Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 33 Μάρτιος 2010 28 Μάρτη ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ
28 Μάρτη Ο 3 ος γιορτασμός της Παγκόσμιας μέρας Θεάτρου Σκιών Την μέρα αυτή, όπου παίζεται παράσταση Θεάτρου Σκιών, διαβάζονται κάθε φορά μηνύματα που γράφουν οι ίδιοι οι καραγκιοζοπαίχτες ή εξέχουσες προσωπικότητες. Οργανώνονται ημερίδες και διαλέξεις, ενώ στα μόνιμα θέατρα Θεάτρου Σκιών η είσοδος είναι ΕΛΕΥΘΕΡΗ. Δυστυχώς φέτος, λόγω της σύμπτωσης της μέρας αυτής με την Μεγάλη βδομάδα, περιορίζονται αυτές οι εκδηλώσεις. Μήνυμα του Προέδρου Πάνου Καπετανίδη Από μικρός, πόσο μου άρεσαν οι τελετές. Οι πρώτες τελετές που παρακολούθησα ήταν στην εκκλησία, όπου έψαχνα να βρω σημείο ώστε Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 10677 Τεύχος 33 Μάρτιος 2010 Εξώφυλλο: Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ του Τάκη Παλαιοθόδωρου ΕΚΔΟΤΗΣ Πάνος Β. Καπετανίδης 210 46 16 664 e-mail: panoskap@mycosmos.gr www.karagkiozis.com να βλέπω όλα τα τελετουργικά της θείας λειτουργίας. Τον παπά με τα χρυσοποίκιλτα άμφια, τον αρχιμανδρίτη με το επανωκαλύμαυχο να ανεμίζει τους ψαλτάδες αριστερά και δεξιά, τον επί του άμβωνος κήρυκα. Αργότερα, όταν πήγαινα στην δραματική σχολή, θέλοντας να παρατηρήσω τα ανθρώπινα συναισθήματα παρακολουθούσα κηδείες στο νεκροταφείο της Ανάστασης. Αλλά και στους γάμους, στα βαφτίσια, στις καθημερινές σχέσεις, έβλεπα και βλέπω από πίσω μια θεατρική δομή. Αυτό με σαγήνευε πάντα. Να καταφέρνω να συναντηθώ με τα αληθινά συναισθήματα, που όσο λιτά ήταν, τόσο αληθινά έδειχναν στην τρισδιάστατη πραγματικότητα. Όταν όμως μπλέχτηκα με το θέατρο σκιών, τότε πάλευα να ανακαλύψω την θεατρικότητα του δισδιάστατου. Ένα εξαρτημένο συναίσθημα που μετέδιδε στην φιγούρα ο παίκτης της. Ένας παίκτης που τον χώριζε από το κοινό όχι η ράμπα, αλλά ένα πυκνο-ύφαντο πανί. Και απάνω στο πανί αυτό μια φιγούρα γελαστή που καγχάζει, αλλά και κλαίει, που ειρωνεύεται αλλά και οδυνίζεται 2
χωρίς να αλλάζει γκριμάτσα. Άλλη φιγούρα πάλι με ύφος ήρεμο, που πείθει ότι μιλάει και θυμωμένα. Πίσω από όλα αυτά ο καραγκιοζοπαίχτης. Πόσες περισσότερες ικανότητες από ένα ηθοποιό πρέπει να έχει; Αυτή η παρατήρηση με έκανε να θαυμάσω αυτή την τέχνη, που προκαλούσε το γέλιο, την αγωνία, ακόμα και την εθνική περηφάνια, στο αγνό μικρό παιδί στον μεσήλικα αλλά και στον μεστωμένο γέροντα. Μου άρεσε από την αρχή αυτή η τέχνη, όμως αναρωτιόμουν, αν ήμουν Όσοι λοιπόν αγαπούν την τέχνη του θεάτρου σκιών από μέσα από το πανί, πρέπει να νοιώθουν σαν τους ιερείς. Να φορούν το ράσο και τα άμφια της τελετής της παράστασης. Να φέρνουν στο μυαλό τους τον μάστορά τους και να πιστεύουν ότι είναι κάτω, ανακατεμένος με το κοινό Ότι τους ακούει και τους βλέπει Ότι αν δεν πάει καλά η παράσταση θα τους τα ψάλει! Να δίνουν τον εαυτό του όλο, και να νοιώσουν ότι η ανταμοιβή του καλλιτέχνη είναι η αποδοχή του