Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης Τομ. 2016 Μετανάστες μαθητές προκλήσεις στην ελληνική εκπαίδευση Παυλής Δημήτρης http://dx.doi.org/10.12681/edusc.999 Copyright 0 Δημήτρης Παυλής To cite this article: Παυλής (0). Μετανάστες μαθητές προκλήσεις στην ελληνική εκπαίδευση. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2016, 1079-1096.
1079 Μεηανάζηερ μαθηηέρ πποκλήζειρ ζηην ελληνική εκπαίδεςζη. Γεκήηξεο Παπιήο, Δθπαηδεπηηθφο PhD dimitrispav@yahoo.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία επηρεηξνχκε ηε βηβιηνγξαθηθή δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ εθείλσλ, πνπ επηδξνχλ ζηε δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ ζηα ζρνιεία καο. Σηφρνο καο είλαη, λα αληρλεχζνπκε ηηο αηηίεο κηαο ζεηξάο πξνβιεκάησλ, πνπ ζπλδένληαη κε ηε ζρνιηθή πνξεία απηψλ ησλ καζεηψλ. Η κε απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ησλ νπνίσλ, ζπρλά ηνπο νδεγεί ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ ζρνιηθφ απνθιεηζκφ. Γηα ην ζθνπφ απηφ, εζηηάδνπκε ην ελδηαθέξνλ καο ζην ζεζκηθφ, επηζηεκνληθφ θαη, παηδαγσγηθφ ζπγθείκελν εληφο ηνπ νπνίνπ, πξαγκαηνπνηείηαη ε εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ ηεο ρψξαο καο. Δπίζεο, επηρεηξνχκε λα εμεηάζνπκε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ καζεηψλ θαη ηνπο ιφγνπο πνπ ηνπο νδεγνχλ ζπρλά ζηε ζρνιηθή απνηπρία θαη ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ. Λέξειρ-κλειδιά: παιηλλνζηνχληεο καζεηέο, ζρνιηθφο απνθιεηζκφο, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, ελζσκάησζε. OVERVIEW This paper undertakes the bibliographical research of the factors affecting the school integration process of foreign and repatriated students. It targets to trace the causes of a series of problems related to the school progress of these students. The non-effective approach to these problems often leads them to marginalization and educational
1080 exclusion. For this reason we focus our interest on the institutional, scientific and educational contextual background, wherein the education of foreign and repatriated students takes place. Moreover, we attempt to examine the special characteristics of immigrants students and the reasons that lead them to educational failure and social exclusion. Keywords: foreign students, repatriated students, educational exclusion, social exclusion, integration process. Ππόλογορ Η εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηεο ελζσκάησζεο ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ καζεηψλ ζην ειιεληθφ ζρνιείν. Η παξνπζία ζην ειιεληθφ ζρνιείν, ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθά καζεηψλ - παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ επέθεξε, εθηφο, απ ηηο αλαθαηαηάμεηο ζηε δεκνγξαθηθή ζχλζεζε ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, λέεο εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο, θαηλνχξγηα δεδνκέλα ζηελ άζθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη παηδαγσγηθνχ έξγνπ θαη αλέδεημε κε επηηαθηηθφηαηα, ηα αηηήκαηα, ηεο ηζνηηκίαο ησλ κνξθσηηθψλ επθαηξηψλ ηνπ ζπλφινπ ησλ καζεηψλ, ηεο εμαζθάιηζεο επλντθψλ ζπλζεθψλ κάζεζεο θαη αλάπηπμεο θηλήηξσλ ηζφηηκεο θαη ελεξγνχο ζπκκεηνρήο ησλ αιινεζλψλ καζεηψλ ζηελ παηδαγσγηθή δηαδηθαζία. Πξφθεηηαη γηα ζέκαηα ζχλζεηα θαη πνιχπινθα, ηα νπνία εληάζζνληαη ζην πιαίζην ελφο γεληθφηεξνπ πξνβιεκαηηζκνχ πνπ αθνξά ζηελ
1081 αληηκεηψπηζε ησλ δεηεκάησλ ηεο εηεξφηεηαο, έλα δήηεκα πνπ απαζρνιεί έληνλα πιένλ θαη ηε δηθή καο θνηλσλία. Σην πιαίζην απηνχ ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ, εληάζζεηαη θαη ε δηθή καο επαηζζεζία γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, θαζφηη σο εθπαηδεπηηθνί δελ ην αληηκεησπίδνπκε κφλν ζεσξεηηθά αιιά θαη εληφο ησλ ζπλζεθψλ ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Δίλαη ινηπφλ δηθαηνινγεκέλε ε «αγσλία» θαη ην ελδηαθέξνλ καο γηα θάζε ηη, πνπ έρεη λα θάλεη ηφζν κε ην κέιινλ απηψλ ησλ παηδηψλ - φπσο θαη κε ην κέιινλ φισλ ησλ καζεηψλ καο εμάιινπ φζν θαη κε ηε δηθή καο ζπκκεηνρή ζηελ εμέιημή ηνπο, κέζα απφ ην εθπαηδεπηηθφ θαη παηδαγσγηθφ καο έξγν. Σηφρνο καο είλαη, λα αληρλεχζνπκε ηηο αηηίεο κηαο ζεηξάο πξνβιεκάησλ, πνπ ζπλδένληαη κε ηε ζρνιηθή πνξεία απηψλ ησλ καζεηψλ. Η κε απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ησλ νπνίσλ, ζπρλά ηνπο νδεγεί ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ ζρνιηθφ απνθιεηζκφ. Γηα ην ζθνπφ απηφ, εζηηάδνπκε ην ελδηαθέξνλ καο ζην ζεζκηθφ, επηζηεκνληθφ θαη παηδαγσγηθφ ζπγθείκελν εληφο ηνπ νπνίνπ, πξαγκαηνπνηείηαη ε εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ Σθνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη λα θαηαγξαθεί αλ θαη θαηά πφζν ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο καο αληαπνθξίζεθε θαη εμαθνινπζεί κεηά απφ ηξεηο θαη πιένλ δεθαεηίεο λα αληαπνθξίλεηαη ζηα λέα δεδνκέλα πνπ ζπληζηνχλ ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο, άξα θαη ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ. Σηελ εξγαζία πνπ αθνινπζεί Δπηπιένλ ζα εμεηαζηεί θαηά πφζν ε ζέζπηζε ησλ Γηαπνιηηηζκηθψλ Σρνιείσλ ζεκαηνδφηεζε ηε λέα θαηεχζπλζε ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ηνπ Υπνπξγείνπ Παηδείαο θαη απνηέιεζε ηελ αξρή κηαο καθξάο πνξείαο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο πνιππνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο θαη ηελ εηζαγσγή ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζε φζα ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξα ειιεληθά ζρνιεία. Τέινο πξνηηζέκεζα λα πξνβνχκε ζε θαίξηεο επηζεκάλζεηο ηνπ φινπ πξνβιήκαηνο πνπ αθνξά ηελ εθπαίδεπζε θαη ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηψλ, γηα λα αληηιεθζνχκε πσο ε θξαηηθή πνιηηηθή ελδερνκέλσο λα θαζνξίδεη θαη ηηο θνηλσληθέο ζπληζηακέλεο ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ, θαζψο νηθνπκεληθέο αμίεο φπσο ε ηζνηηκία, ε ηζφηεηα θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, πνπ ηζρχνπλ εμίζνπ γηα φινπο, ζεσξνχληαη πξνλφκηα ησλ γεγελψλ.
