ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ»

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Ο εξωτερικός παράγοντας και ο ελληνικός εμφύλιος,1946-1949 Διπλωματική εργασία του Χαρίτου Γεώργιου Επιτροπή Επιβλέπων Καθηγητής : Σακκάς Ιωάννης Μέλη : Κεφαλά Παρασκευή, Ντάλης Σωτήρης ΡΟΔΟΣ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2016 1

ΔΗΛΩΣΗ ΜΗ ΛΟΓΟΚΛΟΠΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Η εργασία που παραδίδω είναι αποτέλεσμα πρωτότυπης έρευνας και δεν χρησιμοποιώ πνευματική ιδιοκτησία τρίτων χωρίς αναφορές. Αναλαμβάνω όλες τις νομικές και διοικητικές συνέπειες που δύναμαι να αντιμετωπίσω σε περίπτωση που η εργασία μου αποδειχθεί ότι αποτελεί προϊόν λογοκλοπής σύμφωνα με τον Κανονισμό του Ιδρύματος. 2

Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με το ρόλο που έπαιξαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και συγκεκριμένα η Μεγάλη Βρετανία, οι Η.Π.Α. και η ΕΣΣΔ, στον ελληνικό εμφύλιο. Θα εστιάσουμε στις κινήσεις των τριών κρατών για να κυριαρχήσουν στη χώρα και μέσω των πολιτικών τους να έχουν κέρδη και οφέλη. Επίσης θα αναφερθούμε στην εσωτερική πολιτική κατάσταση της χώρας και το ρόλο που έπαιξαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις για τις συμμαχίες που διαμορφώθηκαν, έχοντας ως στόχο να γίνει αντιληπτός ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε ο εξωτερικός παράγοντας στην πορεία της χώρας. 3

Τίτλος : Ο εξωτερικός παράγοντας και ο ελληνικός εμφύλιος, 1946-1949 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Η διολίσθηση προς την εμφύλια σύγκρουση 2.1 Η Δεκεμβριανή σύγκρουση του 1944 2.2 Από την συμφωνία της Βάρκιζας μέχρι την έναρξη του εμφυλίου πολέμου 2.3 Εκλογές 1946, έναρξη Εμφυλίου Πολέμου 3. Η Βρετανική πολιτική σε σχέση με το ελληνικό ζήτημα 3.1 Οι κινήσεις και τα σχέδια της Βρετανίας κατά την απελευθέρωση της Ελλάδας 3.2 Η Βρετανική πολιτική μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας 3.3 Αποτίμηση της βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα 4. Ο ΟΗΕ, οι ΗΠΑ, η ΕΣΣΔ και το ελληνικό ζήτημα 4.1 Το ελληνικό ζήτημα στον ΟΗΕ 4.2 Το δόγμα Τρούμαν και οι αντιδράσεις της ΕΣΣΔ 4.3 Το ενδιαφέρον των Η.Π.Α για την Ελλάδα και το «Δόγμα Τρούμαν» 4.4 Η σοβιετική αντίδραση στο Δόγμα Τρούμαν και οι μετέπειτα κινήσεις των Η.Π.Α. 4.5 Η εδραίωση της αμερικανικής κυριαρχίας 4.6 Η αντίδραση του ΚΚΕ και των Σοβιετικών στις αμερικάνικες κινήσεις 6. Το τέλος του εμφυλίου πολέμου 1949 και η στάση ΗΠΑ, ΕΣΣΔ και Ηνωμένου Βασιλείου 6.1 Το τέλος του εμφυλίου πολέμου 6.2 Οι αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς στην πρόταση Γκρομύγκο 7. Συμπεράσματα για τις ενέργειες των Μεγάλων Δυνάμεων σε σχέση με την Ελλάδα 8. Βιβλιογραφία 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αναμφισβήτητα ο ελληνικός εμφύλιος αποτέλεσε ένα πεδίο σύγκρουσης και διαμάχης ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής. Με την παρούσα εργασία θα αναλύσουμε τα κίνητρα και τα συμφέροντα που οδήγησαν σε διαμάχες έχοντας ως πρωταρχικό στόχο και σκοπό την επιβολή και άσκηση επιρροής στην Ελλάδα. Το ζήτημα του ελληνικού εμφυλίου είναι αρκετά πολύπλοκο καθώς εκτός από τις εσωτερικές υποθέσεις και τις εκάστοτε στρατηγικές, κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξή του έπαιξε και ο εξωτερικός παράγοντας. Εξάλλου η πόλωση η οποία δημιουργήθηκε και είχε ως στόχο την εξουσία, προκλήθηκε από μία μάχη σε δύο επίπεδα, που το ένα επηρέαζε το άλλο, το εσωτερικό και το διεθνές 1. Στο εσωτερικό επίπεδο οι κύριοι πρωταγωνιστές ήταν δύο, από την μία πλευρά το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και από την άλλη ένα πλήθος ομάδων, με διαφορετικές σε αρκετές περιπτώσεις ιδεολογικές αφετηρίες, που τις ένωνε όμως ο αντικομμουνισμός. Στο εξωτερικό πεδίο Η.Π.Α., Μεγάλη Βρετανία και Σοβιετική Ένωση έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία του ελληνικού εμφυλίου και όπως θα αναδείξουμε και στη συνέχεια ήταν εκείνες οι οποίες διαμόρφωναν τις ισορροπίες καθορίζοντας τις εξελίξεις. Βέβαια σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι Κομμουνιστές και αντικομμουνιστές συνετέλεσαν με τις κινήσεις τους στην εμπλοκή των ξένων δυνάμεων, αφού και οι δύο πλευρές αναζητούσαν ξένο πατρονάρισμα στην προσπάθεια τους να επικρατήσουν στο εσωτερικό της χώρας. Για να αναδείξουμε λοιπόν τα γεγονότα θα εστιάσουμε στις σχέσεις εσωτερικού και εξωτερικού παράγοντα. Η εργασία αρχίζει αναφέροντας το πώς φτάσαμε στην εμφύλια διαμάχη περιλαμβάνοντας τα γεγονότα της καθοριστικής σύγκρουσης του Δεκεμβρίου του 1944 ως και την συμφωνία της Βάρκιζας και τις εκλογές του 1946 οι οποίες διενεργήθηκαν σε κλίμα έντονης πόλωσης και δεν απέτρεψαν το κακό που ερχόταν. Στη συνέχεια στο επίκεντρο της εργασίας έρχονται οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής σε μία προσπάθεια να αναλυθούν στόχοι, στρατηγικές και κινήσεις που συνετέλεσαν στην εξέλιξη του ελληνικού εμφυλίου, ενώ με την αναφορά και 1 Κλοουζ Ντεϊβιντ, Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος 1943-1950, μελέτες για την πόλωση, Εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997, σελ. 22 5

την καταγραφή συγκεκριμένων γεγονότων αναδεικνύεται ο κυρίαρχος ρόλος του εξωτερικού παράγοντα στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας του νεότερου ελληνισμού και μέσα από την παρούσα εργασία έχουμε ως στόχο να αναδείξουμε το γεγονός ότι στην ουσία αποτέλεσε το συγκερασμό των γεωπολιτικών συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής και των συμφερόντων των ντόπιων ελίτ οι οποίες ήταν παραδοσιακά εξαρτημένες από τον ξένο παράγοντα. 6

Η ΔΙΟΛΙΣΘΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΜΦΥΛΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Η απελευθέρωση της Ελλάδας απασχόλησε έντονα τις συμμαχικές Μεγάλες Δυνάμεις και ιδίως τη Βρετανία. Ο Βρετανός Πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ προβληματιζόταν έντονα διότι θεωρούσε εφικτό το ενδεχόμενο τα Βαλκάνια να κυριαρχούνταν από κομμουνιστές με αποτέλεσμα να περιέρχονταν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα ο Τσώρτσιλ είχε την πεποίθηση ότι αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών θα έπρεπε να μεταφερθούν βρετανικές δυνάμεις για να αποτρέψουν την κατάληψη εξουσίας από το ΕΑΜ. Κύριος στόχος λοιπόν των Βρετανών ήταν ο εγκλωβισμός και ο έλεγχος του ΕΑΜ, διαμεσολαβητής στην εφαρμογή αυτής της πολιτικής όπως θα δούμε και παρακάτω ήταν ο ελληνικός αστικός πολιτικός κόσμος, για τον οποίο οι Βρετανοί υπήρξαν ο κύριος συντελεστής ισχύος. 2 Στις 30 Μαϊου 1944 η βρετανική κυβέρνηση ζητά την άποψη των ΗΠΑ για το ενδεχόμενο αγγλοσοβιετικού διακανονισμού, σύμφωνα με τον οποίο η Βρετανία θα αναλάμβανε την ευθύνη για την Ελλάδα ενώ η ΕΣΣΔ για τη Ρουμανία 3. Ο τότε υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Κόρντελ Χαλ απέρριψε την πρόταση. Η επιμονή όμως του Τσώρτσιλ για συγκατάθεση των ΗΠΑ στο συγκεκριμένο ζήτημα απέφερε τελικά την αποδοχή της πρότασης των Βρετανών από τον πρόεδρο Ρούσβελτ. Παρά όμως την συναίνεση των Αμερικανών δεν υπήρξε εκείνη την στιγμή οριστική αγγλοσοβιετική διευθέτηση, παρόλα αυτά οι Βρετανοί είχαν ήδη ξεκαθαρίσει ότι η Ελλάδα άνηκε στη δική τους σφαίρα επιρροής. Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1944 ο Τσώρτσιλ θέλοντας να πραγματοποιήσει το σχέδιο του στρατηγού Χένρι Ουίλσον για απόβαση βρετανικών δυνάμεων στην Αθήνα κατόρθωσε να εξασφαλίσει την ανοχή των Η.Π.Α. στο βρετανικό σχέδιο για την 2 Σφήκας Θανάσης Δ., Με τον Μέτερνιχ ή με τον Πάλμεστρον ; Οι Βρετανοί και ο Δεκέμβριος του 1944, Εκδόσεις Ζήτη, Αθήνα, σ. 13 3 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 97 7

