ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ 1 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ 1 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 5 ο Εξάμηνο Διδάσκοντες: κος Μπελαβιλας Σπουδαστές: Βασιλάκη Πηνελόπη 04105003 Βερτεούρη Αναστασία 04105060 Έτος σπουδών: 2007-2008

Ιστορική εξέλιξη Η πόλη της Αθήνας αναπτύσσεται στο λεκανοπέδιο της Αττικής, το οποίο σχηματίζεται μεταξύ τεσσάρων ορεινών όγκων: ο Υμηττός, το Αιγάλεω όρος, η Πεντέλη και Πάρνηθα. Το λεκανοπέδιο γενικά δεν είχε ιδιαίτερη βλάστηση. Ο Ελαιώνας, που εκτεινόταν από τον Κεραμεικό μέχρι την Ιερά Οδό και τον Κηφισό, ήταν μια περιοχή που από την αρχαιότητα υπήρξε σημαντικός παράγοντας πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Κάθετα στην Ιερά Οδό και εκβάλλοντας στον όρμο του Παλαιού Φαλήρου, είναι ο Κηφισός ποταμός, ο οποίος σήμερα έχει εκφυλιστεί σε ρέμα και έχει μπαζωθεί σε μεγάλο βαθμό και μετατραπεί σε οδικό άξονα από τους πιο σημαντικούς του λεκανοπεδίου. Το ποτάμι αυτό έκανε το Ελαιώνα εύφορη περιοχή, αλλά οι ελώδεις εκτάσεις του ήταν θεωρούνταν ανθυγιεινές και όταν στα τέλη του 19 ου αιώναέγινεπρότασηναχτιστούνταανάκτορα κοντά στον Κεραμεικό, απορρίφθηκε γι αυτό το λόγο και προτιμήθηκε το Σύνταγμα ως καταλληλότερη περιοχή καθώς αυτό ήταν το υγιεινότερο λόγω των υψωμάτων του βορειοανατολικού τμήματος της τότε Αθήνας και ήδη στις περιοχές της Πλάκας προς την πλατεία Συντάγματος ζούσαν παλιές βυζαντινές αρχοντοοικογένειες και άλλοι πλούσιοι έποικοι. Αυτήηαπόφασηήτανπολύσημαντικήγιατηνπεριοχήκαιγενικάτην διαμόρφωση του πολεοδομικού ιστού της Αθήνας. Ετσι μεταφέρονται τα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα στην ανατολική πλευρά της Αθήνας και στο «επίσημο» κέντρο. Αντίθετα, η άλλη πλευρά του «ιστορικού τριγώνου», η Ομόνοια, η οποία ήταν σε άμεση σχέση με τον σταθμό Λαρίσης και Πελοποννήσου και ήταν ουσιαστικά το ξεκίνημα για την αστική ζωή των κατοίκων της επαρχίας που καταφθάνουν στην Αθήνα εκείνη την εποχή, ορίζει το δυτικό τμήμα της Αθήνας ως περισσότερο υποβαθμισμένο. Αυτό ήταν και η αρχή του σημερινού διαχωρισμού σε δύο τμήματα της Αθήνας ανατολικό και δυτικό, τα οποία ως ένα βαθμό είναι αντίστοιχα των ταξικών και οικονομικών διαφορών εκείνης της εποχής.

Ιστορική εξέλιξη Γενικά η πολεοδομική ανάπτυξη των Αθηνών ακολούθησε την εξής εξέλιξη: Αρχικά οικοδομείται το κέντρο τώρα πια της Αθήνας στην περιοχή κυρίως βόρεια της Ακρόπολης, στην οποία ζούσαν ήδη από την Οθωμανική περίοδο παλιοί Αθηναίοι, Τούρκοι, Αρβανίτες και άλλες μειονότητες. Στα δυτικά είναι ήδη οι χαμηλότερες οικονομικά τάξεις, ενώ κατά μήκος της Ιεράς Οδού έχουμε κάποιες βιοτεχνίες. Με βάση τις πρώτες μελέτες που έγιναν για την νέα πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, όπως τα σχέδια του Κλεάνθη και τον Schaubert, καθώς και αυτά του Leo von Klenze και διαφόρων επιτροπών που συστάθηκαν τότε, οικοδομείται το λεγόμενο «ιστορικό τρίγωνο» και ορισμένες περιοχές γύρω από αυτό. Μέχρι την Μικρασιατική Επανάσταση και την μεγάλη εισροή προσφύγων στην Ελλάδα, γύρω από τον αρχικό πυρήνα γίνονται αποσπασματικές προσθήκες είτε χωρίς αρχικό σχέδιο είτε βασισμένες σε κάποια διατάγματα, πολλές φορές με σκοπό την εξυπηρέτηση συμφερόντων επιχειρηματιών. Το κέντρο επεκτείνεται προς τα βόρεια κυρίως και προς τα βορειοανατολικά, με την δημιουργία της λεωφόρου Αλεξάνδρας και της Πατησίων και την δημιουργία περιοχών όπως οι Αμπελόκηποι και τα Πατήσια. Εκείνη την εποχή έχουμε και την αρχή της βιομηχανοποίησης, κυρίως στα δυτικά στις περιοχές Ψυρρή, Γκάζι και Μεταξουργείο (με ονομασία από τα εργοστάσια της περιοχής), Ρουφ, ηοδός Πειραιώς έως και τον Πειραιά, Σεπόλια, Κολωνός και άλλες. Οι περιοχές αυτές σχηματίζονται σαν χωριά γύρω από το κέντρο, καισυνδέονταιμεαυτόμε οδικούςάξονεςόπωςηιεράοδόςκαιηπειραιώς, και με τους σιδηροδρόμους Αθηνών Πειραιώς και Αθηνών Κηφισιάς. Αυτέςοιπεριοχέςαναπτύσσονται κυρίως μετά τον πόλεμο, κατά την εποχή της μεγάλης αστικοποίησης, και μέχρι σήμερα εξελίσσονται διαμορφώνοντας την σημερινή εικόνα του λεκανοπεδίου, με τις χρήσεις της γης όπως φαίνονται στον χάρτη.