1082 I. Κύπιο Επεςνηηικό Ππόβλημα Καηά ηε δηαδηθαζία εθαξκνγήο ζηνηρείσλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο πξνθχπηεη κηα ζεηξά απφ πξνβιεκαηηζκνχο ζηνπο νπνίνπο δελ κπνξεί λα δνζεί κηα ζπγθεθξηκέλε, ζαθήο θαη απιή - κνλνιεθηηθή απάληεζε. ζνλ αθνξά ηε δηαδηθαζία εθαξκνγήο ζηνηρείσλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ θαζεκεξηλή δηδαθηηθή πξάμε ζα επηκέλνπκε ζηηο δηαθνξέο πνπ ηπρφλ έρνπλ νη πνιηηηζκνί ησλ ρσξψλ ησλ αιινεζλψλ καζεηψλ απφ ηνλ εγρψξην πνιηηηζκφ ή ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαδείμνπκε ηα θνηλά ζηνηρεία ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ; II. Εςπήμαηα Η παξνπζία κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηελ Διιάδα ε νπνία έρεη αιιάμεη φπσο αλαθέξακε πην πξηλ ην ηνπίν ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο, έρεη επεξεάζεη θαη ηε ζχλζεζε ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ. Η καδηθή παξνπζία αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν δηακφξθσζε κηα λέα παηδαγσγηθή θαηάζηαζε κε θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ηελ πνιπγισζζία. Γηα ηνπο καζεηέο απηνχο ην ζρνιείν δελ είλαη απιψο ν ρψξνο κέζα ζηνλ νπνίν έξρνληαη γηα πξψηε θνξά ζε ζπζηεκαηηθή, ζεζκηθή θαη δνκηθή επαθή κε ηελ ειιεληθή γιψζζα θαη παηδεία. Δίλαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο θαη ν ρψξνο κέζα ζηνλ νπνίν βηψλνπλ θαη ηελ πξψηε επαθή κε ηελ ειιεληθή θνηλσλία. Γηα ην ιφγν απηφ ε ζεκειίσζε επηηπρνχο ή ζπγθξνπζηαθήο ζρέζεο κε ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θξίλεηαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηε ζρνιηθή θαη θαη' επέθηαζε ηελ θνηλσληθή ηνπο εμέιημε. Η επηηπρία ηνπ παξαπάλσ εγρεηξήκαηνο είλαη ζπλάξηεζε πνιιψλ παξαγφλησλ, ηφζν ζεζκηθψλ θαη δηνηθεηηθψλ φζν θαη θαζαξά παηδαγσγηθψλ θαη δηδαθηηθψλ (Παιαηνιφγνπ, 2000).
1083 Σηε πνξεία ηεο εξγαζίαο καο ζα εζηηάζνπκε ην ελδηαθέξνλ καο ζε απηνχο ηνπο παξάγνληεο γηα λα δηαπηζηψζνπκε θαηά πφζν νη πθηζηάκελεο ζπλζήθεο επηηξέπνπλ ηελ επφδσζε κηαο ηέηνηαο πξννπηηθήο. III. Ποζοηικά Δεδομένα Ωο ην 1994 δελ είρε γίλεη θακία πξνζπάζεηα απνγξαθήο ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ καζεηψλ πνπ θνηηνχζαλ ζηα ζρνιεία ηεο ρψξαο. Τν γεγνλφο απηφ δειψλεη, ελδερνκέλσο, απφ ηε κία ηελ έιιεηςε εηνηκφηεηαο ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ λα ρεηξηζηεί απνηειεζκαηηθά θαη ζε φια ηα επίπεδα ηελ χπαξμε μέλσλ ζηελ Διιάδα θαη ηελ ππνηίκεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηε ρψξα καο, θαη απφ ηελ άιιε, ηε δπζθακςία ησλ δηνηθεηηθψλ δνκψλ λα ζπγθεληξψζνπλ δεδνκέλα (Φξεζηίδνπ-Ληνλαξάθε, 2001).Τα πξψηα επίζεκα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία αθνξνχλ ην ζρνιηθφ έηνο 1995-6 (Γξεηηάθεο, 1999). Η απνγξαθή απηή ζηεξίρηεθε ζε δχν θξηηήξηα. Πξψηνλ, έγηλε κηα επξχηεξε ηαμηλφκεζε κε βάζε ηελ θαηαγσγή ησλ γνλέσλ ηνπ καζεηή: ζηελ θαηεγνξία παιηλλνζηνχληεο ζπκπεξηιήθζεθαλ φζνη καζεηέο είραλ ειιεληθή θαηαγσγή (ηνπιάρηζηνλ ν έλαο απφ ηνπο δχν γνλείο ήηαλ Έιιελαο), ελψ ζηελ θαηεγνξία αιινδαπνί ζπκπεξηιήθζεθαλ νη καζεηέο ησλ νπνίσλ θαλέλαο απφ ηνπο δχν γνλείο δελ είρε ειιεληθή θαηαγσγή. Ο δηαρσξηζκφο απηφο είλαη ηδηαίηεξα ιεηηνπξγηθφο απφ εθπαηδεπηηθή άπνςε δηφηη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε άιια είλαη ηα πξνβιήκαηα ησλ παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ - ησλ νπνίσλ νη γνλείο κηινχλ ηελ ειιεληθή γιψζζα - θαη άιια ησλ αιινδαπψλ ηα νπνία παξνπζηάδνπλ θαη ηηο κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο (θπξίσο ζηα γισζζηθά/ζεσξεηηθά καζήκαηα θαη ζηελ επηθνηλσλία), επεηδή νη γνλείο ηνπο δελ γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή γιψζζα. Τν δεχηεξν θξηηήξην ηεο απνγξαθήο ήηαλ εάλ νη αιιφθσλνη καζεηέο είραλ θνηηήζεη ζε ζρνιεία άιισλ ρσξψλ. Με βάζε ην θξηηήξην απηφ κπνξνχζε θαλείο λα ππνζέζεη φηη νη καζεηέο πνπ είραλ θνηηήζεη ζε ζρνιεία άιισλ ρσξψλ πηζαλφηαηα είραλ γελλεζεί ζην εμσηεξηθφ, ελψ νη καζεηέο πνπ δελ είραλ θνηηήζεη ζε ζρνιεία άιισλ ρσξψλ είηε γελλήζεθαλ ζην εμσηεξηθφ θαη ήξζαλ ζηε ρψξα καο ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία, είηε γελλήζεθαλ ζηελ Διιάδα (Παιαηνιφγνπ, 1997).
