ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ Λ.Τ. ΒΙΛΙΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Σχετικά έγγραφα
ΓΥΜΝΑΣΙΟ - ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΒΙΛΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «Ταξιδεύοντας με την Ελιά στο χρόνο και στην Ευρώπη» ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ «Η Ελιά στη μεσογειακή διατροφή»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η μεσογειακή διατροφή είναι επίσης πλούσια σε βιταμίνες, ενώ η κύρια μορφή λίπους που χρησιμοποιείται είναι το ελαιόλαδο.

ΣΚΕΥΗ (ΠΑΛΑΤΙ-ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ- ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ) 5 η ομάδα

16 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΤΑΞΕΙΣ: Ε1 & Ε2

Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΩΣ ΑΫΛΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΓΑΘΟ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. Του Δημήτρη Αντώνη Μανιατάκη Προέδρου Μανιατακείου Ιδρύματος

Η ελιά Η ελιά, με παρουσία χιλιετιών στη Γη, έχει γίνει σύμβολο κοινωνικών και θρησκευτικών αξιών, όσο κανένα άλλο δέντρο και έχει τροφοδοτήσει με

μεσογειακή διατροφή και τα πλεονεκτήματα που αυτή έχει έναντι διατροφής άλλων λαών (π.χ. διατροφή άλλων λαών πλούσια σε λίπη).

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΜΕ Η/Υ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Ανθολόγιο: Αρχαία Ελλάδα, ο τόπος και οι άνθρωποι

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας. «Δημητριακά: Η βάση της διατροφικής πυραμίδας»

ΝΙΚΟΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ Π. ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΦΕΤ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΙΑΣ NEW YORK COLLEGE

Διατροφικές συνήθειες στον αρχαίο πολιτισμό της Ελλάδας

ποδράσηη Το Βυζαντινό Κάστρο Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 9ο ΕΠΑΛ Θεσσαλονίκης

Νίκος Κατσαρός Διευθυντής Τμήματος Διατροφολογίας, New York College Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τρώμε ό,τι φυσικό και έχρωμο ομορφαίνει το πιάτο μας

ΑΠΟΔΩ ΠΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ. Πολιτιστικό Πρόγραμμα Γυμνασίου Νέας Περάμου

Φυτά και ζώα στα νομίσματα και στον διάκοσμο του Νομισματικού Μουσείου. 24o Δημοτικό Αχαρνών. Νομισματικό Μουσείο Αθηνών

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΡΕΦΟΜΑΙ ΣΩΣΤΑ, ΜΕΓΑΛΩΝΩ ΣΩΣΤΑ

Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Αγγεία πολλά,μα και φαγητά σ αυτά υγιεινά και διαφορετικά!!» Σχ. έτος

Νοιάζομαι και Δρω Ιούνιος 2017

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Ζώντας υγιεινά!» Σχολικό έτος ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ. «Τα μυστικά ενός αγγείου»

Σκοπός και στόχοι. Να ανακαλύψουν τη σπουδαιότητα ύπαρξης κοινών στοιχείων στο Κώδικα Οδικής Συμπεριφοράς των κρατών μελών της Ευρώπης.

Πατρώνυμο: Βαθμός: Υπογραφή: ΠΡΟΤΥΠΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Σχολικό έτος: ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Η τέχνη της μαγειρικής, απαθανατίζοντας τη γαστρονομική παράδοση της Κύπρου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ. Ομάδα 7 η Αγορά Συνήθειες Χώρος Έπιπλα. Λεωνίδας Κραλίδης Έλενα Τασίου

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ

Τίτλος προγράμματος:

2. Ανάπτυξη Ασφαλούς και Υγιεινού Τρόπου Ζωής

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 19 μαθητές της Β τάξης

Τι τρώμε ; Τα τρελά κολοκυθάκια. Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία

8 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

56o Γυμνάσιο. Αθηνών. Τα μονοπάτια του νερού μέσα από τα εκθέματα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

ΘΕΜΑ: Προκήρυξη πανελλήνιου μαθητικού διαγωνισμού με τίτλο: ΣΧΟΛΙΚΑ ΜΑΓΕΙΡΕΜΑΤΑ «Τρέφομαι μεσογειακά, ζω καλύτερα»

