ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΖΩΗ Ουτοπία, Πρωτοπορία και Αντίδραση ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ: 10.00-18.30 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΕΠΙΒΛΕΨΗ Άρης Σαραφιανός, Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης
Προλογικό Σημείωμα ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΖΩΗ: Ουτοπία, Πρωτοπορία και Αντίδραση Η ιδέα για την φοιτητική αυτή ημερίδα προήλθε από την επιθυμία να συμπληρώσουμε, να εμπλουτίσουμε και να διευρύνουμε δραστικά τα περιεχόμενα και τις φιλοδοξίες δύο προπτυχιακών μαθημάτων, συναφών με το θέμα της ημερίδας, τα οποία διδάχθηκαν το χειμερινό εξάμηνο (2011-2012) στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας (ΙΤΝ 826, ΙΤΝ 821). Η ημερίδα διεξάγεται με αποκλειστική συμμετοχή και ευθύνη διοργάνωσης από τους φοιτητές που συμμετέχουν στα μαθήματα και γίνεται εκτός μαθημάτων ως μία εκδήλωση συμπληρωματική αυτών. Οι φοιτητές που συμμετέχουν στην ημερίδα ανέλαβαν να συντάξουν ένα ολοκληρωμένο μάθημα-διάλεξη λαμβάνοντας υπόψη τους, τόσο τις μαθησιακές ανάγκες των συναδέλφων τους, όσο και τις απαιτήσεις μιας επαγγελματικής παρουσίασης με αυστηρά κριτήρια, τόσο ποιοτικά όσο και τεχνικά (χρόνος ομιλίας κλπ). Οι ομιλητές θα έχουν 25 λεπτά για την ανάγνωση της ομιλίας τους, η οποία μελετήθηκε και προετοιμάστηκε από τους ίδιους, υπό την επίβλεψη του καθηγητή τους. Η ομιλία τους αποτελεί ένα συντομευμένο τμήμα μίας ευρύτερης γραπτής εργασίας που ανέλαβαν να υποβάλλουν μέχρι το τέλος του εξαμήνου. Τέλος, η συγκεκριμένη ημερίδα αποτέλεσε την βάση ώστε να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τις τεχνικές ιδιαιτερότητες και τις σοβαρές ευθύνες της διοργάνωσης και της διεξαγωγής ενός συμποσίου. Έτσι μία οργανωτική επιτροπή, στελεχωμένη από φοιτητές και σε στενή συνεργασία με τον καθηγητή, ανέλαβε την συλλογή, την επεξεργασία, την επιμέλεια και την μορφοποίηση των κειμένων του προγράμματος και των περιλήψεων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της ημερίδας η οποία εκδόθηκε από το Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο. Η ίδια επιτροπή, κατά τη διάρκεια της ημερίδας, θα αναλάβει την τέλεση όλων των εργασιών.
Η ημερίδα περιλαμβάνει 15 ομιλητές-φοιτητές και κοινό από όλο το Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Η εκδήλωση είναι ανοικτή, ανακοινώθηκε δημόσια και διαφημίστηκε ευρέως καθώς η θεματική και οι προσεγγίσεις της ημερίδας αποσκοπούν στο να προσελκύσουν ένα μικτό διεπιστημονικό κοινό από όλο το πανεπιστήμιο και την πόλη των Ιωαννίνων. Εν τέλει, οι στόχοι του συγκεκριμένου συμποσίου είναι: - Μαθησιακοί, οι οποίοι αποβλέπουν στην ανάπτυξη και εκμετάλλευση νέων τεχνικών αλληλοδιδακτικής μάθησης (peer-learning) - εκπαιδευτικοί και ακαδημαϊκοί με την φιλοδοξία να εμπλουτιστεί και να επεκταθεί το περιεχόμενο των διδασκομένων μαθημάτων - πρακτικοί, οι οποίοι αποσκοπούν στην εμπειρική άσκηση φοιτητών και την απόκτηση μεταβιβάσιμων δεξιοτήτων σχετικά με τη σύνταξη και αποτελεσματική παρουσίαση ομιλιών, τον προγραμματισμό εκδηλώσεων, την επαγγελματικότητα στην προετοιμασία και την εκτέλεση ενός στόχου, την επικοινωνία και ομαδικότητα κατά την διεκπεραίωση μιας οργανωμένης εκδήλωσης κλπ - και φυσικά συγκινησιακοί, αποβλέποντας σε αυτό το ιδιαίτερο είδος απόλαυσης που χαρακτηρίζει την πανεπιστημιακή φιλοπεριέργεια και αποκορυφώνεται κατά τη διερεύνηση, την τελική μορφοποίηση αλλά και τη μοιρασιά της γνώσης Η διοργάνωση της ημερίδας έγινε εφικτή με την συνδρομή μιας ομάδας συντελεστών τους οποίους θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται η Επιτροπή Λόγου και Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ο Πρόεδρός της και Αντιπρύτανης Βενετσάνος Μαυρέας και η γραμματέας Σοφία Πέγκα το Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο Ιωαννίνων και η γραφίστρια Βάσια Κλείτσα η Κεντρική Βιβλιοθήκη, ο Πρόεδρός της Γεώργιος Ζάχος και η βιβλιοθηκονόμος Ευδοξία Βαλερά και τέλος ο τεχνικός οπτικοακουστικών Σταύρος Ζορμπαλάς. Πάνω από όλους όμως ευχαριστώ τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για την ενθουσιώδη συμμετοχή τους στην διεκπεραίωση αυτού του εγχειρήματος. Καλή γνώση και καλύτερη απόλαυση λοιπόν, Άρης Σαραφιανός, Ιανουάριος 2012 4
