ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Είδη Γλωσσικής Αλλαγής Ασημάκης Φλιάτουρας Λέκτορας Ιστορικής Γλωσσολογίας ΤΕΦ / ΔΠΘ afliatou@helit.duth.gr

Φωνολογική αλλαγή

Είδη φωνολογικής αλλαγής (για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Καραντζόλα & Φλιάτουρας 2004 & e-class «Ιστορική Γραμματική») Φωνολογική αλλαγή Τεμαχιακή αλλαγή Υπερτεμαχιακή (τονική) αλλαγή Φωνηματική Φωνητική Διατήρηση Προσθήκη Απώλεια 1. Συγχώνευση 1. Τροπή 2. Διάσπαση Α. Εξασθένηση / Ενίσχυση: α. Κλείσιμο / Άνοιγμα 3. Απώλεια Β. Αφομοίωση β. Στρογγυλοποίηση 4. Προσθήκη Γ. Ανομοίωση γ. Προσθίωση 5. Μετακίνηση 2. Συγχώνευση: δ. Ημιφωνοποίηση Α. Συνάρθρωση ε. Προστριβοποίηση Β. Συναίρεση στ. Ρωτακισμός Γ. Κράση ζ. Βράχυνση / Έκταση Δ. Μονοφθογγοποίηση 3. Μετακίνηση: Α. Μετατόπιση, Β. Αντιμετάθεση 4. Αποβολή: Α. Αφαίρεση, Β. Αποκοπή, Γ. Συγκοπή Δ. Απλοποίηση, Ε. Απλολογία 5. Προσθήκη: Α. Πρόθεση, Β. Επίθεση, Γ. Επένθεση Δ. Διπλοποίηση, Ε. Διφθογγοποίηση

Ποια είναι τα είδη της φωνητικής αλλαγής;

Anglaland > England Κέα > Τζιά ΛΤ titulus > Ισπ. tilde ΛT scola > ΓΛ école Άσκηση Αφού περιγράψτε τι συνέβη στις παραπάνω περιπτώσεις φωνητικής αλλαγής, προσπαθήστε να εντοπίσετε τις υπερωνυμικές κατηγορίες της.

Απάντηση Anglaland > England: τροπή a > e, αποβολή της συλλαβής -la- Κέα > Τζιά: τροπή k > ts ΛΤ titulus > Ισπ. tilde: αποβολή -u-, αντιμετάθεση tl > lt, τροπή t > d. ΛT scola > ΓΛ école: αποβολή του -s- και προσθήκη ενός e- ΑΕ τιμάομεν > τιμῶμεν συγχώνευση -a και -ο σε -ο: Αφού περιγράψτε τι συνέβη στις παραπάνω περιπτώσεις φωνητικής αλλαγής, προσπαθήστε να εντοπίσετε τις υπερωνυμικές κατηγορίες της.

Συμπέρασμα: είδη φωνολογικής αλλαγής Φωνητική αλλαγή Τροπή Απώλεια Προσθήκη Συγχώνευση Μετακίνηση

Ποια είναι τα είδη της αφομοίωσης (είδος τροπής);

Άσκηση ΝΕ ένρινος > έρρινος ΛΤ septem > IT sette AA efn «ακόμα» (even) > Δυτ. Σαξ. emn AE τεμ πόλιν [tempolin] (σε επιγραφές) Τί συμπέρασμα βγάζετε για το βαθμό λειτουργίας της αφομοίωσης;

Απάντηση Στην πρώτη περίπτωση η αφομοίωση γίνεται ως προς όλα τα διακριτικά χαρακτηριστικά των φθόγγων. Στη δεύτερη περίπτωση η αφομοίωση γίνεται μόνο ως προς κάποιο ή κάποια διακριτικό/ά χαρακτηριστικό/ά και στην προκειμένη περίπτωση ως προς την ρινικότητα / ηχηρότητα. [Σημ.: η αφομοίωση μπορεί να αφορά αλλαγή ως προς τον τρόπο και/ή τον τόπο άρθρωσης]. Η αφομοίωση ως προς το βαθμό εξομοίωσης των φθόγγων μπορεί να είναι: (α) Ολική (β) Μερική

Άσκηση ΑΕ θάρσος > Αττ. θάρρος ΑΕ *ε-στελ-σα > Α.Θεσ. ἔστελλα (αόριστος) Α.Θεσ. ττολίαρχοι (= αττ. πτολίαρχοι) Α Θεσ. *εσμενα > ἔμμενα (αόριστος) Τί συμπέρασμα βγάζετε για τη φορά λειτουργίας της αφομοίωσης;