Η συνταγή πρέπει να είναι γραμμένη σε κατευθυντικό λόγο. Στα κείμενα που περιέχουν οδηγίες ο αναγνώστης πρέπει να οδηγηθεί σε συγκεκριμένες ενέργειες

Διατροφή και Υγεία. Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Οικιακή Οικονομία Β Λυκείου. Μάθημα Επιλογής (4ωρο)

Ανακαλύπτοντας την άυλη πολιτιστική κληρονομιά με αφορμή ένα έθιμο (Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων στην περιοχή της Κοζάνης)

Τα κτήρια λένε την ιστορία τους. 48o Γυμνάσιο Αθηνών ΔΑΝΣΜ. Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ «ΤΡΕΦΟΜΑΙ ΣΩΣΤΑ, ΜΕΓΑΛΩΝΩ ΣΩΣΤΑ»

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

«Πράσινο» σχολείο με λουλούδια, αρωματικά φυτά και λαχανικά

Activate your English for teaching. Ενεργοποιήστε τα αγγλικά σας στη διδασκαλία. Trinity College Dublin, the University of Dublin, Ireland

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΕΣΤΙ ΚΤΗΜΑ ΒΡΟΤΟΙΣ: ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων

γεύσεις Αρχαίων και Βυζαντινών Τα σκεύη του χθες στο σήμερα!

Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου

1ο Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Αθηνών «Γεννάδειο» Στο πλαίσιο Προγράμματος Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων

Πώς περνάμε τη μέρα μας;

Σ.Ε.Κ. ΜΕΓΑΡΩΝ ΖΩΣΑ ΕΛΙΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΤΟΠΟΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ

Νίκος Κατσαρός Διευθυντής Τμήματος διατροφολογίας, New York College Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΦΑΓΗΤΑ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΩΝ ΚΟΣΜΟ

Ελιά ο πράσινος χρυσός- συνταγές e-twinning project

Με τα μάτια του παππού και της γιαγιάς. 63o Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας- Θράκης

ποδράσηη Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

Ο τρόπος αυτός διατροφής κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια, καθώς πλήθος μελετών δείχνουν ότι οι κάτοικοι Μεσογειακών περιοχών

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΜΑΓΕΙΡΕΜΑ ΦΥΤΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ (ΜΕΘΟΔΟΙ & ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ)

Ας γνωρίσουμε την Ενωμένη Ευρώπη

Αποτελεί μέρος της αγωγής υγείας και μπορεί να περιλαμβάνει παρερχόμενες γνώσεις που αφορούν.

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ: ΕΦΗΒΕΙΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

2ο Δημοτικό Σχολείο Κολινδρού Πιερίας

Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή;

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ - ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΑΥΡΙΔΗ ΧΑΡΙΛΑΟΥ

Βυζαντινά Χρόνια. Τι έτρωγαν, Τι έπιναν Οι συνήθειες τους, Ενδυμασία

Σχολείο και ανακύκλωση τηγανελαίων

Την Παρασκευή 24 Οκτωβρίου 2014, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας πρόληψης κατά της παχυσαρκίας, πραγματοποιήθηκαν στο σχολείο μας, έπειτα από

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του Ρεμπέτικου

Προβληματισμοί: Η σωστή διατροφή είναι ένα κοινωνικό θέμα που σχετίζεται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η παιδική παχυσαρκία έχει γίνει κοινωνική μάστιγα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Στο Κ.Δ.Β.Μ του Δήμου Πύλης μπορούν να δημιουργηθούν τμήματα για τα ακόλουθα προγράμματα:

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα της Τηνιακής μαρμαροτεχνίας

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Προσέχω για να έχω» Δημοτικό Σχολείο Μονεμβάσιας Α τάξη Δασκάλα: Κατερίνα Λάγγη Σχολικό Έτος

1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ Γ ΤΑΞΗ. Υπεύθυνη δασκάλα: Καρακάση Μαρία Σχολικό Έτος:

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 3 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ. Παίζοντας, μαθαίνω την ιστορία και τη χρήση του πηλού

ΣΧΕΔΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ«ΣΩΜΑ & ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ» ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ «Το Πεπτικό σύστημα του ανθρώπου Διατροφή & Υγεία»

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;»

ποδράσηη Σε ποια πόλη θα ανάψει η φλόγα της εκεχειρίας; Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

