Αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στις βιομηχανικές και γεωργικές περιοχές της Λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταμού

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στις βιομηχανικές και γεωργικές περιοχές της Λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταμού Κ. Αποστολόπουλος Μάρτιος 2010

Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή...1 Η ιστορία της πολιτικής υδάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης...3 Η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων...5 Οικονομικό περιεχόμενο της Ο.Π.Υ...7 Οικονομικός χαρακτηρισμός της λεκάνης απορροής και προσδιορισμός των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης υδάτων...9 Αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στην περιοχή της λεκάνης απορροής9 Προσδιορισμός των κύριων οικονομικών δυνάμεων που ασκούν πιέσεις στις χρήσεις νερού...10 Εξέλιξη των κύριων οικονομικών δυνάμεων και της επιρροής τους στις χρήσεις νερού...10 Εξέλιξη της προσφοράς και της ζήτησης για νερό...10 Αξιολόγηση της ανάκτησης κόστους των υπηρεσιών των υδάτων...10 Ποιο είναι το τρέχον κόστος παροχής υπηρεσιών ύδατος ;...10 Ποιος πληρώνει το τρέχον κόστος παροχής υπηρεσιών ύδατος ;...11 Ποιο είναι το τρέχον επίπεδο ανάκτησης του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος ;...11 Ποιοι είναι οι πιθανοί μηχανισμοί ανάκτησης του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος ;...11 Οικονομική αξιολόγηση των πιθανών μελλοντικών μέτρων που απαιτούνται για την επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτων...11 Προσδιορισμός του συνόλου των μέτρων με το ελάχιστο κόστος...11 Αξιολόγηση του κόστους των μέτρων...11 Αξιολόγηση του αντίκτυπου των μέτρων στους τομείς της οικονομίας...11 Είναι το κόστος των μέτρων δυσανάλογο ;...12 Εφαρμογή της Οδηγίας-Πλαίσιο περί Υδάτων στη Λεκάνη Απορροής του Ασωπού Ποταμού...13 Οικονομικός χαρακτηρισμός της Λεκάνης Απορροής του Ασωπού Ποταμού...13 Γεωγραφικά στοιχεία Λεκάνης Απορροής Ασωπού Ποταμού...13 Οικονομική αξιολόγηση των χρήσεων ύδατος στη Λ.Α.Α.Π...16 Συμπεράσματα-Προτάσεις...38 Αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στη Λ.Α.Α.Π...38 Βιομηχανική περιοχή...38 Γεωργική περιοχή...40 Προσδιορισμός των πιέσεων που ασκούνται από τη βιομηχανία και τη γεωργία στη χρήση του νερού...41 Εξέλιξη της βιομηχανίας και της γεωργίας και της επιρροής τους στις χρήσεις νερού...42 Εξέλιξη της προσφοράς και της ζήτησης για νερό από τη βιομηχανία και τη γεωργία...43

Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1. Τα καινοτόμα στοιχεία της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων (Page και Kaika 2003)...7 Πίνακας 2. Πλήθος βιομηχανικών επιχειρήσεων ανά κλάδο στη Λ.Α.Α.Π...18 Πίνακας 3. Οικονομικά ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός...20 Πίνακας 4. Απασχολούμενοι ανά κλάδο στο Νομό Βοιωτίας...22 Πίνακας 5. Σύνολο Αναλώσεων ανά κλάδο στο Νομό Βοιωτίας...23 Πίνακας 6. Προστιθέμενη αξία ανά κλάδο στο Ν. Βοιωτίας...24 Πίνακας 7. Φορείς, πηγές και μέθοδος παροχής νερού...27 Πίνακας 8. Τιμολογιακή πολιτική νερού για βιομηχανική χρήση στους Δήμους Οινοφύτων και Σχηματαρίου...30 Πίνακας 9. Κατανάλωση και αξία νερού στους Δήμους Οινοφύτων και Σχηματαρίου...30 Πίνακας 10. Μέσος όρος καλλιεργούμενων εκτάσεων ανά κατηγορία...31 Πίνακας 11. Αποδόσεις ανά είδος καλλιέργειας...33 Πίνακας 12. Αρδευθείσες εκτάσεις ανά κατηγορία καλλιεργειών...34 Πίνακας 13. Επιδοτήσεις ΕΓΤΕ (άμεσες ενισχύσεις) στη Λ.Α.Α.Π...35 Πίνακας 14. Ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης ανά είδος καλλιέργειας στη Λ.Α.Α.Π...35 Πίνακας 15. Ποσό επιδότησης που αντιστοιχεί στη χρήση νερού στη Λ.Α.Α.Π...36 Πίνακας 16. Επενδύσεις στην περιοχή της Λ.Α.Α.Π. στο πλαίσιο του προγράμματος «Αγροτική Ανάπτυξη Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000 2006»...37 Πίνακας 17. Σημασία βιομηχανικών κλάδων της περιοχής για το σύνολο της χώρας...39

Εισαγωγή Το νερό αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους φυσικούς πόρους, απαραίτητο τόσο από βιολογικής όσο και από κοινωνικής απόψεως. Η διαχείριση του νερού αποτελεί, επομένως, κύριο μέλημα των οργανωμένων κοινωνιών, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, καθώς παρατηρούνται συνεχώς αυξανόμενα προβλήματα τόσο επάρκειας όσο και ποιοτικής υποβάθμισής του. Τα γεγονότα δείχνουν ότι αντιμετωπίζουμε παγκόσμια κρίση νερού και η ποιότητα και η διαχείριση των υδάτων της Ευρώπης στην πραγματικότητα απέχει πολύ από το να είναι ικανοποιητική. Το 20% όλων των επιφανειακών υδάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση απειλείται σοβαρά από ρύπανση. Τα υπόγεια ύδατα παρέχουν περίπου το 65% όλου του πόσιμου νερού της Ευρώπης. Το 60% των ευρωπαϊκών πόλεων κάνουν υπερεκμετάλλευση των πόρων των υπόγειων υδάτων τους. Το 50% των υγροτόπων βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση λόγω της υπερεκμετάλλευσης των υπόγειων υδάτων. Η επιφάνεια της αρδευόμενης γης στη Νότια Ευρώπη έχει αυξηθεί κατά 20% από το 1985 (ΓΔ Περιβάλλοντος 2002). Ως αποτέλεσμα των προβλημάτων αυτών, έχει καταγραφεί μια αυξανόμενη απαίτηση των πολιτών και των περιβαλλοντικών οργανώσεων για περισσότερο καθαρά ποτάμια και λίμνες, υπόγεια και παράκτια νερά. Μια αντιπροσωπευτική δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου στα τότε 25 κράτη - μέλη έδειξε ότι, κατά μέσο όρο, σχεδόν οι μισοί ερωτηθέντες (47%) ανησυχούν για την «ρύπανση των υδάτων», ενώ σε ορισμένες χώρες το ποσοστό αυτό φτάνει το 71% (Ευρωβαρόμετρο 2005). Ωστόσο, Εξάλλου, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας τόπος με κοινά ύδατα. Το 60% περίπου της έκτασης της ΕΕ είναι λεκάνες απορροής ποταμών που διασχίζουν τουλάχιστον μία περιοχή εθνικών συνόρων, ενώ όλα τα κράτη - μέλη εκτός από την Κύπρο και τη Μάλτα περιλαμβάνουν τμήματα με τουλάχιστον μία διεθνή περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού. Τα παραπάνω καταδεικνύουν την ανάγκη για μια συντονισμένη προσπάθεια διαχείρισης των υδάτινων πόρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οποία άρχισε να ενσωματώνεται στο θεσμικό πλαίσιο ήδη από το 1975 με την Οδηγία περί Επιφανειακών Υδάτων. Τελικά το 2000 έγινε το σημαντικότερο βήμα προς την κατεύθυνση μια κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής διαχείρισης του νερού με την υιοθέτηση της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων (Ο.Π.Υ.) τον Οκτώβριο του 2000. Η οδηγία ενσωματώνει τη σύνθεση περιβαλλοντικών, οικονομικών και ηθικών/κοινωνικών κριτηρίων και επιδιώκει την επίτευξη τριών κύριων στόχων: την αποκατάσταση, προστασία και ενίσχυση της ποιότητας του υδάτινου περιβάλλοντος μέσα σε 15 χρόνια, την υιοθέτηση μια αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής στη διαχείριση του νερού και την προσπάθεια για πλήρη ανάκτηση του κόστους από τους διάφορους χρήστες νερού, την ευρεία πληροφόρηση και συμμετοχή του κοινού, ώστε να καταστεί η πολιτική διαχείρισης του νερού περισσότερο διαφανείς Ως υδάτινους πόρους που χρήζουν προστασίας και διαχείρισης, η οδηγία ορίζει τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, τα εσωτερικά, μεταβατικά και παράκτια ύδατα, τους 1

