Ένα πρόγραμμα της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Το πρόγραμμα i adapt Πιλοτικό πρόγραμμα νέων τεχνολογιών για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Χρήστος Μακρόπουλος Ημερίδα: «i adapt : Νέες τεχνολογίες για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας στον Πηνειό Αποτελέσματα ερευνητικού προγράμματος», 4/5/2012, Αθήνα
Ερημοποίηση στον Πηνειό Σενάρια για το 2030 Μια από τις πιο ευαίσθητες σε λειψυδρία/ερημοποίηση λεκάνες απορροής στην ΕΕ Η κατάσταση (τουλάχιστον υδρολογικά) αναμένεται να δυσκολέψει. Βασική παράμετρος η γεωργία (95% της ζήτησης σε σχέση με το 70% για Κύπρο, 50% για Ιταλία κοκ) Αρδευόμενες εκτάσεις πάνω από το 50% των αγροτικών άρδευση άμεσα συνδυασμένη με ποιότητα και τύπους καλλιεργειών.
Ερημοποίηση στον Πηνειό Βασική καλλιέργεια είναι το βαμβάκι (70% της παραγωγής της ΕΕ) σύνδεση με την ΚΑΠ. Πηγές νερού: κάποιες επιφανειακές αλλά και σημαντικές υπόγειες. Άγνωστες οι πραγματικές απολήψεις κυρίως από τα υπόγεια Πρακτικές μεταφοράς και άρδευσης αφήνουν περιθώρια βελτίωσης
Ερημοποίηση στον Πηνειό Πολύ χαμηλές ροές (ειδικά το καλοκαίρι) Ταπείνωση του υπόγειου ορίζοντα και μεγαλύτερα κόστη για άντληση Προβλήματα ποιότητας (από νιτρικά και φυτοφάρμακα) αλλά και υφαλμύρωση. Περιοχή Πτώση της στάθμης του υπόγειου ορίζοντα Thessaliotis 15 20 Palamas 15 20 Vrisia Farsalon 15 40 Halki Kileler 30 50 Taousani Nikai Zappeio 40 50 Hypereia Orfana 50 60 Myra KaloNero 50 100
Τα νούμερα συνοπτικά Θεωρητική ζήτηση 1.200 hm 3 Αντλήσεις 920 hm 3, (από τις οποίες ένα μόνο μέρος φτάνει τελικά στα χωράφια, λόγω απωλειών). Ανανεώσιμα αποθέματα 700 hm 3.
Δια ταύτα.. Το πρόγραμμα i adapt
Η βασική ιδέα Μείωση Ζήτησης Αύξηση Παροχής Υποστήριξη Αποφάσεων και Σχεδιασμός Διαβούλευση με ενδιαφερόμενους Προσομοίωση και ανάλυση
Δράση Α: Διαχείριση Προγράμματος www.i adapt.gr Συμβουλευτική ομάδα: T. Dworak, A. Lo Porto, Δ. Δαμίγος
Δράση Β: Επαφή με ενδιαφερόμενους φορείς (Ανοιχτή) Ομάδα ενδιαφερομένων: (HMRDF DIMITRA HMEECC AGROCERT TOEB Περιφέρεια, ΓεωΤΕΕ, Αγρότες): Επαφή και παρουσίαση εργασιών Ημερίδες, συναντήσεις, απ ευθείας επικοινωνία : στόχος η αναζήτηση γνώσης που ήδη υπάρχει και η έκθεση των ιδεών του προγράμματος σε συζήτηση. Μελέτη (Drivers Pressures State Impacts Responses): Κινητήριες Δυνάμεις Πιέσεις Κατάσταση Επιπτώσεις Αντιδράσεις: ουσιαστικά μια αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και των βασικών αιτίων της.
Δράση Γ: Αύξηση Διαθέσιμου Νερού Υπολογισμός της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων λυμάτων στον Πηνειό: πιθανές πηγές και σχέση με ανάγκες (ποιότητα ανά χρήση με βάση τη νέα ΚΥΑ). Κόστος/Οφέλη Υπολογισμός της δυνατότητας συλλογής βρόχινου νερού σε μικρο και μακρο κλίμακες: σε ποιες περιοχές έχει νόημα τεχνικά κάτι τέτοιο;
Δράση Δ: Μείωση ζήτησης Εκτίμηση των απωλειών των καναλιών (ανοιχτών και κλειστών) : χρήση τεχνολογιών όπως το ACDP για τον προσδιορισμό διαρροών προτάσεις για μείωση Πιλοτική εφαρμογή πρακτικών γεωργίας ακριβείας: Θέματα εναλλακτικών μεθόδων άρδευσης, εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων για τον προσδιορισμό της εδαφικής υγρασίας και των αναγκών του φυτού σε νερό (σε συνεργασία και με άλλα προγράμματα όπως τα Hydrosense και Pleiades) Εκτίμηση επίδρασης μετρητών κατανάλωσης και άλλων μέτρων.