Απάντηση Στην πρώτη περίπτωση ο πρώτος φθόγγος επηρεάζει τον δεύτερο. Στη δεύτερη περίπτωση ο δεύτερος φθόγγος επηρεάζει τον πρώτο Η αφομοίωση ως προς τη φορά λειτουργίας της μπορεί αν είναι: (α) Προχωρητική ή εμμένουσα (ΧΨ > ΧΧ) (β) Οπισθοχωρητική ή προκαταβολική (ΧΨ > ΨΨ)

Άσκηση AΓ in-possible > impossible AE *ωξυνμένος > ὠξυμμένος ΑΕ *Ερχομενός > Ορχομενός ΙΕ *penkwe > ΛΤ *kwinkwe > quinque Τί συμπέρασμα βγάζετε για την απόσταση λειτουργίας της αφομοίωσης;

Απάντηση Στην πρώτη περίπτωση επηρεάζονται όμοροι φθόγγοι. Στη δεύτερη περίπτωση επηρεάζονται μακρινοί φθόγγοι Η αφομοίωση ως προς την απόσταση λειτουργίας μπορεί αν είναι: (α) Όμορη (ΧΨ > ΧΧ) (β) Εξ αποστάσεως (Χ - Ψ > Χ - Χ)

Ποια είναι τα είδη της ανομοίωσης (είδος τροπής);

Άσκηση ΑΕ *χεχόρευκα > κεχόρευκα (kh-kh > k-kh) ΝΕ πνευμόνι > πλεμόνι (λαϊκό, διαλεκτικό) Τί συμπέρασμα βγάζετε για τo βαθμό λειτουργίας της αφομοίωσης;

Απάντηση Στην πρώτη περίπτωση η ανομοίωση οδηγεί στην αποβολή φθόγγου (ανομοιωτική αποβολή) Στη δεύτερη περίπτωση η ανομοίωση γίνεται μόνο ως προς κάποιο / κάποια διακριτικό/ά χαρακτηριστικό/ά και στην προκειμένη περίπτωση ως προς τον τόπο άρθρωσης [Σημ.: η ανομοίωση μπορεί να αφορά σε αλλαγή ως προς τον τόπο και/ή τον τρόπο άρθρωσης] Η ανομοίωση ως προς το βαθμό λειτουργίας μπορεί αν είναι: (α) Ολική (β) Μερική

Άσκηση ΝΕ βαπτίσθηκε > βαπτίστηκε ΝΕ ανοικτός > ανοιχτός Τί συμπέρασμα βγάζετε για τη φορά λειτουργίας της ανομοίωσης;

Απάντηση Στην πρώτη περίπτωση ο πρώτος φθόγγος επηρεάζει τον δεύτερο (=> αλλάζει ο δεύτερος) Στη δεύτερη περίπτωση ο δεύτερος φθόγγος επηρεάζει τον πρώτο (=> αλλάζει ο πρώτος) Η ανομοίωση ως προς τη φορά λειτουργίας της μπορεί αν είναι: (α) Προχωρητική ή εμμένουσα (ΨΨ > ΨΧ) (β) Οπισθοχωρητική ή προκαταβολική (ΨΨ > ΧΨ)

Άσκηση ME ἔκλαυσε > ΝΕ έκλαψε (ψ = πσ) ΑΕ *φέφευγα > πέφευγα (νόμος του Grassmann) Τί συμπέρασμα βγάζετε για την απόσταση λειτουργίας της ανομοίωσης;

Απάντηση Στην πρώτη περίπτωση επηρεάζονται όμοροι φθόγγοι. Στη δεύτερη περίπτωση επηρεάζονται μακρινοί φθόγγοι Η ανομοίωση ως προς την απόσταση λειτουργίας μπορεί αν είναι: (α) Όμορη (ΨΨ > ΨΧ) (β) Εξ αποστάσεως (Χ - Ψ > Χ - Ψ)

Αναπροσαρμογή τονικού νόμου Η ΑΕ διαθέτει τον τονικό νόμο της τρισυλλαβίας: καμιά λέξη δεν μπορεί να υπερβεί την τρίτη συλλαβή από το τέλος, λ.χ. του επιτίμου. Προσοχή: τα μακρά λογίζονται ως δύο χρόνοι! Η ΝΕ διατηρεί τον τονικό νόμο αλλά τον αναπροσαρμόζει ως προς την απώλεια διάκρισης της ποσότητας, λ.χ. NE του επίτιμου

