ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 17 Νοεμβρίου 2011 (21.11) (OR. en) 17050/11 SOC 1008 ECOFIN 781

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 17 Νοεμβρίου 2011 (21.11) (OR. en) 17050/11 SOC 1008 ECOFIN 781 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ της: Γραμματείας του Συμβουλίου προς: την Επιτροπή Μόνιμων Αντιπροσώπων/το Συμβούλιο (EPSCO) Θέμα: «Η κοινωνική διάσταση της στρατηγικής Ευρώπη 2020»: Υλοποίηση της δέσμευσης της ΕΕ για μείωση της φτώχειας και για κοινωνική ένταξη (2011)» Γνώμη της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας Έγκριση Επισυνάπτεται για τις αντιπροσωπίες η ανωτέρω γνώμη της ΕΚΠ, μετά την οριστική της διατύπωση από την επιτροπή στις 14 Νοεμβρίου 2011. Η γνώμη αυτή θα υποβληθεί στο Συμβούλιο EPSCO την 1η Δεκεμβρίου 2011, υπό το σημείο της ημερήσιας διάταξης «Συμβολή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (9 Δεκεμβρίου): Υλοποίηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» στον τομέα της απασχόλησης και της κοινωνικής πολιτικής». 17050/11 ΔΙ/γομ 1

Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ «Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ «ΕΥΡΩΠΗ 2020» ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ» (2011) 17050/11 ΔΙ/γομ 2

I. Βασικά σημεία 1. Νέα στοιχεία, διαθέσιμα μέσω των στατιστικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (δεδομένα EU-SILC), δείχνουν ότι οι συνθήκες διαβίωσης και η κατάσταση από πλευράς απασχόλησης για τα νοικοκυριά στην ΕΕ δεν βελτιώνεται. Υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος η οικονομική κρίση να επιδεινώσει σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση για τους πιο ευάλωτους πολίτες μας, αυξάνοντας την έκθεσή τους σε σοβαρές υλικές στερήσεις. 2. Παρόλο που μέχρι σήμερα οι χειρότερες επιπτώσεις της κρίσης μετριάστηκαν από τα συστήματά μας κοινωνικής ασφάλισης, τα οποία προστάτευσαν τους πλέον ευάλωτους ώστε να μην φέρουν το βάρος των μέτρων εξυγίανσης, υπάρχει ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι το ίδιο θα συνεχιστεί και στο μέλλον. 3. Η επανεξέταση το 2011 από την Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ) των κοινωνικών επιπτώσεων της κρίσης αποκαλύπτει σημαντικές συνέπειες, όπως δείχνει η αύξηση των δικαιούχων του ελάχιστου εισοδήματος, παροχών κοινωνικής βοήθειας και επιδομάτων στέγασης. Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης βρίσκονται υπό αυξανόμενη πίεση λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης. Οι δυνατότητές τους να απορροφήσουν τυχόν άνισες συνέπειες της κρίσης και να μειώσουν τις ανισότητες πρέπει να αξιοποιηθούν πλήρως. Ο ρόλος τους όσον αφορά την προστασία των πλέον ευάλωτων ατόμων παραμένει ουσιώδης και πρέπει να αποτελέσει μια από τις κυριότερες προτεραιότητες της ΕΕ. 4. Είναι συνεπώς εξαιρετικά σημαντικό να σχεδιαστούν αποτελεσματικές πολιτικές που θα επιτρέψουν στα συστήματα κοινωνικής προστασίας να συνεχίσουν να προσφέρουν προστασία και να αυξάνουν την απασχολησιμότητα των ατόμων. Τούτο είναι καθοριστικό όχι μόνο λόγω της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά επίσης επειδή μακροπρόθεσμα η Ευρώπη θα χρειαστεί από όλους τους πολίτες της να διαδραματίσουν τον ρόλο τους στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη ώστε να υποστηριχθούν και να χρηματοδοτηθούν οι ανάγκες μιας γηράσκουσας κοινωνίας. 