Άστο εσύ, δεν κάνει στην κατάστασή σου! Ο ηλικιωμένος κύριος παίρνει το καρότσι του σουπερμάρκετ από τα χέρια της κόρης του που περπατάει δίπλα του. Η κοπέλα γελάει. Αμάν βρε μπαμπά, έγκυος είμαι όχι άρρωστη, μπορώ να σπρώξω ένα καρότσι! Αφού δεν είσαι άρρωστη μαμά, γιατί παίρνεις τόσα φάρμακα;;; ρωτά απορημένος ο μπόμπιρας δίπλα της. Τα είδα στον πάγκο της κουζίνας. Εεεε, για το μωρό φυσικά κομπιάζει η μαμά του. Άρα είναι το μωρό άρρωστο;;; Του Γεώργιου Κ. Μιχαλόπουλου* Η παραδοσιακή άποψη για την εγκυμοσύνη στη χώρα μας είναι ότι πρόκειται για μια κατάσταση τόσο ιδιαίτερη που φτάνει σχεδόν στα όρια της ασθένειας. Μη σηκώνεις βάρη, μην κουράζεσαι, μην τρως αυτό, μην κάνεις εκείνο. Και φυσικά πάρε φάρμακα. Πολλά φάρμακα. Για να δέσει το μωρό, να μην αποβάλεις, να μην αδυνατίσουν τα κόκκαλά σου και πέσουν τα δόντια σου, να μην πάθεις αναιμία. Και να ο σίδηρος, να το ασβέστιο, το φυλλικό οξύ, η προγεστερόνη, το μαγνήσιο. Ως γνωστό, η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία συνεπώς η προσέγγιση αυτή ακούγεται λογική. Έχει όμως τελικά επιστημονική βάση; 1/6
Σίδηρος Ο σίδηρος παίζει κεντρικό ρόλο στην παραγωγή αιμοσφαιρίνης και την πρόληψη της αναιμίας. Οι ημερήσιες ανάγκες σε σίδηρο αυξάνουν από τα 18 στα 27mg κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αντικατοπτρίζοντας την αύξηση του όγκου του αίματος της μητέρας. Αυτό συνεπάγεται την ανάγκη και μιας αντίστοιχης αύξησης της διατροφικής του πρόσληψης. Η συνήθης τακτική, η οποία μάλιστα υποστηρίζεται και από οργανισμούς όπως το αμερικανικό CDC (Centers for Disease Control and Prevention), είναι η χορήγηση συμπληρωμάτων σιδήρου σε όλες τις εγκύους. Αυτό επιτυγχάνει το επιθυμητό αποτέλεσμα με τον ευκολότερο τρόπο, είτε η λήψη με τη διατροφή είναι ανεπαρκής είτε όχι. Εντούτοις, η λήψη σιδήρου στην πλειοψηφία των εγκύων συνοδεύεται από μια σειρά παρενεργειών από το γαστρεντερικό όπως μόνιμη δυσπεψία, τάση για έμετο, πόνο στο στομάχι και έντονη δυσκοιλιότητα. Οι παρενέργειες αυτές συχνά επιδεινώνονται σταδιακά καθιστώντας την αγωγή ιδιαίτερα δυσάρεστη. H εναλλακτική προσέγγιση στο θέμα είναι η προσαρμογή της διατροφής κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ανάγκη για λήψη συμπληρωμάτων. Τροφές πλούσιες σε σίδηρο, όπως άπαχο κόκκινο κρέας, γαλοπούλα, όσπρια καθώς και δημητριακά ενισχυμένα σε σίδηρο είναι ικανές να παρέχουν ποσότητες που είναι πολύ κοντά στον ημερήσιο στόχο των 27mg. Η επιλογή τους δε σημαίνει απαραίτητα μεγάλες αλλαγές στη διατροφή ή αύξηση των μερίδων. Αποτελεί απλά μια ευκαιρία για αναθεώρηση της δίαιτας προς το πιο ισορροπημένο, με προσεκτικότερη και καλύτερη επιλογή τροφών. Στόχος είναι να διατηρηθεί η πληρότητα των αποθηκών σιδήρου του οργανισμού ώστε να προληφθεί ή τουλάχιστον να καθυστερήσει όσο το δυνατό περισσότερο η εμφάνιση αναιμίας. Αυτό δεν εξασφαλίζει απαραίτητα την ολοκληρωτική αποφυγή λήψης συμπληρωμάτων σιδήρου, κατά κανόνα όμως περιορίζει τη χρήση τους σε ένα συγκριτικά περιορισμένο χρονικό διάστημα προς το τέλος της εγκυμοσύνης. Με τη σειρά του αυτό συνεπάγεται περιορισμό και της διάρκειας και έντασης των παρενεργειών της σιδηροθεραπείας. Ασβέστιο 2/6