«Ταξίδι γεύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

Κατανόηση γραπτού λόγου

ΣΥΝ ΚΙΝΗΣΙΣ- ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

3 ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης

Επιμορφωτικό Σεμινάριο/Εργαστήριο Διατροφικής Αγωγής (Focus on Food) για τις δασκάλες Οικιακής Οικονομίας στην Κύπρο

Σεμινάριο στην Πύλο με θέμα: «ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ»

ΜΑΘΗΣΗΣ Αλεξάνδρα Κούκιου

Δημόσια και Ιδιωτικά Δημοτικά σχολεία

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

ΣΧΕΔΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ «ΣΩΜΑ & ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ» ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ Διατροφή και ποιότητα ζωής. Διατροφή και ποιότητα ζωής

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΕΚΔΟΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ(blog)» Γυμνάσιο Πανόπουλου

Οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών την ώρα των διαλειμμάτων και οι προτιμήσεις τους σε ορισμένα προϊόντα.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ

Χριστιάνα Παυλίδου Κλινικός ιατροφολόγος- ιαιτολόγος Επιστηµονικός Σύµβουλος ΠΑΙ ΕΙΑΤΡΟΦΗ

διαιτητικές συνήθειες εμβρυϊκή εφηβείας ψυχογενής ανορεξία

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΔΗΜΟΥ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ

ΠΡΑΞΗ: "ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ: ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ/ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΩΣ ΞΕΝΗΣ/ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ"

6 ο Μαθητικό Συνέδριο Πληροφορικής Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης

Η Κύπρος έχει μεγάλη ποικιλία εδεσμάτων

ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Transcript:

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ Λ.Τ. ΒΙΛΙΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «Από τη Βυζαντινή Διατροφή στη Σύγχρονη Μεσογειακή Δίαιτα» ΒΙΛΙΑ Σχολικό Έτος, 2011-2012 1

Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ Στο πρόγραμμα συμμετείχαν όλοι οι μαθητές της Β Τάξης Γυμνασίου Βιλίων [19 ΜΑΘΗΤΕΣ/-ΤΡΙΕΣ]. Τα ονόματα των παιδιών της κάθε μίας από τις τέσσερις ομάδες, που δημιουργήθηκαν, είναι τα ακόλουθα: ΟΜΑΔΑ Α ΟΜΑΔΑ Β ΟΜΑΔΑ Γ ΟΜΑΔΑ Δ Παπακωνσταντίνου Κωνσταντίνος του Σωτηρίου Δουδέση Αικατερίνη του Δημητρίου Λεμπέση Μαρία του Ιωάννη Κονταράτος Μάρκος Χρήστος του Ιωάννη Μπουσάϊ Ερμίρ του Βουλνέτ Μεϊντάνη Μαρία του Μελέτιου Τζαβάρα Ιωάννα του Ευάγγελου Λάμπρης Παναγιώτης του Κωνσταντίνου Μεϊντάνης Ευάγγελος του Αναστασίου Γκιόγκεζας Δημήτριος του Αθανασίου Μόρφα Δήμητρα του Αναστασίου Τζεμπελίκου Βασιλική του Χρήστου Κορωναίου Ελίζα του Πέτρου Ιντριζάϊ Εζότ του Σκελκίμ Μπίφσα Θωμά του Ηλία Γκιόκας Παναγιώτης του Κωνσταντίνου Λιώρη Στεφανία του Σωτηρίου Καραγιάννη Αικατερίνη του Ιωάννη Μπερτσιάς Γιώργος του Μιλτιάδη Οι καθηγήτριες που ανέλαβαν την υλοποίηση του προγράμματος είναι, η κ. Ειρήνη Ρεμπούτσικα (ΠΕ 15) και η κ. Δήμητρα Μακρυνόρη (ΠΕ 06). 2