απελευθέρωση της Ελλάδας, χωρίς όμως αμερικάνικη συμμετοχή στην επιχείρηση. Με εξασφαλισμένη την συναίνεση των Η.Π.Α. οι Βρετανοί στρέφονται πλέον στην Σοβιετική Ένωση με σκοπό να αποτρέψουν την αποστολή σοβιετικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Οι Σοβιετικοί ανέλπιστα θα λέγαμε συμφωνούν με τους Βρετανούς τονίζοντας μάλιστα ότι δεν ήταν στις προθέσεις τους να στείλουν δυνάμεις στην Αθήνα. Έχοντας εξασφαλίσει την συναίνεση Η.Π.Α. και Σοβιετικής Ένωσης, οι Βρετανοί εντείνουν τις προετοιμασίες για την επιχείρηση Μanna ενώ παράλληλα κάνουν προσπάθειες για να ενοποιήσουν τα αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα, κάτι που επιτεύχθηκε ως ένα σημείο με την συμφωνία της Καζέρτας στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 1944. Η συγκεκριμένη συμφωνία έθετε ουσιαστικά τις συμμαχικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπι. Παρά την συμφωνία όμως ο Τσώρτσιλ συνέχιζε να μην έχει καμία εμπιστοσύνη στο ΕΑΜ και γι αυτό το λόγο παίρνει την απόφαση να επισκεφθεί την Μόσχα για περαιτέρω συνεννοήσεις όσο αναφορά την Ελλάδα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι πριν φτάσουν στην Μόσχα Τσώρτσιλ και Ήντεν συναντήθηκαν με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, Γεώργιο Παπανδρέου ο οποίος τους εξέφρασε την έντονη ανησυχία του για το γεγονός ότι το νέο βουλγάρικο καθεστώς αρνούταν να εκκενώσει τα βόρεια ελληνικά εδάφη. Η απάντηση Τσώρτσιλ και Ήντεν ήταν ότι η Βρετανία θα κινηθεί άμεσα για να επιλυθεί το πρόβλημα. Εν μέσω αυτών των εξελίξεων έχουμε και την πρώτη αντίδραση των Η.Π.Α. με σκοπό να ξεκαθαρίσουν την πλήρη αντίθεσή τους στον οποιοδήποτε ορισμό ζωνών επιρροής στην μεταπολεμική Ευρώπη. Επίσης ο πρόεδρος Ρούσβελτ ζήτησε ακόμα να παρευρεθεί στις επικείμενες αγγλοσοβιετικές συνομιλίες και ο πρεσβευτής Χάριμαν ώστε να κινηθούν άμεσα για τη διευθέτηση και επίλυση των πολλών και μεγάλων προβλημάτων. Στις αγγλοσοβιετικές συζητήσεις που ακολούθησαν στις 9 με 11 Οκτωβρίου, Βρετανία και Σοβιετική Ένωση συμφωνούν ότι η μεν Βρετανία θα έχει τον πρώτο λόγο όσο αναφορά την Ελλάδα ενώ ο Στάλιν ξεκαθάρισε ότι η ΕΣΣΔ είχε επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στη Ρουμανία. 4 Η συμφωνία αξίζει να τονιστεί ότι επιτεύχθηκε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα και ήταν αποκλειστικά διμερής με αόριστη διάρκεια. Από την συμφωνία Βρετανία και ΕΣΣΔ είχαν σαφέστατες προσδοκίες. Συγκεκριμένα από την πλευρά των Βρετανών η συμφωνία αποτελούσε μία προσπάθεια ώστε να μπορέσει το Λονδίνο να έχει επιρροή σε τμήματα της ΝΑ Ευρώπης και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, η οποία είχε εξαιρετικής σημασίας στρατηγική θέση. Επίσης η Ελλάδα ήταν κομβικής σημασίας για τη Βρετανία αν αναλογιστούμε και την υπεροχή της ΕΣΣΔ σε άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής όπως η Ρουμανία και η 4 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 100 8

Βουλγαρία. Τέλος όσο αναφορά την Ελλάδα θα λέγαμε ότι οι επιπτώσεις της συμφωνίας ήταν θετικές αφού αφενός συνετέλεσε στη διατήρηση των συνόρων της (απόσυρση βουλγαρικών στρατευμάτων) και αφετέρου κράτησε τη χώρα εκτός σοβιετικής επιρροής. Η Δεκεμβριανή σύγκρουση του 1944 Παρά τις θετικές ως ένα σημείο εξωτερικές εξελίξεις για την Ελλάδα στο εσωτερικό της χώρας τα προβλήματα συνέχιζαν να είναι πολλά και σοβαρά. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα αλλά ο ΕΛΑΣ είχε την πλήρη κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, ενώ στην Κρήτη παρέμεναν ακόμα γερμανικές δυνάμεις. Μέσα στα τόσα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά προβλήματα η Βρετανία είχε την πεποίθηση ότι η σύγκρουση με το ΕΑΜ ήταν αναγκαία και αναπόφευκτη για να αποστρατευτεί ο ΕΛΑΣ και να επανέλθει στη χώρα η ομαλότητα. Από την άλλη μεριά το ΚΚΕ είχε καταστήσει σαφές ότι στις προθέσεις του ήταν η μεταπελευθερωτική επικράτηση του σοβιετικού τύπου συστήματος. Γίνεται δηλαδή σαφές ότι υπήρχε μία μεγάλη διάσταση απόψεων για το πώς η Ελλάδα θα έπρεπε να κινηθεί μεταπολεμικά. Η μεγάλη διάσταση απόψεων όπως αναφέρθηκε, ο πολιτικός ανταγωνισμός αλλά και η έντονη δυσπιστία-καχυποψία που επικρατούσε ανάμεσα σε ΚΚΕ/ΕΑΜ και τις αστικές πολιτικές δυνάμεις οι οποίες υποστηρίζονταν από τους Βρετανούς ήταν οι βασικότερες αιτίες που οδήγησαν στη Δεκεμβριανή σύγκρουση και μετέπειτα στον καταστροφικό για τη χώρα εμφύλιο πόλεμο. 5 Όσο αναφορά το ΚΚΕ αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι το κύριο στοιχείο που το ώθησε στην σύγκρουση ήταν η κοινή απαίτηση κυβέρνηση και Βρετανών για την άμεση αποστράτευση των ανταρτών. Το ΚΚΕ θεωρούσε ότι αν συνέβαινε κάτι τέτοιο ο κίνδυνος για την εγκαθίδρυση της δεξιάς στη χώρα θα ήταν μεγάλος και έτσι στις 20 Νοεμβρίου πάρθηκε από το πολιτικό γραφείο του ΚΚΕ η απόφαση για σύγκρουση. Τις επόμενες μέρες και αφού οι οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις μεταξύ κυβέρνησης και ΕΑΜ-ΚΚΕ έχουν ναυαγήσει οριστικά, η κυβέρνηση διατάζει την άμεση παράδοση του ΕΛΑΣ στα τάγματα της Εθνοφυλακής, δηλαδή σε δυνάμεις της κυβέρνησης. Η αντίδραση από το ΕΑΜ ήταν σφοδρή και την 1 η Δεκεμβρίου του 1944 αποσύρει όλους τους υπουργούς του από την κυβέρνηση. Η σύγκρουση έχει πλέον στην ουσία αρχίσει. Στις μάχες που ακολούθησαν οι Βρετανοί παρουσιάστηκαν πιο οργανωμένοι και αποφασισμένοι έχοντας ενισχυμένη ούτως ή άλλως τη θέση τους από την αγγλοσοβιετική συμφωνία. Ούτως η άλλως η κλιμάκωση της στρατιωτικής σύγκρουσης όπως θα δούμε και στη συνέχεια ήταν ένας από 5 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 104 9