κοινού, και όχι η οικονομική απολαβή. Ότι πρέπει να μιλήσουν στην ψυχή του λαού, και να είναι πάντα με το μέρος του, και όχι με το μέρος της εξουσίας. Να είναι δηλαδή με το μέρος του Καραγκιόζη, και όχι του Βεζίρη. Να είναι με το μέρος του κατατρεγμένου, του ανθρώπου του μόχθου, του ανθρώπου χωρίς πατρίδα. Να μην φυτεύει στο κοινό μηνύματα διχασμού ατομικισμού, σε θέση εγώ να καταφέρω να γίνω ποτέ «μάστορας του Θεάτρου σκιών». Και άργησα πολύ να το αποφασίσω. Όχι ότι υπολειπόμουν φυσικών και καλλιτεχνικών προσόντων, αλλά γιατί διακατεχόμουν από βαθύ σεβασμό. Και σήμερα, ότι καλό έγινα ή μέτριο, το χρωστάω στον μάστορά μου. Τον Βάγγο. Ακόμα ακούω στ αυτιά μου τους τόνους της φωνής του, τις υποδείξεις του, και τις συμβουλές του. Με αυτά τα εργαλεία λιμάρισα τις δικές μου δυνατότητες. Πιστεύω το ίδιο νοιώθει κι ο καθένας καραγκιοζοπαίκτης. Να λοιπόν η σύνδεση των τελετών με την τέχνη. 3
συμφεροντολογίας, και ξενοφοβίας. Να περνά τα μηνύματα της Δημοκρατίας και της Ειρήνης! Το Θέατρο σκιών έχει μεγάλη δύναμη και επιρροή στο κοινό. Την περισσότερη όμως επιρροή την ασκεί στο παιδικό κοινό, που βλέπει το Θέατρο Σκιών σαν μια σπουδαία μαγική εικόνα. Θα πρέπει λοιπόν ο καραγκιοζοπαίχτης να δείξει περίσσιο σεβασμό στις παιδικές ψυχές. Να μην τις δηλητηριάζει με ανόητα μηνύματα και ανοίκειους χαρακτηρισμούς. Να λειτουργεί ως παιδαγωγός και ως ψυχολόγος. Να συμβαδίζει με τις αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής και να βρίσκει τις κατάλληλες λέξεις, φράσεις ώστε να περνάει τα μηνύματα που αναφέρω παραπάνω. Τα παιδιά είναι το αύριο. Κάπου όμως τα παιδιά υποφέρουν, πονάνε, διψάνε. Κάπου τα παιδιά από τρισδιάστατες φυσιογνωμίες, έχουν γίνει «δισδιάστατες» φιγούρες από την πείνα. Θα πρέπει λοιπόν μέσα από την τέχνη μας, να ευαισθητοποιούμε το κοινό πάνω στις αρχές της διεθνούς αλληλεγγύης. Και μέσα στην καταχνιά του οχαδερφισμού και της αδιαφορίας, πρέπει να παραμείνουμε άνθρωποι. ΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ "ΜΑΝΘΟΣ ΑΘΗΝΑΙΟΣ" στη Νέα Σμύρνη Στα Δημοτικά καταστήματα της οδού Αρτάκης και συγκεκριμένα στο χώρο που στεγάζεται το Κέντρο Πρόληψης «ΗΛΙΟΣ» θα στεγαστεί το νέο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Ν. Σμύρνης «Μάνθος Αθηναίος». Σύμφωνα με δηλώσεις του Προέδρου του Πολιτιστικού Οργανισμού Ν. Σμύρνης κ. Βαγγέλη Χατζατουριάν στόχος του Πολιτιστικού Οργανισμού είναι μόλις μεταφερθεί ο «ΗΛΙΟΣ» να διαμορφώσει άμεσα το χώρο της οδού Αρτάκης και μέσα στο καλοκαίρι να είναι έτοιμο το νέο Μουσείο του Δήμου. Το Μουσείο Θεάτρου σκιών θα στεγάσει το πολύτιμο αρχείο του Μάνθου του Αθηναίου, το οποίο δώρισε λίγο πριν πεθάνει στον Πολιτιστικό Οργανισμό Δήμου Ν. Σμύρνης με την καθοριστική συμβολή του Ιάσωνα Μελισσηνού και αποτελείται από εκατοντάδες φιγούρες, σκηνικά, κούκλες, βοηθήματα σκηνής του θεάτρου σκιών κ.ά. τα οποία χρονολογούνται από τα τέλη του 19ου έως τα τέλη του 20ου αιώνα, όλα χειροποίητα και φτιαγμένα με πολύ μεράκι από δεξιοτέχνες του είδους. 4
