ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΗΜΟΚΡΑΣΙΑ Δζληθφλ θαη Καπνδηζηξηαθφλ Παλεπηζηήκηνλ Αζελψλ ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο Π.Σ.Γ.Δ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ

ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΗΜΟΚΡΑΣΙΑ Δζληθφλ θαη Καπνδηζηξηαθφλ Παλεπηζηήκηνλ Αζελψλ ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο Π.Σ.Γ.Δ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ Μεηαπηπρηαθφ: Δηδηθήο Αγσγήο- Λνγνζεξαπείαο Καηεχζπλζε: Δηδηθή Αγσγή ΓΙΠΛΧΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: «ηξεο εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζρεηηθά κε ηελ έληαμε καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο Όλνκα Φνηηήηξηαο: Πεξγαληή Διέλε (Α.Μ 213142) (elenaki111@hotmail.com) Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Αιέμαλδξνο ηακάηηνο Αλησλίνπ ΑΠΡΙΛΙΟ 2017

Δπραξηζηίεο Θα ήζεια λα εθθξάζσ ηελ επγλσκνζχλε κνπ γηα ηελ δηεθπεξαίσζε απηήο ηεο εξγαζίαο- έξεπλαο ζε θάπνηνπο αλζξψπνπο πνπ πξνζέθεξαλ ην ρξφλν ηνπο, ηε βνήζεηά ηνπο θαη ηελ ππνκνλή ηνπο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο. Έηζη ινηπφλ επραξηζηψ απφ ηελ θαξδηά κνπ ηνλ θαζεγεηή κνπ θ. Αλησλίνπ Α.-. γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά θαη ηελ εκπεηξία ηνπ πάλσ ζην ζέκα ηεο Δηδηθήο Αγσγήο πνπ δηαπξαγκαηεχηεθε ε παξνχζα εξγαζία, γηα ηε δηαξθή θαζνδήγεζε ηνπ θαη ηελ άκεζε αληαπφθξηζή ηνπ ζε ηπρφλ δπζθνιίεο θαη απνξίεο πνπ είρα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο ηεο. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ άληξα κνπ θαη ηε κεηέξα κνπ γηα ηελ ππνκνλή ηνπο θαη ηε θξνληίδα πνπ πξνζέθεξαλ ζην λενγέλλεην παηδί κνπ θαζψο κε ηε βνήζεηά ηνπο κνπ έδσζαλ ην ρξφλν λα αζρνιεζψ ζε βάζνο κε ηελ έξεπλα θαη ηελ εξγαζία. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο Πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο γηα ην ρξφλν ηνπο θαηά ηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζπκβάιινληαο έηζη ζε κηα αθφκα έξεπλα πνπ εχρνκαη λα θαλεί ρξήζηκε ζε εθείλνπο θαη ζε φινπο φζνπο κειεηνχλ ηα ζέκαηα Δηδηθήο Αγσγήο. 2

Πεξίιεςε Η παξνχζα εξγαζία είλαη κηα κειέηε ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο κε καζεηέο πνπ αληηκεησπίδνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Μεηά απφ κηα βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ησλ θπξηφηεξσλ ειιεληθψλ θαη δηεζλψλ εξεπλψλ γχξσ απφ ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, παξνπζηάδεηαη κηα εκπεηξηθή έξεπλα. θνπφο ηεο έξεπλαο είλαη ε απνηχπσζε ησλ επηπέδσλ επαγγεικαηηθνχ ζηξεο θαη εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ζηνπο Έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζηελ ηξέρνπζα ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Δπίζεο, ε δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ πξνθαινχλ ην ζηξεο θαη ησλ ηξφπσλ πνπ επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηελ αληηκεηψπηζε ζηξεζνγφλσλ θαηαζηάζεσλ. Η έξεπλα πεξηειάκβαλε 155 εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θπξίσο απφ ηελ Αηηηθή, νη νπνίνη ζπκπιήξσζαλ έλα δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην, φπνπ θαηέγξαςαλ ηηο απφςεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο είλαη φηη νη Έιιελεο εθπαηδεπηηθνί ζεκεηψλνπλ κέηξηα επίπεδα εξγαζηαθνχ ζηξεο θαη πςειά επίπεδα εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο. Οη παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ην ζηξεο είλαη θπξίσο ην πξφβιεκα ηεο αλεπάξθεηαο ησλ απνδνρψλ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο, ε δηαξθήο επζχλε ηελ νπνία ληψζνπλ γηα ηνπο καζεηέο ηνπο, ε αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε «δχζθνινπο» ραξαθηήξεο, ν κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε θαη ν γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο. Η ηθαλνπνίεζε ε νπνία απνιακβάλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί απφ ην επάγγεικά ηνπο, σο «δάζθαινπ» ή «δαζθάιαο» θαηαγξάθεηαη ζε πνιχ πςειφ βαζκφ, κε εμαίξεζε ην θνκκάηη πνπ αθνξά ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο. Οη ηαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα αληηκεησπίζνπλ ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο είλαη θπξίσο ελεξγεηηθέο, πνπ εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα -επζείαο δξάζεο - ελψ ζε πην πεξηνξηζκέλν βαζκφ ζηέθνληαη ζε ηερληθέο πνπ εζηηάδνπλ ζην ζπλαίζζεκα ή είλαη θαηαπξαυληηθέο. Η έξεπλα θαηέιεμε φηη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, νχηε κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία θαη δελ επεξεάδεηαη απφ ηνλ ρξφλν πνπ ρξεηάδνληαη γηα πξνεηνηκαζία θαη δηνξζψζεηο εξγαζηψλ. Σα επίπεδα ζηξεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ζέζε εξγαζίαο, ην θχιν θαη ηελ ειηθία. Λέμεηο θιεηδηά: ζηξεο εθπαηδεπηηθψλ, εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. 3

Abstract This piece of work is a study of occupational stress of primary school teachers, who have students with learning difficulties. Following a Greek and international literature review dealing with teacher stress an empirical research was conducted by the means of a survey. The aim of the survey was the recording of Greek primary school teachers occupational stress and work satisfaction levels. Additional targets of the survey are the investigation of the factors that cause stress and coping methods deployed by the teachers. The survey sample was 155 primary school teachers, mainly from Attica, Greece, who provided their opinions and experience on a structured questionnaire. The survey conclusions are that Greek primary school teachers demonstrate medium levels of occupational stress and high levels of work satisfaction. The factors affecting stress levels are mainly financial problems resulting from inadequacy of their salary to cover their needs, the continuous responsibility for their students, coping with students with difficult behavior, big classes and the overall workload. Work satisfaction it tracked at high levels and comes mainly from the nature of their work as teachers, since it is in line with their way of thinking, but it is presented deteriorated with regard to the work conditions. Coping methods include mainly problem-focused and direct action tactics and less emotion-focused or palliative ones. One of the conclusions of the survey has been that work stress is not significantly correlated to work satisfaction, neither nor with their intention to leave the profession, or with the extra work they undertake for preparation and homework corrections. Stress levels are related to work position, gender and age. Key-words: teachers stress, work satisfaction, primary education. 4

Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ Πεξίιεςε... 3 Abstract... 4 Δηζαγσγή... 8 Κεθάιαην 1. Θεσξεηηθφ πιαίζην... 10 1.1 Οξηζκφο ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ... 10 1.2 Δξγαιεία κέηξεζεο ζηξεο... 11 1.3 Αίηηα πνπ δεκηνπξγνχλ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ... 12 1.4 Δπηπηψζεηο ηνπ ζηξεο... 17 1.5 Αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο... 18 Κεθάιαην 2. Βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε... 21 2.1 Έξεπλεο ζην δηεζλή ρψξν... 21 2.2 Έξεπλεο ζηελ Διιάδα... 34 2.3 Μεηα-αλαιχζεηο... 39 Κεθάιαην 3: Η έξεπλα... 43 3.1 Δξεπλεηηθφ ππφβαζξν... 43 3.2 θνπφο θαη ζηφρνη ηεο έξεπλαο... 44 3.3 Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο... 45 3.4 πνπδαηφηεηα θαη αλαγθαηφηεηα ηεο έξεπλαο-ζπκβνιή ζηελ θεθηεκέλε γλψζε... 45 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία έξεπλαο... 47 4.1 Δξεπλεηηθή πξνζέγγηζε... 47 4.2 Δξεπλεηηθή κέζνδνο... 48 4.3 Πιεζπζκφο θαη δείγκα... 49 4.4 Γεηγκαηνιεςία... 49 4.5 ρεδηαζκφο ηεο έξεπλαο... 51 4.6 Σν εξσηεκαηνιφγην... 52 4.7 Μέζνδνη ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο... 53 Κεθάιαην 5: ηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο... 55 5.1 Αλάιπζε αμηνπηζηίαο... 55 5.2 Πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο... 56 5.3 Πεξηγξαθηθή αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ... 59 5.4 Γηεξεχλεζε ππνζέζεσλ... 126 πδήηεζε... 137 πκπεξάζκαηα... 143 Βηβιηνγξαθία... 146 Παξάξηεκα Α-ηαηηζηηθνί πίλαθεο... 155 5

Καηάινγνο δηαγξακκάησλ ρήκα Γ1- Κπθιηθφ δηάγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή-φχιν.... 57 ρήκα Γ2- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή-οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε... 57 ρήκα Γ3- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Ηιηθίεο καζεηψλ... 59 ρήκα Α1- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε ρξφλνπ... 60 ρήκα Α2- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε δχζθνινπο ραξαθηήξεο... 61 ρήκα Α3- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Μεησκέλν ελδηαθέξνλ... 62 ρήκα Α4- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Υξφλνο γηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο... 63 ρήκα Α5- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Διιεηςε κέζσλ... 64 ρήκα Α6- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Πεηζαξρία - ζφξπβνο... 65 ρήκα Α7- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γξαθηθή δνπιεηά... 66 ρήκα Α8- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Μηθξή ακνηβή... 67 ρήκα Α9- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Ο κηζζφο δελ επαξθεί... 68 ρήκα Α10- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Πηζηή ηήξεζε πξνγξάκκαηνο... 69 ρήκα Α11- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Με αλαγλψξηζε πξνζθνξάο απφ γνλείο... 70 ρήκα Α12- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε εθηίκεζεο απφ θνηλσλία... 71 ρήκα Α13- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ δηεχζπλζε... 72 ρήκα Α14- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή χζηεκα πξναγσγήο... 73 ρήκα Α15- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Αθηέξσζε πξνζσπηθνχ ρξφλνπ... 74 ρήκα Α16- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγζίαο απφ γνλείο... 75 ρήκα Α17- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε αζθάιεηαο... 76 ρήκα Α18- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο... 77 ρήκα Α19- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Δλζσκάησζε νξηζκελσλ παηδηψλ... 78 ρήκα Α20- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο... 79 ρήκα Α21- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Βειηίσε επίδνζεο παηδηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο... 80 ρήκα Α22- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Διιεηπήο ζπλεξγαζία κε ζπλαδέιθνπο... 81 ρήκα Α23- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο... 82 ρήκα Α24- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν... 83 ρήκα Α25- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Πηέζεηο απφ γνλείο... 84 ρήκα Α26- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ θνηλσλία... 85 ρήκα Α27- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γηαδηθαζία αμηνιφγεζεο... 86 ρήκα Α28- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Αμηνιφγεζε απφ πξντζηακέλνπο... 87 6

ρήκα Α29- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ... 88 ρήκα Α30- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή-έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ... 89 ρήκα Α31- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γηαξθήο έιεγρνο... 90 ρήκα Α32- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ... 91 ρήκα Α33- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Πξνζθνξά θηλήηξσλ... 92 ρήκα Α34- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Βνήζεηα ζε καζεηέο... 93 ρήκα Α35- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Μεγάινο αξηζκφο καζεηψλ 94 ρήκα Α36- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Φφξηνο εξγαζίαο... 95 ρήκα Α37- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γηεπζέηεζε ζπγθξνχζεσλ.. 96 ρήκα Α38- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Αιιαγέο... 97 ρήκα Α39- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε επηθνηλσλίαο... 98 ρήκα Α40- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία... 99 ρήκα Α41- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γελ εθηηκάηαη ε αμία... 100 ρήκα Α42- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ έιεγρφ κνπ... 101 ρήκα Α43- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Υεηξηζκφο ιεπηψλ θαηαζηάζεσλ... 102 ρήκα Α44- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Λήςε απνθάζεσλ... 103 ρήκα Α45- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πγθξνχζεηο πξνζσπηθφηεηαο κε ζπλαδέιθνπο... 104 ρήκα Β1- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Κνληά ζηνλ ηξφπν ζθέςεο (δάζθαινο)... 107 ρήκα Β2- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πλζήθεο εξγαζίαο... 108 ρήκα Β3- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Ιθαλνπνηεκέλνο/ε... 109 ρήκα Β4- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή εκαληηθφ λα είκαη δάζθαινο/α... 110 ρήκα Β5- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Γελ ζα άιιαδα ηίπνηα ζηελ θαξηέξα... 111 ρήκα Γ1- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο Θξεζθείαο πξνζεπρήο θαη δηαινγηζκνχ... 114 ρήκα Γ2- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο ζπκβνπιψλ θαη βνήζεηαο... 115 ρήκα Γ3- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο: δνπιεηά & δξαζηεξηφηεηεο... 116 ρήκα Γ4- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο: άξλεζε φηη ζπκβαίλεη... 117 ρήκα Γ5- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο: αιθνφι ή θαξκάθσλ... 118 ρήκα Γ6- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα αξηζκεηηθψλ κέζσλ, γηα ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο 120 ρήκα Γ7- Καηαλνκή απαληήζεσλ, γηα ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο... 121 ρήκα Γ4- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα ζρ. ζπρλνηήησλ γηα: ζπλέρηζε ηνπ επαγγέικαηνο... 122 ρήκα Γ5- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: αχμεζε θαπλίζκαηνο... 123 ρήκα Γ6- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: ρξήζε αιθνφι θαη θαξκάθσλ... 124 ρήκα Γ7- πγθξηηηθφ Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ: κε πνηνλ ζπδεηνχλ... 125 7

Δηζαγσγή Σν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ κπνξεί λα θαηαζηεί πνιχ ζηξεζνγφλν γηα ηνπο εξγαδφκελνπο, ζε κηα ζεηξά απφ επαγγέικαηα. ηελ εξεπλεηηθή θνηλφηεηα, ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο είλαη έλα πνιπζπδεηεκέλν ζέκα, ην νπνίν έρεη ππάξμεη ην αληηθείκελν γηα πνιπάξηζκεο έξεπλεο. Δηδηθά, γχξσ απφ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε έξεπλα μεθηλάεη πξηλ αξθεηέο δεθαεηίεο, (Folkman & Lazarus, 1980. Kyriacou, 1987. Kyriacou & Sutcliffe, 1978a. Lazarus, 1966), θαηαγξάθνληαο κηα ζεηξά απφ αίηηα γηα ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη αλαιχνληαο ηηο ζπλέπεηέο ηνπ. Οη εθπαηδεπηηθνί, ζπρλά αληηκεησπίδνπλ ςπρνινγηθά θαη ζσκαηηθά πξνβιήκαηα, φπσο θαη πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο, ζαλ απνηέιεζκα απηνχ ηνπ ζηξεζνγφλνπ πεξηβάιινληνο ζηελ εξγαζία (Evans, 2003. Kyriacou, 1987, 2001). Δπηπξφζζεηα, ζε απηά ηα πξνβιήκαηα, ην ζηξεο πνπ βηψλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί έρεη επηπηψζεηο ηφζν ζηελ εξγαζία ηνπο θαη ζηελ απφδνζή ηνπο, φζν θαη ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο καζεηέο ηνπο (Kokkinos, Panayiotou, & Davazoglou, 2005α. Skaalvik & Skaalvik, 2010). Δληνλφηεξεο είλαη νη επηπηψζεηο ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ληψζνπλ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε θαη πνιιέο θνξέο εγθαηαιείπνπλ ην επάγγεικα ή παξακέλνπλ αιιά αιινηξηψλνληαη (Leiter & Maslach, 2004). Σα αίηηα πνπ πξνθαινχλ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη πνηθίια θαη ζρεηίδνληαη ηφζν κε ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, φζν θαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ εθάζηνηε εθπαηδεπηηθνχ, θαη ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ εηζπξάηηεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ (Blasé, 1986. Kyriacou & Sutcliffe, 1978a. Πιαηζίδνπ & Αγαιηψηεο, 2008). Μεηαμχ ησλ αηηίσλ γηα ηελ εκθάληζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο αλαθέξνληαη ε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ε έιιεηςε ελδηαθέξνληνο πξνο ην κάζεκα (Aloe, Shisler, Norris, Nickerson, & Rinker, 2014. Αλησλίνπ, Πνιπρξφλε, & Κνηξψλε, 2009. Boyle, Borg, Falzon, & Baglioni, 1995. Kyriacou, 2001. Tsouloupas, Carson, Matthews, Grawitch, & Barber, 2010). Άιιεο αηηίεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ησλ επηπέδσλ ηνπ ζηξεο είλαη ε ειιηπήο ζηήξημε πνπ ιακβάλνπλ απφ κέξνπο ηνπ ζρνιείνπ ή ηεο θνηλφηεηαο ή ην πψο νη εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη απηήλ ηελ ζηήξημε (Kyriacou, 2001. Pithers & Soden, 1998. Platt & Olson, 1990). Η εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο, αιιά θαη επεξεάδεηαη απφ απηά (Faragher, Cass, & Cooper, 2005. Harlow, 2008. Mondal, Shrestha, & Bhaila, 2011. Sari, 2004. Πιαηζίδνπ & Αγαιηψηεο, 2008). 8

Η παξνχζα εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζε ζρέζε κε ηελ έληαμε καζεηψλ κε καζεζηαθά πξνβιήκαηα. Η εξγαζία είλαη νξγαλσκέλε ζε πέληε θεθάιαηα. Σν πξψην θεθάιαην είλαη κηα ζεσξεηηθή αλάιπζε, ζέηνληαο ην πιαίζην θαη ηνπο νξηζκνχο γχξσ απφ ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηα αίηηα πνπ ην πξνθαινχλ, ηηο επηπηψζεηο ηνπ θαη ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπ. Σν δεχηεξν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο είλαη κηα ζπζηεκαηηθή βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε εξεπλψλ πνπ έρνπλ γίλεη ζηνλ Διιαδηθφ θαη δηεζλή ρψξν γχξσ απφ ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σν ηξίην θεθάιαην θάλεη αλαθνξά ζηελ έξεπλα πνπ δηεμάγεηαη ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο, νξίδεη ηνλ γεληθφ ζθνπφ θαη ηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο θαη ζέηεη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα. Σν ηέηαξην θεθάιαην πεξηγξάθεη ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο πνπ αθνινπζείηαη ζηελ παξνχζα εξγαζία γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ εκπεηξηθνχ κέξνπο, παξέρνληαο ζηνηρεία γχξσ απφ ηελ εξεπλεηηθή πξνζέγγηζε, ηε δεηγκαηνιεςία, ην κέζν ζπιινγήο θαη ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ. Σν πέκπην θεθάιαην παξαζέηεη ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ, αλαθνξηθά ηφζν κε ηελ πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε, φζν θαη κε ηελ επαγσγηθή θαη ηνλ έιεγρν ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ. Σέινο, παξαηίζεληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο, φπσο απηά πξνέθπςαλ απφ ηελ έξεπλα θαη ηελ εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ. 9

