Άγγελος Καίσαρης Τα πρώτα βήματα στο σκάκι Publibook
http://www.publibook.gr Αυτό το κείμενο που δημοσιεύεται από τις εκδόσεις Publibook, προστατεύεται από τους διεθνείς νόμους και τις διεθνείς συνθήκες που αφορούν τα συγγραφικά δικαιώματα. Η εκτύπωση του σε χαρτί, προορίζεται αποκλειστικά για τον αγοραστή και περιορίζεται στην προσωπική του χρήση. Κάθε άλλη αναπαραγωγή ή αντιγραφή, από όποιον και να προέρχεται, θα αποτελεί απομίμηση και θα υπόκειται στις προβλεπόμενες κυρώσεις από το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και από τις ισχύουσες διεθνείς συνθήκες για την προστασία των συγγραφικών δικαιωμάτων. Διεύθυνση στην Ελλάδα : Εκδόσεις Publibook οδός Αριστείδου 8, T.K. 105 59, Αθήνα Έδρα : Editions Publibook 14, rue des Volontaires 75015 PARIS France IDDN.FR.010.0116175.000.R.P.2011.030.31500 Πρώτη έκδοση από τις Εκδόσεις Publibook, 2011
Ευχαριστώ όλους τους μαθητές μου, οι οποίοι με δίδαξαν ποιες είναι οι ανάγκες ενός ανθρώπου που θέλει να μάθει σκάκι. Τον φιλόλογο καθηγητή κ. Μπάσιο Αθανάσιο και τους γονείς μου για τις διορθώσεις του κειμένου. Τους φωτογράφους κα. Μήλιου Βασιλική, κ. Τσίουρη Βασίλη και κ. Καρπίση Αντρέα για τις φωτογραφίες. Τον κ. Παπαδάτο Ντένι για τη δημιουργία του εξωφύλλου. Τον κ. Παπαγεωργίου Γιάννη, τους κ. Στέφανο και Βασίλη Πρόκο για τις σημαντικές συμβουλές και οδηγίες τους και την παρότρυνσή τους στην έκδοση του βιβλίου. Τον κ. Ζαβέρδα Βασίλη για τη βοήθεια στο μπλογκ. Την κα. Πόλγκαρ Σούζαν, τους κ. Γρίβα Ευστράτιο, Μαστροβασίλη Θάνο και Δημήτρη, κ. Μπανίκα Χρήστο, κ. Παπαϊωάννου Γιάννη, κ. Βασίλη Παργινό και κ. Τεπελένη Νικόλα για τις πληροφορίες που έδωσαν σχετικά με τη ζωή τους και τις σκακιστικές τους επιτυχίες.
Περιεχόμενα Πρόλογος... 11 Εισαγωγή Ιστορία του σκακιού... 13 Πόσο γρήγορα μπορώ να μάθω;... 17 Κεφάλαιο 1 Οι κινήσεις των κομματιών... 23 Κεφάλαιο 2 Ειδικές κινήσεις... 49 Κεφάλαιο 3 Οι δυνάμεις... 81 Κεφάλαιο 4 Οι βασικές αρχές στο άνοιγμα... 87 Κεφάλαιο 5 Θεωρία του μέσου της παρτίδας... 101 Κεφάλαιο 6 Φινάλε... 137 Κεφάλαιο 7 Στρατηγική... 159 Κεφάλαιο 8 Βασικά ματ... 175 Επίλογος... 187 Παγκόσμιο πρωτάθλημα σκάκι... 189 Το σκάκι στην Ελλάδα... 197 Γλωσσάριο... 207 Λύσεις των ασκήσεων... 211 Βιβλιογραφία... 219 Χρήσιμες ιστοσελίδες και διευθύνσεις... 221 9
Πρόλογος Ο σκοπός του βιβλίου είναι να δώσει τις πρώτες κατευθυντήριες οδούς σε όλους όσοι θέλουν να κάνουν τα πρώτα τους βήματα σε αυτό το πνευματικό παιχνίδι που ονομάζεται σκάκι. Οι νέοι μαθητές στην Ήπειρο όλο και πληθαίνουν, έτσι νιώθουμε την ευχάριστη υποχρέωση να τους βοηθήσουμε στα πρώτα τους σκακιστικά βήματα. Αυτό που χρειάζεται για να παίξει κανείς σκάκι είναι η φαντασία και η γνώση μερικών βασικών κανόνων. Μέσα από αυτό το βιβλίο θα έχετε όλα τα απαραίτητα πρώτα εφόδια που θα χρειαστείτε. Αναμφισβήτητα το σκάκι είναι ένα άθλημα που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες. Η πρώτη επαφή με το σκάκι μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε ηλικία, από το νηπιαγωγείο μέχρι την τρίτη ηλικία, σε αντίθεση με άλλα αθλήματα. Μπορείτε να γεμίσετε δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο σας και να αποκτήσετε ένα ευχάριστο χόμπι για όλη σας τη ζωή. Διάφορες διεθνείς μελέτες έχουν καταγράψει τα σημαντικά πλεονεκτήματα του σκακιού, τα οποία ωθούν τους γονείς να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους στην ενασχόληση με το σκάκι. Έτσι λοιπόν το σκάκι: - Αναπτύσσει την κρίση, τη φαντασία και τη δημιουργικότητα. - Διδάσκει την αξία της συστηματικής και μεθοδικής δουλειάς. 11