Δράση E: Ανάπτυξη μοντέλων και ανάλυση Ανάπτυξη επιφανειακού και υπόγειου μοντέλου για τον Πηνειό: υδρολογία και χρήσεις. Χρήση του για την εκτίμηση της επίπτωσης εναλλακτικών πρακτικών: Επέκταση των τοπικών/πιλοτικών αποτελεσμάτων στη κλίμακα της λεκάνης: Αλλαγή στον τρόπο άρδευσης (δόσεις, εύρος, ελλειμματική άρδευση) Προσομοίωση τεχνολογιών γεωργίας ακριβείας Προσομοίωση επιπτώσεων από μείωση απωλειών των αρδευτικών δικτύων Αλλαγή καλλιεργειών
Δράση Ζ: Σχεδιασμός και Δράσεις Ανάπτυξη εργαλείων: για τη χωροθέτηση και σχεδιασμό νέων τεχνολογιών και παρεμβάσεων Ανάπτυξη σεναρίων για τον Πηνειό: κλιματικών και κοινωνικό οικονομικών (πχ εναλλακτικές καλλιέργειες) Ένα σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας: δύο τύπων δράσεις εύκολα υλοποιήσιμες άμεσα και πιο μακροπρόθεσμες. Συζήτηση με τους ενδιαφερόμενους: εφικτές λύσεις; Έμμεσες επιπτώσεις;
Δράση Η: Επαφή με το κοινό Ημερίδες και επισκέψεις σε μέρη όπου τέτοιες πρακτικές είναι εν λειτουργία. Συγγραφή μιας μονογραφίας που θα είναι διαθέσιμη και στο Internet (e book) Προετοιμασία ενός ντοκιμαντέρ μικρού μήκους για τα προβλήματα αλλά και τις λύσεις στο πρόβλημα της λειψυδρίας στον Πηνειό
Η εργασία έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία! 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% MC DC ME DE
Βασικά Μηνύματα: Γενικά Ο Πηνειός είναι μια ιδιαίτερα βεβαρυμμένη λεκάνη της οποίας η θεωρητική ζήτηση πλησιάζει τα 1.200 hm 3 και η οποία καλύπτεται (μερικώς) από αντλήσεις της τάξης των 920 hm 3, από τις οποίες ένα μόνο μέρος φτάνει τελικά στα χωράφια, λόγω απωλειών. Τα ανανεώσιμα αποθέματα είναι της τάξης των 700 hm 3. Η διαφορά καλύπτεται προς το παρόν με υπεράντληση που οδηγεί τόσο σε περιβαλλοντική υποβάθμιση του συστήματος όσο και σε ολοένα και μεγαλύτερο κόστος σε ενέργεια. Η εισαγωγή πρακτικών για την αποδοτική χρήση του νερού (πχ. γεωργία ακριβείας) είναι μεν πολύ σημαντική αλλά δε σημαίνει απαραίτητα και μείωση της ζήτησης αν συνοδεύεται από αύξηση των αρδευόμενων εκτάσεων (βλ. και Θεσσαλία και Ισπανία). Ανεξάρτητα των μέτρων που συζητάμε και με δεδομένο οτι είμαστε τουλάχιστον 20 25% πάνω από τη φέρουσα ικανότητα της λεκάνης, αύξηση των αρδευόμενων εκτάσεων δεν είναι θεμιτή (βλ. ερημοποίηση αλλά και κόστη ενέργειας). Πολλά από τα προβλήματα (αλλά και τις λύσεις) σχετίζονται άμεσα με έλλειψη δικτύου παρακολούθησης ποσοτικών και ποιοτικών παραμέτρων (συμπεριλαμβανομένων και των αντλήσεων ιδιωτικών και κοινοτικών).
