Γεληθή Χεκεία Νίθνο Ξεθνπθνπισηάθεο Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Πνιπηερλείν Κξήηεο Σκήκα Μεραληθώλ Πεξηβάιινληνο Γξαθείν Κ2.125, ηει.: 28210-37772 e-mail:nikosxek@gmail.com
Πεξηερόκελα Υεκηθόο δεζκόο Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο Οκνηνπνιηθόο δεζκόο 2
Υεκηθόο Γεζκόο Ωο ρεκηθόο δεζκόο ραξαθηεξίδνληαη νη ειθηηθέο δπλάκεηο νη νπνίεο ζπγθξαηνύλ ελσκέλα κεηαμύ ηνπο ηα άηνκα ή ηα ηόληα από ηα νπνία απνηεινύληαη νη δηάθνξεο ρεκηθέο νπζίεο. Τπάξρνπλ ηξία γεληθά είδε ρεκηθώλ δεζκώλ: Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο Οκνηνπνιηθόο δεζκόο Μεηαιιηθόο δεζκόο 3
ύκβνια ησλ ζηνηρείσλ θαηά Lewis Σα ειεθηξόληα ηα νπνία ιακβάλνπλ κέξνο ζην ζρεκαηηζκό ρεκηθώλ δεζκώλ είλαη ηα ειεθηξόληα ζζέλνπο, δειαδή ηα ειεθηξόληα ηα νπνία βξίζθνληαη ζηελ εμσηεξηθή ζηηβάδα ησλ αηόκσλ. Ο Ακεξηθαλόο ρεκηθόο Gilbert N. Lewis (1875-1946) πξόηεηλε ην ζπκβνιηζκό ησλ ειεθηξνλίσλ ζζέλνπο κε θνπθίδεο. Gilbert N. Lewis (1875-1946) 4
ύκβνια ησλ ζηνηρείσλ θαηά Lewis 5
ύκβνια ησλ ζηνηρείσλ θαηά Lewis 6
Καλόλαο ηεο Οθηάδαο (Octet rule) Καηά ην ζρεκαηηζκό ρεκηθώλ δεζκώλ ηα άηνκα πξνζιακβάλνπλ, απνβάιινπλ ή κνηξάδνληαη ειεθηξόληα ώζηε λα απνθηήζνπλ ηελ ειεθηξνληθή δηακόξθωζε ηνπ πιεζηέζηεξνπ ζηνλ πεξηνδηθό πίλαθα επγελνύο αεξίνπ. Σα επγελή αέξηα ραξαθηεξίδνληαη από πνιύ ζηαζεξέο ειεθηξνληθέο δηακνξθώζεηο. είλαη ρεκηθά αδξαλή έρνπλ πςειέο ελέξγεηεο ηνληζκνύ έρνπλ κηθξέο ηηκέο ειεθηξνληθήο ζπγγέλεηαο 7
Καλόλαο ηεο Οθηάδαο Όια ηα επγελή αέξηα, εθηόο από ην He, έρνπλ 8 ειεθηξόληα ζηελ εμσηεξηθή ηνπο ζηηβάδα. Καλόλαο ηεο νθηάδαο: ηα άηνκα θαηά ην ζρεκαηηζκό ρεκηθώλ δεζκώλ ηείλνπλ λα πξνζιάβνπλ, λα απνβάιινπλ ή λα κνηξαζηνύλ ειεθηξόληα ώζηε λα απνθηήζνπλ 8 ειεθηξόληα ζηελ εμωηεξηθή ηνπο ζηηβάδα. πκπιεξσκέλα s θαη p ηξνρηαθά: ns 2 np 6. Τπάξρνπλ εμαηξέζεηο ζηνλ θαλόλα ηεο νθηάδαο. 8
Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο Δίλαη ε ειθηηθή ειεθηξνζηαηηθή δύλακε Coulomb ε νπνία αλαπηύζζεηαη κεηαμύ ηόλησλ αληίζεηνπ θνξηίνπ, δειαδή κεηαμύ θαηηόλησλ θαη αληόλησλ. Αλαπηύζζεηαη κεηαμύ κεηάιιωλ θαη ακεηάιιωλ ζηνηρείωλ. Σα κέηαιια ηείλνπλ λα απνβάιινπλ ειεθηξόληα θαη λα κεηαηξαπνύλ ζε θαηηόληα. Σα ακέηαιια ηείλνπλ λα πξνζιάβνπλ ειεθηξόληα θαη λα κεηαηξαπνύλ ζε αληόληα. 9
Πεξηνδηθόο πίλαθαο ησλ ζηνηρείσλ 10
Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο 11
Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο Οη ελώζεηο νη νπνίεο πξνθύπηνπλ νλνκάδνληαη ηνληηθέο ή εηεξνπνιηθέο ελώζεηο. Σα ηόληα δηεπζεηνύληαη ζε κηα θαλνληθή ηξηζδηάζηαηε δνκή ζην ρώξν ε νπνία νλνκάδεηαη θξπζηαιιηθό πιέγκα. NaCl 12
Υισξηνύρν λάηξην, NaCl Na (s) + ½ Cl 2(g) NaCl (s) ΓHº f = -410 kj 13
Ινληηθέο ελώζεηο ηηο ηνληηθέο ελώζεηο δελ ππάξρεη ε έλλνηα ηνπ κνξίνπ. Ο ζπκβνιηζκόο ησλ ηνληηθώλ ελώζεσλ (π.ρ. NaCl, CaCl 2 ) δείρλεη ηελ αλαινγία ησλ ηόλησλ ζην θξπζηαιιηθό πιέγκα ηεο έλσζεο. Ο ζπκβνιηζκόο απηόο νλνκάδεηαη ηππηθή κνλάδα (formula unit). Οη ηνληηθέο ελώζεηο είλαη ζπλήζσο ζηεξεέο, εύζξαπζηεο, θξπζηαιιηθέο νπζίεο, κε ζρεηηθά πςειά ζεκεία ηήμεσο. 14
Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο Σα ζηνηρεία ησλ νκάδσλ I A, II A θαη III A απνβάινπλ 1, 2 θαη 3 ειεθηξόληα αληίζηνηρα, απνθηώληαο έηζη θνξηίν 1+, 2+ θαη 3+ αληίζηνηρα. Σα ζηνηρεία ησλ νκάδσλ V A, VI A θαη VII A πξνζιακβάλνπλ 3, 2 θαη 1 ειεθηξόληα αληίζηνηρα, απνθηώληαο έηζη θνξηίν 3-, 2- θαη 1- αληίζηνηρα. 15
Ινληηθόο ή εηεξνπνιηθόο δεζκόο Σα ειαθξηά ζηνηρεία ηεο νκάδαο IV A (C, Si, Ge) ζπάληα ζρεκαηίδνπλ ηνληηθέο ελώζεηο. Σα βαξύηεξα ζηνηρεία ηεο νκάδαο IV A (Sn, Pb) ζρεκαηίδνπλ ηνληηθέο ελώζεηο κε θνξηία 2+ θαη 4+. Σα βαξύηεξα ζηνηρεία ηεο νκάδαο V A (Sb θαη Bi) ζρεκαηίδνπλ ηνληηθέο ελώζεηο κε θνξηία 3+ θαη 5+. Σα κεηαβαηηθά ζηνηρεία ζρεκαηίδνπλ ζπλήζσο πεξηζζόηεξα από έλα ηόληα. 16
Ιόληα κεηάιισλ θαη ακεηάιισλ 17
Άζθεζε 5.1 Να γξάςεηε ηελ ειεθηξνληθή δνκή, ην ζύκβνιν θαηά Lewis θαη ηελ ηππηθή κνλάδα ησλ ελώζεσλ πνπ πξνθύπηνπλ κεηαμύ ησλ παξαθάησ ζηνηρείσλ (νη αηνκηθνί αξηζκνί ησλ εθάζηνηε ζηνηρείσλ δίλνληαη ζηνλ πεξηνδηθό πίλαθα): i. Ca θαη Cl ii. Mg θαη F iii. Ca θαη O iv. Na θαη O v. Al θαη Cl vi. Fe θαη Cl vii. Mg θαη N vii. K θαη I viii. Na θαη S 18