1084 Σχκθσλα κε ηνλ πίλαθα πνπ παξαζέηεη ν Μ. Γξεηηάθεο (1999), ν νπνίνο βαζίδεηαη ζηα ζπγθεληξσηηθά ζηνηρεία ηεο Γηεχζπλζεο Σπνπδψλ Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ ΥΠΔΠΘ γηα ηνπο αιινδαπνχο, παιηλλνζηνχληεο θαη γεγελείο καζεηέο θαηά ηα ζρνιηθά έηε 1995-96, 1996-7, 1997-8 θαη 1998-9, νη παιηλλνζηνχληεο καζεηέο απφ 39.211 έγηλαλ 43.986 (αχμεζε 12,2%). Οη αιινδαπνί αληίζηνηρα απφ 8.455 έγηλαλ 35.75 1, ζεκεηψλνληαο εμαηξεηηθά κεγάιε αχμεζε ζε πνζνζηφ 322,8%. Η πνζνζηηαία ζπκκεηνρή ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ ζην ζχλνιν ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο, απφ 3,2% ην 1995-6, έθηαζε ην 5,6% ην 1998-9, αληηζηαζκίδνληαο ζε θάπνην βαζκφ ηελ αληίζηνηρε κείσζε ηνπ γεγελνχο πιεζπζκνχ εθείλε ηελ πεξίνδν απφ 96,8% ζην 94,4%, ιφγσ ησλ κεησκέλσλ γελλήζεσλ. Με βάζε ηα ζπγθξηηηθά ζηνηρεία δηαπηζηψλεηαη φηη απφ ην ζρνιηθφ έηνο 1995-96 κέρξη ην 1999-2000 κεηψλεηαη αηζζεηά ε αξηζκφο ησλ παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ ζηελ Α/ζκηα Δθπαίδεπζε [απφ 19.559 ζε 17.918 αληίζηνηρα (πνζνζηφ -8,4%)], ελψ αληίζεηα παξαηεξείηαη ζεκαληηθφηαηε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ. Πάλησο, φπσο πξνθχπηεη, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ηνπο απμάλεηαη ζεκαληηθά ζηα Γεκνηηθά ζρνιεία ηεο ρψξαο καο απηή ηελ πεξίνδν, κε θχξηεο αληηπξνζσπεπηηθέο νκάδεο, γηα κελ ηνλ πιεζπζκφ ησλ αιινδαπψλ ηνπο Αιβαλνχο, γηα δε ηνλ πιεζπζκφ ησλ παιηλλνζηνχλησλ ηνπο καζεηέο απφ ηελ Κνηλνπνιηηεία Αλεμαξηήησλ Κξαηψλ θαη ηε Βφξεην Ήπεηξν. Τν Ιλζηηηνχην Παηδείαο Οκνγελψλ θαη Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο (Ι.Π.Ο.ΓΔ) δεκνζηεχεη ζηνηρεία γηα ηε ζρνιηθή ρξνληά 2002-3. πσο πξνθχπηεη απφ ηα ζηνηρεία πνπ έρεη δεκνζηεχζεη www.isocrates.gr/login.asp), νη εγγεγξακκέλνη ζηα ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο αιινδαπνί θαη παιηλλνζηνχληεο καζεηέο είλαη ζπλνιηθά 130.114, πνζνζηφ πνπ αληηζηνηρεί ζην 8,9% ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ καζεηψλ απηήο ηεο ζρνιηθήο πεξηφδνπ (1.460.464). Απφ απηνχο νη 98.241 είλαη αιινδαπνί (πνζνζηφ 6,7%) θαη νη 31.873 παιηλλνζηνχληεο καζεηέο (πνζνζηφ 2,2%). Οη πεξηζζφηεξνη είλαη ζπγθεληξσκέλνη ζην δεκνηηθφ ζρνιείν (67.149), θαη αθνινπζεί ην γπκλάζην κε 33.385 θαη ην ιχθεην κε 18.497 καζεηέο. Η εηθφλα πνπ δηακνξθψλεηαη κε βάζε ηα παξαπάλσ ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ παξνπζία «δηαθνξεηηθψλ» καζεηψλ ζην ειιεληθφ ζρνιείν εχινγα εγείξεη εξσηήκαηα φζνλ αθνξά ηελ παηδαγσγηθή δηαρείξηζε απηήο ηεο «δηαθνξεηηθφηεηαο», ζην βαζκφ πνπ ε ζπλχπαξμε ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ γεγελψλ καζεηψλ - πέξα απφ αλαγθαηφηεηα - κπνξεί, φπσο έρνπκε ηνλίζεη, λα απνηειέζεη θαη εμαηξεηηθή επθαηξία
1085 γηα ηνλ επαλαθαζνξηζκφ ηνπ ξφινπ ηνπ ζρνιείνπ κε βάζε ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. Σην πιαίζην απηφ νη ζεζκηθέο- δηνηθεηηθέο ξπζκίζεηο ηεο ειιεληθήο Πνιηηείαο απνθηνχλ θαίξηα ζεκαζία, αθνχ απφ ηηο πνιηηηθέο πνπ ζα εθαξκφζεη ζα εμαξηεζεί ζε κεγάιν βαζκφ ε επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζηφρνπ. IV.ςμπεπάζμαηα από ηη δική μαρ Έπεςνα Η αλνκνηνγέλεηα θαη ε δηαθνξεηηθφηεηα σο πξνο ηελ πξνζέγγηζε ησλ απαληήζεσλ ησλ εξσηψκελσλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο, θαίλεηαη σο απνξξένπζα ηεο γεληθφηεξεο νξγάλσζεο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ. ζνλ αθνξά ηε δηδαζθαιία, κάιινλ, θαίλεηαη λα εθαξκφδνληαη δηαθνξεηηθά κέηξα θαη ζηαζκά, σο πξνο ην ζρεδηαζκφ ηεο, βάζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ησλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ θαη ε πξαγκαηνπνίεζή ηεο, γίλεηαη θαηά ην δνθνχλ ηνπιάρηζηνλ ζην ζέκα ηεο ρξεζηκνπνηνχκελεο γιψζζαο ζηελ επίζεκε ή θαη ζηηο δχν. Σην ζέκα ηεο παξνπζίαζεο ηνπ καζήκαηνο δελ θαίλεηαη λα αθνινπζείηαη θνηλή πνιηηηθή, αιιά θαηά πεξίπησζε, ή αλ απηφ ζπκβαίλεη, δελ ην γλσξίδνπλ νη ελδηαθεξφκελνη εθπαηδεπηηθνί. Απφ ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο δηαθαίλεηαη φηη ε εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ δελ δηέπεηαη απφ αξρέο θαη κέηξα θαζνξηζκέλα εθ ησλ πξνηέξσλ, είλαη αλνκνηνγελήο ρσξίο ηδηαίηεξν ζρεδηαζκφ θαη πξνζαξκνδφκελε θαηά πεξίπησζε. Αλ ζηελ θαιχηεξε ησλ πεξηπηψζεσλ ζπληξέρνπλ νη αλσηέξσ πξνυπνζέζεηο, νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ άγλνηα. Σπλέπεηα φισλ απηψλ είλαη ν πξνβιεκαηηζκφο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζρεηηθά κε ηε δηδαζθαιία ζε καζεηέο ησλ νπνίσλ νχηε ηε γιψζζα γλσξίδεη, νχηε ηνλ πνιηηηζκφ, νχηε ηηο ζπλήζεηέο ηνπο. Αλ ιάβνπκε θαη ππφςε καο φηη ε ηάμεηο απνηεινχληαη θαη απφ γεγελήο καζεηέο, κε ζαθψο αλψηεξν επίπεδν γλψζεο ηεο ειιεληθήο θαη κεγαιχηεξεο απαηηήζεηο ζε εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο θαη κε δεδνκέλε ηελ αλάγθε θάιπςεο ζπγθεθξηκέλεο πνζφηεηαο ζρνιηθήο χιεο ζε θαζνξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα, βάζε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ην πξφβιεκα αλαδεηθλχεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν.