Κεθάιαην 1. Θεσξεηηθφ πιαίζην ε απηφ ην θεθάιαην, ζα νξηζηεί ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο εξγαζίαο, κέζα απφ ηελ κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο εξγαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξαθνχλ νη δηαζηάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ πξαγκαηεχεηαη. Σν κνληέιν πνπ ζα αθνινπζεζεί ζηνρεχεη λα αλαιχζεη ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πνπ πιαηζηψλεηαη απφ ηνπο άμνλεο (α) ηη είλαη θαη πσο νξίδεηαη ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, (β) ηηο κεζφδνπο θαη ηα εξγαιεία πνπ κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ζηε κέηξεζή ηνπ (γ) ηα αίηηα ην πξνθαινχλ (δ) ηηο επηπηψζεηο ηνπ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο καζεηέο θαη (ε) ηνπο ηξφπνπο πνπ επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα ην θαηαπνιεκήζνπλ. 1.1 Οξηζκφο ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηελ βηβιηνγξαθία, ν φξνο εξγαζηαθφ ζηξεο αλαθνξηθά κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, έρεη ρξεζηκνπνηεζεί εθηελψο θαη έρεη πεξηγξαθεί απφ πνηθίινπο νξηζκνχο. Ο Kyriacou (2001) νξίδεη ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο «ηελ εκπεηξία ελφο/κηαο εθπαηδεπηηθνχ δπζάξεζησλ, αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, φπσο ζπκφο, άγρνο, έληαζε, απνγνήηεπζε ή θαηάζιηςε, ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ θάπνηα πηπρή ηεο εξγαζίαο ηνπ/ηεο σο εθπαηδεπηηθνχ» (Kyriacou & Sutcliffe, 1978a. Kyriacou, 1987. Kyriacou, 2001). Σν εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηφ ζαλ έλα αξλεηηθφ ζπλαίζζεκα ην νπνίν ππξνδνηείηαη φηαλ ν εθπαηδεπηηθφο αληηιακβάλεηαη κηα απεηιή ε νπνία κπνξεί λα πιήμεη ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ ή ηελ επεκεξία ηνπ (Kyriacou, 2000). Άιινη εξεπλεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν γηα λα αλαθεξζνχλ ζηα επίπεδα πίεζεο πνπ δέρνληαη νη εθπαηδεπηηθνί θαη ηηο απαηηήζεηο πνπ ζπλεπάγεηαη ε εξγαζία ηνπο (Mearns & Cain, 2003. Murray-Harvey et al., 2000). Με απηήλ ηελ έλλνηα, ην ζηξεο πεξηγξάθεηαη σο ε ςπρνινγηθή δπζθνξία ή ε έληαζε ε νπνία είλαη απνηέιεζκα ηεο έθζεζεο ζε ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο, φηαλ ζε έλα άηνκν ηίζεληαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο ζην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ (Cullent, Link, Wolfe, & Frank, 1985). 10

Οη Folkman θαη Lazarus (1980), πεξηγξάθνπλ ην ζηξεο ζαλ ηελ αζπλέπεηα κεηαμχ ησλ απαηηήζεσλ πξνο έλαλ/κηα εθπαηδεπηηθφ θαη ηελ ηθαλφηεηά ηνπ/ηεο λα αληηκεησπίζεη ηηο ελ ιφγσ απαηηήζεηο. Οη ίδηνη πεξηγξάθνπλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο ζαλ κηα ζρέζε κεηαμχ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ νπνία ην άηνκν αληηιακβάλεηαη λα μεπεξλάεη ηνπο πφξνπο πνπ δηαζέηεη θαη λα ζέηεη ηελ πγεία ηνπ ζε θίλδπλν (Lazarus & Folkman, 1984). Δπίζεο, ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πεξηγξάθεηαη θαη σο κηα εμειηθηηθή δηαδηθαζία ε νπνία μεθηλά απφ ηε θάζε ηεο δηδαζθαιίαο πξνο ζηνπο καζεηέο θαη θαηαιήγεη ζε ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε (Younghusband, 2000). Η Αλαγλσζηνπνχινπ (2010), δηαρσξίδεη ην ζηξεο ζε δπν κνξθέο. Δθείλε πνπ ην ζηξεο είλαη δπζιεηηνπξγηθφ θαη πξνθαιεί αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα, φπσο ζπκνχ θαη απνγνήηεπζεο (distress) θαη εθείλε ηνπ ην δεκηνπξγηθνχ ζηξεο, πνπ θηλεηνπνηεί ην άηνκν γηα λα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ ην θξαηά ζε εγξήγνξζε (eustress). Η καθξφρξνλε έθζεζε ζε ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο ζηελ εξγαζία ελδέρεηαη λα νδεγήζεη ζε εξγαζηαθή εμνπζέλσζε (Maslach & Jackson, 1986). Απηφο ν φξνο έρεη επηλνεζεί θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε, ηελ απνπξνζσπνπνίεζε θαη ην κεησκέλν αίζζεκα επίηεπμεο. Απνηειεί έλα απνηέιεζκα ηνπ καθξνρξφληνπ ππεξβνιηθνχ άγρνπο (Romano & Wahlstrom, 2000). Άιια, ιηγφηεξν έληνλα απνηειέζκαηα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο είλαη ςπρνινγηθέο θαη ςπρνζσκαηηθέο αληηδξάζεηο, φπσο δπζζπκία, πνλνθέθαινη, αλνξεμία, αυπλία (Chan, 2002). 1.2 Δξγαιεία κέηξεζεο ζηξεο Καηά θαηξνχο νη εξεπλεηέο έρνπλ θάλεη πξνζπάζεηεο λα πξνζδηνξίζνπλ δηάθνξα εξγαιεία πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξάςνπλ κε κεηξήζηκα κεγέζε ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. ε απηήλ ηελ θαηεχζπλζε, έρνπλ επξέσο ρξεζηκνπνηεζεί αξθεηά κέηξα, ηα νπνία είλαη ππνθεηκεληθά θαη ζηεξίδνληαη ζην πσο νη εθπαηδεπηηθνί απνηηκνχλ θαη απηνπξνζδηνξίδνπλ ηελ ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο θαηάζηαζε (Hiebert & Farber, 1984). Κάπνηα απφ ηα εξγαιεία έρνπλ ηε κνξθή κηαο κνλαδηθήο εξψηεζεο κε δπλαηφηεηα απάληεζεο ζε κηα πξνθαζνξηζκέλε θιίκαθα, ή κπνξεί λα έρνπλ ηε κνξθή δείθηε πνπ βαζίδεηαη ζε πνιιαπιά ζηνηρεία, ή αθφκα ζηε δεκηνπξγία ελφο ζθνξ απνηεινχκελνπ απφ πεξηζζφηεξεο πεγέο ζηξεο (Kyriacou, 1987). ηελ βηβιηνγξαθία βξίζθνπκε 11

παξαδείγκαηα επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελσλ εξγαιείσλ κέηξεζεο ηνπο ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πνπ ζπλνςίδνληαη ζηα αθφινπζα: Η εξψηεζε απφ ηνπο Kyriacou θαη Sutcliffe (1978β) «Γεληθά, πφζν ζηξεζνγφλν βξίζθεηε ην λα είζηε δάζθαινο;» ε νπνία κεηξάεη ζε κηα θιίκαθα πέληε επηπέδσλ, απφ ην 0-θαζφινπ ζηξεζνγφλν έσο ην 4-εμαηξεηηθά ζηξεζνγφλν, ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Έλα εξγαιείν πνπ νξίδεηαη απφ 22 ζηνηρεία είλαη ε Κιίκαθα Δπαγγεικαηηθήο Δμνπζέλσζεο (Maslach Burnout Inventory - MBI). Η MBI εκπεξηέρεη ηξεηο δηαζηάζεηο/ ππν-θιίκαθεο, απηήλ ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο, ηελ ππν-θιίκαθα ηεο απνπξνζσπνπνίεζεο θαη ηελ ππν-θιίκαθα ηεο πξνζσπηθήο επίηεπμεο (Maslach & Jackson, 1981). Έλα αθφκα εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη ε θιίκαθα TESI - Teacher Event Stress Inventory (Pratt, 1978), ε νπνία βαζίδεηαη ζε 46 πεγέο ζηξεο. χκθσλα κε ηνλ Kyriacou (1987), παξφιν πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί θαη άιιεο κέζνδνη, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηε θπζηνινγία θαη ηε κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο, απηέο δελ κπνξνχλ απνηειέζνπλ έλα αλακθηζβήηεηα αληηθεηκεληθφ κέηξν γηα ην ζηξεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ελ κέξεη ιφγσ κε κεηξήζηκσλ ηδηαηηεξνηήησλ, ή ζπλχπαξμεο κε άιινπο παξάγνληεο (Kyriacou, 1987). Ο ίδηνο επίζεο ηζρπξίδεηαη φηη παξφιν πνπ φινη νη ηχπνη κέηξεζεο έρνπλ ηα πιενλεθηήκαηά ηνπο θαη ηα αδχλαηα ζεκεία ηνπο, ηα κέηξα απηφ-αλαθνξάο έρνπλ απνδεηρηεί σο ηα πην ρξήζηκα. 1.3 Αίηηα πνπ δεκηνπξγνχλ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ Μηα θνκβηθή κειέηε γχξσ απφ ηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη απηή ησλ Kyriacou θαη Sutcliffe (1978a), νη νπνίνη αλέπηπμαλ έλα κνληέιν βαζηζκέλν ζηελ πξνγελέζηεξε γλσζηηθή εθηίκεζε ηνπ ζηξεο απφ ηνλ Lazarus (1966). χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, νη ελδερφκελνη ζηξεζνγφλνη παξάγνληεο εκθαλίδνληαη ζαλ πξφδξνκνη ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Οη εθηηκήζεηο ησλ δπζθνιηψλ θαζψο θαη νη κεραληζκνί αληηκεηψπηζεο απφ πιεπξάο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ιεηηνπξγνχλ σο παξάγνληεο πνπ κεηξηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ησλ ελδερνκέλσλ ζηξεζνγφλσλ παξαγφλησλ. Οη παξάγνληεο απηνί ηαμηλνκνχληαη σο θπζηθνί (φπσο γηα παξάδεηγκα, πνιππιεζή ηκήκαηα) ή ςπρνινγηθνί (φπσο είλαη νη δχζθνιεο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο αλάκεζα κε ηνπο καζεηέο ή ηνπο γνλείο). Η εκθάληζε ηνπ ζηξεο ιακβάλεη ρψξα φηαλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ παξαγφλησλ επηζηξαηεχνληαη αθαηάιιεινη ή αλεπαξθείο κεραληζκνί αληηκεηψπηζεο. χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, ην ζηξεο αληηκεησπίδεηαη θπξίσο σο αξλεηηθφ απνηέιεζκα κηαο ζεηξάο παξαγφλησλ θαη ζπλδέεηαη κε κηα ζεηξά απφ πξνβιήκαηα ςπρνινγίαο, 12

θπζηνινγίαο θαη ζπκπεξηθνξάο, θαη ζπλδέεηαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηηο πεπνηζήζεηο θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εθάζηνηε εθπαηδεπηηθνχ (Kyriacou & Sutcliffe, 1978a). Σν επάγγεικα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηνλ εθζέηεη ζε κηα επξεία γθάκα απφ θαηαζηάζεηο θαη παξάγνληεο, νη νπνίνη ελδέρεηαη λα ηνπ δεκηνπξγήζνπλ ζηξεο. χκθσλα κε αλαθνξέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, απηνί νη παξάγνληεο πεξηιακβάλνπλ κεγάιν θφξην εξγαζίαο, ππεξθφξησζε ηνπ ξφινπ ηνπο, δπζθνιίεο ησλ καζεηψλ, έιιεηςε ππνζηήξημεο απφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ θαη απφ ηνπο γνλείο, αδχλακεο ζρέζεηο κε ηνπο ζπλαδέιθνπο, αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ ηνπο (Kyriacou, 2001). Δπίζεο, σο ζηξεζνγφλεο αλαθέξνληαη θαηαζηάζεηο θαηά ηηο νπνίεο νη ζπλζήθεο ζηελ εξγαζία γίλνληαη πνιχ απαηηεηηθέο ή φηαλ ππάξρεη πίεζε ρξφλνπ (Blasé, 1986). Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηίδνληαη κε ην κηζζφ ηνπο, κε ηηο επθαηξίεο πνπ έρνπλ γηα πξναγσγή, ην κέγεζνο ηεο ηάμεο ηνπο, ε δηνίθεζε ηνπ ζρνιείνπ, ηα κέζα θαη ε ππνδνκή πνπ ππάξρνπλ ζην ζρνιείν, αιιά θαη νη γεληθφηεξεο θεληξηθέο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο. Οη εξγαζίεο πνπ θαινχληαη λα δηεθπεξαηψζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί εθηείλνληαη πνιιέο θνξέο (ηηο πεξηζζφηεξεο) εθηφο ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπο σξαξίνπ θαη πεξηιακβάλνπλ πξνεηνηκαζία γηα ηα επφκελα καζήκαηα, αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ, δηφξζσζε εξγαζηψλ θαη άιιεο νξγαλσηηθέο εξγαζίεο, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί αθφκα πεξηζζφηεξε έληαζε θαη πίεζε, πνπ ηειηθά πνιιέο θνξέο θαηαιήγεη ζε ζηξεο. Η Blasé (1986) παξνπζηάδεη κηα ηαμηλφκεζε ησλ αηηίσλ πνπ δεκηνπξγνχλ ζηξεο ζε πξψηεο θαη δεπηέξαο ηάμεσο: Σα αίηηα πνπ θαηαηάζζνληαη ζηελ πξψηε ηάμε ζρεηίδνληαη απ επζείαο κε ηελ πξνζπάζεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ αδηαθνξία ή θαη ηελ απάζεηα ηνπ καζεηή, ηηο ηπρφλ δηαηαξαρέο ηνπ καζεηή, ηελ πεηζαξρία, ηελ ειιεηκκαηηθή πξνζνρή, ηηο πνιππιεζείο ηάμεηο, ηε γξαθηθή εξγαζία, ηελ εξγαζία πξνεηνηκαζίαο ηνπ καζήκαηνο, ηνπο ζπλαδέιθνπο, ηνπο πξντζηάκελνπο πνπ ελδερνκέλσο λα παξεκπνδίδνπλ ηελ εξγαζία ηνπ, ηελ έιιεηςε απνηειεζκαηηθήο δηνίθεζεο ηνπ ζρνιείνπ, θαη ηελ έιιεηςε ζηήξημεο απφ ηνπο γνλείο (Blasé, 1986). Οη παξάγνληεο ηεο δεχηεξεο ηάμεο, είλαη εθείλνη πνπ δελ ζρεηίδνληαη απ επζείαο κε ηελ πξνζπάζεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη πεξηιακβάλνπλ ζέκαηα φπσο ρακειέο ακνηβέο, απψιεηα ησλ θηλήηξσλ θαη ηνπ ελζνπζηαζκνχ, ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε, αλία (Blasé, 1986). Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεηψζνπκε φηη ηα αίηηα ηνπ ζηξεο πνπ ελδέρεηαη λα έρεη βηψζεη ν θάζε εθπαηδεπηηθφο είλαη κνλαδηθά γηα απηφλ θαη είλαη ην απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ ζπλζεθψλ πνπ βηψλεη θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ σο άηνκν, ησλ αμηψλ ηνπ θαη ησλ 13

ηθαλνηήησλ ηνπ (Kyriacou, 2001). Έλαο δηαθνξνπνηεηηθφο παξάγνληαο είλαη ε ρψξα, αθνχ νη δηαθνξεηηθέο ρψξεο κε δηαθνξεηηθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα απνηεινχλ έλα δηαθνξεηηθφ πεξηβάιινλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ελζσκαηψλεη πνιηηηθέο ηνπ ζπζηήκαηνο, αιιά θαη αμίεο ηεο θνηλσλίαο (Kyriacou, 2001). ηε βηβιηνγξαθία ζπλαληψληαη γεληθνί παξάγνληεο νη νπνίνη νκαδνπνηνχλ ηα αίηηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ: Πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά καζεηψλ Η άζρεκε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ε έιιεηςε ελδηαθέξνληνο απφ κέξνπο ηνπο γηα ην κάζεκα είλαη ζεκαληηθνί ζηξεζνγφλνη παξάγνληεο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο (Αλησλίνπ θαη ζπλ., 2009. Kyriacou, 2001.). Παξαγνληηθέο αλαιχζεηο πνπ έρνπλ γίλεη έρνπλ αλαδείμεη ηελ θαθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζαλ έλαλ πξνβιεπηηθφ παξάγνληα γηα ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Boyle et al., 1995), ή θαη θαηάζιηςεο (Ferguson, Frost, & Hall, 2012). ε λεφηεξεο κειέηεο αλαθέξεηαη επίζεο φηη ε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ απμάλεη ηνλ φγθν εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαη σο εθ ηνχηνπ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηνπ ζηξεο (Friedman-Krauss, Raver, Neuspiel, & Kinsel, 2014). ε έξεπλα ησλ Aloe et. al. (2014) θαηαγξάθεηαη φηη ε θαθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά θαη κε ηνπο ηξεηο άμνλεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κε ηελ κεγαιχηεξε επίδξαζε λα ζεκεηψλεηαη κεηαμχ ηεο θαθήο ζπκπεξηθνξάο καζεηψλ θαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο εθπαηδεπηηθψλ. ε απηφ ην ζεκείν, ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππ φςηλ φηη ε πξνζσπηθή άπνςε ηνπ θάζε εθπαηδεπηηθνχ γηα ην πψο αληηιακβάλεηαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ παίδεη έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηελ θαιή ςπρνινγηθή θαηάζηαζε θαη ηα επίπεδα ζηξεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ (Greene, Abidin, & Kmetz, 1997). Γηα παξάδεηγκα, ε ζπκπεξηθνξά ελφο καζεηή κπνξεί λα θξηζεί απφ έλαλ δάζθαιν πεξηζζφηεξν πξνβιεκαηηθή απφ φηη κπνξεί λα θξηζεί απφ θάπνηνλ άιινλ θαη απηφ λα επεξεάζεη ηφζν ηελ ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ δαζθάινπ, θαη ηελ πξνζαξκνγή ηνπ καζεηή, φζν θαη ηε κεηαμχ ηνπο ζρέζε (Schonfeld, 1992). ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ κπνξνχλ λα έρνπλ επίδξαζε ζηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο θαη λα ηνπο ζηέςνπλ ζε κηα θξηηηθή ζηάζε απέλαληη ζηηο δηδαθηηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο (Lambert, McCarthy, Donnell, & Wang, 2009). 14

Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο καζεηψλ Η πξφνδνο ησλ καζεηψλ θαη ηα επηηεχγκαηά ηνπο είλαη ζεκαληηθά ζπζρεηηζκέλα κε ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Lazarus, 1966). Όηαλ νη καζεηέο ζέηνπλ πξνθιήζεηο θαη δπζθνιίεο ζην έξγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηέηνηεο πνπ είλαη δχζθνιν λα δηεπζεηήζνπλ, ηφηε ην απνηέιεζκα είλαη λα δεκηνπξγείηαη κηα ζηξεζνγφλνο θαηάζηαζε ζηνλ εθπαηδεπηηθφ. Δπίζεο, έλαο καζεηήο πνπ έρεη δχζθνιε ζπκπεξηθνξά, ή παξνπζηάδεη ηελ αλάγθε γηα πεξηζζφηεξε γλσζηηθή ή ζπλαηζζεκαηηθή θξνληίδα (φπσο είλαη νη καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο), ρξεηάδεηαη πεξηζζφηεξν ρξφλν απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, θάηη πνπ ελδέρεηαη λα απμήζεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο (Lhospital & Gregory, 2009). Δπηπιένλ, ε απνγνήηεπζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ε αίζζεζε ηεο αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο ζην λα αζρνιείηαη κε ηηο δπζθνιίεο ησλ καζεηψλ κπνξεί κε ηνλ θαηξφ λα απμήζεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. Γηα παξάδεηγκα κηα έξεπλα πνπ έγηλε ζρεηηθά κε ηηο πεγέο άγρνπο θαη επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο εθπαηδεπηηθψλ ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ζηελ Διιάδα έδεημε φηη νη Έιιελεο δάζθαινη εηδηθήο αγσγήο είραλ απφ κέηξηα έσο πςειά επίπεδα ζηξεο κε θχξηα πεγή ηελ πεξηνξηζκέλε πξφνδν πνπ θάπνηα απφ ηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο ζεκεηψλνπλ θαζψο επίζεο θαη ην ρακειφ ελδηαθέξνλ πνπ παξνπζηάδνπλ γηα ην πξφγξακκα ζπνπδψλ. (Antoniou, Polychroni, & Walters, 2000). Διιηπήο θνηλσληθή ζηήξημε Δπηπξφζζεηα ζηελ πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ ηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο, ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ (Kyriacou, 2001). Η αληίιεςε απφ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ φηη δελ ιακβάλεη ηε ζηήξημε ηνπ θνηλσληθνχ πεξίγπξνπ ιεηηνπξγεί σο έλαο παξάγνληαο δεκηνπξγίαο ζηξεο (Pithers & Soden, 1998. Platt & Olson, 1990). Αληηζέησο, φηαλ ε αληίιεςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηείλεη λα είλαη φηη ε θνηλφηεηα ηνπ πξνζθέξεη ζηήξημε θαη ν ίδηνο ληψζεη φηη ππάξρεη ζπλεξγαηηθφηεηα θαη αιιεινυπνζηήξημε κεηαμχ ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ ζρνιείνπ ζε πςειφ βαζκφ, ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο κπνξνχλ λα ειαηησζνχλ (Greenglass et al., 1997). 15

Δξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε Η ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία είλαη έλαο φξνο πνπ ζπλαληάηαη ζηελ έξεπλα, σο νη ζεηηθέο ή νη αξλεηηθέο θξίζεηο πνπ θάλνπλ νη άλζξσπνη γηα ην επάγγεικά ηνπο. (Weiss, 2002). Έλαο νξηζκφο (Locke, 1976) γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε είλαη φηη απηή είλαη κηα επράξηζηε ή ζεηηθή ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ (ζεηηθή) αμηνιφγεζε ηεο εξγαζίαο ελφο αηφκνπ. Η επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα νξηζηεί σο ε ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ εξγαζία ηνπ ή θαη ζηνλ δηδαθηηθφ ηνπ ξφιν (Skaalvik & Skaalvik, 2010. Zembylas & Papanastasiou, 2004). Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ έρνπλ αληίθηππν ζηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε. Αξθεηέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ε ηθαλνπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απφ ηελ εξγαζία ηνπ ζπζρεηίδεηαη κε ηα επίπεδα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο πνπ βηψλεη. Καηά κέζν φξν, νη εξγαδφκελνη κε ρακειή ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ηνπο είλαη πην πηζαλφλ λα βηψλνπλ εξγαζηαθή εμνπζέλσζε, ζηξεο θαη θαηάζιηςε (Faragher et al., 2005). εκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε έρνπλ νη ηχπνη ηνπ ζηξεο πνπ αλαθέξνληαη ζην ξφιν θαη ζην αληηθείκελν ή ηα θαζήθνληα (role stress-task stress) (Harlow, 2008). Αληηζέησο, ζρεηηθά θαιά επίπεδα ηθαλνπνίεζεο εκθαλίδνληαη κε ρακειά επίπεδα εμνπζέλσζεο (Πιαηζίδνπ & Αγαιηψηεο, 2008). Η ζρέζε κεηαμχ εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο θαη εξγαζηαθνχ ζηξεο κπνξεί λα είλαη αξθεηά πεξίπινθε. Κάπνηνη εξεπλεηέο έρνπλ θαηαγξάςεη ζε δείγκαηα εθπαηδεπηηθψλ πςειφ εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ζπγρξφλσο κεγάιε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε (Borg & Falzon, 1989. Skaalvik & Skaalvik, 2015). ρνιηθφ πεξηβάιινλ Οη παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζρνιηθνχ πεξηβάιινλ είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε, θαη επεξεάδνπλ ηα επίπεδα ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. εκαληηθά είλαη ηα ζέκαηα δηάθξηζεο θαη απνζαθήληζεο ξφισλ κέζα ζην ζρνιείν φπσο θαη ζρεδηαζκνχ θαη δηακνηξαζκνχ ηεο εξγαζίαο (Brunsting, Sreckovic, & Lane, 2014). Δπίζεο, ζέκαηα εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο φπσο επίπεδν κηζζψλ, επθαηξίεο γηα αλάπηπμε ζηελ θαξηέξα, ζρνιηθή δνκή θαη δηαηηζέκελνη πφξνη είλαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηα επίπεδα ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Oldham & Kulik, 1983 νπ. αλ. ζην Sari 2004). Η εγεζία ηνπ ζρνιείνπ θαη ην θαηά πφζν ππνζηεξίδεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο (McCarthy et al., 2010), νη ζρέζεηο κε ηνπο γνλείο 16

ησλ καζεηψλ, ε γεληθφηεξε αηκφζθαηξα ζην ζρνιείν θαη ε απηνλνκία ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη κεξηθνί αθφκα παξάγνληεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ επεξεάδνπλ ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο (Perie & Baker, 1997. Skaalvik & Skaalvik, 2010). 1.4 Δπηπηψζεηο ηνπ ζηξεο Η έθζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο, έρεη ζαλ απνηέιεζκα κηα ζεηξά απφ πξνβιήκαηα πνπ κπνξεί λα είλαη ζσκαηηθά, ςπρνινγηθά ή θνηλσληθά, κε ηελ έλλνηα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ πξνο ην θνηλσληθφ ζχλνιν (Evans, 2003. Kyriacou, 1987, 2001). Σα ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα πνπ εκθαλίδνληαη ιφγσ παξαηεηακέλνπ ζηξεο θαη επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο αθνξνχλ αυπλίεο θαη άιιεο δηαηαξαρέο χπλνπ, πνλνθεθάινπο, ζηνκαρηθέο ελνριήζεηο, αίζζεκα θνχξαζεο, ζεμνπαιηθή δπζιεηηνπξγία, δηαηαξαρέο πξφζιεςεο ηξνθήο, ππεξέληαζε θαη άιιεο (Unger, 1980 νπ. αλ. ζην Γαβξάδνο 2015). Οη ςπρνινγηθέο επηπηψζεηο εθδειψλνληαη κε κεησκέλε απηνεθηίκεζε, άγρνο, ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε θαη θαηάζιηςε (Γαβξάδνο, 2015. Steinhardt et. al., 2011). Οη επηπηψζεηο ζηελ ζπκπεξηθνξά επεξεάδνπλ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, απνπζίεο απφ ηελ εξγαζία, ή ζπλδένληαη κε ηε ρξήζε αιθνφι ή θαξκάθσλ. αλ απφξξνηα απηψλ ησλ επηπηψζεσλ, επεξεάδεηαη ε απνδνηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη νη ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο καζεηέο, θαη νη εθπαηδεπηηθνί βηψλνπλ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε κε απνηέιεζκα λα ζέινπλ λα παξαηηεζνχλ (Kokkinos et al., 2005α. Skaalvik & Skaalvik, 2010). Σν παξαηεηακέλν ζηξεο ελδέρεηαη λα έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηε ζπγθέληξσζε, λα κεηψζεη ηε κλήκε θαη ηα αληαλαθιαζηηθά ηνπ αηφκνπ, κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ησλ ιαζψλ θαη ηπρφλ αηπρεκάησλ (Reason, 1998). Πέξα απφ ηηο επηπηψζεηο πνπ έρεη ην εξγαζηαθφ ζηξεο ζηνπο ίδηνπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηελ εξγαζία ηνπο, απηέο πνιιέο θνξέο επεθηείλνληαη θαη ζηνπο καζεηέο ηνπο θαη εθδειψλνληαη κε κείσζε ζηελ απφδνζή ηνπο (Παππά, 2006). 17

1.5 Αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο Η αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο έρεη αλαγλσξηζηεί σο έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ κεηξηάδεη ηε ζρέζε κεηαμχ αληηιακβαλφκελνπ ζηξεο θαη ησλ ζρεηηδφκελσλ κε απηφ πξνβιεκάησλ ζηελ πγεία, ηελ ςπρνινγία θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο (Lazarus & Folkman, 1984). ηε βηβιηνγξαθία αλαθέξνληαη πνηθίιεο κέζνδνη θαη νη ηερληθέο ηηο νπνίεο επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα αληηκεησπίζνπλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη νη νπνίεο ηείλνπλ λα ηαμηλνκνχληαη ζε δπν θχξηεο θαηεγνξίεο: απηέο πνπ εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα (problem-focused) θαη απηέο πνπ εζηηάδνπλ ζην ζπλαίζζεκα (emotion-focused) (Lazarus, 1966. Lazarus & Folkman, 1984). Οη κέζνδνη αληηκεηψπηζεο ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο πνπ εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα ζρεηίδνληαη κε ελέξγεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ απνζθνπνχλ ζην λα αιιάμνπλ ηηο ζπλζήθεο πνπ νδεγνχλ ζην ζηξεο θαη πεξηιακβάλνπλ εχξεζε ιχζεσλ θαη πιεξνθνξηψλ γηα ην πξφβιεκα θαη αλάιεςε δξάζεο. Οη ζηξαηεγηθέο πνπ εζηηάδνπλ ζηα ζπλαηζζήκαηα πεξηιακβάλνπλ ζπκπεξηθνξέο πνπ ζθνπφ έρνπλ λα ξπζκίζνπλ ηελ ζπλαηζζεκαηηθή δπζθνξία θαη έληαζε θαη ζεκαηνδνηνχληαη απφ ηελ έιιεηςε άκεζεο εκπινθήο κε ηηο ζηξεζνγφλεο αηηίεο (Montgomery & Rupp, 2002). Σέηνηεο ζηξαηεγηθέο πεξηιακβάλνπλ απνζηαζηνπνίεζε, απνθπγή, πεξηζπαζκφ ζε άιια ζέκαηα θαη αλεχξεζε θνηλσληθήο ζηήξημεο. ε κηα παξφκνηα πξνζέγγηζε, νη ζηξαηεγηθέο θαηεγνξηνπνηνχληαη ζε επζείαο δξάζεο (direct-action) θαη ζε θαηαπξαυληηθέο (palliative) (Kyriacou, 2001). Οη πξψηεο, φπσο θαη νη problem-focused ζηξαηεγηθέο, έρνπλ ηελ ηάζε λα αληηκεησπίδνπλ ην ζηξεο κε ην λα εμεξεπλνχλ ηα αίηηα θαη ηελ πεγή ηνπ θαη λα αλαιακβάλνπλ επζείεο δξάζεηο αιιαγήο ηεο θαηάζηαζεο, κε δξάζεηο φπσο ηελ απφθηεζε λέσλ δεμηνηήησλ θαη απνηειεζκαηηθφηεξσλ ζπλεζεηψλ ζηελ εξγαζία θαη κε ηελ ζπδήηεζε κε ζπλαδέιθνπο. Οη θαηαπξαυληηθέο ζηξαηεγηθέο, φπσο θαη νη emotion-focused, επηθεληξψλνληαη ζην λα απαιχλνπλ ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ εμ αηηίαο ηνπ ζηξεο θαη πεξηιακβάλνπλ ηερληθέο αιιαγήο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν εθηηκάηαη ε θαηάζηαζε, ή θαη θπζηθέο - ζσκαηηθέο ηερληθέο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ απφθηεζε κηαο αίζζεζεο εξεκίαο. ε απηφ ην είδνο ηερληθψλ αλαθέξνληαη θαη πλεπκαηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φπσο είλαη ην «Πλεπκαηηθφ γλσζηηθφ θίιηξν» ε έθθξαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέζα απφ ηα πηζηεχσ ηνπο θαη ε ηερληθή ηεο «Πλεπκαηηθήο παξάδνζεο», ηεο ελαπφζεζεο δειαδή ηεο ιχζεο ηνπ πξνβιήκαηνο ζε κηα αλψηεξε δχλακε (Hartwick & Kang, 2013). 18

Έρνπλ επίζεο πξνηαζεί θαη ελαιιαθηηθέο ηαμηλνκήζεηο, φπσο απηέο πνπ δηαρσξίδνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ζθνπεχνπλ ζηελ απνθπγή ηνπ πξνβιήκαηνο (avoidance-focused), ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο νη εθπαηδεπηηθνί πηνζεηνχλ ζπκπεξηθνξέο πξνο απνθπγή ζηξεζνγφλσλ θαηαζηάζεσλ θαη ησλ ζπζρεηηζκέλσλ κε απηέο αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, θαη ζε ζηξαηεγηθέο πνπ δέρνληαη ηελ χπαξμε ηνπ πξνβιήκαηνο (acceptance-focused) θαη ησλ αηηηψλ ηνπ ζηξεο, θαζψο θαη ηελ έιιεηςε θαηάιιειεο κεζφδνπ γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ (Carver, Scheier, & Weintraub, 1989. Endler & Parker, 1994). εκαληηθφο είλαη ν ξφινο πνπ δηαδξακαηίδεη ε ππνζηήξημε πνπ κπνξεί λα δέρνληαη νη εθπαηδεπηηθνί θαη ε αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ζπλαδέιθνπο ή ζπλαθείο επαγγεικαηίεο ηε δηακφξθσζε ησλ επηπέδσλ ηνπ ζηξεο. Η θνηλσληθή ζηήξημε έρεη αλαγλσξηζηεί σο έλαο απφ ηνπο θχξηνπο παξάγνληεο πνπ κεηξηάδεη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Kyriacou, 2001). Οη Montgomery θαη Rupp (2005), ζε κηα κεηα-αλάιπζε ζηελ νπνία κειεηνχλ ηα αίηηα θαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ ζηξεο ησλ δαζθάισλ, αλαθέξνπλ φηη ε θνηλσληθή ζηήξημε ζπλδπαζκέλε κε ζηήξημε απφ ζπλαδέιθνπο κπνξεί λα παίμεη έλαλ αλαραηηηζηηθφ ξφιν πνπ ζα κεηξηάζεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο θαη ζπζηήλνπλ ζπκβνπιεπηηθή (mentoring) παξνρή ζηνπο δαζθάινπο. Ο Dunham (1983) ζην άξζξν ηνπ «αληηκεησπίδνληαο ην ζηξεο ζην ζρνιείν» πξνζδηνξίδεη ηέζζεξηο θαηεγνξίεο κεζφδσλ αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο, ηηο νπνίεο επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί. Σα πξνζσπηθά κέζα είλαη νη πην ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελεο ζηξαηεγηθέο θαη αλαθέξνληαη ζε κεζφδνπο κε ηηο νπνίεο νη εθπαηδεπηηθνί καζαίλνπλ λα «ζβήλνπλ ηηο κεραλέο» θαη λα ραιαξψλνπλ. Απηφ ην επηηπγράλνπλ κε ην λα αζρνινχληαη κε δηάθνξεο αζρνιίεο θαη ρφκπη. Άιιεο πξαθηηθέο πνπ εκπίπηνπλ ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία είλαη ην λα καζαίλνπλ λα ιέλε «φρη», ην λα θαηαγξάθνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα ζε έλα εκεξνιφγην, κε ην λα θξαηνχλ δηαθξηηά ηελ εξγαζία ζην ζρνιείν απφ ην ζπίηη. Σα δηαπξνζσπηθά κέζα, ηα νπνία αλαθέξνληαη ζε επηθνηλσλία θαη ζηήξημε απφ άιια άηνκα, φπσο είλαη ν νηθνγελεηαθφο πεξίγπξνο, νη θίινη, άηνκα άζρεηα κε ηελ εξγαζία αιιά θαη ζπλαδέιθνπο. Σα νξγαλσζηαθά κέζα ηα νπνία αλαθέξνληαη ζε επίβιεςε θαη ππνζηήξημε απφ ηνπο αλψηεξνπο ζηελ εξγαζία. Σέηνηα κέζα έρνπλ πεξηνξηζκέλεο αλαθνξέο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ζπλίζηαηαη θπξίσο ζε εθπαηδεπηηθά ζεκηλάξηα, φπνπ εθεί δίλεηαη ε επθαηξία ζπδήηεζεο ησλ πξνβιεκάησλ. ε θάπνηα ζεκηλάξηα ε εθπαίδεπζε ζε κεζφδνπο ραιάξσζεο θξίζεθε βνεζεηηθή απφ θάπνηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Η ηέηαξηε θαηεγνξία αλαθέξεηαη ζε κέζα ζρεηηθά κε ηελ θνηλφηεηα, φπσο νκαδηθά αζιήκαηα, ηα νπνία ζπληζηνχλ έλα κέζν πηνζέηεζεο ελφο ελαιιαθηηθνχ ηξφπνπ δσήο απφ απηφλ ηεο επαγγεικαηηθνχ ξφινπ. Δπηπιένλ, ε έξεπλα 19

ππνδεηθλχεη φηη ε αληίδξαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην ζηξεο κπνξεί λα θαηαηαγεί ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ζπκπεξηθνξάο, ζπλαηζζήκαηνο θαη ςπρνζσκαηηθφ (Dunham, 1983) 20

Κεθάιαην 2. Βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε Η βηβιηνγξαθία γχξσ απφ ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη εθηελήο, κε κηα ζεηξά εξεπλψλ λα έρνπλ εμεηάζεη πνιχπιεπξα ην δήηεκα. ην παξφλ θεθάιαην, γίλεηαη κηα ζπζηεκαηηθή βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε εκπεηξηθψλ εξεπλψλ πνπ έρνπλ γίλεη ζην δηεζλή ρψξν, αθνινπζεί κηα θαηαγξαθή εξεπλψλ κε αληηθείκελν ην ζηξεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα θαη ηέινο γίλεηαη αλαθνξά ζε δεπηεξνγελείο, ζπγθεληξσηηθέο κειέηεο πνπ έρνπλ θαηαγξάςεη απνηειέζκαηα ζρεηηθψλ εξγαζηψλ. 2.1. Έξεπλεο ζην δηεζλή ρψξν Η έξεπλα ησλ Kyriacou θαη Sutcliffe (1978b) έρεη γίλεη βάζε θαη αληηθείκελν γηα πνιιέο κεηαγελέζηεξεο, θαζφηη ήηαλ απφ ηηο πξψηεο έξεπλεο γχξσ απφ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Η έξεπλα έγηλε ζηελ Αγγιία κε 257 ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο. Καηέγξαςε φηη νη θχξηεο πεγέο ζηξεο είλαη ε θαθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ, νη άζρεκεο ζπλζήθεο εξγαζίαο, ε πίεζε ηνπ ρξφλνπ θαη ην ρακειφ ήζνο θαη θνπιηνχξα ηνπ ζρνιείνπ. Σα ζπρλφηεξα ζπκπηψκαηα πνπ ζεκαηνδνηνχζαλ ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ήηαλ εμνπζέλσζε θαη αίζζεκα απνγνήηεπζεο. ε κηα παξφκνηα νπηηθή, ν Kyriacou ζην άξζξν ηνπ «Teacher stress and burnout: an international review», (ην νπνίν απνηειεί κηα δηεζλή εξεπλεηηθή αλαζθφπεζε θαη έρεη απνηειέζεη κηα απφ ηηο βάζεηο γηα πεξεηαίξσ αλαιχζεηο θαη έξεπλεο), δηεξεπλά ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Kyriacou, 1987). Ο Kyriacou αλαθέξεη φηη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηίδεηαη κε ηελ έληαζε, ηε καηαίσζε θαη ην εξγαζηαθφ άγρνο, ην νπνίν πεγάδεη απφ ηηο πηπρέο ηεο εξγαζίαο σο εθπαηδεπηηθφο. Πξνηείλεη δπν ηχπνπο έξεπλαο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ζηξεο: ν πξψηνο λα αλαθέξεηαη θαη λα εζηηάδεη ζηηο δηνηθεηηθέο δηεξγαζίεο θαη πξαθηηθέο ζε έλα ζρνιείν, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί θαηά πφζν απηέο επεξεάδνπλ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ο δεχηεξνο ηχπνο πξνηείλεη λα εζηηάζεη ζηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ζηηο πξνζπάζεηέο ηνπ λα κεηψζεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο πνπ βηψλεη. 21

Παξφκνηα απνηειέζκαηα κε ηνπο Kyriacou θαη Sutcliffe (1978b) θαηέγξαςε κεηά απφ 17 ρξφληα, ε έξεπλα πνπ δηεμήγαγαλ ζηα λεζηά ηεο Μάιηαο θαη ηνπ Gozo νη Boyle et al. (1995). Σν αληηθείκελφ ηεο ήηαλ ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ε δέζκεπζε ζηελ θαξηέξα, θαη ζην δείγκα ζπκκεηείραλ 719 δάζθαινη πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο αλέδεημαλ ηέζζεξηο δηαζηάζεηο ηνπο ζηξεο ηηο νπνίεο νη εξεπλεηέο νλφκαζαλ: θαθή ζπκπεξηθνξά καζεηψλ, δπζθνιίεο ρξφλνπ, αλάγθεο επαγγεικαηηθήο αλαγλψξηζεο, θαη θησρέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Μηα ζπγθξηηηθή έξεπλα αλάκεζα ζε 332 εθπαηδεπηηθνχο απφ ηε θνηία θαη ηελ Απζηξαιία έγηλε απφ ηνπο Pithers θαη Soden (1998), κειεηψληαο ηα επίπεδα ζηξεο θαη έληαζεο πνπ βηψλνπλ ζηελ εξγαζία ηνπο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ππάξρνπλ αξθεηά ζεκεία ζχγθιηζεο αλάκεζα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ησλ δπν ρσξψλ ηα νπνία ππεξηεξνχλ ζε ζρέζε κε ηηο δηαθνξέο ηνπο. Καη ζηηο δπν ρψξεο δηαπηζηψζεθαλ κέηξηα επίπεδα ζηξεο θαη έληαζεο, φπσο επίζεο θαη ζηηο δπν ρψξεο ε ππέξκεηξε θφξησζε ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ βξέζεθε λα είλαη έλαο ηζρπξφο ζηξεζνγφλνο παξάγνληαο. O Troman (2000), κέζα απφ κηα πνηνηηθή έξεπλα θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα φηη νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαβξψλνληαη απφ ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο αιιά θαη απφ ηελ ζπλερή κείσζε ηεο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ κειψλ κηα θνηλσλίαο θαη απηφ έρεη αξλεηηθφ αληίθηππν ζην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ο Kyriacou (2001) πξνηείλεη θαηεπζχλζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα ζέηνληαο εξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ δηαθνξεηηθέο πηπρέο ηνπ ζέκαηνο ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Θεσξεί φηη αμίδεη λα δηεξεπλεζεί ν βαζκφο ζηνλ νπνίν θάπνηεο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο δεκηνπξγνχλ πεξηζζφηεξν ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, γηα πνην ιφγν κεξηθνί εθπαηδεπηηθνί θάλνπλ έλαλ ζεηηθφ απνινγηζκφ θαη θάπνηνη άιινη φρη, απνζαθήληζε ηνπ ηχπνπ ηνπ ζηξεο πνπ κπνξεί λα βαζίδεηαη είηε ζε απμεκέλεο απαηηήζεηο, είηε ζε αλεζπρία γηα ηελ απηφ-εηθφλα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, απνηίκεζε ζηξαηεγηθψλ ειάηησζεο ηνπ ζηξεο, θαη δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ηεο ζρέζεο καζεηή-δαζθάινπ ζην ζηξεο. ε κηα ηεο κειέηε ε Sari (2004), δηεξεχλεζε ηα ζέκαηα ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη δηεπζπληέο εηδηθψλ ζρνιείσλ ζηελ Σνπξθία. Ο ζθνπφο ηεο κειέηεο, πνπ πεξηιάκβαλε 33 δηεπζπληέο θαη 262 εθπαηδεπηηθνχο, ήηαλ λα αλαδείμεη εάλ ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ δηεπζπληψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ αλαθνξηθά κε ηελ 22

επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο ηθαλνπνίεζε ιακβάλνληαο ππφςε ηε ζρέζε εξγαζίαο, ην θχιν θαη ηελ εκπεηξία θαη λα αλαιχζεη ηνπο παξάγνληεο πνπ ηηο επεξεάδνπλ. Η κειέηε θαηέγξαςε ην βαζκφ επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη ηθαλνπνίεζεο ζηηο ηξεηο δηαζηάζεηο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο, ηεο απνπξνζσπνπνίεζεο θαη ηεο πξνζσπηθήο επίηεπμεο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη νη δηεπζπληέο ησλ εηδηθψλ ζρνιείσλ είραλ έλα αίζζεκα κηθξφηεξεο πξνζσπηθήο επίηεπμεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ελψ δελ παξαηεξήζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζε δηεπζπληέο θαη εθπαηδεπηηθνχο αλαθνξηθά κε ηελ ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε θαη ηελ απνπξνζσπνπνίεζε. Δπίζεο, θαηαγξάθεθε φηη ππήξραλ δηαθνξέο ζην θχιν γηα ην πφζν επάισηε ήηαλ ε θάζε νκάδα: νη άλδξεο είραλ κηθξφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο θαη πξνζσπηθήο επίηεπμεο, ελψ νη πςειφηεξα επίπεδα απνπξνζσπνπνίεζεο απφ φηη νη γπλαίθεο, ελψ νη γπλαίθεο παξνπζίαζαλ πςειφηεξα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο. ρεηηθά κε ηα έηε πξνυπεξεζίαο, νη πεξηζζφηεξν έκπεηξνη έδεημαλ κεγαιχηεξε ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε θαη απνπξνζσπνπνίεζε απφ εθείλνπο κε κηθξφηεξν ρξφλν πξνυπεξεζίαο, αιιά θαη κεγαιχηεξα επίπεδα πξνζσπηθήο επίηεπμεο. Μηα αθφκε κειέηε πνπ έγηλε κεηαγελέζηεξα ζηελ Σνπξθία (δείγκα 161 δαζθάισλ δεκνηηθνχ απφ ηα Άδαλα, (Cenkseven-Onder & Sari, 2009), έδεημε φηη ηα ππνθεηκεληθά επίπεδα επεκεξίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξνχζαλ λα εμεγεζνχλ απφ ηνπο ππν-παξάγνληεο ηεο πνηφηεηαο ηεο ζρνιηθήο δσήο (ζέζε status, θαη πξφγξακκα ζπνπδψλ) θαη απφ ηνλ ππν-παξάγνληα ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο (αληηκεηψπηζε εξγαζηαθνχ ζηξεο). Σα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή ησλ εθπαηδεπηηθψλ είραλ ζπζρέηηζε κε ην status, ηελ αληηκεηψπηζε εξγαζηαθνχ ζηξεο θαη ηνλ δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ. Δπίζεο, νη ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ήηαλ ζπζρεηηζκέλεο κε ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο πξνο ην ζρνιείν θαη νη αξλεηηθέο κε ηελ πξνζπάζεηα γηα αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο, κε ην status θαη κε ην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Σα απνηειέζκαηα θαηέιεμαλ ζε πξνηάζεηο γηα ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ δηεπζπληψλ ζρεηηθά κε ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ ζηξεο (Cenkseven-Onder & Sari, 2009). Μηα αξθεηά πην πξφζθαηε έξεπλα ζηελ Σνπξθία, (Erdiller & Doğan, 2015), δηεξεχλεζε ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Ν=1119) παηδηψλ πξνζρνιηθήο (3 6 εηψλ) ειηθίαο. Σα επξήκαηα έδεημαλ φηη ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζρεηίδεηαη κε ην εηζφδεκά ηνπο (εθείλνη κε κηθξφηεξν εηζφδεκα βηψλνπλ εληνλφηεξν ζηξεο θαη έρνπλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζηα θίλεηξα θαη ηελ πεηζαξρία), κε ην θχιν, ηα ρξφληα πξνυπεξεζίαο σο εθπαηδεπηηθνί (νη παιηφηεξνη είραλ πεξηζζφηεξν ζηξεο) θαη ην επίπεδν ησλ καζεηψλ (νη δάζθαινη κε κηθξφηεξνπο ζε ειηθία καζεηέο 23

εθδήισζαλ ιηγφηεξν ζηξεο). H Paula Harlow (2008), ζηα πιαίζηα ηεο κεηαπηπρηαθήο ηεο εξγαζίαο ζρεηηθά κε ην ζηξεο θαη ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηεμήγαγε κηα έξεπλα ζην New Brunswick ηνπ Καλαδά, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ 115 δάζθαινη, ρσξηζκέλνη ζε νκάδεο αλάινγα κε ηα έηε εκπεηξίαο ηνπο. Οη ζπκκεηέρνληεο ζπκπιήξσζαλ απφ ηέζζεξα εξσηεκαηνιφγηα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ δεκνγξαθηθψλ, ζηξεο, θαη επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ κηα ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ζηξεο θαη επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο, κε ηνπο ηχπνπο ηνπ ζηξεο πνπ αλαθέξνληαη ζην ξφιν θαη ζην αληηθείκελν/θαζήθνληα (role stress-task stress) λα ζπκκεηέρνπλ πεξηζζφηεξν ζε απηή ηε ζπζρέηηζε. Σν ζηξεο ησλ δαζθάισλ βξέζεθε λα έρεη κηα ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ ηνπο, ελψ δελ βξέζεθαλ λα ζπζρεηίδνληαη κε ην ζηξεο ε ηάμε/επίπεδν θαη ζηνηρεία ηεο θνηλφηεηαο. Δπίζεο δελ δηαπηζηψζεθε ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ ζηξεο ησλ δαζθάισλ, επζείαο δξάζεο ηνπο θαη κεζφδσλ αληηκεηψπηζήο ηνπ. Δπηπιένλ, ε εκπεηξία δελ βξέζεθε λα ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε ην ζηξεο, ηηο κεζφδνπο αληηκεηψπηζήο ηνπ ή ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Σξία ρξφληα αξγφηεξα, κηα αθφκα έξεπλα ζηνλ Καλαδά, ησλ Collie, Shapka, & Perry (2011) ζε 664 εθπαηδεπηηθνχο δεκνηηθψλ ζρνιείσλ, θαηέγξαςε ζηνηρεία απφ δηαθνξεηηθή νπηηθή. Έδεημε φηη ην ζεηηθφ ζρνιηθφ θιίκα είλαη πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηε γεληθή επαγγεικαηηθή δέζκεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηε κειινληηθή ηνπο δέζκεπζε θαη ηελ νξγαλσζηαθή ηνπο δέζκεπζε. Οη παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ απηφ ην ζεηηθφ θιίκα ζην ζρνιείν θαη επηδξνχλ ζεηηθά ζηελ δέζκεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ βξέζεθαλ φηη είλαη νη ζρέζεηο ησλ καζεηψλ, ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε ππνζηήξημε θαη πξνψζεζε κηα θνηλσληθν ζπλαηζζεκαηηθήο καζεζηαθήο θνπιηνχξαο. Ο ξφινο πνπ παίδνπλ ηα πξνγξάκκαηα παξέκβαζεο κε ηε κνξθή νκάδσλ πξν-παξαπνκπήο (Pre-referral Intervention Teams - PIT) θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηηο αιιαγέο ζην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, είλαη ην αληηθείκελν κειέηεο απφ ηνπο Lhospital & Gregory (2009). Σα πξνγξάκκαηα νκάδσλ πξν-παξαπνκπήο (νκάδεο εξγαζίαο εθπαηδεπηηθψλ γηα καζεηέο ησλ νπνίσλ ε επίδνζε είλαη ηέηνηα πνπ ηείλνπλ λα παξαπεκθζνχλ) πξνζθέξνπλ αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ κπνξνχλ λα δξάζνπλ ππνζηεξηθηηθά, θαζψο ηνπο δίλνπλ ηελ επθαηξία ηεο ζπλεξγαζίαο κε ζπλαδέιθνπο, εηδηθνχο, γνλείο θαη ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ (Graden, Casey, & Christenson, 1985, νπ. αλ. ζην Lhospital & Gregory, 2009). Η δηαδηθαζία ζηηο νκάδεο 24

πξν-παξαπνκπήο αξρίδεη κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα παξέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ καζεηψλ πνπ παξαπέκπνληαη θαη ηπρφλ πιηθφ απφ πξνεγνχκελεο παξεκβάζεηο. Καηά ηελ πξψηε ζπλάληεζε ηεο νκάδαο νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα εθθξάζνπλ ηηο αλεζπρίεο ηνπο θαη λα ιάβνπλ ζηήξημε απφ ηα ππφινηπα κέιε, κε ηε κνξθή είηε ζπλαηζζεκαηηθήο είηε πξαθηηθήο βνήζεηαο πξνο ην λα δηακνξθψζνπλ ζηφρνπο θαη θαηάιιειεο παξεκβάζεηο. ηηο επφκελεο ζπλαληήζεηο ηεο νκάδαο απνηηκάηαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ παξεκβάζεσλ πνπ έρνπλ πινπνηεζεί θαη ζρεδηάδνληαη λέεο. Σα απνηειέζκαηα κηαο ηέηνηαο δηαδηθαζίαο αλακέλεηαη λα είλαη ηφζν ε ειάηησζε ησλ απαηηεηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ ησλ καζεηψλ φζν θαη ε ελίζρπζε ηεο αληίιεςεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δπλαηφηεηεο πνπ έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ ην πξφβιεκα (Lhospital & Gregory, 2009). Σα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ησλ Lhospital θαη Gregory δείρλνπλ φηη ην «δπαδηθφ» ζηξεο (ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζρεηίδεηαη κε δπζθνιίεο πνπ έρεη ν καζεηήο) ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεηψζεθε κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ νκάδσλ πξν-παξαπνκπήο θαη ε δηαθχκαλζε ησλ επηπέδσλ ηνπ ζηξεο κεηά ηελ παξέκβαζε εμεγείηαη ελ κέξεη απφ ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ θαη ηε ζηήξημε ηεο νκάδαο. Δπίζεο, ε ζηήξημε ηεο νκάδαο βξέζεθε λα είλαη έλαο πξνβιεπηηθφο παξάγνληαο γηα ην δηαρξνληθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Η κειέηε ησλ Lambert et al., (2009), ρξεζηκνπνίεζε ην κέηξν ηεο Αμηνιφγεζεο Πφξσλ θαη Απαηηήζεσλ ηεο Σάμεο (Classroom Appraisal of Resources and Demands -CARD, elementary version) πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλήζεη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε έλα δείγκα 521 δαζθάισλ πξσηνβάζκηαο (ΗΠΑ). Σν ζπγθεθξηκέλν εξγαιείν (CARD) κεηξάεη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ην λα εμεηάδεη ηελ ππνθεηκεληθή εκπεηξία ηνπο ζρεηηθά κε ηηο απαηηήζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ κέζα ζηελ ηάμε απφ ηε κηα πιεπξά θαη ηνπο πφξνπο πνπ ηνπο δηαηίζεληαη απφ ην ζρνιείν, απφ ηελ άιιε, απνηππψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γχξσ απφ απηφ ην ζέκα, κε ηηο δεδνκέλεο ζπλζήθεο. Σα ζθνξ ηνπ CARD δηαπηζηψζεθε φηη ζπζρεηίδνληαη κε ηελ γεληθή πγεία ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηελ απνδνηηθφηεηά ηνπο, ηελ απηνθξηηηθή ηνπο ζηάζε θαη ηα ζπκπηψκαηα εμνπζέλσζεο, ζαλ παξάγνληεο επεκεξίαο. ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ CARD θαη απφςεσλ γηα απηφ-απνδνηηθφηεηα θαη απηνθξηηηθή, κε ηελ έλλνηα φηη πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο κέζα ζηελ ηάμε ελδέρεηαη λα ππνλνκεχζνπλ ηελ αίζζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο θαη λα ηνπο σζήζνπλ λα έρνπλ κηα πεξηζζφηεξν θξηηηθή ζηάζε απέλαληη ζηηο δηδαθηηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο. Η κειέηε επίζεο εμέηαζε (ζε παξαιιειηζκφ κε ηελ κειέηε ησλ McCarthy et al., 2009), ην αλ κπνξεί λα ππνζηεξηρηεί ε θεληξηθή ζεσξεηηθή βάζε ηνπ 25

CARD φηη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνέξρεηαη απφ κηα αληζνξξνπία κεηαμχ ησλ αληηιακβαλφκελσλ απαηηήζεσλ θαη ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ κέζα ζηελ ηάμε. Οη εθπαηδεπηηθνί θαηαηάρηεθαλ ζε νκάδεο: πςειέο απαηηήζεηο, πςεινί πφξνη, θαη ίζνη πφξνη θαη απαηηήζεηο θαη ειεήζεθαλ δηαθνξέο ζηα επίπεδα εμνπζέλσζήο ηνπο. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ζπγθαηαιέρηεθαλ ζε θαηάζηαζε ζηξεο δήισζαλ πςειφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο, κηα ηάζε πξνο απνπξνζσπνπνίεζε θαη απνκάθξπλζή ηνπο απφ ηνπο καζεηέο ηνπο, φπσο θαη αηζζήκαηα ρακειήο επαγγεικαηηθήο επίηεπμεο (σο κέηξα ηνπ MBI). Δπίζεο, θαηέγξαςαλ ρακειφηεξα επίπεδα θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ ηνπο θαη ρακειφηεξα επίπεδα ππνζηήξημεο απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο γνλείο θαη ηεο θνηλφηεηαο φπσο κεηξήζεθε κε ην SQ. Η νξγαλσηηθή εξγαζία ηα ηεζη θαη ε γξαθηθή δνπιεηά, φπσο θαη παηδηά κε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά αλαθέξζεθαλ ζαλ ηα πην δχζθνια ραξαθηεξηζηηθά ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη κηα αμηνζεκείσηε πεγή ζηξεο. Αξθεηά κεγάιε ζεκαζία έδσζαλ νη εθπαηδεπηηθνί ζηελ χπαξμε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ. Οη Adeniyi, Fakolade, θαη Tella (2010), ζε έξεπλα πνπ έθαλαλ κε δείγκα 50 εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο ζηελ Νηγεξία, κέζσ ελφο δηακνξθσκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ (Job Stress Inventory), θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα επίπεδα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ήηαλ απφ κέηξηα έσο πνιχ πςειά. Καηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη είλαη απαξαίηεηε παξέκβαζε ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ζηελ παξνρή θαιχηεξσλ ππνδνκψλ, θαζψο θαη κηα πξνιεπηηθή πξνζέγγηζε ζηελ εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε ησλ δαζθάισλ εηδηθήο αγσγήο ψζηε λα αληηκεησπηζηνχλ νη άκεζεο αλάγθεο ηνπο. Μηα αθφκα έξεπλα πνπ έγηλε ζηε Νηγεξία ηνπ Duyilemi (1992) θαηέγξαςε απμεκέλα επίπεδα ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζπζρεηηζκέλα κε κηα ζεηξά απφ παξάγνληεο. Κχξηνο παξάγνληαο αλαδείρηεθε ε έιιεηςε πφξσλ ζην ζρνιείν, αθνινπζνχκελνο απφ ηελ θαζπζηέξεζε ησλ πξναγσγψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Άιινη ιφγνη πνπ αλαδείρηεθαλ ήηαλ φηη νη καζεηέο πήγαηλαλ ζην κάζεκα ρσξίο ηα απαξαίηεηα πιηθά, νη πνιππιεζείο ηάμεηο θαη ε ειιηπήο δηάζεζε ησλ καζεηψλ λα εξγαζηνχλ γηα ην κάζεκα. Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη νη παξάγνληεο πνπ αλαδεηθλχνληαη κέζα απφ έξεπλεο πνπ γίλνληαη ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ζρεηίδνληαη πξσηίζησο κε βαζηθέο αλάγθεο πνπ δελ θαιχπηνληαη (θαιχηεξεο ππνδνκέο, έιιεηςε πφξσλ θαη καζεηέο ρσξίο ηα απαξαίηεηα πιηθά). 26

Έξεπλα ησλ McCarthy et al. (2010) πνπ έγηλε ζηηο ΗΠΑ ζε 158 θαζεγεηέο ζηαηηζηηθήο γπκλαζίνπ εμέηαζε ηε ζρέζε κεηαμχ επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο θαη πξφζεζεο εγθαηάιεηςεο ηεο εξγαζίαο απφ ηε κηα πιεπξά θαη ησλ κέζσλ πνπ απηνί επηζηξαηεχνπλ γηα ηελ πξφιεςε ηνπ ζηξεο, ησλ απαηηήζεσλ ηεο ηάμεο θαη ησλ κέζσλ πνπ δηαζέηνπλ, απφ ηελ άιιε. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη νη ππήξμε ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ κεζφδσλ πξφιεςεο ηνπ ζηξεο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο, ελψ νη δπν παξαπάλσ παξάγνληεο ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά κε ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη κε ηελ πξφζεζή ηνπο λα εγθαηαιείςνπλ ηελ εξγαζία ηνπο. εκαληηθφ εχξεκα ηεο κειέηεο απνηέιεζε ην φηη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο δήισζαλ φηη είραλ θαηά θαηξνχο ζθεθηεί λα εγθαηαιείςνπλ ηελ εξγαζία ηνπο, αλαθέξνληαο ιφγνπο ζπλζεθψλ εξγαζίαο, νηθνλνκηθνχο θαη πξνζσπηθνχο ιφγνπο, φπσο θαη έιιεηςε νξγαλσηηθήο ζηήξημεο, ή ζηήξημεο απφ ηε δηνίθεζε. Η κειέηε ησλ Tsouloupas et al. (2010) εμεηάδεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο αληίιεςεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ άζρεκε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο (ησλ εθπαηδεπηηθψλ), θαζψο επίζεο θαη ηνλ ξφιν ησλ πεπνηζήζεψλ ηνπο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ δαζθάινπ (αλαθνξηθά κε ηε δηαρείξηζε ηεο θαθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ) θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ξχζκηζε ζε απηήλ ηε ζρέζε. Δπίζεο, εμεηάδεη ηηο πξνζέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαθνξηθά κε αιιαγέο ζηελ εξγαζία ζε ζρέζε κε ηελ ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε (610 εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηηο ΗΠΑ). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη παξφιε ηελ ζεκαληηθή άκεζε επίδξαζε ησλ δπν ζηξαηεγηθψλ ζπλαηζζεκαηηθήο ξχζκηζεο (γλσζηηθή επαλεθηίκεζε θαη εθθξαζηηθή θαηαζηνιή) πάλσ ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε θακία απφ ηηο δπν ζηξαηεγηθέο έδεημε λα κεηξηάδεη ηε ζρέζε κεηαμχ αληηιακβαλφκελνπ αξλεηηθνχ ραξαθηήξα ησλ καζεηψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ δαζθάινπ ζην λα δηαρεηξίδεηαη ηελ αξλεηηθή ζπκπεξηθνξά βξέζεθε λα κεηξηάδεη ηελ ίδηα ζρέζε. Δπίζεο, παξαηεξήζεθε κηα ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη πξνζέζεσλ γηα αιιαγή εξγαζίαο θαη επηπιένλ, ε αληίιεςε γηα ηνλ αξλεηηθφ ραξαθηήξα ησλ καζεηψλ βξέζεθε λα έρεη αμηνζεκείσηε άκεζε επίδξαζε ζηηο πξνζέζεηο γηα αιιαγή εξγαζίαο. Έξεπλα πνπ έγηλε ζηνλ Καλαδά (Klassen, 2010) ζε 951 εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζπκπέξαλε φηη ε ζπιινγηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα κεηψζεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. 27