Ιστορική εξέλιξη Περίοδος 1888 1922 Στην περιοχή του σημερινού Αιγάλεω αυτή την εποχή έχουμε μια πρώτη συγκέντρωση μικρής ομάδας πληθυσμού που ζει εκεί και εργάζεται στο λεγόμενο Μπαρουτάδικο, εργοστάσιο της «Ελληνικής Εταιρείας Πυριτιδοποιείου», σύμφωνα με αυστριακό χάρτη του 1888. Το Μπαρουτάδικο βρισκόταν αριστερά από την σημερινή οδό Θηβών και πάνω από την Ιερά Οδό. Μέχρι το 1920 συγκροτούνταν από 38 οικογένειες που εργάζονταν στο εργοστάσιο και κατοικούσαν σε παράγκες απέναντι από αυτό, στην περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου. Στιςαρχέςτηςδεκαετίαςαυτής εγκαταστάθηκε εκεί και μια ομάδα Ασσύριων προσφύγων. Ο Ελαιώνας, με εξαίρεση κάποιες πρώτες βιοτεχνίες όπως κεραμοποιίες επί της Ιεράς Οδού οι οποίες υπάρχουν από το 18 ο ακόμα αιώνα, είναι μια μεγάλη έκταση πρασίνου την οποία διασχίζει ο Κηφισός. Εκτός από την Ιερά Οδό δεν υπάρχουν άλλοι κύριοι οδικοί άξονες με εξαίρεση ένα τμήμα στηθέσητηςσημερινήςθηβών, συνδέοντας την Ιερά Οδό με τον Πειραιά.

Ιστορική εξέλιξη Περίοδος 1922-1928 Το 1922, με την Μικρασιατική καταστροφή, έχουμε την μαζική έλευση των προσφύγων. Προκειμένου να στεγαστούν οι χιλιάδες που κατέφυγαν στην πρωτεύουσα, το 1923 δημιουργήθηκε η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, η οποία αποφασίζει να δώσει ορισμένες περιοχές του λεκανοπεδίου για αυτό το σκοπό, μία από αυτές και στο Μπαρουτάδικο. Κάθε οικογένεια είχε το δικαίωμα να αποκτήσει κατοικία, εκτόςανείχεήδηήανείχεπάρει γεωργικό κλήρο, ενώ κάποιοι προτίμησαν να λάβουν από την επιτροπή οικόπεδα για να τα χτίσουν οι ίδιοι καθώς έτοιμα σπίτια παραδόθηκαν αργότερα κατά την δεκαετία του τριάντα. Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν τότε στο Αιγάλεω, έχτισαν τις κατοικίες τους στην περιοχή γύρω από το σημερινό σταθμό του μετρό. Φαίνεται πως είχε γίνει μια προσπάθεια για πολεοδομική οργάνωση και ρυμοτόμηση από τότε, ειδικά σε αυτό το νέο τμήμα πάνω από την Ιερά Οδό. Σχηματίζονται τακτικά οικοδομικά τετράγωνα τα οποία έρχονται κάθετα σ αυτήν, ενώ όριο στα βορειοανατολικά φαίνεται να υπήρχε στη θέση της σημερινής Δροσίνη, πιθανόν λόγω κάποιας διαφοροποίησης του εδάφους. Τα τετράγωνα αυτά κατατμήθηκαν σε πολλά και μικρά οικόπεδα και πουλήθηκαν στους πρόσφυγες, ώστε να αποκομιστεί το μεγαλύτερο κέρδος γι αυτούς που ισχυρίστηκαν ότι ήταν δικά τους, βασιζόμενοι σε τούρκικα φιρμάνια, και τα εκμεταλλεύτηκαν όσο το δυνατόν περισσότερο. Το 1928 ο πληθυσμός της νέας κοινότητας ανερχόταν στα 2.150 άτομα. Στον Ελαιώνα δεν αλλάζει η κατάσταση που είδαμε στην προηγούμενη χρονικά περίοδο.