υδροφόρους ορίζοντες, τις λίμνες και τους ποταμούς. Καθορίζει φιλόδοξους και καινοτόμους στόχους ώστε να εξασφαλιστεί η καλή κατάσταση των υδάτων ως το 2015 και απαιτεί διασυνοριακή συνεργασία σε περιπτώσεις διασυνοριακών υδάτινων πόρων. Εξασφαλίζει την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων στη διαχείριση των υδάτων και απαιτεί την εφαρμογή τιμολογιακής πολιτικής για το νερό και της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό δίκαιο έγινε με το νόμο 3199/2003 και το Προεδρικό Διάταγμα 51/2007 (ΦΕΚ/54/8-3-2007). Οικονομία (Economy): Πλήρης ανάκτηση κόστους και εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» Περιβάλλον (Environment): Καλή ποιότητα υπόγειων και επιφανειακών υδάτων Κοινωνία (Ethics): Ενημέρωση και συμμετοχή του κοινού Σχήμα 1. Τα τρία E της οδηγίας πλαίσιο για τα νερά (la trois E problematique (Barraqué 2003)) Σύμφωνα με τον νόμο 1739/87 για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων και προκειμένου η Ο.Π.Υ. να καταστεί τμηματικά εφαρμόσιμη, η Ελλάδα έχει διαιρεθεί σε 14 υδατικά διαμερίσματα με βάση κοινά υδρολογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά. Το υδατικό διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, στο οποίο περιλαμβάνεται η Λεκάνη Απορροής του Ασωπού, περιλαμβάνει τμήμα της Στερεάς Ελλάδας, την Εύβοια, και τα νησιά Βόρειες Σποράδες και Σκύρος. Η συνολική του έκταση είναι 12.341 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ο πληθυσμός του, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε), το 2001 ήταν 577.955 κάτοικοι (έχει υπολογιστεί κατ εκτίμηση). Το σύνολο του πληθυσμού του διακρίνεται σε αστικό κατά 24.2%, ημιαστικό κατά 28.4%, και αγροτικό κατά 47.4%. Το διαμέρισμα περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας και μικρά μέρη των περιφερειών Θεσσαλίας και Αττικής. Όσον αφορά στους νομούς, το διαμέρισμα περιλαμβάνει ολόκληρο τον Νομό Ευβοίας (και τη Σκύρο), μεγάλα τμήματα των Νομών Βοιωτίας (98,5%), Φθιώτιδας (83,1%) και Φωκίδας (41,9%), και μικρά τμήματα των Νομών Αττικής (7,2%), Μαγνησίας (Σποράδες-14,9%) και Ευρυτανίας (5%). Σύμφωνα με το άρθρο 2 του νόμου 3199/2003 ορίζεται ως λεκάνη απορροής ποταμού, η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής, μέσω διαδοχικών ρευμάτων, ποταμών και πιθανώς λιμνών και παροχετεύεται στη θάλασσα με ενιαίο στόμιο ποταμού, εκβολές ή δέλτα (ΦΕΚ/280/9.12.2003). Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί πως η λεκάνη απορροής δεν έχει πάντα έξοδο στη θάλασσα, όπως απαιτεί ο παραπάνω ορισμός. Υπάρχουν πολλές κλειστές ή ενδορροϊκές λεκάνες με ποταμούς, που καταλήγουν σε λίμνες (π.χ. Βοιωτικού Κηφισού-Υλίκης-Παραλίμνης). 2

Εικόνα 1. Σχηματική απεικόνιση λεκάνης απορροής Το υδατικό διαμέρισμα της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας περιλαμβάνει σημαντικά υδάτινα σώματα όπως οι ποταμοί Σπερχειός, Βοιωτικός Κηφισός και Ασωπός, η λίμνη Υλίκη, Παραλίμνη κ.α., καθένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από λεκάνες απορροής. Για κάθε λεκάνη απορροής εντός του υδατικού διαμερίσματος, είναι δυνατή η εφαρμογή ολοκληρωμένης διαχείρισης υδάτινων πόρων. Η ιστορία της πολιτικής υδάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η πολιτική περί υδάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις φάσεις ανάλογα με την πορεία ενσωμάτωσής της στο δίκαιο της Ένωσης (Page and Kaika 2003). Η πρώτη φάση, που διήρκησε από το 1975 ως το 1988, αφορούσε κυρίως τη δημόσια υγεία και έθετε τα πρότυπα για την ποιότητα του πόσιμου νερού. Ξεκίνησε με την Οδηγία περί Επιφανειακών Υδάτων (75/440/ΕΟΚ) 1 και κορυφώθηκε με την Οδηγία για το Πόσιμο Νερό (80/778/ΕΟΚ) 2, η οποία έθετε δεσμευτικούς στόχους για την ποιότητα του πόσιμου νερού. Το πρώτο αυτό κύμα νομοθετημάτων έθετε επίσης δεσμευτικούς στόχους για τα διαφορετικά υδατικά περιβάλλοντα που θα μπορούσαν αν επηρεάσουν τη δημόσια υγεία, όπως τα νερά που προορίζονταν για αλιεία, για συγκομιδή οστρακοειδών και για κολύμβηση. Παρόλο που κατά τη φάση αυτή τα νομοθετήματα εστίαζαν στη δημόσια υγεία, υπήρξαν και ορισμένα τα οποία εισήγαγαν καθαρά περιβαλλοντικά θέματα, όπως ο έλεγχος της ρύπανσης. Η Οδηγία περί Επικίνδυνων Ουσίων (76/464/ΕΟΚ) 3, καθιέρωσε κατάλογο επικίνδυνων ουσιών και έθεσε επιτρεπόμενα όρια για την απόρριψή τους στο υδάτινο περιβάλλον. 1 ΕΕ L 194, 25/07/1975 σελ. 0026-0031 2 ΕΕ L 229, 30/08/1980 σελ. 0011-0029 3 ΕΕ L 129, 18/05/1976 σελ. 0023-0029 3

Στη δεύτερη φάση, που διήρκησε από το 1988 ως το 1996, προτεραιότητα είχαν ο έλεγχος της ρύπανσης και η περιβαλλοντική διαχείριση των υδάτων. Στην πορεία για την καθιέρωση μιας κοινής περιβαλλοντικής πολιτικής, το 1988, αναθεωρήθηκε το υπάρχον δίκαιο για τα νερά και έγινα ορισμένες στρατηγικές αλλαγές. Δόθηκε περισσότερη έμφαση στην πρόληψη της ρύπανσης από τα αστικά λύματα και τη γεωργία, η οποία αποτυπώθηκε στην Οδηγία για την Επεξεργασία των Αστικών Λυμάτων (91/271/ΕΟΚ) 4 και στη Οδηγία για τον έλεγχο της Νιτρορύπανσης (91/676/ΕΟΚ) 5. Τα νομικά αυτά κείμενα απαιτούσαν από τα κράτη μέλη να οριοθετήσουν και να παρακολουθούν περιοχές ευάλωτες στη ρύπανση. Το 1996 έγινε μια προσπάθεια μεταχείρισης των διαφορετικών πηγών ρύπανσης των υδάτων με ένα πιο συνεκτικό τρόπο μέσω της Οδηγίας για την Ολοκληρωμένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης (IPPC 96/61/EK) 6. Παράλληλα, τα νομικά πρότυπα για τις πηγές πόσιμου νερού επικαιροποιήθηκαν το 1998 με την Οδηγία για την Ποιότητα του Πόσιμου Νερού (98/83/ΕΚ) 7, η οποία εισήγαγε αυξημένη πρόσβαση του κοινού στις πληροφορίες και αποσαφήνισε τα προηγούμενα νομοθετήματα. Παρόλη την καταγεγραμμένη προσπάθεια για τη βελτίωση της ποιότητα των υδάτων και την επιτευχθείσα μείωση των σημειακών πηγών ρύπανσης, οι διάχυτες πηγές ρύπανσης (από τη γεωργία και τις πόλεις) παρέμεναν ως ένα σημαντικό πρόβλημα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, στην έκθεσή του με τίτλο «Περιβάλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1995», επιβεβαίωσε την ανάγκη δράσης για την ποιοτική και ποσοτική προστασία των κοινοτικών υδάτων (European Environmental Agency (EEA) 1995). Την ίδια χρονιά το Συμβούλιο ενέκρινε συμπεράσματα στα οποία απαιτείται, μεταξύ άλλων, η εκπόνηση νέας οδηγίας πλαισίου που θα θεσπίζει τις βασικές αρχές μιας αειφορικής πολιτικής υδάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ζήτησε από την Επιτροπή να υποβάλει σχετική πρόταση. Τέλος το 1996 το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Επιτροπή των Περιφερειών και η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ζήτησαν με ψηφίσματά τους από την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση οδηγίας για τη θέσπιση πλαισίου για την ευρωπαϊκή πολιτική υδάτων. Παράλληλα, από το 1998 ξεκίνησε μια προσπάθεια καταγραφής των διαφορετικών θεσμικών πλαισίων διαχείρισης νερού που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη μέσω του ερευνητικού προγράμματος EUROWATER (CORREIA 1998). Το πρόγραμμα EUROWATER εκπονήθηκε από πέντε πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα και περιελάμβανε τη συγκριτική ανάλυση των θεσμικών πλαισίων διαχείρισης νερού σε Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Πορτογαλία και Ηνωμένο Βασίλειο. Ο κύριος στόχος του EUROWATER ήταν να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση των συστημάτων διαχείρισης νερού στην Ευρώπη, καθώς και των τάσεων εξέλιξής τους και να εκτιμήσει τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς που θα είχε μια ευρύτερη εναρμόνιση των πολιτικών διαχείρισης νερού λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες και τις ιστορικές καταβολές του κάθε κράτους μέλους. Για το σκοπό αυτό μελετήθηκαν όλες οι χρήσεις νερού και έγινε προσπάθεια να κατανοηθεί σε βάθος ο τρόπος με τον οποίο οι χρήσεις αυτές συμβιβάζονται στις διάφορες χώρες μέσα στο πλαίσιο διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών. 4 ΕΕ L 135, 30/05/1991 σελ. 0040-0052 5 ΕΕ L 375, 31/12/1991 σελ. 0001-0008 6 ΕΕ L 257 10/10/1996 σελ. 0026-0040 7 ΕΕ L 330 05/12/1998 σελ. 0032-0054 4