Απώλεια τονικού νόμου Η ΑΕ διέθετε τρεις τονικούς νόμους ρυθμικού ή μετρικού χαρακτήρα που χάθηκαν: Νόμος του Wheeler ή δακτυλικός νόμος: σε επίθετα (κυρίως) δακτυλικού ρυθμού (-υυ) μετατοπίζεται ο τόνος από τη λήγουσα στην παραλήγουσα: ΑΕ *ποικιλός > ποικίλος Νόμος του χέρνιψ: σε σύνθετα με δεύτερο συνθετικό ρήμα και βραχεία ληκτική συλλαβή μετατοπίζεται ο τόνος από τη λήγουσα στην παραλήγουσα: *συζύξ > σύζυξ, *σκωλώψ > σκώλωψ Νόμος του Vendryes ή του ἔγωγε: λέξεις με αμφίβραχυ ρυθμό (υ-υ) μετακινούν τον τόνο από την παραλήγουσα στην προπαραλήγουσα: βεβαῖος > βέβαιος, ἐρῆμος> ἔρημος.

Συμπεράσματα Η φωνολογική αλλαγή στηρίζεται σε τρεις βασικούς μηχανισμούς: τροποποίηση, απώλεια και διατήρηση Η σχέση αφομοίωσης και ανομοίωσης είναι αντιστρόφως παράλληλη: είναι δύο διαδικασίες που λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο αλλά για τον ακριβώς διαφορετικό στόχο Τα είδη της φωνητικής αλλαγής αλληλοδιαπλέκονται, συλλειτουργούν ή εμφανίζουν σχέση αιτίου-αιτιατού Η φωνολογική αλλαγή είναι και μορφολογικά εξαρτημένη (εμφανίζεται σε συγκεκριμένα μορφολογικά περιβάλλοντα).

MΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Μορφολογική αλλαγή: Ορισμός Μορφολογική αλλαγή είναι η αλλαγή σε ένα μόρφημα, δηλαδή στο μικρότερο τεμάχιο της γλώσσας που έχει σημασία, λ.χ. παιδ-άκ-ι. Ο βασικότερος μηχανισμός μορφολογικής αλλαγής είναι η αναλογία, δηλαδή η επίδραση ενός στοιχείου ή ενός σχήματος σε ένα άλλο στοιχείο ή σχήμα. Η σχέση αυτή αποδίδεται ως εξής: Α Β Ζῆνα μῆν-α ---- = -----, λ.χ. αρχ. ηλ. ---------- = -------------- Γ Δ Ζεύς μεύ-ς αντί μείς

Η αναλογία στη μορφολογία: οριοθέτηση φαινομένου Η αναλογία είναι μια σαφής αντίδραση της γλώσσας στη μορφοφωνολογική ποικιλία, με στόχο την απλοποίηση, τον ισομορφισμό, την εικονικότητα και τη διαφάνεια. Λ.χ. ΑΕ θάλασσ-α ΜΕ θάλασσ-α θαλάσσ-ης θάλασσ-ας θάλασσ-α θάλασσ-α Έχουν εντοπιστεί κανονικότητες καθολικού χαρακτήρα στη λειτουργία και τους στόχους της αναλογίας, οι οποίες όμως αφορούν το πιθανότερο αποτέλεσμά της ή τους βασικούς στόχους της και δεν προβλέπουν πότε ακριβώς θα επενεργήσει. Τα σημαντικότερα μοντέλα περιγραφής της αναλογίας είναι οι εννεά νόμοι του Κurilowicz (1949) και οι πέντε τάσεις του Manczak (1958).

Είδη αναλογίας ως είδη μορφολογικής αλλαγής

Η αναλογία στη μορφολογία: είδη αναλογίας Συστηματική αναλογία: Επενεργεί σε συγκεκριμένα σχήματα με βάση κανόνες που έχουν ένα συγκεκριμένο προβλέψιμο αποτέλεσμα Μορφολογική επέκταση: γενίκευση ενός μορφήματος ή μορφολογικής σχέσης σε νέους τύπους ή κατηγορίες, δηλαδή η προσαρμογή ενός τύπου ή κατηγορίας προς τον επικρατέστερο ΝΕ η ψήφος > ο ψήφος ΜΕ τίθημι > θέτω Μορφολογική εξομάλυνση: γενίκευση ενός μορφήματος στο εσωτερικό ενός κλιτικού παραδείγματος: ΑΕ θάλασσ-α, θαλάσσ-ης, θάλασσ-αν > ΜΕ θάλασσ-α, θάλασσ-ας, θάλασσ-α