- Βοηθά στην πειθαρχία, στον προγραμματισμό και την αυτοσυγκέντρωση. - Διευκολύνει τη συμμετοχικότητα, την κοινή προσπάθεια και την κοινωνική ένταξη. - Επιταχύνει την ωρίμανση και την απόκτηση υπευθυνότητας. - Εκφράζει ένα υγιές πρότυπο αθλητικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Βοηθά στη λήψη σωστών αποφάσεων βασισμένων στη λογική, καθώς η ίδια η φύση του αθλήματος απαιτεί από τον σκακιστή να έχει επιστημονική προσέγγιση στον τρόπο σκέψης του. Ταυτόχρονα δίνει χρώμα στη φαντασία, διότι η φαντασία είναι απαραίτητη σε καταστάσεις όπου συνυπάρχουν πολλοί κανόνες και η λογική απάντηση δεν είναι πάντα ικανοποιητική. Περισσότερες από 30 χώρες, όπως η Ρωσία, η Ισλανδία, ο Καναδάς, η Βουλγαρία, η Ισπανία, έχουν εντάξει το σκάκι στο επίσημο πρόγραμμα των σχολείων. Πρόσφατα η γειτονική Τουρκία, με μια εντυπωσιακή κίνηση, ενέταξε το σκάκι στο επίσημο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα με την πρόσληψη 12.000 προπονητών στα δημοτικά σχολεία. 12
Εισαγωγή Ιστορία του σκακιού Όταν θέλει κανείς να αναφερθεί σε κάποια ιστορικά στοιχεία για τη γέννηση και την προέλευση του σκακιού, συνήθως ξεκινάει με τον πολύ γνωστό μύθο που έχει διαδοθεί με την παράδοση. Στην αρχαία Ινδία ένας βασιλιάς που υπέφερε από πλήξη και ανία ζήτησε από έναν αυλικό του, τον Ίσα, να κατασκευάσει ένα νέο παιχνίδι που να απαιτεί ευστροφία, ορθή κρίση και να είναι και διασκεδαστικό. Όταν ο Ίσα παρουσίασε στον ηγεμόνα του την επινόησή του, εκείνος ενθουσιάστηκε και του ζήτησε να επιλέξει μόνος του την αμοιβή του. Τότε, σύμφωνα με τον μύθο, ο δημιουργός του σκακιού ζήτησε να του δοθούν κόκκοι σιταριού και συγκεκριμένα τόσοι όσοι θα περιλαμβάνονταν στα 64 τετράγωνα της σκακιέρας, αν τοποθετούσαν στο 1 ο τετράγωνο έναν κόκκο, στο 2 ο τετράγωνο 2 κόκκους, στο 3 ο τετράγωνο 4, στο 4 ο τετράγωνο 8 κ.τ.λ. μέχρι και το 64 ο τετράγωνο. Ο βασιλιάς έκρινε στην αρχή το αίτημα ασήμαντο, ο Ίσα όμως επέμεινε και ο θησαυροφύλακας ανέλαβε τον υπολογισμό των κόκκων. Ο ιλιγγιώδης αριθμός με τα 20 νούμερα που προέκυψε δεν διαβάζεται και για να παραχθεί αυτή η ποσότητα σιταριού, θα έπρεπε να σπείρουν 76 φορές όλες τις χερσαίες εκτάσεις της γης. Η ιστορική γνησιότητα αυτού του μύθου ελέγχεται και υπάρχουν και άλλες χώρες πλην της Ινδίας που διεκδικούν τη γέννηση του σκακιού, όπως η Περσία, αλλά και η Ελλάδα. Η ελληνοκεντρική εκδοχή αναφέρει ως πατέρα του σκακιού τον σοφό εφευρέτη και ήρωα του Τρωικού Πολέμου, τον Παλαμήδη. Αξίζει να αναφέρουμε ότι 13