Σε συνέχεια του προγράμματος EUROWATER, εκπονήθηκε από την ίδια ερευνητική ομάδα ένα νέο πρόγραμμα με τίτλο «WATER 21 - A Research Project Aiming at the Appraisal of Current European Water Policies and the Formulation of Recommendations for Achieving Sustainability». Ο κύριος στόχος του προγράμματος αυτού ήταν να συμβάλει στη αξιολόγηση των συστημάτων διαχείρισης νερού στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδιαίτερα κατά πόσο αυτές αποκλίνουν από μια τροχιά αειφόρου ανάπτυξης και ποιες είναι οι απαραίτητες αλλαγές που πρέπει να γίνουν ώστε να οδηγηθούμε σε νέες μεθόδους διαχείρισης για τον 21 ο αιώνα, οι οποίες είναι πιο συμβατές με την έννοια της αειφορίας. Ουσιαστικά, με το πρόγραμμα WATER 21 έγινε μια προσπάθεια προσαρμογής των πρακτικών διαχείρισης νερού στον ορισμό που έδωσαν τα Ηνωμένα Έθνη για την αειφορία 8, με τη σύνθεση περιβαλλοντικών, οικονομικών και ηθικών/κοινωνικών κριτηρίων (Barraqué 2003). Η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων Τα παραπάνω οδήγησαν στην τρίτη φάση της ιστορίας της πολιτικής περί υδάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την υιοθέτηση της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) 9. Η Ο.Π.Υ. καθορίζει τις αρχές και προτείνει μέτρα για τη διατήρηση και προστασία όλων των υδάτων - ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά, παράκτια και υπόγεια ύδατα - εισάγοντας για πρώτη φορά την έννοια της «οικολογικής σημασίας» των υδάτων παράλληλα και ανεξάρτητα της όποιας άλλης χρήσης τους. Αποτελείται από 26 άρθρα και 11 παραρτήματα στα οποία διατυπώνονται όλες οι απαραίτητες έννοιες, μέθοδοι και ενέργειες που συντελούν στην ολοκληρωμένη διαχείριση των ευρωπαϊκών υδατικών πόρων. Ειδικότερα, ο σκοπός της Ο.Π.Υ., σύμφωνα με το άρθρο 1, είναι «[ ] η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων, το οποίο: να αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων καθώς και των εξαρτώμενων από αυτά χερσαίων οικοσυστημάτων και υγροτόπων σε ό,τι αφορά τις ανάγκες τους σε νερό να προωθεί τη βιώσιμη χρήση του νερού βάσει μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων να αποσκοπεί στην ενίσχυση της προστασίας και τη βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων με ειδικά μέτρα για την προοδευτική μείωση των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών ουσιών προτεραιότητας και με την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών των επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας να διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων και αν αποτρέπει την περαιτέρω μόλυνσή τους και να συμβάλλει στο μετριασμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασία [ ]» 8 «ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της τρέχουσας γενιάς, χωρίς να υποθηκεύει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» (Brundtland 1987). 9 ΕΕ L 327 22/12/2000 σελ. 0001-0073 5

Η Ο.Π.Υ. εισάγει 7 καινοτόμες αλλαγές σε σύγκριση με τα νομοθετήματα των προηγούμενων φάσεων (Page και Kaika 2003). Πρώτον, το άρθρο 4 της Ο.Π.Υ. μεταχειρίζεται με ολοκληρωμένο τρόπο τους περιβαλλοντικούς στόχους σχετικά με τα πόσιμα νερά, τα νερά κολύμβησης, τα επιφανειακά και τα υπόγεια νερά, για όλα τα υδάτινα σώματα. Επιβάλει επίσης το συντονισμό των στρατηγικών πουν υιοθετούνται για την επίτευξη των στόχων αυτών. Η καινοτομία αυτή δεν είναι μια απλή γραφειοκρατική απλοποίηση αλλά είναι κυρίως μια προσπάθεια κατανόησης της ποιότητας των υδάτων στο πλαίσιο της ευρύτερης επιστημονικής αντίληψης ενός ολοκληρωμένου συστήματος. Δεύτερον, η Ο.Π.Υ. οργανώνει τη διαχείριση των υδάτων μέσα στις λεκάνες απορροής των ποταμών, κάθε μια από τις οποίες αποτελεί μια υδρολογική μονάδα. Ως αποτέλεσμα, η νέα πολιτική καλύπτει όλα τα νερά της λεκάνης, άσχετα αν αυτά χρησιμοποιούνται ή όχι και απαιτεί τη χάραξη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης για κάθε λεκάνη απορροής (river basin management plan) άσχετα αν αυτή διασχίζει τα σύνορα μεταξύ των κρατών (άρθρο 5). Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να επικαιροποιείται κάθε έξι χρόνια και να περιλαμβάνει: ανάλυση των φυσικών χαρακτηριστικών της λεκάνης, επισκόπηση των επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στην κατάσταση των υδάτων της λεκάνης, εκτίμηση των τρεχουσών υδροληψιών και οικονομική ανάλυση της χρήσης νερού στη λεκάνη. Ένα τρίτο στοιχείο που εισήχθη με την Ο.Π.Υ. είναι ο συγκερασμός των δύο υφισταμένων στρατηγικών ελέγχου της ρύπανσης, δηλ. των περιβαλλοντικών ποιοτικών προτύπων (EQS) και των οριακών τιμών εκπομπής (ELV) (άρθρο 16). EQS είναι τα θεσμοθετημένα ανώτατα όρια συγκέντρωσης ρυπαντών που επιτρέπονται σε συγκεκριμένα υδάτινα σώματα. ELV είναι τα ανώτατα όρια ποσότητας των ρυπαντών που μπορούν να διατεθούν νόμιμα στο περιβάλλον. Πριν την υιοθέτηση της Ο.Π.Υ., οι δύο στρατηγικές εφαρμόζονταν ανεξάρτητα. Η Ο.Π.Υ. επιβάλει την βηματική και συνδυασμένη εφαρμογή των στρατηγικών αυτών. Σε πρώτη φάση τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόσουν τη ELV στρατηγική. Αν μέσω της στρατηγικής αυτής δεν επιτευχθούν τα θεσμοθετημένα EQS, τότε το κράτος μέλος θα πρέπει να εφαρμόσει πιο αυστηρή στρατηγική ELV. Η τέταρτη καινοτομία της Ο.Π.Υ. είναι ο σαφής ορισμός της «καλής οικολογικής κατάστασης», ο οποίος επιτρέπει στα κριτήρια να είναι νομικά δεσμευτικά (άρθρο 1 και παράρτημα V). Το πέμπτο καινοτόμο στοιχείο είναι η εισαγωγή διατάξεων σχετικά με τη διαχείριση της ποσότητας του νερού. Η Ο.Π.Υ ορίζει ότι κάθε σχέδιο διαχείρισης λεκάνης απορροής θα πρέπει να διασφαλίζει την ισορροπία υδροληψίας και αναπλήρωσης του νερού. Με τις διατάξεις αυτές και σε συνδυασμό με τις διατάξεις περί πλήρους ανάκτηση του κόστους του νερού (βλ. παρακάτω) επιδιώκεται η προστασία του νερού τόσο ως περιβαλλοντικού όσο και ως οικονομικού πόρου. Η έκτη σημαντική αλλαγή αφορά την εισαγωγή διατάξεων σχετικά με την τιμολόγηση του νερού με σκοπό την πλήρη ανάκτηση του κόστους (άρθρο 9). Τα κράτη μέλη θα πρέπει να 6

