Διαγώνισμα 2014-15 Ενδεικτικές απαντήσεις Κυριακή 21/09/2014 Ημερομηνία Νεοελληνική Γλώσσα Εξεταζόμενο μάθημα Γ Λυκείου Τάξη Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το άρθρο πραγματεύεται παράγοντες που διαμορφώνουν τον καταναλωτισμό ως στάση ζωής καθώς και την προοπτική εξάλειψής του. Αρχικά ο συντάκτης υποστηρίζει ότι η καταναλωτισμός έγκειται όχι τόσο στην υπερβολική τάση απόκτησης υλικών αγαθών, όσο στην ευχαρίστηση που προκύπτει από αυτόν και παρουσιάζει εκφάνσεις του όπως η εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, η πλαστοπροσωπία στο διαδίκτυο και η ανθρώπινη δυστυχία ως αντικέιμενο τηλεθέασης. Έπειτα διαπιστώνει ότι με την κατανάλωση επιδιώκεται η ψυχική ανάταση, η ανακούφιση από τα καθημερινά προβλήματα όχι όμως και η επίλυσή τους. Ο συγγραφέας καταγγέλλει ως αιτία όξυνσης του φαινομένου την απουσία αξιών και θεσμών προσαρμοσμένων στη σύγχρονη πραγματικότητα και προτείνει ως αντίδοτο στον την αναγνώριση της αξίας του συνανθρώπου, την ανιδιοτελή προσφορά, τη φιλία, τις ουσιαστικές σχέσεις. Καταλήγει λέγοντας ότι ο άνθρωπος πρέπει να κρίνεται από τον εσωτερικό του κόσμο και όχι από τα υλικά αγαθά που κατέχει. Β1. ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Εκείνο που επιδιώκει να επιτύχει ο καταναλωτής με τις συχνές αγορές, είναι να καλύψει το υπαρξιακό κενό του. Ο άνθρωπος καταναλωτής (homo consumens) είναι ένα αχόρταγο ον που η κατανάλωση αποτελεί βασικό στόχο του ψυχικού του βίου. Πιστεύει ότι με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζει ευτυχία, κοινωνική καταξίωση, παρηγοριά και ανακούφιση από τα προβλήματα της καθημερινότητάς του. Ο εσωτερικός του κόσμος είναι απογυμνωμένος από αξίες και ιδανικά και καταναλώνει όλο και περισσότερα αγαθά, που ποτέ δεν είναι αρκετά και ικανά να του χαρίσουν πληρότητα και ικανοποίηση. Όσο εύκολα ενθουσιάζεται επειδή τα έχει αποκτήσει, τόσο γρήγορα επέρχεται η αίσθηση του ανικανοποίητου, που ωθεί σε νέες αγορές και εφήμερες απολαύσεις. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, μια δίψα που δεν έχει κορεσμό, που καλύπτει επιφανειακά και πρόσκαιρα το ψυχικό κενό του αδηφάγου και αχόρταγου καταναλωτή. Β2. ΕΡΩΤΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ : «Αυτό που χρειάζεται το άτομο είναι να αποκτήσει μια υπαρξιακή προοπτική, να έρθει δηλαδή αντιμέτωπο με τα ουσιαστικά θέματα που το απασχολούν και να αρχίσει να αναρωτιέται για την παραγωγή πιο μόνιμων πηγών χαράς.» Παρουσιάζεται το θέμα της παραγράφου. ΣΧΟΛΙΑ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ : «Σε γενικές γραμμές, μπορούμε ζητώντας του να κάνει το ίδιο με εμάς.» kentromeletis.edu.gr σελίδα 1 από 6
ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: «Ένας άνθρωπος καθορίζεται από τις αξίες που τον διέπουν και όχι από το τι κατέχει σε επίπεδο προϊόντων και επιφανειακών σχέσεων.» Αποτελεί μια συμπερασματική διατύπωση που προκύπτει από την ανάπτυξη που έχει προηγηθεί. ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα. Αφού στη θεματική περίοδο έχει διατυπώσει την άποψη ότι ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να επιδιώξει να αποκτήσει πιο ουσιαστικές πηγές χαράς, την τεκμηριώνει αναφέροντας παραδείγματα τέτοιων πηγών όπως «η ικανοποίηση που παράγεται από την εργασία όταν αυτή συντελείται με τη μορφή της διακονίας, η μετοχή σε μια σχέση βάθους, όπου επικρατεί μοίρασμα μεταξύ των προσώπων, προσωπική εξέλιξη, η οποία πηγάζει από το αλληλοκαθρέφτισμα των προσώπων, η εμπειρία της ανατροφής ενός παιδιού, αλλά και οι φιλικές σχέσεις όταν βασίζονται στην αλληλοεκτίμηση και την προσφορά του γέλιου». Β3. ΕΡΩΤΗΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ : Η ανθρώπινη συμπεριφορά μεταβάλλεται από εποχή σε εποχή Το πρόσωπο επαναλαμβάνει τη διαδικασία ξανά και ξανά Το πρόβλημα δεν είναι τόσο η αμφισβήτηση των αξιών ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ : Καθένας έχει τη δυνατότητα να απεκδυθεί όλα τα στοιχεία Το κοινό να αποτελεί τη σύγχρονη αρένα που κρίνει Να κουκουλώσει το υπαρξιακό κενό του Β4. ΕΡΩΤΗΣΗ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Σε αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας επιλέγει να χρησιμοποιήσει το α πληθυντικό πρόσωπο γιατί έτσι δημιουργείται μια οικειότητα με τον αναγνώστη, ο λόγος του γίνεται πιο άμεσος, προσδίδει καθολικότητα στο πρόβλημα, αφού φαίνεται ότι όλοι κάνουμε αυτό που καταγγέλλει με το λόγο του. Μάλιστα, συμπεριλαμβάνει και τον εαυτό του ως μέρος του προβλήματος, δεν αποστασιοποιείται, ούτε απομακρύνεται από το κοινό του. Β5. ΕΡΩΤΗΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΣΥΝΩΝΥΜΑ Ακατάπαυστη ασταμάτητη, αδιάκοπη, αέναη Απεκδυθεί γυμνωθεί, αρνηθεί, αποποιηθεί ΑΝΤΩΝΥΜΑ διακεκομμένη, ασυνεχής ενδυθεί, ντυθεί Απόγνωση απελπισία, αποθάρρυνση ελπίδα, προσδοκία Παροδικού πρόσκαιρου, εφήμερου μόνιμου, διαρκούς kentromeletis.edu.gr σελίδα 2 από 6
Β6. ΕΡΩΤΗΣΗ ΘΕΩΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΙΘΩ Στην δεύτερη παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς την επίκληση στη λογική. Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζει την άποψη ότι ο καταναλωτισμός καλύπτει και άλλες μορφές ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αξιοποιεί ως μέσα πειθούς τεκμήρια και συγκεκριμένα αναφέρει παραδείγματα τέτοιων στάσεων του ανθρώπου, όπως η εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, η απρόσωπη επικοινωνία στο διαδίκτυο, η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου από τα ΜΜΕ («η συνεχής ψυχοσύνθεσή του») Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ : ΑΡΘΡΟ σε ιστοσελίδα του σχολείου ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΣ : Ο καταναλωτισμός μάστιγα της σύγχρονης κοινωνίας ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Να καταναλώνουμε χωρίς να «αυτοκαταναλωνόμαστε» ΠΡΟΛΟΓΟΣ : Για πολλές δεκαετίες οι άνθρωποι συνυπέγραψαν ηθελημένα ή άθελά τους ένα μοντέλο οικονομίας και κοινωνίας που στηρίζεται στη χωρίς ηθικούς φραγμούς κατανάλωση. Έτσι εκτός από την ιδιότητα του ανθρώπου που την έχουν όλοι εκ φύσεως, απέκτησαν και την επίκτητη ιδιότητα του καταναλωτή. Ο άνθρωπος καταναλωτής κινδυνεύει ανεπανόρθωτα να χάσει την εκ φύσεως ιδιότητα του ανθρώπου και να του απομείνει εκείνη του καταναλωτή. Είναι αναγκαίο και κοινωνικά επιβεβλημένο να ευαισθητοποιηθούμε όλοι μπροστά σε αυτόν τον ορατό πλέον κίνδυνο. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ : Η αλματώδης τεχνολογική ανάπτυξη, οδήγησε στη δημιουργία μιας κοινωνίας όπου οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής κατάφεραν να ωθήσουν στα ύψη την παραγωγή προιόντων, τα οποία πρέπει να καταναλώνονται αδιαφορώντας για το κοινωνικό κόστος. Έθεσαν έτσι στην υπηρεσία τους τη διαφήμιση, που παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διάδοση των προϊόντων και τη δημιουργία πλαστών αναγκών που επιτακτικά πρέπει να ικανοποιηθούν. Η διαφήμιση έγινε ο καταλύτης της κατανάλωσης. Α ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ : Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΠΡΟΒΑΛΛΕΙ ΤΟ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ Ο καταναλωτής ωθείται στην αλόγιστη χρήση αγαθών (υπερκαταναλωτισμός) μέσα από τη δημιουργία πλασματικών αναγκών. Εκμεταλλεύεται την αδυναμία του παιδιού να κρίνει, προβάλλοντας μηνύματα που παραποιούν την πραγματικότητά του. Έτσι, το παιδί που εύκολα εντυπωσιάζεται από τη διαφήμιση ασκεί έντονη πίεση στους γονείς, οι οποίοι τις kentromeletis.edu.gr σελίδα 3 από 6
περισσότερες φορές υποκύπτουν και ικανοποιούν τις υπερβολικές απαιτήσεις των παιδιών τους. Ωραιοποιεί τη ζωή καλύπτοντας τις άσχημες πλευρές της, διαστρεβλώνοντας την αλήθεια και παρουσιάζοντας στον άνθρωπο έναν εξωπραγματικό, πλαστό κόσμο. Με τη διαφήμιση εισάγονται νέα πρότυπα που το άτομο νιώθει αναγκασμένο ν ακολουθήσει. Κύριο χαρακτηριστικό των προτύπων αυτών είναι η άνεση, η πολυτέλεια και η επίδειξη. Οι διαφημίσεις προβάλλουν ελκυστικά μηνύματα, χαρούμενη ρυθμική μουσική, συνθήματα, έξυπνο σενάριο. Η κυριαρχία της εικόνας κα του ήχου, εντυπώνονται στο υποσυνείδητο του δέκτη. Ο δέκτης αδυνατεί να επεξεργαστεί τον καταιγισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων και έτσι τα υιοθετεί άκριτα. Με τη διαφήμιση ταυτίζονται συγκεκριμένα προϊόντα με ανθρώπινα συναισθήματα. Για τη δημιουργία μιας διαφήμισης συνεργάζονται πολλοί επιστήμονες όπως ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι με στόχο να ασκήσουν μεγάλη επίδραση στη βούληση του ατόμου και να το οδηγήσουν σε κατευθυνόμενες καταναλωτικές συμπεριφορές Β ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ : ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΥ Α. Για Το Άτομο: 1. Στον Ψυχικό Τομέα Η πρόκληση άγχους για την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών. Η δημιουργία ανασφάλειας και αισθημάτων μειονεξίας, όταν το άτομο αδυνατεί ν αποκτήσει τα αγαθά που κατέχουν οι συνάνθρωποί του. Η αίσθηση ότι είναι δέσμιος στις πλασματικές αυτές ανάγκες, τις οποίες προσπαθεί ν αποκτήσει χωρίς μέτρο. Πολλές φορές αυτή η επιδίωξή του είναι τόσο έντονη, που καταλήγει να γίνει εξάρτηση και πάθος. 2. Στον Πνευματικό Τομέα Η αδιαφορία για πνευματική καλλιέργεια. Ο άνθρωπος λόγω της υπερεργασίας αποπροσανατολίζεται και αδυνατεί να καλύψει τις ψυχικές και πνευματικές του ανάγκες. Έτσι, του είναι αδιάφορη η γνώση, η Τέχνη και η ψυχαγωγία. 3. Στον Εργασιακό-Επαγγελματικό Τομέα Η εργασία αντιμετωπίζεται ως πηγή κέρδους και ως όχι ως ευκαιρία προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Επιπλέον, λόγω της λατρείας του χρήματος το άτομο πολλές φορές εγκλωβίζεται σ ένα επάγγελμα που δεν το εκφράζει. 4. Στον Κοινωνικό Τομέα Η δημιουργία επιφανειακών και υποκριτικών σχέσεων. Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότεροι άνθρωποι υπερεργάζονται και δεν έχουν ελεύθερο χρόνο, για να δημιουργήσουν ουσιαστικές σχέσεις με τους άλλους. Οι διαπροσωπικές σχέσεις που δημιουργούνται είναι ιδιαίτερα εύθραυστες και βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη ειλικρίνειας και αγάπης. Η τάση για εμπορευματοποίηση των σχέσεων, αφού ο ένας χρησιμοποιεί τον άλλο ως μέσο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της ατομικιστικής διάθεσης, του έντονου ανταγωνιστικού πνεύματος και της μοναξιάς. 5. Στον Πολιτικό Τομέα Η απομάκρυνση από υψηλές αξίες και ιδανικά. Η πλήρης αδιαφορία για τα πολιτικά ζητήματα, και κυρίως από την πλευρά των νέων. kentromeletis.edu.gr σελίδα 4 από 6