τους στόχους της βρετανικής τακτικής στη συγκεκριμένη περίοδο. Από άλλη πλευρά η ηγεσία του ΚΚΕ ειδικά στην μάχη της Αθήνας υπερτίμησε τις δυνάμεις του ενώ υποτίμησε τις βρετανικές δυνάμεις ελπίζοντας και σε άμεση σοβιετική βοήθεια. Η στάση τώρα της ΕΣΣΔ απέναντι στα γεγονότα που διαδραματίζονταν στη χώρα ήταν να κρατήσει στην ουσία ίσες αποστάσεις. Από την μία δεν αποθάρρυνε τον ΕΛΑΣ αλλά και από την άλλη μεριά δεν ήταν αρνητική απέναντι στις παρεμβάσεις και την πολιτική των Βρετανών. Η συγκεκριμένη στάση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιδιοτελής και καιροσκοπική αφού στην ουσία υπάρχουν και ευθύνες της ΕΣΣΔ για την πορεία της χώρας προς τα Δεκεμβριανά εξαιτίας δύο κυρίως γεγονότων : Δεν υπήρξε καμία ενημέρωση προς την ηγεσία του ΚΚΕ για την συμφωνία Τσωρτσιλ Σταλιν Δεν έγινε καμία απολύτως προσπάθεια για να αποτρέψει το ΚΚΕ από την ένοπλη σύγκρουση. Σε κάθε περίπτωση, ο Στάλιν ανεχόμενος τη βρετανική επιχείρηση κατά του ΕΛΑΣ ήλπιζε να δικαιολογήσει δικές του ενέργειες που θα ήταν αναγκαίες για να καταπνίξει ανάλογες ταραχές στην Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. 6 Εντωμεταξύ η γενικότερη κατάσταση στην Ελλάδα παρέμενε ιδιαιτέρως ρευστή και κρίσιμη. Οι εισηγήσεις από διοικητές των βρετανικών δυνάμεων προς τον Τσώρτσιλ συνηγορούσαν πλέον στο συμπέρασμα ότι τα ελληνικά προβλήματα δεν μπορούσαν να λυθούν με στρατιωτικά μέτρα. Μπροστά σε αυτές τις εισηγήσεις και εξαιτίας της αδυναμίας της Βρετανίας να εξασφαλίσει ταχεία στρατιωτική επικράτηση, ο Τσώρτσιλ αποφάσισε να επισκεφθεί την Αθήνα μαζί με τον Βρετανό υπουργό εξωτερικών Ήντεν ώστε να διερευνήσουν από κοντά την κατάσταση. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι τις προηγούμενες ημέρες Τσώρτσιλ και Ήντεν είχαν διαφωνήσει έντονα στο ζήτημα της αντιβασιλείας, αφού ο Ήντεν ζητούσε από τον Τσωρτσιλ να αγνοήσει τον Γεωργιο Β και να επιβάλλει τον διορισμό του Δαμασκηνού, ο Τσώρτσιλ όμως δεν ήθελε ακόμα να πιέσει υπέρμετρα τον βασιλιά. 7 Οι δύο Βρετανοί ηγέτες έφτασαν τελικά στην Αθήνα στις 25 Δεκεμβρίου(1944) και άμεσα αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί σύσκεψη με την συμμετοχή όλων των παρατάξεων συμπεριλαμβανομένου του ΕΑΜ. Στη συνέχεια στάλθηκαν γραπτές προσκλήσεις στους 6 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 106 7 Σφήκας Θανάσης Δ., Με τον Μέτερνιχ ή με τον Πάλμεστρον ; Οι Βρετανοί και ο Δεκέμβριος του 1944, Εκδόσεις Ζήτη, Αθήνα, σ. 85 10

Έλληνες πολιτικούς εκ μέρους των Βρετανών γνωστοποιώντας τους ότι «πρέπει είτε να τις αποδεχθούν χωρίς άλλες συζητήσεις είτε να αναλάβουν την ευθύνη της δημόσιας απόρριψης της πρόσκλησης του κ. Τσώρτσιλ». 8 Με την κίνησή τους αυτοί οι Βρετανοί αξιωματούχοι πέτυχαν να κάμψουν τις όποιες αντιδράσεις για την οργάνωση και πραγματοποίηση της συγκεκριμένης σύσκεψης. Πριν την έναρξή της σύσκεψης, οι Βρετανοί είδαν ξεχωριστά τον αρχιεπίσκοπο στη βρετανική πρεσβεία για να εξετάσουν το ενδεχόμενο αποτυχίας των συνομιλιών. Ο Δαμασκηνός εντυπωσίασε τον Τσώρτσιλ, ιδίως όταν ο αρχιεπίσκοπος επιβεβαίωσε την σφοδρότητα του μίσους για τους κομμουνιστές στη χώρα. Στην σύσκεψη τώρα που ακολούθησε και άρχισε το απόγευμα της 26 ης Δεκεμβρίου 1944 στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, υπήρξε από την αρχή μεγάλη διάσταση απόψεων για τα περισσότερα ζητήματα. Συγκεκριμένα το ΚΚΕ παρουσιάστηκε αδιάλλακτο και με αισθητά αυξημένες απαιτήσεις (διάλυση χωροφυλακής, αυξημένο αριθμό υπουργείων) χάνοντας έτσι την ευκαιρία να υπάρξει συμβιβασμός ώστε να αποφύγει την επερχόμενη ήττα. Από την άλλη πλευρά Τσώρτσιλ και Δαμασκηνός συμφώνησαν ότι το μέλλον δεν θα περιελάμβανε τους κομμουνιστές. Πιο συγκεκριμένα ο Τσωρτσιλ είχε την άποψη ότι οποιεσδήποτε διευθετήσεις και αν γινόντουσαν, δεν θα ήταν συνετό να υπάρξει στενή συνεργασία με τους κομμουνιστές. Με την άποψη του Βρετανού πρωθυπουργού συμφώνησε πλήρως ο Δαμασκηνός τονίζοντας ότι η οποιαδήποτε μορφή συνεργασίας με τους κομμουνιστές θα ήταν μοιραία για την πρόοδο και την ευημερία της χώρας. Τα πράγματα όπως γίνεται κατανοητό οδηγούντο προς πλήρη αδιέξοδο. Τελικώς στις 27 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε μία τελευταία συνάντηση μεταξύ του Τσώρτσιλ και του Αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού στην οποία συμφωνήθηκε: α) ο ορισμός του Δαμασκηνού ως αντιβασιλέα, β) σχηματισμός νέας κυβέρνησης χωρίς κομμουνιστική συμμετοχή, γ) κλιμάκωση της μάχης της Αθήνας. Οι αποφάσεις της συνάντησης Τσωρτσιλ- Δαμασκηνού εφαρμόστηκαν άμεσα και στις 28 Δεκεμβρίου ο Τσώρτσιλ επέστρεψε στο Λονδίνο. Από τη βρετανική πρωτεύουσα ο Άγγλος Πρωθυπουργός ζήτησε από τον Ρουζβελτ να στείλει και αυτός επιστολή στον Γεώργιο Β και να τον πείσει να δεχθεί την αντιβασιλεία Δαμασκηνού. Πράγματι ο Αμερικανός Πρόεδρος έστειλε 11 αυθημερόν επιστολή, προσθέτοντας όμως ότι ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης από τον Δαμασκηνό θα συνοδευόταν από την συνέχιση του «βαρέως και αγύρευτου καθήκοντος» της εκκαθάρισης της Αθήνας 9. Στις 30 Δεκεμβρίου λοιπόν ο Δαμασκηνός ορίζεται ως αντιβασιλέας και στις 3 Ιανουαρίου 1945 σχηματίζεται νέα κυβέρνηση, υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα χωρίς την συμμετοχή εαμικών στελεχών. Ούτως η άλλως η μη συμμετοχή κομμουνιστών στην 8 Σφήκας Θανάσης Δ., Με τον Μέτερνιχ ή με τον Πάλμεστρον ; Οι Βρετανοί και ο Δεκέμβριος του 1944, Εκδόσεις Ζήτη, Αθήνα, σ. 87 9 Σφήκας Θανάσης Δ., Με τον Μέτερνιχ ή με τον Πάλμεστρον ; Οι Βρετανοί και ο Δεκέμβριος του 1944, Εκδόσεις Ζήτη, Αθήνα, σ. 94