5. Η μεταρρύθμιση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και συνταξιοδότησης και η προσαρμογή τους στις δημογραφικές αλλαγές πρέπει να συνεχιστούν, με σκοπό να διατηρηθεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και επάρκειά τους. Η τόνωση της δημιουργίας ποιοτικών θέσεων απασχόλησης πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Η εργασία πρέπει πάντοτε να αμείβεται. Η επάρκεια των συντάξεων αποδεικνύεται καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση του βιοτικού επιπέδου των ατόμων που έχουν ξεπεράσει την ηλικία συνταξιοδότησης. 17050/11 ΔΙ/γομ 3

6. Πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για να υλοποιηθεί η δέσμευση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του Ιουνίου 2010, σχετικά με τη μείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η ΕΚΠ ζητεί ως εκ τούτου να δοθεί αυξημένη προσοχή στην ποιότητα των μέτρων εξυγίανσης, τα οποία πρέπει να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανάγκες όλων των γενεών και να διατηρούν την ικανότητα των συστημάτων κοινωνικής προστασίας να αντέχουν στους οικονομικούς κλυδωνισμούς. II. Η γνώμη Πριν από τρία έτη η παγκόσμια δημοσιονομική και οικονομική κρίση πυροδότησε τη σοβαρότερη οικονομική ύφεση που αντιμετώπισε ποτέ η ΕΕ. Περίπου 114 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (το 23% του πληθυσμού) αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού το 2009 1. Η οικονομική ανάπτυξη και η ανάπτυξη της απασχόλησης είναι αναιμικές. Η μακροχρόνια ανεργία αυξάνεται. Τα μέτρα για την εξυγίανση των δημοσιονομικών θέσεων και για τον περιορισμό των ελλειμμάτων λαμβάνονται σε ένα πλαίσιο υποτονικής ανάκαμψης και πτώσης των εσόδων 2. 1 2 Ο ορισμός αντιστοιχεί στο σύνολο των ατόμων που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας και/ή είναι εκτεθειμένα σε σοβαρές υλικές στερήσεις και/ή ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας. Το κάθε άτομο μετράται μία φορά, ακόμα κι αν ανήκει σε παραπάνω από μία από τις κατηγορίες αυτές. Τα άτομα που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας είναι αυτά των οποίων το ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα του νοικοκυριού τους είναι κατώτερο του ορίου που σηματοδοτεί τον κίνδυνο της φτώχειας, το οποίο για κάθε χώρα είναι το 60% του εθνικού μέσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού (μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις). Η υλική στέρηση υπολογίζεται με βάση δείκτες σχετικούς με την οικονομική δυσχέρεια και τα διαρκή αγαθά. Οι συνθήκες διαβίωσης των ατόμων που είναι εκτεθειμένα σε σοβαρές υλικές στερήσεις χαρακτηρίζονται από σοβαρή έλλειψη πόρων τα άτομα αυτά αντιμετωπίζουν τουλάχιστον 4 από τα