1086 Δπηπιένλ νθείινπκε λα γλσζηνπνηήζνπκε φηη, γηα ηελ εθαξκνγή νπνηνπδήπνηε κνληέινπ δηαπνιηηηζκηθήο αγσγήο, είλαη απαξαίηεηε ε ελεκέξσζε φζσλ εκπιέθνληαη ζ απηή ηελ δηαδηθαζία ζρεηηθά κε ηηο φπνηεο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ καζεηψλ, εθπαηδεπνκέλσλ θαη εθπαηδεπφλησλ. Σπλάκα, δηαπηζηψζακε φηη ηα παηδηά κεηαλαζηψλ, δνπιεχνπλ θπξίσο φπσο φιε ε ηάμε, θαη ε απφδνζή ηνπο ζην ζρνιείν ελίνηε είλαη ρεηξφηεξε απφ απηή ησλ γεγελψλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Δπίζεο νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ ηελ άπνςε φηη, βαζηθή αλάγθε ησλ κεηαλαζηψλ καζεηψλ είλαη ε έληαμή ηνπο ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη έπεηαη ε θαηάθηεζε ηεο δεμηφηεηαο έθθξαζεο θαη νκηιίαο, ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Γηαβιέπνπλ φηη ε πιήξεο εθκάζεζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο, πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε είλαη ε ειιεληθή, ζα απνβεί πνηθηινηξφπσο σθέιηκε γηα ηνπο κεηαλάζηεο καζεηέο, άπνςε πνπ ζπλεζίδνπλ λα ηελ εθθξάδνπλ ζηνπο ίδηνπο θαη ζηνπο γνλείο ηνπο. Γηα ην δήηεκα ηεο γιψζζαο, νη εθπαηδεπηηθνί εμέθξαζαλ μεθάζαξα ηελ άπνςε φηη ε δηδαζθαιία ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο πξέπεη λα ιακβάλεη ρψξα παξάιιεια κε ηε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο, ε νπνία ζα ήηαλ επθηαίν λα εκπινπηίδεη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα. Αθφκα θάλεθε φηη, νη εθπαηδεπηηθνί αλαγλσξίδνπλ ζε γεληθέο γξακκέο ηελ αλάγθε ησλ καζεηψλ κεηαλαζηψλ λα λνηψζνπλ απνδεθηνί απφ ην ζχλνιν θαη έρνπλ επίγλσζε φηη έλαο ηξφπνο γηα λα ζπκβεί απηφ, είλαη ε απνδνρή ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο. Αληηιακβάλνληαη φηη ε απφξξηςε απηήο, κπνξεί βξαρππξφζεζκα ή καθξνπξφζεζκα λα έρεη αιπζηδσηέο αξλεηηθέο αληηδξάζεηο θαη ζπλέπεηεο ζηνλ ςπρηζκφ ησλ καζεηψλ. κσο, παξφια απηά νη εθπαηδεπηηθνί δηαρσξίδνπλ απφ ηελ αλάγθε επίδεημεο αλεθηηθήο ζηάζεο, ηελ απνδνρή ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ παηδηψλ φηαλ ηελ ρξεζηκνπνηνχλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. Με άιια ιφγηα ηζρχεη σο γεληθή αξρή, ε απνδνρή ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ησλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ θαη θαη επέθηαζε ε κεηξηθή ηνπο γιψζζα, αλαγλσξίδεηαη δε σο αλάγθε ησλ αηφκσλ απηψλ, αιιά δελ παχεη λα ζεσξείηαη θαη σο ππνρξέσζε ησλ ππνινίπσλ θαη σο ζεκαληηθή αξρή, ε χπαξμε ζχκπλνηαο φισλ ησλ καζεηψλ κηαο ζρνιηθήο ηάμεο, ζρεηηθά κε φ,ηη αθνξά ηελ γιψζζα. Δμάιινπ, απηφ ίζσο λα ππαγνξεχεη θαη ε πξνζπάζεηα εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο ππνδνρήο κηαο θαη απηή απαηηεί ηελ εμάζθεζε ηνπ καζεηή ζην δηελεθέο. Παξάιιεια, νη εθπαηδεπηηθνί, πξνθεηκέλνπ λα ηα θαηαθέξνπλ ζηηο θαηά ηα άιια
1087 απμεκέλεο απαηηήζεηο ηνπ δηδαθηηθνχ ηνπο έξγνπ, ελίνηε θαηαθεχγνπλ ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο άιινπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ θαζψο θαη ζε ζπρλέο ηξνπνπνηήζεηο ηεο δηδαθηηθήο ηνπο κεζφδνπ. Αληίζεηα απ φηη ζεσξνχζακε, νη εθπαηδεπηηθνί πνπ δηδάζθνπλ ζε παηδηά κεηαλαζηψλ πξνβαίλνπλ ζπαληφηεξα ζηελ εχξεζε λέσλ ηξφπσλ εξγαζίαο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ καζεηψλ κεηαλαζηψλ, ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο πνπ δε δηδάζθνπλ ζε παηδηά κεηαλάζηεο. Δίλαη πηζαλφλ ε πνιππινθφηεηα ηεο δπλακηθήο κηαο πνιηηηζκηθήο ηάμεο, λα κελ επηηξέπεη ηηο παξεθθιίζεηο απφ ηελ πεπαηεκέλε νδφ, ηηο ζπλερήο αιιαγέο κεζφδσλ θαη ηξφπνπ εξγαζίαο, πιηθνχ ή θαη ηελ φπνηα ζπλεξγαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Αθφκε απφ ηελ έξεπλα θάλεθε φηη νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο, δελ έρνπλ ηχρεη εηδηθήο εθπαίδεπζεο, παξά κφλν ζ έλα πνιχ κηθξφ πνζνζηφ, πεξίπνπ 10%, πξνθεηκέλνπ λα δηδάμνπλ ζε πνιππνιηηηζκηθέο ηάμεηο. Σπγθεθξηκέλα ε πιεηνλφηεηα ηνπο δελ έρεη απνθηήζεη πηζηνπνηεκέλεο γλψζεηο δηαπνιηηηζκηθήο αγσγήο, παξφιν πνπ αλαγλσξίδεη απηή ηελ έιιεηςε θαη ηελ εθθξάδεη σο αδπλακία, πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζεη ζην δηδαθηηθφ έξγν. Παξαηεξήζεθε φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ έθαλε ιφγν γηα αλάγθε δηδαθηηθήο ζηήξημεο,, πξάγκα πνπ πξνθαλψο ζεκαίλεη ελεκέξσζε, πιεξνθφξεζε, εθπαίδεπζε θαη άζθεζε κε άιια ιφγηα ζεσξεηηθή θαηάξηηζε, ζηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο αγσγήο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν νη δάζθαινη ζεσξνχλ φηη κπνξνχλ λα γίλνπλ πην απνηειεζκαηηθνί αλ εληζρπζνχλ ζην έξγν ηνπο, δειαδή, θαηαιιειφηεξνη γηα δηδαζθαιία. Απηή