ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Το Συνεδριο πραγματοποιειται από 6 εως 9 Μαρτιου 2013 στο Ξενοδοχειο Ρογιαλ Ολυμπικ και το κυριο (αλλα όχι αποκλειστικο) θεμα του είναι οι ψυχοκοινωνικες επιπτωσεις των κρισεων και των καταστροφων. Οι καταστροφες είναι βασικα δυο ειδων. Φυσικες καταστροφες, όπως είναι οι σεισμοι, οι καταποντισμοι κλπ και οι ανθρωποπροκαλουμενες, όπως είναι οι πολεμοι. Μπορουμε να απαλλαξουμε την ανθρωποτητα από τις καταστροφες? Τις φυσικες καταστροφες δεν μπορουμε να τις επηρεασουμε. Τις ανθρωποπροκαλουμενες μπορουμε, σε μικρο βαθμο. Και στις δυο περιπτωσεις όμως μπορουμε να αποτρεψουμε η να μειωσουμε τις ψυχοκοινωνικες επιπτωσεις από τις καταστροφες. Αυτό μπορει να γινει με απλα μεσα φροντιδας, όπως είναι η συμπαρασταση, η προνοια να υπαρχει παντα στον καταυλισμο (αν προκυψει αναγκη για τη δημιουργια τετοιας δομης) ενός φωτιστικου, ώστε να αποτραπουν πραξεις βιας που παρατηρουνται μετα από μια καταστροφη. Μπορει όμως να γινει και με πλεον εξειδικευμενους τροπους, όπως είναι η ψυχοθεραπεια και βιολογικες θεραπειες, κυριως φαρμακα του τυπου των εκλεκτικων αναστολεων επαναπροσληψης της Σεροτονινης (π.χ. Σιταλοπραμη) Η Μετατραυματικη συνδρομη στρες (Post-traumatic stress disorder PTSD) είναι η κυρια δυνητικη επιπτωση των καταστροφων σε επιπεδο ψυχοπαθολογιας. Προκειται για μια κατασταση που μπορει να οδηγησει σε χρονια αναπηρια αν δεν αντιμετωπισθει εγκαιρα και αποτελεσματικα. Αρκετοι συμπολιτες μας παρουσιασαν αυτό το συνδρομο μετα από τον καταστροφικο σεισμο της Παρνηθας. Οι ανθρωποι που παρουσιαζουν τη συνδρομη αυτή βασανιζονται από εφιαλτες, αναβιωσεις του ψυχοτραυματικου γεγονοτος, αυπνιες, αγχος, ευερεθιστοτητα, υπερεγρηγορση, «ξαφνιασματα», δυσκολια συγκεντρωσης και ελλειψη προσαρμοστικοτητας. Αποφευγουν επισης με επιμονη τους χωρους οπου εχει συμβει το ψυχοτραυματικο γεγονος. Αρκετα συχνα μπορει να εγκατασταθει η συνδρομη αυτή απλα και μονο παρακολουθωντας μια εκπομπη στην τηλεοραση που δειχνει σκηνες από το ψυχοτραυματικο γεγονος (σκηνες από βομβαρδισμους, πολεμους, ομαδικες σφαγες κλπ). Στην κατηγορια των καταστροφων εχουμε ενταξει στο Συνεδριο μας και την τρεχουσα οικονομικη καταστροφη.
Οι επιπτωσεις των οικονομικων κρισεων,όπως εχουν καταγραφει στη διεθνη βιβλιογραφια και όπως εχουν παρατηρηθει σε προηγουμενες οικονομικες κρισεις, όπως το 1929 (κραχ των ΗΠΑ), αρχες 1990 (οικονομικη καταρρευση των πρωην Σοβιετικων χωρων) τελος 1990 (οικονομικη κριση στην Ασια) συμποσουνται στα παρακατω Ανεργια, μειωμενο εισοδημα, αβεβαιοτητα, μειωμενα κρατικα κονδυλια (συμπεριλαμβανομενων και των κονδυλιων για την υγεια και ιδιαιτερα για την ψυχικη υγεια). Η ανεργια συνδεεται με ηυξημενη γενικη νοσηροτητα (από σωματικα και ψυχικα νοσηματα), ηυξημενη θνησιμοτητα, καταθλιψη και αυτοκαταστροφικη συμπεριφορα. Ιδιαιτερη σημασια φαινεται ότι εχει το ΧΡΕΟΣ που συνδεεται με κακη ψυχικη υγεια και καταθλιψη. Γενικα, η μειωση του εισοδηματος συντελει στην εμφανιση ψυχικων διαταραχων που συνηθως εμφανιζονται 6 μηνες μετα την μειωση αυτή (σε συναρτηση παντα με το μεγεθος της μειωσης). Μελετη σε 26 Ευρωπαικες χωρες εδειξε ότι αυξηση της ανεργιας κατά 1% οδηγει σε αυξηση των