Βασικά Μηνύματα: από τα Πιλοτικά Η γεωργία ακριβείας είναι πολύ ενδιαφέρουσα πρακτική και αποτελεί σίγουρα το μέλλον στη γεωργία: μειώσεις σε νερό της τάξης 20 35% και σε λίπασμα 30% με αύξηση της παραγωγής μέχρι και 30% (Ισπανία και Κύπρος το εφαρμόζουν ήδη αρκετά). Το κόστος εφαρμογής, αν υπάρχει ήδη στάγδην άρδευση μπορεί να ξεκινήσει ακόμα και από 30 /ha. Οι απώλειες στα αρδευτικά κανάλια είναι σημαντικές και κυμαίνονται μεταξύ 40% και 48% ανάλογα με τον τύπο. Τα κλειστά δίκτυα, αν και ακριβά στην εγκατάσταση, εξοικονομούν τελικά και νερό και χρήμα (βλ. Κύπρος). Εκτιμήθηκε ότι για αναβάθμιση δικτύων για ~30.000 ha αγροτικής γης, το κόστος θα ήταν περίπου 180M (6.000 /ha). Η επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων είναι απόλυτα εφικτή για όλους τους βιολογικούς της περιοχής. Η συνεισφορά σε επίπεδο λεκάνης είναι βέβαια μικρή (2 3%) ειδικά χωρίς αποθήκευση (όμως: σταθερή παροχή τοπικά, μείωση λιπάσματος και βέβαια γίνεται εν μέρη ήδη εκτός ΚΥΑ). Η προσομοίωση δείχνει ότι μείωση της ζήτησης στα επίπεδα των 700 hm 3, είναι εφικτή με συνδυασμό των παραπάνω μέτρων με άλλα (όπως ελλειμματική άρδευση) ακόμα και με τις σημερινές καλλιέργειες και αρδευόμενες εκτάσεις με κάποιο κόστος και συνδυασμό επεμβάσεων. Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι 3 5% μείωση μπορεί να γίνει ακόμα και χωρίς συνολικό κόστος στο επίπεδο της λεκάνης λόγω μείωσης του κόστους ενέργειας για αντλήσεις. 10% μείωση μπορεί να επιτευχθεί με κόστος 2,25 M euros/year, ενώ 30% (που είναι ο στόχος) θα κόστιζε περίπου 22,4M euros/year (111 euros/ha αρδευόμενης έκτασης). Φυσικά τις μεγαλύτερες μεταβολές στη ζήτηση θα είχε αλλαγή στις καλλιέργειες: το βαμβάκι (μάλλον) θα συνεχίσει να επιδοτείται από την ΚΑΠ υπάρχουν όμως και άλλες καλλιέργειες (στέβια;) με μικρότερη ζήτηση νερού και υψηλές αποδόσεις
Προτάσεις Χρειάζεται άμεση δράση για (α) τη μείωση των απωλειών (β) τη διαχείριση της ζήτησης και (γ) την ανάπτυξη εναλλακτικής υδροδότησης της λεκάνης του Πηνειού και τα μέτρα αυτά πρέπει να ενταχθούν στον επόμενη (αν όχι αυτή) φάση των Σχεδίων Διαχείρισης. Χρήση του συγκεκριμένου σχεδίου δράσης, που προβλέπει ένα μείγμα παρεμβάσεων (υψηλής αλλά και χαμηλής τεχνολογίας) σε συγκεκριμένες περιοχές παίρνοντας υπ όψη τα χαρακτηριστικά των περιοχών και των καλλιεργειών. Συγκεκριμένα προτείνεται: Η υιοθέτηση τεχνολογιών γεωργίας ακριβείας, ξεκινώντας όμως από τον βασικό (και αρκετά οικονομικό) εξοπλισμό ειδικά για μικρές ιδιοκτησίες. Εκτιμάται ότι ακόμα και αυτός ο εξοπλισμός μπορεί να σώσει νερό αλλά και να αυξήσει τη παραγωγή. Να προχωρήσει η επαναχρησιμοποίηση στις συγκεκριμένες περιοχές που έχουν επιλεχθεί, με στόχους όχι μόνο διαχειριστικούς αλλά και δημόσιας υγείας. Να ξεκινήσει ο προγραμματισμός για μια σειρά επενδύσεων για την αναβάθμιση του δικτύου άρδευσης της πεδιάδας, με χρήση κλειστών (και υπόγειων) αγωγών. Καθώς το κόστος μιας τέτοιας επένδυσης δεν είναι ευκαταφρόνητο, τμήμα του πρέπει να καλυφθεί από ογκο χρέωση στο αγροτικό νερό. Φυσικά, η συλλογή πόρων από την ογκο χρέωση για την υλοποίηση των παρεμβάσεων που προτείνουμε, συνιστά μια μορφή «πράσινου ταμείου» και κατά συνέπεια η διαφάνεια στη διαχείριση του αλλά και διασφάλιση της αποκλειστικής χρήσης του για τους σκοπούς για τους οποίου μαζεύτηκε είναι αναγκαία συνθήκη. Τέλος, είναι σαφές ότι τόσο για την υλοποίηση των μέτρων αυτών, την τιμολόγηση του νερού αλλά και τη παρακολούθηση των επιπτώσεων από τα μέτρα, πρέπει να εγκατασταθεί μόνιμο, τηλεμετρικό δίκτυο παρακολούθησης ποσοτικών και ποιοτικών παραμέτρων που να παρέχονται ανοιχτά σε κάθε ενδιαφερόμενο από το διαδίκτυο.
Δομή της ημερίδας Παρουσιάσεις έρευνας και αποτελεσμάτων Συζήτηση για το ποιά μέτρα/δράσεις έχουν ενδιαφέρον και πώς μπορούν να υλοποιηθούν κάποια από τα μέτρα αυτά.
http://i adapt.gr/ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