ηε ζηηγκή ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν δηεπθνιχλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ δηδάζθνπλ ζε πνιππνιηηηζκηθέο ηάμεηο, θαίλεηαη λα ζπλνςίδεηαη ζηηο εγθπθιίνπο ηνπ Υπνπξγείνπ, νη νπνίεο δξνπλ θαηά θάπνην ηξφπν εληζρπηηθά. Απηέο αθξηβψο δελ θαίλεηαη λα ραίξνπλ ηδηαίηεξεο εθηίκεζεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νχηε θαη λα απνηηκνχλ ζεηηθά ην έξγν πνπ έρνπλ επσκηζηεί λα θέξνπλ ζε πέξαο, θαζψο ππνζηεξίδνπλ φηη θηάλνπλ ζπάληα ζηα ζρνιεία, ή φηη είλαη αλαρξνληζηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Σρεδφλ ην 1/5 ησλ εξσηεζέλησλ δήισζε φηη ηηο κειεηά ζπρλά, ελψ ην 1/30 δελ γλσξίδεη ηελ χπαξμή ηνπο θαλ. Οη δάζθαινη ηνπ δείγκαηνο θαηαξρήλ απάληεζαλ φηη ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα γλσξίδεη ηελ εμσζρνιηθή δσή ησλ καζεηψλ ηνπ. Φαίλεηαη φηη ζεσξνχλ ζρεηηθή κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνξεία ηνπ καζεηή, ηε γεληθφηεξε πνξεία ηνπ, αιιά θαη ηηο θαζνξηζηηθέο κεηαβνιέο ηνπ θαη φηη απνηηκνχλ σο βνεζεηηθή ηνπ έξγνπ ηνπο ηε ζρεηηθή ελεκέξσζε. Ωζηφζν ε πεπνίζεζε απηή δελ θαίλεηαη θαη ηφζν ηζρπξή ζηνλ
1088 δηδαζθαιηθφ πιεζπζκφ, δεδνκέλνπ φηη παξαηεξήζεθε θαη έλα πνζνζηφ πεξίπνπ 30% δαζθάισλ πνπ δελ ζεσξνχλ φηη απηφ είλαη απαξαίηεην. Οη δάζθαινη φκσο θαίλεηαη φηη αξθνχληαη ζηελ απφθηεζε απηψλ ησλ πιεξνθνξηψλ θαη φρη, φζνλ αθνξά ηνπιάρηζηνλ ηνπο κεηαλάζηεο καζεηέο, ζηε ζχλαςε θηιηθψλ ζρέζεσλ κε ηνπο γνλείο. Βέβαηα αλ ζπκθσλήζνπκε φηη ν φξνο «θηιηθφο» σο πξνο ηηο ζρέζεηο θηιηθέο ζρέζεηο- ζα είλαη ίζσο αηπρήο, αλ ζηνρεχνληαλ απιά ε έθθξαζε κηαο κνξθήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ δαζθάινπ θαη γνλέσλ κεηαλαζηψλ, εληφο ή εθηφο ηνπ ζρνιείνπ. Κάηη ιίγν παξαπάλσ απφ ηνπο κηζνχο δαζθάινπο πηζηεχνπλ φηη είλαη απαξαίηεην. Υπνζέηνπκε φηη ε αξλεηηθή απάληεζε δελ αληηθαηνπηξίδεη ηελ φρη ηελ φρη θηιηθή δηάζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά απιψο ηε δηαθσλία κε ηνλ φξν θηιηθέο ζρέζεηο, έλα φξν αξθεηά επξχ, αιιά ζαθψο αθαηάιιειν, γηα ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα. Απνηειεί μεθάζαξε πεπνίζεζε ησλ εξσηεζέλησλ, ε αλάγθε ελεκέξσζεο ηνπ δαζθάινπ γηα ηνπο πνιηηηζκνχο ησλ κεηαλαζηψλ, έηζη ψζηε λα γίλεη εθηθηή ε γλσξηκία θαη ε θαηαλφεζε ηεο θνπιηνχξαο ηνπο. Η επαηζζεηνπνίεζε ηνπ δαζθάινπ πξέπεη λα ζπλνδεχεηαη απφ ηελ αλάπηπμε ηδηαίηεξσλ ηθαλνηήησλ θαηαλφεζεο θη επηθνηλσλίαο κε ηνπο πνιηηηζκνχο απηνχο, ψζηε λα ιεηηνπξγήζεη σο ελδηάκεζνοθαηαιχηεο- ζηελ δηαδηθαζία έληαμεο θαη απνδνρήο ηνπ (δηαθνξεηηθνχ), ζηελ θνηλσλία ησλ γεγελψλ. Απφ ηελ άιιε θαίλνληαη δηαηεζεηκέλνη λα ιεηηνπξγήζνπλ βνεζεηηθά ζ απηή ηε δηαδηθαζία νη δάζθαινη, ηδίσο φηαλ πξφθεηηαη γηα θαηαζηάζεηο κε αξλεηηθά θνξηηζκέλεο. Πξνθεηκέλνπ νη δάζθαινη λα αληηκεησπίζνπλ ηηο φπνηεο εζθαικέλεο ζηάζεηο απφςεηο ησλ καζεηψλ ηνπο, πξνζπαζνχλ λα θζάζνπλ ζηε ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο κέζα απφ ην δηάινγν κε έλα πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ πνπ αγγίδεη ην 75% ησλ εξσηεζέλησλ Σε γεληθέο γξακκέο νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο ζεσξνχλ φηη ε ειιεληθή θνηλσλία δελ επλνεί ηελ επηθνηλσλία ζρνιείνπ θαη νξγαλψζεσλ κεηαλαζηψλ θαη φηη δελ βνεζά ηδηαίηεξα ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ. Υπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο θαίλεηαη αθφκα καθξηλή ε πξννπηηθή δεκηνπξγίαο ελφο κνληέινπ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. Απηή ε πεπνίζεζε είλαη παγησκέλε θαη θαζνιηθή ζε πνζνζηφ πνπ αγγίδεη ην 70% πεξίπνπ ησλ εξσηεζέλησλ θάζε νκάδαο εθπαηδεπηηθψλ φπνπ, δάζθαινη/δαζθάιεο, δηεπζπληέο/ δηεπζχληξηεο,
1089 δηδάζθνληεο ζε ηάμεηο κε παηδηά κεηαλάζηεο ή κε δειψλνπλ απαηζηφδνμνη. Πνιινί ιηγφηεξν θαίλεηαη λα είλαη νη αηζηφδνμνη ηνπ δείγκαηνο πνπ παξαηεξνχλ ζεηηθή εμέιημε. Ωζηφζν νη δάζθαινη ηνπ δείγκαηνο δελ έρνπλ γίλεη κάξηπξεο θάπνηαο άκεζεο έθθξαζεο δπζαξέζθεηαο απφ θακηά πιεπξά γνλέσλ θαη θαλελφο δπζάξεζηνπ γεγνλφηνο έλζελ θαη έλζελ, είηε γεγελψλ είηε κεηαλαζηψλ. Τν ζχλνιν ζρεδφλ ησλ δαζθάισλ απάληεζε φηη δελ έρεη ζπκβεί πνηέ θάπνηνο γνληφο λα δηαθφςεη ηε θνίηεζε ηνπ παηδηνχ ηνπ ζην ζρνιείν, νχηε θάπνηνο γνληφο κεηαλάζηεο λα δηακαξηπξεζεί. κσο πξηλ εμαρζεί ην ζπκπέξαζκα φηη ε ειιεληθή θνηλσλία είλαη παλέηνηκε λα δερζεί φηη ηελ ραξαθηεξίδνπλ ε πνιπεζληθφηεηα θαη ε δηαπνιηηηζκηθφηεηα ηεο εθπαίδεπζήο ηεο, θαη φηη νη κεηαλάζηεο είλαη έηνηκνη λα εληαρζνχλ ζ απηήλ, αθνινπζψληαο ηνλ ειιεληθφ ηξφπν δσήο, θαιφ ζα ήηαλ λα ιάβνπκε ππφςε καο θαη ην 10% πεξίπνπ ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ γίλεη