κυβέρνηση είχε προαποφασιστεί και ανακοινωθεί από τον ίδιο Δαμασκηνό στους Βρετανούς όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Στο μεταξύ οι μάχες συνεχίζονται με τον ΕΛΑΣ να χάνει πλέον συνεχώς δυνάμεις και να έχει υποχρεωθεί σε υποχώρηση. Το γεγονός αυτό ανάγκασε την ηγεσία του ΚΚΕ να ζητήσει στις 10 Ιανουαρίου 1945 ανακωχή, η οποία υπογράφτηκε την επόμενη ημέρα και όριζε ότι ο ΕΛΑΣ έπρεπε να αποχωρήσει από σημαντικές θέσεις που κατείχε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ( βόρεια Πελοπόννησο, Θεσσαλονίκη κ.α.). Ένα μήνα περίπου αργότερα, στις 12 Φεβρουαρίου και μετά από διαβουλεύσεις δέκα ημερών, με την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, έρχεται και το τυπικό τέλος της σύγκρουσης. Η τελευταία αυτή πράξη των Δεκεμβριανών είχε ως στόχο να καθορίσει το πλαίσιο του πολιτικού βίου και αναμφισβήτητα η υπογραφή της συμφωνίας, σηματοδότησε την ήττα του ΕΑΜ και ως ένα σημείο όπως θα δούμε και στη συνέχεια προδίκασε τις πολιτικές εξελίξεις. Από την συμφωνία της Βάρκιζας μέχρι την έναρξη του εμφυλίου πολέμου Η συμφωνία της Βάρκιζας μπορεί ως ένα σημείο να ομαλοποίησε σχετικά την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στο εσωτερικό της χώρας αλλά σε καμία περίπτωση δεν έλυσε τα βαθύτερα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδας, τα οποία ήταν εκείνα που στην ουσία είχαν προκαλέσει την σύγκρουση. Μόλις ένα μήνα μετά την συμφωνία, το ΕΑΜ με υπόμνημά του προς τις συμμαχικές δυνάμεις κατηγορεί την κυβέρνηση για τρομοκράτηση εναντίον του εαμικού κινήματος και διχαστικές πολιτικές, που όπως τονίζεται οδηγούσαν εκ του ασφαλούς τη χώρα σε νέες περιπέτειες. Οι Βρετανοί θορυβημένοι από την κατάσταση που διαμορφωνόταν, αποφασίζουν ότι ο Πλαστήρας δεν τους είναι πλέον χρήσιμος μιας και βαλλόταν από παντού και δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να επιτύχει την πολυπόθητη εθνική ενότητα. Λίγες μέρες αργότερα λοιπόν στις 22 Μαρτίου 1945 πληροφορούν τις Η.Π.Α. για τους λόγους που θα έπρεπε πλέον να παραιτηθεί, όπως και τελικά γίνεται στις 7 Απριλίου. Η νέα κυβέρνηση ορκίζεται την επομένη με πρόεδρο το ναύαρχο Πέτρο Βούλγαρη και αποτελούταν κυρίως από αξιωματικούς του Στρατού και του Ναυτικού, ούτε όμως η ανάδειξη της νέας κυβέρνησης συνέβαλε στην επίλυση των μεγάλων προβλημάτων. Η πόλωση συνεχιζόταν και θα μπορούσαμε να πούμε ότι όχι μόνο δεν μειωνόταν αλλά σε μεγάλο βαθμό ενισχυόταν. Μέσα από δικαστικές διώξεις οι οποίες συχνά ήταν αβάσιμες, στελέχη του ΕΑΜ φυλακίζονταν ενώ την ίδια στιγμή οι δράσεις ένοπλων δυνάμεων κατά των 12

οπαδών του ΕΑΜ συνεχίζονταν με αμείωτους ρυθμούς. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη περίοδος χαρακτηρίστηκε από ένα μεγάλο μέρος των ιστορικών ως περίοδος «λευκής τρομοκρατίας», λόγω αυτών των συστηματικών διώξεων εναντίον των οπαδών του ΕΑΜ. Σε κάθε περίπτωση γίνεται κατανοητό ότι η κατάσταση ήταν έκρυθμη και ήταν απλά θέμα χρόνου να πάρει ξανά χαοτικές διαστάσεις. Οι δυτικές δυνάμεις μόνο αδιάφορες δεν έμειναν από την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα. Το ενδιαφέρον των Βρετανών ήταν δεδομένο ακόμα και μετά την αλλαγή πρωθυπουργίας (Κλήμεντ Άττλη) ενώ για την κυβέρνηση των Η.Π.Α. η γεωγραφική θέση της Ελλάδας ήταν εξαιρετικά σημαντική αφού αποτελούσε γέφυρα ανάμεσα στη Νοτιανατολική Ευρώπη και στην Μέση Ανατολή. 10 Οι επερχόμενες εκλογές λοιπόν που ήδη φάνταζαν αναπόφευκτες λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης θα αποτελέσουν όπως θα δούμε μία επιπλέον ευκαιρία για επιπλέον προσέγγιση της Ελλάδας από τις δυτικές δυνάμεις. Από την πλευρά των Η.Π.Α. τονίζεται ότι για τη διασφάλιση της ακεραιότητας των εκλογών, όποτε και αν αυτές γίνουν, θα είναι έτοιμη να στείλει παρατηρητές στην Ελλάδα και μετέπειτα να βοηθήσει στην οικονομική ανόρθωση της χώρας και την εξέλιξή της. Η Ουάσινγκτον επιπλέον συμφώνησε απολύτως με την συμμαχική εποπτεία, η οποία στάλθηκε λίγο αργότερα από τους Βρετανούς, τονίζοντας μάλιστα ότι μέρος της ευθύνης για την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών στην Ελλάδα θα έπρεπε να επωμιστούν Σοβιετική Ένωση και Γαλλία. Στο συγκεκριμένο σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι για πρώτη φορά οι Η.Π.Α. χρησιμοποιούν τη Διακήρυξη της Γιάλτας και όχι την συμφωνία της Βάρκιζας ως κύρια δικαιολογία για την συμμαχική εποπτεία. Οι Βρετανοί από την πλευρά τους συμφωνούν με τους Αμερικανούς για την εκτέλεση των όρων της Διακήρυξης της Γιάλτας στην Ελλάδα αλλά διαφωνούν με την πρόταση των Η.Π.Α. να προηγηθούν οι εκλογές από το δημοψήφισμα για το πολιτειακό. 11 Σε διαφορετική γραμμή κινήθηκε όμως η Σοβιετική Ένωση η οποία αρνήθηκε να λάβει μέρος στην επιτροπή για την εποπτεία των ελληνικών εκλογών. Η στάση της αυτή προήλθε κυρίως από το γεγονός ότι δεν ήθελε να δημιουργηθεί προηγούμενο για ανάλογες περιπτώσεις και στη δική της σφαίρα επιρροής. Συνεπώς κατήγγειλε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία επιτροπής, τονίζοντας ότι αποτελεί ωμή επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας. 10 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 110 11 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 111 13

Στα εσωτερικά τώρα του κράτους η κατάσταση συνεχώς οξυνόταν. Στην πολιτική σκηνή επικρατούσε πόλωση, η οικονομία βρισκόταν σε εξαιρετικά άσχημη κατάσταση και οι συγκρούσεις ένοπλων ομάδων δεξιάς και αριστεράς συνεχίζονταν με αμείωτο ρυθμό. Μέσα σε αυτή την τεταμένη κατάσταση ο πρωθυπουργός Βούλγαρης ανακοίνωσε τελικά ότι οι εκλογές θα διεξάγονταν στις 20 Ιανουαρίου 1946. Άμεση ήταν η αντίδραση από το κόμμα των Φιλελευθέρων και το ΚΚΕ καθώς ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να μην συμμετέχουν στις επερχόμενες εκλογές, διότι κατά την άποψη τους ο Βούλγαρης δεν εγγυόταν την ομαλή διεξαγωγή της εκλογικής διαδικασίας. Μπροστά στις έντονες αντιδράσεις κατά του προσώπου του, ο Βούλγαρης παραιτείται λίγες μέρες αργότερα, στις 9 του Οκτώβρη. Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες καθώς την επόμενη βδομάδα αναλαμβάνει την πρωθυπουργία ο αντιβασιλέας και τελικά την 1 η Νοεμβρίου σχηματίζει κυβέρνηση ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ο οποίος ήταν αρχηγός του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος. Η παραίτηση όμως του Βούλγαρη όπως ήταν λογικό συνετέλεσε στην επιπλέον όξυνση της πολιτικής κρίσης αφού η χώρα για σχεδόν τρεις εβδομάδες δεν είχε κυβέρνηση. Η εξαιρετικά ασταθής κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα ανάγκασε την κυβέρνηση της Βρετανίας να στείλει εσπευσμένα στην Αθήνα τον υφυπουργό εξωτερικών Έκτορα Μακ Νηλ. Ο Μακ Νηλ διατύπωσε διάφορες προτάσεις για να επέλθει η ομαλότητα, μεταξύ εξ αυτών ήταν η χορήγηση βρετανικού δανείου για την οικονομική ανόρθωση της χώρας αλλά και η δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού. 12 Με αυτές τις προτάσεις της Βρετανίας, θα λέγαμε ότι γίνεται ολοφάνερη η στόχευσή τους για την επιβολή πλήρη ελέγχου στην οικονομική ζωή της Ελλάδας. Η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης ήταν ιδιαιτέρως αρνητική όσο αναφορά τις προτάσεις της Βρετανίας. Ειδικά στην πρόταση των Βρετανών για τοποθέτηση ξένων με αυξημένες εξουσίες στα ελληνικά υπουργεία, η ελληνική κυβέρνηση ξεκαθάρισε ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν καταστροφικό και θα συντελούσε αρνητικά στην οικονομική ανόρθωση της χώρας. Μετά τις έντονες αντιδράσεις ο Μακ Νηλ επεμβαίνοντας στα εσωτερικά της χώρας και μη σεβόμενος την εθνική κυριαρχία της Ελλάδας πέτυχε τον σχηματισμό κυβέρνησης τα ξημερώματα της 22ας Νοεμβρίου με πρωθυπουργό τον Σοφούλη. Με το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, μετά από μία ομολογουμένως απροκάλυπτη και πρωτοφανή επέμβαση στα εσωτερικά της Ελλάδας, οι Βρετανοί στόχευαν αποκλειστικά στο να προωθηθούν οι 12 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 113 14