ακόλουθα 9 προβλήματα: δεν είναι σε θέση i) να πληρώσουν το ενοίκιο ή τους λογαριασμούς επιχειρήσεων κοινής ωφελείας, ii) να ζεστάνουν επαρκώς το σπίτι τους, iii) να αντεπεξέλθουν σε απρόβλεπτα έξοδα, iv) να καταναλώσουν κρέας, ψάρι ή το αντίστοιχο σε πρωτεΐνη κάθε δεύτερη μέρα, v) να καλύψουν τα έξοδα μιας εβδομάδας διακοπών μακριά από το σπίτι τους, vi) να καλύψουν τα έξοδα ενός αυτοκινήτου, vii) να αγοράσουν ένα πλυντήριο, viii) μια έγχρωμη τηλεόραση και/ή ix) ένα τηλέφωνο. Άτομα που ζουν σε νοικοκυριό με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας είναι τα άτομα ηλικίας 0-59 ετών τα οποία ζουν σε νοικοκυριό όπου οι ενήλικοι σε ηλικία εργασίας (18-59) απασχολήθηκαν λιγότερο από το 20% της συνολικής πλήρους διαθεσιμότητάς τους προς εργασία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. http://ec.europa.eu/economy_finance/eu/forecasts/2011_autumn_forecast_en.htm 17050/11 ΔΙ/γομ 4

Παρότι αναγνωρίζει απολύτως την ανάγκη δημοσιονομικής εξυγίανσης, η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ) τονίζει την ανάγκη να παρακολουθούνται οι κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης και να αναζητηθούν νέοι τρόποι ενίσχυσης της εμπιστοσύνης στην κοινωνική διάσταση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 3. Αυτό το καθήκον αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία, καθώς ένας πρόσφατος δείκτης εμπιστοσύνης των καταναλωτών και έρευνες του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν ότι οι πολίτες της ΕΕ ανησυχούν πολύ περισσότερο το 2011 για τις μέλλουσες εισοδηματικές προοπτικές σε σύγκριση με το 2008 4. Τα στοιχεία από το πρώτο κύμα των στοιχείων EU SILC για το 2010, που είναι διαθέσιμα μόνο για 24 κράτη μέλη, επιβεβαιώνουν περαιτέρω τις τάσεις αυτές και καθιστούν άμεσα αντιληπτές τις συνέπειες της κρίσης. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι τα δεδομένα αυτά βασίζονται στο εισόδημα και τη μηνιαία κατάσταση από πλευράς απασχόλησης των νοικοκυριών για το έτος 2009, συνεπώς η πρόσφατη επιδείνωση της κρίσης δεν έχει ακόμα αποτυπωθεί πλήρως. 1. Τάσεις όσον αφορά τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό Η εξέλιξη του ποσοστού του πληθυσμού που ζει σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, σύμφωνα με τον ορισμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου 2010, φανερώνει μια σταθερή σε γενικές γραμμές εικόνα σε σχέση με το 2009. Ωστόσο, η πιο ενδελεχής ανάλυση των συστατικών στοιχείων του δείκτη αυτού φανερώνει ότι παρόλο που το ποσοστό ατόμων που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας είναι γενικά σταθερό, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση του μέσου εισοδήματος των νοικοκυριών, και όχι στη σταθεροποίηση του εισοδήματος και των συνθηκών διαβίωσης. Προς επίρρωση αυτού, η ΕΚΠ παρατηρεί σε αρκετές χώρες αυξανόμενα ποσοστά ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας ή που αντιμετωπίζουν σοβαρές υλικές στερήσεις. Η επικείμενη λεπτομερής έκθεση της ΕΚΠ με θέμα τις σχετικές με την κρίση εξελίξεις στα κράτη μέλη θα οδηγήσει σε νέα συμπεράσματα σχετικά με το ζήτημα αυτό. 3 4 Στο πλαίσιο αυτό η πολωνική Προεδρία διοργάνωσε από κοινού με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή διάσκεψη με θέμα «Καινοτόμες απαντήσεις στον κοινωνικό αντίκτυπο της κρίσης», Wrocław, 27 Σεπτεμβρίου 2011. http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicatros/ 17050/11 ΔΙ/γομ 5