Άζθεζε 5.2 Να γξάςεηε ηελ ειεθηξνληθή δνκή θαη ην ζύκβνιν θαηά Lewis ησλ παξαθάησ αηόκσλ ή ηόλησλ: i. N 3 ii. Ca 2+ iii. S 2 iv. Pb v. Pb 2+ 19
Άζθεζε 5.3 Να γξάςεηε ηηο ειεθηξνληθέο δνκέο ησλ παξαθάησ ηόλησλ: i. Fe 2+ ii. Fe 3+ iii. Mn 2+ 20
Αζθήζεηο Άζθεζε 5.4: Να εμεγήζεηε πνην έρεη ηε κεγαιύηεξε αθηίλα, ην S ή ην S 2. Άζθεζε 5.5: Να ηνπνζεηήζεηε ηα αθόινπζα ηόληα θαηά ζεηξά απμαλόκελεο ηνληηθήο αθηίλαο: Sr 2+, Mg 2+, Ca 2+. Άζθεζε 5.6: Να ηνπνζεηήζεηε ηα αθόινπζα ηόληα θαηά ζεηξά ειαηηνύκελεο ηνληηθήο αθηίλαο: F, Mg 2+, O 2. Άζθεζε 5.7: Να ηνπνζεηήζεηε ηα αθόινπζα ηόληα θαηά ζεηξά απμαλόκελεο ηνληηθήο αθηίλαο: Cl, Ca 2+, P 3. 21
Οκνηνπνιηθόο δεζκόο Πξνθύπηεη κε ακνηβαία ζπλεηζθνξά ειεθηξνλίσλ κεηαμύ δύν αηόκσλ. Αλαπηύζζεηαη κεηαμύ ακεηάιιωλ ζηνηρείωλ. Παξάδεηγκα: ζρεκαηηζκόο δεζκνύ ζην κόξην ηνπ πδξνγόλνπ, Η 2. 22
Οκνηνπνιηθόο δεζκόο Όηαλ δύν άηνκα πδξνγόλνπ βξίζθνληαη θνληά κεηαμύ ηνπο ηόηε αλαπηύζζνληαη αθελόο κελ ειθηηθέο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμύ ησλ ππξήλσλ θαη ησλ ειεθηξνλίσλ, αθεηέξνπ δε απσζηηθέο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμύ ησλ ππξήλσλ θαη κεηαμύ ησλ ειεθηξνλίσλ. 23
Οκνηνπνιηθόο δεζκόο Οη ειθηηθέο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμύ ησλ ππξήλσλ θαη ησλ ειεθηξνλίσλ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε ζπγθέληξσζε ηεο ειεθηξνληθήο ππθλόηεηαο ζην ρώξν κεηαμύ ησλ δύν ππξήλσλ. Ωο απνηέιεζκα, ππεξηζρύνπλ νη ειθηηθέο αιιειεπηδξάζεηο θαη ηα άηνκα ηνπ πδξνγόλνπ ζπγθξαηνύληαη ελσκέλα κεηαμύ ηνπο. Ο νκνηνπνιηθόο δεζκόο πξνθύπηεη από ηελ ηαπηόρξνλε έιμε ησλ δύν ειεθηξνλίσλ από ηνπο ππξήλεο ησλ αηόκσλ. 24
Οκνηνπνιηθόο δεζκόο Η ειεθηξνληθή ππθλόηεηα βξίζθεηαη ζπγθεληξσκέλε ζην ρώξν αλάκεζα ζηνπο δύν ππξήλεο. Ο ηξόπνο ζρεκαηηζκνύ νκνηνπνιηθνύ ρεκηθνύ δεζκνύ αλαθέξεηαη θαη σο ακνηβαία ζπλεηζθνξά ειεθηξνλίωλ. 25
Οκνηνπνιηθόο δεζκόο 26