Ο οργανισμός της μητέρας παρέχει σταθερά επαρκές ασβέστιο προς το αναπτυσσόμενο έμβρυο αντλώντας από τα οστά της ανεξάρτητα από την ημερήσια ποσότητα που λαμβάνεται με τη διατροφή. Ελλιπής λήψη ασβεστίου από την τροφή μπορεί να προκαλέσει οστεοπενία στη μητέρα, αδυνάτισμα δηλαδή των οστών της, και αυτή είναι η δικαιολογία για τη χορήγηση συμπληρωμάτων κατά την κύηση. Πόσο ασβέστιο χρειάζεται να όμως λαμβάνει μια έγκυος; Στις περισσότερες χώρες της Δύσης η συνιστώμενη δόση κατά την κύηση και το θηλασμό είναι 1100-1200 mg ημερησίως. Αυτό μεταφράζεται σε 4 ποτήρια γάλα ή 3 κεσεδάκια γιαούρτι ή 100 γραμμάρια τυρί, το οποίο είναι αρκετά εύκολος στόχος για μια γυναίκα που της αρέσουν τα γαλακτοκομικά. Και στην αντίθετη περίπτωση όμως υπάρχουν και άλλες τροφές που είναι πλούσιες σε ασβέστιο, για παράδειγμα ένα φλιτζάνι μπρόκολο ή μισό φλιτζάνι αμύγδαλα περιέχουν όσο ασβέστιο έχει μισό κεσεδάκι γιαούρτι. Συνεπώς, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων η λήψη φαρμακευτικών συμπληρωμάτων ασβεστίου στην εγκυμοσύνη είναι περιττή και μπορεί να είναι ακόμα και επιβλαβής (π.χ. υπερβολική λήψη σχετίζεται με σχηματισμό λίθων στους νεφρούς, δυσκοιλιότητα και άλλες παρενέργειες). 3/6
Φυλλικό οξύ Η λήψη φυλλικού οξέος κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει στην καλύτερη ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του εμβρύου και την πρόληψη συγγενών ανωμαλιών όπως η δισχιδής ράχη. Γι'αυτό και η καθημερινή λήψη συμπληρώματος συνιστάται ήδη από τη στιγμή που αρχίζουν οι προσπάθειες σύλληψης έως και την ολοκλήρωση του πρώτου τριμήνου της κύησης. Παρόλα αυτά πολλές γυναίκες συνεχίζουν να παίρνουν το φάρμακο ακόμα και μετά τις 12 εβδομάδες, όταν πια η ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του εμβρύου έχει ολοκληρωθεί. Αυτό δεν είναι αναγκαίο και απλώς προσθέτει ένα ακόμα χάπι στον κατάλογο. Οι καθημερινές ανάγκες σε φυλλικό οξύ καλύπτονται εύκολα με τη διατροφή, ειδικά με την κατανάλωση λαχανικών και οσπρίων, συνεπώς δεν υπάρχει κανένα επιπλέον όφελος ούτε για τη μητέρα ούτε για το έμβρυο από την επιπλέον λήψη. Προγεστερόνη Η συνταγογράφηση προγεστερόνης στην κύηση είναι εξαιρετικά διαδεδομένη στην Ελλάδα. Συνήθως δίνεται υποστηρικτικά σε περιπτώσεις αιμορραγίας στο πρώτο τρίμηνο και επαπειλούμενης αποβολής. Η προγεστερόνη είναι μια ορμόνη που παράγεται αρχικά από την ωοθήκη και αργότερα από τον πλακούντα και η οποία είναι απαραίτητη για την εξέλιξη της εγκυμοσύνης. Η λογική πίσω από τη χορήγησή της βασίζεται στην υπόθεση ότι ένα