μεταρρυθμίσεις και οι κινήσεις που εκείνοι θεωρούσαν σωστές ώστε να επωφεληθούν από τις εξελίξεις. Η νέα κυβέρνηση δεν είχε σχηματιστεί πάνω σε κομματικές γραμμές ενώ η σύνθεσή της είχε ευρύ κεντροαριστερό χαρακτήρα και περιελάμβανε άτομα όπως ο Τσουδερός, ο Σοφιανόπουλος και ο Καρτάλης. Κύριος στόχος της ήταν εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και η αποκατάσταση της ισονομίας. Τα κόμματα της Δεξιάς πάντως αντέδρασαν έντονα θεωρώντας ότι με τις κινήσεις τους οι Βρετανοί καταπατούν την ανεξαρτησία της χώρας. Ούτε όμως και η ανοχή του ΚΚΕ προς τη νέα κυβέρνησε διήρκεσε πολύ. Η ηγεσία του ΚΚΕ ζητούσε την άμεση κάθαρση των σωμάτων ασφαλείας, επισημαίνοντας ότι η κυβέρνηση Σοφούλη δεν έχει κάνει απολύτως τίποτα για να σταματήσουν οι διώξεις στελεχών του ΕΑΜ. Η πόλωση για ακόμα μία φορά ενισχυόταν επικίνδυνα και μετά από διάφορες διαδηλώσεις εναντίον των Βρετανών και των παρεμβάσεων τους η κατάσταση συνεχώς χειροτέρευε. Μέσα σε αυτό το έκρυθμο κλίμα η Σοβιετική Ένωση ζητά από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών να συζητήσει για την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα. Η συζήτηση όμως που έγινε την 1 η Φεβρουαρίου του 1946 αποδείχτηκε άκαρπη, ενώ πλέον άρχισαν να φαίνονται καθαρά οι πιέσεις από την Σοβιετική Ένωση προς του Βρετανούς για την στάση τους απέναντι στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό προβλημάτισε ιδιαιτέρως τις Η.Π.Α., αφού το ενδιαφέρον τους για την περιοχή είχε γίνει πλέον ακόμα πιο έντονο. Εκλογές 1946, έναρξη Εμφυλίου Πολέμου Στις 4 Δεκεμβρίου 1946 η κυβέρνηση Σοφούλη εκφράζοντας το επιχείρημα ότι η εσωτερική κατάσταση της χώρας δεν έχει σημειώσει πρόοδο ζητά την αναβολή των εκλογών που είχαν προγραμματιστεί για τον Μάρτιο, τον Απρίλιο. Η συγκεκριμένη πρόταση της κυβέρνησης βρήκε αντίθετους τους Αμερικανούς. Οι Η.Π.Α. υποστήριξαν ότι η περαιτέρω αναβολή των εκλογών θα συνέχιζε την πολιτική αβεβαιότητα ενώ επίσης τόνισαν ότι η οικονομική βοήθεια σε μία τέτοια κατάσταση από τις Η.Π.Α. δεν θα ήταν δυνατόν να επιτευχθεί. Με το φόβο της αναστολής της οικονομικής βοήθειας από τις Η.Π.Α. η ελληνική κυβέρνηση δέχτηκε τη διεξαγωγή εκλογών στις 31 Μαρτίου, εκλογές οι οποίες θα επιβλέπονταν από Βρετανία, Γαλλία και ΗΠΑ. Νικητής των εκλογών αναδείχτηκε η Ηνωμένη Παράταξης Εθνικοφρόνων, που είχε ως κύριο κορμό το Λαϊκό Κόμμα, υπό την ηγεσία των Τσαλδάρη, Γονατά και Αλεξανδρή. Η Συμμαχική Αποστολή μετά τα αποτελέσματα εγγυήθηκε ότι οι εκλογές ήταν δίκαιες και ότι η νοθεία περιορίστηκε σε ένα αμελητέο ποσοστό, με το γεγονός αυτό να προκαλεί την έντονη αντίδραση του ΚΚΕ. 15

Παρόλα αυτά το ζητούμενο είναι ότι οι εκλογές του Μαρτίου διενεργήθηκαν σε κλίμα έντονης πόλωσης και δεν επέλυσαν με κανένα τρόπο τα προβλήματα της χώρας. Αντίθετα, η αποχή του ΕΑΜ από τις εκλογές σε συνδυασμό με την επίθεση αντάρτικου τμήματος στο Λιτόχωρο, σηματοδοτούν την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου. Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Οι κινήσεις και τα σχέδια της Βρετανίας κατά την απελευθέρωση της Ελλάδας Στο προηγούμενο κεφάλαιο ασχοληθήκαμε με την πορεία της χώρας προς τον εμφύλιο και τις παρεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής στα εσωτερικά της Ελλάδας. Σε αυτό το κεφάλαιο θα ασχοληθούμε συγκεκριμένα και πιο αναλυτικά με τις πολιτικές που εφάρμοσε η Βρετανία σε σχέση με το ελληνικό ζήτημα. Ο επεμβατικός ρόλος της Μεγάλης Βρετανίας στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα προέκυψε από δύο χωριστές αλλά αλληλένδετες σκέψεις. Η πρώτη ήταν ότι από το 1939 και σε όλη τη διάρκεια των δύσκολων χρόνων, του Πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης η βρετανική κυβέρνηση είχε επιφορτιστεί με την περιφρούρηση των ελληνικών συμφερόντων, όπως βέβαια τα αντιλαμβάνονταν οι Βρετανοί αξιωματούχοι, ενώ η δεύτερη σκέψη που ήταν και η πιο ουσιαστική ήταν τα στρατηγικά συμφέροντα και η διάθεση της Βρετανίας να διεκδικήσει ξανά την κυριαρχική της θέση στην Μεσόγειο. 13 Ακόμα στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε ότι η βρετανική πολιτική στην Ελλάδα ήταν σαφώς επηρεασμένη από τον αυξανόμενο σοβιετικό επεκτατισμό στα Βαλκάνια και την Μέση Ανατολή. 13 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 138 16

Στις αρχές του 1944 λοιπόν, οι Βρετανοί ευελπιστούν ότι θα διατηρούσαν την επιρροή τους στην Ελλάδα εξαιτίας της εθνικής αντικομμουνιστικής κυβέρνησης του Τσουδερού, η οποία όμως προς το παρόν βρισκόταν στην εξορία. Εν τω μεταξύ το ΕΑΜ ιδρύει την ΠΕΕΑ ( Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης ) για να οργανώσει και να κατευθύνει τον εθνικό αγώνα για απελευθέρωση αλλά και να διοικήσει τις ήδη ελεύθερες περιοχές. Παράλληλα όμως η ΠΕΕΑ είχε την επιδίωξη να αποτελέσει τον πυρήνα γύρω από τον οποίο θα σχηματιζόταν μια μεταπολεμική κυβέρνηση εθνικής ενότητας 14. Το γεγονός αυτό όπως γίνεται κατανοητό αποτελούσε μεγάλη απειλή για τα βρετανικά συμφέροντα στην Ελλάδα αφού θα ανέτρεπε όλες τις παραδοσιακές, προπολεμικές δομές και σχέσεις. Η βρετανική κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα στις κινήσεις του ΕΑΜ με την επιβολή αυστηρών μέτρων, γεγονός που προκάλεσε γενική εξέγερση από τους Έλληνες στρατιώτες τον Απρίλιο του 1944. Εν μέσω των αναταραχών ο Τσουδερός υπέβαλε την παραίτησή του και αντικαταστάθηκε από τον Σοφοκλή Βενιζέλο.. Ωστόσο, ο Βενιζέλος δεν παρέμεινε στη θέση του μετά την κρίση αφού οι Βρετανοί θεώρησαν αναγκαίο να τον αντικαταστήσουν με το Γεώργιο Παπανδρέου. Από την πλευρά του ο Ουίνστον Τσώρτσιλ επιδοκίμασε πλήρως όπως ήταν φυσικό τις κινήσεις των Βρετανών οι οποίες στόχευαν : Να βοηθηθεί η νόμιμη ελληνική κυβέρνηση με επικεφαλής βέβαια το βασιλιά ο οποίος ήταν σύμμαχος της Αγγλίας Να αντιμετωπιστεί η ισχυροποίηση της αριστεράς Να εξυπηρετηθούν τα βρετανικά συμφέροντα στην περιοχή Να ελευθερωθεί ολόκληρη η Ελλάδα από τους Γερμανούς, ιδρύοντας όμως κυβέρνηση η οποία θα αντιμετώπιζε τους αντάρτες και θα ήταν πρόθυμη να ικανοποιήσει τα βρετανικά συμφέροντα και τις φιλοδοξίες. Την ίδια ώρα η Σοβιετική Ένωση και ο Στάλιν απέφευγαν κάθε ανάμειξη στην ελληνική υπόθεση. Ο Τσώρτσιλ με επίσημα τηλεγραφήματά του ενημέρωνε για την κατάσταση αλλά η σοβιετική κυβέρνηση περιορίστηκε για την ώρα σε μία απλή κριτική σχετικά με το ελληνικό ζήτημα, τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι : «Οι Βρετανοί στην προσπάθειά τους να σχηματίσουν κυβέρνηση ευρείας βάσης δεν είχαν λάβει υπόψη, τους νόμιμους πόθους εκείνων που εκπροσωπούν το ελληνικό εθνικό 14 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 21 17