κάξηπξεο παξφκνησλ πεξηζηαηηθψλ δηαθνπήο ηεο θνίηεζεο ησλ γεγελψλ καζεηψλ, εκθαλνχο ή ζπγθαιπκκέλεο. Δπηπιένλ, νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο αληηκεησπίδνπλ ζεηηθά ηελ πξννπηηθή αλάπηπμεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία, φπσο ηείλεη λα γίλεη ε ρψξα καο. Γέρνληαη φηη ε αλάπηπμε ελφο ηέηνηνπ κνληέινπ αγσγήο κπνξεί λα ζπκβάιεη ζεηηθά ζηελ νκαιή ζπλχπαξμε θαη ζπλεξγαζία αηφκσλ κε δηαθνξεηηθή θνπιηνχξα, γιψζζα, εζληθφηεηα θαη πηζηεχνπλ φηη κε απηφλ ηνλ ηξφπν πξέπεη λα απαληήζεη ε Παηδαγσγηθή Δπηζηήκε ζηηο απμεκέλεο απαηηήζεηο κηαο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο. Καηά ζπλέπεηα δηαθαηέρνληαη απφ ηελ πξνζδνθία φηη, κε ην ζρεδηαζκφ ελφο δηαπνιηηηζκηθνχ κνληέινπ εθπαίδεπζεο, απηφ ζα επηηπγράλεη. Απηή ηελ δηαπίζησζε δελ ηελ ζπκκεξίδνληαη απφιπηα νη δάζθαινη πνπ δηδάζθνπλ ζε παηδηά κεηαλάζηεο, θαη ηελ βιέπνπλ κε πεξηζζφηεξν ζθεπηηθηζκφ. Ίζσο είλαη πηζαλφ, νη ζπγθεθξηκέλνη εθπαηδεπηηθνί πνπ έξρνληαη ζε επαθή ζε θαζεκεξηλή βάζε κε ηελ πξαθηηθή πιεπξά ηεο πνιπεζληθφηεηαο, λα είλαη πεξηζζφηεξν ελεκεξσκέλνη γηα ηα επηκέξνπο πξνβιήκαηά ηεο θαη ιηγφηεξν αηζηφδνμνη γηα ηελ πηζαλφηεηα επίιπζήο ηνπο, κφλν δηα ηεο εθπαηδεπηηθήο νδνχ, ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε θαη άιινη εμσζρνιηθνί παξάγνληεο. Ο ζπγθεθξηκέλνο ηζρπξηζκφο εληζρχεηαη απφ ηελ άπνςε ηνπ 98,5% ησλ εξσηεζέλησλ εθπαηδεπηηθψλ φηη ε δεκνθξαηηθή ζπκβίσζε θαη αιιειεγγχε ησλ
1090 θνηλσληθψλ νκάδσλ πξνυπνζέηεη αιιά θαη ην θπξηφηεξν απαηηεί ηε ζχλδεζε εθπαίδεπζεο θαη θνηλσλίαο. Απφ ηα παξαπάλσ αλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη ν εθπαηδεπηηθφο ζρεδηαζκφο δελ αξθεί, αλ ην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην δελ είλαη πξνεηνηκαζκέλν λα ηνλ δερηεί γηα λα πεηχρεη ηελ αθνκνίσζή ηνπ. Οη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο ππνζηεξίδνπλ φηη, ε θνηλσλία θαη ε εθπαίδεπζε είλαη απαξαίηεην λα ζπλδεζνχλ θαη λα πξνζαξκνζηνχλ, ζ έλα ζχζηεκα αμηψλ ζρέζεσλ θαη αιιεινθαηαλφεζεο, πνπ ζα ππαγνξεχεηαη απφ ηηο αξρέο ηνπ δεκνθξαηηθνχ δηαιφγνπ κεηαμχ ησλ νκάδσλ, ηνπ αιιεινζεβαζκνχ θαη ηεο απνδνρήο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηνπ δηαθνξεηηθνχ. Σπλνπηηθά ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ έξεπλα έρνπλ σο εμήο: Σην εξψηεκα «Πφζνη απφ ηνπο κεηαλάζηεο καζεηέο ζαο γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή γιψζζα» νη εθπαηδεπηηθνί απαληνχλ φηη απφ ηνπο κεηαλάζηεο καζεηέο γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή γιψζζα ζε πνζνζηφ 70% πεξίπνπ. Δπίζεο ζε παξφκνην εξψηεκα «Πφζν θαιά πηζηεχεηε φηη νη κεηαλάζηεο καζεηέο ζαο γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή γιψζζα» θάλεθε φηη πιένλ ηνπ 90% ησλ καζεηψλ απηψλ γλσξίδνπλ θαιά έσο πνιχ θαιά ηε γιψζζα. Σε άιιν εξψηεκα νη εθπαηδεπηηθνί θάλεθε λα γλσξίδνπλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηηο ιχζεηο πνπ εθαξκφδνληαη ζηε ρψξα καο, γηα ηε εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ. Τα απνηειέζκαηα έρνπλ σο εμήο: Πνηεο απφ ηηο παξαθάησ ιχζεηο εθαξκφδνληαη ζηε ρψξα καο, γηα ηε εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ Δληζρπηηθή δηδαζθαιία 26,2 Τάμεηο Υπνδνρήο 36,6 Φξνληηζηεξηαθά Τκήκαηα 15,9 Πνιππνιηηηζκηθφ ζρνιείν 18,6
1091 Άιιν εηδηθφ Πξφγξακκα 2,8 Σύλνιν 100 Σε ζπλδπαζκφ κε ην παξαπάλσ εξψηεκα θάλεθε φηη νη εθπαηδεπηηθνί πηζηεχνπλ ζε πνζνζηφ 88,8%φηη ε χπαξμε παηδηψλ κεηαλαζηψλ, δελ δεκηνπξγεί ηδηαίηεξν πξφβιεκα ζηελ ηάμε. Αληίζεηα νη βαζηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ-κεηαλαζηψλ πηζηεχνπλ φηη είλαη νη εμήο: Οκηιία έθθξαζε 29,8 Έληαμε ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ 24,4 Πξνζαξκνγή ζηελ ειιεληθή 18,5 Κνηλσλία Έληαμε ζηελ ηάμε 12,5 Απνδνρή ηδηαηηεξνηήησλ 14,9 Σύλνιν 100 Αλάινγν κε ην παξαπάλσ εξψηεκα ήηαλ θαη ην δήηεκα ηνπ ηξφπνπ εξγαζίαο ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ ζηελ ηάμε. Τα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη κφλν ην 8,1% ησλ παηδηψλ απηψλ απνκνλψλεηαη ζηελ εξγαζία. Ωο πξνο ηελ πξνζπάζεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα θάλνπλ θαιχηεξε ηφζν ηε δνπιεηά ηνπο φζν θαη ην ζρνιηθφ θιίκα θάλεθε φηη ζε κεγάιν πνζνζηφ 85,7% πξνζπαζνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ δηθφ ηνπο ππνζηεξηθηηθφ καζεζηαθφ πιηθφ γηα ηα παηδηά, ελψ ζην αλάινγν εξψηεκα «πξνζπαζείηε λα αλαθαιχςεηε ηξφπνπο εξγαζίαο νη νπνίνη λα εθπιεξψλνπλ ηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ» δε θάλεθε λα ρξεηάδεηαη θάηη ηέηνην ζηελ θαζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα ζε πνζνζηφ 92,5%.