διασφαλίζουν ότι η τιμή που πληρώνουν οι καταναλωτές για καθαρό νερό και για την επεξεργασία των λυμάτων λαμβάνει υπόψη και το περιβαλλοντικό κόστος. Τέλος, μια σημαντικότατη καινοτομία της Ο.Π.Υ. ήταν η ευρεία συμμετοχή του κοινού στη διαμόρφωση της πολιτικής για τα νερά (άρθρο 14). Πίνακας 1. Τα καινοτόμα στοιχεία της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων (Page και Kaika 2003) 1 Συντονισμός πολιτικών οι οποίες προηγουμένως μεταχειρίζονταν ανεξάρτητα τους διάφορους τύπους υδάτων και συντονισμός των στρατηγικών διαχείρισης του νερού. 2 Αλλαγή στη διαχείριση των ποταμών με βάση τα υδρολογικά και όχι τα διοικητικά όρια 3 Εισαγωγή της «συνδυασμένης προσέγγισης» στον έλεγχο της ρύπανσης με σύνδεση των οριακών τιμών εκπομπής με τα περιβαλλοντικά ποιοτικά πρότυπα. 4 Ενσωμάτωση ποσοτικών στοιχείων στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό σε επίπεδο ΕΕ 5 Σαφής ορισμός της «καλής κατάστασης των υδάτων» και επανακαθορισμός του καταλόγου των επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας 6 Εισαγωγή του κόστους των περιβαλλοντικών εξωτερικοτήτων στην τιμολόγηση του νερού, με σκοπό την ενθάρρυνση της ορθής διαχείρισης της ζήτησης 7 Αυξημένη συμμετοχή του κοινού στη διαμόρφωση της πολιτικής, με σκοπό την αύξηση της διαφάνειας και της συμμόρφωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να επεξηγήσει τους βασικούς κανόνες εφαρμογής της Ο.Π.Υ., έχει εκδώσει μέχρις στιγμής 24 κατευθυντήρια κείμενα (Guidance Documents), με τα οποία αναλύονται διάφορες πτυχές της Οδηγίας. Παράλληλα συγκροτούνται ομάδες εργασίας (Working Groups) επί των θεμάτων της Οδηγίας, και από κοινού με τα κατευθυντήρια κείμενα, παρέχουν σαφείς και κατανοητές επεξηγήσεις των κειμένων της Οδηγίας και των τρόπων εφαρμογής της. Παρέχουν, δηλαδή, γενικές κατευθυντήριες γραμμές εφαρμογής της Ο.Π.Υ. Οικονομικό περιεχόμενο της Ο.Π.Υ. Η Ο.Π.Υ. είναι μια από τις πρώτες Ευρωπαϊκές Οδηγίες στις οποίες αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα της οικονομικής επιστήμης στην προσέγγιση και επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Προτείνεται για πρώτη φορά η εφαρμογή οικονομικών αρχών, μεθόδων και εργαλείων με σκοπό την ολοκληρωμένη διαχείριση των ζητημάτων των υδατικών πόρων. Πλέον, συνυπολογίζονται οικονομικές παράμετροι και μεταβλητές που, σε συνδυασμό με τα περιβαλλοντικά δεδομένα, παρέχουν μια σφαιρική και αρκετά ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης των υδατικών πόρων, αλλά ταυτόχρονα παρέχουν και πληροφορίες για την εφαρμογή πιθανών μέτρων από τους αρμόδιους φορείς, προς επίτευξη περιβαλλοντικών και οικονομικών στόχων. Οι βασικές οικονομικές πτυχές της Ο.Π.Υ. συγκεντρώνονται και αναλύονται στο άρθρο 5 (Χαρακτηριστικά της περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού, επισκόπηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος), στο άρθρο 9 (Ανάκτηση κόστους για υπηρεσίες ύδατος) και στο παράρτημα III (Οικονομική ανάλυση). Περαιτέρω ανάλυση γίνεται στο κατευθυντήριο 7

κείμενο υπ αριθμόν 1, προϊόν της ομάδας εργασίας WATECO - WATer ECOnomics (WATECO 2003). Το κείμενο με τίτλο Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC) - Economics and the environment - The implementation challenge of the Water Framework Directive - 2003 παραθέτει και προτείνει κατευθυντήριες γραμμές και βήματα ώστε να εφαρμοστούν οι οικονομικής φύσεως διατάξεις της Οδηγίας που οδηγούν στην δημιουργία ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης υδατικών πόρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως όλα τα κατευθυντήρια κείμενα έτσι και το συγκεκριμένο, αποτελεί ένα προτεινόμενο - γενικό τρόπο εφαρμογής των οικονομικών θεμάτων της οδηγίας. Είναι ένα γενικό πλάνο εφαρμογής της Ο.Π.Υ. που αναφέρεται προς όλα τα κράτη μέλη και γι αυτό κάθε ένα ξεχωριστά θα πρέπει να το προσαρμόσει στις ειδικές, τοπικές του συνθήκες που το χαρακτηρίζουν και το διαφοροποιούν. Σύμφωνα με το κείμενο, η προβλεπόμενη οικονομική ανάλυση, έχει σκοπό να συμβάλει: Στην κατανόηση των οικονομικών ζητημάτων και των ισορροπιών σε μια λεκάνη απορροής και την εκτίμηση των επιπτώσεων των αλλαγών στην τοπική, περιφερειακή και εθνική οικονομία. Στην εξεύρεση ενός τρόπου επίτευξης σαφών περιβαλλοντικών στόχων για τους υδάτινους πόρους, ο οποίος θα είναι λιγότερο δαπανηρός για το σύνολο της οικονομίας ή για συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς. Στην εκτίμηση των οικονομικών επιπτώσεων των προτεινόμενων μέτρων βελτίωσης της κατάστασης των υδάτων και τον προσδιορισμό «χαμένων» και «κερδισμένων» από την εφαρμογή τους. Στον προσδιορισμό περιοχών ή υδάτινων σωμάτων, όπου οι περιβαλλοντικοί στόχοι θα πρέπει να γίνουν λιγότερο αυστηροί ώστε να μειωθούν οι πιθανές ανεπιθύμητες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Στην ανάπτυξη οικονομικών εργαλείων (πχ τιμολόγηση νερού ή συμπληρωματικά μέτρα όπως τέλη ρύπανσης ή περιβαλλοντικοί φόροι) τα οποία θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Προκείμενου να υποστηριχτεί η χάραξη των σχεδίων διαχείρισης υδάτινων πόρων, το κείμενο προτείνει την εφαρμογή οικονομικής ανάλυσης μέσω τριών σταδίων. Η οικονομική προσέγγιση μέσω τριών σταδίων σκοπεύει στην παροχή ενός συνεπούς πλαισίου για τις διαφορετικές συναρτήσεις οικονομικής ανάλυσης που απαιτεί η εφαρμογή της Ο.Π.Υ. Η προσέγγιση αυτή ενσωματώνει οικονομικά και τεχνικά ζητήματα, εμπειρία και μεθοδολογικά εργαλεία στα εξής στάδια: 1. Οικονομικός χαρακτηρισμός της λεκάνης απορροής των υδάτων και προσδιορισμός των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης υδάτων 2. Αξιολόγηση της ανάκτησης κόστους των υπηρεσιών των υδάτων 3. Οικονομική αξιολόγηση των πιθανών μελλοντικών μέτρων που απαιτούνται για την επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτων 8

Οικονομικός χαρακτηρισμός της λεκάνης απορροής και προσδιορισμός των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης υδάτων Το στάδιο αυτό επιμερίζεται στα εξής βήματα: Αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στην περιοχή της λεκάνης απορροής Προσδιορισμός των κύριων οικονομικών δυνάμεων που ασκούν πιέσεις στις χρήσεις νερού Εξέλιξη των κύριων οικονομικών δυνάμεων και της επιρροής τους στις χρήσεις νερού Εξέλιξη της προσφοράς και της ζήτησης για νερό Αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στην περιοχή της λεκάνης απορροής Σύμφωνα με το νομικό κείμενο της Ο.Π.Υ., η «χρήση ύδατος» αφορά «τις υπηρεσίες ύδατος μαζί με οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που προσδιορίζεται σύμφωνα με το άρθρο 5 και το παράρτημα II και η οποία έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κατάσταση των υδάτων». Ως «υπηρεσίες ύδατος» ορίζονται «όλες οι υπηρεσίες οι οποίες παρέχουν για τα νοικοκυριά, τις δημόσιες υπηρεσίες ή για οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα : a) άντληση, κατακράτηση, αποθήκευση, επεξεργασία και διανομή επιφανειακών ή υπόγειων υδάτων b) εγκαταστάσεις συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων, οι οποίες στη συνέχεια πραγματοποιούν απορρίψεις σε επιφανειακά ύδατα.» Προκειμένου λοιπόν να διαπιστωθεί η σημασία της χρήσης ύδατος στην κοινωνική - οικονομική ανάπτυξη μιας λεκάνης απορροής ή κάποιου υδατικού διαμερίσματος, είναι χρήσιμο να ερευνηθεί η σημασία του ύδατος σε κάθε ένα κλάδο οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής ξεχωριστά. Για κάθε κλάδο, το κατευθυντήριο κείμενο, προτείνει τη μελέτη ορισμένων παραμέτρων που δυνητικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες αποτίμησης της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος. Για τη βιομηχανική περιοχή μελέτης (αποτελούμενη από βιομηχανικές εγκαταστάσεις, βιοτεχνίες και εργοστάσια) θα μπορούσαν να εκτιμηθούν δείκτες όπως ο κύκλος εργασιών του κλάδου, η απασχόληση στο βιομηχανικό κλάδο, τα κέρδη των επιχειρήσεων κ.ά. Για τη γεωργική περιοχή μελέτης (αποτελούμενη από καλλιεργήσιμες εκτάσεις και κτηνοτροφικές μονάδες) θα μπορούσαν να εκτιμηθούν δείκτες όπως η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση, ο συνολικός αρδευόμενος όγκος νερού, ο συνολικός αγροτικός πληθυσμός, η αγροτική παραγωγή, το εισόδημα, η απασχόληση κ.ά. Συνοψίζοντας τα συμπεράσματα που παρέχουν οι παραπάνω δείκτες για την οικονομική σημασία της χρήσης ύδατος ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας, δίνεται η δυνατότητα αξιολόγησης της συνολικής οικονομικής σημασίας του νερού στην περιοχή, στο υδατικό διαμέρισμα ή στη λεκάνη απορροής υδάτων. 9

