ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1110012 Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Μαρία Παναγιωτοπούλου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΟΥ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Παναγιωτοπούλου Μ. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR1110012 Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα This document may be cited as follows: Panagiotopoulou M., (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR1110012 Samothraki: Oros Fegari kai paraktia zoni». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1...13 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...14 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...16 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1110012 Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1110012 Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει το όρος Φεγγάρι (1670 μ.) που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο μέρος του νησιού, καθώς και την εκβολή του χειμάρρου Φονιάς (στην β. πλευρά του νησιού) και την λιμνοθάλασσα του Αγ. Αντρέα στην νοτιοδυτική πλευρά του νησιού. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 21.022 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από βραχώδεις ορθοπλαγιές και σάρες, ορεινά ρέματα, υπολειμματικά δάση βελανιδιάς και κέδρου, παραποτάμια βλάστηση από πλατάνια, δάση καστανιάς, παρόχθια βλάστηση από σκλήθρα, υψηλή μακκία βλάστηση. Στα ενδιαιτήματα της περιοχής περιλαμβάνεται επίσης το παράκτιο οικοσύστημα της λιμνοθάλασσας. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
GR1110012 ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ: ΟΡΟΣ ΦΕΓΓΑΡΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ 4470000 4480000 4490000 ; GR1110012 GR1110012 ΤΚΣ:GR1110004 GR1110012 ΤΚΣ:GR1110004 GR1110012 Ν. ΕΒΡΟΥ GR1110012 Ν. ΛΕΣΒΟΥ 620000 630000 640000 650000 Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ Οριογραμμή ΖΕΠ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ Οριογραμμή ΤΚΣ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΩΔΑΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ EΓΣΑ87 Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1110012 Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη»: A/A Πιν. Ι 14 Επιστημονική ονομασία Phalacrocorax aristotelis Ελληνική ονομασία Θαλασσοκόρακας 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 1 ελάχ. διαχειμ. πληθ. Ε.Ε Ισχύει * 1 ελάχ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε 93 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός Ισχύει * 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο 1 ελάχ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε 131 Burhinus oedicnemus Πετροτριλίδα Ισχύει * Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1110012 Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 14 Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 1 ελάχ. διαχειμ. πληθ. Ε.Ε Ισχύει * 1 ελάχ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε 93 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός Ισχύει * 1 ελάχ. αναπαραγ. 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο πληθ. Ε.