6. Στον Ηθικό Τομέα Ο άνθρωπος λόγω της απληστίας του γίνεται ιδιοτελής και κερδοσκόπος, εκμεταλλεύεται το συνάνθρωπό του κι αδιαφορεί για το ηθικό περιεχόμενο των πράξεών του. Β. Για Την Κοινωνία: Η επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, παρατηρείται κατασπατάληση των φυσικών πόρων και πηγών ενέργειας καθώς και πρόκληση οικολογικών προβλημάτων, όπως είναι η μόλυνση, η ρύπανση και ο πολλαπλασιασμός του όγκου των απορριμμάτων. Η όξυνση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, όπως είναι η βία, η εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά, η διαφθορά, ανηθικότητα κ.ά. Σε αυτά καταφεύγουν άτομα (ιδιαίτερα νεαρής ηλικίας) με μειωμένους ηθικούς φραγμούς. Η δυσχέρεια της κοινωνικής προόδου, αφού εκλείπει η διάθεση των ανθρώπων για συνεργασία και η προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος. Η υπολειτουργία της δημοκρατίας, αφού δημιουργούνται κοινωνίες χωρίς πολιτικά ιδεώδη και κοινωνικές ευαισθησίες. Γ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ : ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΥ: 1. Το Άτομο Καταναλωτής Να συνειδητοποιήσει ότι η ποιότητα ζωής δεν ταυτίζεται με την απόκτηση ποικιλίας υλικών αγαθών. Να επαναπροσδιορίσει τις αξίες και τις ανάγκες του. Ν αναπτύξει ευρύτερα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Ν αντισταθεί, όσο μπορεί, στα καταναλωτικά πρότυπα. 2. Η Οικογένεια Να καλλιεργήσει το πνεύμα εγκράτειας και ολιγάρκειας. Να καλλιεργήσει στο παιδί την αίσθηση του μέτρου. Να λειτουργεί η ίδια ως πρότυπο μίμησης με την έλλογη χρήση των υλικών αγαθών. 3. Η Παιδεία Να διαμορφώσει πολυδιάστατες προσωπικότητες με αυτόνομη βούληση και ορθή διαβάθμιση προτεραιοτήτων. Να καλλιεργήσει ανθρωπιστικά ιδανικά και αξίες. 4. Οι Πνευματικοί Άνθρωποι Να διαμορφώσουν μια νέα κοσμοαντίληψη, που θα συμβάλλει στην εσωτερική ισορροπία του ανθρώπου και στη δημιουργία μιας ανθρωπιστικής κοινωνίας. Να προβάλλουν το ανθρωπιστικό πρότυπο ζωής, την καλλιέργεια του πνεύματος και του ήθους. 5. Τα Μ.Μ.Ε. Να προβάλουν θετικά πρότυπα, που να είναι απαλλαγμένα από το νεοπλουτισμό και την κοινωνική επίδειξη και να τα χαρακτηρίζουν οι υγιείς αξίες και ιδανικά. Να περιορίσουν τις διαφημίσεις και να τηρούν τον κώδικα δεοντολογίας. 6. Η Πολιτεία Να επιβάλει δεοντολογικές αρχές, ώστε να εξαλείφονται τα φαινόμενα της παραπλανητικής διαφήμισης και προπαγάνδας. Δημιουργία φορέων όπως ο ΙΝ.ΚΑ. kentromeletis.edu.gr σελίδα 5 από 6
ΕΠΙΛΟΓΟΣ : Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει χρέος να δημιουργήσει ψυχικές και συναισθηματικές άμυνες μπροστά στη σύγχρονη μάστιγα του καταναλωτισμού. Είναι ανάγκη να προσπαθήσει να ελέγξει την καταναλωτική του μανία, που πολλές φορές πηγάζει από την επιρροή που δέχεται από τα διαφημιστικά μηνύματα. Η ιεράρχηση αξιών, η εγκράτεια και η στροφή στην πνευματικότητα είναι τα όπλα του για να αναχαιτίσει την υλιστική νοοτροπία της εποχής. Γδοντέλη Ειρήνη Μαργαρίτη Σοφία Παπαλάιου Βούλα Πετροπούλου Μαρία καθηγητές kentromeletis.edu.gr σελίδα 6 από 6