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Α. ΤΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ Η επιθυμία για την υλοποίηση ενός Προγράμματος Αγωγής Υγείας, με κύριο θέμα την Ιστορική Συνέχεια της Μεσογειακής Διατροφής, γεννήθηκε μέσα από το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν τα παιδιά, κατά τη διάρκεια των αρχικών μας μαθημάτων, για θέματα που σχετίζονται με τη διατροφή. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν κυρίως στις σύγχρονές διατροφικές συνήθειες του λαού μας, που χαρακτηρίζονται από τη συχνή κατανάλωση φαγητών πλούσιων σε ενέργεια αλλά φτωχών σε θρεπτικά συστατικά Από την άλλη μεριά η συνειδητοποίηση ότι η διατροφή μας έχει αλλάξει σημαντικά, δυστυχώς εις βάρος της υγείας μας, καθώς έχουμε εγκαταλείψει τον παραδοσιακό τρόπο διατροφής με αποτέλεσμα, όλο και μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού να παρουσιάζει ασθένειες, που σχετίζονται με μια «κακή» διατροφή (παιδική παχυσαρκία, καρδιοπάθειες, διαβήτης τύπου ΙΙ, κατάθλιψη κ.α) έκανε πιο ισχυρή την ανάγκη μας να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο αντικείμενο και να μελετήσουμε σε βάθος τη σημασία που έχει η Μεσογειακή Διατροφή για τη διατήρηση της σωματικής, της πνευματικής αλλά και της ψυχικής μας υγείας. Παράλληλα η διδασκαλία της Βυζαντινής Ιστορίας στη Β Γυμνασίου (τάξη στην οποία ανήκουν όλα τα παιδιά της ομάδας) έδωσε την τέλεια αφορμή, ώστε να έρθουμε σε μεγαλύτερη επαφή με τη γαστρονομική και πολιτιστική παράδοση του λαού μας, αφού η περίοδος του Βυζαντίου είναι μια σημαντική εποχή, όπου το ελληνικό στοιχείο αναδεικνύεται κυρίαρχο στην περιοχή της Μεσογείου και μάλιστα συμβιώνει με μια σειρά άλλους λαούς. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα: α) να ανακαλύψουν σε βάθος το κομμάτι εκείνο του βυζαντινού πολιτισμού, που σχετίζεται με τις διατροφικές συνήθειες της εποχής και να εντοπίσουν τα στοιχεία εκείνα που αναδεικνύουν την ελληνικότητά του, β) μέσα από τον εντοπισμό των ομοιοτήτων μεταξύ βυζαντινής και παραδοσιακής ελληνικής κουζίνας, να κατανοήσουν την ιστορική συνέχεια της ελληνικής μεσογειακής διατροφής, γ) να ανακαλύψουν την παλαιότητα των θρησκευτικών μας εθίμων και της διατροφής που ακολουθούμε κατά τις περιόδους της νηστείας (που επιβάλουν οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές) και να καταλήξούν σε γόνιμα συμπεράσματα και δ) να συνδυάσουν το παρελθόν με το παρόν και να προβούν σε σημαντικές παρατηρήσεις για την πολιτιστική και διατροφική παράδοση της χώρας μας. Τέλος, το γεγονός, ότι η UNESCO συμπεριέλαβε το 2010, τη Μεσογειακή Διατροφή στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, ύστερα από αίτημα που υπέβαλαν από κοινού η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία και το Μαρόκο, αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον μας για τις ρίζες της διατροφής στη χώρα μας. Εκτός από τις παραπάνω χώρες στον κατάλογο συμπεριλαμβάνεται και η Γαλλία για την ιδιαίτερη κουζίνα της. Οι παραδόσεις που συνδέονται με τη Μεσογειακή Δίαιτα κατατάχθηκαν στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας, έτσι ώστε να αναδείξουν και να βοηθήσουν τη διατήρηση των προφορικών διατροφικών παραδόσεων και εθίμων. Β. Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΑΣ Κατά την πρώτη μας συνάντηση με τα παιδιά χωριστήκαμε σε τέσσερις ομάδες με κύριο κριτήριο το πόσο κοντά μένουν μεταξύ τους, έτσι ώστε να είναι δυνατή η επικοινωνία τους εκτός σχολείου. Στη συνέχεια ζητήθηκε από την κάθε ομάδα να καταγράψει σε ένα χαρτί τους κανόνες εκείνους που επιθυμούν όλα τα μέλη 3