Τα ποσοστά ατόμων που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας παραμένουν σταθερά, αλλά το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών μειώνεται Ο δείκτης ποσοστού ατόμων που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας (AROP) δεν παρουσίασε μεγάλη μεταβολή ανάμεσα στα κύματα ερευνών του 2009 και του 2010 5. Από τα 24 κράτη μέλη 6 για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα, μόνο σε 2 σημειώνεται σημαντική αύξηση του AROP. Αντίθετα, σε 4 κράτη μέλη σημειώνεται μείωση, ενώ σε 18 ο AROP παραμένει σταθερός. Σε εποχές οικονομικής κρίσης ο δείκτης αυτός πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή πρόκειται για μια μέτρηση της σχετικής εισοδηματικής φτώχειας και επηρεάζεται από το γενικό επίπεδο εισοδήματος και την κατανομή του στον πληθυσμό. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο του ορίου φτώχειας. Μεταξύ 2009 και 2010 το μέσο εισόδημα μειώθηκε σε όλα τα κράτη μέλη εκτός από 6, γεγονός που ελάττωσε το όριο φτώχειας. Δεδομένου ότι η οικονομική κρίση πλήττει πρώτα το εργαζόμενο τμήμα του πληθυσμού, αυτό έχει δύο άμεσες συνέπειες: την αύξηση της ανεργίας και τη μείωση των μισθών. Ως αποτέλεσμα, το μέσο εισόδημα ελαττώνεται οριακά. Ταυτόχρονα οι κοινωνικές παροχές παραμένουν σταθερές, με αποτέλεσμα να μετατοπίζεται η σχετική θέση των δικαιούχων. Άτομα με εισόδημα λίγο κάτω του ορίου του κινδύνου φτώχειας το 2009 μπορεί λοιπόν να βρεθούν πάνω από το όριο αυτό το 2010, παρόλο που το εισόδημά τους δεν αυξήθηκε απλώς και μόνο επειδή το μέσο εισόδημα, και συνεπώς το όριο του κινδύνου φτώχειας, μειώθηκε. Θα έχει μεγάλη σημασία να πραγματοποιηθεί λεπτομερής ανάλυση προκειμένου να αξιολογηθεί καλύτερα ο αντίκτυπος της κρίσης στην εξέλιξη του επιπέδου και του βάθους της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. 5 6 Τα πιο πρόσφατα αποτελέσματα αναφέρονται στο κύμα στοιχείων EU-SILC για το 2010 σε ό,τι αφορά το εισόδημα και την κατάσταση στην αγορά εργασίας το 2009 και την κατάσταση από πλευράς υλικών στερήσεων το 2010. Σύμφωνα με τον κανονισμό περί SILC, μέχρι τις 31.12.2011 πρέπει να είναι διαθέσιμα τα αποτελέσματα για τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. 17050/11 ΔΙ/γομ 6