κίνημα, αν και είναι φανερό ότι ελέγχει τις ελληνικές υποθέσεις κατά τον αμεσότερο τρόπο.» 15 Ωστόσο η βρετανική θέση στην Ελλάδα του 1944, ήταν επισφαλής. Εκτός από τις δικές της οικονομικές δυσκολίες οι οποίες έκαναν δύσκολο το έργο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της Ελλάδας, η Μεγάλη Βρετανία έβλεπε το ΕΑΜ να κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής επικράτειας και ο Τσώρτσιλ έχει ήδη συνειδητοποιήσει ότι αργά ή γρήγορα οι βρετανικές και οι σοβιετικές επιδιώξεις στα Βαλκάνια θα συγκρούονταν. Επιπλέον η κομμουνιστικοποίηση των Βαλκανίων είναι κάτι που απασχολεί πλέον σοβαρά τους Βρετανούς. Φοβούμενοι την περαιτέρω εξάπλωσή του, αρχίζουν τις προσπάθειες για συνεννόηση με την Σοβιετική Ένωση, έχοντας ως στόχο την σύναψη συμφωνίας η οποία θα καθόριζε το σχηματισμό σφαιρών επιρροής. Για την επίτευξή αυτής της συμφωνίας ακολουθούν μία σειρά επιστολών και τηλεγραφημάτων ανάμεσα σε Τσώρτσιλ, Γκόρνετ Χαλ ( υπουργός εξωτερικών Η.Π.Α. ) και τον Ρούσβελτ. Συγκεκριμένα ο Τσώρτσιλ ζητάει από τον Ρούσβελτ να επικυρώσει μία αγγλοσοβιετική συμφωνία στην οποία θα προβλεπόταν ότι η μεν Ρουμανία θα περιλαμβανόταν στην περιοχή των επιχειρήσεων του σοβιετικού στρατού ενώ η Ελλάδα στην περιοχή του συμμαχικού αρχηγείου της Μεσογείου. Είναι φανερό ότι οι Βρετανοί επιδίωκαν μία μόνιμη λύση και όχι προσωρινή διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος, προτείνοντας μάλιστα εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης στην Ελλάδα η οποία θα απευθυνόταν στην Μεγάλη Βρετανία και για να αντιμετωπίσει την σοβιετική επιρροή. 16 Αντιστοίχως όπως αναφέρθηκε Ρουμανία και Βουλγαρία θα δίνονταν στην Σοβιετική Ένωση ως φυσική εξέλιξη της στρατιωτικής κατάστασης, αφού οι χώρες αυτές ούτως ή άλλως συμπεριλαμβάνονταν στην περιοχή των επιχειρήσεων του σοβιετικού στρατού. Ύστερα από κάποιες επιφυλάξεις των Η.Π.Α. στις αγγλικές προτάσεις, στέλνοντας μάλιστα και αντιπροτάσεις που είχαν ως σκοπό όπως χαρακτηριστικά τόνιζαν, να θέσουν σε λειτουργία ένα μηχανισμό ειλικρινών συζητήσεων μεταξύ των Συμμάχων, ώστε να αντιμετωπιστούν οι δυσχέρειες στις βρετανοσοβιετικές σχέσεις, ο Ρούσβελτ 15 Βασίλης Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 23 16 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 25 18

τελικά δέχεται τη βρετανική πρόταση. Συγκεκριμένα η πρόταση των Βρετανών παρακινούσε τον Ρούσβελτ να συναινέσει σε μία συμφωνία για τον καθορισμό σφαιρών επιρροής, η οποία θα αποτελούσε προσωρινό μέτρο και ύστερα από μία δοκιμαστική περίοδο τριών μηνών, θα μπορούσε να αναθεωρηθεί. Ο Τσώρτσιλ υπεραμυνόμενος της πρότασής του και θέλοντας να καθησυχάσει τον Ρούσβελτ για την απόφασή του να δεχτεί τη βρετανική πρόταση, στέλνει προσωπικό μήνυμα στο Ρούσβελτ στις 23 Ιουνίου αναφέροντας τα εξής: «Το ελληνικό πρόβλημα πέφτει σχεδόν εντελώς επάνω μας και έτσι ήταν αφότου χάσαμε 40.000 στρατιώτες σε μία μάταιη προσπάθεια να βοηθήσουμε την Ελλάδα το 1941. Με τον ίδιο τρόπο μας αφήσατε να παίξουμε το ρόλο μας στην Τουρκία, αλλά πάντοτε σας συμβουλευτήκαμε σε θέματα πολιτικής και νομίζω ότι έχουμε συμφωνήσει για τη γραμμή που πρέπει να ακολουθήσουμε. Θα ήταν πολύ εύκολο για μένα, πάνω στη γενική γραμμή της απόκλισης προς τα αριστερά, που είναι τόσο δημοφιλής στην εξωτερική πολιτική, να αφήσω τα πράγματα να διαλυθούν, όταν ο βασιλιάς της Ελλάδας αναγκαστεί πιθανώς να παραιτηθεί και όταν το ΕΑΜ εγκαθιδρύσει ένα κράτος τρόμου, πράγμα που θα αναγκάσει τους χωρικούς και πολλές άλλες τάξεις να σχηματίσουν σώματα ασφαλείας με την υποστήριξη των Γερμανών για να εμποδίσουν την πλήρη αναρχία. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορώ να εμποδίσω κάτι τέτοιο είναι να πείσω τους Σοβιετικούς να πάψουν να υποστηρίζουν και να ενθαρρύνουν το ΕΑΜ με όλη τους τη δύναμη. Γι αυτό πρότεινα στους Σοβιετικούς μία συμφωνία που θα ισχύει προσωρινά και για την καλύτερη διεξαγωγή του πολέμου. Αυτό ήταν μόνο μία πρόταση και έπρεπε να την αναφέρω σε σας για την συναίνεσή σας.» 17 Η ευγενική απάντηση του Ρούσβελτ αλλά και η αποδοχή της αγγλικής πρότασης, αποδεικνύει τις προθέσεις του State Department να προωθήσει μία μορφή διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των συμμάχων, η οποία δεν θα στηριζόταν σε μονομερείς ενέργειες αλλά στην καθιέρωση ενός συστήματος διεθνούς ασφαλείας. Σχετικά βεβαίως με την Ελλάδα το ζήτημα είχε από πριν ξεκαθαρίσει εφόσον οι Βρετανοί στην ουσία την θεωρούσαν υπό βρετανική επιρροή ενώ οι Σοβιετικοί για την ώρα δεν φαινόταν να αρνούνται κάτι τέτοιο. Στο μεταξύ η εσωτερική σύγκρουση στην Ελλάδα είχε οξυνθεί. Μπορεί η συμφωνία του Λιβάνου η οποία είχε υπογραφεί στις 20 Μαϊου του 1944 ανάμεσα στην 17 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 27 19

κυβέρνηση Παπανδρέου και τους εκπροσώπους όλων των κομμάτων αλλά και των αντιστασιακών οργανώσεων, να αποδείχτηκε μεγάλη επιτυχία για τους Βρετανούς και την κυβέρνηση Παπανδρέου, δεν έλυσε όμως τα βασικά προβλήματα μεταξύ των κομμάτων. Πραγματικά στο τέλος Ιουνίου, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε αρχίσει ήδη να αμφισβητεί την συμφωνία και ζητούσε ως προϋπόθεση για να μπει στην κυβέρνηση, ο ΕΛΑΣ να παραμείνει ανεξάρτητη στρατιωτική δύναμη ως την απελευθέρωση, ο Παπανδρέου όμως αντέδρασε και αρνήθηκε την πρόταση του ΚΚΕ. Οι Βρετανοί βλέποντας το αδιέξοδο που ερχόταν, ετοίμαζαν πλέον σχέδιο για να χτυπήσουν τον ΕΛΑΣ. Ο Τσώρτσιλ φοβούμενος το ενδεχόμενο εμφυλίου πολέμου από την στιγμή που οι Γερμανοί θα εκκένωναν την Ελλάδα, αντιδρούσε σε οποιαδήποτε προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας από τις αντάρτικες ομάδες και είχε την άποψη ότι η Βρετανία θα έπρεπε να κινηθεί άμεσα και αιφνιδιαστικά, ανεξάρτητα από την εκδήλωση ή μη της κρίσης. Πράγματι ο Τσώρτσιλ διέταξε τον στρατηγό Χένρι Ουίλσον να οργανώσει την επιχείρηση με ονομασία Manna. Το σχέδιο προέβλεπε την συγκρότηση 10.000 ανδρών, οι οποίοι θα στέλνονταν άμεσα στην Ελλάδα για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο, έως ότου η ελληνική κυβέρνηση αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. 18 Ο Τσώρτσιλ ενημέρωσε άμεσα για την επιχείρηση τις Η.Π.Α. και στις 26 Αυγούστου 1944 ο Ρούσβελτ απάντησε ότι δεν είχε αντίρρηση για την αποστολή βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, ωστόσο οι Η.Π.Α. ξεκαθάρισαν ότι δεν θα αναμειγνύονταν στην απελευθέρωση της Ελλάδας και δεν θα έστελναν συμπληρωματικές δυνάμεις (διάσκεψη Κεμπέκ, Σεπτέμβριος 1944 ).Παράλληλα ο Τσώρτσιλ ενημέρωσε τους Σοβιετικούς για το γεγονός ότι επρόκειτο να σταλεί βρετανική δύναμη στην Ελλάδα. Οι Σοβιετικοί όχι μόνο δεν πρόβαλαν καμία αντίρρηση αλλά ξεκαθάρισαν ότι δεν είχαν καμία πρόθεση να στείλουν δυνάμεις στην Ελλάδα. Η βρετανική κυβέρνηση όμως εκτός από τις προετοιμασίες για την επιχείρηση Manna, είχε ως στόχο να ενοποιήσει και τα αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα και γι αυτό το λόγο οργάνωσε στις 25 Σεπτεμβρίου 1944 μία συνάντηση στην Καζέρτα της Ιταλίας, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι του ΕΔΕΣ, ΤΟΥ ΕΛΑΣ και η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση. Στην ουσία αυτό που πέτυχαν οι Βρετανοί με την συμφωνία της Καζέρτας ήταν να εξασφαλίσουν το νόμιμο δικαίωμα να επέμβουν 18 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 32 20

