. o πκπιεξσκαηηθή παξνρή γηα ηελ ειεχζεξε επηινγή ηνπ ηξφπνπ θχιαμεο ηνπ παηδηνχ (Complément de libre choix du mode de garde). Ζ θαηαβνιή ηνπ ελ ιφγσ επηδφκαηνο πξνυπνζέηεη ηελ απαζρφιεζε βνεζνχ γηα ηε θχιαμε ζην ζπίηη παηδηψλ ειηθίαο θάησ ησλ 6 εηψλ, φηαλ νη γνλείο εξγάδνληαη. Σν χςνο ηνπ βνεζήκαηνο εμαξηάηαη απφ ην εηζφδεκα θαη ηελ ειηθία ηνπ παηδηνχ. 196 Δηδηθφηεξα ζηελ Διιάδα, ηα πεξηζζφηεξα επηδφκαηα είλαη πνιχ ρακειά, άιια δίλνληαη ρσξίο εηζνδεκαηηθά θξηηήξηα θαη άιια πξνυπνζέηνπλ πνιχ ρακειφ εηζφδεκα. Απηνί νη παξάγνληεο θαζηζηνχλ αλαπνηειεζκαηηθή ηελ επηδνκαηηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο, παξφιν πνπ ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ νη θνηλσληθέο δαπάλεο είλαη θνληά ζηνλ επξσπατθφ κέζν φξν. Βι. Ζ. Κηθίιηαο, «Ζ Απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα: Οη Δπηπηψζεηο ησλ Κνηλσληθψλ Δπηδνκάησλ ζηελ Καηαπνιέκεζε ηεο Φηψρεηαο», ζε Μ. Κεηζεηδνπνχινπ, Ζ. Κηθίιηαο, Α. Μνπξίθε, Γ. Παπαπέηξνπ, Μ. Σδσξηδνπνχινπ, Δ. Φξνλίκνπ (επηκέιεηα) Σν Κνηλσληθό Πνξηξαίην ηεο Διιάδαο 2006, ΔΚΚΔ, Αζήλα 2007, ζζ Βι. E. Berger, N. Laïb, «Les Prestations Familiales et de Logement en 2006» ζην Études et Résultats, No 621, 2008, ζζ. 1-8, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν 82

83 ηελ Οιιαλδία, έρεη ζεζπηζηεί ην «θνξνινγηθφ επίδνκα ζπλδπαζκνχ», κηα ζπκπιεξσκαηηθή θνξνινγηθή απαιιαγή ζηνπο γνλείο, φηαλ έρνπλ έλα ειάρηζην εηζφδεκα απφ κε νηθηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, φηαλ ην παηδί είλαη κέινο ηνπ λνηθνθπξηνχ γηα ηνπιάρηζηνλ 6 κήλεο ή δηακέλεη καδί κε ηνλ θνξνινγνχκελν ή είλαη κηθξφηεξν ησλ 12 εηψλ 198. Σέινο, ε ζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη θαη άιιεο ππεξεζίεο πέξα απφ ηε θξνληίδα εμαξηεκέλσλ κειψλ, φπσο ε παξνρή νηθηαθώλ ππεξεζηώλ. Απφ ηε ζηηγκή πνπ θαη νη δχν ζχληξνθνη-ζχδπγνη εξγάδνληαη, ε παξνρή νηθηαθψλ ππεξεζηψλ δηεπθνιχλεη ηε δσή ηνπο θαη επηπιένλ δεκηνπξγεί λέεο ζέζεηο εξγαζίαο κεηαηξέπνληαο ηε κε ακεηβφκελε νηθηαθή εξγαζία ζε ακεηβφκελε. ε απηφ ηνλ ηνκέα πινπνηήζεθαλ δξάζεηο φπσο: ηελ Ηζπαλία (Α Tempora ), δηαπηζηψζεθε φηη νη νηθηαθέο παξνρέο (πρ. πιχζηκν, ςψληα θηι.) απνηεινχζαλ νπζηαζηηθφ κέξνο ησλ κέηξσλ γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο πνπ εθαξκφδεη ε Α ζε επηρεηξήζεηο ζηελ πεξηνρή ηεο Βαξθειψλεο. ηε Γαιιία (Α Articulation of Life Times ), πινπνηήζεθε έλα πξφγξακκα θαηάξηηζεο γηα «δσηηθνχο νηθηαθνχο βνεζνχο» νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ νηθηαθά θαζήθνληα, φπσο ζπληήξεζε ηνπ ζπηηηνχ, ςψληα πξνεηνηκαζία γεπκάησλ, θξνληίδα ειηθησκέλσλ θαη παηδηψλ. Ό,ηη αθνξά δε ηηο ακνηβέο ηνπο ξπζκίδεηαη απφ ηηο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαδνκέλσλ ζηνλ ηνκέα ηεο θξνληίδαο Πξσηνβνπιίεο γηα ηελ εμάιεηςε ζηεξενηύπσλ Ζ εμάιεηςε ησλ ζηεξενηχπσλ απνηειεί βαζηθή παξάκεηξν γηα ηε ζπκθηιίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Καη απηφ γηαηί είλαη απαξαίηεην ηφζν ν ξφινο ηνπ άλδξα-παηέξα φζν θαη απηφο ηεο γπλαίθαο-κεηέξαο λα αλαζεσξεζνχλ βάζεη ησλ λέσλ δεδνκέλσλ θαη ησλ λέσλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ πνπ ζέινπλ ηε γπλαίθα ελεξγφ κέινο ηεο νηθνλνκίαο. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, δηάθνξεο δξάζεηο έρνπλ πινπνηεζεί κε θάπνηεο λα έρνπλ σο θχξην γλψξηζκα ηνλ πξσηφηππν θαη ςπραγσγηθό-ρηνπκνξηζηηθό ραξαθηήξα ηνπο, φπσο: 198 Βι. Δ. Βαζηιάθνπ, εηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ πνπ δηεμήρζε Γεθεκβξίνπ 2006, φπ.π., ζ

84 ηελ Κχπξν, ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο Ηζφηεηα-Δπζχλε θαη ησλ δχν Φχισλ, δηεμήρζε δηαγσληζκφο γηα ηε ζπγγξαθή παξακπζηνχ θαη ηειενπηηθνχ ζελαξίνπ απφ καζεηέο δεκνηηθνχ θαη γπκλαζίνπ αληίζηνηρα 199. ηελ Διιάδα, ζην πιαίζην ηνπ έξγνπ «Άιθεζηηο», αλαπηχρζεθε έλα παηδαγσγηθφ παηρλίδη γηα παηδηά 6-12 εηψλ, ρσξίο λα απνθιείεηαη ε δπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ελειίθσλ, κε ηίηιν «Δίκαζηε Ίζνη». ην παηρλίδη παξνπζηάδεηαη έλα δεπγάξη, κε θαη ρσξίο παηδηά. θνπφο ηνπ παηρληδηνχ είλαη λα ππνγξακκηζηεί φηη κπνξεί νη παίθηεο λα θηλνχληαη κφλνη ηνπο, ππάξρνπλ φκσο πεξηπηψζεηο πνπ ρξεηάδεηαη λα ζπκπνξεχεηαη ν έλαο κε ηνλ άιιν φπσο γίλεηαη δειαδή κε ηα δεπγάξηα. Δπηπιένλ θαηλνηνκία ηνπ παηρληδηνχ είλαη ε δπλαηφηεηα λα θεξδίζνπλ θαη νη δχν παίθηεο, ψζηε λα δνζεί έκθαζε ζηελ ηζνηηκία ησλ δχν θχισλ 200. Αλάινγν παηδαγσγηθφςπραγσγηθφ πιηθφ (παξακχζη, επηηξαπέδην παηρλίδη, παηρλίδη γηα Ζ/Τ) έρεη θηηαρηεί απφ ην Κέληξν Μέξηκλαο Οηθνγέλεηαο θαη Παηδηνχ γηα ηελ εμάιεηςε ησλ ζηεξενηχπσλ θαη ζηελ επαγγεικαηηθή θαηαλνκή 201. ηελ Πνξηνγαιία, έρνπλ επίζεο αλαπηπρζεί δχν παηρλίδηα πνπ ζηνρεχνπλ ζην λα θαηαλνήζνπλ ηα παηδηά ηε ζεκαζία ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη λα αιιάμεη ε λννηξνπία αλαθνξηθά κε ηελ έκθπιε θαηαλνκή ησλ επζπλψλ θξνληίδαο ηνπ λνηθνθπξηνχ 202. Ζ επηθνηλσληαθή ζηξαηεγηθή κέζα απφ εθζηξαηείεο κε ρηνπκνξηζηηθφ θαη ειαθξχ χθνο ζε αξρηθή θάζε αθνινπζήζεθε απφ θάπνηεο ρψξεο (πρ. Οιιαλδία, Ηζπαλία), ψζηε λα επαηζζεηνπνηεζεί ε θνηλή γλψκε αλαθνξηθά κε ηα ζηεξεφηππα 203. ηελ Ηζπαλία, ε Α Tempora αλέπηπμε έλα πξφγξακκα γηα δεκνηηθά θαη γπκλάζηα, φπνπ, ρξεζηκνπνηψληαο δηαδηθαζίεο ηεο νηθηαθήο νηθνλνκίαο 199 Βι. Αξ. Σνπκάδε, εηζήγεζε ζην ίδην, φπ.π., ζ Βι. Έξγν «Άιθεζηηο», Οηθνγέλεηα ή Δξγαζία; Οηθνγέλεηα θαη Δξγαζία. πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Α Γίθηπν γηα ηελ Άξζε ηνπ Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ ησλ Γπλαηθψλ. Σν έξγν εληάζζεηαη ζην Πξφγξακκα EQUAL θαη ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν θαη ην Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο. Πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ έξγνπ θαη ηνπ πξνγξάκκαηνο EQUAL Βι. Α. Σφξξελο, εηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ πνπ δηεμήρζε Γεθεκβξίνπ 2006, φπ., ζει Πξφθεηηαη γηα ηε Α ConVidas πνπ αλαπηχρζεθε ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο EQUAL θαη ηα παηρλίδηα είλαη ην «Δπηρείξεζε Οηθνγέλεηα» θαη «Οηθνγέλεηα ζε Γξάζε». Βι. Βνπγηνχθα, «Καιέο Πξαθηηθέο, φπ.π., ζζ Πξφθεηηαη γηα ηηο Α Journey along Cultures (Οιιαλδία) θαη Madrid, A City for Reconciliation (Ηζπαλία). ην ίδην φπ.π., ζζ