Οι σοβαρές υλικές στερήσεις παραμένουν πρόβλημα Στα 24 κράτη μέλη για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα για το 2010, η αναλογία ατόμων των οποίων το βιοτικό επίπεδο μειώθηκε, όπως μετρήθηκε βάσει του επιπέδου σοβαρών υλικών στερήσεων (ΣΥΣ) για το 2010, αυξήθηκε το 2010 κατά 5,5 ποσοστιαίες μονάδες (πμ) στη ΛΕ, 4,4 στη ΛΙ και 1,3 στην ΟΥ, ενώ παραμένει σταθερό στην ΑΥ, το ΒΕ, την ΤΣ, τη ΔΑ, την ΕΣ, την ΕΛ, τη ΦΙ, τη ΓΕ, την ΙΣ, τη ΓΑ, την ΙΤ, το ΛΞ, τις ΚΧ, τη ΜΑ, την ΠΛ, την ΠΡ, τη ΣΝ, τη ΣΚ και τη ΣΔ. Η ΒΛ και η ΡΜ κατέγραψαν μείωση των ΣΥΣ το 2010 σε σύγκριση με το 2009. Αυξανόμενα ποσοστά ατόμων ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας (ΧΕΕ) Από την έρευνα της ΕΚΠ που πραγματοποιήθηκε στα κράτη μέλη το τελευταίο τρίμηνο του 2011 προέκυψε ότι για πολλά κράτη μέλη η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού συνδέεται στενά με τον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας. Η ΧΕΕ αυξάνεται σε 10 κράτη μέλη για τα οποία υπάρχουν δεδομένα για το 2010. Στο πλαίσιο της αυξανόμενης ανεργίας, η αύξηση του ποσοστού ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά με ΧΕΕ είναι υψηλότερη στη ΛΕ (5,5 πμ) και ακολουθούν η ΕΣ (3,3 πμ), η ΙΣ (2,8 πμ), η ΛΙ (2,3 πμ), η ΣΚ (2,3 πμ), η ΔΑ (1,8 πμ), η ΠΡ (1,7 πμ), η ΓΑ (1,5 πμ), η ΙΤ (1,4 πμ) και η ΣΝ (1,3 πμ). Η φτώχεια των εργαζομένων επηρεάζει σημαντικό τμήμα του εργαζόμενου πληθυσμού της ΕΕ Το ποσοστό φτώχειας των εργαζομένων ήταν 8,5% στην ΕΕ το 2010. Τα στοιχεία για το 2010 δείχνουν ότι αυτό παραμένει πρόβλημα σε αρκετές χώρες, καθώς τα ποσοστά παραμένουν πάνω από το 5% στη ΒΛ, τη ΓΕ, τη ΔΑ, την ΟΥ, την ΕΣ, την ΕΛ, την ΙΣ, τη ΓΑ, την ΙΤ, τη ΛΕ, τη ΛΙ, το ΛΞ, τις ΚΧ, τη ΜΑ, την ΠΛ, την ΠΡ, τη ΣΝ, τη ΣΔ, τη ΣΚ και τη ΡΜ. Παράμετροι όπως το επίπεδο των μισθών, ο αριθμός των δεδουλευμένων ωρών, η σύνθεση του νοικοκυριού, οι όροι της σύμβασης και η παρουσία παιδιών στα νοικοκυριά επηρεάζουν το επίπεδο της φτώχειας των εργαζομένων. 17050/11 ΔΙ/γομ 7

Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός των παιδιών αποτελεί όλο και μεγαλύτερη πρόκληση Ήδη υπάρχουν ενδείξεις ότι το ποσοστό των παιδιών που ζουν σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού άρχισε να αυξάνεται σε ορισμένες χώρες το 2010 (για τις οποίες υπάρχουν δεδομένα). Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε κατά πάνω από 1 πμ σε πολλά κράτη μέλη, και συγκεκριμένα στην ΑΥ, το ΒΕ, την ΤΣ, τη ΔΑ, τη ΓΕ, τη ΓΑ, την ΙΣ, τη ΛΕ, τη ΛΙ, την ΟΥ και τη ΣΔ μεταξύ του 2009 και του 2010. Από την άλλη μεριά, ορισμένα κράτη μέλη (ΒΛ, ΕΛ, ΛΞ, ΜΑ, ΡΜ) έχουν πραγματοποιήσει πρόοδο στη μείωση του ποσοστού παιδιών που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Άτομα ηλικίας άνω των 65 δείχνουν λιγότερο εκτεθειμένα στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στη διάρκεια της κρίσης Οι στατιστικές σχετικά με τη φτώχεια φανερώνουν μια διαφορετική πραγματικότητα για τα άτομα άνω των 65. Το ποσοστό ατόμων άνω των 65 που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού μειώθηκε και στα 24 κράτη μέλη για τα οποία υπάρχουν στοιχεία για το 2010. Παρομοίως, το ποσοστό ατόμων άνω των 65 που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας μειώνεται σε αρκετά κράτη μέλη (ΒΛ, ΒΕ, ΕΣ, ΙΣ, ΔΑ, ΦΙ, ΛΕ, ΛΙ, ΜΑ, ΚΧ, ΙΤ, ΣΔ, ΣΚ, ΡΜ). Το ποσοστό ατόμων άνω των 65 που είναι εκτεθειμένα σε σοβαρές υλικές στερήσεις παρέμεινε σταθερό στα περισσότερα κράτη μέλη το 2010 (ΑΥ, ΒΕ, ΓΕ, ΔΑ, ΕΣ, ΙΣ, ΕΛ, ΓΑ, ΛΞ, ΚΧ, ΟΥ, ΜΑ, ΙΤ, ΣΝ, ΦΙ, ΡΜ, ΠΡ, ΣΔ, ΣΚ). Σε 3 κράτη μέλη, όπου ο συνολικός κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού μειώνεται, το ποσοστό ατόμων άνω των 65 που είναι εκτεθειμένα σε σοβαρές υλικές στερήσεις αυξάνεται (ΕΣ, ΛΕ και ΛΙ). 17050/11 ΔΙ/γομ 8

