ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΣΩΝ ΥΩΡΙΑΔΩΝ ΠΩΓΩΝΙΟΤ Η θνηλόηεηα ησλ Σρσξηάδσλ, όπσο θαη θάζε άιιε θνηλόηεηα, είρε κηα ζεηξά από έζηκα θαη πξνιήςεηο γηα δηάθνξα ζπκβάληα ηεο δσήο, ηεο γέλλεζε, ην γάκν, ην ζάλαην θιαι. Παξόηη ηα έζηκα απηά ήηαλ θνηλά ζε όιε ζρεδόλ ηελ πεξηνρή ηνπ Πσγσλίνπ θαη δηέθεξαλ σο πξνο ειάρηζηεο απνρξώζεηο, παξαζέηνπκε ελ ζπληνκία νξηζκέλα από απηά, όπσο ζπλεζίδνληαλ ζηηο Σρσξηάδεο. Γέννηζη Η γέλλεζε ελόο παηδηνύ ζεσξνύληαλ κεγάιε ραξά, ε νπνία βέβαηα ήηαλ κεγαιύηεξε ζε πεξίπησζε πνπ γελληόηαλ αγόξη. Σηνλ ηνθεηό ήηαλ παξνύζα πάληνηε θάπνηα γπλαίθα πνπ γλώξηδε από ηηο γελλήζεηο. Αθόκε θαη ζήκεξα κλεκνλεύνληαη ζην ρσξηό ε γξηά Σηνιή Λώιαηλα θαη αξγόηεξα ε Μπεξνύθσ, πνπ κε ηηο πξαθηηθέο γλώζεηο ηνπο μεγέλλεζαλ πνιιέο από ηηο γηαγηάδεο θαη καλάδεο καο. Η ζηηγκή ηνπ ηνθεηνύ θξαηηόηαλ κπζηηθή, γηαηί, όπσο πίζηεπαλ, έηζη δε ζα ππέθεξε ε γπλαίθα θαηά ηελ ώξα ηεο γέλλαο. Τε ραξκόζπλε είδεζε ηε δηάδηδαλ παηδηά ζε όιν ην ρσξηό. Σε πεξίπησζε πνπ ην λενγέλλεην ήηαλ αγόξη, ζηα παηδηά απηά έδηλαλ πην πινύζηα δώξα. Η πξώηε πνπ ζα πήγαηλε λα επρεζεί ήηαλ ε κεηέξα ηεο λύθεο, πξνζθέξνληαο σο δώξα έλαλ πεηεηλό, πέληε αβγά θαη κηα θνπινύξα δπκσκέλε γξήγνξα κε ζηαξέλην αιεύξη. Αξγόηεξα, ζε πεξίπησζε πνπ ην λενγέλλεην ήηαλ ην πξώην παηδί ηεο νηθνγέλεηαο, ε κεηέξα ηεο λύθεο θξόληηδε λα ηνπ εηνηκάζεη όια ηα ζπάξγαλα θαη ηε ζαξκαλίηζα. Σηε ζπλέρεηα θαη κε ηνλ θαηξό πήγαηλε λα επρεζεί όιε ε ζπγγέλεηα θέξλνληαο αβγά θαη θνηόπνπια. Από ην κέξνο ηνπ ζπηηηνύ ηεο ιερώλαο θεξλνύζαλ ηνπο ζπγγελείο ηεγαλίηεο ή έλα θνκκάηη θνπινύξα, πνπ ηα έθηηαρλαλ απνθιεηζηηθά γη απηό ην ζθνπό. Οη επηζθέςεηο γίλνληαλ ηε κέξα, ηα βξάδηα δελ ζπλήζηδαλ λα πεγαίλνπλ γηα επρέο, κηαο θαη δελ ην ζεσξνύζαλ θαιό γηα ηε ιερώλα. Τν πιπκέλα ξνύρα ηνπ κσξνύ δελ έπξεπε λα ηα αθήλνπλ έμσ ηε λύρηα. Εληόο ηεο εβδνκάδαο έδηλαλ ζην κσξό ην όλνκά ηνπ θαη ηελ ίδηα κέξα θξόληηδαλ λα ηνπ ην πξνθέξνπλ δπλαηά γηα λα κε κείλεη, όπσο πίζηεπαλ, θσθάιαιν. Τν όλνκα ηνπ θαζνξηδόηαλ από ην λνπλό ζηε δηάξθεηα όκνξθεο ηειεηήο πνπ ιάκβαλε ρώξα ζηελ εθθιεζία. Κάζε κσξό είρε ην λνπλό ηνπ, ηνλ νπνίνλ ζέβνληαλ πνιύ όια ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Επί 40 κέξεο ε ιερώλα δελ έβγαηλε από ην ζπίηη θαη δελ ηεο επηηξεπόηαλ λα βάδεη ηα ρέξηα ζην λεξό. Σηηο Σρσξηάδεο, γηα ηα λενγέλλεηα ππήξραλ πνιιέο πξνιήςεηο από ηηο νπνίεο αλαθέξνπκε: - Οζνη έβιεπαλ γηα πξώηε θνξά λενγέλλεην, γηα λα κελ ην καηηάμνπλ, ηνπ έβαδαλ ιίγν ζάιη ζην ρείιη ή ην έθηπλαλ ειαθξά ζην πξόζσπν. -Γηα λα απνηξέςνπλ ην κάηηαζκα ηνπ κηθξνύ, καύξηδαλ ην πξόζσπό ηνπ κε θαπληά από ην ηδάθη. -Εάλ ην παηδί αξξώζηαηλε θαη νη νηθείνη ηνπ ππνςηάδνληαλ όηη απηό νθεηιόηαλ ζε βάζθαλν κάηη, πξνζπαζνύζαλ λα θιέςνπλ από ην ζπγθεθξηκέλν πξόζσπν θάπνηα ηξίρα ή θάηη άιιν από ηα ξνύρα ηνπ. Σηε ζπλέρεηα ηα έθαηγαλ θαη ηε ζηάρηε πνπ έκελε ηελ αλαθάηεπαλ κε