Ε 131 Burhinus oedicnemus Πετροτριλίδα Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Σπιζαετός Hieraaetus fasciatus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο σπιζαετός έχει μόνιμη παρουσία στο νησί και έχει καταγραφεί ένα ζευγάρι στην νοτιοανατολική πλευρά του νησιού. Παρ ότι πρόκειται για σχετικά κοινό είδος αρπακτικού στα νησιά του Αιγαίου, στην γεωγραφική περιφέρεια της Β. Ελλάδας δεν είναι κοινό αναπαραγόμενο είδος και γι αυτό η Σαμοθράκη κρίνεται ότι αποτελεί μία από τις 5 σημαντικότερες για το είδος περιοχές στην Β. Ελλάδα. Στην Ευρώπη υπάρχει ένας σχετικά μικρός πληθυσμός στις χώρες της δυτικής Μεσογείου (Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία), στα Βαλκάνια (Ελλάδα, Αλβανία, Βουλγαρία, Κροατία) και στην Τουρκία και την Κύπρο (Birdlife International 1997). Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός του εκτιμάται σε 860-1070 ζευγάρια από τα οποία στην Ελλάδα φωλιάζουν 85-105 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Περισσότερο από το 50 του πληθυσμού της χώρας μας αναπαράγεται στα νησιά και την Κρήτη (γεγονός που αποτελεί μια ιδιαιτερότητα της Ελλάδας σε σχέση με την Δ. Ευρώπη), ενώ το υπόλοιπο κατανέμεται στο μεγαλύτερο τμήμα της ηπειρωτικής χώρας και συγκεκριμένα στη παράκτια μεσογειακή ζώνη της ηπειρωτικής χώρας. Υπάρχουν ενδείξεις μικρής μείωσης (πιθανώς τοπικής εξαφάνισης) αλλά η κατανομή του Σπιζαετού στην Ελλάδα φαίνεται να παραμένει σταθερή εκτός της Β. και Κ. ηπειρωτικής Ελλάδας όπου μειώνεται. Οικολογία. Ο Σπιζαετός ζει σε χαμηλού και μεσαίου υψομέτρου περιοχές έως τα 1500 μ. και σπανίως ψηλότερα. Απαντάται κυρίως σε θερμές βραχώδεις ορεινές περιοχές με εκτεταμένους θαμνώνες (μακί, φρύγανα), και λιγότερο συχνά σε δάση, αλλά και σε γυμνές πλαγιές χωρίς καθόλου βλάστηση. Βρίσκεται επίσης σε ενδιαιτήματα με μωσαϊκό οικοτόπων όπως μη εντατικές καλλιέργειες, λόχμες δάσους ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
και λιβάδια, αρκεί αυτά τα ενδιαιτήματα να είναι γενικώς ανοιχτά σε δομή (Birdlife International 1997). Κυνηγάει στα πιο πολλά είδη βιοτόπων, εκτός του κλειστού δάσους και της ερήμου και φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και σπανίως σε δέντρα. Οι επικράτειες του είναι μικρές (40-60 Km 2 ) σε σύγκριση με αυτές άλλων αετών (Cramp and Simmons 1986). Το κάθε ζευγάρι φτιάχνει περισσότερες από μία φωλιές μέσα στο όρια της επικράτειάς του ή ακόμα και στον ίδιο βράχο, που τις χρησιμοποιεί διαδοχικά. Με τα χρόνια οι φωλιές γίνονται τεράστιες σε μέγεθος και φτάνουν τα 180 εκ. σε ύψος και τα 2 μ. σε διάμετρο. Φωλιάζει σε απότομα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα από τις αρχές Ιανουαρίου έως και τα μέσα Απριλίου, αλλά κυρίως στα μέσα Φεβρουαρίου με μέσα Μαρτίου. Τα αναπαραγόμενα πουλιά παραμένουν όλο τον χρόνο μέσα στα όρια της επικράτειάς τους, ενώ τα νεαρά και τα ανήλικα, τουλάχιστον στην ΝΔ Ευρώπη, διασπείρονται σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις και προτιμούν χαμηλού υψομέτρου περιοχές με μεγάλη πυκνότητα τροφής, όπου συνήθως δεν υπάρχουν ενήλικα άτομα. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά και σπανιότερα με ερπετά. Τα πιο συχνά θηράματά του είναι κουνέλια (κυριότερη τροφή του στα ελληνικά νησιά), πέρδικες, λαγοί, σκίουροι, τρωκτικά, περιστέρια, κορακοειδή, γλάροι, σαύρες και διάφορα άλλα ερπετά. Τα τελευταία χρόνια η μείωση της πέρδικας και του λαγού έχουν προκαλέσει αλλαγή στις τροφικές συνήθειες του σπιζαετού. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις τρέφεται και με πτώματα (Birdlife International 1997). Κυνηγά κυρίως στο έδαφος, αλλά πιάνει τη λεία του και στον αέρα. Θαλασσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis desmarestii Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο θαλασσοκόρακας είναι είδος που αναπαράγεται στις νότιες και ανατολικές βραχώδεις ακτές της Σαμοθράκης, σε μικρούς αριθμούς που εκτιμώνται σε περίπου 10 ζευγάρια. Ωστόσο η Σαμοθράκη ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