Προσδιορισμός των κύριων οικονομικών δυνάμεων που ασκούν πιέσεις στις χρήσεις νερού Στο δεύτερο βήμα του πρώτου σταδίου είναι επιτακτικός ο προσδιορισμός παραμέτρων όπως η μεταβολή του πληθυσμού, του εισοδήματος, της απασχόλησης, η εφαρμογή περιβαλλοντικών πολιτικών κ.ά. που δυνητικά μπορούν να επηρεάσουν τις χρήσεις νερού. Εξέλιξη των κύριων οικονομικών δυνάμεων και της επιρροής τους στις χρήσεις νερού Σ αυτό το βήμα μελετώνται οι διάφορες μεταβολές των κύριων οικονομικών δυνάμεων και πώς οι μεταβολές αυτές επηρεάζουν τις χρήσεις νερού. Οι ενδεικτικές μεταβολές/αλλαγές που μπορούν να παρουσιαστούν είναι : στους δημογραφικούς παράγοντες, στον προγραμματισμό του εδάφους, στους φυσικούς όρους, στην πολιτική υδάτων, κ.ά. Εξέλιξη της προσφοράς και της ζήτησης για νερό Προκειμένου να εκτιμηθεί η ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας ζήτηση για νερό, οι αρμόδιοι ερευνητικοί φορείς καλούνται να χρησιμοποιήσουν κατάλληλες μεθόδους αποτίμησης της συνολικής οικονομικής αξίας του νερού. Επίσης, η ζήτηση και η προσφορά (εξωγενώς καθορισμένη), θα πρέπει να μελετηθούν και ως προς τη διαχρονική τους μεταβολή. Αποτέλεσμα του πρώτου σταδίου είναι η δημιουργία ενός βασικού σεναρίου χρησιμοποιώντας τις παραμέτρους που μελετήθηκαν στο στάδιο αυτό. Το βασικό αυτό σενάριο αναφέρεται στην κατάσταση των υδάτινων πόρων με την παρούσα πολιτική διαχείρισής τους χωρίς να συνυπολογίζει καμία άλλη ενέργεια διαχείρισης του νερού.(baseline scenario). Αξιολόγηση της ανάκτησης κόστους των υπηρεσιών των υδάτων Το δεύτερο στάδιο αφορά την αξιολόγηση του επιπέδου ανάκτησης του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος. Σκοπός του σταδίου αρχικά είναι ο υπολογισμός του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος και κατόπιν του ποσοστού επί του κόστους παροχής των υπηρεσιών που εντέλει ανακτάται από τους φορείς παροχής υπηρεσιών ύδατος μέσω της τιμολογιακής τους πολιτικής και άλλους μηχανισμούς ανάκτησης. Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν και που παράλληλα αποτελούν τα βήματα εφαρμογής του δεύτερου σταδίου παρουσιάζονται συνοπτικά ακολούθως : Ποιο είναι το τρέχον κόστος παροχής υπηρεσιών ύδατος ; Η εκτίμηση του κόστους των υπηρεσιών ύδατος πρέπει να εφαρμοστεί τμηματικά, ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας ή κλάδο (νοικοκυριά, βιομηχανία, τουρισμός, γεωργία) αλλά και ανά χρήση νερού (ύδρευση, άρδευση, βιομηχανική χρήση). Προκειμένου να πραγματοποιηθεί σωστή κατηγοριοποίηση του κόστους των υπηρεσιών ανά κλάδο και ανά χρήση, θα πρέπει πρώτα να έχουν διασαφηνιστεί οι αρχές κατηγοριοποίησης με συνεπή τρόπο. Σε κάθε ένα κλάδο και για κάθε μία χρήση νερού, ο ερευνητής καλείται να υπολογίσει το συνολικό κόστος παροχής των υπηρεσιών ύδατος, συμπεριλαμβανομένου δηλαδή του χρηματοοικονομικού κόστους (κόστος κεφαλαίου, κόστος λειτουργίας και συντήρησης δικτύου, διοικητικό κόστος, κόστος επιδοτήσεων), του κόστους των φυσικών πόρων και του περιβαλλοντικού κόστους. 10

Ποιος πληρώνει το τρέχον κόστος παροχής υπηρεσιών ύδατος ; Στο συγκεκριμένο βήμα, ο μελετητής καλείται να καταγράψει το σύνολο των χρηστών και το τρέχον δασμολόγιο που τους επιβάλλεται από τους φορείς παροχής των υπηρεσιών ύδατος. Ποιο είναι το τρέχον επίπεδο ανάκτησης του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος ; Η εκτίμηση του επιπέδου ανάκτησης του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος πρέπει να εφαρμοστεί επίσης τμηματικά, ανά κλάδο (νοικοκυριά, βιομηχανία, τουρισμός, γεωργία) και ανά χρήση (ύδρευση, άρδευση, βιομηχανική χρήση), σύμφωνα πάλι με την εφαρμογή συνεπών κανόνων κατηγοριοποίησης. Για τον υπολογισμό του επιπέδου ανάκτησης του κόστους θα πρέπει να διερευνηθούν στοιχεία όπως η συμβολή των βασικών χρήσεων νερού στην ανάκτηση του κόστους, ο αριθμός των χρηστών των βασικών χρήσεων νερού, η επικρατούσα θεσμική οργάνωση των φορέων επιβολής τιμολόγησης των υπηρεσιών νερού κ.ά. Ποιοι είναι οι πιθανοί μηχανισμοί ανάκτησης του κόστους παροχής υπηρεσιών ύδατος ; Οι μηχανισμοί που δυνητικά μπορούν να εφαρμοστούν ώστε να συμβάλουν στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών ύδατος είναι η πώληση αδειών ή η επιβολή φόρων για κατακράτηση ή μόλυνση νερού, η επιβολή χρεώσεων για χρήση ενέργειας και αρδευτικών συστημάτων, κ.ά. Οικονομική αξιολόγηση των πιθανών μελλοντικών μέτρων που απαιτούνται για την επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτων Το τρίτο στάδιο της οικονομικής ανάλυσης έγκειται στη συνολική οικονομική αξιολόγηση των πιθανών μελλοντικών μέτρων που αποσκοπούν στην επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτινων πόρων βάσει των στόχων της Ο.Π.Υ. Η οικονομική αξιολόγηση των μέτρων διακρίνεται στα εξής βήματα : Προσδιορισμός του συνόλου των μέτρων με το ελάχιστο κόστος Αρχικά κρίνεται απαραίτητη η καταγραφή του συνόλου των μέτρων, βασικών και συμπληρωματικών, που επιτυγχάνουν τους στόχους της Ο.Π.Υ. Τέτοια μέτρα είναι τα οικονομικά μέτρα (φόροι/άδειες κατακράτησης ή ρύπανσης νερού, επιχορηγήσεις), τα μέτρα αύξησης περιβαλλοντικής συνείδησης σχετικά με την έλλειψη νερού, οι άμεσοι έλεγχοι επί των ρυπαντών, η παροχή τεχνικής και οικονομικής βοήθειας μέσω προγραμμάτων γεωργικού περιβάλλοντος, κ.ά. Αξιολόγηση του κόστους των μέτρων Η αξιολόγηση του κόστους των μέτρων προϋποθέτει τον υπολογισμό των βασικών δαπανών των μέτρων καθώς και τον υπολογισμό της διαχρονικής μεταβολής τους. Οι δαπάνες αυτές αφορούν κόστος κεφαλαίου, κόστος λειτουργίας και συντήρησης, διοικητικό κόστος, έμμεσο κόστος, κ.ά. Αξιολόγηση του αντίκτυπου των μέτρων στους τομείς της οικονομίας Προκειμένου να εκτιμηθεί ο συνολικός αντίκτυπος των μέτρων, είναι σημαντικό να εκτιμηθούν οι επιμέρους επιδράσεις των μέτρων στους διάφορους οικονομικούς κλάδους. 11