Ιστορική εξέλιξη Περίοδος 1928-1937 Σε αυτό το χρονικό διάστημα οι πρόσφυγες συνεχίζουν να εγκαθίστανται στην περιοχή και ο πληθυσμός αυξάνεται, καθιστώντας τις Νέες Κυδωνίες, όπως ονομάστηκαν οι περιοχές εκείνες γύρω από το σταθμό του μετρό λόγω των πολλών οικογενειών προσφύγων από τις Κυδωνίες της Μικράς Ασίας, βασικό πυρήνα του οικισμού του Μπαρουτάδικου. Το 1934, σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων από την εξέλιξη της πόλης, 12 οικισμοί αποσπώνται από τον δήμο Αθηναίων και αυτονομούνται διοικητικά, οι μεγαλύτεροι από αυτούς ως δήμοι, οι μικρότεροι ως κοινότητες. Τότε ιδρύεται η κοινότητα του Αιγάλεω, δυτικάαπότοπολεοδομικόσυγκρότηματηςαθήναςκαι αποτελούνταν από τους συνοικισμούς: α) Κυδωνίες, Πυριτιδοποιείο, Σωτηράκι, κτήμα Αλεξάνδρου Λιούμη, β) Αγία Βαρβάρα, Αγία Ελεούσα, γ) Χαϊδάρι, Δαφνί, Νέα Φωκαία και Σκαραμαγκά. Τον επόμενο χρόνο οι 4 τελευταίοι συνοικισμοί δημιουργούν ανεξάρτητη κοινότητα. Αυτή την αύξηση στον προσφυγικό πληθυσμό αναλαμβάνει να καλύψει τον Ιούλιο του 1937 η Κοινότητα. Παραλαμβάνονται 2.500 περίπου σπίτια, κατασκευασμένα από το κράτος, προορισμένα να στεγάσουν τους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Στο χάρτη φαίνονται αυτές οι περιοχές έξω από τον αρχικό δομημένο με αυτοστέγαση πυρήνα του Αιγάλεω, στα βόρεια μέχρι σχεδόν την παλαιά Καβάλας και στα νότια. Τα σπίτια αυτά, με εξωτερικούς λίθινους τοίχους, χωρίσματα από τούβλο, στέγη από κεραμίδια. Ήταν χτισμένα ανεξάρτητα το ένα από το άλλο ή ανά δύο μαζί και είχαν έκταση 36 τ.μ. Εκείνη την εποχή συχνά σε συστήματα δύο ή τριών τέτοιων σπιτιών ζούσαν μέχρι και πέντε οικογένειες, που μοιράζονταν κάποιες κοινές εξωτερικές εγκαταστάσεις όπως φούρνοι κτλ. Τα σπίτια αυτά δεν τους παραχωρούνταν δωρεάν αλλά έπρεπε να αποπληρώσουν μέσα σε 15 χρόνια το 70% της αξίας τους. Παρόλα αυτά οι πρόσφυγες βοηθήθηκαν πολύ από αυτές τις προσπάθειες οργανωμένης δόμησης. Η τοποθέτηση των νέων αυτών οικιστικών συγκροτημάτων τοποθετείται Όσον αφορά στο οδικό δίκτυο, πολλοί από τους σημερινούς άξονες μεγάλης κυκλοφορίας διαφαίνονται μόνο ως χωματόδρομοι. Η οδός Θηβών ακόμα είναι μόνο ένα ίχνος βόρεια της Ιεράς Οδού, έχουν μόλις αρχίσει τα σχέδια για το μπάζωμα του Κηφισού και την μετατροπή του σε λεωφόρο, ενώ η παλαιά Καβάλας έχει πιο συγκεκριμένη μορφή στο τμήμα της που εφάπτεται του Ελαιώνα, άρα σε αυτό που ήταν πλησιέστερα στον κεντρικό πυρήνα της πρωτεύουσας. Οι μετακινήσεις γίνονται συνήθως με τα πόδια, και από το 1934 λειτουργεί και γραμμή λεωφορείου που συνέδεε το Μπαρουτάδικο με το κέντρο της Αθήνας. Ο Ελαιώνας εκείνη την εποχή είναι ακόμα μιαπεριοχή εκτός σχεδίου πόλεως, με ελάχιστα δείγματα βιοτεχνίας.

Ιστορική εξέλιξη Εδώ βλέπουμε παραδείγματα της οργανωμένης δόμησης των προσφυγικών του 28 με 37.