λεξό, ην νπνίν έδηλαλ ζην κσξό λα πηεη. -Πνιιέο θνξέο, γηα ην μεκάηηαζκα έπαηξλαλ από ηε γσληά κηα ζξάθα αλακκέλε θαη ηε βνπηνύζαλ ζε έλα πνηήξη κε λεξό. Εάλ θαηέβαηλε ζηνλ πάην έιεγαλ όηη ην κσξό είλαη καηηαζκέλν θαη ηνπ έδηλαλ από απηό ην λεξό. -Ελάληηα ζην θαθό κάηη ρξεζηκνπνηνύζαλ θαη έλαλ θόθθν από ρνληξό αιάηη, ην νπνίν θξαηνύζαλ αλάκεζα ζηα δάρηπια θαη, αθνύ ζηαύξσλαλ ηξεηο θνξέο ην παηδί, ην έξηρλαλ ζηε θσηηά ιέγνληαο «όπσο ζθάεη αιάηη, λα ζθάζεη θαη ην κάηη εθείλνπ πνπ κάηηαμε ην παηδί». -Ωο απνηξεπηηθό κέζν γηα ην θαθό κάηη, θνξέο θνξέο θξεκνύζαλ ζην παηδί θπιαρηά πνπ πεξηείραλ ζπλήζσο έλα κηθξό ζηαπξό κε έλα θιεηδί, ζπκίακα, ζθόξδν θαη άιια. -Όηαλ θάπνηαο γπλαίθαο ην κσξό δε δνύζε, ζηνλ επόκελν ηνθεηό ηεο νη ζπγγελείο θξόληηδαλ λα παίξλνπλ ην λενγέλλεην θαη λα ην αθήλνπλ ζε θάπνην ζηαπξνδξόκη ή ζηνλ απιόγπξν εθθιεζίαο θαη ζηε ζπλέρεηα θξύβνληαλ. Ο πξώηνο πεξαζηηθόο πνπ ζα έβιεπε ην λενγέλλεην γηλόηαλ λνπλόο ηνπ.
-Όηαλ έλα κσξό αξγνύζε λα κηιήζεη, θάπνηνο από ηνπο ζπγγελείο ην έπαηξλε ζηελ αγθαιηά ηνπ θαη ην πεξηέθεξε ηξεηο θνξέο γύξσ από ην ρσξηό. -Τελ ηειεπηαία βξαδηά ηνπ Φιεβάξε έδελαλ ζην κπξάηζν ή ζηνλ θαξπό ηνπ παηδηνύ δπν πεξηηπιηγκέλεο θισζηέο: θόθθηλε θαη άζπξε ή πξάζηλε θαη άζπξε, ηηο νπνίεο νλόκαδαλ «κάξηε». Απηό ην έθαλαλ γηα λα κε καπξίζνπλ ηα παηδηά από ηνλ ήιην ηνπ Μάξηε. Γάμος Έλα άιιν ραξκόζπλν γεγνλόο ήηαλ ν γάκνο κε ηα έζηκα θαη ην πινύζην ηειεηνπξγηθό ηνπ, πιαηζησκέλν από κηα πιεζώξα όκνξθσλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ. Αζθαιώο, ην ηειεηνπξγηθό ηνπ γάκνπ, σο πξντόλ πνιιώλ αηώλσλ θαη πνιιώλ γελεώλ, δέρηεθε ηζρπξή παηξηαξρηθή επίδξαζε πνπ ζπλδπαδόηαλ θαη κε ην ιεηηνπξγηθό κέξνο από εθθιεζηαζηηθήο πιεπξάο. Όπσο παληνύ, θαη ζηηο Σρσξηάδεο πξηλ από ην γάκν γίλνληαλ νη αξξαβώλεο. Ο αξξαβώλαο γηλόηαλ κε πξνμεληό. Αξξαβώλεο ζε κηθξή ειηθία δε ζπλεζίδνληαλ ζην ρσξηό καο. Γηα ηνλ αξξαβώλα ζπκθσλνύζαλ νη γνλείο ρσξίο λα δεηήζνπλ ηε ζπγθαηάζεζε ησλ λέσλ. Σηε ζύλαςε αξξαβώλα ιακβάλνληαλ ππόςε όρη κόλν ην θαιό «ηδάθη», αιιά θαη ηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά ζπκθέξνληα γηα ηελ ελίζρπζε ηεο ζέζεο ηεο νηθνγέλεηαο. Η πξόηαζε γηα αξξαβώλα γηλόηαλ πάληα από ηελ πιεπξά ηνπ αγνξηνύ. Ο αξξαβώλαο επηθπξσλόηαλ κε ηηο επηζθέςεηο πνπ αληάιιαζζαλ νη δύν πιεπξέο. Σην ζπίηη ηεο λύθεο γηλόηαλ ε ηειεηή αληαιιαγήο ησλ δαρηπιηδηώλ, ε ζύλαςε ησλ αξξαβώλσλ θνηλνπνηνύληαλ κε βνιέο όπισλ, νη λένη δε ζπλαληηόληνπζαλ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αξξαβώλαο. Μεηά ηνλ αξξαβώλα νη δύν πιεπξέο άξρηζαλ ηηο πξνεηνηκαζίεο ηνπ γάκνπ. Η λύθε πξνεηνίκαδε ηελ πξνίθα βάζεη ηεο ζπκθσλίαο πνπ είρε απνθαζηζηεί κε ηελ πιεπξά ηνπ γακπξνύ, ε νπνία επηθπξσλόηαλ αξγόηεξα κε ην «πξνηθνζύκθσλν», ζην νπνίν ζεκεηώλνληαλ έλα πξνο έλα όια ηα είδε από ζηξσζίδηα θαη ζθεπάζκαηα, νη ελδπκαζίεο θαη ηα ζηνιίδηα πνπ ζα έπαηξλε ε θνπέια γηα πξνίθα, εθηηκεκέλα