Πρέπει λοιπόν να εξεταστεί η καθαρή επίδραση των μέτρων στις δημόσιες δαπάνες και στα δημόσια έσοδα και σαφώς, πρέπει ακόμα να εξεταστεί η γενικότερη οικονομική και κοινωνική επίδραση των μέτρων ελέγχοντας τη μεταβολή καίριων δεικτών όπως ο δείκτης απασχόλησης, οικονομικής ανάπτυξης, τιμών παραγωγού και ο πληθωρισμός. Δεδομένης της πιθανής αλληλεπίδρασης μεταξύ των μέτρων, είναι σημαντική η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας (αντίκτυπος) των βασικών μέτρων και η ολοκληρωμένη ενσωμάτωσή τους σε ανάλυση κόστους αποτελεσματικότητας/οφέλους (cost - effectiveness analysis). Είναι το κόστος των μέτρων δυσανάλογο ; Δυσαναλογία στο κόστος παρουσιάζεται στην περίπτωση όπου η εφαρμογή των μέτρων για την επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτων εμφανίζει σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα στο ευρύτερο περιβάλλον και στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Επίσης δυσαναλογία εμφανίζεται στην περίπτωση όπου το κόστος εφαρμογής των πιθανών μέτρων είναι υψηλό και παράλληλα η εφαρμογή των μέτρων δεν επιτυγχάνει πλήρως τους επιθυμητούς στόχους. Στην περίπτωση που το συνολικό κόστος των προτεινόμενων μέτρων θεωρηθεί δυσανάλογο, θα πρέπει να μελετηθεί εάν είναι επιτακτική και εφαρμόσιμη κάποια παρέκκλιση από το περιεχόμενο των μέτρων μέσω αλλαγής στον τρόπο διαχείρισης, μείωση του συνολικού μακροχρόνιου κόστους, εφαρμογή λιγότερο αυστηρών στόχων προς επίτευξη κ.ά. Στην περίπτωση που το κόστος των μέτρων εκτιμηθεί ως ανάλογο, τότε είναι πλέον πλήρως εφικτή η εφαρμογή του συνόλου των μέτρων. 12

Εφαρμογή της Οδηγίας-Πλαίσιο περί Υδάτων στη Λεκάνη Απορροής του Ασωπού Ποταμού Το αντικείμενο και ο στόχος της παρούσας εργασίας είναι η εισαγωγή στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Υδάτινων Πόρων στην Λεκάνη Απορροής του Ασωπού Ποταμού, διαμέσου της εφαρμογής της Ο.Π.Υ. Η συγκεκριμένη εργασία περιορίζεται στην εφαρμογή και ανάλυση ενός μόνο μέρους των προσταγών της Ο.Π.Υ. και συγκεκριμένα εστιάζει στον οικονομικό χαρακτηρισμό της Λ.Α.Α.Π. (στάδιο 1) μέσω της αξιολόγησης της οικονομικής σημασίας της χρήσης ύδατος στις βιομηχανικές και γεωργικές περιοχές της Λ.Α.Α.Π. (βήμα 1). Οικονομικός χαρακτηρισμός της Λεκάνης Απορροής του Ασωπού Ποταμού Προκειμένου να καταστεί εφικτός αλλά και συνεπής ο οικονομικός χαρακτηρισμός μιας περιοχής, είναι απαραίτητος ο συνεπής και σωστός καθορισμός της προς εξέταση περιοχής. Προτού πραγματοποιηθεί η οικονομική ανάλυση και εξέταση της λεκάνης απορροής, πρέπει πρώτα η λεκάνη απορροής να έχει οριοθετηθεί με σαφή και ορθό τρόπο. Άλλωστε, η Ο.Π.Υ. προβλέπει τον καθορισμό από τα κράτη-μέλη των λεκανών απορροής των ποταμών που βρίσκονται στο εθνικό τους έδαφος (Ο.Π.Υ. 2000/60/ΕΚ άρθρο 3,παράγραφος 1). Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, αρμόδιος φορέας για τον καθορισμό των εθνικών λεκανών απορροής είναι η Εθνική Επιτροπή Υδάτων (Ε.Ε.Υ), η οποία ορίζει τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Υδάτων (αρμόδιες για τη διαχείριση και προστασία των περιοχών λεκάνης απορροής ποταμού -ΦΕΚ/Ν.3199/2003/αρ.φύλλου 280/άρθρο 5,παράγραφος 2) και δημοσιεύει τις αποφάσεις της στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Αρμόδια για τη Λ.Α.Α.Π. είναι η Διεύθυνση Υδάτων Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Υδάτων Περιφέρειας Αττικής. Γεωγραφικά στοιχεία Λεκάνης Απορροής Ασωπού Ποταμού Ο Ασωπός είναι ποταμός που διατρέχει τα σύνορα των Νομών Βοιωτίας και Αττικής. Οι πηγές του βρίσκονται στον Ελικώνα, στην πορεία του όμως συμβάλλουν και άλλα ρεύματα που προέρχονται από τους ορεινούς όγκους μεταξύ Πάρνηθας και Δερβενοχωρίων. Έχει συνολικό μήκος 57 χιλιόμετρα και περνά από την Ασωπεία, την πεδιάδα των Θηβών, τα Οινόφυτα, το Σχηματάρι, κατηφορίζει προς το Συκάμινο και τον Ωρωπό και τελικά εκβάλει στον Νότιο Ευβοϊκό, μεταξύ Χαλκουτσίου και Σκάλας Ωρωπού. Η Λεκάνη Απορροής του Ασωπού Ποταμού εκτείνεται στο νότιο τμήμα του υδατικού διαμερίσματος της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και ορίζεται νότια από το όρος Πάστρα και την Πάρνηθα, βόρεια από μικρούς λόφους που τη χωρίζουν από τη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού, ανατολικά από τον Ευβοϊκό Κόλπο και δυτικά από τον υδροκρίτη της λεκάνης του Αερόη. Οι απορροές του Ασωπού καταλήγουν στον Ευβοϊκό Κόλπο και η έκταση της λεκάνης στην έξοδο είναι 718 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ το μέσο υψόμετρο είναι 356 μέτρα (Κουτσογιάννης, και συν. 2008). 13

14

Χάρτης 1. Η Λεκάνη απορροής του Ασωπού Διοικητικά όρια 15

Διοικητικά, στη λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταμού περιλαμβάνονται επιμέρους περιοχές 11 Δήμων/Κοινοτήτων και των οικισμών τους, που υπάγονται σε δύο Νομούς, το Νομό Βοιωτίας και το Νομό Αττικής. Οι 11 αυτοί Δήμοι/Κοινότητες κατά μήκος του ποταμού είναι οι εξής : Δήμος Πλαταιών, Δήμος Θηβαίων, Δήμος Ερυθρών, Δήμος Τανάγρας, Δήμος Δερβενοχωρίων, Δήμος Οινοφύτων, Δήμος Σχηματαρίου, Δήμος Αυλώνα, Δήμος Ωρωπίων, Κοινότητα Μαλακάσας και Κοινότητα Συκαμίνου. Εξ αυτών, οι Δήμοι Ωρωπίων, Ερυθρών, Αυλώνα και η Κοινότητες Μαλακάσας και Συκαμίνου υπάγονται στο Νομό Αττικής ενώ οι υπόλοιποι Δήμοι υπάγονται στο Νομό Βοιωτίας. Η λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταμού και οι εμπλεκόμενοι Δήμοι/Κοινότητες, Δημοτικά Διαμερίσματα και Οικισμοί παρουσιάζονται παρακάτω στο Χάρτη 1. Οικονομική αξιολόγηση των χρήσεων ύδατος στη Λ.Α.Α.Π Το πρώτο βήμα του πρώτου σταδίου εφαρμογής της οικονομικής ανάλυσης περιλαμβάνει την οικονομική αξιολόγηση των χρήσεων ύδατος στη Λ.Α.Α.Π. Η αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας των χρήσεων ύδατος στην περιοχή, πραγματοποιείται για κάθε κλάδο οικονομικής δραστηριότητας ξεχωριστά, ώστε να παρατηρηθούν παράλληλα και οι τομείς εκείνοι που ασκούν πιο έντονα πιέσεις στις χρήσεις ύδατος (πρώτο στάδιο, δεύτερο βήμα). Κάθε κλάδος οικονομικής δραστηριότητας (πρωτογενής, δευτερογενής, τριτογενής και νοικοκυριά) παρουσιάζει διαφορετική χρήση νερού. Άρα για τον γεωργικό-κτηνοτροφικό κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (πρωτογενής τομέας παραγωγής), η χρήση νερού συνοψίζεται στην άρδευση υπόγειων ή επιφανειακών υδάτων και αφορά την τεχνητή παροχή νερού σε καλλιεργούμενο έδαφος ώστε να υποβοηθηθεί η ανάπτυξη των σπαρτών, ή σε κτηνοτροφικές μονάδες για το πότισμα των ζώων. Για το βιομηχανικό-βιοτεχνικό κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (δευτερογενής τομέας παραγωγής), η χρήση νερού συνοψίζεται στην εκμετάλλευση νερού για: πλύσιμο και χρωματισμό (κλωστοϋφαντουργεία), παραγωγή χάλυβα, παρασκευή τσιμέντου, επεξεργασία πετρελαίου, παραγωγή ενέργειας κ.ά. Για τον τουριστικό κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (τριτογενής τομέας παραγωγής) αλλά και για τα νοικοκυριά, η χρήση νερού αφορά την ύδρευση, δηλαδή την παροχή νερού από τους αρμόδιους φορείς με σκοπό την οικιακή χρήση. Οι χρήσεις νερού στη Λ.Α.Α.Π., παρουσιάζουν σχετική προτεραιότητα μεταξύ τους η οποία ακολουθεί την εξής σειρά : α. Ύδρευση νοικοκυριών, τουριστικών μονάδων και παραθεριστικών κατοικιών, β. Άρδευση καλλιεργήσιμων εκτάσεων και κτηνοτροφικών μονάδων και γ. Βιομηχανική χρήση νερού Οι κύριες χρήσεις γης στη λεκάνη του Ασωπού παρουσιάζονται στο Χάρτη 2. Η καταγραφή και μελέτη ορισμένων συγκεκριμένων δεικτών επί των παραπάνω κλάδων οικονομικής δραστηριότητας, λειτουργεί ως ένδειξη της οικονομικής σημασίας των χρήσεων ύδατος στην εκάστοτε περιοχή. Αναλόγως του κλάδου οικονομικής δραστηριότητας (νοικοκυριά, τουρισμός, γεωργία, βιομηχανία) άρα και της περιοχής μελέτης (κατοικημένη, τουριστική, γεωργική, βιομηχανική), οι συντελεστές και οι δείκτες 16