85 εξκελεχνληαη επηζηεκνληθά ζέκαηα. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ ελφηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ην καγείξεκα, ηα παηδηά καζαίλνπλ γηα ηηο ρεκηθέο αληηδξάζεηο πνπ γίλνληαη κεηαμχ ησλ ζπζηαηηθψλ. Με απηή ηε δξάζε ακθηζβεηνχληαη παξαδνζηαθνί έκθπινη ξφινη, θαζψο θαη ε ελζσκάησζή ηνπο ζηελ επηζηήκε θαη ηελ ηερλνινγία 204. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ε εμάιεηςε ησλ ζηεξενηχπσλ επηδηψθεηαη θαη κέζα απφ πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο αθφινπζεο δξάζεηο 205 : ηελ Ηξιαλδία, ε Α The National Flexi-Work Partenership εθάξκνζε πηινηηθά έλα πξφγξακκα θαηάξηηζεο θαη απαζρφιεζεο ζηνλ ηνκέα θξνληίδαο παηδηψλ κε απψηεξν ζηφρν ηελ ελζσκάησζε ηεο νπηηθήο ηνπ θχινπ ζηα πξψηκα ζηάδηα ηεο δσήο ησλ παηδηψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ην πξφγξακκα απεπζχλζεθε ζε άλδξεο, λεφηεξνπο θαη ειηθησκέλνπο, νη νπνίνη θαηαξηίζηεθαλ ζε ζέκαηα θξνληίδαο παηδηψλ απφ ηνλ εζληθφ θνξέα θαηάξηηζεο θαη απαζρφιεζεο, ελψ φινη νη θαηαξηηδφκελνη πξαγκαηνπνίεζαλ πξαθηηθή άζθεζε ζε ηδησηηθνχο θαη δεκφζηνπο θνξείο. Μεηά ην πέξαο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζα γηλφηαλ έξεπλα γηα ηα απνηειέζκαηά ηνπ θαη ηελ επίδξαζε ζηηο απφςεηο θαηαξηηδφκελσλ, παηδηψλ θαη γνλέσλ. ηε Γαλία, ε Α SOS-mx-Health & Care Sector Mainstreaming Laboratory ζηνρεχεη ζηε βειηίσζε ηεο εηθφλαο ηεο γεξηαηξηθήο θξνληίδαο θαη ηεο πξνζέιθπζεο αλδξψλ κέζσ ηεο άξζεο ζηεξενηχπσλ (φηη ν ζπγθεθξηκέλνο ηνκέαο είλαη «γπλαηθείνο»). Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ, αθελφο ζρεδηάζηεθε κηα ηειενπηηθή ζεηξά φπνπ παξνπζηάδεηαη ε θαζεκεξηλφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ ζηνλ ηνκέα απηφ, θαη αθεηέξνπ, πινπνηήζεθε έλα πξφγξακκα θαηάξηηζεο ζπκβνχισλ απαζρφιεζεο γηα λα αλαδεηρζνχλ νη επαγγεικαηηθέο επθαηξίεο θαη δηεπθνιχλζεηο πνπ παξέρεη ν ηνκέαο. Δπηπιένλ, παξνπζηάζηεθαλ ζε εθπνκπέο θαη ζηνλ Σχπν αθεγήζεηο αλδξψλ εξγαδφκελσλ κε ζεηηθά παξαδείγκαηα απφ ην ρψξν εξγαζίαο. Σέινο, ζπζηήζεθε ζψκα δεκφζησλ ζπδεηεηψλ, κε άηνκα πνπ πξνέξρνληαλ απφ ην ρψξν, ψζηε λα ελζαξξχλνπλ ζπδεηήζεηο γηα ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο αιιαγέο πνπ έρνπλ πξνθχςεη απφ ηε ζπκκεηνρή αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, κε ζθνπφ λα πξνζειθχζνπλ άλδξεο εξγαδφκελνπο. 204 ην ίδην φπ.π., ζζ ην ίδην φπ.π., ζζ θαη

86 4.2.4 Πξσηνβνπιίεο αλαθνξηθά κε ηε ζπκθηιίσζε ηδησηηθήο-επαγγεικαηηθήο δσήο ε δηεζλέο επίπεδν ε έλλνηα ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο έρεη πιένλ επεθηαζεί ζηελ έλλνηα ηεο ηδησηηθήο δσήο ζθνπφο, δειαδή, δελ είλαη απιψο λα δηεπθνιπλζνχλ νη εξγαδφκελνη αλαθνξηθά κε ηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο, αιιά θαη κε ηηο ινηπέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ κπνξεί λα έρνπλ ζηε δσή ηνπο (πρ. ςπραγσγία, πξνζσπηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη αλάγθεο). ε απηφ ην ζπλνιηθφ πιαίζην, ιεηηνπξγνχλ «Γξαθεία ή Πξαθηνξεία Υξόλνπ», φπνπ γίλεηαη πξνζπάζεηα ζπλάξζξσζεο ησλ ρξφλσλ δσήο ζε κηα επνρή πνπ απφ ηε ζπγρξνληζκέλε βηνκεραληθή θνηλσλία έρνπκε κεηαβεί ζε κηα θνηλσλία ππεξεζηψλ κε απνζπγρξνληζκέλνπο ξπζκνχο. Σέηνηα γξαθεία ζπλαληάκε εδψ θαη κηα δεθαεηία ζηε Γαιιία θαη ηελ Ηηαιία. Πην ζπγθεθξηκέλα: ηε Γαιιία, αλ θαη νη πνιηηηθέο ρξφλνπ δελ είλαη ζεζκνζεηεκέλεο, ιεηηνπξγνχλ «Γξαθεία Υξφλνπ». Γηα παξάδεηγκα, ζην Poitiers (Α Coordination des Temps de Vie dans les Territoires ), πξηλ ηελ έλαξμε ηεο λέαο ζρνιηθήο ρξνληάο ιεηηνπξγνχλ γξαθεία κηαο ζηάζεο πνπ παξέρνπλ πιεξνθνξίεο ζηνπο γνλείο γηα ηε δηαδηθαζία εγγξαθήο ησλ παηδηψλ ηνπο ζην ζρνιείν θαη εμσζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Δπίζεο, ζηε Rennes (Α Rennes- Égalité des Temps ), εθαξκφδεηαη πξφγξακκα ζπιινγηθήο ρξήζεο ηνπ ρξφλνπ ζε ζπλεξγαζία κε ηελ εηαηξεία αζηηθήο αλάπηπμεο, ηηο ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο εξγαδνκέλσλ θαη εξγνδνηψλ, ην παλεπηζηήκην, ηελ επηηξνπή αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο θαη ην θέληξν πιεξνθφξεζεο γπλαηθψλ. Βάζεη ηνπ πξνγξάκκαηνο παξέρνληαη δηάθνξεο ππεξεζίεο, φπσο γξαθεία κηαο ζηάζεο, δηνξγάλσζε εθδειψζεσλ ζε αζπλήζηζηεο ψξεο, εηδηθφο δηαδηθηπαθφο ηφπνο πιεξνθφξεζεο θηι., ελψ ε αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ δξάζεσλ ζα γίλεη βάζεη θάπνησλ νκάδσλ-ζηφρσλ πνπ δνπιεχνπλ κε αθαλφληζην σξάξην. ηελ Ηηαιία, ηα «Γξαθεία Υξφλνπ» είλαη ζεζκνζεηεκέλα θαη ιεηηνπξγνχλ ππφ ηελ αηγίδα ησλ δήκσλ. πγθεθξηκέλα, ζην δήκν ηνπ Prato, κεηά απφ έξεπλα ησλ αλαγθψλ ηεο πεξηνρήο θαη ηε δηεμαγσγή θνηλσληθνχ δηαιφγνπ, ππεγξάθε Πξσηφθνιιν Καηαλφεζεο κε ζθνπφ ηελ αλαδηνξγάλσζε ησλ σξψλ ιεηηνπξγίαο ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ, ηε ζπκβνιή ζηελ θπθινθνξηαθή απνζπκθφξεζε, ηελ απνθέληξσζε ππεξεζηψλ ζε κηαο ζηάζεο πνιπθέληξα, ην ζπληνληζκφ δξαζηεξηνηήησλ θαη ππεξεζηψλ κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο, ηελ 86

87 εμέηαζε αηηεκάησλ γηα θαιχηεξε ζπλάξζσζε ρξφλσλ δσήο θαη ππεξεζηψλ. Δπίζεο, ιεηηνπξγεί εξγαζηήξη ρξφλνπ, φπνπ ν θάζε πνιίηεο κπνξεί λα βξεη εμαηνκηθεπκέλε ζηήξημε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ρξφλνπ πνπ έρεη, θαζψο θαη δηαδηθηπαθφο ηφπνο «Γξαθείνπ Υξφλνπ». 4.3 πκπεξάζκαηα Μέζα απφ ηελ παξάζεζε ησλ βέιηηζησλ πξαθηηθψλ πνπ πξνεγήζεθε, κπνξνχκε λα εμάγνπκε θάπνηα ζπκπεξάζκαηα ρξήζηκα γηα ηε δηακφξθσζε ησλ επφκελσλ πνιηηηθψλ, φπσο: Έρεη αξρίζεη λα γίλεηαη πιένλ ζαθέο ζηνπο εξγνδφηεο φηη νη πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο δελ είλαη απιψο έλα θφζηνο γηα ηελ επηρείξεζε. Αληίζεηα, δξάζεηο εηαηξηθήο θνηλσληθήο επζχλεο απνηεινχλ κέζν ησλ πνιηηηθψλ δηαρείξηζεο ηνπ πξνζσπηθνχ θαη ζπκβάιινπλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή επηηπρία 206. ε ρψξεο φπνπ ν δηάινγνο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ είλαη ψξηκνο, ε πηνζέηεζε κέηξσλ γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη πεξηζζφηεξν εθηθηή. Δπηπιένλ, δξάζεηο πνπ πινπνηνχληαη κέζσ θνηλνηηθψλ πξνγξακκάησλ έρνπλ πξνζηηζέκελε αμία αθνχ ηα απνηειέζκαηά ηνπο αμηνπνηνχληαη κεηά ην πέξαο ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ. Οη θνηλσληθνί εηαίξνη ζα πξέπεη λα δείμνπλ ηελ αλάινγε σξηκφηεηα θαη ζηελ Διιάδα. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε δξάζεσλ ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο/ηδησηηθήο δσήο κε επηηπρία είλαη ν ηνπηθφο ραξαθηήξαο ηνπο, ε δηεμαγσγή θνηλσληθνχ δηαιφγνπ θαη ε ελεξγνπνίεζε φισλ ησλ δπλάκεσλ κηαο πεξηνρήο. Μφλνλ έηζη νη δξάζεηο ζα αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ησλ θαηνίθσλ θαη ηαπηφρξνλα ζα δνζνχλ λέεο επθαηξίεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. 206 Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή παξνπζίαζε ηελ Πξάζηλε Βίβιν «Πξνψζεζε ελφο Δπξσπατθνχ Πιαηζίνπ γηα ηελ Δηαηξηθή Κνηλσληθή Δπζχλε», κε ζθνπφ ηελ έλαξμε ζπδήηεζεο γηα ηελ αλάγθε αλάπηπμεο ηεο έλλνηαο θαη ηνπο ηξφπνπο θαζηέξσζήο ηεο. Δληνχηνηο, επηθπιάμεηο δηαηππψζεθαλ απφ ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, νη κελ εξγνδφηεο αληηδξψληαο ζηελ επηβνιή γεληθψλ ξπζκηζηηθψλ δηαηάμεσλ, νη δε εξγαδφκελνη ζεσξψληαο φηη νη εζεινληηθέο πξσηνβνπιίεο δελ απνηεινχλ εγγχεζε θαη επνκέλσο ρξεηάδεηαη ζπγθεθξηκέλν ξπζκηζηηθφ πιαίζην. Βι.. Βιηάκνο, εηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ, φπ.π., ζζ