όια κε ην λόκηζκα ηεο επνρήο. Εθεί, αλαγξάθνληαλ θαη ηα δώξα πνπ ε λύθε ζα πξνζέθεξε ζηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ γακπξνύ. Από ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα, ε πιεπξά ηεο λύθεο εθηόο από ηελ πξνίθα έπξεπε λα δίλεη ζηελ πιεπξά ηνπ γακπξνύ θαη ρξήκαηα. Ο Θαλάζεο Οηθνλνκίδεο αλαθέξεη ζην έξγν ηνπ όηη ηα παιαηόηεξα ρξόληα νη γνλείο ηνπ αγνξηνύ έπξεπε λα δώζνπλ ζηνπο γνλείο ηεο λύθεο αξγαιίθη, δειαδή πνζό ρξεκάησλ γηα λα πάξνπλ ηε λύθε. Ο γακπξόο άξρηδε κηα βδνκάδα πξηλ από ηε κέξα πνπ ζα έπαηξλαλ κε ηε λύθε. Η έλαξμε ηνπ γάκνπ γηλόηαλ γλσζηή κε ηξεηο ηνπθεθηέο θαη κε ην ζήθσκα ηνπ ιάβαξνπ (κπατξάθη) ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ. Ταπηόρξνλα, γηλόηαλ θαη ε δηαλνκή ησλ πξνζθιεηεξίσλ (ηεζθεξέδσλ). Σηελ νπζία, ν γάκνο άξρηδε ηελ Τεηάξηε, όηαλ έπηαλαλ ηα πξνδύκηα γηα ηα ςσκηά ηνπ γάκνπ. Τν αιεύξη ην θνζθίληδε κηα λεξαή κε δώληεο ηνπο γνλείο ηεο. Ο γακπξόο έξηρλε ζην αιεύξη κεηαιιηθά θέξκαηα. Επίζεο, ηελ Τεηάξηε πήγαηλαλ θαη έθνβαλ μύια πνπ ζα ηα ρξεηάδνληαλ γηα ην γάκν. Τελ Πέκπηε, ν γακπξόο έζηειιε ηελ νθλά γηα ην βάςηκν ησλ καιιηώλ ηεο λύθεο. Τελ έθεξλε ε αδειθή ηνπ γακπξνύ ή θάπνηα ληόπαληξε. Μαδί κε ηελ νθλά έθεξλαλ θαη κηα πεηζέηα, έλα θαζξεπηάθη θαη ιίγα ρεηξνκάληεια. Τελ Παξαζθεπή έθηαλαλ νη καθξηλνί ζπγγελείο θαη θίινη, νη νπνίνη έξρνληαλ κε θαλίζθηα, δειαδή κε έλα αξλί, θαηζίθη ή θξηάξη, κε έλα κεγάιν ζηαξίζην ςσκί θαη κηα θιάζθα θξαζί. Τν κέησπν ηνπ θξηαξηνύ ην βάθαλε θόθθηλν θαη ζηα θέξαηά ηνπ θξεκνύζαλ κήια. Οη θίινη γίλνληαλ δερηνί κε ηξαγνύδηα. Καλίζθηα έθεξλαλ θαη νη άιινη θαιεζκέλνη. Τελ Παξαζθεπή μεκεξώλνληαο Σάββαην, πήγαηλαλ λα πάξνπλ λεξό ζην πεγάδη ρνξεύνληαο θαη ηξαγνπδώληαο. Με απηό ην λεξό δύκσλαλ ζηε ζπλέρεηα κηα θνπινύξα, ηελ έςελαλ θαη κνίξαδαλ ζε όινπο κηθξά θνκκαηάθηα. Τν Σάββαην, ζην ζπίηη ηεο λύθεο έζηξσλαλ δείπλν, ελώ ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ δεηπλνύζαλ κόλν νη καθξηλνί θίινη.
Τελ Κπξηαθή ην πξσί ζηνιίδαλε ηε λύθε θαη ηνλ γακπξό. Σην ζπίηη ηεο λύθεο θώλαδαλ ηε ζηνιίζηξα, δειαδή ηε γπλαίθα πνπ ζα ζηόιηδε ηε λύθε. Έξρνληαλ επίζεο νη θίιεο θαη ζπλνκήιηθέο ηεο λα ηελ ραηξεηίζνπλ θαη λα ηελ θεξάζνπλ. Η λύθε ληπλόηαλ ηελ ληόπηα θνξεζηά, ην ιεγόκελν ξνύρν. Σην θεθάιη, ηεο έβαδαλ κηα ζθνύθηα ζθεπαζκέλε ρξπζά λνκίζκαηα (θισξηά), ε νπνία θαηέιεγε ζην πίζσ κέξνο ζε κεηαμσηέο θισζηέο πνπ θξέκνληαλ σο ηε κέζε. Η ζθνύθηα νλνκαδόηαλ θάθαξεο. Σην ζηήζνο θξαηνύζε κηα αξκάζα κε ρξπζά λνκίζκαηα θαη ζηε κέζε ην θεκέξη. Τα ζηνιίδηα απηά αλήθαλε ζπλήζσο ζε πινύζηεο νηθνγέλεηεο ηνπ ρσξηνύ, πνπ ηα έδηλαλ κόλν γηα ηε κέξα ηνπ γάκνπ. Σην ζπίηη ηνπ γακπξνύ, έλαο από ηνπο ζπγγελείο ή θαη ν ίδηνο ν βιάκεο ηνπ αλαιάκβαλε θαζήθνληα κπαξκπέξε θαη μύξηδε ηνλ γακπξό. Ύζηεξα από απηό, ν γακπξόο έβαδε ην γακήιην θνπζηνύκη, ηύπνπ θνπζηαλέιαο. Αξγόηεξα, ην θνπζηνύκη απηό αληηθαηαζηάζεθε