των ομάδων να ακολουθούν και οι οποίοι θα είναι απαραβίαστοι, γεγονός που θα μας βοηθούσε να δουλέψουμε με συνέπεια και να συνεργαστούμε με αρμονία. Όλοι οι κανόνες καταγράφηκαν στον πίνακα και με τη σύμφωνη γνώμη όλων μας, τα παιδιά τους αντέγραψαν σε ένα μεγάλο χαρτόνι, το οποίο τοιχοκολλήθηκε στην τάξη. Στις επόμενες συναντήσεις μας ξεκινήσαμε να δουλεύουμε την εργασία. Με γνώμονα τις δύο υποενότητες του θέματος [Βυζαντινή και Μεσογειακή Διατροφή] και με κύριο στόχο την εύρεση εκείνων των ομοιοτήτων που αποδεικνύουν την κοινή πορεία τους στο χρόνο, οι ομάδες χρησιμοποιώντας τις προτεινόμενες από εμάς ηλεκτρονικές διευθύνσεις, επέλεξαν το υλικό εκείνο που τους ευχαριστούσε περισσότερο να μελετήσουν, ξεχώρισαν τα κύρια σημεία και κατέληξαν στα δικά τους συμπεράσματα, για το θέμα, αποτυπώνοντας τα στη συνέχεια πάνω σε χαρτόνι. Σε επόμενες συναντήσεις η κάθε ομάδα παρουσίασε την έρευνα της στην υπόλοιπη τάξη. Τα επιστημονικά άρθρα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν τα ακόλουθα: α) «ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΓΕΥΣΕΙΣ» από το Ένθετο Επτά Ημέρες της Εφημερίδας Καθημερινή [http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/05/12052002.pdf) και β) το Εκπαιδευτικό Υλικό του Βυζαντινού Μουσείου ΒΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΑΓΕΙΡΙΕΣ - Αναζητώντας τις Βυζαντινές Γεύσεις. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Λίγο καιρό αργότερα πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, η οποία αποτέλεσε μια πολύ ευχάριστη εμπειρία τόσο για εμάς όσο και για τα παιδιά. Αφού κάναμε μια ελεύθερη περιήγηση στις αίθουσες του μουσείου παρατηρώντας ότι μας έκανε περισσότερο εντύπωση καταλήξαμε στην αίθουσα που αναφέρεται στο δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Βυζαντινών, όπου και περάσαμε τον περισσότερο χρόνο μας. Εκεί, τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να δουν από κοντά τα καθημερινά επιτραπέζια και μαγειρικά σκεύη των Βυζαντινών όπως: πινάκια, πήλινα και μεταλλικά αγγεία, αποθηκευτικά πιθάρια, κουτάλια και μαχαίρια, σκεύη διακοσμημένα με παραστάσεις ζώων και φυτών, αβαθή πινάκια σε μορφή δίσκων, σαλτσάρια καθώς και διάφορα εφυαλωμένα σκεύη. Επίσης διαβάσαμε και αναλύσαμε επί τόπου τις πληροφορίες που αναγράφονταν στους τοίχους της αίθουσας και αφορούσαν την καθημερινή ζωή των Βυζαντινών. Στη συνέχεια, κάναμε μια βόλτα στον Εθνικό Κήπο. Εκεί μας δόθηκε η δυνατότητα να κουβεντιάσουμε με τα παιδιά πάνω στις εντυπώσεις τους για το μουσείο και να κάνουμε τους σχετικούς συνειρμούς βάση αυτών που είχαν αναφερθεί για το θέμα στην τάξη κατά τη διάρκεια των συναντήσεων μας. Σε ότι αφορά στο κομμάτι της ιστορίας της μεσογειακής διατροφής είχαν ήδη γίνει πολλές αναφορές στις ομοιότητες που συναντούσαμε μεταξύ των διατροφικών συνηθειών των Βυζαντινών με τις δικές μας. Μια σημαντική ομοιότητα της Βυζαντινής με τη Μεσογειακή Διατροφή, γεγονός που παραμένει αναλλοίωτο έως και σήμερα, ήταν, ότι, υλικά όπως το ψωμί, τα λαχανικά, τα ψάρια, το λάδι και το κρασί αποτελούσαν τα κύρια είδη κατανάλωσης τόσο των κατοίκων του Βυζαντίου όσο και των μοναχών. Μια δεύτερη σημαντική ομοιότητα, που προέκυψε μέσα από την έρευνα, ήταν ότι οι Βυζαντινοί από πολύ νωρίς είχαν συνειδητοποιήσει τη σημασία της ατομικής υγιεινής αφού πάντα, πριν και μετά το φαγητό έπλεναν τα χέρια τους χρησιμοποιώντας ένα πήλινο ή μεταλλικό αγγείο. Επίσης, είχαν έντονα ανεπτυγμένη την αίσθηση της οικιακής οικονομίας, αφού κύριο μέλημα τους αποτελούσε η αυτάρκεια του νοικοκυριού τους. Για αυτό και κάθε οικογένεια καλλιεργούσε τα βασικά λαχανικά και εξέτρεφε κάποια ζώα, κυρίως πουλερικά [μια συνήθεια που συναντάμε και σήμερα στο μεγαλύτερο ποσοστό των ελληνικών οικογενειών στην περιφέρεια]. Ακολούθως τα κυριότερα υλικά παρασκευής των φαγητών, που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί ήταν τόσο το ελαιόλαδο όσο και τα ζωικά λίπη. Χρησιμοποιούσαν δε όλους τους γνωστούς σήμερα τρόπους μαγειρικής, όπως ψήσιμο, βράσιμο και τηγάνισμα. Για να προσδώσουν γεύση στο φαγητό πρόσθεταν διάφορα αρτύματα, όπως σάλτσες [που σερβίρονταν σε ειδικά σκεύη, τα σαλτσάρια], αρωματικά φυτά [άνηθο, μάραθο, δενδρολίβανο, ρίγανη, κάππαρη, κα] ακόμη και μπαχαρικά. Το πιο βασικό μαγειρικό 4