88 Υάξε ζηα πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη ηεο θξαηηθά αλαγλσξηζκέλεο πηζηνπνίεζεο αηφκσλ πνπ εξγάδνληαη ζηνλ ηνκέα παξνρήο θξνληίδαο, εληάζζεηαη ζηε λφκηκε αγνξά εξγαζίαο έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ ζπλήζσο παξείρε ηηο ππεξεζίεο ηνπ άηππα. Απηφ είλαη ζεηηθφ ηφζν γηα ηελ νηθνλνκία θαη ηα αζθαιηζηηθά ζπζηήκαηα, αθνχ θαηαπνιεκείηαη ε αδήισηε εξγαζία, φζν θαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο εξγαδφκελνπο, νη νπνίνη θαηνρπξψλνπλ ηα εξγαζηαθά δηθαηψκαηά ηνπο. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηξίηνπ ηνκέα θαη ηεο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο είλαη δπλαηφ λα εληζρχζνπλ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηελ απαζρφιεζε, λα ζπκβάινπλ ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο θαη λα επλνήζνπλ ηελ θνηλσληθή ζπλνρή, πξψηνλ, δηεπθνιχλνληαο ηηο γπλαίθεο (αιιά θαη ηνπο άλδξεο) κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο λα εληαρζνχλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαη δεχηεξνλ, δεκηνπξγψληαο λέεο ζέζεηο εξγαζίαο 207. Ζ επηδνκαηηθή πνιηηηθή κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε ελεξγεηηθή, πξνάγνληαο ηε ζπκθηιίσζε εξγαζίαο-νηθνγέλεηαο, κε ην ζηνρεπκέλν ραξαθηήξα ηεο. Έρεη γίλεη πιένλ αληηιεπηφ φηη ε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο πξνυπνζέηεη ηελ εμάιεηςε αξλεηηθψλ ζηεξενηχπσλ. Ζ ζπκθηιίσζε δελ αθνξά κφλν ηε ζρέζε εξγαζίαο-νηθνγέλεηαο, αιιά γεληθφηεξα ηελ ηδησηηθή δσή ηνπ εξγαδφκελνπ, ελψ ζπλαξηάηαη θαη κε ηα θνηλσληθά σξάξηα. 207 Ζ αλάπηπμε ηεο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο ζπληζηά ηε κφλε ιχζε ζηα πξνβιήκαηα νηθνλνκηθήο χθεζεο θαη πεξηζσξηνπνίεζεο εξγαδνκέλσλ ζηηο ζχγρξνλεο κεηαβηνκεραληθέο θνηλσλίεο, αλ ζέινπκε λα δεκηνπξγήζνπκε έλα βηψζηκν πνιηηηζκφ. Βι. J. Rifkin, Σν Σέινο ηεο Δξγαζίαο θαη ην Μέιινλ ηεο. Ζ Γύζε ηνπ Παγθόζκηνπ Δξγαηηθνύ Γπλακηθνύ θαη ην Υάξακα ηεο κεηά-ηε-αγνξά Δπνρήο, «Νέα χλνξα»- Α. Α. Ληβάλε, Αζήλα 1996, ζζ

89 ΣΔΛΗΚΔ ΔΠΗΖΜΑΝΔΗ Σν δήηεκα γηα ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο δελ απαζρνινχζε αλέθαζελ ηνπο ζρεδηαζηέο πνιηηηθήο. Όκσο, ε βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο ζέζεο ηεο γπλαίθαο θαη ε είζνδφο ηεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαζψο θαη νη θεκηληζηηθέο δηεθδηθήζεηο γηα ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ ζην δεκφζην θαη ηδησηηθφ ρψξν έζεζαλ ηνπο πξψηνπο πξνβιεκαηηζκνχο. Παξάιιεια, ε κεηάβαζε ζην κεηαθνξληηθφ κνληέιν παξαγσγήο θαη νη ζχγρξνλεο πξνθιήζεηο ζηελ παγθνζκηνπνηεκέλε θνηλσλία ηεο γλψζεο αλακφξθσζαλ ηελ αγνξά εξγαζίαο, πνπ βαζηδφηαλ ζηνλ έκθπιν θαηακεξηζκφ ησλ ξφισλ. Ζ εηζαγσγή επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο απνηειεί ζήκεξα γεγνλφο, ελψ ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο - κε ηελ αμηνπνίεζε αλεθκεηάιιεπησλ δεμακελψλ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ - απνηειεί αδήξηηε αλάγθε γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Πάλησο, ν εθζπγρξνληζκφο ησλ ξφισλ ησλ δχν θχισλ βάζεη ησλ λέσλ δεδνκέλσλ θαίλεηαη λα είλαη αζχκκεηξνο. Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππεξθφξησζε ησλ γπλαηθψλ, αθελφο, κε ηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο, θαη αθεηέξνπ, κε ηελ εμσνηθηαθή εξγαζία. Γεγνλφο πνπ είλαη δπλαηφ λα νδεγήζεη ζε ελδννηθνγελεηαθέο ζπγθξνχζεηο θαη εληάζεηο αλαθνξηθά κε ηελ θαηαλνκή ησλ ξφισλ θαη ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο απφ ηε ζπδπγηθή ζρέζε 208. ε απηφ ην πιαίζην, νη πνιηηηθέο ζε θνηλνηηθφ θαη εζληθφ επίπεδν, αληηκεησπίδνπλ ην δήηεκα ηεο ζπκθηιίσζεο νηθνγέλεηαο θαη εξγαζίαο σο γπλαηθείν πξφβιεκα πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ απαζρφιεζε. Σα κέηξα πνπ ιακβάλνληαη, φπσο νη επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη νη εηδηθέο άδεηεο γηα νηθνγελεηαθνχο ιφγνπο, απνζθνπνχλ θπξίσο ζηε δηεπθφιπλζε ησλ γπλαηθψλ λα εληαρζνχλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, παξαγλσξίδνληαο ην γεγνλφο φηη ε δπζαξκνλία ζηε ζρέζε εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο νθείιεηαη θαη ζηα ζηεξεφηππα γηα ηα δχν θχια. Παξάιιεια, ηα κε ζπκβαηηθά ζρήκαηα νηθνγέλεηαο (πρ. κνλνγνλετθέο) θαίλεηαη λα ππνιείπνληαη ζε ιήςε ζεηηθψλ κέηξσλ ππέξ ηνπο. Έηζη, ηα εηιεκκέλα κέηξα δελ ραίξνπλ ζεξκήο ππνδνρήο απφ ηνπο εξγαδφκελνπο, παξά ηηο δηαθεξχμεηο ηεο ΔΔ φηη επηηξέπνπλ ζηε δηακφξθσζε κηαο εμαηνκηθεπκέλεο επαγγεικαηηθήο πνξείαο βάζεη ησλ αλαγθψλ ηνπ θάζε εξγαδφκελνπ. Αληίζεηα, ε εηζαγσγή ηεο επειημίαο ζηελ εξγαζία αληηκεησπίδεηαη κε δπζπηζηία απφ 208 Βι. Roxburgh, φπ.π., ζζ

90 ηνπο εξγαδφκελνπο, κηα πνπ ζπρλά επηβάιιεηαη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο ρσξίο λα απνηειεί επηινγή ηνπο, ελψ ζπλδπάδεηαη κε ρακειφκηζζεο θαη επηζθαιείο ζέζεηο απαζρφιεζεο. Ζ δε ζπγθέληξσζε, θπξίσο γπλαηθψλ ζε απηέο ηηο ζέζεηο εληζρχνπλ ηηο αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ 209. Παξάιιεια, νη εξγνδφηεο θαίλνληαη θαη απηνί δηζηαθηηθνί ζηε ιήςε κέηξσλ ππέξ ησλ εξγαδνκέλσλ κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο, ζεσξψληαο φηη θάηη ηέηνην ζπληζηά κε παξαγσγηθή αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο. Καηφπηλ ηνχηνπ, ην δήηεκα ηεο ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο πξέπεη λα πξνζεγγηζζεί απφ άιιε ζθνπηά. Πξψηνλ, ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε φηη ε γνλετθφηεηα 210 είλαη έλαο δηα βίνπ ξφινο πνπ απαηηεί ηελ ηζφηηκε θαη πιήξε ζπκκεηνρή θαη ησλ δχν γνλέσλ θαη λα αληηκεησπηζζεί σο θνηλσληθφ πξφβιεκα, φπνπ φια ηα ελδηαθεξφκελα κέξε ζα ρξεηαζηεί λα ζπκβάινπλ γηα ηελ ππεξπήδεζε ησλ φπνησλ δπζθνιηψλ. Γεχηεξνλ, ε γνλετθφηεηα ζα πξέπεη λα πξνζεγγηζζεί σο κέζν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη δηαζθάιηζεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Τπφ ην θσο απηψλ ησλ παξαδνρψλ, ηα κέηξα πνιηηηθψλ ελαξκφληζεο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηηο αλάγθεο θάζε νηθνγελεηαθνχ ζρήκαηνο, φζν ζπκβαηηθφ ή φρη θαη αλ είλαη απηφ. Κξίλεηαη ζθφπηκν, κάιηζηα, λα δεκηνπξγνχλ ην πιαίζην πνπ ζα δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζε θάζε εξγαδφκελν λα ραξάμεη ην δηθφ ηνπ εμαηνκηθεπκέλν κνληέιν επαγγεικαηηθήο θαξηέξαο, κε δηεπθνιχλζεηο πνπ ζα ηνπ επηηξέπνπλ ηελ είζνδν θαη έμνδν απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο αλάινγα κε ηηο πξνζσπηθέο θαη νηθνγελεηαθέο ηνπ αλάγθεο 211. Ζ χπαξμε επαξθψλ, πνηνηηθψλ θαη πξνζβάζηκσλ ππεξεζηψλ θξνληίδαο γηα παηδηά θαη ειηθησκέλνπο απνηειεί ζηφρν-θιεηδί γηα ηελ ειάθξπλζε ησλ εξγαδνκέλσλ απφ έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ νηθνγελεηαθψλ επζπλψλ. Ζ αλάπηπμε, ινηπφλ, νινθιεξσκέλσλ «Πξνγξακκάησλ ηήξημεο ηεο Οηθνγέλεηαο», ηα νπνία ζα πξνζθέξνπλ ζε ηνπηθφ επίπεδν ππεξεζίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο ζηήξημεο ησλ εξγαδνκέλσλ κε πξνιεπηηθφ, ζπκβνπιεπηηθφ θαη αλαθνπθηζηηθφ ξφιν, βάζεη ησλ αλαγθψλ ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, απνηεινχλ ελδερνκέλσο κηα ζπλνιηθή θαη ζπλεθηηθή 209 Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη ην έλα ηξίην ησλ απαζρνινχκελσλ γπλαηθψλ θαηέρεη ζέζε κεξηθήο απαζρφιεζεο ζε ζχγθξηζε κε κφλν 7% ησλ αλδξψλ. Βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Πξάζηλε Βίβινο: Δθζπγρξνληζκόο ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο γηα ηελ αληηκεηώπηζε ησλ πξνθιήζεσλ ηνπ 21 νπ αηώλα, Βξπμέιιεο, , COM(2006) 708 ηειηθφ, ζ Βι. Μ. ηξαηεγάθε, «Ζ Απαζρφιεζε ησλ Γπλαηθψλ: Αλάγθε ή Δπηινγή;», ζην Μνπζνχξνπ θαη ηξαηεγάθε Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο, φπ.π., ζ Βι. Jurckak θαη Hurley, φπ.π., ζ