Χάρτης 2. Χρήσεις γης στη Λ.Α.Α.Π. 17

που μελετώνται, διαφέρουν. Ως προς τις περιοχές μελέτης, η ανάλυση στην παρούσα εργασία περιορίζεται στην βιομηχανική και στην γεωργική περιοχή της Λ.Α.Α.Π. Οι παράμετροι που επιλέγονται ώστε να λειτουργήσουν ως δείκτες αποτίμησης της οικονομικής σημασίας των χρήσεων ύδατος, παρουσιάζονται ξεχωριστά παρακάτω. Βιομηχανική περιοχή μελέτης Ως δείκτες αποτίμησης της οικονομικής σημασίας της ύδρευσης για την βιομηχανική περιοχή μελέτης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οι παρακάτω: α. Πλήθος επιχειρήσεων ανά κλάδο β. Απασχόληση γ. Σύνολο αναλώσεων δ. Προστιθέμενη αξία ε. Φορείς και μέθοδος παροχής υπηρεσιών ύδρευσης στ. Τιμολογιακή πολιτική φορέων παροχής νερού ζ. Κατανάλωση νερού Στη συνέχεια αναλύεται ο κάθε δείκτης και ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή της βιομηχανικής δραστηριότητας στην περιοχή. α. Πλήθος επιχειρήσεων ανά κλάδο Ο δείκτης παρέχει πληροφορίες για τη διάρθρωση του βιομηχανικού τομέα στην περιοχή μελέτης. Από τον Πίνακας 2 παρατηρείται ότι ο σημαντικότερος κλάδος είναι οι μεταλλουργικές βιομηχανίες και ακολουθούν οι κλάδοι βιομηχανίας τροφίμων, ο κλάδος πλαστικών ειδών και ο κλάδος κλωστοϋφαντουργείων βαφείων φινιριστηρίων. Πίνακας 2. Πλήθος βιομηχανικών επιχειρήσεων ανά κλάδο στη Λ.Α.Α.Π. Κλάδος Αριθμός επιχειρήσεων Κλωστοϋφαντουργεία Βαφεία Φινιριστήρια 17 Μεταλλουργικές Βιομηχανίες 51 Βιομηχανίες Τροφίμων 21 Βιομηχανίες Απορρυπαντικών και Προϊόντων Καθαρισμού 6 Βιομηχανίες Παραγωγής Χημικών Προϊόντων 10 Βιομηχανίες Γεωργικών Φαρμάκων και Λιπασμάτων 3 Βιομηχανίες Χρωμάτων 6 Βιομηχανίες Φαρμάκων 4 Βιομηχανίες Πλαστικών Ειδών 21 Βιομηχανίες Ζωοτροφών 3 Διάφορες Βιομηχανίες 66 Πτη-κτηνοτροφικές Εγκαταστάσεις 16 Σύνολο 224 Πηγή : (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας 2009) 18

β. Απασχόληση Η απασχόληση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της οικονομικής δραστηριότητας και τον προσδιορισμό των κύριων τομέων της οικονομίας στην περιοχή. Για το σκοπό αυτό παρατίθενται δεδομένα συνολικής απασχόλησης (Πίνακας 3 και Πίνακας 4) καθώς και δεδομένα απασχόλησης ανά βιομηχανικό κλάδο. Σύμφωνα με την Ε.Σ.Υ.Ε., οικονομικά ενεργοί θεωρούνται οι απασχολούμενοι και οι άνεργοι. Οι απασχολούμενοι διακρίνονται σε: α) άτομα ηλικίας 10 ετών και άνω (για λόγους συγκρισιμότητας με τις προηγούμενες απογραφές), τα οποία την προηγούμενη της απογραφής εβδομάδα εργάσθηκαν έστω και μία ώρα με σκοπό το κέρδος ή την αμοιβή ή για να βοηθήσουν την επιχείρηση της οικογένειάς τους και β) άτομα που κατέχουν θέση εργασίας, αλλά την προηγούμενη της απογραφής εβδομάδα δεν εργάσθηκαν λόγω ασθενείας, άδειας, απεργίας, καιρικών συνθηκών, εποχικότητας ή για άλλο λόγο προσωρινού χαρακτήρα. Οι άνεργοι είναι τα άτομα ηλικίας 10 ετών και άνω (για λόγους συγκρισιμότητας με τις προηγούμενες απογραφές) που δήλωσαν ότι ζητούν εργασία και ενεργούν προς την κατεύθυνση αυτή. Αυτοί διακρίνονται: α) σε άτομα που έχασαν την εργασία τους για οποιονδήποτε λόγο, και β) στους «νέους», δηλαδή στα άτομα που ζητούσαν εργασία για πρώτη φορά (ακούσια ανεργία). Δεδομένων των παραπάνω ορισμών και των στοιχείων του Πίνακας 3, ο συνολικά οικονομικά ενεργός πληθυσμός (εργατικό δυναμικό) της Λ.Α.Α.Π. για το έτος 2001 ανέρχεται στους 18.243. Εξ αυτών, οι 16.725 είναι απασχολούμενοι (ποσοστό απασχόλησης 91,7% επί του οικονομικά ενεργού πληθυσμού) και οι 1.518 είναι άνεργοι (ποσοστό ανεργίας 8,3% επί του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ποσοστό ανεργίας = άνεργοι / εργατικό δυναμικό). Αξίζει να σημειωθεί πως το αντίστοιχο ποσοστό ανεργίας για όλη τη χώρα το Σεπτέμβριο του 2009 ανέρχεται στο 9,1% ενώ ειδικότερα για την περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας ανέρχεται στο 9,7%. Ο δευτερογενής τομέας έχει σημαντική βαρύτητα στην περιοχή της Λ.Α.Α.Π. καθώς το 32,9% απασχολείται στον τομέα αυτό. Επίσης, δεδομένου ότι το σύνολο των απασχολουμένων στο δευτερογενή τομέα στο Νομό Βοιωτίας ανέρχεται σε 13.506 εργαζόμενους, (σύμφωνα με την απογραφή 2001) προκύπτει ότι το 25% αυτών απασχολείται στη Λ.Α.Α.Π. γεγονός που απεικονίζει την μεγάλη συγκέντρωση βιομηχανικής δραστηριότητας στην περιοχή. 19

Πίνακας 3. Οικονομικά ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός Νομός Δήμος Δημ. Διαμέρισμα ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΔΕΡΒΕΝΟΧΩΡΙΩΝ Σύνολο Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Άνεργοι Σύνολο Δ.Δ.Δάφνης 68 67 50 3 13 1 1 58 Δ.Δ.Πύλης 321 276 75 88 97 16 45 428 Δ.Δ.Σκούρτων 368 347 112 115 118 2 21 418 Δ. ΘΗΒΑΙΩΝ Δ.Δ.Νεοχωρακίου 292 272 241 6 22 3 20 200 Δ. ΟΙΝΟΦΥΤΩΝ Δ. ΠΛΑΤΑΙΩΝ Δ.Δ.Αγίου Θωμά 728 685 248 256 151 30 43 588 Δ.Δ.Κλειδίου 144 130 42 57 29 2 14 193 Δ.Δ.Οινοφύτων 3.079 2.834 158 1.212 922 542 245 2.460 Δ.Δ.Λεύκτρων 413 384 230 65 89 0 29 468 Δ.Δ.Λουτουφίου 153 147 93 15 34 5 6 129 Δ.Δ.Μελισσοχωρίου 283 270 158 51 56 5 13 273 Δ. ΣΧΗΜΑΤΑΡΙΟΥ Δ.Δ.Σχηματαρίου 3.428 3.156 548 1.161 985 462 272 3.006 Δ. ΤΑΝΑΓΡΑΣ Οικονομικά μη ενεργοί Δ.Δ.Ασωπίας 590 574 323 111 133 7 16 489 Δ.Δ.Καλλιθέας 409 396 279 36 78 3 13 232 Δ.Δ.Τανάγρας 562 501 178 131 142 50 61 507 Δ. ΑΥΛΩΝΟΣ Δ.Δ.Αυλώνος 2.068 1.833 379 800 614 40 235 2.649 Δ. ΕΡΥΘΡΩΝ Δ.Δ.Ερυθρών 1.178 1.073 194 243 586 50 105 1.650 Δ. ΟΡΩΠΙΩΝ Δ.Δ.Νέων Παλατίων 1.220 1.123 119 329 633 42 97 1.754 Δ.Δ.Σκάλας Ωρωπού 1.300 1.181 143 404 594 40 119 1.508 Δ.Δ.Ωρωπού 554 474 126 113 192 43 80 569 Κ. ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ Κ.Δ.Μαλακάσης 564 522 31 167 313 11 42 750 Κ. ΣΥΚΑΜΙΝΟΥ Κ.Δ.Συκαμίνου 521 480 90 144 233 13 41 684 ΣΥΝΟΛΟ Σύνολο Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ε ν ε ρ γ ο ί Απασχολούμενοι 18.243 16.725 3.817 5.507 6.034 1.367 1.518 19.013 20