Ιστορική εξέλιξη Περίοδος 1950-1960 Από το 1937 μέχρι και το τέλος του 2 ου παγκοσμίου πολέμου δεν έχουμε ιδιαίτερη ανάπτυξη και αλλαγές στην περιοχή αλλά και γενικά στην πρωτεύουσα, λόγω τωνπολύδύσκολωνσυνθηκώνπουεπικράτησαντότε. Σταχρόνιαμετάτον πόλεμο όμως, παρατηρείταιμιαμεγάληανάπτυξηστηνπεριοχήηοποίαείναι άμεσο επακόλουθο της οικονομικής εξέλιξης και του κύματος της εσωτερικής μετανάστευσης που κατέκλυσε την Αθήνα. Ηεύρεσηεργασίαςήτανκάτιπου φαινόταν εφικτό μόνο στην πρωτεύουσα με τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα και με τον τριτογενή τομέα, καθώς η μεταπολεμική επαρχία δεν μπορούσε πια να συντηρήσει τους κατοίκους της. Οι ανάγκες για στέγαση είναι μεγάλες και έτσι γίνονται πολλές επεκτάσεις στην πρωτεύουσα, συχνά εκτός σχεδίου, όπως και στα δυτικά προς τους πρόποδες του Αιγάλεω όρους. Κυρίαρχο υλικό της εποχής αυτής είναι το μπετόν, το οποίο χρησιμοποιείται ευρύτατα στην κατασκευή πολυκατοικιών. Όμως στη περιοχή του Αιγάλεω, δεν έχουμε ακόμα γειτονιές με μεγάλο συντελεστή δόμησης. Ο κόσμος που κατοικούσε εκεί ήταν σχετικά χαμηλού εισοδήματος και εργαζόταν σε κοντινά εργοστάσια ή στο κέντρο. Εφόσον η περιοχή αυτή δεν είχε κορεστεί και ο κόσμος που ερχόταν έχτιζε μόνοςτουένασπίτιγιαναζήσει(λαϊκή αυτοστέγαση) δεν υπήρξε η πρόθεση από εργολάβους να χτίσουν πολυκατοικίες. Αυθαίρετηδόμησηστηνπόλητου Αιγάλεω έχουμε κυρίως όταν ο ιδιοκτήτης χτίζει πάνω από ήδη υπάρχον κτίριο, συνήθως μονώροφο, επιπλέον ορόφους που δεν προβλέπονται από τους όρους ιδιοκτησίας, το λεγόμενο πανωσήκωμα. Έτσι δεν υπάρχει αντιπαροχή, σε αντίθεσημεάλλεςπεριοχέςτουλεκανοπεδίουπουγίνεταιβασικόςτρόπος δημιουργίας νέων κατοικιών. Αυτό που συμβαίνει στο Αιγάλεω συνήθως είναι να γκρεμίζονται τα παλιά πέτρινα προσφυγικά της δεκαετίας του τριάντα και στη θέση τους ο ιδιοκτήτης να χτίζει ένα χαμηλό κτίριο δύο ή τριών ορόφων το πολύ, διατηρών έτσι το συντελεστή δόμησης στο 0,8 1,2, ενώ ο προβλεπόμενος ήταν 1,6. Έτσι και σήμερα έχουμε μια αίσθηση γειτονιάς στο Αιγάλεω, ακόμα και στις πιο κεντρικές περιοχές, κάτι που εντείνεται από την φύτευση σε όλους σχεδόν τους δρόμους της πόλης και την χαμηλή σχετικά κίνηση τις περισσότερες οδούς. Οι διάφορες προσθήκες που έγιναν στο Αιγάλεω την δεκαετία του 50 φαίνονται στο χάρτη χρονολογημένες. Το Μπαρουτάδικο εκείνη την περίοδο σταματά την λειτουργία του. Η βιοτεχνία και η βιομηχανία όμως εμφανίζει μεγάλη ανάπτυξη στις δυτικές περιοχές του λεκανοπεδίου και στον Πειραιά. Στο Αιγάλεω και κυρίως στον Ελαιώνα η κατάσταση διαμορφώνεται ως εξής: υπάρχει συγκέντρωση βιοτεχνιών παράλληλα με τον άξονα της Ιεράς Οδού, ενώ η υπόλοιπη περιοχή αποτελείται από περιβόλια και υποστατικά, όπου αυθαίρετα οι ιδιοκτήτες τους έχουν χτίσει αραιά τις κατοικίες τους. Το Αιγάλεω έχει αρχίσει πια να είναι ένας ανεπτυγμένος δήμος, και η σύνδεση του με άλλους δήμους της Αττικής γίνεται, εκτός από την προϋπάρχουσα Ιερά οδό, με την Θηβών, η οποία πια έχει επεκταθεί και βόρεια ως κύριος οδικός άξονας, την Κηφισού, οπού τα έργα για το κλείσιμο της συνεχίζονται, και την Καβάλας.

Ιστορική εξέλιξη Περίοδος 1960-1970 Ηδεκαετίατου 60 μπορεί να χαρακτηριστεί και ως συνέχεια της εξέλιξης που έχουμε κατά την προηγούμενη δεκαετία. Η εσωτερική μετανάστευση συνεχίζεται και εντείνεται αυτά τα χρόνια, συγκεντρώνοντας και στο Αιγάλεω ανθρώπους από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Η δόμηση και αυτή διατηρεί τον χαρακτήρα της προηγούμενης περιόδου, με ανθρώπους από την επαρχία που πουλάνε τη γη τους στις πατρίδες τους για να αγοράσουν ένα οικόπεδο στο Αιγάλεω και να χτίσουν το δικό τους σπίτι. Έχουμε δηλαδή και αυτή τη δεκαετία επεκτάσεις στο σχέδιο πόλεως, που σημειώνονται στο χάρτη συμπληρώνοντας τα κενά του πολεοδομικού ιστού όπως αυτός διαμορφώνεται μέχρι τότε. Τοκράτοςσεμιαπροσπάθειαναστεγάσειτονμεγάλοαριθμό εσωτερικών μεταναστών εργατών της πρωτεύουσας, χτίζει σε πολλές περιοχές της Αθήνας εργατικές πολυκατοικίες. Στο Αιγάλεω συναντάμε τέτοια κτίρια στις οδούς Αττάλειας, Κερασούντος και Θεσσαλονίκης, τα οποία δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο από 1957 έως το 1966. ΟΕλαιώναςαποκτά ένα πιο εντατικοποιημένο αλλά άναρχο (λόγω αυθαιρεσιών) βιομηχανικό χαρακτήρα, καθώς φτιάχνονται σαπωνοποιεία και χαρτοποιεία, εργοστάσια κατεργασίας δέρματος, εργοστάσια πλαστικών και χημικών και αποθήκες. Έτσι σιγά σιγά η περιοχή χάνει την ιδιότητα της ως πνεύμονας πρασίνου της Αττικής και μετατρέπεται σε μια συγκέντρωση ενοχλητικών οικονομικών δραστηριοτήτων πολύ κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Αυτήηεξέλιξηείχε τους λόγους της πιθανώς στο γεγονός ότι η περιοχή του Ελαιώνα, όντας εκτός σχεδίουκαιλόγωτουπρασίνουδεν είχε οικοδομηθεί αρχικά. Όμως η πλεονεκτική του θέση κοντά στο κέντρο της Αθήνας και η άμεση σύνδεση που έχει μέσω σημαντικών οδικών αρτηριών με το λιμάνι του Πειραιά, ήταν «κατάλληλη» για την εγκατάσταση βιομηχανικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων υπερτοπικού χαρακτήρα. Από τη μορφή που αποκτά το οδικό δίκτυο, φαίνεται αρκετά το πώς αναπτύχθηκε το Αιγάλεω: για παράδειγμα στην περιοχή ανάμεσα στη παλαιά Καβάλας και στην μεταγενέστερη λεωφόρο Αθηνών, τόσο στην πόλη του Αιγάλεω όσο και στην περιοχή του Ελαιώνα, φαίνεται πως οι μικρότερης σημασίας δρόμοι συναντούν την Καβάλας, σχηματίζοντας οικοδομικά τετράγωνα ακαθόριστου σχήματος.