αυτοκτονιων κατά 0,8%, αυξηση των ανθρωποκτονιων στο ιδιο ποσοστο αλλα και σε μειωση των τροχαιων κατα 1,4% (Stuckler, 2009). Πρεπει όμως να σημειωθει ότι στις περιπτωσεις που υπηρχαν προγραμματα παρεμβασης που αποσκοπουσαν σε εργασιακη επανενταξη σε συνδυασμο με ψυχολογικη υποστηριξη για ενθαρρυνση και αυξηση της ψυχολογικης αντοχης (resilience) των ανεργων, οι ψυχολογικες επiπτωσεις ησαν ελαχιστες. Ο Οργανισμος Οικονομικης Συνεργασιας και Αναπτυξης (OECD) καταληγει ότι «Τα προγραμματα αποκαταστασης μπορει να είναι ζωτικης σημασιας στην προληψη αυτοκτονιων στις χωρες που βιωνουν οικονομικες κρισεις». Κατά το ετος 1998, ενώ οι αυτοκτονιες των ανδρων στην Ιαπωνια, το Χονγκ-Κονγκ και την Κορεα αυξηθηκαν κατά περιπου 45% σε σχεση με το προηγουμενο ετος, στην Ταιβαν και την Σιγγαπουρη οπου η οικονομικη κριση ειχε μικροτερη επιπτωση στην ανεργια, δεν σημειωθηκαν τετοιες αυξησεις στα ποσοστα αυτοκτονιων. Στοιχεια για την Ελλαδα
Συμφωνα με στοιχεια του Κεντικελενη και Συνεργ. (2011) οι επιπτωσεις της οικονομικης κρισης στη Δημοσια Υγεια ησαν οι παρακατω Εγιναν περικοπες των προυπολογισμων των δημοσιων Νοσοκομειων (κατά 40% το 2011), οι εισαγωγες στα Δημοσια Νοσοκομεια αυξηθηκαν κατά 24% το 2010 (σε συγκριση με το 2009) και το ποσοστο των πολιτων που ανεφεραν ότι η υγεια τους είναι κακη η πολύ κακη αυξηθηκε κατά 14% το 2009 (σε συγκριση με το 2007). Οι ανθρωποκτονιες και κλοπες σχεδον διπλασιαστηκαν μεταξυ 2007 και 2009. Οι αυτοκτονιες αυξηθηκαν σημαντικα μεταξυ 2007 και 2011 (ανεπισημα δεδομενα που αμφισβητηθηκαν). Αυξηση χρησης ηρωινης κατά 20% μεταξυ 2009 και 2010 και δεκαπλασια αυξηση λοιμωξεων σε χρηστες μεταξυ 2009 και 2010. Τα παραπλευρα οφελη επισημανθηκε ότι ησαν η μειωση του ποσοστου των μεθυσμενων οδηγων και γενικα η μειωση της χρησης οινοπνευματωδων ποτων. Συμφωνα με στοιχεια του Γιωτακου και συνεργ. (2010) Η μειωση του μεσου εισοδηματος συνδεοταν με αυξηση σε Επισκεψεις στα Εξωτερικα Ιατρεια Επισκεψεις στα τμηματα επειγουσων περιπτωσεων Ποσοστο αυτοκτονιων Ποσοστο ανθρωποκτονιων Αριθμο διαζυγιων Αριθμο θανατων (ηλικιες 15-70 ετη) Η ανεργια συνδεοταν με το Ποσοστο ανθρωποκτονιων Όχι με το ποσοστο αυτοκτονιων Ποσοστο διαζυγιων (αρνητικα) Μορφες Ψυχοπαθολογιας που εμφανιζονται η επιτεινονται σε περιοδους οικονομικης κρισης
Καταθλιψη Αγχος Ψυχοσωματικα νοσηματα Αυτοκτονια (αμφισβητησεις κατά ποσον ισχυει για την Ελλαδα) Ανθρωποκτονια Υποτροπες ψυχωσικων καταστασεων Αναδυση κοινωνιοπαθητικων τασεων Ευεπιφορες ομαδες του πληθυσμου Φτωχοι Ηλικιωμενοι Πασχοντες από ψυχικα νοσηματα Ευαλωτα ατομα Ατομα χωρις υποστηρικτικο κοινωνικο συστημα (πχ χωρις οικογενεια) Παραδοξοτητα Σε περιοδους οικονομικων κρισεων, οι περισσοτερες περικοπες κονδυλιων διεθνως γινονται σε προγραμματα προστασιας αυτων που κινδυνευουν περισσοτερο (πχ των ανθρωπων που πασχουν από ψυχικα νοσηματα η αυτων που κινδυνευουν περισσοτερο να παρουσιασουν ψυχοπαθολογια). Προτιμουμε την θεραπεια από την προληψη αν και η θεραπεια κοστιζει περισσοτερο από την προληψη. Οικονομια της Ψυχικης Υγειας Η σχεση κοστους/οφελους πρεπει να μας απασχολησει σοβαρα. Η προληψη των ψυχικων νοσηματων και η αποτελεσματικη αντιμετωπιση τους πρεπει να είναι αμεση προτεραιοτητα όχι μονο για ανθρωπιστικους και ιατρικους λογους αλλα και για