ποσοστό αποβολών συμβαίνει λόγω ανεπαρκούς ενδογενούς παραγωγής της και συνεπώς η εξωγενής χορήγηση της ορμόνης είναι ωφέλιμη. Οι έρευνες παρόλα αυτά καταρρίπτουν αυτή τη θεωρία. Τα επιστημονικά δεδομένα είναι τόσο κατηγορηματικά ότι η χρήση της στο πρώτο τρίμηνο δεν προλαμβάνει τις αποβολές που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στις οδηγίες του το διατυπώνει ρητά. Επιπλέον ενώ γενικά το φάρμακο θεωρείται ασφαλές έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς και αναφορές εμβρυικών ανωμαλιών που έχουν αποδοθεί στη χρήση της. Παρόλο που το πιθανότερο είναι ότι η αιτία τελικά ήταν διαφορετική και ότι οι εμβρυικές ανωμαλίες δεν οφείλονταν στην ίδια την προγεστερόνη, το ερώτημα είναι γιατί να χρησιμοποιήσει μια έγκυος ένα φάρμακο που αποδεδειγμένα δεν την ωφελεί. 4/6
Μαγνήσιο Η πρόληψη συσπάσεων της μήτρας με τη χρήση μαγνησίου είναι άλλη μια δημοφιλής πρακτική στη χώρα μας. Το μαγνήσιο έχει τοκολυτική δράση, δηλαδή εμποδίζει τις συσπάσεις χαλαρώνοντας τη μήτρα. Η υπόθεση πίσω από την προληπτική χρήση του φαρμάκου είναι ότι με την πρόληψη των συσπάσεων μειώνεται η πιθανότητα αποβολής και πρόωρου τοκετού. Για το λόγο αυτό σκευάσματα μαγνησίου δίνονται για παρατεταμένες περιόδους σε γυναίκες που είχαν στο παρελθόν ιστορικό αποβολών ή αιμορραγία στην κύηση. Δυστυχώς ούτε αυτή η πρακτική βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα. Συγκεκριμένα η προληπτική τοκόλυση όπως λέγεται, όχι μόνο με μαγνήσιο αλλά και με άλλα φάρμακα, δεν έχει αποδειχτεί ούτε ότι παρατείνει την κύηση ούτε ότι μειώνει τα ποσοστά αποβολών και πρόωρων τοκετών. Με απλά λόγια δεν έχει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα και άρα η χρήση της δεν προσφέρει κανένα όφελος στην έγκυο ή το έμβρυο. Ρηξικέλευθες απόψεις Γεγονός είναι ότι οι βαθιά ριζωμένες απόψεις, τόσο των γιατρών όσο και του κοινού, αλλάζουν δύσκολα. Ο γιατρός αισθάνεται πίεση να δώσει κάτι για να μη φανεί αδιάφορος, σε βαθμό που του έχει γίνει πια αυτόματη κίνηση. Η έγκυος νιώθει ικανοποιημένη πως κάνει ό,τι καλύτερο για το μωρό της παίρνοντας τα φάρμακα, ενώ επιπλέον υφίσταται και ένα είδος κοινωνικής πίεσης: όταν όλες οι έγκυες τα παίρνουν, πώς μπορεί αυτή να διαφέρει; Στην πραγματικότητα η διακοπή του καπνίσματος, η σωστή και ισορροπημένη διατροφή, η σωματική δραστηριότητα και η λήψη φυλλικού οξέος για τις πρώτες 12 εβδομάδες της κύησης είναι οι μόνες παρεμβάσεις που χρειάζονται, βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και σε τελική ανάλυση έχουν νόημα. Σε άλλες χώρες η ορθολογική αυτή προσέγγιση έχει βρει εφαρμογή εδώ και δεκαετίες. Μήπως είναι ώρα να το πιστέψουμε κι εμείς; *Ο Dr Γεώργιος Κ. Μιχαλόπουλος, DRCOG BSCCP, είναι Μαιευτήρας Χειρουργός 5/6
Γυναικολόγος. Μπορείτε να βρείτε περισσότερα άρθρα του και λεπτομέρειες για το βιογραφικό του στο www.gynaikologia.gr 6/6