Πρόγραμμα Έναρξη: 10.00 Πρώτη Συνεδρία «Η Αποστολή της Τέχνης: Από τη Φιλοσοφία της Φύσης στην Αυτονομία της Τέχνης» Πρόεδρος: Μαρία Φωτιάδη 10:00-10:15 Καλωσόρισμα και χαιρετισμός 10:15-10:40 Γρηγορία Καρατζούνη, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Ο Γερμανικός Ρομαντισμός, ο Θεατής και το Τοπίο» 10:40-11:05 Κωνσταντίνος Τάκος, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Η Τέχνη για την Τέχνη και οι Φιλοσοφίες του Αισθητισμού» 11:05-11:30 Λάμπρος Νούτσος, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Τέχνη στην Υπηρεσία της Κοινωνίας» Διάλειμμα-Συζήτηση 11:30-11:40 5
Δεύτερη Συνεδρία «Από τον Εμπρεσιονισμό στο Συμβολισμό και από το Μάτι στην Ιδέα» Πρόεδρος: Μαρία Νικολακοπούλου 11:40-12:05 Μαρία-Λουσία Δαγκαλάκη, τμήμα Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης «Μάτι, Φως, Εντύπωση» 12:05-12:30 Γιώργος Κολιτσόπουλος, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Νέο-Ιμπρεσιονιστές: Οι αναρχικοί ζωγράφοι της επιστήμης της οπτικής» 12:30-12:55 Χριστίνα Αγγέλη, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Ο Εξπρεσιονισμός και ο Συμβολισμός μέσα από τα Έργα του Edvard Munch και του Vincent Van Gogh» 12:55-13:20 Ιφιγένεια Θώμου, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Συμβολισμός: από τους λογοτεχνικούς κύκλους στο έργο του Gauguin» Διάλειμμα 1 ώρας για φαγητό και καφέ 13:20-14:20 6
Τρίτη Συνεδρία «Οι Διαφορετικοί Δρόμοι της Αφαίρεσης και οι Πρακτικές Εφαρμογές της» Πρόεδρος: Άννα Μπιμπίτσου 14:20-14:45 Γιώτα Μαυρομάτη, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Η Γενεαλογία της Αφαίρεσης: Ο Καντίνσκυ και η πνευματικότητα των αισθήσεων» Εύα Στεργίου, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Η Ρώσικη Πρωτοπορία στις Αρχές του 20 ου αι.» 14:45-15:10 Ναταλία Βέλλη, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «De Stijl» 15:10-15:35 Νίνα Χαρατσίδου, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Πουρισμός, Η Επιστροφή στην Τάξη και η Περίπτωση Λε Κορμπυζιέ: το παράδειγμα της κλασικής τέχνης και η μοντέρνα επανάσταση στην αρχιτεκτονική» 15:35-16:00 Κωνσταντίνα Τάσση, κατεύθυνση Ιστορίας, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Εργαστήριο-Σχολή Bauhaus» 16:00-16:25 Διάλειμμα-Συζήτηση 16:25-16:35 7
Τέταρτη Συνεδρία «Ρεαλισμοί Και Υπερρεαλισμός: Από την Πολιτιστική Επανάσταση στην Πολιτική Αντίδραση» Πρόεδρος: Παναγιώτης Τσάλλος 16:35-17:00 Ελπίδα Σδράλη, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Υπερρεαλισμός: βασικές έννοιες, επιδιώξεις, καλλιτεχνική πρακτική και πολιτικές φιλοδοξίες μέσα από τα κείμενα και τις πρακτικές των πρωταγωνιστών» 17:00-17:25 Δέσποινα Νίκα, τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Οι Εναλλακτικές Μορφές του Ρεαλισμού και η Πολιτική Τέχνη» 17:25-17:50 Φιλίππα Χορόζη, κατεύθυνση Ιστορίας, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας «Ολοκληρωτικά Καθεστώτα και Τέχνη: η περίπτωση της Γερμανίας και η έκθεση Εκφυλισμένη Τέχνη» Συζήτηση Μπουφές με ποτά και αναψυκτικά - Παράλληλη προβολή (wallpaper) της «Χρυσής Εποχής» (L'Âge d'or, 1930) του Λουίς Μπουνιουέλ Λήξη: 18:30 8
ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΙΛΙΩΝ
Ο Γερμανικός Ρομαντισμός, ο Θεατής και το Τοπίο Γρηγορία Καρατζούνη Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Η παρουσίαση θα ξεκινήσει με μια συνοπτική αναφορά σε κάποια στοιχεία του ρομαντισμού, ενώ ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο γερμανικό ρομαντισμό. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε εκτενέστερα με δύο γνωστούς Ρομαντικούς ζωγράφους της Γερμανίας, τον Caspar David Friedrich και τον Carl Gustav Carus. Αρχικά θα γίνει η παρουσίαση του πρώτου ζωγράφου, με την αναφορά των βασικότερων καλλιτεχνικών του σταθμών, των απόψεών του για την τέχνη του τοπίου και για τα έργα άλλων ζωγράφων, όπως προκύπτουν από το κείμενο του Friedrich που θα μελετήσουμε. Ακολουθεί η παρουσίαση του Carus, με ιδιαίτερη έμφαση, την ενασχόλησή του με τη ζωγραφική. Μελετώντας το κείμενο του Εννέα γράμματα σχετικά με τη ζωγραφική τοπίων θα δούμε τις απόψεις του σχετικά με τη φύση και την απεικόνιση του ρομαντικού τοπίου. Κλείνοντας θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια συσχέτιση αυτών των δύο ρομαντικών ζωγράφων. 11
H Τέχνη για την Τέχνη και οι Φιλοσοφίες του Αισθητισμού Κωνσταντίνος Τάκος Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Στη Μεγάλη Βρετανία παρατηρείται στα τέλη του 19ου αιώνα ένα φαινόμενο στην τέχνη και στη λογοτεχνία, το οποίο είναι γνωστό ως Αισθητισμός (Aestheticism). Σύμφωνα με τον Αισθητισμό, η τέχνη δεν πρέπει να υπηρετεί κάποιον απώτερο σκοπό. Είναι ανεξάρτητη και ανεπηρέαστη από εξωτερικούς παράγοντες. Η τέχνη πρέπει να είναι «όμορφη» απλά και να ευχαριστεί το θεατή της (δεν αγγίζουμε όμως την έννοια του «ιδεώδους κάλλους»). Ο καλλιτέχνης πρέπει να συλλέξει από τη φύση, όχι από την κοινωνία γύρω του, όλα τα ωραία χαρακτηριστικά και να τα αποδώσει στις μορφές του. Στη φύση δεν είναι όλα αρμονικά συνδεδεμένα και σε αυτό το σημείο είναι που επεμβαίνει η τέχνη. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε αυτόν τον τρόπο σκέψης πρέπει να μελετήσουμε τα έργα του Walter Pater ( Conclusion στο Renaissance), James McNeil Whistler (The ten O clock lecture) και του Oscar Wilde. Αυτές οι προσωπικότητες του Αισθητισμού θα μας επιτρέψουν να γίνει κατανοητό ότι η τέχνη δεν μπορεί να φέρει ωφελιμιστικές ή παιδευτικές αξίες. 12
Τέχνη στην Υπηρεσία της Κοινωνίας Λάμπρος Νούτσος Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Ο William Morris (1834-1896) ήταν ένας Άγγλος πολυπρόσωπος καλλιτέχνης. Ασχολήθηκε με τη βιοτεχνία, τον σχεδιασμό, την εκτύπωση, τη βιβλιοδεσία, τη ζωγραφική, τη συγγραφή και την ποίηση. Συνδέθηκε με την αδελφότητα των Προραφαηλιτών και έπαιξε ηγετικό ρόλο στο κίνημα Arts and Crafts. Αυτό το κίνημα πρέσβευε πως οι τέχνες πρέπει να έχουν τις ρίζες τους στην χρησιμότητα και είχε έναν αντι-βιομηχανικό χαρακτήρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα γνωρίσουμε τον William Morris ως πολιτιστικό κριτικό και αναμορφωτή της κοινωνίας. Θα παρουσιάσω τις φιλοδοξίες και τους σκοπούς του για την τέχνη. Ο βρετανός καλλιτέχνης θα ασκήσει κριτική στη διάκριση των τεχνών σε υψηλές και εφαρμοσμένες (δηλ. ταπεινές). Θα υποστηρίξει με σθένος τις διακοσμητικές τέχνες. Κύριες αρχές του καλλιτέχνη είναι πως η τέχνη θα πρέπει να προσφέρει ευχαρίστηση και ικανοποίηση σε αυτόν που την ασκεί. Χαρακτηριστική είναι η επιμελημένη παρατήρηση της φύσης στα έργα του. Η τέχνη σύμφωνα με αυτόν χρειάζεται να εναρμονίζεται με την χειροποίητη και χειρωνακτική τέχνη. Η προσέγγισή του είναι υλιστική και προσπαθεί να προσφέρει την ατομική εμπειρία στον καλλιτέχνη. Είναι υπέρμαχος των σοσιαλιστικών ιδεών. Η τέχνη της εποχής του θεωρεί πως έχει φτάσει σε παρακμή. Θα εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο αναλύει τις ταξικές διαιρέσεις της κοινωνίας του και τις κοινωνικές επιπτώσεις του εμπορίου που επιβάλλουν συνθήκες αποξένωσης για τον σύγχρονο καλλιτέχνη. Τέλος θα κάνουμε μία εποικοδομητική σύγκριση του έργου του William Morris με το έργο του κριτικού της τέχνης John Ruskin γύρω από τις αντιλήψεις τους σχετικά με την πολιτική οικονομία της τέχνης. Ο William Morris έχει ως κύριο στόχο του τον εκδημοκρατισμό της τέχνης. 13