είναι σημαντική για τους πληθυσμούς θαλασσοκόρακα που καταμετρούνται εκεί τον χειμώνα (>130 άτομα), ή τις άλλες εποχές του χρόνου εκτός αναπαραγωγικής περιόδου (έως και 250 άτομα). Στην Ελλάδα, απαντά το υποείδος Phalacrocorax aristotelis dermarestii που είναι ενδημικό της Μεσογείου και η κατανομή του περιλαμβάνει τις χώρες της Μεσογείου και την Μαύρη Θάλασσα. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του υποείδους έχει εκτιμηθεί σε λιγότερα από 10.000 ζευγάρια από τα οποία ο ελληνικός πληθυσμός είναι 1000-1200 ζευγάρια σε περισσότερες από 55 αποικίες στο Αιγαίο, την Κρήτη και το Ιόνιο (BirdLife International 2004). Ωστόσο λόγω της οικολογίας του (γεννά σε απρόσιτες περιοχές τον χειμώνα) οι πληθυσμοί του δεν είναι καλά μελετημένοι και οι εκτιμήσεις τους στηρίζονται σε καταμετρήσεις ενήλικων ατόμων στις αρχές καλοκαιριού όπου συγκεντρώνονται κατά θέσεις. Ο Θαλασσοκόρακας στην Ελλάδα φωλιάζει σε όλες τις νησιωτικές περιοχές σε διαφορετικές πυκνότητες ενώ οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί του βρίσκονται στο ανατολικό και βόρειο Αιγαίο και στις Σποράδες. Οικολογία. Ο Θαλασσοκόρακας παρατηρείται σε παράκτιες απόκρημνες και απροσπέλαστες βραχώδεις ακτές και σε βραχονησίδες όπου φωλιάζει σχηματίζοντας χαλαρές αποικίες κυρίως σε τρύπες και βράχια (Hagemeijer & Blair 1997) αλλά και κουρνιάζει σε ομάδες εκτός αναπαραγωγικής περιόδου. Το είδος φωλιάζει τον χειμώνα από τον Νοέμβριο έως και τον Μάρτιο ενώ τα μικρά συνήθως πετούν μέχρι τα τέλη Μαρτίου. Νωρίς το καλοκαίρι, παρατηρούνται αρκετά μεγάλες συγκεντρώσεις από Θαλασσοκόρακες σε περιοχές όπου υπάρχουν πολλά ψάρια. Στην Ελλάδα δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ εκτός παράκτιας ζώνης. Είναι ψαροφάγο είδος που τρέφεται στην παράκτια ζώνη με ψάρια του βυθού. Ψαρεύει πάντα κοντά στην ακτή ή γύρω από ξέρες σε βάθος συνήθως μέχρι είκοσι μέτρα. Αετογερακίνα Buteo rufinus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Στην Σαμοθράκη έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 2 επικράτειες αετογερακίνων (στο νοτιοδυτικό τμήμα και στο βορειοανατολικό)ο πληθυσμός της αετογερακίνας στην Ελλάδα εκτιμάται σε 200 300 ζευγάρια και η τάση του εκτιμάται ότι είναι σταθερή, ενώ ο συνολικός πληθυσμό της Ευρώπης εκτιμάται σε 8.700 15.000 ζευγάρια (Birdlife International 2004). Οικολογία. Είναι ένα από τα λιγότερο μελετημένα είδη αρπακτικών στην Ευρώπη. Το προτιμώμενο ενδιαίτημα της αετογερακίνας είναι οι ανοικτές ακαλλιέργητες περιοχές σε υποορεινές περιοχές με αραιή θαμνώδη βλάστηση. Φωλιάζει σε βράχια ή χωματόλοφους και περιστασιακά σε δέντρα. Η τροφή της είναι ποικίλη και αποτελείται από σαύρες, φίδια, μικρά πουλιά και μεγάλα έντομα. Ωστόσο οι λαγόγυροι και άλλα μικρά θηλαστικά αποτελούν το σημαντικότερο μέρος της διατροφής της ενώ στην Βουλγαρία τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με λαγόγυρους (Vatev 1987). Απειλές. Η μεγαλύτερη απειλή για την αετογερακίνα είναι η διατάραξη του μοναδικού συνδυασμού ενδιαιτήματος φωλιάσματος και τροφοληψίας που απαιτεί. Κυρίως αυτό συμβαίνει όταν αποψιλώνονται μικρές συστάδες δέντρων διάσπαρτες σε ακαλλιέργητες περιοχές, και όταν οι ακαλλιέργητες περιοχές μετατρέπονται σε καλλιέργειες λόγω της επέκτασης των