σκεύος τους, όπως και σήμερα, ήταν η χύτρα [τσούκκα ή τσουκάλι]. Άλλα σκεύη ήταν τα σφουγγατερά, που έμοιαζαν με βαθιά τηγάνια μέσα στα οποία παρασκευάζονταν τα περίφημα σφουγγάτα, είδος ομελέτας με διάφορα χόρτα, κυρίως όμως κρεμμύδια. Και τα τηγάνια, όπου παρασκευάζονταν μέσα σε αυτά διάφορα τηγανητά γλυκά όπως τα λαλάγκια δηλαδή κομμάτια ζύμης που φουσκώνουν καθώς τηγανίζονται στο λάδι. Μια από τις πιο εντυπωσιακές παραμέτρους της έρευνας μας ήταν η διαπίστωση, ότι όσες Βυζαντινές Συνταγές αναλύσαμε συνειδητοποιήσαμε, ότι πολλές από αυτές έχουν περάσει - σχεδόν αυτούσιες- στη δική μας παραδοσιακή κουζίνα σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή στον τρόπο προετοιμασίας-παρασκευής του φαγητού, στα υλικά και στα μαγειρικά σκεύη. Προς το τέλος των συναντήσεων μας πραγματοποιήσαμε μια αναδρομική προβολή για να κάνουμε έναν απολογισμό της δουλειάς μας και να βγάλουμε τα τελικά μας συμπεράσματα. Έγινε ανατροφοδότηση όλης της έρευνας μέσα από φωτογραφικό υλικό, που είχαμε συγκεντρώσει κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων στην τάξη και από την επίσκεψη μας στο μουσείο, από τις περιλήψεις που έγραψαν τα παιδιά πάνω στα άρθρα, που επέλεξαν να μελετήσουν, ταξινομήσαμε όλες τις πληροφορίες, επιβεβαιώσαμε τα παραπάνω συμπεράσματα και αποφασίσαμε τον τρόπο παρουσίασης της δουλειάς μας στη Σχολική Εκδήλωση για τη λήξη του διδακτικού έτους 2011-2012, που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου μας και στην οποία, μαζί με τις ομάδες των παιδιών που συμμετείχαν στα υπόλοιπα προγράμματα, που υλοποιήθηκαν, παρουσιάσαμε από κοινού τη δουλειά μας. Κάνοντας έναν απολογισμό, σίγουρα δεν καταφέραμε να πετύχουμε όλους τους στόχους, που είχαμε θέσει αρχικά μιας και απρόβλεπτοι παράγοντες [όπως άσχημες καιρικές συνθήκες, δυσκολία μετακίνησης λόγω υψηλού κόστους, κ.α] μας έβγαλαν από τον αρχικό προγραμματισμό. Παρ όλα αυτά, θεωρούμε ότι οι πιο βασικοί παιδαγωγικοί μας στόχοι υλοποιήθηκαν. Με εκτίμηση, ΕΙΡΗΝΗ ΡΕΜΠΟΥΤΣΙΚΑ [ΠΕ15] ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΥΝΟΡΗ [ΠΕ 06] 5