Μάτι, Φως, Εντύπωση Μαρία-Λουσία Δαγκαλάκη Τμήμα Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Στα μέσα του 19ου αιώνα το κίνημα των Ιμπρεσιονιστών γίνεται το μέσο αποτύπωσης της μοντέρνας ζωής. Από την εποχή του Charles Baudelaire (1821-1867) ακόμα ο κόσμος βιώνεται ως συνεχής αλλαγή. Όπως ο ίδιος λέει: «μοντέρνο είναι το παροδικό, το φευγαλέο, το απρόβλεπτο». Οι Ιμπρεσιονιστές επιχειρούν να αποτυπώσουν την αδιάκοπη αλλαγή της ζωής στους δρόμους του Παρισιού και στη φύση. Οι καλλιτέχνες δέχθηκαν επικρίσεις τόσο για το τι απεικόνιζαν, όσο και για την τεχνική που χρησιμοποιούσαν. Οι υποστηρικτές τους όμως επικεντρώνονται στη σύνδεση της τέχνης τους με τις ανακαλύψεις στην επιστήμη της Οπτικής, όπως την ανάλυση του φωτός. Ο Edmond Duranty (1833-1880) εγκωμιάζει τον τρόπο που οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν το χρώμα. Το φυσικό φως διασπάται από το μάτι του καλλιτέχνη στα χρώματα του φάσματος και μέσω του ματιού ανασυντίθεται στη ζωγραφική επιφάνεια. Ο Diego Martelli (1833-1896) συνδέει τη ζωγραφική τους με «την ασυνείδητη οπτική διεργασία». Ο Jules Laforgue (1860-1887) ορίζει τον Ιμπρεσιονισμό ως ένα «σύστημα που απαιτεί πολύ εξειδικευμένη οργάνωση και εξάσκηση της οπτικής ικανότητας». Θεωρεί ότι το μάτι του Ιμπρεσιονιστή είναι πιο ευαίσθητο και πιο εξελιγμένο, καθώς έχει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τον παλμό του χρώματος. Η ασταμάτητη ροή της ζωής που συνεπήρε τους Ιμπρεσιονιστές καταλήγει στον Henri Bergson, έναν ακόμα εκφραστή της μοντέρνας ζωής. 14
Νέο-Ιμπρεσιονιστές: Οι Αναρχικοί Ζωγράφοι της Επιστήμης της Οπτικής Γιώργος Κολιτσόπουλος Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Η παρούσα ομιλία πραγματεύεται τα έργα και την αντίληψη της τέχνης του Paul Signac, George Seurat, και της ιδιαίτερης περίπτωσης του Camille Pissarro. Στην εισαγωγή θα αναφερθεί ο λόγος που έκανε τους Νέοιμπρεσιονιστές να διαφοροποιηθούν από τους Ιμπρεσιονιστές. Κατόπιν θα γίνει αναφορά στην Τεχνική του Πουαντιγισμού και στη σαφή διάκριση του όρου από αυτόν του Ντιβιζιονισμού. Τα παραπάνω θα τεκμηριωθούν με σύντομη ανάλυση στις θεωρίες του χρώματος των M. Chevreul, Maxwell, N. O. Rood καθώς και τις θεωρίες του Charles Henry για τη συμβολική χρήση που έχουν το χρώμα και η γραμμή. Θα αναφερθώ επίσης στις θεωρίες που ενέπνευσαν το φλερτ του Seurat με ένα είδος Συμβολισμού. Θα παρουσιαστούν σε σύγκριση με τα προηγούμενα οι θεωρίες του Max Nordau για αυτούς τους ζωγράφους και την υποτιθέμενη ασθένεια τους. Έπειτα θα γίνει περιγραφή των αναρχοσοσιαλιστικών πεποιθήσεων των ζωγράφων για την τέχνη και την κοινωνία, όπως αυτά φαίνονται από τους Signac και Pissarro. Για να γίνουν καλύτερα αντιληπτές οι παραπάνω ιδέες θα γίνει αναφορά στις θεωρίες για την κοινωνία του P.J. Proudhon. Επιπλέον, θα αναλυθεί ο λόγος για τον οποίο οι Νέο-ιμπρεσιονιστές ασκούσαν έντονη κριτική στην επίσημη τέχνη και σε κινήματα όπως ο Συμβολισμός του Gauguin. Τέλος, θα παρουσιαστούν οι επιδράσεις της τεχνικής του Πουαντιγισμού στην σύγχρονη τέχνη. 15