Γνκέο θαηά Lewis νκνηνπνιηθώλ ελώζεσλ δεζκηθό δεύγνο ειεθηξνλίσλ κε δεζκηθό δεύγνο ειεθηξνλίσλ ηηο δνκέο θαηά Lewis ησλ νκνηνπνιηθώλ ελώζεσλ ηα δεζκηθά δεύγε ειεθηξνλίσλ αλαπαξίζηαληαη κε κία γξακκή ε νπνία ζπλδέεη ηα δύν άηνκα. 27
Πνιιαπινί δεζκνί αηζέλην ή αηζπιέλην Αηζίλην ή αθεηπιέλην 28
Απινί θαη πνιιαπινί νκνηνπνιηθνί δεζκνί Όζν απμάλεηαη ν αξηζκόο ησλ δεζκηθώλ δεπγώλ ειεθηξνλίσλ ηόζν κεηώλεηαη ε απόζηαζε κεηαμύ ησλ αηόκσλ ηνπ ρεκηθνύ δεζκνύ (κήθνο ηνπ δεζκνύ) θαη απμάλεηαη ε ηζρύο ηνπ δεζκνύ. Γειαδή, ν ηξηπιόο δεζκόο έρεη κηθξόηεξν κήθνο θαη είλαη πην ηζρπξόο από ην δηπιό δεζκό θαη απηόο κε ηε ζεηξά ηνπ από ηνλ απιό δεζκό. 29
Άζθεζε 5.8 Να γξάςεηε ηελ ειεθηξνληθή δνκή, ην ζύκβνιν θαηά Lewis θαη ην κνξηαθό ηύπν ησλ ελώζεσλ πνπ πξνθύπηνπλ κεηαμύ ησλ παξαθάησ ζηνηρείσλ (νη αηνκηθνί αξηζκνί ησλ εθάζηνηε ζηνηρείσλ δίλνληαη ζηνλ πεξηνδηθό πίλαθα): i. Η θαη Ο ii. H θαη F iii. N θαη H iv. C θαη H v. N θαη F vi. C θαη O vii. N θαη Ν viii. O θαη Ο ix. P θαη Cl 30
Άζθεζε 5.9 Να γξάςεηε ηελ ειεθηξνληθή δνκή θαη ην ζύκβνιν θαηά Lewis ησλ παξαθάησ ελώζεσλ: i. POCl 3 ii. SCl 2 iii. CH 3 COOH iv. CH 3 CH 2 OH v. CH 3 NH 2 vi. CH 2 Cl 2 31
Οκνηνπνιηθέο ελώζεηο HF H 2 O NH 3 CH 4 NF 3 απιόο δεζκόο CO 2 N 2 δηπιόο δεζκόο ηξηπιόο δεζκόο 32
Ηκηπνιηθόο δεζκόο Μηα εηδηθή πεξίπησζε νκνηνπνιηθνύ δεζκνύ είλαη ν εκηπνιηθόο δεζκόο (ή δεζκόο ζύληαμεο), ζηνλ νπνίν ην θνηλό δεύγνο ειεθηξνλίσλ πξνέξρεηαη από ην έλα κόλν από ηα δύν άηνκα ηνπ δεζκνύ. π.ρ. θαηηόλ ακκσλίνπ: ΝΗ 4 + 33
Ηκηπνιηθόο δεζκόο Ο εκηπνιηθόο δεζκόο δελ δηαθέξεη σο πξνο ηελ ελέξγεηα θαη ην κήθνο ηνπο από ηνπο άιινπο νκνηνπνιηθνύο δεζκνύο. 34
Πνιηθόηεηα θαη Ηιεθηξαξλεηηθόηεηα Όηαλ δύν ίδηα άηνκα ζρεκαηίδνπλ νκνηνπνιηθό δεζκό (π.ρ. Η 2, Cl 2, N 2, O 2 ) ηόηε ην(α) δεύγνο(ε) ησλ δεζκηθώλ ειεθηξνλίσλ είλαη κνηξαζκέλν(α) εμίζνπ θαη ζηα δύν άηνκα. ηνλ ηνληηθό δεζκό (π.ρ. NaCl), ηα ειεθηξόληα αλήθνπλ απνθιεηζηηθά ζην έλα από ηα δύν άηνκα (π.ρ. Cl - ). Οη πεξηζζόηεξνη νκνηνπνιηθνί δεζκνί βξίζθνληαη ελδηάκεζα από ηηο δύν παξαπάλσ αθξαίεο θαηαζηάζεηο. 35