πολλοί σκακιστικοί όροι είναι γνήσιες ελληνικές λέξεις. Όπως «prophylaxis», που σημαίνει να αποκρούσουμε μια απειλή προτού αυτή εκδηλωθεί. «Mechanical mouve», που σημαίνει μηχανική κίνηση, δηλαδή μια κίνηση που γίνεται από το υποσυνείδητό μας, χωρίς να την ελέγξουμε με τη λογική μας. «Symmetry», που σημαίνει συμμετρία. «Strategy» στα ελληνικά στρατηγική και «Τacticks» από την τακτική, «Theory» η θεωρία κ.ά. Το πιθανότερο πάντως είναι ότι το παιχνίδι που έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχε πολύ στενή σχέση με το σημερινό σκάκι. Τα αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνουν την άποψη πως η πιο συγγενική με το σκάκι μορφή παιχνιδιού γεννήθηκε στην Ινδία και γρήγορα εξαπλώθηκε στην Ασία. Το σκάκι είχε ήδη αποκτήσει την τελική σύγχρονη μορφή του στη δυτική Ευρώπη τον 15ο αιώνα. Οι μεταβολές των κανόνων τους τελευταίους πέντε αιώνες αφορούν περισσότερο τη διαιτησία των αγώνων και όχι το ίδιο το παιχνίδι. Το σκάκι, αν και ήδη πολύ διαδεδομένο, γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη τον 19ο αιώνα, κατά τον οποίο έχουμε διοργανώσεις επίσημων πρωταθλημάτων, οι εφημερίδες ασχολούνται τακτικά με το παιχνίδι, τυπώνονται γραμματόσημα με θέμα το σκάκι, προτείνεται η σύγχρονη μορφή των σκακιστικών πεσσών (κομματιών) και βιβλία μελετούν σε βάθος τη θεωρία του παιχνιδιού. Τον 20ό αιώνα (1924) ιδρύεται η Παγκόσμια Σκακιστική Ομοσπονδία. Με την εξέλιξη των υπολογιστών οι άνθρωποι δεν είναι οι μόνοι που μπορούν να παίξουν σκάκι. Ήδη στα τέλη αυτού του αιώνα οι μηχανές γίνονται υπολογίσιμοι αντίπαλοι ακόμα και για τους ισχυρότερους παίκτες. Το Παγκόσμιο Σκακιστικό Πρωτάθλημα διεξάγεται για την ανάδειξη του παγκόσμιου πρωταθλητή στο σκάκι. Η διεκδίκηση του τίτλου είναι δυνατή από παίκτες ανεξαρτήτως φύλου. 14
Επιπρόσθετα, υπάρχει ξεχωριστή διοργάνωση μόνο για γυναίκες για τον τίτλο της παγκόσμιας πρωταθλήτριας σκακιού, καθώς και ξεχωριστά πρωταθλήματα για αντίστοιχους τίτλους σε διάφορες ηλικιακές κατηγορίες, αλλά και σε κατηγορίες στις οποίες συμμετέχουν αποκλειστικά σκακιστικά προγράμματα υπολογιστών. Εκτός από τα προγράμματα αυτά, όλοι οι υπόλοιποι (ανεξαρτήτως ηλικίας) έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν τίτλους ανώτερων κατηγοριών. 15
Πόσο γρήγορα μπορώ να μάθω; «Το σκάκι, όπως και ο έρωτας, όπως και η μουσική, έχει τη δύναμη να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους» Δόκτωρ Τάρας Έχει αποτυπωθεί στην κοινή γνώμη ότι το σκάκι είναι δύσκολο και δυσνόητο παιχνίδι. Στις επόμενες σελίδες θα προσπαθήσω να καταρρίψω αυτόν τον μύθο και να σας παρουσιάσω το σκάκι ως μια εύκολη και υπέροχη πνευματική ενασχόληση. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι νεότεροι γκρανμέτρ στην ιστορία του σκακιού. Όνομα Εθν. Χρ. Έτος 1 Sergey Karjakin UKR 12 2002 2 Magnus Carlsen NOR 13 2006 3 Bu Xiangzhi CHN 13 1999 4 Richard Rapport HUN 13 2010 5 Teimour Radjabov ΑΖΕ 14 2001 6 Etienne Bacrot FRA 14 1997 7 Fabiano Caruana ITA 14 2007 8 Hikaru Nakamura USA 15 2003 9 Judit Polgar HUN 15 1991 10 Bobby Fischer USA 15 1958 Όπως βλέπετε και στον πίνακα, υπάρχουν πάρα πολλά παιδιά που κατάφεραν να αποκτήσουν τον ανώτερο τίτλο στο σκάκι, του γκρανμέτρ, σε τόσο μικρή ηλικία και από διαφορετικές εθνικότητες. 17
Έτσι, αποδεικνύεται ότι ένα παιδί χρειάζεται λιγότερο από δέκα χρόνια, για να φτάσει σε πολύ υψηλό αγωνιστικό επίπεδο. Πώς μετακινούνται τα κομμάτια; Στις παρακάτω εικόνες βλέπετε τα κομμάτια. Η σκουρόχρωμη απόχρωση, σε κάθε εικόνα, δείχνει όλα τα υποψήφια τετράγωνα που μπορεί να μετακινηθεί κάθε κομμάτι. Τα τρία εύκολα: Πύργος Και αξιωματικός 18