Ο Εξπρεσιονισμός και ο Συμβολισμός μέσα από τα Έργα του Edvard Munch και του Vincent Van Gogh Χριστίνα Αγγέλη Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Στην ομιλία θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης δυο σημαντικών μοντέρνων κινημάτων, του Συμβολισμού και του Εξπρεσιονισμού. Κεντρικό θέμα της ομιλίας είναι πώς αντικατοπτρίζονται τα κινήματα αυτά μέσα στο έργο δυο σημαντικών καλλιτεχνών που έδρασαν στα τέλη του 19 ου αι. ως τις αρχές του 20 ου αι.: του Edvard Munch και του Vincent Van Gogh. Θα γίνει παρουσίαση της ζωής, της τεχνικής και του ζωγραφικού έργου των καλλιτεχνών αυτών. Όσον αφορά το Van Gogh, θα παρουσιαστούν τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του, ενώ όσον αφορά τον Munch, θα γίνει εκτενής ανάλυση και ερμηνεία του πιο γνωστού έργου του, της «Κραυγής». Οι πρωτογενείς πηγές στις οποίες βασίζεται η ομιλία είναι κείμενα των G. Albert Aurier, Antonin Artaud (πάνω στο Van Gogh), το έργο του Stanislaw Przybyszewski (πάνω στον Munch) αλλά και οι επιστολές του ίδιου του Van Gogh στον αδελφό του, όπως και τμήματα του ημερολογίου και σημειώσεις του ίδιου του Munch. Στο τέλος της ομιλίας θα παρουσιαστούν τα συμπεράσματα για το έργο των καλλιτεχνών και κατά πόσο αυτά επηρέασαν τις επόμενες γενιές και το μοντέρνο κίνημα. Έτσι λοιπόν, θα μείνει πλέον στην κρίση των ακροατών να αποφασίσουν τι είναι τελικά για αυτούς οι δύο καλλιτέχνες που συζητήθηκαν: ψυχοπαθείς ή χαρισματικοί προφήτες; 16
Συμβολισμός: Από τους Λογοτεχνικούς Κύκλους στο Έργο του Gauguin Ιφιγένεια Θώμου Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Ο Συμβολισμός έκανε την εμφάνισή του αρχικά ως λογοτεχνικό κίνημα το 1886 με τη δημοσίευση του μανιφέστου του Jean Moréas, σύντομα όμως οι ιδέες οι οποίες πρέσβευε υιοθετήθηκαν και από τους καλλιτεχνικούς κύκλους. Ο Συμβολισμός αποτελούσε αντίδραση στο Νατουραλισμό, τον Υλισμό καθώς και το Θετικισμό, βασικά στοιχεία του 19 ου αιώνα. Κύριο χαρακτηριστικό του κινήματος ήταν ο Ιδεαλισμός, ο οποίος πήγαζε από την πλατωνική φιλοσοφία, ενώ κεντρικός στόχος του ήταν να καταστεί το αόρατο ορατό αλλά και να εκφραστεί το ανέκφραστο. Το επίκεντρο του Συμβολισμού αποτέλεσε η υποκειμενικότητα, η φαντασία, το παράλογο και ο μυστικισμός. Καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Συμβολισμού σε καλλιτεχνικό κίνημα έπαιξε ο Paul Gauguin, ο οποίος αποτέλεσε και την κεντρική μορφή του κινήματος. Οι θεωρίες του για τη χρήση του ενστίκτου ως εργαλείου στην καλλιτεχνική δημιουργία, τη συναισθηματική και όχι διανοητική προσέγγιση της φύσης, καθώς και για τα κρυφά νοήματα πίσω από το χρώμα και τη γραμμή βρίσκονται στο κέντρο της ιδεολογίας του Συμβολισμού. Ο Gauguin κατάφερε να δημιουργήσει ένα προσωπικό είδος Συμβολισμού το οποίο συνδύαζε αλλά και αντιπαρέθετε μια εξιδανικευμένη εκδοχή του πρωτόγονου πολιτισμού της γαλλικής Πολυνησίας με το σκεπτικισμό και την απαισιοδοξία της καλλιεργημένης Ευρώπης. 17
Η Γενεαλογία της Αφαίρεσης: Ο Καντίνσκυ και η Πνευματικότητα των Αισθήσεων Γιώτα Μαυρομάτη Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Το φαινόμενο Wassily Kandinsky συνιστά μια πρωτοπορία στην τέχνη του 20ου αιώνα. Το κυρίαρχο αίτημα αυτής της πρωτοπορίας είναι η αναζήτηση μιας αισθητικής σκέψης που να περικλείει την εσωτερική αναγκαιότητα ως πρωταρχικό στοιχείο στην τέχνη. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα περιλαμβάνει εκτός από την ζωγραφική καθ' εαυτή, την υποστήριξη της από μία στέρεα ιδεολογική μηχανή, η οποία φτάνει ως εμάς μέσα από τα γραπτά του ίδιου του Kandinsky αλλά και άλλων συγχρόνων του. Επίσης, η συμμετοχή του σε εκθέσεις και καλλιτεχνικές ομάδες των αρχών του 20ου αιώνα συνηγορούν στο γεγονός πως τα βήματα προς το Μοντερνισμό έχουν γίνει και μία νέα γενιά καλλιτεχνών συμμετέχει σε αυτή την αναζήτηση πρωτοποριακών εικαστικών μορφών. Ο Kandinsky εισάγοντας πια επίσημα την Αφαίρεση, αποκλείει το συγκεκριμένο και δημιουργεί