στην Ελλάδα μετά τη γερμανική υποχώρηση αφού ο στρατηγός Scobie διορίστηκε επικεφαλής των στρατευμάτων για την απελευθέρωση της χώρας. Λίγες μέρες αργότερα στις 9 Οκτωβρίου 1944 πραγματοποιήθηκε συνάντηση Τσώρτσιλ-Στάλιν στην Μόσχα, όπου ανάμεσα στα διάφορα ζητήματα που συζητήθηκαν ήταν και το ελληνικό θέμα. Για την Ελλάδα η αγγλοσοβιετική συνεννόηση είχε πολύ σημαντικές επιπτώσεις: Άνοιξε το δρόμο για τη βρετανική επέμβαση με την συναίνεση Η.Π.Α. και ΕΣΣΔ Αποκατέστησε για την Ελλάδα τα προηγούμενα σύνορά της αφού η σοβιετική κυβέρνηση διέταξε τα βουλγαρικά στρατεύματα να αποχωρήσουν από τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία. 19 Η Βρετανική πολιτική μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας Στα μέσα του Οκτωβρίου του 1944 η Ελλάδα μπορεί να είναι πλέον ελεύθερη αλλά η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας είναι χαώδης. Ο λαός πεινά, η οικονομία είναι σε άθλια κατάσταση και επιπλέον επικρατεί εθνικός διχασμός. Την ίδια ώρα ενώ οι Βρετανοί ύστερα από πρόσκληση της κυβέρνησης συνασπισμού αποβιβάζουν ήδη τα στρατεύματά τους, ο Στάλιν δίνει εντολή στο σοβιετικό στρατό να σταματήσει στα σύνορα της Ελλάδας. Πλησίαζε ούτως ή άλλως η συνάντηση της Γιάλτας και ο σοβιετικός ηγέτης δεν θέλει να δυσαρεστήσει τους Βρετανούς με μια παραβίαση των συμφωνιών, διακινδυνεύοντας παράλληλα σπουδαία συμφέροντα της ΕΣΣΔ σε άλλες περιοχές. Στο μεταξύ ο Τσώρτσιλ προετοίμαζε το έδαφος για την σύγκρουση με το ΕΑΜ, στηρίζοντας την ελληνική βασιλική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Το κυριότερο πρόβλημα ούτως ή άλλως που είχε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση και η ως ένα σημείο η Βρετανία, ήταν ο ΕΛΑΣ, που όσο παρέμενε ανεξάρτητο στρατιωτικό σώμα, αποτελούσε ένα διαρκή κίνδυνο. 20 Πράγματι στις 5 Νοεμβρίου 19 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 39 20 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 40 21

έπειτα από συζητήσεις μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του Σκόμπι, ανακοινώθηκε ότι ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ θα αποστρατευτούν ως τις 10 Δεκεμβρίου. Η αντίδραση του ΚΚΕ ήταν άμεση καθώς δεν μπορούσε να δεχτεί την πρόταση, αφού πρόθεσή του ήταν η μεταπελευθερωτική επικράτηση του σοσιαλιστικού συστήματος. Παρόλο όμως, που είχε την ευκαιρία να καταλάβει την εξουσία τον Οκτώβριο του 1944, όταν οι βρετανικές δυνάμεις δεν είχαν ακόμα αναπτυχθεί, το ΚΚΕ δεν την αξιοποίησε. Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι είτε δεν είχε αντιληφθεί τις προθέσεις των Βρετανών, είτε υπολόγιζε σε μία πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τον σοβιετικό στρατό. Από την άλλη πλευρά ο Τίτο αν και είχε δώσει κάποιες υποσχέσεις για βοήθεια, ύστερα από προτροπή του Μακλίν(ταξίαρχος, επικεφαλής της βρετανικής αποστολής) να μην εμπλακεί στα ελληνικά ζητήματα, δεν έστειλε απολύτως καμία βοήθεια και επιπροσθέτως διαβεβαίωσε τους Βρετανούς, ότι δεν είχε καμία απολύτως βλέψη προς την ελληνική Μακεδονία. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι για το ΚΚΕ η στάση του Τίτο αποτέλεσε τον κύριο εξωτερικό παράγοντα για την έκρηξη της επανάστασης στις 3 Δεκεμβρίου. Οι Βρετανοί, βασιζόμενοι στην συμφωνία της Καζέρτας, θεώρησαν την εξέγερση αυτή σαν μία ανταρσία κατά των νόμιμων ελληνικών δυνάμεων και έτσι ο Τσώρτσιλ διέταξε άμεσα την κατάπνιξή της. Η βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα προκάλεσε όμως αντιδράσεις στις Η.Π.Α. Μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης αλλά και μελών του Κογκρέσου κατηγόρησε τους Βρετανούς για προδοσία των δημοκρατικών ιδεωδών. Από την άλλη πλευρά όμως ο πρόεδρος Ρουσβελτ δεν μπορούσε να διαμαρτυρηθεί για την επέμβαση των Βρετανών αφού ο ίδιος είχε εγκρίνει πλήρως τις ενέργειες τους στη διάσκεψη του Κεμπέκ το Δεκέμβριο του 1944. Επιπλέον ο υπουργός του εργατικού κόμματος Έρνεστ Μπέβιν προέβει στην αποκάλυψη στις 13 Δεκεμβρίου, ότι Βρετανία και ΕΣΣΔ είχαν συνάψει συμφωνία που προέβλεπε την «σταθεροποίηση της Ελλάδας» και ότι στο Κεμπέκ οι όποιες προτάσεις αφορούσαν την Ελλάδα, είχαν γίνει αποδεχτές από τον Ρούσβελτ. Ακολούθησαν μία σειρά διαπραγματεύσεων και συνομιλιών μεταξύ Βρετανίας και Ελλάδας καθώς και επίσκεψη του Τσωρτσιλ στην Αθήνα, αφού η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας παρέμενε τεταμένη. Στις 27 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε μία ακόμη συνάντηση μεταξύ Τσωρτσιλ και Δαμασκηνού στην οποία συμφώνησαν, τον ορισμό του Δαμασκηνού ως αντιβασιλέα, σχηματισμό κυβέρνησης χωρίς 22

κομμουνιστική συμμετοχή και κλιμάκωση της μάχης της Αθήνας έως ότου ο ΕΛΛΑΣ δεχτεί την ανακωχή. Από την άλλη πλευρά το ΚΚΕ ερμήνευσε τον ερχομό του Τσώρτσιλ σαν εξαναγκασμό σε υποχώρηση. Στην πραγματικότητα η ηγεσία του ΚΚΕ αποδείχτηκε πολιτικά ανώριμη διότι όπως αποδείχτηκε δεν μπόρεσε να εκτιμήσει ρεαλιστικά την πραγματικότητα. Είχε την ψευδαίσθηση ότι βρισκόταν σε θέση ισχύος, έχοντας επιπλέον ελλιπή γνώση του αντιπάλου και πιστεύοντας ότι ο Τσώρτσιλ θα αναγκαζόταν να κάνει υποχωρήσεις, κάτω από την υποτιθέμενη αμερικάνικη αντίδραση, αγνοώντας πόσο ευμετάβλητη ήταν η κοινή γνώμη στις Η.Π.Α. Ως αποτέλεσμα των λάθος εκτιμήσεων και αποφάσεων του ΚΚΕ, οι βρετανικές δυνάμεις σε συνεργασία με τις ελληνικές κυβερνητικές δυνάμεις, κατάφεραν να επικρατήσουν του ΕΛΑΣ. Σαν αποτέλεσμα της ήττας του ο ΕΛΑΣ δέχτηκε να παραδώσει τον οπλισμό του και να αυτοδιαλυθεί (συμφωνία της Βάρκιζας, 12 Φεβρουαρίου 1945 ). Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι αποφασιστικό ρόλο στην απόφαση αυτή της ηγεσίας του ΚΚΕ για συνθηκολόγηση και υποχώρηση, εκτός από την στρατιωτική ήττα, έπαιξε και το τηλεγράφημα Δημητρόφ. Στο συγκεκριμένο τηλεγράφημα αναφερόταν ότι δεν έπρεπε να περιμένουν καμία βοήθεια από την Σοβιετική Ένωση, ενώ συνιστούσε συμβιβασμό για διατήρηση των δυνάμεων για μία άλλη ευνοϊκότερη στιγμή. 21 Η σύγκρουση των Δεκεμβριανών μετέβαλε ριζικά την ισορροπία των πολιτικών δυνάμεων. Ο ΕΛΑΣ βγήκε από τον αγώνα ηττημένος στρατιωτικά και το ΕΑΜ είχε πλέον απολέσει την μεγάλη του στρατιωτική δύναμη. Η συμφωνία της Βάρκιζας όμως σε καμία περίπτωση δεν ξεκαθάρισε την κατάσταση, γεγονός που οδήγησε σε μία ακόμα εμφύλια σύγκρουση, η οποία θα εξελισσόταν σε πολύ πιο βίαιη και καταστροφική από τα Δεκεμβριανά. Αποτίμηση της βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα Αποτιμώντας τη βρετανική πολιτική στην Ελλάδα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το πρόβλημά της δεν ήταν τόσο η παρέμβαση όσο η ασυνέπεια. Υπήρχαν πολιτικοί τομείς που οι Βρετανοί ασκούσαν πλήρη έλεγχο και άλλοι που τους άφηναν 21 Κόντης Βασίλης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα :1945-1949, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,1986,σελ. 56 23