Πηγή : Ελληνική Στατιστική Αρχή, σύνδεσμος: «Στατιστικά θέματα > Μόνιμος πληθυσμός > Οικονομικά στοιχεία (Τόμος III) > Οικονομικά ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός, απασχολούμενοι κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και άνεργοι (Έτους 2001)» 21

Για την περαιτέρω ανάλυση της βιομηχανικής δραστηριότητας παρατίθενται δεδομένα ανά κλάδο. Το χαμηλότερο διαθέσιμο από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. επίπεδο ανάλυσης για τα δεδομένα αυτά είναι το επίπεδο του Νομού, αλλά με δεδομένη τη συγκέντρωση βιομηχανικής δραστηριότητας στην Λ.Α.Α.Π., τα συμπεράσματα που εξάγονται από την παρατήρηση των δεδομένων στο επίπεδο του Νομού Βοιωτίας, μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύουν ικανοποιητικά την περιοχή μελέτης. Αντίθετα, για το Νομό Αττικής η βιομηχανική δραστηριότητα εντός της περιοχής μελέτης αποτελεί ένα μικρό ποσοστό του συνόλου του Νομού. Συγκεκριμένα, η απασχόληση στο δευτερογενή τομέα στις περιοχές εντός της Λ.Α.Α.Π. που υπάγονται στο Νομό Αττικής αποτελεί το 0,6% του Νομού. Από τον Πίνακας 4 προκύπτει ότι, από πλευράς απασχόλησης, οι κλάδοι Βασικών μετάλλων και Λοιπού εξοπλισμού μεταφορών παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα τόσο για την περιοχή μελέτης όσο και για το σύνολο της χώρας. Επίσης σημαντικοί, αλλά με μικρότερο μερίδιο απασχόλησης στην περιοχή μελέτης, παρουσιάζονται οι κλάδοι Τροφίμων και Ποτών, Προϊόντων ελαστικού και πλαστικών υλών, Μεταλλικών προϊόντων εκτός μηχανημάτων και Προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά. Τέλος, σημαντική βαρύτητα σε σχέση με την αντίστοιχη απασχόληση στο σύνολο χώρας παρουσιάζει ο κλάδος Ηλεκτρικών μηχανών και συσκευών. Πίνακας 4. Απασχολούμενοι ανά κλάδο στο Νομό Βοιωτίας Κλάδος Απασχολούμενοι Απασχολούμενοι Ποσοστό στο Ν. Βοιωτίας στο Σύνολο Χώρας Τροφίμων και ποτών 1.741 50.935 3,42% Καπνού 0 1.211 0,00% Κλωστοϋφαντουργικών υλών 582 10.971 5,30% Δέρματος και δερμάτινων ειδών 0 2.446 0,00% Ξύλου και φελλού 0 2.192 0,00% Χαρτοπολτού και χαρτιού 278 5.332 5,21% Εκδόσεων και εκτυπώσεων 0 13.371 0,00% Χημικών προϊόντων 888 14.664 6,06% Προϊόντων ελαστικού και πλαστικών υλών 1.698 8.460 20,07% Προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά 1.078 16.012 6,73% Βασικών μετάλλων 3.126 9.865 31,69% Μεταλλικών προϊόντων εκτός μηχανημάτων 1.291 12.843 10,05% Μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 308 10.124 3,04% Ηλεκτρικών μηχανών και συσκευών 517 3.525 14,67% Λοιπού εξοπλισμού μεταφορών 3.039 10.713 28,37% Επίπλων και λοιπών βιομηχανιών 184 2.393 7,69% ΣΥΝΟΛΟ 14.730 175.057 8,4% Πηγή : Ελληνική Στατιστική Αρχή, προσωπική επικοινωνία γ. Σύνολο Αναλώσεων Σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ., στον όρο Σύνολο Αναλώσεων περιλαμβάνονται η αξία των πρώτων και βοηθητικών υλών, η αξία των αναλωθέντων υλικών συσκευασίας, των καυσίμων, της ηλεκτρικής ενέργειας και των λοιπών αναλωθέντων υλικών κατά το συγκεκριμένο έτος. Ο δείκτης αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της σημασίας κάθε βιομηχανικού κλάδου στις λοιπές οικονομικές δραστηριότητες από τις οποίες προέρχονται οι εισροές του. 22

Πίνακας 5. Σύνολο Αναλώσεων ανά κλάδο στο Νομό Βοιωτίας Κλάδος Σύνολο Αναλώσεων στο Ν. Βοιωτίας Σύνολο Αναλώσεων στο Σύνολο Χώρας Ποσοστό Τροφίμων και ποτών 393.248.050 4.205.316.543 9,35% Καπνού 0 93.664.815 0,00% Κλωστοϋφαντουργικών υλών 28.758.237 578.699.431 4,97% Δέρματος και δερμάτινων ειδών 0 78.967.760 0,00% Ξύλου και φελλού 0 119.584.404 0,00% Χαρτοπολτού και χαρτιού 15.107.816 399.564.692 3,78% Εκδόσεων και εκτυπώσεων 0 560.127.151 0,00% Χημικών προϊόντων 62.815.814 1.464.315.634 4,29% Προϊόντων ελαστικού και πλαστικών υλών 136.605.144 639.968.089 21,35% Προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά 129.432.576 1.560.346.128 8,30% Βασικών μετάλλων 1.588.879.071 3.335.063.768 47,64% Μεταλλικών προϊόντων εκτός μηχανημάτων 113.760.436 987.946.274 11,51% Μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 25.034.560 551.207.972 4,54% Ηλεκτρικών μηχανών και συσκευών 239.936.678 392.671.818 61,10% Λοιπού εξοπλισμού μεταφορών 79.771.718 289.636.135 27,54% Επίπλων και λοιπών βιομηχανιών 5.412.537 81.478.565 6,64% ΣΥΝΟΛΟ 2.381.648.534 15.338.559.179 15,53% Πηγή : Ελληνική Στατιστική Αρχή, προσωπική επικοινωνία Από την ανάλυση του Πίνακας 5 προκύπτει ότι ιδιαίτερα μεγάλη βαρύτητα από την πλευρά των αναλώσεων, τόσο εντός της Λ.Α.Α.Π. όσο και σε σχέση με το σύνολο χώρας, παρουσιάζουν οι κλάδοι Βασικών μετάλλων και Ηλεκτρικών μηχανών και συσκευών. Επίσης σημαντική βαρύτητα εντός της περιοχής μελέτης παρουσιάζει ο κλάδος Τροφίμων και Ποτών, ενώ σημαντική βαρύτητα σε σχέση με το σύνολο χώρας παρουσιάζουν οι κλάδοι Λοιπού εξοπλισμού μεταφορών, Προϊόντων ελαστικού και πλαστικών υλών και Μεταλλικών προϊόντων εκτός μηχανημάτων. δ. Προστιθέμενη αξία Σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ως Προστιθέμενη Αξία ορίζεται η διαφορά μεταξύ της αξίας των παραχθέντων προϊόντων κατά την περίοδο αναφοράς της έρευνας, των εσόδων από την παροχή υπηρεσιών σε τρίτους και των λοιπών οργανικών εσόδων μείον το σύνολο αναλώσεων. Ο δείκτης αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της σημασίας κάθε βιομηχανικού κλάδου στην δημιουργία εισοδήματος και την οικονομική μεγέθυνση. Από την ανάλυση του Πίνακας 6 προκύπτει ότι οι σημαντικότεροι κλάδοι, από την πλευρά του δημιουργούμενου εισοδήματος, τόσο εντός της Λ.Α.Α.Π. όσο και σε σχέση με το σύνολο χώρας, είναι ο κλάδος των Βασικών μετάλλων και ο κλάδος των Ηλεκτρικών μηχανών και συσκευών. Ιδιαίτερη βαρύτητα εντός της περιοχής μελέτης παρουσιάζει και ο κλάδος Τροφίμων και Ποτών, ενώ σημαντικοί παρουσιάζονται σε σχέση με το σύνολο χώρας και οι κλάδοι Λοιπού εξοπλισμού μεταφορών και Προϊόντων ελαστικού και πλαστικών υλών. 23