ρεηηθή κε παξφκνην αληηθείκελν, ζπιινγηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ, (teachers collective efficacy, TCE), ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ηελ πνιηηηζηηθή δηάζηαζε ηεο ζπιινγηθφηεηαο είλαη ε έξεπλα ησλ Klassen, Usher, θαη Bong (2010), ε νπνία έγηλε κε 500 ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο απφ ηνλ Καλαδά, ηελ Νφηηα Κνξέα θαη ηηο ΗΠΑ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ε ζπιινγηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη πξνβιεπηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε αλεμάξηεηα απφ ηελ νκάδα ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Αλαθνξηθά κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ησλ ΗΠΑ ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαηαγξάθεθε ζε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, ελψ ε πνιηηηζκηθή δηάζηαζε ηεο ζπιινγηθφηεηαο ζηελ εξγαζία ήηαλ ζεκαληηθά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε γηα ηνπο Κνξεάηεο ζπκκεηέρνληεο, αιιά φρη γηα ηνπο Καλαδνχο θαη ηνπο Ακεξηθαλνχο. Απηά ηα επξήκαηα είλαη ζεκαληηθά δηφηη παξέρνπλ πιεξνθνξία γχξσ απφ ηε δηαθνξεηηθή πνιηηηζκηθή ζεψξεζε θαη γχξσ απφ ην πψο πεπνηζήζεηο βηψλνληαη θαη εθθξάδνληαη ζε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο θαη ελδερνκέλσο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο. Οη Adera θαη Bullock (2010) δηεμήγαγαλ κηα έξεπλα ζε εθπαηδεπηηθνχο κε καζεηέο πνπ είραλ ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο θαη δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο, γχξσ απφ ηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ δπζαξέζθεηα γχξσ απφ ηελ εξγαζία ηνπο θαη πξφζεζε γηα αιιαγή εξγαζίαο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ηα πξνζφληα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ επεξέαδαλ ηελ πξφζεζή ηνπο λα εγθαηαιείςνπλ ην επάγγεικα. Η έξεπλα έδεημε επίζεο ηελ αλάγθε γηα ζαθήλεηα ζηελ έθθξαζε ησλ πξνζδνθηψλ θαη ζπλέπεηα / νκνηνκνξθία ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο ζρνιηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηελ ηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα είλαη πηζαλφηεξν λα ζπλερίζνπλ λα εξγάδνληαη ζε ζρνιεία πνπ είλαη γλψζηεο ησλ παξαγφλησλ πνπ πξνθαινχλ ζηξεο, εηδηθά γηα αγσγή καζεηψλ κε ηα ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηα. ε κηα έξεπλα ησλ Skaalvik θαη Skaalvik (2010) ζε εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηε Ννξβεγία (Ν=2249), δηαπηζηψζεθε φηη ε αληηιακβαλφκελε αηνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ε ζπιινγηθή ηνπο απνηειεζκαηηθφηεηα, φπσο θαη δπν δηαζηάζεηο ηεο εμνπζέλσζεο (ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε θαη απνπξνζσπνπνίεζε) ζπζρεηίδνληαλ κε ζρνιηθνχο παξάγνληεο (απηνλνκία, ζρέζεηο κε γνλείο, πξνβιήκαηα πεηζαξρίαο, δηεπζπληηθή ππνζηήξημε, πίεζε ρξφλνπ) θαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε. Ιζρπξή δηαπηζηψζεθε ε ζπζρέηηζε κεηαμχ ζρέζεσλ κε γνλείο ησλ καζεηψλ θαη αληίιεςεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπο απνηειεζκαηηθφηεηα. 28

Μεηαγελέζηεξε έξεπλα ησλ ίδησλ (Skaalvik & Skaalvik, 2011) έγηλε ζε έλα κεγαιχηεξν δείγκα (Ν=2569) εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, επίζεο ζηε Ννξβεγία, κε ζθνπφ λα εμεηάζεη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ κεηαβιεηψλ ηνπ ζρνιείνπ θαη εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο, ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο, αίζζεκα ηνπ αλήθεηλ, θπξίσο αλαθνξηθά κε ηελ πξφζεζε εγθαηάιεηςεο ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Οη ζρνιηθνί παξάγνληεο πνπ εμεηάζηεθαλ θαη πνπ ήηαλ ε ζπκθσλία αλαθνξηθά κε ηηο αμίεο, ε ππνζηήξημε απφ ηνπο πξντζηάκελνπο, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κε ζπλαδέιθνπο, νη ζρέζεηο κε γνλείο, ε πίεζε ρξφλνπ, θαη πξνβιήκαηα πεηζαξρίαο, βξέζεθαλ φινη λα έρνπλ ζπζρέηηζε κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη κε ηελ πξφζεζε παξαίηεζεο. Οη ζπζρεηίζεηο ήηαλ έκκεζεο θαη βξέζεθαλ λα επεξεάδνληαη απφ ην αίζζεκα ηνπ φηη αλήθνπλ ζην ζρνιείν θαη απφ ηελ ηε ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε. Μεηαγελέζηεξε πνηνηηθή έξεπλα ησλ ίδησλ (ζηε Ννξβεγία) κε ζπλεληεχμεηο 30 ελ ελεξγεία εθπαηδεπηηθψλ θαη 4 ζπληαμηνχρσλ, έδεημε φηη εθπαηδεπηηθνί δήισλαλ πςειή εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη εμαηξεηηθά πςειά επίπεδα ζηξεο θαη εμάληιεζεο. Δθπαηδεπηηθνί δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ θαη θάζεο ηεο θαξηέξαο ηνπο αλέθεξαλ ηηο ίδηεο πεγέο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο θαη ζηξεο, αιιά δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο θαη δηαθνξεηηθέο επηπηψζεηο (Skaalvik & Skaalvik, 2015). ηε Ννξβεγία δηεμήρζε θαη ε κειέηε ησλ Høigaard, Giske, θαη Sundsli (2012), ε νπνία εξεχλεζε ηελ εκπινθή/δέζκεπζε ζηελ εξγαζία θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηε ζρέζε απηψλ κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε θαη ηελ πξφζεζε γηα εγθαηάιεηςε ηεο εξγαζίαο ζε έλα δείγκα 192 λέσλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη είραλ ιηγφηεξν απφ έμη ρξφληα ππεξεζίαο. χκθσλα κε ηελ έξεπλά ηνπο, ε εξγαζηαθή δέζκεπζε θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε θαη αξλεηηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε θαη κε ηελ ππφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία. Η κειέηε ζπκπεξαίλεη φηη νη λένη εθπαηδεπηηθνί ρξεηάδνληαη, ζηα πξψηα ρξφληα ηεο ζηαδηνδξνκίαο ηνπο, βνήζεηα θαη θαζνδήγεζε. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα έξεπλαο ησλ Darmody θαη Smyth (2011) ζηελ Ιξιαλδία. Η έξεπλα αθνξνχζε ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε δαζθάισλ θαη δηεπζπληψλ ζρνιείσλ θαη έγηλε ζε δείγκα 1916 εθπαηδεπηηθψλ. Γηαπηζηψζεθε φηη παξφιν πνπ ην θχιν δελ επεξεάδεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο ηφζν ζε δαζθάινπο φζν θαη ζε δηεπζπληέο, δηαθνξνπνίεζε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ζηνπο δαζθάινπο (αιιά φρη ζηνπο δηεπζπληέο) κε ηηο γπλαίθεο λα δειψλνπλ πςειφηεξα επίπεδα απφ ηνπο άλδξεο. Η έξεπλα επίζεο 29

θαηέγξαςε φηη νη δηεπζπληέο ηείλνπλ λα έρνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ φηη νη δάζθαινη. Έλα απφ ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ήηαλ φηη έλα πνζνζηφ (20% ησλ δαζθάισλ θαη 27% ησλ δηεπζπληψλ) δήισλαλ φηη είλαη πνιχ ηθαλνπνηεκέλνη αιιά θαη ζηξεζαξηζκέλνη. ε έξεπλα πνπ έγηλε ζην Νεπάι απφ ηνπο Mondal et al. (2011), δηεξεπλήζεθε ην επίπεδν ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο θαη ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ην θχιν, ηελ ειηθία θαη ηελ πξνυπεξεζία ηνπο. Η έξεπλα, ζηελ νπνία ζπκκεηείρε έλα δείγκα απφ 69 ηπραία επηιεγκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο, πεξηειάκβαλε εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, ζηνηρεία ζρεηηθά κε ην ζηξεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε (ηξνπνπνηεκέλα TJSQ, TARSO εξσηεκαηνιφγηα). Η έξεπλα θαηέγξαςε φηη νη εθπαηδεπηηθνί ήηαλ κεξηθψο ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηελ εξγαζία ηνπο θαη αληηκεηψπηδαλ ήπηα έσο κέηξηα επίπεδα ζηξεο, ελψ σο πεξηζζφηεξν ζηξεζνγφλνη παξάγνληεο αλαδείρηεθαλ ε έιιεηςε ζηήξημεο θαη αλαγλψξηζεο θαη πξνζσπηθνί παξάγνληεο. Παξάγνληεο ζηξεο αλαδείρηεθαλ νη: παξάπνλα γηα ζσκαηηθά πξνβιήκαηα φπσο εκηθξαλίεο, έιιεηςε δσήο εθηφο εξγαζίαο, ππεξβνιηθή παξαθνινχζεζε, παξελφριεζε ζην ζρνιείν θαη αλεπαξθέο δηάιιεηκα απφ ηελ εξγαζία. Δπίζεο, έξεπλα θαηέιεμε ζην φηη νη άλδξεο είραλ πεξηζζφηεξν ςπρνινγηθφ ζηξεο απφ ηηο γπλαίθεο, φπσο θαη νη πςειφηεξα ακεηβφκελνη είραλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ ηνπο ρακειφηεξα ακεηβφκελνπο. Απφ πιεπξάο ειηθίαο νη εθπαηδεπηηθνί κεηαμχ 25-35 εηψλ έδεημαλ λα εκθαλίδνπλ πεξηζζφηεξν ζηξεο απφ ηνπο λεφηεξνπο αιιά θαη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο. Οη Shernoff, Mehta, Atkins, Torf, θαη Spencer (2011), δηεμήγαγαλ κηα πνηνηηθή έξεπλα κε εκη-δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο 14 δαζθάισλ ζε αζηηθέο πεξηνρέο πφιεο ησλ ΗΠΑ κε πςειή θηψρηα ζρεηηθή κε ηηο πεγέο θαη ηηο επηδξάζεηο ησλ παξαγφλησλ ζηξεο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ηνπιάρηζηνλ νη κηζνί εθπαηδεπηηθνί ππέδεημαλ έιιεηςε πφξσλ, απμεκέλν θφξην εξγαζίαο, θαθή νξγάλσζε ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο, δηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο, θαη πνιηηηθέο ινγνδνζίαο ζαλ ζεκαληηθνχο παξάγνληεο απφ φπνπ πεγάδεη ην ζηξεο. Η πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππέδεημε φηη ην εξγαζηαθφ ζηξεο επεξεάδεη ζεκαληηθά ηηο πξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο θαη ηε ζσκαηηθή ηνπο πγεία, θαη θαηέγξαςαλ ηελ παξνρή πιηθψλ πφξσλ θαη αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ σο ηνλ πην ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ ειάηησζε ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο. Σελ ίδηα ρξνληά, νη Steinhardt, Jaggars, Faulk, θαη Gloria (2011) εμέηαζαλ έλα κνληέιν ζπζρέηηζεο κεηαμχ ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο, ηνπ ελδηάκεζνπ ξφινπ ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη ζπκπησκάησλ θαηάζιηςεο. Σα απνηειέζκαηά ηνπο θαηέγξαςαλ φηη νη δάζθαινη 30

κε πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο ήηαλ πεξηζζφηεξν επαγγεικαηηθά εμνπζελσκέλνη. Η ππν-θιίκαθα ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο θαηαγξάθεθε κέηξηα ζπζρεηηζκέλε κε ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο, ελψ απηή ηεο απνπξνζσπνπνίεζεο θαη ηεο πξνζσπηθήο επίηεπμεο είραλ κηθξή ζεηηθή ζπζρέηηζε (Steinhardt et al., 2011). Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε παξαηήξεζε φηη ε ζπλνιηθή επίδξαζε ηνπ ζηξεο επί ησλ ζπκπησκάησλ θαηάζιηςεο εμεγεί ην 43% ηεο ζπλνιηθήο δηαθχκαλζεο. Έξεπλα πνπ δηεμήρζε αλάκεζα ζε 628 εθπαηδεπηηθνχο ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην, εμέηαζε ηηο ζρέζεηο κεηαμχ «ζπλαηζζεκαηηθήο εξγαζίαο», επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο (κε φξνπο ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο, απνπξνζσπνπνίεζεο θαη πξνζσπηθήο επίηεπμεο θαη επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο) (Kinman et al., 2011). Η έξεπλα επίζεο εμέηαζε ην θαηά πφζν ε θνηλσληθή ζηήξημε ζηελ εξγαζία επεξέαζε ηηο ππνθείκελεο ζρέζεηο κεηαμχ ζπλαηζζεκαηηθήο εξγαζίαο θαη εξγαζηαθήο έληαζεο. εκαληηθέο ζπζρεηίζεηο παξαηεξήζεθαλ κεηαμχ ζπλαηζζεκαηηθήο εξγαζίαο θαη φισλ ησλ παξαγφλησλ κε ζεηηθή απηήλ κεηαμχ ζπλαηζζεκαηηθήο εξγαζίαο θαη πξνζσπηθήο επίηεπμεο. Παξαηεξήζεθαλ θάπνηα ζηνηρεία ζην φηη ε θνηλσληθή ζηήξημε κεηξηάδεη ηνλ αξλεηηθφ αληίθηππν ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ απαηηήζεσλ ζηε ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε, ην αίζζεκα πξνζσπηθήο επίηεπμεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε. Δλδηαθέξνλ εχξεκα ήηαλ φηη νη εθπαηδεπηηθνί κε κεγαιχηεξε εκπεηξία αλέθεξαλ πςειφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο εξγαζίαο. Πνιχ ζεκαληηθφ ζπκπέξαζκα ηεο κειέηεο ήηαλ φηη απηή αλέδεημε ηελ αλάγθε γηα επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα ηθαλά λα αλαπηχμνπλ ηε γλψζε ηνπο γχξσ απφ ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο απαηηήζεηο ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ δαζθάινπ, θαζψο θαη γχξσ απφ ην πψο ζα ελδπλακψζνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο λα ξπζκίδνπλ ην ζπλαίζζεκα. Η κειέηε ησλ Pas, Bradshaw, θαη Hershfeldt (2011) ζην Μέξπιαλη ησλ ΗΠΑ πεξηέιαβε ζηνηρεία απφ 600 εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηξεηο θνξέο ζηε δηάξθεηα δπν εηψλ (2007-2009) πξνθεηκέλνπ λα εμεηάζεη ηελ επηξξνή πνπ έρνπλ νη παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο δαζθάινπο θαη ην ζρνιείν ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ο ρξφλνο βξέζεθε λα είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο, αθνχ ηφζν ε απνηειεζκαηηθφηεηα, φζν θαη ηελ εμνπζέλσζε βξέζεθαλ φηη απμάλνπλ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Η εηνηκφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ, βαζηζκέλε ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπο γηα ην κάζεκα θαη ε αληίιεςε γχξσ απφ ηελ εγεζία ηνπ ζρνιείνπ θαη γχξσ απφ ηε ζπλαδειθηθφηεηα βξέζεθαλ λα ζπζρεηίδνληαη κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ εμνπζέλσζε, θαζψο θαη κε ηελ αχμεζή ηνπο 31

δηαρξνληθά. Απφ ηελ άιιε πιεπξά νη ζρνιηθνί παξάγνληεο, φπσο ε θηλεηηθφηεηα ζην ζρνιείν, θαη ε αλαινγία ηεο απνηπρίαο ησλ καζεηψλ δελ βξέζεθαλ λα επεξεάδνπλ ηα απνηειέζκαηα. Έξεπλα πνπ έγηλε απφ ηνπο McCormick θαη Barnett (2011), ζε δείγκα 416 εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Απζηξαιία, κέζσ ηνπ Maslach Burnout Inventory (ΜΒΙ), θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ην ζηξεο θαη ε επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ήηαλ ζε ππεξζεηηθφ βαζκφ ςπρνινγηθά θαηλφκελα. Καηά θχξην ιφγν ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνδφζεθε ζηελ πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ε νπνία ζπζρεηίζηεθε θαη κε ηηο ηξεηο δηαζηάζεηο ηεο εμνπζέλσζεο (ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε, απνπξνζσπνπνίεζε θαη πξνζσπηθή επίηεπμε). Έξεπλα ηνπ Richards (2012) ζηηο ΗΠΑ κε δείγκα 1201 λεπηαγσγνχο θαη δαζθάινπο θαηέγξαςε πςειά επίπεδα ζηξεο, κε ηα πςειφηεξα ηεο ρψξαο λα βξίζθνληαη ζηελ Καιηθφξληα. Η έξεπλα θαηέιεμε ζε κηα ζεηξά απφ πξαθηηθέο ζπκβνπιέο πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπο ζηξεο. Απηέο είλαη, (1) λα βξίζθνπλ ρξφλν γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, (2) λα βξίζθνπλ ρξφλν γηα άζθεζε (θαη δηαηείλεηαη φηη ε άζθεζε, εθηφο απφ ηε ζπκβνιή ηεο ζηε γεληθφηεξε πγεία, ζπκβάιιεη ζηελ ειάηησζε ηνπ ζηξεο), (3) λα θνηκνχληαη θαιά θαη λα έρνπλ κηα πγηεηλή θαη ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή, (4) λα πεξλνχλ ρξφλν κε ηελ νηθνγέλεηα θαη ηνπο θίινπο, (5) λα εμαζθεζνχλ ζην δηαινγηζκφ θαη ηε κνλαμηά, (6) λα πεξηιάβνπλ ηελ αίζζεζε ηνπ ρηνχκνξ ζηελ θαζεκεξηλή δηδαζθαιία, θαη ηέινο (7) λα απνθαζίζνπλ λα έρνπλ κηα ζεηηθή ζηάζε λα αθήλνπλ ηα πξάγκαηα πνπ δελ είλαη έμσ απφ ηνλ έιεγρφ ηνπο. Οη πξνηάζεηο ηνπ απεπζχλνληαη θαη πξνο ηελ πνιηηεία, ψζηε λα δείμεη ην απαξαίηεην ελδηαθέξνλ. ε έξεπλα πνπ έγηλε ζην Hong Kong (Pang, 2012), αλαδείρηεθε φηη ε δηδαζθαιία ζε καζεηέο κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ ζπλδέεηαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Pang, 2012). Η απηνθξηηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαζψο θαη νη πεπνηζήζεηο ηνπο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο βξέζεθαλ λα είλαη πην ζεκαληηθέο απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζρνιείνπ. ε έξεπλα γχξσ απφ ην εξγαζηαθφ ζηξεο, ηδηαίηεξα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη Stauffer θαη Mason (2013), θαηάηαμαλ ηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο πνπ αλαθέξζεθαλ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζε πέληε θαηεγνξίεο: Πνιηηηθνί παξάγνληεο θαη εθπαηδεπηηθέο δνκέο, εθπαηδεπηηθνί/δηδαθηηθνί παξάγνληεο, παξάγνληεο ζρεηηδφκελνη κε ηνπο καζεηέο, νηθνγέλεηα θαη γνλείο θαη ηέινο ζρνιηθφ θιίκα. 32