οικονομικους λογους. Υπαρχουν πολλα δεδομενα στο χωρο της Οικονομιας της Ψυχικης Υγειας από τον Παγκοσμιο Οργανισμο Υγειας που δειχνουν ότι αν το κρατος «επενδυσει» στην ψυχικη υγεια των πολιτων, σε βαθος χρονου κερδιζει χρηματα. Η Ελληνικη Ψυχιατρικη Εταιρεια με επιστολες της στο Υπουργειο Υγειας και στο Υπουργειο Οικονομικων εχει επισημανει αυτή την πραγματικοτητα και αναμενει αναταποκριση. Θλιψη και Καταθλιψη Πολλες φορες γινεται αναφορα στον τυπο και την τηλεοραση για μια «Καταθλιπτικη» κοινωνια, για μια «Ελλαδα σε καταθλιψη» και τα συναφη. Δεν προκειται για Καταθλιψη, που είναι μια νοσολογικη οντοτητα αλλα για «Θλιψη» δηλ για μια ευεξηγητη (κατω από τις δεδομενες συνθηκες) αντιδραση που είναι φυσιολογικη, αναμενομενη και δυνητικα παραγωγικη. Βεβαια, αν δεν διαχειριστει κανεις σωστα αυτή την θλιψη και δεν την βαλει σε ένα παραγωγικο διαυλο μπορει να εξελιχθει σε κλινικη καταθλιψη (ή ακριβεστερα μπορει να πυροδοτησει μια καταθλιψη). Διαπιστωσεις και προτασεις Οι Ελληνες πολιτες εχουν μεχρι στιγμης επιδειξει σημαντικη αντοχη (και απαντοχη που εμπεριεχει ως εκφραση και την εννοια της ελπιδας) απεναντι στην οικονομικη καταστροφη που αντιμετωπιζουμε. Σε σχεση με άλλες χωρες, οι επιπτωσεις της κρισης είναι μεν πολύ σοβαρες, όχι όμως δραματικες όπως σε άλλες χωρες (πχ οι ομαδικες αυτοκτονιες που ειχαν παρατηρηθει στην Ινδια). Αυτό ισως οφειλεται στην αλληλεγγυη που εχει επιδειξει ο Ελληνικος λαος (που θεωρειται διεθνως ως ο πλεον ενδεδειγμενος τροπος αντιμετωπισης των ψυχολογικων επιπτωσεων των καταστροφων, γενικως). Ο ρολος της Οικογενειας (που εξακολουθει ως θεσμος να λειτουργει στη χωρα μας) ισως εξηγει τη διαφοροποιηση της αντιδρασης μας στην οικονομικη καταστροφη σε σχεση με άλλες χωρες. Αυτό δεν σημαινει ότι πρεπει να ατονισει η προσπαθεια, από την πλευρα του Ελληνικου κρατους για οικονομικη και ψυχολογικη στηριξη των ανθρωπων που υποκεινται στην τρεχουσα οικονομικη κριση και ιδιαιτερα των πλεον ευαλωτων. Με δεδομενη την συσχετιση (σε διεθνες επιπεδο) της ανεργιας με την αυτοκαταστροφικη συμπεριφορα και την αυτοκτονια, θα μπορουσε ισως να προταθει,
στις περιπτωσεις που η οικονομια της Χωρας δεν μπορει να ανταπεξελθει διαφορετικα, να προτιμαται η μειωση μισθου από την απολυση. Η απολυση από την εργασια, περα από τις οικονομικες της επιπτωσεις, συνεπαγεται και ένα ταπεινωτικο πληγμα για τον εργαζομενο που προκυπτει από την μειωση του οικογενειακου και κοινωνικου του status. Βεβαια, όπως προαναφερθηκε, η συσχετιση ανεργιας και αυτοκτονιας στη χωρα μας δεν είναι σαφης, επειδη όμως αυτό συμβαινει στις περισσοτερες άλλες χωρες (με εξαιρεση ορισμενες Σκανδιναυικες χωρες οπου υπαρχει συγκροτημενη κοινωνικη μεριμνα) είναι πιθανο να αναδειχθει αυτή η συσχετιση και στη χωρα μας. Συνεντευξη Τυπου 28.2.2013 Καθηγητής Γιώργος Χριστοδούλου Πρόεδρος Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγιεινής Επίτιμος Πρόεδρος Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας Αναπλ. Καθηγητής Δημήτρης Πλουμπίδης Αντιπρόεδρος Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας Αναπλ. Δ/ντης Συντάξεως περιοδικού «Ψυχιατρική»