σκόπιμα και προγραμματικά μια τέχνη ''χωρίς αντικείμενο''. Όσο απομακρύνεται από την ύπαρξη του θέματος στη ζωγραφική, εφοδιάζει τη ζωγραφική επιφάνεια με σημεία, γραμμές και επίπεδα, μελετημένα με τέτοιο τρόπο ώστε, επικοινωνιακά, να οδηγούν σε ένα νέο τρόπο σκέψης, επομένως και σε μια καινούργια γλώσσα, περισσότερο πνευματική. Μέγιστη επιδίωξη λοιπόν, αυτής της καινούργιας τάσης δεν είναι η επίταση της πραγματικότητας η ορθή αναπαράσταση της ή η εξπρεσιονιστική της παραμόρφωση αλλά η απελευθέρωση της εσωτερικής αλήθειας από την υλικότητα του κόσμου που εμποδίζει την στροφή προς το εσωτερικό, προς το ''πνευματικό''. 18
Η Ρώσικη Πρωτοπορία στις Αρχές του 20ού αι. Εύα Στεργίου Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Μέσα από τον αναβρασμό των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων προκύπτει μια νέα αισθητική θεωρία, μια πολιτιστική επανάσταση στον τομέα των εικαστικών τεχνών που είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως «Ρωσική Πρωτοπορία». Η πρωτοπορία αυτή δημιούργησε ιδεολογική, κοινωνική και αισθητική «κοσμογονία» στην αρχιτεκτονική, τις πλαστικές τέχνες, ακόμα και στον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, με εκφραστές της διάφορα αισθητικά κινήματα, όπως ο Κονστρουκτιβισμός, ο Σουπρεματισμός, ο Φουτουροκυβισμός. Η επίδρασή της στη διεθνή σύγχρονη τέχνη υπήρξε καταλυτική, τόσο που σήμερα οι ιστορικοί της Τέχνης να θεωρούν πως υπήρξε η Ευρωπαϊκή Πρωτοπορία κατά τον 20ό αιώνα. Το μοντερνιστικό κίνημα στη Ρωσία αυτής της εποχής καθορίζεται από την ταχύτητα των μεταλλάξεών του που οφείλονται στην ικανότητα να αμφισβητεί αδιάκοπα τα κεκτημένα της προηγούμενης. Η εξύμνηση της διαίσθησης, η αρχή της εσωτερικής αναγκαιότητας, η αναζήτηση μιας εθνικής ιδιομορφίας, η υπέρβαση των ορίων της καλλιτεχνικής μορφής, η πολυσύνθετη απεικόνιση του πραγματικού και η αμφισημία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι μερικές από τις αρχές που διαφαίνονται στα έργα των Malevich, Rodchenko, Kandisky, Popova, Klucis, Tatlin, Filonov, Rozanova, Stepanova κ.ά. Το έργο των παραπάνω καλλιτεχνών παρουσιάζεται συνοπτικά σε μια προσπάθεια κριτικής επεξεργασίας της ρωσικής ιδιομορφίας, δηλ. της έμφασης με την οποία η ρώσικη πρωτοπορία εστίασε την προσοχή της σε μια καλλιτεχνικής δημιουργία που είχε ως θέμα τον ίδιο της τον εαυτό. 19
De Stijl Ναταλία Βέλλη Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Ανάμεσα στον Σουπρεματισμό και τον Κονστρουκτιβισμό, στα τέλη του Α Παγκοσμίου Πολέμου, αναπτύχθηκε το καλλιτεχνικό ρεύμα του De Stijl. Το De Stijl ή Νεοπλαστικισμός αναπτύχθηκε από το 1917-1931 στην Ολλανδία. Βασικοί εκπρόσωποι ήταν ο Piet Mondrian, Theo Van Doesburg και ο Gerrit Thomas Rietveld. Η δημιουργία αυτού του ρεύματος οφείλεται κυρίως στην σύζευξη δύο ιδεών, της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας του μαθηματικού M.H.J. Schoenmaekers και της αρχιτεκτονικής αντίληψης των Hendrik Petrus Berlage και του Frank Lloyd Wright. Οι βασικοί εκπρόσωποι καθώς και τα υπόλοιπα επτά μέλη της αρχικής ομάδας είχαν συνυπογράψει το μανιφέστο του De Stijl το οποίο δημοσίευσε ο Theo Van Doesburg στο περιοδικό De Stijl το 1918. Χαρακτηριστικό αυτού του ρεύματος είναι τα 3 βασικά χρώματα, το κίτρινο, το μπλε και το κόκκινο. Το κίτρινο συμβολίζει την ακτίνα της Γης, ενώ το μπλε το αντίθετό του δηλαδή, το στερέωμα, τη γραμμή, τον οριζόντιο άξονα. Το κόκκινο είναι ο συνδυασμός των δύο. Το κίτρινο ακτινοβολεί, το μπλε υποχωρεί και το κόκκινο επιπλέει. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης και ουδέτερα χρώματα όπως το μαύρο, το γκρι και το λευκό. Στη ζωγραφική του De Stijl αλλά και στην αρχιτεκτονική γίνεται εκτεταμένη χρήση των γεωμετρικών σχημάτων. Το De Stijl είναι μία τέχνη διαυγής και πειθαρχημένη που αντανακλά τους αντικειμενικούς νόμους του σύμπαντος. 20