91 απάληεζε ζηηο αλάγθεο ησλ νηθνγελεηψλ κε εξγαδφκελα κέιε 212. ε απηφ ηνλ ηνκέα, ε ελεξγνπνίεζε ηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ θαη ε ελίζρπζε ηεο εηαηξηθήο θνηλσληθήο επζχλεο θαζίζηαηαη απαξαίηεηε, (δεδνκέλεο θαη ηεο ζπξξίθλσζεο ηνπ θξάηνποπξφλνηαο), ελψ κπνξεί λα παίμνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν, ζπκβάιινληαο φρη κφλν ζηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ, αιιά θαη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Δπίζεο, ε εξγαηηθή λνκνζεζία (θαη θαη επέθηαζε ε αζθαιηζηηθή θαη θνξνινγηθή 213 ) ζα πξέπεη λα εθζπγρξνληζηεί, βάζεη ησλ λέσλ δεδνκέλσλ πνπ ηζρχνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. ηα πεξηζζφηεξα θξάηε, ην εξγαηηθφ δίθαην ζηεξίδεηαη ζην παξαδνζηαθφ θαζεζηψο απαζρφιεζεο, ην νπνίν ζπλεπάγεηαη ηε κφληκε, πιήξνπο ρξφλνπ απαζρφιεζε, ηελ χπαξμε ζχκβαζεο εξγαζίαο πνπ ξπζκίδεη ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη ηελ παξνπζία ελφο εξγνδφηε ππεχζπλνπ γηα ηηο ζρεηηθέο ππνρξεψζεηο. Υαξαθηεξηζηηθά πνπ δελ ζπλάδνπλ κε ηε ζχγρξνλε, επέιηθηε αγνξά εξγαζίαο. Δπνκέλσο, βαζηθέο έλλνηεο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζα πξέπεη λα επαλαπξνζδηνξηζηνχλ γηα λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο ζχγρξνλεο αλάγθεο 214. Ζ επίηεπμε ηεο ζπκθηιίσζεο επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο απαηηεί, φρη κφλν ζεζκηθέο παξεκβάζεηο ζε θεληξηθφ επίπεδν, αιιά θαη ηελ ελεξγφ, θαη κε ζπλαίζζεζε επζχλεο, εκπινθή ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ (εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ), νη νπνίνη άιισζηε είλαη θαη νη άκεζνη εκπιεθφκελνη. Ζ ελζσκάησζε ηεο παξακέηξνπ ηεο ζπκθηιίσζε ζηηο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο είλαη απαξαίηεηε, ψζηε ηα δχν ελδηαθεξφκελα κέξε λα βξεζνχλ άκεζα αληηκέησπα κε ην δήηεκα θαη λα ιεθζνχλ δεζκεπηηθέο απνθάζεηο θνηλή ζπλαηλέζεη. ε απηφ ην ζεκείν βέβαηα, πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί ε αλάγθε ελίζρπζεο ηεο γπλαηθείαο εθπξνζψπεζεο ζηα ζπλδηθαιηζηηθά φξγαλα θαη ζηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ, αθελφο, γηα λα πξνσζήζνπλ νη γπλαίθεο ηελ πηνζέηεζε κέηξσλ ζπκθηιίσζεο, θαη αθεηέξνπ, λα δηεθδηθήζνπλ ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο σο εξγαδφκελεο θαη φρη σο κεηέξεο 215. Σαπηφρξνλα, ζηε ζπδήηεζε γηα ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ ζα πξέπεη λα εληαρζνχλ θαη νη άλδξεο. Σν δεηνχκελν είλαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηε ζέζε θαη ην ξφιν ηνπο κέζα ζηελ νηθνγέλεηα λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη ε αξκνληθή νηθνγελεηαθή δσή θαη ν ηθαλνπνηεηηθφο ζπλδπαζκφο ηεο κε ηελ εξγαζία, δελ απαηηεί απιψο ξπζκηζηηθέο παξεκβάζεηο, αιιά ελεξγνπνίεζε θαη ζπκκεηνρή θαη ησλ ηδίσλ. 212 Βι. Υαηδεβαξλάβα-Καδαζή, φπ.π., ζζ Βι. Jansen, φπ.π., ζ Γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο βι. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Πξάζηλε Βίβινο: Δθζπγρξνληζκόο ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο γηα ηελ αληηκεηώπηζε ησλ πξνθιήζεσλ ηνπ 21 νπ αηώλα, Βξπμέιιεο, , COM(2006) 708 ηειηθφ, ζ Βι. Flaquer, φπ.π., Αζήλα 2002, ζζ

92 Έηζη, ζε ρψξεο φπνπ νη πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο δελ παξάγνληαη βάζεη έκθπισλ ζηεξενηππηθψλ πεπνηζήζεσλ, ε ηζφηεηα αληηκεησπίδεηαη θαη σο αλδξηθφ δήηεκα 216. Σέινο, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί ε ηάζε γηα ηελ νξηδφληηα ελζσκάησζε ηεο έλλνηαο ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ απφ ην ζρεδηαζκφ πνιηηηθήο (gender mainstreaming), ζηε δηαρείξηζε πφξσλ ππέξ ηεο ηζφηεηαο (gender budgeting). Με άιια ιφγηα, ε δηάζηαζε ηνπ θχινπ ελζσκαηψλεηαη ζε φια ηα ζηάδηα δηακφξθσζεο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ θαη αλαδηαξζξψλνληαη ηα εηζνδήκαηα θαη νη δαπάλεο κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα πξνάγεηαη ε ηζφηεηα ησλ θχισλ 217. πλνςίδνληαο, ζεσξείηαη ζθφπηκε ε δηακφξθσζε ελφο λένπ θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ. Δλφο ζπκβνιαίνπ πνπ ζα απαληά ζε δχν θαίξηα εξσηήκαηα: αθελφο, κε πνηνλ ηξφπν ε απφθηεζε νηθνγέλεηαο ζα ζπκβαδίδεη κε ηελ εξγαζία θαη ηελ θαξηέξα, θαη αθεηέξνπ, πψο ζα αληηκεησπηζζεί ην δήηεκα ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί έλα ηζνξξνπεκέλν ηζνδχγην κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ 218. Δλφο ζπκβνιαίνπ, ράξε ζην νπνίν νχηε ηα παηδηά ζα ζηεξνχληαη ηνπο γνλείο ηνπο, νχηε νη άλδξεο θαη γπλαίθεο ζα ζηεξνχληαη ίζσλ δπλαηνηήησλ ζπκκεηνρήο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Μφλν έηζη, ζα κπνξέζεη λα δηαζθαιηζζεί ε βησζηκφηεηα ηνπ ζχγρξνλνπ παξαγσγηθνχ κνληέινπ, κε φξνπο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη επεκεξίαο. 216 Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ζηε Ννξβεγία ιεηηνπξγεί Κέληξν Πφξσλ γηα ηνλ Άλδξα πνπ μεθίλεζε ην 2002 σο πξφγξακκα θαη ζήκεξα ιεηηνπξγεί σο Δζληθφ Κέληξν Γλψζεο γηα ηνλ Άλδξα θαη ηελ Ηζφηεηα ησλ Φχισλ. Σν Κέληξν ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηνλ εζληθφ δηάινγν γηα ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ, δηαδίδεη δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο άλδξεο, πινπνηεί πξνγξάκκαηα γηα ηελ πξφιεςε ηεο αλδξηθήο βίαο θαη ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ, ελψ παξέρεη ζπκβνπιεπηηθή θαη εθπαίδεπζε ζε νκάδεο παηέξσλ θαη νκάδεο δηαρείξηζεο ζπκνχ. Βι. U. Rikter-Svendsen, φπ., ζ. 44 θαη Μ. Ησαλλίδνπ, ζην ίδην, ζ Βι. «Moving Ahead. Gender Budgeting in Sweden», Ministry of Industry, Employment and Communications, Stockholm, ζηνλ επίζεκν δηαδηθηπαθφ ηφπν Βι. G. Esping-Andersen, «Αλαδεηψληαο ηελ Καιή Κνηλσλία, αθφκα κηα Φνξά;» ζην G. Esping- Andersen, D. Gallie, A. Hemerijck, J. Myles (επηκέιεηα), Γηαηί ρξεηαδόκαζηε έλα λέν Κνηλσληθό Κξάηνο, Γηφληθνο, Αζήλα 2006, ζζ

93 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΔΛΛΖΝΟΓΛΧΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ DITCH J. S., «Νέεο Σάζεηο ζηελ Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή κέζα ζε έλα Μεηαβαιιφκελν Δπξσπατθφ Πιαίζην» ζην Εψε Λ.-Ν. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή ζ έλα Μεηαβαιιόκελν Κόζκν, Δηζεγήζεηο νινκειεηψλ θαη νκάδσλ εξγαζίαο ζε Παλειιήλην πλέδξην 1-3 Γεθεκβξίνπ 1994, Δπηάινθνο, Αζήλα 1994, ζζ ESPING-ANDERSEN G., «Αλαδεηψληαο ηελ Καιή Κνηλσλία, αθφκα κηα Φνξά;» ζην Esping-Andersen G., Gallie D., A. Hemerijck, J. Myles (επηκέιεηα), Γηαηί ρξεηαδόκαζηε έλα λέν Κνηλσληθό Κξάηνο, Γηφληθνο, Αζήλα 2006, ζει FLAQUER Ll., «Τπάξρεη Ηδηαίηεξν Πξφηππν Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο ζηε Νφηηα Δπξψπε;» ζην Μαξάηνπ-Αιηπξαληή Λ. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζζ HIRSCH J., «Φνξληηζκφο θαη Μεηαθνξληηζκφο: Ζ Παξνχζα Κνηλσληθή Κξίζε θαη νη πλέπεηέο ηεο» ζην Bonefeld W., Holloway J. (επηκέιεηα) Μεηαθνξληηζκόο θαη Κνηλσληθή Μνξθή. Μηα Μαξμηζηηθή πδήηεζε γηα ην Μεηαθνξληηζηηθό Κξάηνο, Δμάληαο, Αζήλα 1991, ζζ MERCURE D., «Νέεο Μνξθέο Δξγαζίαο θαη Νέεο Μνξθέο Κνηλσληθήο Παζνγέλεηαο. Οη Δπηπηψζεηο ηεο Διαζηηθήο Καηαλνκήο», Νέα Κνηλσληνινγία, ηεχρνο 42, , ζζ RIFKIN J., Σν Σέινο ηεο Δξγαζίαο θαη ην Μέιινλ ηεο. Ζ Γύζε ηνπ Παγθόζκηνπ Δξγαηηθνύ Γπλακηθνύ θαη ην Υάξακα ηεο κεηά-ηελ-αγνξά Δπνρήο, «Νέα χλνξα»-α. Α. Ληβάλε, Αζήλα 1996 RIKTER-SVENDSEN U., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ ΑΛΗΠΡΑΝΣΖ Λ., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ

94 ΑΜΠΑΣΕΖ Λ., Πξνζεγγίδνληαο ην Trafficking, Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2008 ΑΡΒΑΝΗΣΖ Κ., ΞΤΓΟΠΟΤΛΟΤ Δ., ΠΑΠΑΓΗΑΝΝΟΠΟΤΛΟΤ Μ., Δγρεηξίδην γηα ην Ρόιν ησλ Αλδξώλ/Παηέξσλ ζηελ Δμηζνξξόπεζε ηεο Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, ζε Μ. Παπαγηαλλνπνχινπ (επηκ.), ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007 ΒΑΗΛΑΚΟΤ Δ., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ ΒΛΑΟΠΟΤΛΟ Γ., Σειεξγαζία, Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα 2005 ΒΛΗΑΜΟ., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ ΒΟΤΓΗΟΤΚΑ Α., «Δηζαγσγή» ζην Μειηψλε Φ. θαη Εέεο Θ. (επηκέιεηα) Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Αζήλα 2005, ζζ ΒΟΤΓΗΟΤΚΑ Α., «Καιέο Πξαθηηθέο απφ ηελ Δπξσπατθή Δκπεηξία» ζην Μειηψλε Φ. θαη Εέεο Θ. (επηκέιεηα) Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Αζήλα 2005, ζζ ΓΔΧΡΓΑ Γ., «Γνκή θαη Λεηηνπξγία ηεο Διιεληθήο Οηθνγέλεηαο» ζην Εψε Λ.-Ν. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή ζ έλα Μεηαβαιιόκελν Κόζκν, Δηζεγήζεηο νινκειεηψλ θαη νκάδσλ εξγαζίαο ζε Παλειιήλην πλέδξην 1-3 Γεθεκβξίνπ 1994, Δπηάινθνο, Αζήλα 1994 ΓΔΧΡΓΑ Γ., ΓΚΑΡΖ ΑΗΚ., ΜΤΛΧΝΑ Κ., «ρέζεηο κε πγγελείο ζηελ Διιεληθή Οηθνγέλεηα» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΗΧΑΝΝΗΓΟΤ Μ., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ

95 ΚΑΒΟΤΝΗΓΖ Σδ., Οηθνγέλεηα θαη Δξγαζία ζηελ Αζήλα, Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 1996 ΚΑΡΑΜΔΗΝΖ Μ., «Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε: Απφ ηελ Καηαπνιέκεζε ηεο Αλεξγίαο ζηελ Αχμεζε ηνπ Πνζνζηνχ Απαζρφιεζεο» ζην Καξακεζίλε Μ., Κνπδήο Γ. (επηκέιεηα) Πνιηηηθή Απαζρόιεζεο. Πεδίν ύδεπμεο ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Gutenberg, Αζήλα 2001, ζζ ΚΑΡΛΟ Μ., ΜΑΡΑΣΟΤ-ΑΛΗΠΡΑΝΣΖ Λ., «Νέεο Μνξθέο Οηθνγέλεηαο θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή: Ζ Πεξίπησζε ηεο Διιάδαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο» ζην Μαξάηνπ-Αιηπξαληή Λ. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζζ Κέληξν Δξεπλψλ γηα Θέκαηα Ηζφηεηαο (ΚΔΘΗ), Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ην πλδπαζκό Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Αζήλα, έηνο Υ, ΚΗΚΗΛΗΑ Ζ., «Ζ Απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα: Οη Δπηπηψζεηο ησλ Κνηλσληθψλ Δπηδνκάησλ ζηελ Καηαπνιέκεζε ηεο Φηψρεηαο» ζε Κεηζεηδνπνχινπ Μ., Κηθίιηαο Ζ., Μνπξίθε Α., Παπαπέηξνπ Γ., Σδσξηδνπνχινπ Μ., Φξνλίκνπ Δ. (επηκέιεηα) Σν Κνηλσληθό Πνξηξαίην ηεο Διιάδαο 2006, ΔΚΚΔ, Αζήλα 2007, ζζ ΚΗΚΗΛΗΑ Ζ., ΠΑΠΑΛΗΟΤ Ο., ΦΑΓΑΓΑΚΖ Δ., Γηαζηάζεηο ηνπ Κνηλσληθνύ Απνθιεηζκνύ ησλ Μνλνγνλετθώλ Οηθνγελεηώλ ζηελ Διιάδα, Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2008 ΚΟΓΚΗΓΟΤ Γ., «Μεηαβνιέο ηεο Οηθνγελεηαθήο Οξγάλσζεο-Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο: Μηα Πξφθιεζε γηα ηελ Κνηλσληθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΚΟΓΚΗΓΟΤ Γ., Μνλνγνλετθέο Οηθνγέλεηεο. Πξαγκαηηθόηεηα-Πξννπηηθέο-Κνηλσληθή Πνιηηηθή, «Νέα χλνξα» Ληβάλε, Αζήλα 1995 ΚΟΛΛΗΑ Γ., «Υξφλνο Δξγαζίαο θαη Απαζρφιεζε Αηφκσλ κε Οηθνγελεηαθέο Τπνρξεψζεηο», Δλεκέξσζε, η. 91, 2003, ζζ. 2-6 ΚΟΣΣΑΡΗΓΖ Γ., «Ο Ζιηθησκέλνο θαη ε Οηθνγέλεηα: Ζζηθά θαη Γενληνινγηθά Εεηήκαηα» ζε Κεηζεηδνπνχινπ Μ., Κηθίιηαο Ζ., Μνπξίθε Α., Παπαπέηξνπ Γ., 95

96 Σδσξηδνπνχινπ Μ., Φξνλίκνπ Δ. (επηκέιεηα) Σν Κνηλσληθό Πνξηξαίην ηεο Διιάδαο 2006, ΔΚΚΔ, Αζήλα 2007, ζζ ΚΟΤΕΖ Γ., «Δπειημία ηεο Απαζρφιεζεο θαη Πνηφηεηα Δξγαζίαο» ζην Καξακεζίλε Μ., Κνπδήο Γ. (επηκέιεηα) Πνιηηηθή Απαζρόιεζεο. Πεδίν ύδεπμεο ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Gutenberg, Αζήλα 2001, ζζ ΚΟΤΕΖ Γ., Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε. Δπειημία θαη Απνξξύζκηζε ή Αλαβάζκηζε ηεο εξγαζίαο;, Μειέηεο ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, Αζήλα 2001 ΛΤΜΠΔΡΑΚΖ Αλη., «Κνηλσληθφ Κξάηνο ζηελ Δπνρή ηεο Παγθνζκηνπνίεζεο» ζην Μαξάηνπ-Αιηπξαληή Λ. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζζ ΛΤΜΠΔΡΑΚΖ Αλη., ΓΔΝΓΡΗΝΟ Γ., Δπέιηθηε Δξγαζία: Νέεο Μνξθέο θαη Πνηόηεηα Απαζρόιεζεο, Κέξθπξα, Αζήλα 2004 ΛΤΜΠΔΡΑΚΖ Αλη.-ΜΟΤΡΗΚΖ Α., Ζ Αζόξπβε Δπαλάζηαζε. Νέεο Μνξθέο Οξγάλσζεο ηεο Παξαγσγήο θαη ηεο Δξγαζίαο, Gutenberg, Αζήλα 1996 ΜΑΣΑΓΓΑΝΖ Μ., «Κνηλσληθή Πνιηηηθή θαη Οηθνγέλεηα ζηελ Διιάδα» ζην Μαξάηνπ-Αιηπξαληή Λ. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζζ ΜΖΛΗΧΝΖ Φ., ΕΔΖ Θ., «Ννκνζεηηθφ Πιαίζην γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο» ζην Μειηψλε Φ. θαη Εέεο Θ. (επηκέιεηα) Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Αζήλα 2005, ζζ ΜΟΤΡΗΚΖ Α., Πνιηηηθέο Πξνηεξαηόηεηεο θαη εκαληηθά Εεηήκαηα πνπ Αλαδύνληαη ζε ρέζε κε ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο δσήο, Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, Αζήλα 2008 ΜΟΤΟΤΡΟΤ Λ., «Δξγαζία θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΜΟΤΟΤΡΟΤ Λ., «Οηθνγέλεηα θαη Κξάηνο Πξφλνηαο: Σάζεηο θαη Πξννπηηθέο» ζην Μαξάηνπ-Αιηπξαληή Λ. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζζ

97 ΜΟΤΟΤΡΟΤ Λ., Γπλαίθα θαη Απαζρόιεζε. Γέθα Εεηήκαηα, Gutenberg, Αζήλα 1993 ΜΟΤΟΤΡΟΤ Λ., Γπλαηθεία Απαζρόιεζε θαη Οηθνγέλεηα ζηελ Διιάδα θαη αιινύ, Δζηία-Η. Γ. Κνιιάξνπ & ία ΑΔ, Αζήλα 1985 ΜΟΤΟΤΡΟΤ Λ., Κνηλσληνινγία ηεο ύγρξνλεο Οηθνγέλεηαο, Gutenberg, Αζήλα 2000 ΜΟΤΟΤΡΟΤ Λ., Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή, Gutenberg, Αζήλα 2005 ΜΠΑΓΚΑΒΟ Υξ., «Γεκνγξαθηθέο Γηαζηάζεηο ησλ Μεηαβνιψλ ηεο Οηθνγέλεηαο» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΠΑΝΑΓΟΠΟΤΛΟ Γ., «Γξάζεηο Δπαηζζεηνπνίεζεο θαηά ησλ Γηαθξίζεσλ ζηελ Δξγαζία», Δλεκέξσζε, ηεχρνο 129, 2006, ζζ. 2-7 ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΗΟΤ Κ., Πιεξνθνξηθή, Δξγαζία θαη Δξγαηηθό Γίθαην, Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1987 ΠΑΠΑΛΗΟΤ Ο., ΦΑΓΑΓΑΚΖ Δ., «Οινθιεξσκέλε Φξνληίδα γηα ηνπο Ζιηθησκέλνπο» ζε Κεηζεηδνπνχινπ Μ., Κηθίιηαο Ζ., Μνπξίθε Α., Παπαπέηξνπ Γ., Σδσξηδνπνχινπ Μ., Φξνλίκνπ Δ. (επηκέιεηα) Σν Κνηλσληθό Πνξηξαίην ηεο Διιάδαο 2006, ΔΚΚΔ, Αζήλα 2007, ζζ ΠΑΠΑΡΡΖΓΑ-ΚΧΣΑΒΑΡΑ Κ., πλεξγαζία ζηελ Οηθνγέλεηα θαη ζηελ Δξγαζία. Από ηελ Αξρηθή Ηδέα ζηα Γηδάγκαηα από ηελ Τινπνίεζε ησλ Γξάζεσλ, Αζήλα 2004 ΗΝΟΠΟΤΛΟ Π., «Ο επαγγεικαηηθφο ρξφλνο ηεο γπλαίθαο θαη ε θνηλσληθή πνηλή ηεο» ζην Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, ηεχρνο 61, 1986, ζζ ΜΑΓΑΓΖ Θ., «Καηαγξαθή Καιψλ Πξαθηηθψλ απφ Δπηρεηξήζεηο» ζην Οδεγόο Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν γηα ηε πκθηιίσζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Εσήο, Αζήλα 2005, ζζ ΣΑΜΑΣΖ Α., «Πξαθηηθή Γηάζηαζε ησλ Γηαθξίζεσλ ζην Υψξν Δξγαζίαο», Δλεκέξσζε, ηεχρνο 129, 2006, ζζ ΣΑΜΑΣΖ Α., «Φχιν θαη Δξγαζηαθέο ρέζεηο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε», Δλεκέξσζε, ηεχρνο 151, 2008, ζζ ΣΡΑΣΖΓΑΚΖ Μ., «Ζ Απαζρφιεζε ησλ Γπλαηθψλ: Αλάγθε ή Δπηινγή;» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. 97