Με κηα εληειψο δηαθνξεηηθή ζεψξεζε απφ ηηο πεξηζζφηεξεο κειέηεο, ε κειέηε ησλ Hartwick θαη Kang (2013), επηθεληξψλεηαη ζηηο πλεπκαηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Αλαθέξνπλ φηη ελψ νη πλεπκαηηθέο ηερληθέο κπνξεί λα κελ ρξεζηκνπνηνχληαη θαλεξά ζε ζηηγκέο θξίζεο, ή φηαλ ρξεηάδεηαη λα αληηκεησπηζηεί έλα ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα ζην ζρνιείν, ελ ηνχηνηο, κεξηθνί εθπαηδεπηηθνί ζπρλά βαζίδνληαη ηηο πλεπκαηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπο γηα λα βειηηψζνπλ ηα επίπεδα άγρνπο. Μία απφ απηέο ηηο ηερληθέο είλαη ην «Πλεπκαηηθφ γλσζηηθφ θίιηξν», δειαδή ε εθαξκνγή ησλ πηζηεχσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ε έθθξαζή ηνπο κέζα απφ απηά. Μηα άιιε είλαη ε «πλεπκαηηθή λφεζε», πνπ αλαθέξεηαη ζε πξνζεπρή, δηαινγηζκφ θαη άιιεο πλεπκαηηθέο ηερληθέο, ηηο νπνίεο εμαζθνχλ είηε θαη ηδίαλ, ή καδί κε ζπλαδέιθνπο. Αθφκα κηα «κέζνδνο» είλαη απηή ηεο «Πλεπκαηηθήο παξάδνζεο», ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη πλεπκαηηθά αθνζησκέλνη εθπαηδεπηηθνί ζπρλά ρξεζηκνπνηνχλ κηα ζηξαηεγηθή ηεο παξάδνζεο, δειαδή κεηαθέξνπλ ηελ ηειηθή επζχλε γηα ηελ επίιπζε ησλ επαγγεικαηηθψλ πξνθιήζεσλ ζην ππέξηαην νλ ηεο πίζηεο ηνπο (ζην Θεφ ηνπο). Η ζρέζε κεηαμχ ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηεο αληίιεςήο ηνπο γηα ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ είλαη ην αληηθείκελν κειέηεο ησλ Friedman-Krauss et al. (2014). Η δηαδηθηπαθή ηνπο έξεπλα έγηλε ζε 69 λεπηαγσγνχο απφ 31 ηκήκαηα ζε έλα κε θεξδνζθνπηθφ θέληξν θξνληίδαο/αλάπηπμεο παηδηψλ ζην Οράην ησλ ΗΠΑ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ηα πςειφηεξα επίπεδα ηνπ ζηξεο ζπζρεηίδνληαη κε κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ησλ παηδηψλ, φπσο ηα αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί. Δπίζεο, πξνέθπςε φηη ηα απμεκέλα πξνζφληα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζρεηίδνληαη κε ρακειφηεξα επίπεδα ζηξεο. Παξφια απηά, δελ απνδείρηεθε φηη νη απμεκέλεο αξκνδηφηεηεο (πρ ζέζε επζχλεο) είλαη έλαο ζεκαληηθφο ζηαηηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. Μηα πξφζθαηε κειέηε πνπ εμεηάδεη ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα παξάγνληεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο, ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε είλαη απηή ηνπ Van Dat Tran (2015). Η ελ ιφγσ κειέηε παξνπζηάδεη ελδηαθέξνληα ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ην θχιν σο παξάγνληα δηαθνξνπνίεζεο. Η έξεπλα έγηλε ζε 387 θαζεγεηέο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζην Βηεηλάκ, νη νπνίνη απάληεζαλ ζε έλα εξσηεκαηνιφγην θαιχπηνληαο ηέζζεξηο ελφηεηεο, ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ ζε επίπεδν ζρνιείνπ, ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο, ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Σα απνηειέζκαηα απνθάιπςαλ φηη νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο 33

ηνπο θαζεγεηέο είραλ πςειή αληίιεςε γηα ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζε επίπεδν παξαγφλησλ ζρνιείνπ (δηνίθεζε ζρνιείνπ, νκφθσλε αληίιεςε γηα ηελ απνζηνιή ηνπ ζρνιείνπ, επαγγεικαηηθφ ελδηαθέξνλ, δεζκνί, ζηήξημε ησλ καζεηψλ, θαηλνηνκία, ηελ επάξθεηα ησλ κέζσλ θαη ησλ πφξσλ), ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο (δηαρείξηζε ηεο ηάμεο, ηελ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ, θαη δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο), ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, θαη ην άγρνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (ζηξεο ζηελ ηάμε θαη ζηξεο ιφγσ θφξηνπ εξγαζίαο). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζε άλδξεο θαη γπλαίθεο: Οη γπλαίθεο παξνπζίαζαλ πςειφηεξα ζθνξ ζηνπο δείθηεο ηνπ ζηξεο, ελψ νη άλδξεο γηα ηνπο παξάγνληεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Οη άλδξεο κε ιηγφηεξν ζηξεο ζεκείσζαλ πςειφηεξα ζθνξ γηα ηηο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, πςειφηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο θαη πςειφηεξε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ελψ νη γπλαίθεο κε πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο είραλ ρακειφηεξα ζθνξ γηα ηηο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ρακειφηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο θαη ρακειφηεξε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. ρεηηθή κε ην ζηξεο εθπαηδεπηψλ δαζθάισλ θαη εθπαηδεπηηθψλ θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ηνλ ηχπν ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ην θχιν, ηελ ειηθία, ηα πξνζφληα θαη ηελ επαγγεικαηηθή εκπεηξία ησλ εθπαηδεπηψλ είλαη έξεπλα ησλ Geetika, Tyagi, θαη Kumar (2015) ζην Γειρί ηεο Ιλδίαο. Η έξεπλα πεξηειάκβαλε 100 εθπαηδεπηέο ζε παηδαγσγηθά θνιέγηα. Καηέγξαςε φηη νη γπλαίθεο εθπαηδεπηέο είλαη πηζαλφηεξν λα εκθαλίζνπλ εξγαζηαθφ ζηξεο, φπσο θαη νη εθπαηδεπηέο κε ιηγφηεξα πξνζφληα θαη απηνί κηθξφηεξεο ειηθίαο εκθαλίδνπλ πεξηζζφηεξν ζηξεο απφ εθείλνπο κε πεξηζζφηεξα πξνζφληα θαη ηνπο κεγαιχηεξνπο. Δπίζεο, νη ιηγφηεξν έκπεηξνη εθπαηδεπηέο παξνπζίαζαλ πεξηζζφηεξν ζηξεο απφ ηνπο πην έκπεηξνπο. Παξφκνηα νη εθπαηδεπηέο πνπ αμηνινγήζεθαλ εζσζηξεθείο βξέζεθαλ λα έρνπλ κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα λα βηψζνπλ ζηξεο απφ φηη νη εμσζηξεθείο. 2.2 Έξεπλεο ζηελ Διιάδα Η βηβιηνγξαθία πνπ παξαηίζεηαη ζηε ζπλέρεηα είλαη έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη, θπξίσο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, γηα ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε θαη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο βηβιηνγξαθίαο αλαθέξεηαη ζηελ ζην ζηξεο 34

θαη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο. Κνηλφο ηφπνο ζηηο κειέηεο πνπ αλαιχνληαη ζηε ζπλέρεηα, είλαη φηη νη Έιιελεο εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ κέηξηα πξνο ρακειά επίπεδα ζηξεο, ζε αληίζεζε κε ηνπο Δπξσπαίνπο θαη Ακεξηθαλνχο ζπλαδέιθνπο ηνπο (φπσο αλαιχζεθε ζηηο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπο απφ ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία), ηα επίπεδα ζηξεο ησλ νπνίσλ είλαη πςειφηεξα. Η κειέηε ηνπ Lazuras (2006) γηα ην South-East European Research Centre (SEERC), ζηε Θεζζαινλίθε, αλαθέξεηαη ζε δηαθνξέο ζηα επίπεδα ηνπ ζηξεο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο ζηελ Διιάδα. Η εξγαζία απηή παξέρεη έλα πιαίζην γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ ζηξεο ησλ δαζθάισλ εηδηθήο αγσγήο. Η έξεπλα ηεο εξγαζίαο, ε νπνία είρε έλα δείγκα απφ 70 δαζθάινπο γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο, θαηέγξαςε ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο πνπ πξνέξρεηαη απφ δηαπξνζσπηθέο αληηπαξαζέζεηο, νξγαλσηηθνχο πεξηνξηζκνχο, θφξην εξγαζίαο, αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη επηπηψζεηο ζηελ πγεία. Όπσο θαη άιιεο ζρεηηθέο έξεπλεο (Pomaki & Anagnostopoulou, 2003) ζε Έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο ε ελ ιφγσ έξεπλα (Lazuras, 2006) θαηέγξαςε φηη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο θαη ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο είλαη ρακειά πξνο κέηξηα. ε ζχγθξηζε κε ηα αληίζηνηρα επίπεδα ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο αγσγήο, απηά ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο βξέζεθαλ πςειφηεξα, νη νπνίνη βξέζεθαλ λα βηψλνπλ κεγαιχηεξν θνξηίν πξνεξρφκελν απφ νξγαλσηηθά ζέκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο. Η νξγαλσηηθή δνκή θαη ε έιιεηςε θαηάιιεισλ νδεγηψλ γηα ηνλ ηξφπν πνπ πξέπεη λα δηεθπεξαηψλνληαη εξγαζίεο, θαζψο θαη ε ειιηπήο επίβιεςε θαη νη αλίζρπξνη δεζκνί κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο θαηαγξάθεθαλ σο ζηξεζνγφλνη παξάγνληεο νη νπνίνη ζπλδένληαη κε ηελ απφδνζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Παξφια απηά, νη εθπαηδεπηηθνί εηδηθήο αγσγήο δήισζαλ κηθξφηεξα επίπεδα αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ ζε ζρέζε κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο γεληθήο αγσγήο. Οη εξεπλεηέο απέδσζαλ απηφ ην εχξεκα δπλεηηθά ζε γλσζηηθνχο θαη ζπλαηζζεκαηηθνχο κεραληζκνχο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη νη εθπαηδεπηηθνί εηδηθήο αγσγήο, κέζσ ησλ νπνίσλ θαηαθέξλνπλ λα κεηξηάζνπλ ηα απνηειέζκαηα ηνπ απμεκέλνπ ζηξεο. Ιδηαίηεξν ελδηαθέξνλ έρεη ε εξγαζία ησλ Πιαηζίδνπ θαη Αγαιηψηε (2008) ε νπνία εζηηάδεη ζηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε, ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ην εξγαζηαθφ ζηξεο Διιήλσλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο εθπαίδεπζεο. Η κειέηε πεξηειάκβαλε 127 δαζθάινπο εηδηθήο αγσγήο (49 άλδξεο θαη 78 γπλαίθεο) Γεκνηηθψλ ρνιείσλ ηεο Βφξεηαο Διιάδαο, ρξεζηκνπνηψληαο γηα ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ ην εξσηεκαηνιφγην ΜΒΙ (Maslach Burnout Inventory), ην Employee Satisfaction Inventory, θαη έλα εξσηεκαηνιφγην εηδηθά ζρεδηαζκέλν γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα 35

(Inventory of Job-related Stress Factors). Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ δαζθάισλ απνηππψζεθε έλα ρακειφ επίπεδν εμνπζέλσζήο ηνπο. Δπίζεο, θαηαγξάθεθε ζρεηηθά πςειφ επίπεδν ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία ηνπο, ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ηε γεληθφηεξε νξγάλσζε, κέηξην επίπεδν ηθαλνπνίεζεο απφ ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ρακειφ επίπεδν αλαθνξηθά κε ηηο πξννπηηθέο πξναγσγήο θαη ακνηβήο. Η ελ ιφγσ κειέηε αλέδεημε ηέζζεξηο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία (δηδαζθαιία ζε ηάμε κε πνιιαπιά επίπεδα, νξγάλσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, αμηνιφγεζε καζεηψλ, θαη ζπλεξγαζία κε άιινπο εηδηθνχο θαη γνλείο), θαλέλαλ απφ ηνπο νπνίνπο νη δάζθαινη δελ δήισζαλ λα αληηιακβάλνληαη σο ππεξβνιηθφ. ρεηηθή κε εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο ήηαλ θαη ε έξεπλα ησλ Αλησλίνπ θαη ζπλ. (2009). ε απηήλ δηεξεπλήζεθαλ ζπγθεθξηκέλνη εξγαζηαθνί ζηξεζνγφλνη παξάγνληεο νη νπνίνη επηδξνχλ πάλσ ζε εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο θαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζήο ηνπο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. ηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ 158 εθπαηδεπηηθνί εηδηθήο αγσγήο απφ ηελ Αζήλα (θπξίσο) θαη άιιεο αζηηθέο πεξηνρέο. Σν εξσηεκαηνιφγην θαηαξηίζηεθε κεηά απφ πηινηηθή εθαξκνγή ζπλεληεχμεσλ θαη πεξηείρε κεηξήζεηο γηα ην ζηξεο, ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ θαη θνηλσληθά/δεκνγξαθηθά ζηνηρεία. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο αλαγλψξηζαλ πέληε θνκβηθνχο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο, πνπ αλαθέξνληαη ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο, ηνλ θφξην εξγαζίαο θαη ζε νξγαλσζηαθά πξνβιήκαηα, νη νπνίνη εκθαλίδνληαη λα έρνπλ επίδξαζε πάλσ ζηνπο δαζθάινπο εηδηθήο αγσγήο. Παξφηη ε έξεπλα ζπζηήλεη πξνζνρή ζηε ρξήζε απνηειεζκάησλ κε βάζε ην θχιν, ιφγσ κηθξνχ δείγκαηνο γπλαηθψλ, εληνχηνηο, θαηαγξάθεη κηα δηαθνξνπνίεζε, ζρεηηθά κε ην θχιν ησλ δαζθάισλ εηδηθήο αγσγήο. Οη γπλαίθεο απέδσζαλ κεγαιχηεξν βάξνο ζε παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ππεπζπλφηεηα ησλ καζεηψλ, ηελ παξαθίλεζε ησλ καζεηψλ θαη ηελ πίεζε ρξφλνπ, ελψ νη άλδξεο ζεσξνχλ πην ζηξεζνγφλν ηνλ παξάγνληα πνπ ζρεηίδεηαη κε δχζθνιε ζπκπεξηθνξά καζεηψλ. ε ζρέζε κε ηελ ειηθία, νη εθπαηδεπηηθνί κεηαμχ 41-50 παξνπζηάδνπλ πεξηζζφηεξν ζηξεο απφ φηη νη κηθξφηεξνη θαη νη κεγαιχηεξνη, ζε φηη αθνξά ηελ ζηήξημή ηνπο απφ ηελ πνιηηεία. Δπηπιένλ, ε έξεπλα θαηέγξαςε κηα ζεηξά απφ ζεκαληηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο. Αλαθέξνληαη θπξίσο ελεξγεηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο, φπσο ε πξνζπάζεηα εμάιεηςεο ή παξάθακςεο ησλ ζηξεζνγφλσλ παξαγφλησλ ή κεηξηαζκνχ ηεο επίδξαζήο ηνπο, κε ην λα θάλνπλ ηελ εξγαζία πην ελδηαθέξνπζα ή κε ην λα ζέηνπλ πξνηεξαηφηεηεο. ε γεληθέο γξακκέο, ε έξεπλα έδεημε φηη νη Έιιελεο δάζθαινη εηδηθήο αγσγήο δείρλνπλ λα εθαξκφδνπλ ζηξαηεγηθέο πνπ εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα θαη ζην ζπλαίζζεκα (problem 36

focused & emotion focused strategies). ε παξφκνηα θαηεχζπλζε κε ηελ έξεπλα ησλ Antoniou et al. (2009) είλαη ε έξεπλα πνπ έγηλε απφ ηνπο Kokkinos θαη Davazoglou (2009) αλαθνξηθά κε ηε δηεξεχλεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηηο κεζφδνπο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο. Η έξεπλα είρε δείγκα 373 δαζθάινπο εηδηθήο αγσγήο απφ ηελ Διιάδα. Οη εξεπλεηέο κειέηεζαλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ην πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί ηηο πεγέο ηνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα δεκνγξαθηθά θαη ηα επαγγεικαηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη αλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ηελ εξγαζία ηνπο κεηξίσο ζηξεζνγφλα, ηα ζέκαηα πνπ ηνπο θάλνπλ λα ληψζνπλ ζηξεο αθνξνχλ ηνπο καζεηέο ηνπο πνπ είλαη παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο, ε πξφνδφο ηνπο, ε αζθάιεηά ηνπο θαη ε θνηλσληθή ηνπο αλάπηπμε. Οη αλαθνξέο πνπ έθαλαλ νη εθπαηδεπηηθνί ζε ζρέζε κε ην ηη ηνπο πξνθαιεί ζηξεο, ήηαλ θπξίσο ην λα δηδάζθνπλ καζεηέο κε απηηζκφ, θαη αθνινχζσο κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλαηζζεκαηηθά πξνβιήκαηα. Ο πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηνπ ζηξεο αλαδείρηεθε ε πινπνίεζε ελφο εηδηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ζηελ ηάμε, αθνινπζνχκελνο απφ ηελ αλεζπρία ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ αθαδεκατθή θαη θνηλσληθή πνξεία ησλ καζεηψλ ηνπο. αλ πηζαλέο ιχζεηο γηα ηελ ειάηησζε ησλ επηπέδσλ ηνπ ζηξεο θαη ηεο έληαζεο πξνηείλνπλ πεξηζζφηεξν «κνηξαζκέλνπο ξφινπο» ζην ζρνιείν, φπσο ηελ αμηνπνίεζε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ. Δπίζεο, πξνηείλνπλ λα αθππληζηνχλ νη εηδηθνί δάζθαινη ζε ζέκαηα εξγαζηαθνχ ζηξεο θαη λα εθπαηδεπηνχλ γχξσ απφ ηξφπνπο θαη ηερληθέο αληηκεηψπηζήο ηνπ, πξηλ ηελ έλαξμε ηεο θαξηέξαο ηνπο αιιά θαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ εηψλ ηεο, ψζηε λα εμνπιηζηνχλ γηα λα κπνξέζνπλ λα δηαρεηξηζηνχλ ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο καηαίσζεο θαη ηεο απνγνήηεπζεο. Μέζα απφ κηα δηαθνξεηηθή νπηηθή γσλία, απηήλ ηελ ζπλαηζζεκαηηθήο λνεκνζχλεο, δηεμήγαγε κηα έξεπλα ε Πιαηζίδνπ (2010). Οη εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εηδηθήο αγσγήο ζηελ Διιάδα είλαη ην αληηθείκελν απηήο ηεο κειέηεο θαη ζπγθεθξηκέλα ε αληηιακβαλφκελε ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε (emotional intelligence, EI) ζε ζρέζε κε ην ζχλδξνκν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη ηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε. Η έξεπλα θαηέγξαςε αξθεηά πςεινχο δείθηεο ζπλαηζζεκαηηθήο λνεκνζχλεο ησλ δαζθάισλ. Δπίζεο, ε αληηιακβαλφκελε ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε βξέζεθε λα είλαη ηζρπξά ζπζρεηηζκέλε κε ην ζχλδξνκν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε, ππνδεηθλχνληαο φηη νη δάζθαινη εηδηθήο αγσγήο, πνπ αληηιακβάλνληαη φηη έρνπλ πςειφ ΔΙ, βηψλνπλ ρακειφηεξα επίπεδα εμνπζέλσζεο θαη πςειφηεξα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο. Η ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε 37