από ην ιεγόκελν θνπζηνύκη ηεο μεληηηάο. Καη ζηηο δύν πεξηπηώζεηο, ηόζν ζηεο λύθεο όζν θαη ζηνπ γακπξνύ, γπλαίθεο θαη θνξίηζα ηξαγνπδνύζαλ θαηά ηελ πξνεηνηκαζία ηξαγνύδηα πνπ έδελαλ ζηελ όιε αηκόζθαηξα. Τξαγνπδνύζαλ ηελ νκνξθηά θαη ηηο ράξεο ηεο λύθεο θαη ηε ζπκβνύιεπαλ λα ζπκπεξηθεξζεί θαιά ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ. Σηνλ γακπξό ππελζύκηδαλ ηνλ θαηξό ηεο ληόηεο κε εθθξάζεηο πνπ ηνλ έθαλαλ πνιιέο θνξέο λα ζπγθηλείηαη. Σην κεηαμύ, κηα νκάδα θαιεζκέλσλ ζηνλ γάκν κε ηνλ γακπξό επηθεθαιήο, κε κηα θιάζθα θξαζί θαη ηνπο νξγαλνπαίθηεο, πήγαηλαλ θαη πξνζθαινύζαλ ηνλ λνπλό λα έξζεη λα πάξνπλ ηλ λύθε. Ο ρξόλνο κέρξη ηελ ώξα πνπ μεθηλνύζαλ λα πάξνπλ ηε λύθε πεξλνύζε κε ρνξνύο θαη ηξαγνύδηα. Μηα βνιή όπινπ ήηαλ ην ζήκα γηα ην μεθίλεκα. Τν πάξζηκν ηεο λύθεο γηλόηαλ από κηα πνκπή θαβαιάξεδσλ, όηαλ ν γακπξόο έκελε ζε άιιν ρσξηό, θαη από πεδνύο όηαλ λύθε θαη γακπξόο ήηαλ ζπγρσξηαλνί. Πξνηνύ μεθηλήζεη ε πνκπή, πνπ ζηελ ηνπηθή γιώζζα ιεγόηαλ ςίθη, ν γακπξόο ζπλνδεπόκελνο από ηε βιάκε ηνπ θηινύζε ην ρέξηα ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο. Τν μεθίλεκα γηλόηαλ κε ηελ εμήο ζεηξά: ζηελ αξρή ην κπατξάθη (ιάβαξν), πίζσ ηνπ νη νξγαλνπαίθηεο, ν παπάο κε ην λνπλό, νη άληξεο, ν βιάκεο, θαη ηέινο ν γακπξόο κε ηξεηο ζπκπεζέξεο νλνκαδόκελεο πεξηόγακπξνη, Όηαλ ζίκσλαλ ζην ζπίηη ηεο λύθεο, έλαο λεαξόο μεθνβόηαλ από ηε ζπλνδεία ηνπ γακπξνύ, έκπαηλεο ζηελ απιή ηεο λύθεο θαη ππξνβνιώληαο εηδνπνηνύζε ηνλ εξρνκό ησλ ζπκπεζέξσλ. Σηελ απιή, ηνπο πεξίκελαλ νη ζπγγελείο ηεο λύθεο θαη ζηε ζπλέρεηα νδεγνύληαλ ζην δσκάηην ηεο ππνδνρήο. Τε ζηηγκή πνπ ν γακπξόο κε ηνλ βιάκε αλέβαηλαλ ηειεπηαίνη ηηο ζθάιεο, ε πεζεξά έξηρλε ξύδη από ηελ θνξπθή ηεο ζθάιαο γηα «λα ξηδώζνπλ θαη πξνθόςνπλ νη ληόπαληξνη». Ο γακπξόο θηινύζε ην ρέξη ηνπ πεζεξνύ θαη ηεο πεζεξάο, ελώ απηνί ηνλ αγθάιηαδαλ ξίρλνληαο ηνπ ζηνπο ώκνπο έλα κεγάιν κεηαμσηό καληίιη. Ύζηεξα ηνλ ζπλόδεπαλ ζην δσκάηην ηεο λύθεο, ε νπνία ηνπ θηινύζε ην ρέξη ελώ απηόο ηεο παηνύζε ειαθξά ην πόδη, ζε έλδεημε ππνηαγήο. Ελ ησ κεηαμύ νη ζπκπέζεξνη είραλ ηαθηνπνηεζεί γύξσ ζηα ηξαπέδηα πνπ ήηαλ ηνπνζεηεκέλα ζην δσκάηην. Επάλσ ζηα ηξαπέδηα βάδαλε ηξία ςσκηά, από έλα πηάην κε ηπξί, άιια πηάηα κε θξνύηα ηεο επνρήο, κέιη, ηεγαλίηεο θαη δαραξσηά, θαη γύξσ από απηά δνρεία κε θξαζί θαη ξαθί θαζώο θαη δηάθνξα πνηήξηα. Ο γακπξόο έζηεθε όξζηνο ζηελ θνξπθή ηνπ δσκαηίνπ, ελώ ν βιάκεο πήγαηλε ζην δσκάηην όπνπ βξηζθόηαλ ε λύθε, ηεο έβαδε έλα δεπγάξη παπνύηζηα, δώξν από ηνλ γακπξό, θαη επέζηξεθε ακέζσο ζηνπο ζπκπεζέξνπο. Ύζηεξα από ηελ αληαιιαγή ησλ θαζηεξσκέλσλ επρώλ, κεηά ηα ηξαγνύδηα θαη ηηο πξνπόζεηο γηα ηνπο λεόλπκθνπο, ην λνπλό, ηνλ βιάκε θαη ηνπο ζπκπεζέξνπο, ν πξώηνο ησλ ζπκπεζέξσλ όξηδε δύν λένπο κε δώληεο γνλείο λα θνξηώζνπλ ηελ πξνίθα ηεο λύθεο ζε έλα κνπιάξη ή άινγν, πνπ νη ζπκπέζεξνη είραλ θέξεη καδί ηνπο.