98 Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΣΡΑΣΖΓΑΚΖ Μ., «Κξαηηθέο Παξεκβάζεηο θαη Ηδησηηθή Εσή ηεο Οηθνγέλεηαο: Πξνζδνθίεο απφ ηελ Άζθεζε Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΤΜΔΧΝΗΓΟΤ Υ., «χγθξνπζε ησλ Ρφισλ ηεο Μεηξφηεηαο θαη ηεο Γπλαηθείαο Απαζρφιεζεο», Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, ηεχρνο 74, 1989, ζζ ΣΔΠΔΡΟΓΛΟΤ Α., «Ο ειηθησκέλνο θαη ε Οηθνγέλεηά ηνπ», ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΣΟΡΡΔΝ Α., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ ΣΟΤΜΑΕΖ Α., Δηζήγεζε ζηα Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πλεδξίνπ κε ζέκα «Ηζφηεηα ησλ θχισλ. Ο ξφινο ησλ αλδξψλ ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σάζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί» πνπ δηεμήρζε ζηελ Αζήλα, Γεθεκβξίνπ 2006, ΚΔΘΗ, Αζήλα 2007, ζζ ΣΗΓΚΑΝΟΤ Η., «Απνθιεηζκνί θαη Δληάμεηο ζην Πιαίζην ηεο Οηθνγέλεηαο: Ζ Διιεληθή Δκπεηξία» ζην Μαξάηνπ-Αιηπξαληή Λ. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηεο θαη Κξάηνο Πξόλνηαο ζηελ Δπξώπε. Σάζεηο θαη Πξνθιήζεηο ζηνλ Δηθνζηό Πξώην Αηώλα, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζζ ΥΑΣΕΖΒΑΡΝΑΒΑ-ΚΑΕΑΖ Δ., «Οηθνγέλεηεο, Οηθνγελεηαθέο Πνιηηηθέο, Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο θαη ν Ηδηαίηεξνο Ρφινο ησλ Πξνγξακκάησλ Οηθνγελεηαθήο ηήξημεο» ζην Μνπζνχξνπ Λ. θαη ηξαηεγάθε Μ. (επηκέιεηα) Εεηήκαηα Οηθνγελεηαθήο Πνιηηηθήο. Θεσξεηηθέο Αλαθνξέο θαη Δκπεηξηθέο Γηεξεπλήζεηο, Gutenberg, Αζήλα 2004, ζζ ΥΛΔΣΟ Μ., «Ο Ρφινο ηεο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ηελ Πεξίνδν ησλ Έληνλσλ Γεκνγξαθηθψλ Πηέζεσλ» ζην Εψε Λ.-Ν. (επηκέιεηα) Οηθνγέλεηα θαη Οηθνγελεηαθή Πνιηηηθή ζ έλα Μεηαβαιιόκελν Κόζκν, Δηζεγήζεηο νινκειεηψλ θαη νκάδσλ εξγαζίαο ζε Παλειιήλην πλέδξην 1-3 Γεθεκβξίνπ 1994, Δπηάινθνο, Αζήλα 1994, ζζ

99 ΥΛΔΣΟ Μ., «Οη Γπλαίθεο θαη ε Αγνξά Δξγαζίαο», Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, ηεχρνο 68, 1988, ζζ ΞΔΝΟΓΛΧΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ BERGER E, LAÏB N., «Les Prestations Familiales et de Logement en 2006», Études et Résultats, No 621, 2008, ζζ. 1-8, ζην δηαδηθηπαθφ ηφπν DANIELS L., «Innovative Working across Europe» ζην General Secretariat for Equality θαη Family and Child care Centre Best Practices around Europe Concerning Reconciliation of Family and Professional Life, Ant. N. Sakkoulas, Athens-Komotini 2001, ζζ DOUMAS D., MARGOLIN G., JOHN R., «The Relatioship between Daily Marital Interaction, Work, and Health-Promoting Behaviors in Dual-Earner Couples. An Extension of the Work-Family Spillover Model», Journal of Family Issues, Vol. 24 No 1, 2003, ζζ GOLDTHORPE J. E., Family life in western societies, Cambridge University Press, 1987 GOTTFRIED A., GOTTFRIED A., «Maternal Employment and Children s Development. An Integration of Longitudinal Findings with Implications for Social Policy» ζην Gottfried A.-E. θαη Gottfried W. A (επηκ.) Maternal Employment and Children s Development. Longitudinal Research, Plenum Press, New York-London 1988, ζζ HATTERY A., Women, Work and Family. Balancing and Weaving, Sage, Thousand Oaks-London-New Delhi 2001 HUGHES D., GALINSKY E., «Balancing Work and Family Lives. Research and Corporate Applications» ζην Gottfried A.-E. θαη Gottfried W. A (επηκέιεηα) Maternal Employment and Children s Development. Longitudinal Research, Plenum Press, New York-London 1988, ζζ LEIJAN A.-G., «Sexual Equality in the Labour Market. Some Experiences and Views of the Nordic Countries» ζην Women Workers and Society. International Perspectives, 2 ε έθδνζε, International Labour Office (ILO), Geneva 1977, ζζ

100 LONSDALE S., Work and Inequality. Social Policy in Modern Britain, Longman, London-New York 1985 McKENNA A., «A Day in the Life of Working Parents: A Psychological Perspective» ζην General Secretariat for Equality θαη Family and Child care Centre Best Practices around Europe Concerning Reconciliation of Family and Professional Life, Ant. N. Sakkoulas, Athens-Komotini 2001, ζζ MORGENSTERN F., «Women Workers and the Courts», ζην Women Workers and Society. International Perspectives, 2 ε έθδνζε, International Labour Office (ILO), Geneva 1977, ζζ REID E., «Women at a Standstill: the Need for Radical Change», ζην Women Workers and Society. International Perspectives, 2 ε έθδνζε, International Labour Office (ILO), Geneva 1977, ζζ ROXBURGH S., «Exploring the Work and Family Relationship. Gender Differences in the Influence of Parenthood and Social Support on Job Satisfaction», Journal of Family Issues, Vol. 20 No 6, 1999, ζζ SPITZE G., «Getting Help with Housework. Household Resources and Social Networks», Journal of Family Issues, ηφκνο 20, Νν 6, 1999, ζζ STRATIGAKI M., «The Cooptation of Gender Concepts in EU Policies: The Case of Reconciliation of Work and Family», Social Politics, Vol. 11 No 1, 2004 ζζ TILLY L., SCOTT J., Women, Work and Family, Routledge, New York-London 1989 VOGEL E., «Some Suggestions for the Advancement of Working Women», ζην Women Workers and Society. International Perspectives, 2 ε έθδνζε, International Labour Office (ILO), Geneva 1977, ζζ WAITE L., «Working Wives and the Family Life Cycle», American Journal of Sociology, vol. 86 No 2, 1980, ζζ ΔΠΗΖΜΑ ΔΤΡΧΠΑΨΚΑ ΚΔΗΜΔΝΑ Commission des Communautés Européennes, Communication de la Commission L Agenda Social, Bruxelles, , COM(2005) 33 final Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Première Étape de la Consultation des Partenaires Sociaux Européens sur la Conciliation de la Vie Professionnelle, de la Vie Privée et de la Vie Familiale, Βξπμέιιεο, , SEC(2006)

101 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε Δπηηξνπήο ζην πκβνχιην, ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ζηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, Αλαλεσκέλε Κνηλσληθή Αηδέληα: Δπθαηξίεο, Πξόζβαζε θαη Αιιειεγγύε ζηελ Δπξώπε ηνπ 21 νπ αηώλα, Βξπμέιιεο, , COM(2008) 412 ηειηθφ Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο Integrated Guidelines for Growth and Jobs ( ), ηεο 11 εο Γεθεκβξίνπ 2007, COM(2007) 803 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο ζην πκβνχιην, ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ζηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, Υάξηεο πνξείαο γηα ηελ ηζόηεηα κεηαμύ γπλαηθώλ θαη αλδξώλ , Βξπμέιιεο, , COM(2006) 92 ηειηθφ Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο ζην πκβνχιην, ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηελ Οηθνλνκηθή θα Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ζηελ Δπηηξνπή Πεξηθεξεηψλ Πξνο κηα Κνηλνηηθή ηξαηεγηθή-πιαίζην γηα ηελ Ηζόηεηα ησλ Φύισλ ( ), Βξπμέιιεο, Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Πξάζηλε Βίβινο: Δθζπγρξνληζκόο ηεο Δξγαηηθήο Ννκνζεζίαο γηα ηελ Αληηκεηώπηζε ησλ πξνθιήζεσλ ηνπ 21 νπ αηώλα, Βξπμέιιεο, , COM(2006) 708 ηειηθφ πκβνχιην, Απόθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 12 εο Ηνπιίνπ 2005 γηα ηηο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο ησλ Πνιηηηθώλ Απαζρόιεζεο ησλ Κξαηώλ Μειώλ, 2005/600/ΔΚ, L 205 ΔΠΗΖΜΑ ΔΘΝΗΚΑ ΚΔΗΜΔΝΑ Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, Δζληθή Έθζεζε ηξαηεγηθήο γηα ηελ Κνηλσληθή Πξνζηαζία θαη ηελ Κνηλσληθή Έληαμε , Αζήλα 2006 Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε (ΔΓΔλ) θαη , Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρόιεζε Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, Γεληθή Γξακκαηεία Γηαρείξηζεο Κνηλνηηθψλ θαη άιισλ Πφξσλ, εηδηθή Τπεξεζία πληνληζκνχ θαη Παξαθνινχζεζεο Γξάζεσλ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ, Οδεγόο Δθαξκνγήο ησλ Πνιηηηθώλ 101

102 Ηζόηεηαο ησλ Φύισλ ζην ρεδηαζκό θαη ηελ Αμηνιόγεζε ησλ Γξάζεσλ ΔΠ ηνπ Γ ΚΠ, Αζήλα, 1 ε έθδνζε 2003 Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, 6 ε Δζληθή Έθζεζε ηεο Διιάδαο πεξίνδνο , πξνο ηελ Δπηηξνπή ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Δμάιεηςε ησλ Γηαθξίζεσλ θαηά ησλ Γπλαηθώλ, Αζήλα, Ηνχληνο 2005 Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, Απνινγηζκόο Έξγνπ , Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, Δζληθέο Πξνηεξαηόηεηεο Πνιηηηθήο θαη Άμνλεο Γξάζεο γηα ηελ Ηζόηεηα ησλ Φύισλ ( ), Αζήλα 2004, Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεληθή Γξακκαηεία Ηζφηεηαο, Δζληθό Πξόγξακκα Γξάζεο γηα ηελ Ηζόηεηα ( ), Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό Πξόγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ Αλάπηπμε θαη ηελ Απαζρόιεζε , Αζήλα 2005, Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό Πξόγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ Έθζεζε εθαξκνγήο 2007, Αζήλα 2007, Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθό ηξαηεγηθό Πιαίζην Αλαθνξάο , Αζήλα 2007, ΔΡΔΤΝΔ-ΜΔΛΔΣΔ BURCHELL, B., FAGAN C., O BRIEN C., SMITH M., Working Conditions in the European Union: The Gender Perspective, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007 DEMETRIADES ST., MEIXNER M., BARRY A., Reconciliation of Work and Family Life and Collective Bargaining in the European Union. An Analysis of EIRO Articles, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2006, EUROPEAN WORKING CONDITIONS SURVEY SEMINAR, Quality of Work and Employment in Europe: Women or Men-does it matter? Background Paper, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007, EUROSTAT, The Life of Women and Men in Europe. A Statistical Portrait, Luxembourg 2008, 102

103 HURLEY J., Working Time and Work life Balance: A Policy Dilemma?, ζε θνηλφ ζεκηλάξην ηνπ European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, Βξπμέιιεο, 17 Οθησβξίνπ 2006, JANSEN B., Work-life Balance-Solving the Dilemma, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007, JURCKAK K., HURLEY J., Mind the Gap-Women s and Men s Quality of Work and Employment, EESC/Labour Market Observatory meeting κε ζέκα Women s access to the Labour Market, 29 Απξηιίνπ 2008, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2008, PARENT-THIRION A., FERNÁNDEZ MACÍAS EN., HURLEY J., VERMEYLEN G., Fourth European Working Conditions Survey, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007, PARNANEN A., SUTELA H., MAHLER S., Combining Family and Full-time Work, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005, ΓΚΑΟΤΚΑ Μ., ΣΟΤΚΑΛΑ Φ., Αλάπηπμε Μεζνδνινγίαο γηα ηα Πιάλα πκθηιίσζεο, ζην πιαίζην ηεο Α Παξέκβαζε πκθηιίσζεο, ΚΠ EQUAL, Δπξσπατθφο Δπηρεηξεζηαθφο Όκηινο-Δηαηξεία πκβνχισλ, Ρόινη θαη ηεξεόηππα ζηελ Διιεληθή Οηθνγέλεηα, ζην πιαίζην ηεο Α Γίθηπν γηα ηελ Άξζε ηνπ Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ ησλ Γπλαηθψλ, Γξάζε 8, έξγν «Άιθεζηηο», ηεο ΚΠ EQUAL, (Β Κχθινο), Αζήλα 2007, ΚΟΡΧΝΑΗΟΤ Α., Ο Ρόινο ησλ Παηέξσλ ζηελ Δμηζνξξόπεζε ηεο Δπαγγεικαηηθήο θαη Οηθνγελεηαθήο-Πξνζσπηθήο Εσήο, Κέληξν Δξεπλψλ γηα Θέκαηα Ηζφηεηαο, Αζήλα 2007 ΔΘΝΗΚΔ ΓΔΝΗΚΔ ΤΛΛΟΓΗΚΔ ΤΜΒΑΔΗ ΔΡΓΑΗΑ ΔΓΔ ΔΓΔ ΔΓΔ ΔΓΔ ΔΓΔ ΔΓΔ

104 ΓΗΑΓΗΚΣΤΑΚΟΗ ΣΟΠΟΗ

105 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 105

106 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 Ννκνζεηηθό πιαίζην ζρεηηθά κε ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο-επαγγεικαηηθήο δσήο Ν. 1302/82, ΦΔΚ Α 133, Ν. 1329/83, ΦΔΚ Α 25, Ν. 1483/84, ΦΔΚ Α 153, Ν. 1892/90, ΦΔΚ Α 101, Ν. 2190/94, ΦΔΚ Α 28, Ν. 2335/95, ΦΔΚ Α 185, Ν. 2459/97, ΦΔΚ Α 17, Ν. 2525/97, ΦΔΚ Α 133, Ν. 2639/98, ΦΔΚ 205 Α, Ν. 2874/00, ΦΔΚ 286 Α, Δπηθχξσζε ηεο Γηεζλνχο χκβαζεο Δξγαζίαο 103/1952 γηα ηελ πξνζηαζία ηεο κεηξφηεηαο. Κχξσζε σο Κψδηθα ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ: Δθαξκνγή ηεο ζπληαγκαηηθήο αξρήο ηεο ηζφηεηαο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηνλ Αζηηθφ Κψδηθα, ηνλ Δηζαγσγηθφ ηνπ Νφκν, ηελ Δκπνξηθή Ννκνζεζία θαη ηνλ Κψδηθα Πνιηηηθήο Γηθνλνκίαο, θαζψο θαη κεξηθφο εθζπγρξνληζκφο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα πνπ αθνξνχλ ην Οηθνγελεηαθφ Γίθαην. Πξνζηαζία θαη δηεπθφιπλζε ησλ εξγαδνκέλσλ κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Σξνπνπνηήζεηο θαη βειηηψζεηο εξγαηηθψλ λφκσλ. Γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο. χζηαζε αλεμάξηεηεο αξρήο γηα ηελ επηινγή πξνζσπηθνχ θαη ξχζκηζε ζεκάησλ δηνίθεζεο. πγρψλεπζε ηνπ θιάδνπ ζχληαμεο ηνπ Σακείνπ Δπηθνπξηθήο Αζθαιίζεσο Πξνζσπηθνχ Δηαηξεηψλ Ληπαζκάησλ ζηνλ ηνκέα Δπηθνπξηθήο Αζθαιίζεσο Μηζζσηψλ πνπ ιεηηνπξγεί ζην ΗΚΑ (ΗΚΑ-ΣΔΑΜ) θαη ξχζκηζε άιισλ ζεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Καηάξγεζε θνξνινγηθψλ απαιιαγψλ θαη άιιεο δηαηάμεηο. Δληαίν ιχθεην, πξφζβαζε ησλ απνθνίησλ ηνπ ζηε Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, αμηνιφγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη άιιεο δηαηάμεηο. Ρχζκηζε εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο Πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο 106

107 Ν. 2936/98, ΦΔΚ Α 205, Ν. 3174/03, ΦΔΚ 205 Α, Ν. 3227/04, ΦΔΚ Α 31, Ν. 3232/04, ΦΔΚ Α 48, Ν. 3250/04, ΦΔΚ 124 Α, Ν. 3385/05, ΦΔΚ Α 210, Ν. 3454/06, ΦΔΚ Α 75, Ν. 3488/06, ΦΔΚ Α 191, Ν. 3491/06, ΦΔΚ Α 207, Ν. 3518/06, ΦΔΚ Α 272, Ν. 3528/07, ΦΔΚ 26 Α, Ν. 3584/07, ΦΔΚ Α 143, Ρχζκηζε εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ζχζηαζε ψκαηνο Δπηζεψξεζεο εξγαζίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο. Μεξηθή απαζρφιεζε θαη Τπεξεζίεο θνηλσληθνχ ραξαθηήξα Μέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο. Θέκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο. Μεξηθή απαζρφιεζε ζην Γεκφζην, ζηνπο ΟΣΑ θαη ζηα Ννκηθά Πξφζσπα Ρπζκίζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο, ηελ ελίζρπζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη άιιεο δηαηάμεηο. Δλίζρπζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ινηπέο δηαηάμεηο. Δθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ φζνλ αθνξά ζηελ πξφζβαζε ζηελ απαζρφιεζε, ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη αλέιημε, ζηνπο φξνπο θαη ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη άιιεο ζπλαθείο δηαηάμεηο. Ρπζκίζεηο ζεκάησλ Δζληθνχ Κέληξνπ Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απηνδηνίθεζεο θαη ινηπψλ ζεκάησλ αξκνδηφηεηαο Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο. Αλαδηάξζξσζε ησλ θιάδσλ ηνπ Σακείνπ πληάμεσλ Μεραληθψλ θαη Δξγνιεπηψλ Γεκνζίσλ Έξγσλ θαη ξπζκίζεηο άιισλ ζεκάησλ αξκνδηφηεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο. Κψδηθαο θαηάζηαζεο δεκνζίσλ πνιηηηθψλ δηνηθεηηθψλ ππαιιήισλ θαη ππαιιήισλ ΝΠΓΓ. Κχξσζε ηνπ Κψδηθα Καηάζηαζεο Γεκνηηθψλ θαη Κνηλνηηθψλ Τπαιιήισλ. 107

108 Ν. 3655/08, ΦΔΚ Α 58, ΠΓ 176/97, ΦΔΚ Α 150, ΠΓ 193/88, ΦΔΚ Α 84, 27-4/ ΠΓ 41/2003, ΦΔΚ Α 150 Γηνηθεηηθή θαη νξγαλσηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο θαη ινηπέο αζθαιηζηηθέο δηαηάμεηο Μέηξα γηα ηε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο θαηά ηελ εξγαζία ησλ εγθχσλ, ιερψλσλ θαη γαινπρνπζψλ εξγαδνκέλσλ ζε ζπκκφξθσζε κε ηελ νδεγία 92/85/ΔΟΚ. Δπέθηαζε δηαηάμεσλ ηνπ Ν. 1483/84 (ΦΔΚ Α 153) ζην δεκφζην, ηα ΝΠΓΓ θαη ηνπο ΟΣΑ. Σξνπνπνίεζε ηνπ ΠΓ 176/97 Μέηξα Μέηξα γηα ηε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο θαηά ηελ εξγαζία ησλ εγθχσλ, ιερψλσλ θαη γαινπρνπζψλ εξγαδνκέλσλ ζε ζπκκφξθσζε κε ηελ νδεγία 92/85/ΔΟΚ. 108

109 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 ΑΓΔΗΔ ΜΖΣΡΟΣΖΣΑ/ΠΑΣΡΟΣΖΣΑ ΣΖΝ ΔΔ BELGIUM/ΒΔΛΓΗΟ BULGARIA/ΒΟΤΛΓΑΡΗΑ CZECH REPUBLIC/ΣΔΥΗΑ Mother: Prenatal leave: 6 weeks (8 weeks in case of multiple births) before the expected date of delivery. The week immediately preceding delivery is compulsory, the other weeks are optional. Postnatal leave: 9 mandatory weeks after delivery. The part of the optional prenatal leave that has not been used up before delivery can be taken after the postnatal leave or at the time when the child comes home after a long period of hospitalisation. Female factory and office workers shall be entitled to pregnancy and child-birth leave of 315 days for each child, 45 days of which shall compulsorily be used before the confinement. After use of the pregnancy, child-birth or adoption leave, if the child has not been placed in a child-care establishment, the female factory or office worker shall be entitled to an additional child-care leave for a first, second, and third child until the child's attainment of the age of two years, and six months for each additional child. Maternity Benefit (Dávky v mateřství) paid during maternity leave which, begins six to eight weeks before expected birth and lasts a total of: normal cases: 28 weeks single mothers: 37 weeks multiple births: 37 weeks surrogate: 22 weeks (one child) and 31 weeks (multiple), Shorter period if child dies, but no less than 14 weeks which cannot terminate until 6 weeks after confinement. Father: Fathers are entitled to a 10 days paternity leave at their child birth. Both parents are entitled to an adoption leave in case of adoption of a child. 109

110 DENMARK/ΓΑΝΗΑ GERMANY/ΓΔΡΜΑΝΗΑ ESTONIA/ΔΘΟΝΗΑ For employed or self-employed women or in a situation as described above (benefits in kind): Weekly payments during 4 weeks before expected confinement and for 14 weeks after. Male employed or self-employed, etc.: Weekly payments for 2 continuous weeks within the 14 weeks following birth. After the 14th week, both parents share a 32 weeks leave, that can be split up or postponed, but must be taken before the 9th birthday of the child. If one parent gets back to a part time work, the leave can be extended proportionally. Parents can choose an extended leave of 40 or 46 weeks (after the 14 weeks) but the benefit is frozen to the amount paid for 32 weeks. Employed or self-employed, etc. in case of adoption: Weekly payments for 46 weeks from the date when the parent actually takes charge of the child of which 2 weeks within the first 14 weeks are for the two adopting parents. After the 14th week, both parents share a 32 weeks leave, that can be split up or postponed, but must be taken before the 9th birthday of the child. If one parent gets back to a part time work, the leave can be extended proportionally. Parents can choose an extended leave of 40 or 46 weeks (after the 14 weeks) but the benefit is frozen to the amount paid for 32 weeks. Holiday allowance: Women who are not entitled to full pay during maternity leave and who do not have unemployment insurance are entitled to accrue a right to a holiday allowance. The allowance is to be paid the following holiday year from 1 May to 30 April. The holiday allowance corresponds to the level of maternity benefit and the right to accrue is conditioned by 12 months of employment before confinement. 6 weeks prior to and 8 weeks after confinement (12 weeks in cases of premature or multiple birth). In the event of premature confinement the maternity leave after confinement is extended by those days that could not be taken before confinement. 140 calendar days (154 calendar days in case of multiple birth or birth complications) if the maternity leave commences at least 30 calendar days before the estimated date of confinement. The number of days by which the maternity leave commences later than the term provided shall be deducted from the period for which the woman has the right to receive maternity benefit. 110