καλλιεργούμενων περιοχών εις βάρος των χερσολίβαδων και βοσκοτόπων στα πεδινά. Η ανθρώπινη ενόχληση μπορεί επίσης να επηρεάζει αρνητικά το είδος και να το οδηγήσει σε εγκατάλειψη της φωλιάς. Επιπλέον πρόβλημα αποτελεί η θανάτωση από δηλητηριασμένα δολώματα και παράνομο κυνήγι. Χρυσογέρακο Falco biarmicus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Στην Σαμοθράκη έχει καταγραφεί ένα ζευγάρι χρυσογέρακου στην νότια πλευρά του νησιού. Ο πληθυσμός του χρυσογέρακου στην ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
Ελλάδα εκτιμάται σε 36 55 ζευγάρια και στην Ευρώπη σε 400 900 ζευγάρια (Birdlife International 2004). Οικολογία. Η οικολογία του είδους δεν είναι επαρκώς γνωστή. Φωλιάζει απομονωμένο από άλλα ζευγάρια, σε απόκρημνες βραχοπλαγιές σε υψόμετρα από 50 έως και πάνω από 1000 μέτρα αλλά συνήθως σε χαμηλά υψόμετρα, σπανιότατα όμως σε παράκτια βράχια. Τυπικός του βιότοπος είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές, οι κοιλάδες με πολύ χαμηλή και αραιή βλάστηση, λιβάδια, βοσκότοποι ή περιοχές με μη αρδευόμενες καλλιέργειες. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές (Tucker and Heath 1994). Είναι είδος μονογαμικό και η περίοδος ζευγαρώματος ξεκινά τον Δεκέμβριο- Ιανουάριο. Είναι είδος επιδημητικό και πραγματοποιεί περιορισμένες μετακινήσεις κυρίως τον χειμώνα, όταν κατεβαίνει σε χαμηλότερα υψόμετρα. Οι περιοχές τροφοληψίας του χρυσογέρακου συχνά επικαλύπτονται με αντίστοιχες άλλων αρπακτικών και νυκτόβιων ειδών όπως η κουκουβάγια, η πεπλόγλαυκα, ο γκιώνης, το κιρκινέζι, το βραχοκιρκίνεζο και άλλα. Η τροφή του εξαρτάται από την περιοχή αλλά αποτελείται κυρίως από μικρά ή μεσαίου μεγέθους πουλιά (περιστέρια, κορακοειδή όπως καρακάξες, κουρούνες, ψαρόνια) που ζυγίζουν κατά μέσο όρο 100 150 γραμμάρια. Επίσης κυνηγά ερπετά, έντομα και σπανιότερα μικρά θηλαστικά (νυχτερίδες, τρωκτικά κ.λ.π). Πετρίτης Falco peregrinus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Στην Σαμοθράκη έχουν παρατηρηθεί ότι φωλιάζουν δύο ζευγάρια πετρίτη. Ο πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα εκτιμάται σε 200 500 ζευγάρια, ενώ ο συνολικός πληθυσμός του είδους στην Ευρώπη υπολογίζεται σε 12.000 25.000 ζευγάρια (Birdlife International 2004). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Οικολογία. Φωλιάζει σε κατακόρυφα βράχια τα οποία μπορεί να είναι και παράκτια. Τρέφεται κυρίως με αγριοπερίστερα Columba livia, αλλά ανάλογα με την διαθεσιμότητα μπορεί να τραφεί με μία πολύ μεγάλη γκάμα άλλων ειδών πουλιών. Πετροτριλίδα Burhinus oedicnemus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η πετροτριλίδα είναι πολύ κοινό αναπαραγόμενο είδος των πεδινών καλλιεργούμενων ή βοσκόμενων περιοχών στην νότια αλλά και στην βόρεια πλευρά της Σαμοθράκης με εκτιμώμενο πληθυσμό περισσότερα από 30 ζευγάρια. Στην Ελλάδα ο συνολικός πληθυσμός της πετροτριλίδας έχει εκτιμηθεί σε 300 500 ζευγάρια, ενώ ο ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται συνολικά σε 46.000 78.000 ζευγάρια (Birdlife International 2004). Οικολογία. Είναι είδος που προτιμά ανοικτές χέρσες εκτάσεις και γεννά σε γυμνό έδαφος ή σε έδαφος με ελάχιστη βλάστηση. Έχει επίσης προσαρμοστεί να γεννά και σε καλλιεργούμενες εκτάσεις, αλλά μόνον όταν η βλάστηση είναι πολύ χαμηλή ή αραιή κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή μεταναστευτική περίοδο συγκεντρώνονται σε μεγάλες ομάδες για κούρνιασμα, στις θέσεις στάθμευσης. Τρέφονται κυρίως την νύχτα με ασπόνδυλα και ελάχιστα μικρά σπονδυλωτά. Απειλές. Η κυριότερη απειλή που αντιμετωπίζει το είδος σε όλο το εύρος της εξάπλωσής του είναι η μείωση και υποβάθμιση του ενδιαιτήματός του, λόγω της εντατικοποίησης της γεωργίας ή της εγκατάλειψης των βοσκόμενων εκτάσεων. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Αναδασμός Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Προτεραιότητα Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Υψηλή Θεσμοθέτηση Καταφυγίου Άγριας Ζωής στην Σαμοθράκη για τα Υψηλή είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ που να περιλαμβάνει τον κύριο όγκο του Όρους Φεγγάρι. Κύριος σκοπός είναι η προστασία της πέρδικας και η ανάκαμψη των πληθυσμών της, καθώς και η αποφυγή της ενόχλησης στα αρπακτικά πουλιά και της λαθροθηρίας Εκπόνηση Σχεδίου Διακίνησης Επισκεπτών και οριοθέτηση - Ενδιάμεση θεσμοθέτηση χερσαίων και θαλάσσιων ζωνών περιορισμών στην πρόσβαση επισκεπτών σκαφών, γύρω από τις αποικίες και τις θέσεις κουρνιάσματος του θαλασσοκόρακα Μέτρα για την εκτίμηση παρακολούθηση - διατήρηση των Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
ιχθυαποθεμάτων στις περιοχές τροφοληψίας του θαλασσοκόρακα Μέτρα για την προστασία των ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής της πετροτριλίδας από αλλαγές χρήσεων γης Οικολογική δημογραφική έρευνα για τον πληθυσμό του χρυσογέρακου Οικολογική δημογραφική έρευνα για τη νησιωτική πέρδικα Οικολογική δημογραφική έρευνα για την αετογερακίνα και προτάσεις μέτρων για την ενίσχυση της τροφικής της βάσης Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Χαμηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aguilar, Juan Salvador & Fernández Gustavo, (Compilers) 1999. Species Action Plan for the Mediterranean Shag Phalacrocorax aristotelis desmarestii in Europe. Prepared by BirdLife International o behalf of the European Commission. BirdLife International, 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge U.K. Birdlife International (Birdlife Conservation Series:12). BirdLife International, 1997. European Union Species Action Plan for Bonelli s Eagle (Hieraaetus fasciatus) Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Broggi, Μ. and G. Willi. 1988. Ornithologische Beobachtungen auf Samothraki (Griechenland). Ber. bot. zool. Ges. Liecht. 17: 79-91. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Handrinos G. and T. Akriotis, 1997. The birds of Greece. Christofer Helm (Publishers) Ltd., London. Holzinger, J. 1990. Schwarzende Blutenkafer (Insecta: Coleoptera: Allwculidae:Omophlus) als Nahrung von Rotfussfalke (Falco vespertinus), Eleonorenfalke (Falco eleonorae) und Weisskopfmowe (Larus cacchinans) am Phengari auf Samothraki. Okol. Vogel 12:219-220. Gustin M., G. Palumbo, & A. Corso (Compilers), 1999. International Species Action Plan Lanner Falcon Falco biarmicus Kattinger, Ε..1938. Erforschung des Gebiets Thasos und Samothraki. Proc. 9th lnt. Οrn. Congr. Rouen. pp: 187-198. Κατσαδωράκης, Γ. 2003. Χειμωνιάτικη επίσκεψη στη Σαμοθράκη. Οιωνός 18:16 Παναγιωτοπούλου, Μ. 2004. Βάση δεδομένων για την ορνιθοπανίδα (καθεστώς παρουσίας και προστασίας) της Σαμοθράκης. Πρόγραμμα: «Φυσικό περιβάλλον Σαμοθράκης», Δημοτική Επιχείριση Ανάπτυξης Σαμοθράκης (Δ.Ε.Α.Σ.), Δημοσυνεταιριστική Έβρου, ΥΠΕΧΩΔΕ Tucker, G.M. and Heath, M.F., 1994. Birds in Europe: their conservation status. Cambridge, U.K.: Birdlife International (Birdlife Conservation Series no.3). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16