Η αναλογία στη μορφολογία: είδη αναλογίας Σποραδική αναλογία: Λειτουργεί είτε χωρίς συγκεκριμένους κανόνες είτε σε τυχαίες λέξεις. Επανανάλυση Σύμφυρση Παρετυμολογία Αναδρομικός Σχηματισμός Υπερδιόρθωση

Η αναλογία στη μορφολογία: είδη αναλογίας Επανανάλυση: H αλλαγή των δομικών ορίων σε μια λέξη ή μια σειρά λέξεων με αποτέλεσμα το σχηματισμό ενός νέου μορφήματος. Λ.χ. hamburg-er ham-burger => cheese-burger λαβράκ-ιον λαβρ-άκιον => παιδ-άκι πάπλωμα > παπλωματ-άδ-ικο => τρελ-ός > τρελ-άδικ-ο

Η αναλογία στη μορφολογία: Eίδη αναλογίας Σύμφυρση: H άναρχη συνένωση τεμαχίων δύο λέξεων, λ.χ. parachute + baloon paralloon, motor + hotel motel. Στην ελληνική η σύμφυρση δεν είναι τόσο συχνή στην ΚΝΕ, λ.χ. θρύλος + λέων θρυλέων, ταράζω + κουνώ ταρακουνώ, όσο στις διαλέκτους, λ.χ. παλτό + μαντό παντό, φρίκη + τρόμος φρίμος, αντάρα + αλαλαγμός ανταλαγμός. Η σύμφυρση βοηθά την αρθρωτική απλοποίηση και τη μείωση της πολυσυλλαβίας και είναι παραγωγική σε μάρκες και ανέκδοτα, λ.χ. καρχαρίας + καναρίνι καρχαρίνι, βήμα + μαγκαζίνο > βημαγκαζίνο.

Η αναλογία στη μορφολογία: Eίδη αναλογίας Παρετυμολογία ή λαϊκή ετυμολογία: Είναι η παραλλαγή μιας λέξης ως αποτέλεσμα λανθασμένης ετυμολογικής σύνδεσης με μία άλλη λέξη με στόχο τη σημασιολογική διαφάνεια και σε ορισμένες περιπτώσεις την αρθρωτική απλοποίηση. Συμβαίνει κυρίως σε δάνεια και λόγιες λέξεις: yuvarlak > γιουβαρελάκι, computer > κουμπιούτερ ελαστικότητα > λαστιχότητα, θου κύριε. > φτου κύριε, τένοντας τέντονας. Δεν αποκλείεται η παγιοποίηση μιας λέξης, λ.χ. αιγόκλημα > αγιόκλημα.

Η αναλογία στη μορφολογία: Eίδη αναλογίας Αναδρομικός σχηματισμός: Η δημιουργία μιας λέξης με αφαίρεση παραγωγικής κατάληξης ή η επανάλυση μιας λέξης με βάση ένα παραγωγικό σχήμα. γυρίζω > γύρα paşmak > πασουμάκ-ι > πασουμ-άκι > πασούμ-ι çardak > τσαρδάκ-ι > τσαρδ-άκι > τσαρδ-ί Υπερδιόρθωση: H αντίστροφη λανθασμένη συμμόρφωση μιας μαρκαρισμένης λέξη ή φράσης προς παραγωγικότερα, συχνότερα ή πιο πρότυπα σχήματα. Βόρ. Ελλ. μου πήρε τηλέφωνο (αντί με πήρε τηλέφωνο) Κρητικό παπούκια, έκι.

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Σημασιολογική αλλαγή: Ορισμός Η σημασιολογική αλλαγή είναι το πιο δύσκολο είδος αλλαγής, καθώς οι λέξεις και οι σημασίες είναι χιλιάδες. Επίσης πολλές περιφερειακές σημασίες δεν είναι καταχωρημένες σε ιστορικά λεξικά.