επεξεάδεηαη απφ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ ίδηα ηελ εξγαζία, ε απνπξνζσπνπνίεζε ζρεηίδεηαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη απφ ηηο πξνζδνθίεο γηα πξναγσγή. Η πξνζσπηθή εθπιήξσζε επεξεάδεηαη απφ ηελ αηζηνδνμία, σο κέξνο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο λνεκνζχλεο θαη απφ ηηο ηθαλφηεηεο ξχζκηζεο ηεο δηάζεζεο, ππνδεηθλχνληαο φηη νη πην ηθαλνί θαη αηζηφδνμνη ηείλνπλ λα έρνπλ πςειφηεξν αίζζεκα πξνζσπηθήο εθπιήξσζεο, φπσο επίζεο ζπζρεηίδεηαη κε ηελ ειηθία. Μηα πην πξφζθαηε κειέηε, πνπ αλαιχεη ην ζέκα ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα κέζα απφ ηελ νπηηθή ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο είλαη ηεο Kalyva (2013). Δίλαη κηα έξεπλα πνπ έγηλε κε 384 ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζηνρεχνληαο λα δηεξεπλήζεη ηελ επίδξαζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (θχιν, ειηθία, ρξφληα δηδαθηηθήο εκπεηξίαο), ηεο δηδαζθαιίαο ζε καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ζην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. ηελ ελ ιφγσ έξεπλα ρξεζηκνπνηήζεθαλ ην εξσηεκαηνιφγην ησλ Kyriacou θαη Sutcliffe, (Questionnaire on Teacher Stress, 1978) θαη ην Maslach Burnout Inventory Educators Survey MBI-ES (Maslach, Jackson, & Leiter, 1996). Όπσο κε ηηο πεξηζζφηεξεο έξεπλεο ζηελ Διιάδα, ηα απνηειέζκαηα θαηέγξαςαλ ρακειά επίπεδα ζηξεο, ηα νπνία είλαη ρακειφηεξα απφ εθπαηδεπηηθνχο ζε άιιεο Δπξσπατθέο ρψξεο, ιφγσ ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο, θαη παξ φιεο ηηο κεηψζεηο κηζζψλ. Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ βξέζεθαλ λα είλαη ε εμνπζέλσζε (κεγαιχηεξε εμνπζέλσζε ζπλδέεηαη κε πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο) θαη ε δηδαζθαιία ζε καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Απηφ ην ηειεπηαίν εχξεκα έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, αθνχ δηαπηζηψζεθε φηη νη δάζθαινη πνπ δελ δίδαζθαλ ζε καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο αλέθεξαλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο. Σν θχιν θαη ε ειηθία δελ βξέζεθε λα επεξεάδνπλ ηα επίπεδα ζηξεο. Μηα άιιε έξεπλα ησλ Antoniou, Ploumpi, θαη Ntalla (2013) ζρεηηθά κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο έδεημε φηη νη εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο βηψλνπλ κεγαιχηεξα επίπεδα ζηξεο ζε ζρέζε κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο δεπηεξνβάζκηαο. Ο ζηξεζνγφλνο παξάγνληαο πνπ ζπλδέεηαη κε ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη πεξηνξηζκέλε ππνζηήξημε απφ ηελ θπβέξλεζε. 38

2.3. Μεηα-αλαιχζεηο Η κειέηε ησλ Fore, Martin, θαη Bender (2002), είλαη κηα αλαζθφπεζε ησλ εξεπλψλ ζηελ πεξίνδν 1995-2001 γηα ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηελ παξακνλή ηνπο ζηελ εξγαζία ζηα πιαίζηα ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο. Η ζπγθξηηηθή ηνπο αλάιπζε θαηέιεμε ζην φηη πνιιέο έξεπλεο παξαζέηνπλ ζηνηρεία ηα νπνία ππνζηεξίδνπλ φηη ε επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο είλαη ζε πςειφηεξα επίπεδα απφ φηη απηψλ ηεο γεληθήο αγσγήο. Οη παξάγνληεο πνπ αλαδείρηεθαλ φηη επεξεάδνπλ ην θαηλφκελν ήηαλ ν απμεκέλνο φγθνο γξαθηθήο εξγαζίαο πέξαλ ηνπ καζήκαηνο, επαγγεικαηηθφ ζηξεο πνπ ζπλδέεηαη κε ηηο απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο, έιιεηςε ρξνληθνχ πξνγξακκαηηζκνχ, έιιεηςε ππνζηήξημεο ηε δηνίθεζε, έιιεηςε επηκφξθσζεο θαη εμέιημεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φπσο θαη νη δηαθφξσλ εηδψλ αλαπεξίεο ησλ καζεηψλ ηηο νπνίεο πξέπεη λα δηαρεηξηζηνχλ κέζα ζηελ ηάμε. ηελ κειέηε ηνπο νη Fore et al. (2002), επηζεκαίλνπλ κηα ζεηξά απφ πξνηάζεηο γηα ηε βειηίσζε ηνπ πξνβιήκαηνο, νη νπνίεο αλαθέξνληαη ηφζν ζε πξαθηηθέο ζπκβνπιέο, φζν θαη ζε ζπζηάζεηο ζε επίπεδν εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Οη πξαθηηθέο ζπκβνπιέο πεξηιακβάλνπλ κηθξφηεξεο ηάμεηο, ειάηησζε ηεο γξαθεηνθξαηηθήο εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πεξηζζφηεξε αιιεινυπνζηήξημε κεηαμχ ζπλαδέιθσλ, παξνρή ρξφλνπ γηα πξνγξακκαηηζκφ εξγαζηψλ, πξνγξάκκαηα ζπκβνπιεπηηθήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο γηα δηαρείξηζε ηνπ ζηξεο, απνζαθήληζε ηνπ ξφινπ θαη ηεο εξγαζίαο, βνήζεηα πξνο ηνπο λένπο θαη ιηγφηεξν έκπεηξνπο εθπαηδεπηηθνχο, θαηάιιειε ελζσκάησζε ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζηελ ηάμε. Αλαθνξηθά κε ηηο πνιηηηθέο πνπ πξνηείλνληαη απηέο πεξηιακβάλνπλ πςειφηεξνπο κηζζνχο, πξφζιεςε πεξηζζφηεξν έκπεηξσλ θαη εμεηδηθεπκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηνρνζεζία ζηελ αξρή ηεο ρξνληάο πνπ πεξηιακβάλεη εθηθηέο απαηηήζεηο θαη ζηφρνπο, παξνρή επηκφξθσζεο κε ζθνπφ λα ελδπλακσζνχλ νη έκπεηξνη εθπαηδεπηηθνί ψζηε λα ιεηηνπξγήζνπλ σο ζχκβνπινη/ελδπλακσηέο ησλ ιηγφηεξν έκπεηξσλ, απαζρφιεζε πεξηζζφηεξσλ αλδξψλ εθπαηδεπηηθψλ, θπξίσο απφ κεηνλνηηθέο νκάδεο θαζψο απηφ ελδέρεηαη λα ελδπλακψζεη ηηο ζρέζεηο κε ηνπο καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο. Οη Emery θαη Vandenberg (2010) έθαλαλ κηα ζπγθξηηηθή κειέηε θαηαγξάθνληαο ηηο έξεπλεο γχξσ απφ ην ζηξεο, ηελ εμνπζέλσζε θαη ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ 39

εηδηθήο αγσγήο. Σα ζπκπεξάζκαηά ηνπο δείρλνπλ ζπγθεθξηκέλνπο πεξηνξηζκνχο ζηηο ππφ εμέηαζε έξεπλεο, νη νπνίνη ζρεηίδνληαη κε ηα κεγέζε ησλ δεηγκάησλ, κε πεξηνξηζκνχο ζην ζρεδηαζκφ ηεο κειέηεο θαη κε ην φηη νη κέζνδνη αληηκεηψπηζεο πνπ αλαδεηθλχνληαη (ζπκβνπιεπηηθή, επηκφξθσζε, ραιάξσζε, δηαινγηζκφο, άζθεζε) επηθεληξψλνληαη ζηε βειηίσζε ησλ ζπκπησκάησλ θαη φρη ηφζν ηνπ πξνβιήκαηνο, ην νπνίν νξίδνπλ σο ηηο ςπρνινγηθέο δηεξγαζίεο. Καηαιήγνπλ φηη κηα ιχζε ζα κπνξνχζε λα είλαη ζεξαπεπηηθέο παξεκβάζεηο κε απνδνρή θαη δέζκεπζε (Acceptance and commitment therapeutic (ACT) interventions) (Emery & Vandenberg, 2010). Η έξεπλα ησλ Aloe et al. (2014) απνηειεί κηα πνιπ-κεηαβιεηή κεηα-αλάιπζε πνπ πξνζπαζεί λα ζπλδέζεη ηελ θαθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ κε ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ (ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε, απνπξνζσπνπνίεζε θαη πξνζσπηθή επίηεπμε). Η αλάιπζε πεξηειάκβαλε 21 αλεμάξηεηα δείγκαηα, απφ έξεπλεο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε θαθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά θαη κε ηνπο ηξεηο άμνλεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κε ηελ κεγαιχηεξε επίδξαζε λα ζεκεηψλεηαη κεηαμχ ηεο θαθήο ζπκπεξηθνξάο καζεηψλ θαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο εθπαηδεπηηθψλ αθνινπζνχκελεο απφ ηελ απνπξνζσπνπνίεζε θαη θαηφπηλ απφ ηελ πξνζσπηθή επίηεπμε. Σα απνηειέζκαηα ηεο κεηα-αλάιπζεο επίζεο έδεημαλ φηη θαζέλα απφ ηα ζηνηρεία πνπ εθθξάδεη ε ηάμε/επίπεδν, ε ειηθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε ρψξα, ην έηνο δεκνζίεπζεο, ην πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ ζην δείγκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ εμεγεί έλα κέξνο ηεο επίδξαζεο. Πξνηάζεηο ηεο έξεπλαο πεξηιακβάλνπλ ηελ δηαρείξηζε ηεο θαθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ θαη επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε δηαρείξηζε ηνπο ζηξεο πνπ έρνπλ, φπσο θαη ζην πσο λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ ζεκάδηα εμνπζέλσζεο. Οη Brunsting et al. (2014) έθαλαλ κηα αλαζθφπεζε είθνζη ηξηψλ πνζνηηθψλ εξεπλψλ απφ ην 1979 έσο ην 2013 ζε ζρέζε κε ηελ εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο. Καηέγξαςαλ φηη νη επηπηψζεηο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο είλαη ε θζνξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πξνβιήκαηα πγείαο θαη αξλεηηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ηνπο. Μειεηψληαο ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο πεπνηζήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κέζα απφ ηηο ππφ εμέηαζε κειέηεο, θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ππάξρεη ρψξνο γηα πεξεηαίξσ κειέηε γχξσ απφ ηε ξχζκηζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, επηθεληξψλνληαο ζηελ πξνιεπηηθή πξνεηνηκαζία ηνπο. Δπίζεο, θαηέιεμαλ φηη ππάξρνπλ θάπνηα αληηθξνπφκελα 40

απνηειέζκαηα ζηηο έξεπλεο πνπ κειέηεζαλ. Γηα παξάδεηγκα, νη (Skaalvik & Skaalvik, 2007, νπ. αλ. ζην Brunsting et al., 2014. O Neill & Stephenson, 2011 νπ. αλ. ζην Brunsting et al., 2014) αλαθέξνπλ φηη νη δχζθνιεο ζπκπεξηθνξέο καζεηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζπκπεξηθνξάο θαη ε θαιή νξγάλσζε ηεο ηάμεο, είλαη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο, αιιά ν Pullis (1992, νπ. αλ. ζην Brunsting et al., 2014) δηαηείλεηαη φηη δελ είλαη. Έηζη, θάλνπλ ζχζηαζε γηα εθπφλεζε εξεπλψλ γχξσ απφ ηελ θαηαλφεζε ηεο εμνπζέλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζρεηίδεηαη κε ην επίπεδν ησλ καζεηψλ θαη ηνλ ηχπν ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ πνπ έρνπλ, φπσο θαη κε κεηαβιεηέο ηνπ πεξηβάιινληνο φπσο χπαξμε γξακκαηεηαθήο θαη άιιεο ππνζηήξημεο. ρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηάμεο, ππνδεηθλχνπλ φηη έξεπλα κπνξεί λα γίλεη ζε ζρέζε κε ην πσο ε ειηθία ησλ καζεηψλ κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Δπίζεο, πξνηείλνπλ φηη έλα απφ ηα αληηθείκελα ζρεηηθά κε ηελ ηάμε πνπ ρξήδεη κειέηεο είλαη ε χπαξμε ζπλδηδαζθαιίαο ή νκαδηθήο εξγαζίαο ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ, ή ε ζπλεξγαζία ηνπο κε άιινπο ελήιηθεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία (βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ). ρεηηθά κε ηνπο ζρνιηθνχο παξάγνληεο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ δηαδηθαζία εμνπζέλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθξίλνπλ ζέκαηα δηάθξηζεο ξφισλ θαη ζρεδηαζκνχ εξγαζίαο, φπσο θαη παξέκβαζεο ζηνρεπκέλεο ζηελ αζάθεηα θαη ζηε ζχγθξνπζε ησλ ξφισλ. ρεηηθά κε ηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ, νη Brunsting et al. (2014) αλαθέξνπλ φηη ε θαηαλφεζε ηνπ ηη είδνπο επηδφζεηο είλαη απηέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα βειηηψζεη ηελ επίγλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο «απηνθξνληίδαο», λα πηέζεη ηηο αξρέο λα δψζνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο θαη λα παξαθηλήζεη ηνπο εξεπλεηέο θαη ηνπο ππεπζχλνπο λα παξέρνπλ πεξηζζφηεξνπο πφξνπο θαη παξεκβάζεηο γηα ην ζέκα. Αλαθνξηθά κε ηηο παξεκβάζεηο γηα ην ζέκα ηεο εμνπζέλσζεο, αλαθέξνπλ φηη ππάξρεη αξθεηφ έδαθνο γηα έξεπλα, θαζψο θάπνηνη εθπαηδεπηηθνί πηζαλφλ λα κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο, αιιά δελ είλαη ζε ζέζε λα δηαρεηξηζηνχλ θαη λα νξγαλψζνπλ αληηθξνπφκελεο απαηηήζεηο απφ ηελ εξγαζία ηνπο. Οη ζπζηάζεηο πνπ θάλνπλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, είλαη πξψηνλ, λα αλαγλσξίζνπλ ηνπο θηλδχλνπο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο γηα ηελ θαξηέξα ηνπο, ηελ πγεία ηνπο θαη ηνπο καζεηέο ηνπο, δεχηεξνλ λα ζπλερίζνπλ λα εμειίζζνπλ ηηο δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ηεο ηάμεο, 41

ηξίηνλ λα δηαθξίλνπλ πεξηπηψζεηο αζάθεηαο θαη ζχγθξνπζεο ξφισλ, ηέηαξηνλ λα επηδηψθνπλ ην λα δέρνληαη βνήζεηα απφ ζπλαδέιθνπο θαη πξντζηάκελνπο, θαη πέκπηνλ λα κάζνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηερληθέο «απηνθξνληίδαο», φπσο είλαη ε δηαρείξηζε ηνπ ζηξεο. 42

Κεθάιαην 3: Η έξεπλα Ο φξνο έξεπλα έρεη δηαρξνληθά ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα πεξηγξάςεη ηελ αλαδήηεζε πιεξνθνξίαο ή γλψζεο, κε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν θαη ζχζηεκα. Καηά ηνπο Redman θαη Mory (1933), ε έξεπλα πεξηγξάθεηαη σο ε ζπζηεκαηνπνηεκέλε πξνζπάζεηα γηα ηελ απφθηεζε λέαο γλψζεο. Η επηζηεκνληθή έξεπλα βαζίδεηαη ζηε δηαηχπσζε ππνζέζεσλ, ζηελ παξαηήξεζε θαηλνκέλσλ θαη ζηε δηεμαγσγή πεηξακάησλ. Μέζα απφ απηά, ν εξεπλεηήο πεηπραίλεη ηε ζπιινγή θαη αλάιπζε ζηνηρείσλ θαη κεηξήζεσλ ηα νπνία, κέζσ ηεο ρξήζεο θαηάιιεισλ κεζφδσλ, κεηαηξέπεη ζε αμηνπνηήζηκεο πιεξνθνξίεο. ηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, ην κέξνο πνπ πξαγκαηεχεηαη ηελ έξεπλα απνηειείηαη απφ ηξεηο ππν-ελφηεηεο. ηελ (παξνχζα) πξψηε ππν-ελφηεηα αλαπηχζζνληαη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο έγηλε ε έξεπλα, ην εξεπλεηηθφ ππφβαζξν, ε ζεκαληηθφηεηα ηεο έξεπλαο, ν ζθνπφο θαη νη επηκέξνπο ζηφρνη ηεο έξεπλαο, φπσο θαη ε ζπκβνιή ηεο έξεπλαο ζηελ θεθηεκέλε γλψζε. ηε δεχηεξε ππν-ελφηεηα παξνπζηάδεηαη ε εξεπλεηηθή κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο έξεπλαο. ηελ ηξίηε ππν-ελφηεηα παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, κε ηξφπν ηφζν πεξηγξαθηθφ, φζν θαη ζηαηηζηηθήο ζπκπεξαζκαηνινγίαο, ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ δηεμήρζεθαλ θαη νη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο. 3.1 Δξεπλεηηθφ ππφβαζξν Μέζα απφ ηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο πνπ έγηλε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, δηαθαίλεηαη φηη έρεη πξαγκαηνπνηεζεί δηεζλψο, αιιά θαη ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, εθηεηακέλε έξεπλα γχξσ απφ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηνπο παξάγνληεο πνπ ην δεκηνπξγνχλ, ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπ, θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ηελ εμνπζέλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σν ζηξεο είλαη πνιιέο θνξέο απνηέιεζκα ησλ δηαπξνζσπηθψλ απαηηήζεσλ κέζα ζην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη απνηειείηαη απφ έλα κείγκα ζπλαηζζεκαηηθήο επηθφξηηζεο θαη επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο (Maslach, 2003). Παξά ηελ εθηεηακέλε έξεπλα, δελ έρεη επηηεπρζεί ε δεκηνπξγία πξνβιεπηηθψλ κνληέισλ ή άκεζσλ δεηθηψλ πνπ λα πξνζδηνξίδνπλ ηφζν ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε θαη ηε δηαξξνή απφ ην επάγγεικα ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φζν απηφ θαζαπηφ ην εξγαζηαθφ ζηξεο, θαη νη έξεπλεο βαζίδνληαη ζε έκκεζεο κεηξήζεηο (Wisniewski & Gargiulo, 1997). 43

Η έξεπλα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο βαζίδεηαη ζε ηέηνηνπ είδνπο έκκεζεο κεηξήζεηο, πξνθεηκέλνπ λα ζπιιέμεη ζηνηρεία θαη λα εμάγεη ζπκπεξάζκαηα γηα ην πνηνη είλαη νη θχξηνη παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε καζεηέο κε καζεζηαθά πξνβιήκαηα θαη πνηνη είλαη νη ηξφπνη πνπ επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο. 3.2 θνπφο θαη ζηφρνη ηεο έξεπλαο Ο θχξηνο ζθνπφο ηεο έξεπλαο είλαη λα θαηαγξάςεη ηα επίπεδα ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηη είλαη απηφ πνπ πξνμελεί ην ζηξεο θαη πσο ην αληηκεησπίδνπλ, ηδηαίηεξα φηαλ έρνπλ καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Οη επηκέξνπο ζηφρνη είλαη νη αθφινπζνη: Να δηεξεπλεζεί πνηεο είλαη νη απφςεηο γηα ηα αίηηα πνπ πξνθαινχλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη λα γίλεη κηα θαηάηαμή ηνπο ε νπνία λα πξνζδηνξίδεη πνηα είλαη ηα πην ζεκαληηθά, Να δηεξεπλεζεί πνηα είλαη ηα επίπεδα εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Να δηεξεπλεζεί αλ ππάξρεη ζπζρέηηζε κεηαμχ εξγαζηαθνχ ζηξεο θαη εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο. Να δηεξεπλεζνχλ νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο νη εθπαηδεπηηθνί αληηκεησπίδνπλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο ηνπο. Να δηεξεπλεζεί ε πξφζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία ηνπο. Να δηεξεπλεζεί ν βαζκφο πνπ ζρεηίδνληαη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο. Καηφπηλ ησλ παξαπάλσ, ην εξεπλεηηθφ εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη: Πσο πεξηγξάθνπλ νη εθπαηδεπηηθνί ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θαη ηδηαίηεξα εθείλνη πνπ έρνπλ καζεηέο κε καζεζηαθά πξνβιήκαηα, ηνπο παξάγνληεο πνπ ηνπο πξνθαινχλ ζηξεο, πνηεο είλαη νη κέζνδνη κε ηηο νπνίεο αληηκεησπίδνπλ απηφ ην ζηξεο θαη θαηά πφζν απηφ ζρεηίδεηαη κε ηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε. 44