2. Αύξηση των ανισοτήτων στην ΕΕ Οι πολίτες έχουν την άποψη ότι αυξάνονται οι ανισότητες, όπως αποκαλύπτουν οι έρευνες του Ευρωβαρόμετρου. Παρόλο που οι συνέπειες της κρίσης στις ανισότητες δεν έχουν ακόμα καταγραφεί λεπτομερώς, μια ανάλυση του ΟΟΣΑ 7 με βάση προ της κρίσης δεδομένα δείχνει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες αυξάνονταν σε όλες σχεδόν τις χώρες του ΟΟΣΑ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000, συμπεριλαμβανομένων χωρών με μακρόχρονη ιστορία χαμηλών ανισοτήτων, όπως η Δανία, η Σουηδία και η Γερμανία (η εξέλιξη αυτή μετράται βάσει των ετήσιων αλλαγών του συντελεστή Gini για το διάστημα από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ως τα τέλη της δεκαετίας του 2000). Σύμφωνα με την έκθεση, οι ισχύουσες φορολογικές πολιτικές και πολιτικές παροχών κατάφεραν να μειώσουν τις ανισότητες στους ενήλικους εργαζόμενους κατά ένα τέταρτο μόνο, ενώ η επανορθωτική τους ικανότητα τη δεκαετία του 1990 έφτανε περίπου να μειώνει το 50% των εισοδηματικών ανισοτήτων της αγοράς. Στην έκθεση τονίζεται επίσης η σημασία πολιτικών όπως η εκπαίδευση, η υγεία και η στέγαση, που έχουν πολύ μεγαλύτερο αναδιανεμητικό αντίκτυπο απ ό,τι οι φόροι και οι μεταβιβάσεις. Όταν επιβραδύνεται η οικονομική ανάπτυξη, η γενική πτώση του εισοδήματος γίνεται αισθητή κατά πρώτον από τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, από όσους χάνουν τη θέση εργασίας τους και από τους νέους. Μια έκθεση της ΔΟΕ του 2011 έδειξε ότι αν οι κοινωνικές ανισότητες δεν αντιμετωπιστούν με κατάλληλα σχεδιασμένες πολιτικές, η επιτυχής ανάκαμψη από την ύφεση είναι αδύνατη 8. Καθώς τα μέτρα συγκράτησης των εξόδων περιορίζουν τον αναδιανεμητικό ρόλο των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, ορισμένες κοινωνικές ομάδες μπορεί να βιώσουν διάφορες μορφές στέρησης. Στο πλαίσιο αυτό, οι μειωμένες ανισότητες και η βελτιωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες και φροντίδα θα ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή και θα εξασφαλίσουν την κοινωνική σταθερότητα. 3. Προς την κατεύθυνση μέτρων εξυγίανσης που να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανάγκες Συνεπεία της κρίσης τα συστήματα κοινωνικής προστασίας ήρθαν αντιμέτωπα με διόγκωση των δαπανών και πτώση των εσόδων. Από το 2008 διαδραμάτισαν μείζονος σημασίας ρόλο ως αυτόματοι σταθεροποιητές. Οι συνεχιζόμενες οικονομικές δυσκολίες και οι αρνητικές προοπτικές στον τομέα της απασχόλησης μπορεί, ωστόσο, να απαιτήσουν προσαρμογές όσον αφορά την παροχή κοινωνικής προστασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να εκθέσουν περισσότερους ανθρώπους σε μεγαλύτερη οικονομική αβεβαιότητα. 7 8 ΟΟΣΑ (2011): Η κοινωνία με μια ματιά: κοινωνικοί δείκτες, Παρίσι. Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (2011), «Έκθεση για τον κόσμο της εργασίας 2011, Πώς μπορούν οι αγορές να υποστηρίξουν τις θέσεις απασχόλησης», Γενεύη. 17050/11 ΔΙ/γομ 9