Πουρισμός, Η Επιστροφή στην Τάξη και η Περίπτωση Λε Κορμπυζιέ: Το Παράδειγμα της Κλασικής Τέχνης και η Μοντέρνα Επανάσταση στην Αρχιτεκτονική Νίνα Χαρατσίδου Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Ως καλλιτεχνικό κίνημα ο Πουρισμός εξαγγέλθηκε το 1918, από τον ζωγράφο Amedee Ozenfant και τον αρχιτέκτονα Charles Edouard Jeanneret (Le Corbusier). Οι δυο καλλιτέχνες αντιδρούν στην εξέλιξη του Κυβισμού, συγκεκριμένα όσο αφορά τα διακοσμητικά στοιχεία. Ο Πουρισμός αγωνίζεται για μια τέχνη χωρίς συμβάσεις. Προσπαθεί να αποδώσει με καθαρότητα «σταθερές» αντικειμενικές φόρμες και να αναπαραστήσει «πρωταρχικά» στοιχεία, ώστε από τον καθένα να γίνουν αντιληπτά με ελάχιστη δυνατή προσπάθεια. Για τους Πουριστές ένα καλλιτεχνικό έργο πρέπει να βρίσκεται καταρχήν σε αρμονία. Ο καλλιτέχνης οφείλει να φροντίσει για την τάξη, που εξασφαλίζεται με μαθηματική ακρίβεια Ο Πουρισμός διαδόθηκε και έμεινε γνωστός χάρη στην αρχιτεκτονική του Le Corbusier. Ο νεαρός Jeanneret ένιωθε πως η αρχιτεκτονική της βόρειας Ευρώπης δεν τον ενέπνεε. Διακήρυσσε την προτίμηση του στις σύγχρονες κατασκευές, οι ρίζες των οποίων βρίσκονται στη διαύγεια της Ανατολής και του Νότου. Πρεσβεύει την εφαρμογή των αρχών της κλασικής ελληνικής αρχιτεκτονικής σε σύγχρονα έργα. Το οικοδόμημα της Ακρόπολης και κυρίως ο Παρθενώνας γίνεται αντικείμενο διεξοδικής μελέτης. Ο Le Corbusier, προσπαθεί να αποδείξει το εξαιρετικό αρχιτεκτονικό επίτευγμα της Ακρόπολης. Μια ποιότητα που συνδυάζει ταυτόχρονα και με ευφυΐα το λιτό με το ακριβές, που ακόμα και το κλάσμα της διαμέτρου αποδεικνύεται καθοριστικής σημασίας. Με πρότυπο την αρχιτεκτονική της Ακρόπολης σχεδιάζει τη Villa Savoye και το παρεκκλήσι Notre Dame. Η διαύγεια και η απλότητα της Ελληνικής Τέχνης ασκεί μεγάλη επιρροή στο καλλιτεχνικό χώρο της Ευρώπης. Οι αρχές του κλασικισμού επηρεάζουν τα πολιτιστικά θέματα στο Παρίσι αυτής της εποχής, τόσο που οι καλλιτεχνικοί φορείς επιδίωξαν σκόπιμα την «επιστροφή στην τάξη» του Κλασικισμού. 21
Εργαστήριο Σχολή Bauhaus Κωνσταντίνα Τάσση Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Κατεύθυνση Ιστορίας Κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου, ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί το εργαστήριο του Bauhaus, μια καλλιτεχνική σχολή με ριζοσπαστικό, προοδευτικό προσανατολισμό. Η σχολή ιδρύθηκε από τον Walter Gropius στην Βαϊμάρη το 1919 και έδρασε και σε άλλες γερμανικές πόλεις μέχρι το 1933. Η δράση του Bauhaus ήταν αξιοσημείωτη παρά το πολιτικό σκηνικό που επικρατούσε και θα δούμε αναλυτικότερα. Αρχή του Bauhaus αποτελεί το Μανιφέστο με το οποίο διευκρινίζονταν όλοι οι στόχοι της σχολής. Ένα άλλο σπουδαίο κεφάλαιο κατά τη διάρκεια ζωής του εργαστηρίου είναι οι αντίπαλοι και οι υποστηρικτές του, που όπως θα δούμε συνέβαλαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο στην εξέλιξή του. Σοβαρή καινοτομία αποτελεί η εισαγωγή της προκαταρκτικής τάξης στο Bauhaus, ο ρόλος της οποίας θα αποδοθεί με σαφήνεια στην εργασία. Εκτενής λόγος θα γίνει και για την πρώτη έκθεση της σχολής και την απήχηση της. Σταθμός στην ιστορία του Bauhaus αποτελεί η μετατόπισή του στο Dessau και η μετατροπή της σχολής σε πανεπιστήμιο. Ακόμη, άξιο προσοχής είναι η υποβολή παραίτησης του Gropius και η αλλαγή στην διεύθυνση της σχολής. Τέλος, θα αναφερθώ στο οριστικό κλείσιμο της σχολής από τους ναζί και στην απήχηση που σημείωσε σε όλα τα χρόνια λειτουργίας του. 22