παντελώς αδιάφορους. Επίσης από την μία επενέβαιναν με άκομψο τρόπο στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας, ακόμα και σε αυτές που δεν ήταν κάποιας ιδιαίτερης σημασίας, ενώ από την άλλη δεν διασφάλιζαν την τήρηση της συμφωνίας της Βάρκιζας ούτε καν από την κυβέρνηση. Διόλου περίεργο επομένως δεν είναι το γεγονός ότι το παρακράτος ανέλαβε τον πραγματικό έλεγχο. Τέλος αξίζει να αναφέρουμε ότι ως το 1944, οι διάφορες βρετανικές επεμβάσεις όπως είδαμε, είχαν επηρεάσει αλλά δεν είχαν αλλάξει ριζικά την πορεία της ελληνικής ιστορίας. Με την επέμβασή τους όμως, τον Δεκέμβριο του 1944 έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία των γεγονότων που οδήγησαν στον καταστροφικό εμφύλιο, συνεπώς οι ευθύνες της Βρετανίας για τη ραγδαία επιδείνωση της κατάστασης στην Ελλάδα, είναι αναμφισβήτητα πολλές και μεγάλες. 22 Συμπερασματικά η βρετανική κυβέρνηση αποδείχτηκε αναποφάσιστη για να αναλάβει μία αυθεντική επιχείρηση διάσωσης. Συνεπώς το έργο αυτό αφέθηκε στους Αμερικανούς, που έδειχναν να έχουν και περισσότερους πόρους αλλά και πολύ λιγότερους ενδοιασμούς για να υπαγορεύσουν την θέλησή τους στους ανυπότακτους Έλληνες. 23 22 Μοσχονάς Μάνος, Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, ένα έθνος σε κρίση, Θεμέλιο, Αθήνα, 2006,σελ. 298 23 Κωφός Ευάγγελος, Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 εώς το τέλος του αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σ. 145 24

Ο ΟΗΕ,ΟΙ ΗΠΑ,Η ΕΣΣΔ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Στο κεφάλαιο αυτό θα μελετήσουμε τους τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιήθηκαν τα Ηνωμένα Έθνη από τις Η.Π.Α. για την στήριξη των αμερικάνικων θέσεων όσο αφορά το ελληνικό ζήτημα, καθώς επίσης και το πώς η ανάμειξη του ΟΗΕ επηρέασε τις ελληνοαμερικάνικες σχέσεις. Η φύση του ελληνικού προβλήματος και η στρατηγική θέση της Ελλάδας καθιστούσαν αναπόφευκτη την ξένη παρέμβαση κατά την πολεμική και μεταπολεμική περίοδο. Κατά τη διάρκεια της πενταετίας 1945-1950 η μη κομμουνιστική πολιτική ελίτ της Ελλάδας, εκμεταλλευόμενη τους αντικομμουνιστικούς φόβους των Άγγλων και Αμερικανών προσπαθεί να παγιώσει και να ισχυροποιήσει τη θέση της. Για τους κυβερνώντες οι Η.Π.Α. θεωρούνταν ο από μηχανής θεός που θα βοηθούσε το έθνος να βγει από τα ποικίλα αδιέξοδά του. 24 Οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχιζαν να εκτοπίζουν σταδιακά τη Βρετανία, λόγω της μεταβαλλόμενης διεθνούς κατάστασης, της αδυναμίας-απροθυμίας των Βρετανών να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, στρατιωτικά προβλήματα της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα της Ελλάδας. Σημαντικός επίσης παράγοντας για την ισχυροποίηση των Η.Π.Α. σχετικά με την Ελλάδας ήταν ο αυξανόμενος αγγλοσοβιετικός ανταγωνισμός στα Βαλκάνια καθώς και η αλλαγή των αντιλήψεων της κυβέρνησης Τρούμαν σχετικά με το ρόλο των Σοβιετικών στην Ανατολική Μεσόγειο. Το ελληνικό ζήτημα στον ΟΗΕ ΦΑΣΗ 1 η Στις 21 Ιανουαρίου 1946 η Σοβιετική Ένωση διεθνοποίησε το ελληνικό ζήτημα παρουσιάζοντας το στα Ηνωμένα Έθνη. Η σοβιετική καταγγελία επεσήμανε ότι : «Η παρατεταμένη παρουσία βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα συνιστούσε παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας και αποτελούσε απειλή όχι μόνο για τη δημοκρατία της χώρας αλλά και για τη διασφάλιση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.» 25 Η ενέργεια αυτή 24 Μοσχονάς Μάνος, Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, ένα έθνος σε κρίση, Θεμέλιο, Αθήνα, 2006,σελ. 488 25 Μοσχονάς Μάνος, Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, ένα έθνος σε κρίση, Θεμέλιο, Αθήνα, 2006,σελ. 491 25

των Σοβιετικών φαίνεται πάντως ότι δεν είχε σαν στόχο την ενίσχυση του ΚΚΕ στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου αλλά αποτελούσε απλώς μία προειδοποίηση προς τις Δυτικές Δυνάμεις. Η αντιπαράθεση αυτή στα Ηνωμένα Έθνη το μόνο που πέτυχε όσο αναφορά το ελληνικό ζήτημα, ήταν να επιβεβαιώσει τους φόβους της Ελληνικής Κυβέρνησης για τις προθέσεις των κομμουνιστών τόσο μέσα στη χώρα όσο και στο εξωτερικό, έχοντας ως αποτέλεσμα την περαιτέρω εξάρτηση της κυβέρνησης από το Λονδίνο και την Ουάσινγτον. Η συζήτηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας με την σειρά της είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η πίεση Μεγάλης Βρετανίας-Η.Π.Α. για συγκρότηση κυβέρνησης συνασπισμού, αποτελούμενη από μη κομμουνιστές, φιλελεύθερους πολιτικούς. Αυτό επιτεύχθηκε στις εκλογές του Μαρτίου του 1946. Ωστόσο η δύναμη της νέας κυβέρνησης ήταν αμφίβολη λόγω της μεγάλης αποχής από τις κάλπες, την πολιτική τρομοκρατία, την αντικομμουνιστική υστερία και φυσικά την άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας. ΦΑΣΗ 2 η Στις 24 Αυγούστου 1946 ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας κατήγγειλε ότι οι ενέργειες της Ελληνικής Κυβέρνησης έθεταν σε κίνδυνο τη διεθνή ασφάλεια και απαίτησε από το Συμβούλιο Ασφαλείας να υιοθετήσει μέτρα για την αποσόβηση αυτής της απειλής για την ειρήνη. Αντιθέτως οι Η.Π.Α., η Μεγάλη Βρετανία και άλλες δυτικές χώρες του Συμβουλίου διατείνονταν ότι τα προβλήματα στα ελληνικά σύνορα δεν τα προκαλούσαν οι ελληνικές ενέργειες αλλά η ασταθής κατάσταση στα Βαλκάνια. 26 Αντίθετα με την Ουάσινγκτον η Σοβιετική Ένωση ανήγαγε την πηγή του ελληνικού προβλήματος στις εσωτερικές ελληνικές συνθήκες. Τελικώς στις 20 Σεπτεμβρίου 1946, μετά από δώδεκα συνεδριάσεις, η διαμάχη για την ουκρανική καταγγελία περατώθηκε καταλήγοντας σε πλήρη αδιέξοδο. Ο ΟΗΕ είχε αρχίσει ήδη να μετατρέπεται σε πεδίο μάχης του Ψυχρού Πολέμου και όργανο με το οποίο οι Μεγάλες Δυνάμεις θα μπορούσαν να επιδιώξουν τους σκοπούς τους. ΦΑΣΗ 3 η Η ελληνική κυβέρνηση λόγω της ουκρανοσοβιετικής καταγγελίας αλλά και με την πλήρη ενθάρρυνση των Η.Π.Α. άρχισε να γνωστοποιεί στο Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών την ύπαρξη μιας κατάστασης που οδηγούσε σε προστριβές με τους βόρειους γείτονες, εξαιτίας της υποστήριξης που παρείχαν στους αντάρτες. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος στον 26 Μοσχονάς Μάνος, Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, ένα έθνος σε κρίση, Θεμέλιο, Αθήνα, 2006,σελ. 495 26