Σην κεηαμύ, νη ζπκπέζεξνη έβγαηλαλ ζηελ απιή. Άδεηαδαλ ην δσκάηην από ηα ηξαπέδηα θαη ζηε ζπλέρεηα ηνπνζεηνύζαλ έλα ζηξνγγπιό ηξαπέδη ζην νπνίν έβαδαλ ςσκί θαη θξαζί. Οη άλζξσπνη ηεο λύθεο έκπαηλαλ κέζα θη έπαηξλαλ ζέζε γύξσ από ην ηξαπέδη. Ύζηεξα, εξρόηαλ ε λύθε ζπλνδεπόκελε από έλα δηθό ηεο άλζξσπν θαη πεξηθεξόκελε ηξεηο θνξέο γύξσ από ην ηξαπέδη ππνθιηλόηαλ ζηηο ηέζζεξηο γσλίεο ηνπ ζπηηηνύ θαη θηινύζε ην ρέξη ησλ γνληώλ θαη ζπγγελώλ ηεο. Σηε ζπλέρεηα, έλα κηθξό παηδί ηήο έξηρλε έλα ιεπηό πέπιν (βέιν) ζην θεθάιη. Κξαηεκέλε ζην έλα ρέξη από ηνλ παηέξα θαη ζην άιιν από ηνλ αδειθό ή θάπνηνλ γακπξό ηνπ ζπηηηνύ, θαηέβαηλε ζηελ απιή. Εδώ, έλαο από ηνπο δηθνύο ηεο ηελ αλέβαδε ζην κνπιάξη ή ζην άινγν θαη ηεο έδηλε ζην ρέξη κηα όκνξθε νκπξέια αλνηγκέλε. Τελ ζπλόδεπαλ πεδέο ηξία θνξίηζηα νλνκαδόκελα πεξηόλπθεο, νη νπνίεο ήηαλ ζπλήζσο ε αδειθή ηεο θαη δύν μαδέιθεο, κία από ηνλ παηέξα θαη ή άιιε από ηε κάλα. Ξεθηλνύζαλ όρη από ηνλ δξόκν πνπ είραλ έξζεη αιιά από άιινλ, αθνινπζώληαο ηε ζεηξά πνπ πξναλαθέξακε. Η λύθε θαη νη δηθνί ηεο βάδηδαλ ζην ηέινο. Πξνηνύ όκσο βγνπλ από ηελ πόξηα, ν ζεκαηνθόξνο άλνηγε ηε ζεκαία ζε όιν ην πιάηνο ηεο πόξηαο θαη δελ επέηξεπε λα βγεη θαλέλαο αλ πξνεγνπκέλσο δελ είρε θηιεπηεί από ηνλ ζπηηνλνηθνθύξε. Μεηά ηελ ηειεηή ζηελ εθθιεζία, ε πνκπή ζπλέρηδε ηελ πνξεία. Όηαλ πιεζίαδαλ ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ, ππξνβνινύζαλ ζηνλ αέξα. Σηελ απιή, ηελ ώξα πνπ ε λύθε έζηεθε θαβάια, ε κεηέξα ηνπ γακπξνύ ηήο έξηρλε από ηε ζθάια ηνπ ζπηηηνύ ξύδη, θαξακέιεο θαη θέξκαηα. Η λύθε έπαηξλε από ηνπο αλζξώπνπο ηεο κηα κεγάιε θνπινύξα, ηελ θηλνύζε ηξεηο θνξέο ζηνλ αέξα ζε ζρήκα ζηαπξνύ θαη ηελ έξηρλε ζην πιήζνο ησλ αλζξώπσλ, νη νπνίνη πάζρηδαλ πνηνο λα ηελ πξσηνπηάζεη. Δεκηνπξγνύληαλ έλα είδνο πιεηνδνζίαο γηα ην θαηέβαζκα ηεο λύθεο θαη ηειηθά ηελ θαηέβαδε εθείλνο πνπ πξνζέθεξεο ην κεγαιύηεξν δώξν (αζθαιώο από ην ζόη ηνπ γακπξνύ). Ύζηεξα από απηό, όινη έκπαηλαλ ζην θαζνξηζκέλν δσκάηην, ελώ ε λύθε, ζπλνδεπόκελε από ηηο ηξεηο πεξηόλπθεο, αλέβαηλε ζηγά ζηγά ηηο ζθάιεο. Πξηλ κπεη κέζα, ηεο έβαδαλ κπξνζηά έλα πηάην κέιη, ζην νπνίν βνπηνύζε ηα ηέζζεξα δάρηπια ηνπ δεμηνύ ρεξηνύ θαη άιεηθε ην αλώθιη ηνπ ζπηηηνύ σο ζεκείν κηαο θαιήο θαη γιπθηάο δσήο. Φηινύζε ην ρέξη ηνπ πεζεξνύ, ηεο πεζεξάο θαη ησλ άιισλ ζπγγελώλ, θαη παηώληαο κε ην δεμί πόδη ζε κηα κάιιηλε θνπβέξηα ηελ νδεγνύζαλ ζην κεγάιν ζπίηη ή ηε ζπηηνκάλα, όπνπ ε πεζεξά ηεο έδηλε μύια αλακκέλα λα ηα ξίμεη ζην θνύξλν θαζώο θαη κεξηθά νηθηαθά ζθεύε θαη ηεο εύρνληαλ λα γίλεη θαιή λνηθνθπξά. Εδώ ηελ έβαδαλ λα θαζίζεη ζε κηα θαξέθια θαη ηεο ηξαγνπδνύζαλ δηάθνξα ηξαγνύδηα. Έξρνληαλ θαηόπη εθείλνο πνπ ηελ θαηέβαζε από ην άινγν θαη ηελ μεζθέπαδε ηξαβώληαο ην πέπιν (βέιν). Αθνύ ηειείσλαλ νη επρέο θαη ηα ζπλεζηζκέλα γηα ηελ πεξίπησζε θεξάζκαηα, νη πεξηζζόηεξνη θαιεζκέλνη έβγαηλαλ ζηελ απιή ή ζε θαλέλα θνληηλό αιώλη. Είραλ αξρίζεη θηόιαο ν ρνξόο θαη ηα