Σημασιολογική αλλαγή: Eίδη σημασιολογικής αλλαγής Τα βασικά είδη σημασιολογικής αλλαγής είναι: Με βάση τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά: Επέκταση ή άπλωμα Στένωση ή περιορισμός Με βάση τη στάση του ομιλητή: Βελτίωση Χειροτέρευση

Σημασιολογική αλλαγή: Eίδη σημασιολογικής αλλαγής Με βάση τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά: Επέκταση ή άπλωμα: Όταν μια λέξη αποκτά επιπρόσθετες, συνήθως παρεμφερείς σημασίες, αλλά συνεχίζει να διατηρεί τις αρχικές σημασίες της ως μέρος της νέας σημασίας Λ.χ. Λατ. causa αιτία, σκοπός > Γαλλ. cosa πράγμα AA bridde νεοσσός > NA bird πουλί ΑΕ παιδεύω ανατρέφω, διδάσκω παιδιά > NE παιδεύω διδάσκω (γενικά), εκπαιδεύω ζώα ΑΕ κιρνώ προσφέρω κρασί ανακατεμένο με νερό > ΝΕ κερνώ προσφέρω

Σημασιολογική αλλαγή: Είδη σημασιολογικής αλλαγής Στένωση ή περιορισμός: Όταν μια λέξη χάνει σημασίες και επομένως η νέα σημασία της είναι μέρος της αρχικής σημασίας. AA hound σκύλος > NA hund κυνηγόσκυλο ΑΕ ὄρνις πουλί > ΑΕ ὄρνις μαντικό πουλί ΑΕ πετεινός πετούμενο > ΜΕ πετεινός κόκορας ΑΕ ἄλογον ζώο > NE άλογο ΚΝΕ παιδί > ΝΔ παιδί αγόρι.

Σημασιολογική αλλαγή: Είδη σημασιολογικής αλλαγής Ως προς τη στάση των ομιλητών: Βελτίωση: σημασιολογική αλλαγή με θετικό πρόσημο Λ.χ. MA knight νεαρό αγόρι, ακόλουθος > NE knight ιππότης ΑΕ ὑπουργός βοηθός σε χειρωνακτικές εργασίες > ΝΕ υπουργός αυτός που διοικεί το υπουργείο Χειροτέρευση: σημασιολογική αλλαγή με αρνητικό πρόσημο Λ.χ. ΠΓ cretin χριστιανός > ΝΓ cretin ηλίθιος ΑΕ ἀγαθός ωραίος, καλός > NE αγαθός ανόητος

Σημασιολογική αλλαγή: Μηχανισμοί σημασιολογικής αλλαγής Οι βασικοί μηχανισμοί σημασιολογικής αλλαγής είναι οι εξής: Μεταφορά Ευφημισμός Υπερβολή Παρεμβολή

Σημασιολογική αλλαγή: Μηχανισμοί σημασιολογικής αλλαγής Μεταφορά: Όταν μια λέξη περιγράφει ένα νέο αντικείμενο αναφοράς, που έχει ένα κοινό χαρακτηριστικό με το παλιό αντικείμενο αναφοράς Λ.χ. πόδι της καρέκλας, δεξί χέρι του διευθυντή, αυτός είναι γουρούνι Ευφημισμός: Όταν μια λέξη ή φράση σχηματίζεται για να αποφευχθεί μια άλλη που έχει αρνητικές συνυποδηλώσεις ή είναι εντελώς απαγορευμένο σε ορισμένα περιβάλλοντα Λ.χ. παιδιά με ειδικές ικανότητες, γλυκάδι, Εύξεινος Πόντος

Σημασιολογική αλλαγή: Μηχανισμοί σημασιολογικής αλλαγής Υπερβολή: Όταν μια λέξη αποκτά εκφραστική ένταση, δηλαδή περιγράφει πιο έντονα κάτι Λ.χ. φανταστικός Παρεμβολή: Όταν μια λέξη ή φράση αλλάζει σημασία σε σημείο που η παλιά σημασία να χάνεται για να μη γίνει αντικείμενο σύγχυσης από τους ομιλητές Λ.χ. ΑΓ gay χαρωπός > gay ομοφυλόφιλος => χάθηκε η σημασία χαρωπός

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Συντακτική αλλαγή: Ορισμός Η συντακτική αλλαγή αφορά την αλλαγή στο εσωτερικό των φράσεων ή των προτάσεων μιας γλώσσας.