1092 Ταπηφρξνλα θάλεθε φηη ν εθπαηδεπηηθφο πνπ δηδάζθεη ζε παηδηά κεηαλάζηεο ζα πξέπεη λα έρεη ηελ εζηθή, δηδαθηηθή θαη ςπρνινγηθή ππνζηήξημε ηεο πνιηηείαο. Δπίζεο ε απφδνζε ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ ζε ζρέζε κε εθείλε ησλ ειιήλσλ ζπκκαζεηψλ ηνπο θάλεθε λα είλαη ηθαλνπνηεηηθή ζχκθσλα κε ηελ άπνςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηφο καο. Παξάιιεια φκσο ε πιεηνςεθία ησλ ππνθεηκέλσλ ζε πνζνζηφ πιένλ ηνπ 90% ζπκθσλεί κε ηε ζέζε φηη «ε δηαπνιηηηζκηθή αγσγή κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ αιιειεπίδξαζε θαη ηε ζπλεξγαζία αηφκσλ κε δηαθνξεηηθή γιψζζα θαη πνιηηηζκφ», αιιά θαη κε ηελ άπνςε φηη «ε θαηάιιειε απάληεζε ηεο παηδαγσγηθήο επηζηήκεο ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπεζληθή θνηλσλία είλαη ε δηαπνιηηηζκηθή αγσγή». Παξφκνην κε ηα αλσηέξσ εξψηεκα πνπ ηέζεθε ζηα ππνθείκελα αλαθεξφηαλ ζην θαηά πφζνλ ν ζεκεξηλφο δάζθαινο «πξέπεη λα απνθηήζεη επαηζζεζίεο θαη ηθαλφηεηεο γηα λα ζπκβάιιεη ζηελ ζπλχπαξμε θαη ζπλεξγαζία δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία». Τα απνηειέζκαηα έδεημαλ θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε φηη νη ζεκεξηλνί δάζθαινη είλαη πιήξσο επαηζζεηνπνηεκέλνη ζην δήηεκα απηφ. Δπίζεο θάλεθε φηη ε ειιεληθή θνηλσλία δελ επλνεί ηε ζχζθηγμε ησλ ζρέζεσλ ηνπ ζρνιείνπ κε ηηο ηνπηθέο νξγαλψζεηο ησλ κεηαλαζηψλ, κε ζθνπφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ ζρεηηθά κε ηα πξνβιήκαηα ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ αιιά θαη ηελ πξννπηηθή δεκηνπξγίαο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. Τν ζρεηηθφ πνζνζηφ άξλεζεο ήηαλ 64,2%. Ταπηφρξνλα νη εθπαηδεπηηθνί πξνζπαζνχλ λα ελεκεξσζνχλ γηα ηα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ πνιππινθφηεηα ηεο θνηλσληθήο έληαμεο κέζα απφ ηηο εγθχθιηνπο ηνπ Υπνπξγείνπ Γηαβίνπ Δθπαίδεπζεο, αιιά θαη πηζηεχνπλ φηη ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα είλαη επαηζζεηνπνηεκέλνο ζηνπο πνιηηηζκνχο ησλ κεηαλαζηψλ. Πξέπεη λα ηνπο γλσξίδεη θαη λα αλαγλσξίδεη ηελ ηδηαίηεξε ηνπο αμία ζε πνζνζηφ 94.0%. Απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο ζην αλάινγν εξψηεκα: πξνθεηκέλνπ ε δεκνθξαηηθή ζπκβίσζε θαη ε αιιειεγγχε λα κε κείλνπλ άδεηεο ξεηνξηθέο έλλνηεο, είλαη απαξαίηεηε ε ζχλδεζε εθπαίδεπζεο θαη θνηλσλίαο», φπνπ ην πνζνζηφ ζπκθσλίαο αλήιζε ζην 98,8%. Παξάιιεια ε πιεηνςεθία ησλ ππνθεηκέλσλ θάλεθε λα ζπκθσλεί κε ην φηη «πξέπεη λα δηακνξθσζεί έλαο λένο ηξφπνο εθπαίδεπζεο, βαζηζκέλνο ζηηο αμίεο ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο αιιεινθαηαλφεζεο, φπσο επίζεο ζ έλα εληειψο λέν
1093 ζχζηεκα απφ θαλφλεο ζρέζεσλ, νη νπνίεο ζα ζηεξίδνληαη ζην ζεβαζκφ θαη ηελ απνδνρή ησλ ηδηαηηεξνηήησλ», ζε πνζνζηφ 95,1%. Απηφ, κάιηζηα πξνηείλνπλ λα γίλεη κε ην δηάινγν ζε πνζνζηφ 70,8% θαη κέζσ θαηλνηφκσλ πξνγξακκάησλ ζε πνζνζηφ 29,2%. V.Γενικά ςμπεπάζμαηα Απφ φζα αλαθέξζεθαλ θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ζηελ Διιάδα ε δηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε θηλείηαη αθφκα ζην επίπεδν ηεο ζεσξίαο θαη δελ πινπνηείηαη κέζα απφ νπζηαζηηθέο παξεκβάζεηο θαη πξαθηηθέο, φπσο απαηηνχλ νη ζχγρξνλεο πνιππνιηηηζκηθέο ηάμεηο. Παξά ηηο θαηά θαηξνχο κεηαξξπζκίζεηο, ππάξρεη αθφκα θάπνηα ζηαζηκφηεηα ζε επίπεδν αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, κεζφδσλ δηδαζθαιίαο, πεξηερνκέλνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ππνδνκψλ, επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ, θιπ., αλαθνξηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ, ελψ νη ππνζηεξηθηηθέο δνκέο (Τ.Υ., Φ.Τ., Σ.Γ.Δ..) παξνπζηάδνπλ αδπλακίεο ζηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηνπο. ζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο πξνζαξκνγήο ησλ αιινεζλψλ καζεηψλ ζην ειιεληθφ ζρνιείν, νη καζεηέο απηνί θαινχληαη λα πξνζαξκνζηνχλ ζε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ θαίλεηαη λα ππνβαζκίδεη ή θαη λα αγλνεί ηηο ςπρνινγηθέο, εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο ηνπο αλάγθεο. Σην δήηεκα πνπ πξνθχπηεη γηα ην πνηνο ηειηθά ζα πξνζαξκνζηεί, νη καζεηέο ή ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, νη θπβεξλήζεηο θαίλεηαη λα επηιέγνπλ ηε βξαρππξφζεζκε πξνζαξκνγή ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ, πνιηηηθή ε νπνία, φπσο δηαπηζηψζακε, έρεη πςειφ ηίκεκα, θαζφζνλ, ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, απνηειεί ηε βαζηθή αηηία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη θαη' επέθηαζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απηψλ ησλ καζεηψλ, ελψ παξάιιεια ζηεξεί θαη απφ ην γεγελή καζεηηθφ πιεζπζκφ ηηο επθαηξίεο γηα ηελ θαιιηέξγεηα ελφο ζρνιηθνχ ήζνπο βαζηζκέλνπ ζηηο αξρέο ηεο πινπξαιηζκνχ θαη ηεο δεκνθξαηίαο. Παξαηεξνχκε, γηα παξάδεηγκα, φηη ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε ζηε ρψξα καο