Πνιηθόηεηα ησλ δεζκώλ Η έλλνηα ηεο πνιηθόηεηαο ησλ δεζκώλ καο βνεζάεη λα πεξηγξάςνπκε ηελ ακνηβαία ζπλεηζθνξά ειεθηξνλίσλ κεηαμύ ησλ αηόκσλ. Με πνιηθόο νκνηνπνιηθόο δεζκόο: ην δεύγνο ειεθηξνλίσλ κνηξάδεηαη εμίζνπ κεηαμύ ησλ δύν αηόκσλ: π.ρ. Η 2, Cl 2, N 2. Πνιηθόο νκνηνπνιηθόο δεζκόο: ην δεύγνο ειεθηξνλίσλ έιθεηαη πεξηζζόηεξν από ην έλα από ηα δύν άηνκα: π.ρ. HCl, H 2 O, NH 3. Γηα ηελ πεξηγξαθή ηεο πνιηθόηεηαο ησλ δεζκώλ έρεη εηζαρζεί ε έλλνηα ηεο ειεθηξαξλεηηθόηεηαο. 36
Ηιεθηξαξλεηηθόηεηα Οξίδεηαη σο ε ηθαλόηεηα ηνπ αηόκνπ ζε έλα κόξην λα έιθεη πξνο ην κέξνο ηνπ ην θνηλό δεύγνο ειεθηξνλίσλ (ειεθηξνληθό λέθνο) ηνπ νκνηνπνιηθνύ δεζκνύ. Όζν κεγαιύηεξε είλαη ε ειεθηξαξλεηηθόηεηα ηνπ αηόκνπ ηόζν κεγαιύηεξε είλαη θαη ε ηθαλόηεηά ηνπ λα έιθεη ειεθηξόληα πξνο ην κέξνο ηνπ. Η ειεθηξαξλεηηθόηεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ ελέξγεηα ηνληζκνύ θαη ηελ ειεθηξνληθή ζπγγέλεηα. 37
Ηιεθηξαξλεηηθόηεηα Έλα άηνκν κε κεγάιε ειεθηξνληθή ζπγγέλεηα θαη κεγάιε ελέξγεηα ηνληζκνύ έιθεη ηα ειεθηξόληα πξνο ην κέξνο ηνπ θαη δελ επηηξέπεη ζε άιια άηνκα λα έιθνπλ ηα ειεθηξόληά ηνπ. Καηά ζπλέπεηα έρεη κεγάιε ειεθηξαξλεηηθόηεηα. Τπάξρνπλ δηάθνξεο θιίκαθεο ειεθηξαλεηηθόηεηαο. Η πην δηαδεδνκέλε είλαη απηή ηνπ Linus Pauling (1901-1994). 38
Κιίκαθα ειεθηξαξλεηηθόηεηαο θαηά Pauling 39
Κιίκαθα ειεθηξαξλεηηθόηεηαο θαηά Pauling 40
Ηιεθηξαξλεηηθόηεηα Η ειεθηξαξλεηηθόηεηα είλαη πεξηνδηθή ηδηόηεηα ησλ αηόκσλ. ηα άηνκα ηεο ίδηαο νκάδαο κεηώλεηαη όζν απμάλεηαη ν αηνκηθόο αξηζκόο (κεηώλεηαη από πάλσ πξνο ηα θάησ). ηα άηνκα ηεο ίδηαο πεξηόδνπ απμάλεηαη όζν απμάλεηαη ν αηνκηθόο αξηζκόο (απμάλεηαη από αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά). Σε κεγαιύηεξε ηηκή ειεθηξαξλεηηθόηεηαο ηελ έρεη ην θζόξην, F, θαη ηε κηθξόηεξε ηα αιθάιηα ηεο Ι Α νκάδαο. 41
Ηιεθηξαξλεηηθόηεηα Η κεηαηόπηζε ηνπ ειεθηξνληθνύ λέθνπο πξνο ην κέξνο ηνπ ειεθηξαξλεηηθόηεξνπ αηόκνπ ζπλεπάγεηαη ηελ εκθάληζε πιενλάζκαηνο αξλεηηθνύ θνξηίνπ ζην ειεθηξαξλεηηθόηεξν άηνκν θαη ειιείκκαηνο αξλεηηθνύ θνξηίνπ (δειαδή πιεόλαζκα ζεηηθνύ θνξηίνπ) ζην ιηγόηεξν ειεθηξαξλεηηθό άηνκν. Γειώλεηαη κε ηα ζύκβνια δ- θαη δ+ αληίζηνηρα (δ: θιάζκα θνξηίνπ). δ+ δ Η F 42