Σε πολλά κράτη μέλη ασκούνται αυξημένες πιέσεις στα συστήματα κοινωνικής βοήθειας, επειδή κάποιοι άνθρωποι παύουν να συμπεριλαμβάνονται στα συνήθη προγράμματα κοινωνικής προστασίας για ανέργους, διότι έχασαν το δικαίωμά τους στο επίδομα ανεργίας παραμένοντας για παρατεταμένη περίοδο εκτός εργασίας. Η έρευνα της ΕΚΠ για το 2011 καταδεικνύει ότι σε περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη καταγράφεται αύξηση του αριθμού των δικαιούχων κοινωνικής βοήθειας κατά το έτος της έρευνας. Το εύρος αυτής της αύξησης ποικίλλει ιδιαίτερα. Καθώς στα περισσότερα κράτη μέλη καταγράφεται συγχρόνως μείωση του αριθμού των αποδεκτών επιδομάτων ανεργίας, τα πορίσματα της ΕΚΠ υποδηλώνουν ότι υφίσταται μετατόπιση προς τα συστήματα κοινωνικής βοήθειας. Αυτή η τάση που αναλύεται μαζί με την ανάπτυξη της ανεργίας έχει μεγάλη σημασία για την προστασία των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Η εξασθένησή της θα προκαλέσει βαθμιαία ελάττωση του εργατικού δυναμικού όταν η οικονομική ανάπτυξη ανακάμψει, επειδή η συνεχόμενη υψηλή ανεργία μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη απώλεια εργασιακών δεξιοτήτων. Στο παρόν πλαίσιο, είναι αναγκαίο ένα μείγμα πολιτικής που να αφορά την αγορά εργασίας, τη φορολογία και την κοινωνική προστασία με το οποίο θα προστατευθούν οι εργαζόμενοι από τον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας και τη φτώχεια: Οι βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των μέτρων που αποφασίζονται σήμερα. Η διατήρηση της στήριξης της οικογένειας, ο συνδυασμός του οικογενειακού με τον εργασιακό βίο, η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού των παιδιών, καθώς και η βοήθεια προς τους νέους κατά τη μετάβασή τους στην αγορά εργασίας είναι συνεπώς καθοριστικής σημασίας Δεδομένου ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού έχουν λιγότερες πιθανότητες να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους ως ενήλικοι, οι ενέργειες για να αποφευχθεί η μετάδοση της φτώχειας από γενιά σε γενιά έχουν εξαιρετική σημασία. Αυτό αποκτά ακόμα πιο επείγοντα χαρακτήρα λόγω των τρεχουσών και μελλοντικών δημογραφικών αλλαγών. Μέτρα όπως η μεγαλύτερη χρήση των εργασιακών παροχών και η παροχή επαρκούς εισοδηματικής στήριξης (επιδοτήσεις μισθών, φορολογικές ελαφρύνσεις για τα άτομα με πολύ χαμηλό εισόδημα) στο πλαίσιο στρατηγικών ενεργού κοινωνικής ένταξης μπορούν να μειώσουν τις ανισότητες, να στηρίξουν την εξισορρόπηση της ζήτησης και να ενθαρρύνουν τα άτομα να βρουν μια θέση εργασίας. 17050/11 ΔΙ/γομ 10