Συντακτική αλλαγή: Είδη συντακτικής αλλαγής Τα βασικά είδη συντακτικής αλλαγής είναι: Αλλαγή στη σειρά των όρων Ανάπτυξη σύνθετων προτάσεων

Συντακτική αλλαγή: Είδη συντακτικής αλλαγής Αλλαγή στη σειρά των όρων Υπάρχουν τρεις κατηγορίες γλωσσών με βάση τη σειρά που έχουν σε μια πρόταση το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικέιμενο: ΥΡΑ: Ελλ. O Γιάννης πήρε τα παιδιά ΥΑΡ: Τουρκ. Tuncer cocuklarι aldι Ο Τuncer τα παιδιά πήρε ΡΥΑ: ΣΓ Takes Mary children Παίρνει η Μαρία τα παιδιά

Συντακτική αλλαγή: Είδη συντακτικής αλλαγής Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται αλλαγή στη σειρά των όρων μιας γλώσσας. Λ.χ. Eλλ. o Γιάννης πήρε τα παιδιά > Ποντ. O Γιάννης τα παιδιά πήρε (κατ επίδραση της τουρκικής)

Συντακτική αλλαγή: Είδη συντακτικής αλλαγής Ανάπτυξη σύνθετων προτάσεων: Μια γλώσσα χρησιμοποιεί περισσότερο την παράταξη από την υπόταξη ή το αντίστροφο. Δεν αποκλείεται η αλλαγή σε αυτήν την προτίμηση. Λ.χ. στην ΙΕ η υπόταξη γεννήθηκε από την παράταξη

Συντακτική αλλαγή: μηχανισμοί συντακτικής αλλαγής Οι βασικοί μηχανισμοί συντακτικής αλλαγής είναι οι εξής: Επανανάλυση Επέκταση Δανεισμός

Η αναλογία στη μορφολογία: Οριοθέτηση φαινομένου Επανανάλυση: Η αλλαγή των ορίων των λέξεων σε μια πρόταση με αποτέλεσμα τη γένεση ενός νέου συντακτικού σχήματος ΑΓ: Est-ce que mon amie est morte? Είναι αυτό ότι => Est-ce que για κάθε ερώτηση ολικής άγνοιας

Συντακτική αλλαγή: Μηχανισμοί συντακτικής αλλαγής Επέκταση: Όταν μια λέξη ή φράση επεκτείνεται συντακτικά: ΠΙ: El rico se entierra el la iglesia O πλούσιος τον εαυτό του έθαψε στην εκκλησία Ο πλούσιος θάφτηκε στην εκκλησία => αυτοπαθές se > παθητικό se Δανεισμός: Όταν μια γλώσσα δανείζει σε μια άλλη ένα συντακτικό σχήμα. Pipil Αμερινδ. ΛA: Ne siwa:t mas gala:na ke taha από ΙΣΠ: esa mujer es mas linda que tu Αυτή η γυν. είναι πιο όμορφη από εσένα

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Μορφολογικοί: Σύνθεση: κούκλα + σπίτι > κουκλόσπιτο Προσφυματοποίηση: α- + τύχη > άτυχος (προθηματοποίηση) παιδί + -άκι > παιδάκι (επιθηματοποίηση) Μετατροπή (παραγωγή χωρίς πρόσφυμα): καλός > το καλό (σαν ουσιαστικό), μέσος > η μέση, λεξικός > το λεξικό.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Μορφοσυντακτικοί: Ουσιαστικοποίηση: με μετατροπή: κακός > το κακό με έλλειψη του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού: δημοτικό σχολείο > δημοτικό, ηλεκτρονικά παιχνίδια > ηλεκτρονικά. Λεξικοποίηση: ΜΕ σακ-άκι > ΝΕ σακάκ-ι (παράγωγη > απλή) ΑΕ Ελλήσ-ποντος > NE Ελλήσποντος (σύνθετη > απλή) ο κατέβα να φάμε, έτσι θέλω (πβ. ετσιθελικά), μου τη δίνει, μαύρη λίστα / τρίτος κόσμος / ψυχρός πόλεμος / γυαλιά ηλίου / λέξηκλειδί (φράση > λέξη / λεξική φράση)

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Μορφοφωνολογικοί: Σύμφυρση (βλ. και μορφολογική αλλαγή): ταράζω + κουνώ > ταρακουνώ. Aρκτικόλεξα (με βάση τα αρχικά γράμματα): ΔΕΗ (Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού) => ΔΕΗτζής, ο ΦΠΑ > το ΦΠΑ. Ακρωνύμια (με βάση τις αρχικές συλλαβές): ΒΙΠΕΡ (ΒΙβλίο ΠΕΡιπτερου) Βραχυγραφίες: χλμ. Αποκομμένοι τύποι: limousine > limo > ελλ. λίμο Ονοματοποιίες: ντριν Εκ του μηδενός σχηματισμοί: kodak > ελλ. Κόντακ. Σημασιοπραγματολογικοί: Προσηγορικοποίηση: Sandwich > sandwich > σάντουιτς Κυριωνυμοποίηση: λεμονιά > Λεμονιά