Υπερρεαλισμός: Βασικές Έννοιες, Επιδιώξεις, Καλλιτεχνική Πρακτική και Πολιτικές Φιλοδοξίες μέσα από τα Κείμενα και τις Πρακτικές των Πρωταγωνιστών Ελπίδα Σδράλη Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Αυτή η φράση με ξάφνιασε... ήταν κάτι σαν: «κάποιος κόπηκε στα δύο από το παράθυρο»... που συνοδευόταν από μία αχνή οπτική παράσταση ενός ανθρώπου που βάδιζε περασμένος στη μέση από ένα παράθυρο κάθετα στον άξονα του σώματός του Αντρέ Μπρετόν, Μανιφέστο του Σουρεαλισμού, 1924 Όνειρο, υποσυνείδητο, έκπληξη, ψυχανάλυση και αυτοματισμός αποτέλεσαν βασικές έννοιες του υπερρεαλιστικού κινήματος. Σε συνδυασμό με τις "παράξενες" τεχνικές και τις θορυβώδεις εκδηλώσεις του άσκησε μεγάλη επίδραση στον καλλιτεχνικό, κοινωνικό αλλά και πολιτικό χώρο της εποχής του, ενώ προκαλεί αμηχανία ακόμη και σήμερα. 23
Οι Εναλλακτικές Μορφές του Ρεαλισμού και η Πολιτική Τέχνη Δέσποινα Νίκα Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Από τις αρχές του 20 ου αι. παρουσιάζεται μία σειρά από νέες προσεγγίσεις στο μεγάλο ζήτημα του ρεαλισμού στην καλλιτεχνική αναπαράσταση. Ανάμεσα στις εναλλακτικές μορφές του Ρεαλισμού που εμφανίζονται συγκαταλέγεται ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός που επικράτησε στη Σοβιετική Ένωση ή άλλες στρατευμένες και κριτικές προσεγγίσεις στον Παραστατικό Ρεαλισμό που παρουσιάζονται στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός αποτέλεσε μεγάλο κομμάτι του Ρεαλισμού κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, όπου έγινε αναγκαία η δημιουργία μιας κοινωνικήςεπαναστατικής τέχνης που θα είναι δίπλα στην εργατική τάξη και θα την αντιπροσωπεύει. Ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους αυτής της μορφής του Ρεαλισμού στο Μεξικό είναι ο Diego Rivera που ήταν πιστός οπαδός του Κομμουνισμού και υποστηρικτής της εργατικής τάξης. Έτσι, για να κατανοήσουμε το ρεύμα του Ρεαλισμού θα εστιάσουμε στα εξής ερωτήματα: τι είναι Ρεαλισμός; Ποιές οι εναλλακτικές μορφές του και οι εκπρόσωποί τους; Και εν τέλει, ποια η θέση του στην πολιτική τέχνη; 24
Ολοκληρωτικά Καθεστώτα και Τέχνη: Η Περίπτωση της Γερμανίας και η Έκθεση «Εκφυλισμένη Τέχνη» Φιλίππα Χορόζη Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Κατεύθυνση Ιστορίας Μια από τις πιο σημαντικές περιόδους της μοντέρνας τέχνης υπήρξε η περίοδος 1920-1940 που αναμφίβολα συνδέεται με την άνοδο των ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα στην περίπτωση της Γερμανίας οι συνθήκες δεν ευνοούσαν την πρόοδο και την προβολή της μοντέρνας τέχνης που εκπροσωπούσαν κυρίως καλλιτέχνες του Εξπρεσιονιστικού κινήματος στο οποίο εναντιώθηκαν ιδιαίτερα οι Ναζιστές. Αυτοί απαιτούσαν η τέχνη να περικλείεται και να παρουσιάζεται αποκλειστικά σύμφωνα με πρότυπα που θεωρούσαν ιδανικά και περιείχαν κλασικά στοιχεία. Παρατηρείται μια μορφή αντίδρασης, συντηρητικής αντεπίθεσης και φόβου απέναντι σε κάθε είδος τέχνης που περιείχε στοιχεία της avant-garde. Στο πλαίσιο της δημόσιας παρουσίασης των κινδύνων που ελλόχευε η μοντέρνα τέχνη κατά τους ναζιστές, το καθεστώς στη Γερμανία οργάνωσε την έκθεση degenerate art. Σε μια ιδιαίτερα συντονισμένη κίνηση αρπαγής έργων της μοντέρνας τέχνης από 32 μουσεία της Γερμανίας οι ναζιστές αποπειράθηκαν στην εν λόγω έκθεση να παρουσιάσουν στο κοινό της Γερμανίας όλο τον υποτιθέμενο «εκφυλισμό» της μοντέρνας τέχνης. Η συγκεκριμένη προπαγανδιστική εκδήλωση χάραξε τα όρια του επιτρεπτού και του πρέποντος στην τέχνη που για τους υποστηρικτές του καθεστώτος έπρεπε να στοχεύει στο κλασικό ιδεώδες και σε μία σειρά από άλλες συντηρητικές και απόλυτα αποδεκτές απόψεις για την τέχνη. Η έκθεση προσέλκυσε πλήθος κόσμου και παράλληλα με τον χλευασμό προς τα έργα της μοντέρνας τέχνης άσκησε και την προπαγάνδα στην οποία αποσκοπούσαν οι δημιουργοί της χρησιμοποιώντας την τέχνη ως ναζιστικό όπλο. 25
Σημειώσεις