Ιστορική εξέλιξη Δημιουργία της λεωφόρου Αθηνών: ένας μεγάλος κύριος οδικός άξονας ο οποίος δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει όλο το λεκανοπέδιο και το διασχίζει. Επέκτεινε μ αυτόν τον τρόπο τα όρια Αιγάλεω προς βορρά, αντικαθιστώντας το προηγούμενο όριο της παλαιάς Καβάλας, ένα τμήμα του οποίου η διάταξη των δρόμων δεν αποτελεί λογική συνέχεια με το τμήμα ακριβώς κάτω από την παλαιά Καβάλας, άλλα περισσότερο μοιάζει με συνέχεια των δρόμων που έρχονται από το Περιστέρι και συναντούν την λεωφόρο Αθηνών. Αυτό φαίνεται στο σκίτσο που παρατίθεται: τα διαφορετικά συστήματα διαμόρφωσης του οδικού δικτύου και των οικοδομικών τετραγώνων του Περιστερίου και του Αιγάλεω συναντώνται εκεί, ώστε η λεωφόρος Αθηνών να φαίνεται σαν να διαμορφώθηκε σαν ένα όριο ανάμεσα στους δύο δήμους.

Αιγάλεω χρήσεις γης ισογείου ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000

Αιγάλεω χρήσεις γης ορόφου ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000

Αιγάλεω χρήσεις γης Παρατηρούμε πως γύρω από την Ιερά Οδό και σε βάθος δύο τετραγώνων εκατέρωθέν της κυριαρχεί το εμπόριο τοπικής σημασίας, καθώς και γύρω από τις οδούς Δημαρχείου και Πλαστήρα. Τα υφιστάμενα καταστήματα κατά μήκος της εξυπηρετούν τους κατοίκους του Αιγάλεω που είναι κυρίως χαμηλού εισοδήματος άτομα, αλλά καθώς απομακρυνόμαστε από το κέντρο του Δήμου και προχωράμε προς την λεωφόρο Κηφισού το Εμπόριο αποκτά υπερτοπική σημασία. Επίσης στα τετράγωνα γύρω από την πλατεία Εσταυρωμένου έχουν αρχίσει να δημιουργούνται καταστήματα υπερτοπικής σημασίας και να αναπτύσσεται μια καινούρια αγορά, η οποία προσελκύει άτομα και από άλλες περιοχές της Αθήνας. Το γεγονός αυτό πιθανότατα οφείλεται στην διάνοιξη του καινούριου σταθμού της μπλε γραμμής του μετρό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κτίριο του εμπορικού καταστήματος Hondos, που έχει υπερτοπικο χαρακτήρα και μεγάλο ύψος, και τοποθετήθηκε στο εσωτερικό της γειτονιάς (στην οδό Σμύρνης) και όχι πάνω στην ιερά οδό ή προς τις κεντρικές πλατείες. Γύρω από την πλατεία της εκκλησίας έχουμε κάποια κτίρια αναψυχής και εστίασης, καφετέριες κυρίως αλλά και ψησταριές, τα οποία έχουν προεκταθεί με κάποιες ελαφρές ημιυπαίθριες κατασκευές και στην απέναντι πλευρά του δρόμων, πάνω στην ίδια την πλατεία παράνομα. Το Αιγάλεω έχει τις απαραίτητες δημόσιες υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση των κατοίκων του. Ιδιωτικές υπηρεσίες και γραφεία υπάρχουν σε όροφο διάσπαρτα μέσα στο κέντρο αλλά με μια μεγαλύτερη συγκέντρωση κοντά στην Ιερά οδό. Γενικά παρατηρείται το φαινόμενο στο ισόγειο να υπάρχει κάποιο κατάστημα, το οποίο είναι καλοδιατηρημένο. Ενώ στον όροφο συναντάμε κατοικίες πιο συχνά ή γραφεία, τα οποία δεν είναι τόσο προσεγμένα στην εμφάνισή τους. Αυτό είναι περισσότερο σύνηθες στα κτίρια δεκαετίας 50 70 και πιο κοντά στην Ιερά Οδό. Καθώς προχωράμε προς τα μέσα, βόρεια αλλά και νότια της Ιεράς Οδού, συναντούμε εκτεταμένες περιοχές αμιγούς κατοικίας. Συχνό φαινόμενο είναι η ύπαρξη κάποιου καταστήματος στις γωνίες των τετραγώνων στο ισόγειο.