Για να αντιμετωπιστούν οι αυξημένες οικονομικές αβεβαιότητες, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν, κατά περίπτωση, να διατηρήσουν ή να ενισχύσουν ρυθμίσεις για την προστασία των ατόμων από την ανεργία και τη μείωση του εισοδήματος. Υπάρχει επίσης και ένας οικονομικός λόγος που συνηγορεί σε αυτό: όπως τόνισε πρόσφατα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η επιδίωξη περαιτέρω μέτρων εξυγίανσης «σε βάρος του διαθέσιμου εισοδήματος των ατόμων που έχουν έντονα οριακή ροπή προς κατανάλωση» θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη. 9. Ακόμη, πρέπει να εξαλειφθούν τα αντικίνητρα στην εργασία. Η δημοσιονομική εξυγίανση ασκεί πιέσεις γενικά στη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και στη βελτίωση της σχέσης κόστους/αποτελεσματικότητας των δαπανών. Μεταξύ άλλων, η κοινωνική καινοτομία και ο πειραματισμός, σε συνδυασμό με την αμοιβαία μάθηση μέσω της ανταλλαγής εμπειριών, μπορούν να χρησιμεύσουν ως πολύτιμα εργαλεία στα κράτη μέλη κατά τη διαμόρφωση των μεταρρυθμίσεών τους. Από την άποψη αυτή, η ΕΚΠ υπογραμμίζει ότι είναι πολύ σημαντικό να χρησιμοποιηθεί η κοινωνική ανοικτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ), όπως ζητήθηκε από το Συμβούλιο EPSCO του Ιουνίου 2011. Η συμβολή των συντάξεων στην παροχή επαρκούς εισοδήματος είναι καθοριστική για τη διατήρηση του βιοτικού επιπέδου των ηλικιωμένων και τη μείωση του κινδύνου της φτώχειας που αντιμετωπίζουν. Πρέπει να συνεχιστούν οι μεταρρυθμίσεις ώστε να ευθυγραμμιστούν τα συνταξιοδοτικά συστήματα με τη δημογραφική κατάσταση σε κάθε χώρα και να περιοριστούν τα καθεστώτα πρόωρης συνταξιοδότησης, βελτιώνοντας με τον τρόπο αυτό την πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης προκειμένου να εξασφαλιστούν η μακροπρόθεσμη καταλληλότητα και βιωσιμότητα. Λόγω της έντονης ανάγκης για έγκαιρη πληροφόρηση σχετικά με τον πραγματικό αντίκτυπο της κρίσης, που θα επιτρέψει να αναλυθεί η δυναμική του εισοδήματος και των συνθηκών διαβίωσης των Ευρωπαίων, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για τη συλλογή και την παραγωγή δεδομένων. Ο ρόλος της κοινωνικής ΑΜΣ στη διαδικασία αυτή είναι πρωταρχικής σημασίας. 9 ΔΝΤ (2011): Έκθεση σχετικά με την παγκόσμια οικονομική συγκυρία 2011, Παγκόσμιες προοπτικές και πολιτικές, Ουάσιγκτον. 17050/11 ΔΙ/γομ 11

Ο βαθμός φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού που είχε καταγραφεί πριν από την κρίση είναι πιθανό να αυξηθεί, εκτός αν η παροχή κοινωνικής προστασίας συνεχίσει να φτάνει σε αυτούς που τη χρειάζονται περισσότερο και υλοποιηθούν στρατηγικές ενεργού κοινωνικής ένταξης, οι οποίες στη συνέχεια θα παρακολουθούνται. Η αντιμετώπιση του κοινωνικού αντίκτυπου της κρίσης αποτελεί κοινή ευρωπαϊκή πρόκληση και τα εργαλεία που παρέχει η κοινωνική ΑΜΣ προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία για ανταλλαγή, εκμάθηση και δράση. Η ΕΚΠ τονίζει ότι πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να υλοποιηθεί η δέσμευση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για μείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η ΕΚΠ ζητεί ως εκ τούτου να δοθεί αυξημένη προσοχή στην ποιότητα των μέτρων εξυγίανσης, τα οποία πρέπει να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανάγκες και να διατηρούν την ικανότητα των συστημάτων κοινωνικής προστασίας να αντέχουν ικανοποιητικά στους οικονομικούς κλυδωνισμούς. 17050/11 ΔΙ/γομ 12