111 GREECE/ΔΛΛΑΓΑ SPAIN/ΗΠΑΝΗΑ FRANCE/ΓΑΛΛΗΑ Maternity benefit (ΔΠΙΓΟΜΑ ΚΤΟΦΟΡΙΑ-ΛΟΥΔΙΑ) payable to insured women 56 days before and 63 days after confinement. Maternity benefit (prestación por maternidad) for a maximum of 16 weeks (2 weeks more in the case of multiple birth), also for adoption or fosterage for each child under six years or more if she/he is handicapped. If employee in receipt of benefit continues to require medical care beyond this 16-week period, she will be treated as temporarily incapable for work (incapacidad temporal). In the case of multiple birth, adoption or fosterage, a special allowance is paid for 6 weeks. If both parents work, 10 weeks may be granted to the father. In the event that the mother dies during childbirth, the father has the right to maternity benefit. In the event of premature birth or when the child must remain in hospital after birth, the maternity benefit may be suspended upon request of the mother or the father (depending on who is the beneficiary) once the six-week resting period compulsory for the mother after confinement has passed. Benefit for risk during pregnancy (riesgo durante el embarazo): paid to expectant mothers, who are unable to continue with their normal task during their pregnancy. General scheme for employees (Régime général d'assurance maladie des travailleurs salariés, RGAMTS): Maternity benefit (indemnités journalières de maternité): 16 weeks (6 before confinement and 10 after); 2 additional weeks before birth in case of pathological pregnancy; 26 weeks (8 before confinement) in case of a 3rd child; 34 weeks (12 before confinement) in case of twins; 46 weeks (24 before confinement) for multiple births (except twins). In case of premature birth and hospitalisation in a newborn service, possibility of extension of the leave beyond the limits of the legal leave. Paternity benefit (indemnités journalières de paternité): 11 days (18 days in case of multiple births) within the 4 months following the birth. Those two benefits are granted only in case of interruption of activity. Maternity and Paternity Benefits (post-natal leave) are delivered in case of adoption. They can be divided between both parents. If mother dies during childbirth: Father entitled to her post-natal leave. 111

112 IRELAND/ΗΡΛΑΝΓΗΑ ITALY/ΗΣΑΛΗΑ LATVIA/ΛΔΣΟΝΗΑ Maternity benefit: 22 weeks - at least 4 must be taken before and 4 weeks after confinement. Maternity benefit (indennità di maternità), only if wage is discontinued: 1 or 2 months before the presumed confinement date and 3 or 4 months (in case of one month of abstention before delivery) after (optionally 6 supplementary months). The optional supplementary parental leave (astensione facoltativa dal lavoro) may be requested by the father if the mother does not claim, or if the father has sole charge. Maternity Benefit (Maternitātes pabalsts) is paid for 112 calendar days (56 days for pregnancy leave and 56 calendar days for childbirth leave). 14 additional days of leave and benefit for women who have received continuous medical care commencing before the 12th week of pregnancy. Further 14 days are also available if there are complications during pregnancy, delivery or post-natal period and in case of multiple births. Paternity benefit (paternitātes pabalsts) is paid for 10 calendar days of child father's leave. LITHUANIA/ΛΗΘΟΤΑΝΗΑ LUXEMBOURG/ΛΟΤΞΔΜΒΟΤΡΓΟ MALTA/ΜΑΛΣΑ Maternity Leave (Motinystės atostogos): 70 calendar days preceding delivery and 56 days after. In cases of complicated deliveries or multiple birth benefits are payable for 70 days after delivery. In case of premature childbirth (more than 22 weeks of pregnancy) benefits paid for 28 days after delivery (if the child survives: for 70 days). After these periods a benefit is paid to the parent who remains away from work to care for the child. Paternity Benefit (Tėvystės pašalpa): Maximum 1 month from the date of childbirth. Maternity/Paternity Benefit (Motinystės/tėvystės pašalpa): maximum one year from the date of childbirth. Maternity Benefit (Prestations en espèces de maternité): Only if wage is discontinued. 8 weeks before presumed date of confinement and 8 weeks after effective date of confinement; 4 weeks supplement for nursing mothers and in case of premature birth or multiple births. Additional exemption from work if a change of assignment for health reasons is not possible (advice from the occupational medical officer required). Maternity Allowance (allocation de maternité): 16 weeks. Non-cumulative with similar maternity benefits or with earnings. Birth Grant (allocation de naissance): See table IX "Family benefits". Total paid leave: 13 weeks of which at least 5 weeks after delivery. An extra week of unpaid leave is also available taking the total up to 14 weeks. 112

113 NETHERLANDS/ΟΛΛΑΝΓΗΑ CYPRUS/ΚΤΠΡΟ POLAND/ΠΟΛΧΝΗΑ 16 weeks. Prior to confinement, a leave between six and four weeks is compulsory; ten to twelve weeks remain for leave after confinement. In case of premature birth, the number of days that the baby is premature will be added to the leave after confinement. If the baby comes late, the number of 'late' days will be added to the total period of leave. In this case, the leave will be longer than 16 weeks. Maternity Allowance (Δπίδομα Μητρότητας): Periodic benefit paid for: Natural mothers: 16 weeks beginning between the 6th and 2nd before the expected week of confinement or the week of delivery. Adoptive mothers: 14 weeks from the week of adoption if child is under 12 years old. Maternity Grant (Βοήθημα Σοκετού): Lump sum payable upon birth. First child: 18 weeks, Each subsequent child: 20 weeks, Multiple birth: 28 weeks. Leave may commence 2 weeks before the expected date of birth. PORTUGAL/ΠΟΡΣΟΓΑΛΗΑ ROMANIA/ΡΟΤΜΑΝΗΑ SLOVENIA/ΛΟΒΔΝΗΑ Maternity benefit (subsídio de maternidade): During maternity leave for 120 days (90 after confinement; 6 weeks to be taken by the mother); 14 to 30 days after miscarriage or a stillborn child. In case of multiple birth, 30 extra days per child. Possibility of 150 leave days, 30 of which after confinement. Paternity benefit (subsídio de paternidade): 5 days, consecutive or not, during the 1st month following birth: in case of physical/mental incapacity of the mother or based on a joint decision made by both parents. The period the benefit is granted is in relation to the time the mother would have a right to the benefit. In the event of the mother's death the period is a minimum of 30 days. In case of physical/mental incapacity or of death of the mother who is not working, the father benefits from the same rights. Adoption grant (subsídio por adopção): 100 days (increased by 30 days per minor adopted child). 63 days prior to the birth and 63 days after birth. These periods may be compensated between one another according to medical advice and the option of the beneficiary, if the period after confinement is longer than 42 days. Maternity leave: 105 calendar days, of which 28 days before the confinement. Childcare Leave: 260 calendar days. Prolongation in case of multiple birth (additional 90 days for each additional child), premature birth (prolonged for as many days as pregnancy was shorter than 280 days), birth of a child suffering from physical or mental impairment (additional 90 days) or in case parents are already upbringing at least two children up to age of 8 at the time of a birth of another child: additional 30 days for upbringing two children, additional 60 days for three children, additional 90 days for four and more children. Paternity Leave: 90 days of which 15 days have to be used during the first 6 months of the child's life, whereas the remaining 75 days are to be used until the child is 3 years old. 113

114 Parental leave benefit (subsídio por licença parental): The father is entitled to an allowance during the first 15 days of parental leave (3 months leave for the father or the mother to take care of the child aged less than 6) if these immediately follow the paternity or maternity leave. The parental leave period is taken into account for pension calculation. Adoptive Parent's Leave: 150 days in case of adoption of a child aged between 1 and 4 or 120 days for a child aged between 4 and 10. Benefit for a special leave for grand-parents (subsídio por faltas especiais dos avós): 30 days following the grand-children birth. Granted to the working grand-father or grand-mother, when the child parents are at their charge and are aged 16 or less. Benefit in case of particular risks during pregnancy (subsídio por riscos específicos): granted if the woman works in dangerous health/security conditions or in the case of night-shifts. Benefit for the care of ill or disabled children (subsídio para assistência na doença a descentes menores ou deficientes): granted to the father or the mother of an ill child aged less than 10 years or of a disabled child (without age condition) during a maximum period of 30 days per child and per calendar year. Benefit for the care of severely disabled or chronic ill children (subsídio para assistência a deficientes profundos e a doentes crónicos): granted to the father or the mother during a maximum period of 6 months (possibility of extension up to 4 years). 114

115 SLOVAKIA/ΛΟΒΑΚΗΑ FINLAND/ΦΗΛΑΝΓΗΑ SWEDEN/ΟΤΖΓΗΑ Maternity Benefit (Materské): 6-8 weeks before confinement for a total duration of: 28 weeks under normal circumstances, 37 weeks in case of single mothers or multiple confinement, 22 weeks (31 weeks for single persons or persons caring for at least 2 new-born children) in case of substitute parental care or if the child dies, the total duration is shorter, but not less than 14 weeks and cannot be terminated in the 6 weeks following the delivery. Equalisation Benefit during pregnancy and maternity (Vyrovnávacia dávka v tehotenstve a materstve): The benefit is granted for a period of pregnancy or maternity, at longest until the end of the 9th month after confinement. Special maternity allowance (erityisäitiysraha) paid during pregnancy, if the mother is exposed to chemical substance, radiation or an infectious disease at her work. Maternity allowance (äitiysraha) paid to the mother for 105 consecutive calendar days except Sundays, of which before expected date of confinement. Paternity allowance (isyysraha): can be paid to a father for a maximum of 18 days. If the father uses at least 12 days of parents' allowance then he is entitled to an additional 1-12 days paternity allowance (a "Father's Month"). Parents' allowance (vanhempainraha) paid immediately after the maternity allowance to either the mother or father for 158 days (excluding Sundays). In case of multiple births 60 days are added to this period for each additional child. In case of adoption of a child under the age of 7 the parents' allowance is paid for a minimum of 200 days. Pregnancy cash benefit (havandeskapspenning) is payable for a maximum of 50 days during the last 60 days before the expected confinement. If a woman is forbidden to work, pregnancy cash benefit can be paid for more than 50 days. Parent's cash benefit (föräldrapenning) is payable for a total of 480 days per child. 390 days are paid according to the sickness cash benefit rate, the minimum being SEK 180 ( 20) per day (minimum guaranteed benefit, grundbelopp). The remaining 90 days are paid according to the minimum amount. The days may be taken out earliest 60 days before expected confinement by the woman, and by either of the parents until the child is 8 years old. Parents sharing custody are entitled to half of the total number of benefit days each. This right can be transferred to the other parent with the exception of 60 benefit days each, that are reserved for the mother respectively the father. Temporary parent's cash benefit (tillfällig föräldrapenning) may be taken out for a maximum of 120 days per year until the child is 12 years old (the benefit can be extended in certain cases). Fathers are entitled to 10 benefit days (father days, pappadagar) in connection with childbirth. These days may in special situations be given to another person than the father. 115

116 UNITED KINGDOM/ΖΝΧΜΔΝΟ ΒΑΗΛΔΗΟ AUSTRIA/ΑΤΣΡΗΑ HUNGARY/ΟΤΓΓΑΡΗΑ All employees are entitled to 26 weeks ordinary maternity leave. In addition, employees who have worked for the same employer for at least 26 weeks by the beginning of the 14th week before the expected week of childbirth are entitled to a further 26 weeks additional maternity leave. Adoption leave: Adopters with 26 weeks' continuous employment by the week in which they are matched with a child for adoption are entitled to 52 weeks leave from 14 days before or the date of child's placement. Paternity leave: Child's father or partner of child's mother or adopter is entitled to 1 or 2 weeks leave after birth of child if they have been employed for 26 weeks ending with the 15th week before the week the baby is due or ending with the week in which the adopter is matched with the child for adoption. Πεγή: MISSOC

117 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3 ΤΠΖΡΔΗΔ ΦΡΟΝΣΗΓΑ Πίλαθαο 1: Τπεξεζίεο θξνληίδαο παηδηώλ ζηελ ΔΔ 117