Ελαιώνας Χρήσεις γης Στον Ελαιώνα οι χρήσεις γης όπως θα περίμενε κανείς είναι κυρίως σχετικές με την παραγωγή: βιομηχανία, συνεργεία, αποθήκες, μεταφορές, βιοτεχνία. Παρόλα αυτά συναντάμε μεγάλη ποικιλία χρήσεων χωρίς κάποια συνοχή, κάτι που συμβαίνει λόγω της ανυπαρξίας σχεδίου πόλεως. Έτσι συναντάμε τυχαία στον χώρο ου Ελαιώνα εμπόριο υπερτοπικό, κατοικίες, εγκαταστάσεις διοίκησης, προχειροφτιαγμένες αποθήκες και εργαστήρια και άλλα. Όλα αυτά τα συναντάμε διάσπαρτα και σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους,σε οικόπεδα μεγάλου μεγέθους που έχουν ακανόνιστο σχήμα και φαίνονται ότι προήλθαν από τις διαφορετικές αυθαίρετες ιδιοκτησίες που συνυπήρχαν εκεί από τη δεκαετία του 50. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο πιο οργανωμένες συνοικίες στα δεξιά της Μαρκόνι, που διαμορφώνονται γύρω από κάποιους πεζόδρομους φυτεμένους με υποτυπώδη υποδομή. Παρατηρούμε ότι κατά μήκος της Ιεράς Οδού και της λεωφόρου Αθηνών έχουμε μια μεγαλύτερη συγκέντρωση δραστηριοτήτων υπερτοπικού εμπορίου, κυρίως αντιπροσωπείες αυτοκινήτων και καταστήματα επίπλων. Στο εσωτερικό του Ελαιώνα έχουμε πολλά συνεργεία και αποθήκες, και κάποιες βιομηχανίες, όπως η χαρτοποιία Θράκης, ηάργοςα.ε., η κλωστοϋφαντουργία Μουζάκης κ.α. Αν και φαίνεται να υπάρχουν πολλά αδόμητα οικόπεδα, σχέδον πάντα αυτά είναι ιδιωτικές ιδιοκτησίες που είτε χρησιμοποιούνται ως μάντρες υλικών ή ως πάρκινγκ αυτοκινήτων και λεωφορείων.

Ελαιώνας Παρόλο που στον Ελαιώνα η πρώτη εντύπωση που αποκομίζει κανείς είναι αυτή της βιομηχανικής ζώνης, περιοχές που έχουμε μεγαλύτερη σχέση με κύριους οδικούς άξονες και σύνδεση με το κέντρο συναντάμε και άλλες χρήσεις όπως ένας πολιτιστικός χώρος του δήμου Αιγάλεω, κτίρια του δήμου Αθηναίων στην Ιερά Οδό, ενώ στη λεωφόρο Αθηνών κατασκευάστηκε το νέο χρηματιστήριο.

Αιγάλεω Ύψη κτιρίων ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000

Αιγάλεω Ύψη κτιρίων Γενικά, τα ύψη των κτιρίων στο Αιγάλεω δεν είναι πολύ μεγάλα αλλά κυμαίνονται κυρίως μεταξύ 2 και 3 ορόφων. Διατηρήθηκε μέχρι στιγμής ένας χαρακτήρας γειτονιάς σε όλη την έκταση του δήμου με την τήρηση χαμηλού συντελεστή δόμησης από 0,8 έως 1,2. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια με την επικείμενη δημιουργία του μετρό και τελικά την πραγματοποίηση του, διακρίνουμε την κατασκευή πολύ υψηλών κτιρίων ανάμεσα στα ήδη υπάρχοντα χαμηλά. Αυτή η επιταχυνόμενη οικοδομική δραστηριότητα προωθείται από την αντιπαροχή. Παρατηρούμε ότι κατά μήκος της Ιεράς Οδού έχουμε πολλά ισόγεια κτίρια ενώ θα περίμενε κανείς σε αυτή τη θέση να βρίσκονται τα πιο ψηλά κτίρια. Ανεξάρτητα με το αν οι ιδιοκτήτες τους τα νοικιάζουν ή όχι, τις περισσότερες φορές πρόκειται για καταστήματα τοπικού χαρακτήρα, που εξασφαλίζει σε αυτούς κάποιο εισόδημα. Έτσι γίνεται κατανοητό πως είναι περισσότερο συμφέρον να διατηρούν αυτό το κατάστημα σε λειτουργία παρά να το δίνουν σε κάποιο εργολάβο για αντιπαροχή. Υπάρχουν πολλά διώροφα ή τριώροφα κτίρια, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Τα περισσότερα από αυτά προέκυψαν τη δεκαετία του 70 και του 80 με δύο τρόπους. Πρώτον, οι ιδιοκτήτες των οικοπέδων που είχαν ένα ήδη κτισμένο σπίτι το γκρέμιζαν για να κατασκευάσουν στην θέση του ένα καινούριο. Αλλά πιο συχνά οι κάτοικοι που είχαν ένα μονώροφο σπίτι, έχτιζαν πάνω από αυτό δεύτεροκαιτρίτοόροφοπαράνομα, ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση κάθε φορά (πανωσήκωμα). Αυτό το φαινόμενο είναι πολύ έντονο στα προσφυγικά κάτω από την ιερά οδό.

Ελαιώνας Ύψη κτιρίων Ο Ελαιώνας χαρακτηρίζεται από κτίρια κυρίως διώροφα και μονώροφα. Διώροφα συνήθως είναι τα βιομηχανικά και τα εμπορικά κτίρια, ενώ μονώροφα είναι οι αποθήκες και τα συνεργεία. Αυτό συμβαίνει επειδή η κατασκευή τους είναι συνήθως πιο γρήγορη και πρόχειρη, που σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυνατότητα να υψωθεί το κτίριο ψηλότερα από ένα όροφο. Άλλοι λόγοι που κυριαρχούν οι χαμηλότερες κατασκευές είναι ίσως το ότι οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τις χρήσεις αυτών των κτισμάτωναπαιτούνάμεσησχέσημετοέδαφος, αλλά και ότι υπάρχουν μεγάλα οικόπεδα τα οποία έχουν τον απαραίτητο χώρο για να χτιστούν όλοι οι βοηθητικοί χώροι που απαιτούνται. Πολύ λιγότερα αναλογικά είναι τα ψηλότερα κτίρια που είναι διάσπαρτα στο χώρο. Οι χρήσεις ισογείου σε σχέση με τις χρήσεις ορόφων δεν διαφέρουν με ελάχιστες εξαιρέσεις, καθώς τα κτίρια χτίζονται για να στεγάσουν μια συγκεκριμένη λειτουργία, και όχι για να μπορούν να ανταποκριθούν σε διαφορετικές ανάγκες. Έτσι όροφος και ισόγειο ανήκουν στην ίδια εταιρεία και χαρακτηρίζονται από τις ίδιες χρήσεις.