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΣΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΟΛΥΘΕΑΜΑΤΑ II του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη- Εκπαιδευτικού Ως προς τη σχέση του Θεάτρου Σκιών με τα Πολυθεάματα, όπως έχουμε αναφέρει και ξανά, αποτελεί συχνό καλλιτεχνικό φαινόμενο στην εποχή μας η συνύπαρξη διάφορων μορφών τέχνης, και κατ επέκταση και της τέχνης του Καραγκιόζη, σε μία πολυσύνθετη και ενιαία καλλιτεχνική συνένωση, συνεργασία και κυρίως συνδημιουργία. Στην περίπτωση αυτή, το Θέατρο Σκιών βρίσκεται σε άμεσο διάλογο με όλες τις μορφές τέχνης έχοντας έναν ενισχυτικό, βοηθητικό και πάνω απ όλα συγκεκριμένο ρόλο, αλλά χωρίς να διατηρεί την πρωταγωνιστική θέση που είχε ανέκαθεν στα πάλκα των Ελλήνων καραγκιοζοπαιχτών. Το ζητούμενο, ωστόσο, είναι το να μπορέσει ο Καραγκιόζης να ανακτήσει τα πρωτεία του ακόμα και στα σύγχρονα Πολυθεάματα, υποσκελίζοντας τα υπόλοιπα σύγχρονα είδη τέχνης, όπως είναι για παράδειγμα η προβολή video. Μέσα στα πλαίσια μιας τέτοιας απόπειρας, αξιομνημόνευτη είναι η περίπτωση της κωμικής παράστασης «Ο Καραγκιόζης Ολυμπιονίκης» του καραγκιοζοπαίχτη Χρήστου Πατρινού που παρουσιάστηκε στο Αγρίνιο την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004. Το έργο αυτό παρουσιάστηκε σε πολλές εκδοχές από τους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες, ιδιαίτερα την περίοδο πριν και μετά από τους τότε Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά η ανωτέρω διασκευή ξεχώριζε για το περιεχόμενό της και κυρίως για τις σκηνικές της πρωτοτυπίες, με τις οποίες η συγκεκριμένη ιστορία μπορούσε πλέον να καταταχτεί σε μια ιδιαίτερη μορφή πολυθεάματος. Η ιδιαιτερότητα αυτού του Πολυθεάματος έγκειται ακριβώς στη δυναμική του Θεάτρου Σκιών, το οποίο (στην προκειμένη περίπτωση) διατηρεί μια απολύτως κυρίαρχη θέση απέναντι στους άλλους συναγωνιστές του (π.χ. στη μουσική, στο χορό και κυρίως στην προβολή του video). Σύμφωνα με την υπόθεση του έργου, και μετά από αρκετά κωμικά συμβάντα, ο Καραγκιόζης επιλέγεται από τον Πασά για να μεταβεί στην Αθήνα ως μέλος της Τούρκικης Ολυμπιακής Ομάδας του ακοντισμού για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και με την εντολή να βρει τον εκεί υπεύθυνο και να λάβει τις σχετικές οδηγίες για το τι ακριβώς πρέπει να κάνει. Φτάνοντας στην πόλη της Αθήνας, ο υπεύθυνος της Ελληνικής Ολυμπιακής Ομάδας 5