ηξαγνύδηα. Οη νξγαλνπαίθηεο έκπαηλαλ ζηε κέζε ηνπ θύθινπ πνπ ζρεκάηηδαλ νη ρνξεπηέο θαη αξρηθά δελ έπαηδαλ κηα θαη ήηαλ ηξαγνπδηζηόο ρνξόο. Με ην ηειείσκα ηνπ πξώηνπ ηξαγνπδηνύ έκπαηλε ζην ρνξό ε λύθε, ε νπνία ζύκθσλα κε ην έζηκν ζπλέρηδε λα ζηέθεηαη θακαξσηή. Ύζηεξα από ιίγν έκπαηλε ζην ρνξό ν λνπλόο θξαηώληαο από ην έλα ρέξη ηε λύθε θαη από ην άιιν ηνλ γακπξό. Αθνύ έθαλαλ 2-3 γύξνπο ν λνπλόο απνζπξόηαλ ελώλνληαο ηα ρέξηα ηνπ δεπγαξηνύ. Καζώο ν ρνξόο βξηζθόηαλ ζε εμέιημε, αλάκεζα ζηνλ γακπξό θαη ηε λύθε έκπαηλε ν βιάκεο θαη όινη νη ζπγγελείο κε ηε ζεηξά. Σην δείπλν πνπ ζηξσλόηαλ ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ, πινύζην θπξίσο ζε ξαθί θαη ςεηό, εθηόο από ηνπο θαιεζκέλνπο θαη ηνπο ζπγγελείο έπαηξλαλ κέξνο ν παηέξαο θαη άηνκα από ηελ θνληηλή ζπγγέλεηα ηεο λύθεο. Μεηά ην δείπλν άξρηδαλ μαλά νη ρνξνί θαη ηα ηξαγνύδηα πνπ θξαηνύζαλ κέρξη ηα ραξάκαηα. Τελ επόκελε, ε λνπλά έθηηαρλε ηεγαλίηεο θαη, αθνύ ηηο βνπηνύζε ζην κέιη, έδηλε πξώηα ζηε λύθε, ηνλ γακπξό θαη ηηο πεξηόλπθεο, γηα λα έρνπλ νη ληόπαληξνη γιπθηά θαη αξκνληθή δσή. Τηο άιιεο ηεγαλίηεο ηηο δίλαλε ζηνπο θαιεζκέλνπο. Τελ Δεπηέξα έξρνληαλ θαη ηα άιια κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηεο λύθεο. Τελ ίδηα κέξα άλνηγαλ θαη ηελ πξνίθα κπξνζηά ζε όινπο ηνπο θαιεζκέλνπο.
Πεξί ηηο 10 ην πξσί, όιν ην ζπκπεζεξηό κε ηε λύθε θαη ηνλ γακπξό θαηεπζύλνληαλ ηξαγνπδώληαο ζην θεληξηθό πεγάδη ηνπ ρσξηνύ γηα λα γεκίζεη ε ληόπαληξε λεξό. Αθνύ έξηρλαλ έλα ρνξό ζην κεζνρώξη επέζηξεθαλ ζην ζπίηη. Πξηλ όκσο κπνύλε κέζα, ν γακπξόο θαη ε λύθε, έρνληαο δίπια ν θαζέλαο ηνπο ζπγγελείο ηνπ, ζηέθνληαλ αληηκέησπνη ζηελ απιή θξαηώληαο έλα πνηήξη λεξό ζην ρέξη. Μεηά ην θαζηεξσκέλν ζήκα έβξεραλ ν έλαο ηνλ άιινλ. Σπλήζσο ήηαλ ν γακπξόο πνπ βξερόηαλ. Ο γάκνο ηειείσλε ηε Δεπηέξα ην απόγεπκα, νπόηε νη πξνζθεθιεκέλνη επέζηξεθαλ ζηα ζπίηη ηνπο. Φνξεύνληαο θαη ηξαγνπδώληαο μεπξνβνδνύζαλ πξώηα ην λνπλό ιέγνληάο ηνπ «Καη κε ιάδη», κηα επρή πνπ ππνλννύζε ηα κειινληηθά βαθηίζηα ησλ παηδηώλ πνπ ζα απνρηνύζε ην λέν δεπγάξη. Ύζηεξα μεπξνβνδνύζαλ θαη ηνπο ππόινηπνπο. Μηα εβδνκάδα αξγόηεξα ή ησλ πξώηε Κπξηαθή κεηά ην γάκν αθνινπζνύζαλ ηα πηζηξόθηα. Ο γακπξόο, ε λύθε θαη άιινη ζηελνί ζπγγελείο θαη θίινη ηνπ γακπξνύ πήγαηλαλ ζην ζπίηη ηεο λύθεο. Πξνζζέηνπκε όηη ην αληξόγπλν ην θαινύζαλ ζε γεύκα ή δείπλν όινη νη θνληηλνί ζπγγελείο ηνπο. Πξέπεη λα ηνλίζνπκε όηη γηα θάζε πξάμε ηεο ηειεηνπξγίαο ηνπ γάκνπ, ζηελ νπνία αλαθεξζήθακε ελ ζπληνκία παξαπάλσ, ππήξραλ θαη ηα αληίζηνηρα ηξαγνύδηα, πνπ αλ ζπγθεληξσζνύλ κπνξνύλ λα ζπγθξνηήζνπλ κεξηθά κνπζηθά άικπνπκ. Κηδεία Πνιιά έζηκα θαη πξνιήςεηο ππήξραλ ζηηο Σρσξηάδεο θαη ζε ζρέζε κε ην ζάλαην. Όηαλ απεβίσλε θάπνην κέινο ηεο νηθνγέλεηαο, θξόληηδαλ ακέζσο λα ηνλ πιέλνπλ. Γηα ην πιύζηκν θώλαδαλ ειηθησκέλεο γπλαίθεο. Ύζηεξα ηνπ θνξνύζαλ ηα θαιά ηνπ ξνύρα. Οη γέξνληεο θαη νη γξηέο θξόληηδαλ θαη πξνεηνίκαδαλ έγθαηξα ηα ξνύρα ηνπ ζαλάηνπ, πνπ ηα θξαηνύζαλ ρσξηζηά. Όηαλ απεβίσλε θάπνηνο λένο, ηνπ έβαδαλ νινθαίλνπξηα ξνύρα. Σηα αξξαβσληαζκέλα θνξίηζηα θαη ηηο λπθάδεο θνξνύζαλ ηε λπθηθή ζηνιή. Τα ξνύρα ηνπ πεζακέλνπ ηα ράξηδαλ ζε θησρνύο. Ο πεζακέλνο ηνπνζεηνύληαλ ζηε κέζε ηνπ δσκαηίνπ, επάλσ ζε κηα θνπβέξηα θαζαξή, κε ηα πόδηα πξνο ηελ αλαηνιή θαη ην θεθάιη πξνο ηε δύζε θαη κε ηα ρέξηα ζηαπξσκέλα, έηζη πνπ λα κπνξνύλ λα ηνλ βιέπνπ όινη. Γύξσ από ηνλ λεθξό ηνπνζεηνύζαλ θαζίζκαηα γηα ηνπο νηθείνπο ηνπ, ηε κάλα, ηε γπλαίθα, ηηο αδειθέο θαζώο θαη γηα άιιεο γπλαίθεο πνπ έξρνληαλ λα παξεγνξήζνπλ. Οη άληξεο θάζνληαλ ζε άιιν δσκάηην. Τελ είδεζε ηνπ ζαλάηνπ νη ζπγγελείο ηε κάζαηλαλ από εηδηθό άλζξσπν, ν νπνίνο πεξλνύζε από ζπίηη ζε ζπίηη, αθνύ βέβαηα είραλ νινθιεξσζεί νη πξνεηνηκαζίεο ηνπ λεθξνύ θαη ηνπ ζπηηηνύ. Τν ρσξηό πιεξνθνξνύληαλ από ην ιππεηεξό ρηύπεκα ηεο θακπάλο. Γηα παξεγνξηά πήγαηλε όιν ην ρσξηό, αθόκε θαη εθείλνη πνπ γηα θάπνην ιόγν ήηαλ καισκέλνη κε ηελ νηθνγέλεηα. Σηηο Σρσξηάδεο δελ ππήξραλ εηδηθέο κνηξνινγήηξεο. Εθηόο από ηηο γπλαίθεο ηεο νηθνγέλεηαο, κνηξνινγνύζαλ ηνλ πεζακέλν θαη όιεο νη ππόινηπεο γπλαίθεο ηνπ ρσξηνύ, αθνινπζώληαο κηα ζεηξά. Τα κνηξνιόγηα ήηαλ απηνζρέδηα, αιιά γεκάηα λόεκα θαη αθνύγνληαλ κε πξνζνρή. Καζώο κνηξνινγνύζαλ ην άηνκν πνπ είρε πεζάλεη, αλαθέξνληαλ θαη ζε δηθνύο ηνπο αλζξώπνπο πνπ είραλ πεζάλεη πξηλ από απηόλ. Ο λεθξόο δελ αθελόηαλ πνηέ κόλνο ηνπ. Πξνηνύ κεηαθέξνπλ ηε ζσξό ηνπ λεθξνύ ζην λεθξνηαθείν, νη ζπγγελείο ζπγρσξνύηαλ κε απηόλ θαη ηνλ θηινύζαλ. Ήηαλ ε πην ζπγθηλεηηθή ζηηγκή θη ν πόλνο γηλόηαλ αβάζηαρηνο. Τνλ ηνπνζεηνύζαλ ζε έλα μύιηλν θέξεηξν πνπ ην έιεγαλ μπινθξέβαην. Μέρξη ηελ εθθιεζία θαη από εθεί ζην λεθξνηαθείν ηνλ κεηέθεξαλ ζηνπο ώκνπο μαδέξθηα θαη ζπγρσξηαλνί. Μόιηο έβγαδαλ ηε ζσξό από ην δσκάηην, αλαπνδνγύξηδαλ ην ζθέπαζκα καδί κε ην θξεβάηη όπνπ είραλ ηνπνζεηήζεη ηνλ λεθξό, γηα λα κελ μαλαρηππνύζε ζάλαηνο ζην ζπγθεθξηκέλν ζπίηη. Σηα παιαηόηεξα ρξόληα, ην λεθξνηαθείν βξηζθόηαλ ζηνλ απιόγπξν ηεο θεληξηθήο εθθιεζίαο. Τν 1914, θαηόπηλ απόθαζεο ηεο Γεληθήο Σπλέιεπζεο ηνπ ρσξηνύ, απαγνξεύηεθε ν
εληαθηαζκόο ζηελ απιή ηεο εθθιεζίαο θαη θαζνξίζηεθε γηα λεθξνηαθείν έλα ρσξάθη ζηε ζέζε Σσηήξα, πνπ αλήθε ζηελ εθθιεζία. Αξγόηεξα, ην λεθξνηαθείν κεηαθέξζεθε ζηνλ Ατ Νηθόια, όπνπ εληαθηάδνληαη νη λεθξνί ηνπ ρσξηνύ κέρξη ζήκεξα. Ο ηάθνο αλνηγόηαλ κε θαηεύζπλζε πξνο αλαηνιή θαη ην έξγν απηό αλαιάκβαλε έλαληη ακνηβήο ππάιιεινο ηεο εθθιεζίαο. Γηα ην βάζνο ηνπ κλήκαηνο δελ ππήξρε θάπνην πξνθαζνξηζκέλν κέηξν. Σηηο ηέζζεξηο πιεπξέο ηνπ κλήκαηνο έζηελαλ ηνίρν γηα λα θξαηήζεη ηηο πέηξηλεο πιάθεο κε ηηο νπνίεο θάιππηαλ ην ρώκα ηνπ λεθξνύ. Πάλσ ζηηο πιάθεο έξηρλαλ ρώκα. Σην θεθάιη ηνπνζεηνύληαλ κηα ζηελόκαθξε θαη ςειή πιάθα, ελώ ζηα πόδηα κηα κηθξόηεξε. Σηε κεγάιε πιάθα αλαγξαθόηαλ ην νλνκαηεπώλπκν θαζώο θαη ην έηνο γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ ηνπ λεθξνύ. Σην ζηόκα ή ζην ρέξη ηνπ λεθξνύ έβαδαλ έλα θέξκα. Σην ζπλέρεηα κνίξαδαλ θόιιπβα πξνο αλάπαπζε ηεο ςπρήο ηνπ. Μεηά ηελ θεδεία νη άλζξσπνη μαλαπεξλνύζαλ από ην ζπίηη ηνπ λεθξνύ γηα λα παξεγνξήζνπλ αθόκε κηα θνξά ηνπο νηθείνπο ηνπ. Πξνηνύ κπνπλ κέζα έπιελαλ ηα ρέξηα ζηελ πόξηα ηνπ ζπηηηνύ. Παξάιιεια, εηδνπνηνύληαλ θαη ηα άηνκα πνπ θαινύληαλ λα θαζίζνπλ ζην γεύκα πνπ έζηξσλαλ γηα ηελ ςπρή ηνπ λεθξνύ θαη νλνκαδόηαλ καθαξία. Υπήξρε έζηκν βάζεη ηνπ νπνίνπ ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ λεθξνύ δελ καγείξεπαλ επί 40 κέξεο. Τν θαγεηό ην πξνεηνίκαδαλ κε ηε ζεηξά νη ζπγγελείεο θαη νη γείηνλεο. Εθηόο ηνύηνπ, όηαλ έξρνληαλ λα παξεγνξήζνπλ νη ζπγγελείο έθεξλαλ έλα κπνπθάιη ξαθί, δάραξε θαη άςεην θαθέ. Η παξάηαζε ηνπ πέλζνπο εμαξηηόηαλ από ηελ ειηθία ηνπ λεθξνύ. Τν πέλζνο θξαηνύζε ζπλήζσο έλα ρξόλν, αιιά γηα ηνπο λένπο δηαξθνύζε πεξηζζόηεξν. Αλαθέξνπκε επίζεο όηη, ζύκθσλα κε ην έζηκν, νξγάλσλαλ κλεκόζπλν γηα ηνλ λεθξό θαη ηελ Τξίηε, ελάηε θαη ηεζζαξαθνζηή κέξα θαζώο θαη όηαλ ζπκπιεξώλνληαλ έλαο ρξόλνο από ην ζάλαηό ηνπ. Σηε δηάξθεηα ηνπ πέλζνπο νη νηθείνη ηνπ λεθξνύ ληύλνληαλ ζηα καύξα, δελ έπαηξλαλ κέξνο ζε γάκνπο θαη άιιεο δηαζθεδάζεηο θηι. Τνλ έβδνκν ρξόλν ή θαη αξγόηεξα, αλ θάπνηνο άιινο ζάλαηνο ζπλέβαηλε ζηελ νηθνγέλεηα, άλνηγαλ ηνλ ηάθν θαη αθαηξνύζαλ ηα νζηά ηνπ λεθξνύ, πνπ ηα έπιελαλ κε θξαζί θαη ζηε ζπλέρεηα ηα ηνπνζεηνύζαλ ζε έλα θηβώηην ή ζαθνύια θαη ηα έβαδαλ ζην θνηκεηήξην, πνπ βξηζθόηαλ πίζσ από ηελ θεληξηθή εθθιεζία. Τν θνηκεηήξην ήηαλ έλα εηδηθό θηίξην ζε ζρήκα ηνύλει, κε ην παξεθθιήζη ηεο Αγίαο Τξηάδαο επάλσ, όπνπ ζπγθεληξώλνληαλ ηα νζηά ησλ εθηαθηαζκέλσλ ηνπ ρσξηνύ. Απηό γηλόηαλ γηα εμνηθνλόκεζε ρώξνπ ζην λεθξνηαθείν. Σηηο Σρσξηάδεο, ππήξραλ αξθεηέο πξνιήςεηο ζε ζρέζε κε ην ζάλαην, όπσο: -Πίζηεπαλ όηη ε θξαπγή ηεο θνπθνπβάγηαο πξνκήλπε ζάλαην. Εάλ ε θνπθνπβάγηα θξαύγαδε πάλσ ζηε ζηέγε ηνπ ζπηηηνύ, πίζηεπαλ όηη ζα πέζαηλε ν λνηθνθύξεο ηνπ. Αλ θξαύγαδε ζε θάπνην άιιν κέξνο ηνπ ζπηηηνύ, πίζηεπαλ όηη ζα πέζαηλε θάπνην άιιν κέινο ηεο νηθνγέλεηαο. Γη απηό έθαλαλ ό,ηη κπνξνύζαλ γηα λα ηηο απνκαθξύλνπλ. -Όηαλ γάβγηδε ην ζθπιί ζαλ λα κνηξνινγνύζε, πίζηεπαλ όηη θαη απηό πξνκήλπε ζάλαην. Κη αλ απηό ζπλέβαηλε ζηηο βξαδηλέο ώξεο, λόκηδαλ όηη θάηη θαθό απεηινύζε ηνλ λνηθνθύξε θαη πξνο απνθπγή απηνύ ζθόησλαλ ή έδησρλαλ καθξηά ην ζθπιί. -Μηα ηέηνηα πξόιεςε ππήξρε θαη γηα ην θηξθηξίδη (είδνο εληόκνπ). Όηαλ ηξαγνπδνύζε κέζα ή θνληά ζην ζπίηη, πηζηεύαλε όηη πξνκήλπε ζάλαην, γη απηό θαη ην έςαρλαλ επίκνλα ζε όιν ην ζπίηη γηα λα ην ζθνηώζνπλ. -Κνίηαδαλ κε κεγάιε πξνζνρή ηα νζηά από ηηο πιάηεο ησλ δώσλ πνπ έζθαδαλ, αθόκε θαη ην ζηεζάκη από ηα θνηόπνπια γηα λα εληνπίζνπλ ζπγθεθξηκέλα ζεκάδηα, πνπ πξνκήλπαλ ζάλαην. Απηά ηα ζεκάδηα δελ ηα αλαγλώξηδαλ όινη, αιιά κόλν κεξηθνί πνπ εκθαλίδνληαλ σο εηδηθνί. Δεκήηξεο Μπεληνύιεο «Σρσξηάδεο Πσγσλίνπ» Ήζε θαη έζηκα