Ελαιώνας Στα δεξιά βλέπουμε μερικά από τα χαμηλά σπίτια της γειτονιάς επί της Μαρκόνι, από κάτω οι «παράγκες» - συνεργεία και δεξιά τα ψηλά κτίρια της λεωφόρου Αθηνών.

Αιγάλεω Καταστάσεις κτιρίων ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000

Αιγάλεω Παλαιότητες κτιρίων ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000

Αιγάλεω Παλαιότητα και κατάσταση κτιρίων Η κατάσταση των κτιρίων στο Αιγάλεω θα μπορούσε σε γενικές γραμμές να χαρακτηρισθεί καλή. Έχουμε και αρκετές περιπτώσεις που είναι μέτριες. Φαίνεται δηλαδή ότι οι κάτοικοί του έχουν την διάθεση αλλά και την οικονομική δυνατότητα να συντηρούν τις κατοικίες τους αλλά και οι έχοντες κάποιο κατάστημα, το περιποιούνται προκειμένου να προσελκύσουν κόσμο. Υπάρχουν βέβαια και κάποια εγκαταλελειμμένα κατά βάση παλιά προσφυγικά. Ως προς την παλαιότητα τα περισσότερα κτίρια είναι της περιόδου 50 με 85. λίγα έχουν μείνει που να χρονολογούνται από το 20 έως το 50. Σε πολλά από αυτά έχει προστεθεί, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ένας ή δύο όροφοι από πάνω. Αρκετά κτίρια είναι καινούρια, τα οποία έχουν κατά κανόνα και μεγαλύτερο ύψος (αντιπαροχή). Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις κτιρίων υπό ανέγερση κυρίως γύρω από το μετρό, ενώ προβλέπεται να χτιστούν πιο πολλά στο μέλλον.

Ελαιώνας Παλαιότητα κτιρίων Με μια γρήγορη ματιά στο χάρτη, διαπιστώνουμε ότι τα περισσότερα κτίρια είναι μεταπολεμικά και κυρίως των δύο τελευταίων δεκαετιών. Αυτό είναι αρκετά αντιπροσωπευτικό της ανάπτυξης του Ελαιώνα, ειδικά αν παρατηρήσουμε αυτό το χάρτη σε σχέση με τον χάρτη χρήσεων του Ελαιώνα: τα βιομηχανικά κτίρια είναι κυρίως της περιόδου 1950 1985, ενώ αποθήκες και εμπορικά κτίρια ανήκουν στην τελευταία περίοδο 1985 ως σήμερα. Υπάρχουν όμως και κάποια εναπομείναντα κτίρια της περιόδου 1920 1950. Αυτά είναι είτε κατοικίες, από τις πρώτες που έγιναν στην περιοχή αυθαίρετα, ίσως για εργάτες της περιοχής, είτε απομεινάρια των παλιών κεραμοποιείων και καμινιών της περιοχής, όπως αυτών κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Φαίνεται πάλι από το χάρτη ότι τα νεότερα κτίρια συγκεντρώνονται κοντά στις κυριότερες οδικές αρτηρίες (Ιερά Οδός, λεωφόρος Αθηνών), ενώ προς το εσωτερικό τα κτίρια είναι παλιότερα.

Ελαιώνας Τα τελευταία χρόνια στον Ελαιώνα αρχίζουν και εγκαθίστανται νέες λειτουργίες ασύμβατες με τον χαρακτήρα που είχε διαμορφωθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια, όπως μεγάλα συγκροτήματα γραφείων και διάφορες υπηρεσίες, κυρίως προς την λεωφόρο Αθηνών. Όμως από ονόματα χαρακτηριστικά των τόπων, όπως τα παλιατζίδικα, πουβλέπουμεσεαυτήτηστάσηλεωφορείου, φαίνεται ακόμα πως ήταν οι παλιότερες λειτουργίες που σιγά σιγά αντικαθιστούνται.

Ιστορική εξέλιξη Κατάσταση κτιρίων Τα περισσότερα κτίρια, αν εξαιρέσει κανείς αυτά που βρίσκονται στις κεντρικές οδούς και συνήθως είναι πιο προσεγμένα, δεν βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Πολύ συχνά συναντάμε στον Ελαιώνα παραπήγματα, φτιαγμένα από λαμαρίνες που δεν έχουν καμιά υποδομή και πολύ συχνά δεν πληρούν ούτε τις προδιαγραφές ασφάλειας. Αυτές οι κατασκευές είναι συνήθως ημιυπαίθρια συνεργεία και αποθήκες. Ο Ελαιώνας γενικά δίνει την αίσθηση της παραμέλησης, κάτι στο οποίο συμβάλλει και η κατάσταση που εμφανίζουν οι δρόμοι και οι ελεύθεροι χώροι. Η εγκατάλειψη και ο χαρακτήρας της περιοχής, που πια δεν έχει καθόλου πράσινο, καταλήγει να είναι μια βιομηχανική περιοχή και μάλιστα λιγότερο από 5 χιλιόμετρα κοντά στο κέντρο της Αθήνας. Το μετρό που έφτασε στην περιοχή του Ελαιώνα φαίνεται να είναι μια προσπάθεια είτε αναβάθμισης της περιοχής, είτε να εξυπηρετήσει συμφέροντα οικονομικής φύσεως που αποσκοπούν στην εκμετάλλευση του Ελαιώνα. Αυτό όμως είναι κάτι που μπορεί να επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση της περιοχής αλλά και των γύρω δήμων. Έτσι τελικά ο Ελαιώνας κινδυνεύει να μετατραπεί από πνεύμονας πρασίνου για την Αθήνα σε σημαντικό παράγοντα υποβάθμισης της ποιότητας του περιβάλλοντος του λεκανοπεδίου.