επιλέγει τον Καραγκιόζη (=Μαυρομάτη) λόγω του ονόματός του και κυρίως λόγω του μακριού χεριού του για να πετάξει το ακόντιο. Στο σημείο αυτό, και καθώς ο Καραγκιόζης πετάει μακριά το ακόντιο, σβήνουν τα φώτα του μπερντέ και σε μια διπλανή οθόνη με έναν προτζέκτορα οι θεατές βλέπουν ένα πραγματικό ακόντιο να συνεχίζει την πορεία του (σε μια κινηματογραφημένη σκηνή) και να πέφτει στο έδαφος σπάζοντας το ρεκόρ. Αμέσως μετά, ο προτζέκτορας παρουσιάζει πλάνα από το Ολυμπιακό Στάδιο και από πολλές οπτικές γωνίες με το κοινό να επευφημεί το νικητή με ελληνικές σημαίες και την ιαχή «Ελλάς-Ελλάς». Με το κλείσιμο του προτζέκτορα και το άναμμα των φώτων του μπερντέ, η παράσταση ολοκληρώνεται με τον τροπαιούχο Καραγκιόζη να αποχαιρετά τους θεατές. Πέρα όμως από την υπόθεση της ιστορίας, αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι η εναλλαγή ανάμεσα στο Θέατρο Σκιών και τα κινηματογραφικά πλάνα, η ενσωμάτωση του ενός θεάματος στο άλλο και πρωτίστως η κυρίαρχη θέση που κρατάει το θέαμα του Θεάτρου Σκιών απέναντι στις κλασικές συνοδευτικές τέχνες (χορός, μουσική κτλ.) και κυρίως απέναντι στην προβολή video. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια παράσταση Θεάτρου Σκιών που όμως ταυτόχρονα αποτελεί και μια μορφή πολυθεάματος, στην οποία το θέαμα του Καραγκιόζη διατηρεί την κατεξοχήν πρωταγωνιστική θέση ακόμα και με δυνατούς αντιπάλους της σύγχρονης τεχνολογίας όπως είναι ο προτζέκτορας και το βίντεο. Κάνοντας λοιπόν μια αναδρομή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του σύγχρονου ελληνικού σχολείου σε σχέση με την αξιοποίηση της τέχνης του Θεάτρου Σκιών, μπορούμε να αναφέρουμε τις εξής προτάσεις: α) Την παρουσίαση του πλούσιου ηρωικού δραματολογίου από το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών στις σχολικές εθνικές επετείους (κυρίως της 25ης Μαρτίου) με σκοπό τον κατάλληλα οργανωμένο εορτασμό τους. β) Την παρουσίαση των λαογραφικών έργων του Καραγκιόζη στις σχολικές θρησκευτικές γιορτές και των κωμωδιών του ξυπόλυτου ήρωα σε άλλες εορταστικές εκδηλώσεις (π.χ. στις Απόκριες) και γενικότερα κατά τη διάρκεια ολόκληρου του σχολικού έτους. γ) Την τακτική παρακολούθηση αυτών των παραστάσεων κατά την εξέλιξη ειδικών σχολικών πολιτιστικών προγραμμάτων και παράλληλα με πολλές ακόμα δραστηριότητες, μέσα από τις οποίες θα ενισχύεται η επαφή των παιδιών με την τέχνη του Καραγκιόζη (π.χ. επισκέψεις στα μουσεία του Θεάτρου Σκιών, συνεντεύξεις με καραγκιοζοπαίχτες κτλ.). δ) Την ενεργητική συμμετοχή των ίδιων των παιδιών σε διάφορα πολιτιστικά προγράμματα γύρω από το Θέατρο Σκιών, όπως είναι π.χ. η οργάνωση και η παρουσίαση μιας παράστασης που να διευκολύνει πάντα την καθολική συμμετοχή του συνόλου των μαθητών και των μαθητριών. Στην περίπτωση αυτή, ενδείκνυται η 6
παιδαγωγική-σχολική αξιοποίηση της Αποθέωσης παράλληλα με το ανέβασμα ενός έργου στον μπερντέ. ε) Την αξιοποίηση του Θεάτρου Σκιών σε σύγχρονα Πολυθεάματα τόσο μέσα στα πλαίσια της ισότιμης συνύπαρξής του με τις άλλες μορφές τέχνης όσο και μέσα στα πλαίσια μιας ιδιαίτερης συνεργασίας, κατά την οποία ο Καραγκιόζης θα μπορεί να κρατάει σταθερά τα πρωτεία και τον απόλυτο πρωταγωνιστικό ρόλο στο όλο Πολυθέαμα. ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αγραφιώτης Θωμάς, Το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών ως μέσο αγωγής των μαθητών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσηςχριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2008. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ ΤΟ 14ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΛΟΦΟΥ ΣΤΡΕΦΗ Για την μεγαλύτερη απήχηση και την αναβάθμιση του θεσμού άρχισε έγκαιρα η προετοιμασία του 14ου Φεστιβάλ Λόφου Στρέφη. Σε σύσκεψη που έγινε στις 2 Φλεβάρη στα γραφεία του Σωματείου μας μεταξύ του Προέδρου του αδελφού και συνδιοργανωτή Συλλόγου «Γειτονιά» και του Καλλιτεχνικού Συμβουλίου της «Εθνικής Σκηνής Θεάτρου Σκιών» γίνανε προτάσεις και προγραμματίστηκαν ενέργειες που πρέπει να γίνουν από κοινού και ανεξάρτητα με στόχο την βελτίωση του θεσμού. Στην ίδια συνεδρίαση του Κ.Σ. συζητήθηκε η προσπάθεια ανάληψης της διοργάνωσης του 10ου Φεστιβάλ Καραγκιόζη του Δήμου Νέας Σμύρνης με στόχο και εκεί την ποιοτική του αναβάθμιση, καθώς και η δημιουργία νέου θεσμού για βδομάδα ηρωικών έργων αφιέρωμα στην Εθνική επέτειο της 25ης Μάρτη, με αρχή την βδομάδα 22 26 Μάρτη φέτος στο θέατρο του Θανάση Σπυρόπουλου. Η προσπάθεια αυτή δυστυχώς δεν ευδοκίμησε για φέτος. 7
«Ο Καραγκιόζης ποιητής» Από τις 20/11/2009 βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα με τίτλο «ο Καραγκιόζης ποιητής». Είναι μια παραγωγή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Σερρών, σε συνεργασία με την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Σερρών. Την οργάνωση, την καθοδήγηση και τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Καραγκιοζοπαίχτης Θεοδόσης Βογιατζής. Το πρόγραμμα αφορά τρεις ομάδες: - 1η ομάδα, παιδιά της ΣΤ Δημοτικού του Πειραματικού Σχολείου Σερρών - 2η ομάδα, παιδιά του 3ου Γυμνασίου Σερρών και - 3η ομάδα, Εκπαιδευτικοί Α/Βάθμιας και Β/Βάθμιας εκπαίδευσης Σερρών. Θα γίνουν συνολικά 15 συναντήσεις των 2 διδακτικών ωρών για την κάθε ομάδα. Οι ομάδες θα διδαχθούν, ιστορία του Θεάτρου Σκιών, κατασκευή φιγούρας, κράτημα και κίνηση φιγούρας. Θα γράψουν ένα έργο η κάθε ομάδα και αφού γίνουν οι πρόβες θα παρουσιαστεί 29 και 30 Απριλίου 2010 στην αίθουσα "Αστέρια" στις Σέρρες, με τη συνοδεία ζωντανής παραδοσιακής μουσικής, που αποτελείται από μαθητές του Μουσικού Γυμνασίου Σερρών. ΓΡΑΨΤΕ ΜΑΣ Η εφημερίδα «ο Καραγκιόζης μας», για να συνεχίσει να βγαίνει κάθε μήνα περιμένει τις συνεργασίες σας. Στείλτε άρθρα, σκέψεις, έρευνες, μελέτες, ακόμα και ατάκες, σταυρόλεξα με e-mail στον Πρόεδρο Πάνο Καπετανίδη: panoskap@hotmail.com Ένας χρόνος χωρίς τη Σοφούλα Ένας χρόνος πέρασε από την ημέρα που έφυγε από κοντά μας η αγαπημένη μας Σοφούλα Θεοδωροπούλου. Σε εμάς τους καραγκιοζοπαίχτες φάνηκε στην Γενική Συνέλευση της 28ης Νοέμβρη 2009. Στα παιδιά της όμως και στους οικείους της λείπει κάθε μέρα. Σε όλους μας πάντως είναι ακόμα απίστευτο πώς ένας άνθρωπος σαν την Σοφούλα, ζωντανός, δραστήριος και μαχητικός, έφυγε τόσο άδικα. 8