1094 πεξηνξίδεηαη ζηελ εληαηηθή δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ, ελψ απνπζηάδνπλ πξνγξάκκαηα δίγισζζεο εθπαίδεπζεο θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ αλαγλσξίδνπλ ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηηο αμίεο ησλ αιιφθσλσλ καζεηψλ. Με επηηαθηηθφ επίζεο ηξφπν πξνβάιιεη θαη ην αίηεκα ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Δίλαη πξνθαλέο φηη γηα λα αληαπνθξηζεί ν εθπαηδεπηηθφο ζηηο αλάγθεο ηεο ζχγρξνλεο πνιππνιηηηζκηθήο ηάμεο δελ αξθνχλ νη θαιέο ηνπ πξνζέζεηο. Φξεηάδεηαη ζπζηεκαηηθή εθπαίδεπζε γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζή ηνπ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ παξνπζία ησλ «δηαθνξεηηθψλ» παηδηψλ ζηελ ηάμε, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα ηα δηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία. Πξέπεη λα κάζεη λα ακθηζβεηεί ην «απηνλφεην» ζηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξάμε θαη λα «επεξσηά» ζπλέρεηα ηνλ εαπηφ ηνπ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ επηινγψλ ηνπ. Γεληθφηεξα, ην ειιεληθφ ζρνιείν θαιείηαη ζηηο κέξεο καο λα δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ απνδνρήο θαη αλαγλψξηζεο ηνπ πινπξαιηζκνχ θαη ηεο εηεξφηεηαο, βαζηθψλ γλσξηζκάησλ ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Γηα ηελ εθπιήξσζε ηνπ ξφινπ απηνχ ρξεηάδεηαη λα ππεξβεί ηνλ παξαδνζηαθφ, κνλνπνιηηηζκηθφ θαη κνλνγισζζηθφ ηνπ ραξαθηήξα θαη λα επαλαπξνζδηνξίζεη ην ξφιν ηνπ κε γλψκνλα ηνλ πινπξαιηζκφ ηελ ηζφηεηα ησλ επθαηξηψλ θαη ηε δηαθνξεηηθφηεηα. Καηά ηελ άπνςή καο ην ζρνιείν ησλ «ίζσλ επθαηξηψλ» ζα παξακείλεη νπηνπία αλ δελ αιιάμεη ε ζηάζε πνπ θαιιηεξγεί απέλαληη ζηε δηαθνξά. Αλ αληί λα ζπγθαιχπηεη, δελ επεμεξγάδεηαη ηε ζχγθξνπζε, κέζα ζε έλα πιαίζην δηαιφγνπ φπνπ ζα αθήλεη φια ηα ελδερφκελα αλνηρηά θαη νπσζδήπνηε ρσξίο θακηά άξξεηε παξαδνρή φηη εκείο ε πιεηνςεθία, έρνπκε ηε ζσζηή αληίιεςε. Απφ ηελ άπνςε απηή πηζηεχνπκε φηη ε ζεκεξηλή ζπγθπξία απνηειεί κηα ζεκαληηθή επθαηξία γηα λα νξγαλψζνπκε ην ειιεληθφ ζρνιείν σο ρψξν βησκαηηθήο πξνζέγγηζεο κηαο ινγηθήο αλαζηνραζηηθνχ ραξαθηήξα, ηθαλήο λα αληρλεχζεη δπλαηφηεηεο θνηλσληθήο ζπλχπαξμεο πέξαλ ησλ ηζηνξηθά δεδνκέλσλ θαη ηδενινγηθά λνκηκνπνηεκέλσλ. Αλ ην ειιεληθφ ζρνιείν ελδηαθέξεηαη πξαγκαηηθά λα θηλεζεί κέζα ζε κηα ηέηνηα ινγηθή ζεσξνχκε φηη δελ κπνξεί λα έρεη σο αθεηεξία ησλ παηδαγσγηθψλ ηνπ πξαθηηθψλ ηηο αθεξεκέλεο πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο αιιά ηελ πξαγκαηηθφηεηα φηη νη πνιηηηζκνί επηδέρνληαη δηαθνξεηηθνχο πξνζδηνξηζκνχο θαη εξκελείεο - σο απνηέιεζκα ζπγθξνχζεσλ θαη δηαπξαγκαηεχζεσλ - θαη φηη ε ζπγθξφηεζε ησλ ηαπηνηήησλ ραξαθηεξίδεηαη απφ
1095 πνιιαπιφηεηα ησλ ζεκείσλ αλαθνξάο ηνπο, απφ δηαξθείο δηαπξαγκαηεχζεηο θαη ζπλαθφινπζα απφ κηα αλνηρηή δνκή. Η άπνςή καο είλαη επνκέλσο φηη ππάξρεη αλάγθε γηα ξηδνζπαζηηθέο εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο, ζπληνληζκέλεο απνθάζεηο, πξνγξακκαηηζκέλεο ελέξγεηεο θαη, δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο, πξνθεηκέλνπ ην ειιεληθφ ζρνιείν λα κεηεμειηρζεί ζε πξαγκαηηθά δηαπνιηηηζκηθφ, ζπκβάιινληαο ζηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ γηα ελφηεηα κέζα απφ ηε δηαθνξεηηθφηεηα. Βιβλιογπαθία Αζθνχλε, Ν., Αλδξνχζνπ, Α., (2001), Οη άιινη καζεηέο ζην ζρνιείν: από ηελ αθνκνίωζε ηωλ δηαθνξώλ ζηε δηαπνιηηηζκηθή αλαδήηεζε, ζην: Πνιηηηζκηθέο Γηαθνξέο θαη Κνηλσληθέο Αληζφηεηεο, ηφκνο Β, ΔΑΠ, Πάηξα. Baker, J., (2001), Εηζαγωγή ζηε δηγιωζζία θαη ηε δίγιωζζε εθπαίδεπζε (επηκ. Μ. Γακαλάθεο), (κηθξ. Α. Αιεμαλδξνπνχινπ), Gutenberg, Αζήλα. Γεσξγνγηάλλεο, Π., (1997), Εθπαίδεπζε θαη Δηαπνιηηηζκηθή Επηθνηλωλία, Πξαθηηθά 1νπ Σπλεδξίνπ Διιάδαο Γεκνθξαηηψλ ηεο πξψελ Σνβηεηηθήο Έλσζεο, Δθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, Πάηξα. Γθφηνβνο, Α., Μάξθνπ, Γ., Fehring, Δ., (1984), Σρνιηθή Επαλέληαμε Παιηλλνζηνύληωλ Μαζεηώλ. Πξνβιήκαηα θαη Πξννπηηθέο, ΥΠ.Δ.Π.Θ., Αζήλα. Cummins, J., (2003), Ταπηόηεηεο ππό δηαπξαγκάηεπζε. Εθπαίδεπζε κε ζθνπό ηελ Ελδπλάκωζε ζε κηα Κνηλωλία ηεο Εηεξόηεηαο, Gutenberg, Αζήλα. Γακαλάθεο, Μ., (1998), Η Εθπαίδεπζε ηωλ Αιινδαπώλ θαη Παιηλλνζηνύληωλ Μαζεηώλ ζηελ Ειιάδα, Αζήλα, Gutenberg. Γξεηηάθεο, Μ., (1999), Πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, Αζήλα.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) 1096 Γξεηηάθεο, Μ. (1999), "Παηδηά Παιηλλνζηνχλησλ θαη Αιινδαπψλ ζηα ζρνιεία", πεξ. Σχγρξνλε Δθπαίδεπζε, ηρ. 107. Μάξθνπ, Γ., (1997), Δηαπνιηηηζκηθή Εθπαίδεπζε-Επηκόξθωζε Εθπαηδεπηηθώλ, ΚΔ.Γ.Α., Αζήλα. Παιαηνιφγνπ, Ν., (1997), Σρνιηθή Πξνζαξκνγή καζεηώλ κε δη-πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Οη Ειιελνπόληηνη καζεηέο από ηελ πξώελ Σνβηεηηθή Έλωζε ζην ειιεληθό δεκνηηθό ζρνιείν. Παιαηνιφγνπ, Ν., (2000), Σρνιηθή Πξνζαξκνγή Μαζεηώλ κε δηαπνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά, Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Παηδαγσγηθφ Τκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο, Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Φξεζηίδνπ-Ληνλαξάθε, Σ., (2001), Η εθπαίδεπζε παηδηώλ κε εζλνπνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξόηεηεο ζηελ Ειιάδα, Σην: Δθπαίδεπζε: Πνιηηηζκηθέο Γηαθνξέο θαη Κνηλσληθέο Αληζφηεηεο, ηφκνο Β, ΔΑΠ, Πάηξα. Ιζηνζειίδεο πνπ αλαθηήζεθαλ hhtp://www.odpm.gov.uk/stellent/groups/odpm_localgov/documents/page/od pm_locg ov_605468.hcsp.