Γηπνιηθή ξνπή Ο δεζκόο κεηαμύ Η θαη F είλαη πνιηθόο νκνηνπνιηθόο δεζκόο θαη θαηά ζπλέπεηα ην κόξην ηνπ HF εκθαλίδεη πνιηθόηεηα. Η πνιηθόηεηα ελόο κνξίνπ πνζνηηθνπνηείηαη κε ηε κέηξεζε ηεο δηπνιηθήο ηνπ ξνπήο, κ. Η δηπνιηθή ξνπή είλαη δηαλπζκαηηθό κέγεζνο θαη έρεη θαηεύζπλζε από ην ζεηηθό πξνο ην αξλεηηθό θνξηίν. 43
Αζθήζεηο Άζθεζε 5.10: Υξεζηκνπνηείζηε ηηο ηηκέο ειεθηξαξλεηηθόηεηαο γηα λα θαηαηάμεηε ηνπο παξαθάησ δεζκνύο θαηά ζεηξά απμαλόκελεο πνιηθόηεηαο: Ρ Η, Η Ο, C Cl. Άζθεζε 5.11: Υξεζηκνπνηείζηε ηηο ηηκέο ειεθηξαξλεηηθόηεηαο γηα λα βξείηε πνηνο από ηνπο αθόινπζνπο δεζκνύο είλαη πεξηζζόηεξν πνισκέλνο: C O, C S, H Br. 44
πληνληζκόο ή Μεζνκέξεηα Τπάξρνπλ πεξηπηώζεηο κνξίσλ θαη ηόλησλ ζηηο νπνίεο είλαη δπλαηόλ λα γξαθηνύλ πεξηζζόηεξεο από κία δνκέο θαηά Lewis. Παξαδείγκαηα: όδνλ Ο 3, ληηξηθό αληόλ ΝΟ 3-, βελδόιην C 6 H 6. όδνλ Ο 3 ή δνκέο ζπληνληζκνύ ή κεζνκεξείο δνκέο 45
πληνληζκόο ή Μεζνκέξεηα ληηξηθό αληόλ ΝΟ 3 - ή 46
πληνληζκόο ή Μεζνκέξεηα Βελδόιην: C 6 H 6 H H H H C C C C C C H H H H C C C C C C H H ή ή H H 47
Άζθεζε 5.12 Να γξάςεηε ηηο δνκέο θαηά Lewis ηνπ αλζξαθηθνύ ηόληνο, CO 3 2. 48
Δμαηξέζεηο από ηνλ θαλόλα ηεο νθηάδαο Σα άηνκα Η θαη He έρνπλ 2 ειεθηξόληα ζηελ εμσηεξηθή ηνπο ζηηβάδα. Σα ζηνηρεία πνπ βξίζθνληαη ζηελ 3 ε, 4 ε, 5 ε, 6 ε θαη 7 ε πεξίνδν ηνπ πεξηνδηθνύ πίλαθα κπνξνύλ λα έρνπλ παξαπάλσ από 8 ειεθηξόληα ζζέλνπο (δηαζέηνπλ άδεηα d θαη f αηνκηθά ηξνρηαθά): π.ρ. PCl 5, PF 5 (10 ειεθηξόληα ζζέλνπο) 49
Δμαηξέζεηο από ηνλ θαλόλα ηεο νθηάδαο XeF 4, SF 6 (12 ειεθηξόληα ζζέλνπο) 50
Δμαηξέζεηο από ηνλ θαλόλα ηεο νθηάδαο Άηνκα όπσο ην B θαη ην Be έρνπλ ιηγόηεξα από 8 ειεθηξόληα ζηε ζηηβάδα ζζέλνπο: π.ρ. BeF 2 (4 ειεθηξόληα ζζέλνπο) BF 3 (6 ειεθηξόληα ζζέλνπο). 51
Δμαηξέζεηο από ηνλ θαλόλα ηεο νθηάδαο Μόξηα κε πεξηηηό αξηζκό ειεθηξνλίσλ ζζέλνπο: π.ρ. ΝΟ (11 ειεθηξόληα ζζέλνπο) ΝΟ 2 (17 ειεθηξόληα ζζέλνπο) ClO 2 (19 ειεθηξόληα ζζέλνπο). 52