Ελαιώνας Καταστάσεις δρόμων και κτιρίων στον Ελαιώνα που φανερώνουν την γενική παραμέληση της περιοχής. Στον αντίποδα, τα νέα έργα, όπως το μετρό που επεκτάθηκε μέχρι την περιοχή αυτή, που έχουν σκοπό να αναβαθμίσουν τον Ελαιώνα και να κατευθύνουν την ανάπτυξη του ώστε να παραλάβει περισσότερες λειτουργίες σχετικές με τον τριτογενή τομέα, δυστυχώς χωρίς να λαμβάνεται υπ όψιν το περιβάλλον και η αντίστοιχη ραγδαία υποβάθμισή του.

Αδόμητος χώρος

Αδόμητος χώρος Εικόνα 1 Το Αιγάλεω περικλείεται από τη λεωφόρο Θηβών, την Αθηνών, την λεωφόρο Κηφισού και την Πέτρου Ράλλη. Ο Ελαιώνας διασχίζεται από την Αγ. Άννης- Μαρκόνι. Οι δύο αυτές περιοχές ενώνονται μέσω της Ιεράς Οδού, η οποία ξεκινά από το κέντρο και εξυπηρετεί πολλές περιοχές κυκλοφοριακά. Κύρια οδός είναι η Κηφισού ενώ οι Θηβών, Αθηνών και Ιερά Οδός είναι πιο δευτερεύουσες. Η Δημαρχείου, η οποίακάτωαπότηνιεράοδόμετονομάζεται σε Παπαναστασίου και η Πλαστήρα που μετονομάζεται αντίστοιχα σε Σαράφη. Από πλευράς χώρων πρασίνου, έχουμε έναν μεγάλο χώρο υπερτοπικής σημασίας, το άλσος Αιγάλεω. Γενικότερα, στον υπόλοιπο δήμο δεν έχουμε τόσο εκτεταμένους τέτοιους χώρους αλλά συχνά, σε σχέση με άλλες περιοχές της Αθήνας (κυρίως της δυτικής) έχει αρκετές περιοχές διαμορφωμένες με πράσινο, όπως πλατείες, μικρά πάρκα. Έτσι, σχηματίζονται διάφορες μικρές περιοχές εκτόνωσης που προσελκύουν σε κάποιο βαθμό τους κατοίκους. Τέτοια παραδείγματα διακρίνουμε στις εργατικές κατοικίες στην Κερασούντος (εικόνα 1) και στην οργανωμένη δόμηση των προσφυγικών κάτω από την Ιερά Οδό (εικόνα 2). Στην περίπτωση αυτή έχει δημιουργηθεί πεζόδρομος ανάμεσα στις πρώην μονοκατοικίες που συνδυάζονται με την πλατεία Κοτζιά. Σε αντίθεση στον ελαιώνα δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου πράσινο παρά μόνο μια εντελως άναρχη και εκτός σχεδίου δόμηση με κάποια φύτευση κατά μήκος της Ιεράς Οδού που πυκνώνει προς τον Βοτανικό. Δεν υπάρχει παντελής έλλειψη υποδομής. Υπάρχουν κατάλληλες διαμορφώσεις σε πολλούς χώρους πρασίνου για στάση. Επίσης ο νυχτερινός φωτισμός έχει αρχίσει τώρα να διαμορφώνεται πιο σωστά. Τα πεζοδρόμια δεν είναι τόσο στενά ενώ υπάρχουν πολλοί πεζόδρομοι με κάποιο πράσινο, όπως και κατά μήκος των δρόμων. Τα ύψη των κτιρίων σε σχέση με τα πλάτη των δρόμων διαθέτουν καλές σχετικά αναλογίες για τον αερισμό και φωτισμό. Ωστόσο με το πανωσήκωμα στα προσφυγικά αλλά κυρίως με την δόμηση με αντιπαροχή σήμερα αυτό έχει αρχίσει να αναιρείται. Στον Ελαιώνα δεν παρατηρούμε κανένα είδος υποδομής. Σε μερικά σημεία έχουμε μεγάλους αδόμητους χώρους, οι οποίοι χρησιμοποιούνται είτε ως χώρος στάθμευσης των οχημάτων εταιρειών μεταφορών είτα καταλαμβάνονται από καταυλισμούς τσιγγάνων. Εικόνα 2 Ε ι

Βιβλιογραφία ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΙΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, Ι. Τραυλού, Γ έκδοση, Αθήνα2005, ΕκδόσειςΚαπων ΑΘΗΝΑ1830 2000, ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ, Γ.Μ.Σαρηγιάννη, Αθήνα2000, εκδόσειςσυμμετρία ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Κ. Γεράρδη, Μ. Μαντούβαλου, Μ. Μαυρίδου, Γ. Πολύζος, Γ.Μ.Σαρηγιάννης, Αθήνα 2000, εκδόσεις Συμμετρία www.ypexode.gr Από τις Νέες Κυδωνίες στο Δήμο Αιγάλεω, Ησυγκρότηση μιας πόλης στον 20 ο αιώνα, Ευγενία Μπούρνοβα Εκδόσεις Πλέθρον