3.3. Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο Μεηά απφ ηελ πεξηγξαθή ησλ εξσηεκάησλ πνπ ζέηνπλ ην πιαίζην ηεο έξεπλαο, ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη κηα θαηαγξαθή ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ, φπσο απηέο πξνέθπςαλ κέζα απφ ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο. Οη εξεπλεηηθέο απηέο ππνζέζεηο ζα ειεγρζνχλ ζηε ζπλέρεηα, κέζσ ηεο αλάιπζεο ησλ ζηνηρείσλ ηεο έξεπλαο, γηα λα δηαπηζησζεί αλ επαιεζεχνληαη ή δηαςεχδνληαη. Οη εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο είλαη νη αθφινπζεο: Σα επίπεδα ζηξεο ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σα επίπεδα ζηξεο ζρεηίδνληαη κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία. Σα επίπεδα ζηξεο ζρεηίδνληαη κε ηνλ ρξφλν πνπ αθηεξψλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα εξγαζίεο πέξαλ ηνπ καζήκαηνο (πξνεηνηκαζία, δηφξζσζε, αμηνιφγεζε). Σα επίπεδα ζηξεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ζέζε εξγαζίαο (πρ, δηεπζπληήο, ππνδηεπζπληήο) Σα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά (θχιν, ειηθία, νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, έηε πξνυπεξεζίαο) ζρεηίδνληαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο. 3.4. πνπδαηφηεηα θαη αλαγθαηφηεηα ηεο έξεπλαο ζπκβνιή ζηελ θεθηεκέλε γλψζε Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζηα πξνεγνχκελα, γχξσ απφ ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ έρνπλ γίλεη πνιπάξηζκεο έξεπλεο, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο εζηηάδνπλ ζηελ εηδηθή αγσγή. Ιδηαίηεξα ζηελ Διιάδα νη έξεπλεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη θπξίσο γχξσ απφ ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο (Antoniou et al., 2009. Kokkinos & Davazoglou, 2009. Lazuras, 2006. Platsidou, 2010. Πιαηζίδνπ & Αγαιηψηεο, 2008). Απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο δηαπηζηψζεθε έλα εξεπλεηηθφ θελφ φζνλ αθνξά ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ Διιήλσλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, πνπ φκσο έρνπλ καζεηέο κε καζεζηαθά πξνβιήκαηα θαη εηδηθέο αλάγθεο, θπξίσο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Μηα ζρεηηθή έξεπλα, πνπ έγηλε αξθεηά πξφζθαηα, ζπγθξηηηθά ζε εθπαηδεπηηθνχο πνπ δίδαζθαλ (ή δελ δίδαζθαλ) ζε καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο είλαη απηή ηεο Kalyva (2013), ε νπνία έγηλε κέζα ζηα ρξφληα ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. 45

Δηδηθφηεξα ηα ηειεπηαία ρξφληα, κεηά απφ κηα επηαεηή πνξεία ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο ζε ζπλζήθεο δεηλήο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ην αίζζεκα ηεο αλαζθάιεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην γεληθφηεξν αξλεηηθφ θιίκα, είλαη πην έληνλν. Γηα απηφλ ην ιφγν απνθηά ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, λα κειεηήζνπκε κέζα απφ κηα έξεπλα επηζθφπεζεο, ην πψο δηακνξθψλεηαη ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο θαη ηα επίπεδα εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο γεληθήο εθπαίδεπζεο πνπ έρνπλ καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, θαζψο θαη ε ζρέζε κεηαμχ εξγαζηαθνχ ζηξεο θαη εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο. Μέζα απφ ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηελ έξεπλα θαη ηελ αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ, αλακέλνπκε λα θαηαλνήζνπκε ην βαζκφ ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέζα ζε ζπλζήθεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, θαη κεηά απφ ηηο δηαδνρηθέο θαη κεγάιεο κεηψζεηο ησλ απνδνρψλ ηνπο. Σν λέν πνπ ζα πξνζθέξεη ε παξνχζα έξεπλα ζηε γλψζε ηνπ πεδίνπ ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη ην πψο απηνί ηαμηλνκνχλ θαη αμηνινγνχλ πιένλ ηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο, θαη πνηνη είλαη ηξφπνη θαη νη ηαθηηθέο πνπ έρνπλ δηακνξθψζεη ψζηε λα θαηαθέξλνπλ λα αληαπεμέξρνληαη ζηηο απμεκέλεο απαηηήζεηο ηνπ επαγγέικαηφο ηνπο. 46

Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία έξεπλαο Η κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο αλαθέξεηαη ζηνλ ηξφπν θαη ηε κέζνδν ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν δηεμάγεηαη ε έξεπλα θαη θαηαιήγεη ζε ζπκπεξάζκαηα, έηζη ψζηε λα ζεκειηψζεη κηα θαιχηεξε αληίιεςε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο (Pole & Lampard, 2002). ρεδφλ ην ζχλνιν ησλ εξεπλψλ ζηε βηβιηνγξαθία, έρεη ηηο βάζεηο ηνπ ζε ζπζηεκαηηθέο δηαδηθαζίεο, ζθνπεχνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν λα θαηαιήμεη ζε αμηφπηζηα ζπκπεξάζκαηα. Η κεζνδνινγία πνπ αθνινπζείηαη ζηελ παξνχζα έξεπλα είλαη βαζηζκέλε ζε δνθηκαζκέλεο κεζφδνπο θαη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο νη νπνίεο έρνπλ εθαξκνζηεί δηαρξνληθά. ην παξφλ θεθάιαην παξνπζηάδεηαη κηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο κεζνδνινγίαο ηεο έξεπλαο πνπ δηεμήρζε γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο εξγαζίαο, αθνινπζψληαο κηα ζπζηεκαηηθή αιιεινπρία. 4.1 Δξεπλεηηθή Πξνζέγγηζε Η δηεμαγσγή απφ ηνλ εξεπλεηή κηαο έξεπλαο απνζθνπεί ζην λα απαληήζεη ζε εξσηήκαηα θαη ππνζέζεηο γχξσ απφ έλα δήηεκα. Ο ηχπνο ησλ εξσηεκάησλ θαη ηεο εξεπλεηηθήο αλαδήηεζεο ηεο αιήζεηαο, ππαγνξεχεη ηελ εξεπλεηηθή πξνζέγγηζε πνπ ζα πηνζεηήζεη ν εξεπλεηήο. Οη δπν θχξηεο εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο είλαη ε παξαγσγηθή (deductive) θαη ε επαγσγηθή (inductive). Ο Trochim (2006) αλαθέξεηαη ζε απηέο σο δπν επξείεο κεζφδνπο ζπιινγηζκνχ θαη αηηηνιφγεζεο. Αλαθέξεηαη ζηελ επαγσγηθή κέζνδν σο ηνλ ζπιινγηζκφ απφ θάηη εηδηθφ πξνο κηα γεληθφηεξε ζεσξία, ελψ νξίδεη ηελ παξαγσγηθή κέζνδν σο εθείλε πνπ μεθηλάεη κε ην γεληθφ θαη θαηαιήγεη ζην εηδηθφ (Trochim, 2006). ε κηα παξαγσγηθή πξνζέγγηζε, ν εξεπλεηήο, αθνχ έρεη κειεηήζεη ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηνπ ζέκαηνο πνπ ηνλ απαζρνιεί, θαηαιήγεη ζε θάπνηεο ππνζέζεηο, ηηο νπνίεο θαιείηαη λα εμεηάζεη, θαη ζχκθσλα κε απηέο ζπιιέγεη θαη επεμεξγάδεηαη ηα θαηάιιεια δεδνκέλα. Η έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, αθνινπζεί ηελ παξαγσγηθή πξνζέγγηζε. Μέζα απφ ηελ ζπζηεκαηηθή επηζθφπεζε ησλ βηβιηνγξαθηθψλ πεγψλ, ηέζεθαλ εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο, νη νπνίεο ειέγρζεθαλ κε ζηαηηζηηθέο κεζφδνπο, πξνθεηκέλνπ λα επηβεβαησζνχλ ή λα απνξξηθζνχλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο αθνινπζνχλ ζην επφκελν θεθάιαην. 47

4.2 Δξεπλεηηθή κέζνδνο Οη εξεπλεηηθέο κέζνδνη θαηαηάζζνληαη, αλάινγα κε ην είδνο ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπιιέγνπλ ζε δπν θχξηεο θαηεγνξίεο: Σελ πνζνηηθή (quantitative) θαη ηελ πνηνηηθή (qualitative). Τπάξρεη θαη ε θαηεγνξία πνπ ζπλδπάδεη ηηο δπν πξνεγνχκελεο: ε κηθηή (mixed) κέζνδνο. Η πνζνηηθή κέζνδνο βαζίδεηαη ζε κεηξήζεηο θαη εθαξκφδεηαη ζε εθείλα ηα θαηλφκελα πνπ ν εξεπλεηήο κπνξεί λα εθθξάζεη κε φξνπο πνζφηεηαο. Έλαο πεξηεθηηθφο νξηζκφο πνπ δφζεθε απφ ηνλ Creswell (1994) είλαη φηη ε πνζνηηθή κέζνδνο είλαη έλα είδνο έξεπλαο ε νπνία επεμεγεί θαηλφκελα κε ην λα ζπιιέγεη αξηζκεηηθά δεδνκέλα ηα νπνία αλαιχνληαη κε ηελ ρξήζε καζεκαηηθψλ κεζφδσλ, θπξίσο ηεο ζηαηηζηηθήο. Οη Cohen θαη Manion (1980), αλαθέξνπλ φηη ε πνζνηηθή έξεπλα ρξεζηκνπνηεί εκπεηξηθέο κεζφδνπο θαη εκπεηξηθέο δειψζεηο. Οξίδνπλ κηα εκπεηξηθή δήισζε σο κηα πεξηγξαθηθή πξφηαζε πνπ αλαθέξεηαη ζην ηη «είλαη» κηα θαηάζηαζε ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν θαη φρη ηη «ζα έπξεπε λα είλαη» θαη εθθξάδεηαη κε αξηζκεηηθά δεδνκέλα. Δπίζεο, ε πνζνηηθή έξεπλα ραξαθηεξίδεηαη απφ ην φηη ζε απηήλ εθαξκφδνληαη εκπεηξηθέο αμηνινγήζεηο, δειαδή ηερληθέο πνπ ζηνρεχνπλ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θαηά πφζν αθνινπζνχληαη ελδεδεηγκέλεο πξαθηηθέο θαη επηηπγράλνληαη θαζνξηζκέλα πξφηππα. Ο εξεπλεηήο ν νπνίνο ρξεζηκνπνηεί κηα πνζνηηθή κέζνδν έρεη ζαλ ζθνπφ λα δηεξεπλήζεη ηηο εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο πνπ πεγάδνπλ απφ ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν πνπ ζρεηίδεηαη κε ην ππφ κειέηε θαηλφκελν. Μέζσ ηεο πνζνηηθήο κεζφδνπ, έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δηεξεπλήζεη εθηεηακέλν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ θαη λα έρεη κεγάιν εχξνο ζηελ έξεπλά ηνπ. Η πνζνηηθή κέζνδνο, θπξίσο κε ηε ρξήζε ηππνπνηεκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ, είλαη απφ ηηο πην δηαδεδνκέλεο κεζφδνπο έξεπλαο γηα ηελ αλάιπζε θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, θάηη πνπ νθείιεηαη ζηε δπλαηφηεηα κεγάινπ φγθνπ δεδνκέλσλ θαη ηππνπνηεκέλσλ κεζφδσλ επεμεξγαζίαο ηνπο. Η πνηνηηθή κέζνδνο, απφ ηελ άιιε πιεπξά, έρεη ζαλ ζθνπφ ην λα παξέρεη κηα βαζηά θαηαλφεζε ησλ ππφ εμέηαζε θαηλνκέλσλ. Οη πνηνηηθέο ηερληθέο βαζίδνληαη ζε ιέμεηο, ηδέεο, θαηαλνήζεηο, ζπλαηζζήκαηα, παξά ζε αξηζκνχο, έρνληαο σο αληηθείκελν ηελ θαηαγξαθή πνηνηηθψλ θαηλνκέλσλ. Σα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη ζπλεληεχμεηο, ζπδεηήζεηο, θαη νκάδεο (focus groups) θαη ν ζηφρνο είλαη λα ειινρεχνληα αηζζήκαηα, πξνζέζεηο, ζθέςεηο θαη θίλεηξα. Οη πνηνηηθέο κέζνδνη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ αθαίξεζε (abstraction) θαη ηε γελίθεπζε (generalization) (Monette et al., 2005). 48

H κηθηή κέζνδνο απνηειεί ζπλδπαζκφ ησλ δχν κεζφδσλ ηεο πνηνηηθήο θαη ηεο πνζνηηθήο έξεπλαο. πρλά ζπλαληάηαη ζηε βηβιηνγξαθία κε ηνλ φξν «ηξηγσλνπνίεζε» (triangulation) (Creswell, 2009). Η κηθηή κέζνδνο πξνζθέξεη εχξνο ζηελ έξεπλα κέζσ ησλ πνζνηηθψλ ηερληθψλ θαη βάζνο, κέζσ ησλ πνηνηηθψλ. Η κέζνδνο πνπ επηιέρηεθε γηα ηελ έξεπλα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε πνζνηηθή. Η επηινγή έγηλε δηφηη ν ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο είλαη λα εμάγεη ζπκπεξάζκαηα, βαζηζκέλε ζηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία θαη φρη λα παξάγεη λέα κνληέια ή λέα ζεσξία. Γηα ηελ εμαγσγή ησλ ελ ιφγσ ζπκπεξαζκάησλ θαη ηνπ ειέγρνπ ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ, ε πνζνηηθή έξεπλα πνπ ζρεδηάζηεθε ζα δψζεη αληηθεηκεληθά απνηειέζκαηα βαζηζκέλα ζε πνζνηηθά ζηνηρεία. Δπίζεο, έλαο ιφγνο επηινγήο ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ είλαη ην πιενλέθηεκα πνπ νθείιεηαη ζηελ αλσλπκία ηεο ρξήζεο εξσηεκαηνινγίνπ. Έλα εξσηεκαηνιφγην ην νπνίν κνηξάδεηαη θαη ζπγθεληξψλεηαη αλψλπκα είλαη πην πξνζηηφ απφ άιιεο ηερληθέο, φπσο πξνζσπηθέο ζπλεληεχμεηο, νη νπνίεο ελδέρεηαη λα θέξνπλ ζε δχζθνιε ζέζε ηνπο ζπκκεηέρνληεο. 4.3 Πιεζπζκφο θαη δείγκα Ο πιεζπζκφο ηεο έξεπλαο είλαη νη εθπαηδεπηηθνί ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, γηα ηνπο νπνίνπο ε έξεπλα επηθεληξψλεηαη ζην λα εμάγεη ζπκπεξάζκαηα γχξσ απφ ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Σν δείγκα απνηειείηαη απφ 155 εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (δαζθάινπο θαη άιισλ εηδηθνηήησλ), νη νπνίνη δηδάζθνπλ, θαηά θχξην ιφγν, ζε ζρνιεία ηνπ Ννκνχ Αηηηθήο. Μηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδεηαη ζην θεθάιαην ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο. 4.4 Γεηγκαηνιεςία Όηαλ δηεμάγεηαη κηα έξεπλα, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δελ είλαη δπλαηφλ λα κειεηεζεί νιφθιεξνο ν πιεζπζκφο, νπφηε ν εξεπλεηήο πεξηνξίδεηαη ζηε κειέηε ελφο κφλν δείγκαηνο απφ ηνλ πιεζπζκφ, γηα ηε κειέηε ηνπ. Η δεηγκαηνιεςία είλαη ε δηαδηθαζία επηινγήο κνλάδσλ (π.ρ. άλζξσπνη, νξγαληζκνί) απφ έλαλ πιεζπζκφ πνπ καο ελδηαθέξεη λα κειεηήζνπκε. Με απηφλ ηνλ 49

ηξφπν, κειεηψληαο ην δείγκα, θαζίζηαηαη δπλαηφλ λα γεληθεχζνπκε ηα απνηειέζκαηα θαη ζηνλ πιεζπζκφ, κέζα απφ θαηάιιειεο κεζφδνπο. Οη δπν βαζηθνί ηχπνη δεηγκαηνιεςίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ έξεπλα είλαη ε δεηγκαηνιεςία γηα πηζαλά δείγκαηα θαη ε δεηγκαηνιεςία γηα κε πηζαλά δείγκαηα (Trochim, 2002). Η δεηγκαηνιεςία κε πηζαλά δείγκαηα πεξηιακβάλεη ηνπο εμήο ηχπνπο: Απιή ηπραία δεηγκαηνιεςία: θάζε ζηνηρείν ηνπ πιεζπζκνχ έρεη ηελ ίδηα πηζαλφηεηα λα επηιεγεί ζην δείγκα. ηξσκαηνπνηεκέλε δεηγκαηνιεςία: Ο πιεζπζκφο δηαηξείηαη ζε νκνηφκνξθα ζηξψκαηα (strata), θαη ε δεηγκαηνιεςία γίλεηαη κέζα απφ ην θάζε ζηξψκα, σο απιή ηπραία δεηγκαηνιεςία. Σν ηειηθφ δείγκα πνπ πξνθχπηεη κπνξεί λα είλαη αλαινγηθφ ή κε αλαινγηθφ. Γείγκα ζπζηάδσλ (cluster sample): Ο πιεζπζκφο δηαηξείηαη ζε ζπζηάδεο (clusters), κεηαμχ ησλ νπνίσλ επηδηψθεηαη ε κεγαιχηεξε δπλαηή νκνηνκνξθία, ελψ κέζα ζηελ θάζε ζπζηάδα επηδηψθεηαη ε κηθξφηεξε. ηε δεηγκαηνιεςία κε κε πηζαλά δείγκαηα ηα κέιε ηνπ πιεζπζκνχ δελ έρνπλ φια ηελ ίδηα πηζαλφηεηα λα επηιεγνχλ ην δείγκα, αιιά ππεηζέξρνληαη ππνθεηκεληθνί παξάγνληεο γηα ηελ επηινγή ηνπ δείγκαηνο, φπσο δηαζεζηκφηεηα ησλ ζηνηρείσλ ηνπ δείγκαηνο θαη επθνιία. Σα κε πηζαλά δείγκαηα πεξηιακβάλνπλ: Γεηγκαηνιεςία πνζνζηψζεσλ: Η ζπγθεθξηκέλε δεηγκαηνιεςία απνηειεί ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο κηαο ππφ-νκάδαο. Γεηγκαηνιεςία επθνιίαο (ή επθαηξίαο): Απνηειεί ην δείγκα πνπ επηιέγεηαη κε θξηηήξην ηελ εχθνιε πξφζβαζε ζε άηνκα πνπ ζα ζπλεηζθέξνπλ ζηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο κέζσ ηεο απάληεζεο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ. Γεηγκαηνιεςία ρηνλνζηηβάδαο: ηε δεηγκαηνιεςία ρηνλνζηηβάδαο ν εξεπλεηήο επηιέγεη ζην δείγκα θάπνηα άηνκα απφ ηνλ πιεζπζκφ, ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο κεζνιαβνχλ γηα ηελ εχξεζε θαη άιισλ αηφκσλ. 50

Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο παξνχζαο έξεπλαο θαη ηε ζπιινγή ησλ πξσηνγελψλ ζηνηρείσλ αθνινπζήζεθε έλαο ζπλδπαζκφο ζηξσκαηνπνηεκέλεο δεηγκαηνιεςίαο θαη δείγκαηνο επθνιίαο. Σα ζηξψκαηα απνηεινχλ ζρνιηθέο κνλάδεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζηηο νπνίεο ππήξρε πξφζβαζε γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο. Μέζα ζην θάζε ζηξψκα (ζρνιείν) ε επηινγή ηνπ δείγκαηνο έγηλε κε απιή ηπραία δεηγκαηνιεςία. 4.5. ρεδηαζκφο ηεο έξεπλαο Η έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο βαζίδεηαη ζε πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή δεδνκέλα. Σα δεπηεξνγελή δεδνκέλα πξνθχπηνπλ κέζα απφ ζπζηεκαηηθή βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε γχξσ απφ ην ζέκα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζηνλ ειιεληθφ θαη δηεζλή ρψξν. Σα πξσηνγελή δεδνκέλα πξνέθπςαλ κέζα απφ έξεπλα επηζθφπεζεο ε νπνία ζρεδηάζηεθε γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη πινπνηήζεθε κέζσ δνκεκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σν εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν ζα αλαιπζεί ζηελ επφκελε παξάγξαθν, απνηειείηαη απφ εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ θαη ν δηακνηξαζκφο ηνπ ζηα άηνκα ηνπ δείγκαηνο έγηλε κε παξάδνζε απηνπξνζψπσο. Η πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη είλαη παξαγσγηθή θαη βαζίδεηαη ζηε θηινζνθία ηνπ ζεηηθηζκνχ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ε έξεπλα βαζίδεηαη ζηελ αληηθεηκεληθφηεηα θαη ηελ νπδεηεξφηεηα ηνπ εξεπλεηή, πνπ νξγαλψλεη ηα ζηνηρεία ηνπ ψζηε λα δεκηνπξγήζεη κηα αιπζίδα αηηηφηεηαο κεηαμχ ηνπο θαη λα εμεγήζεη ηα θαηλφκελα πνπ κειεηά (Trochim, 2006). Απφ ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο ζα θαηαζηεί δπλαηφλ λα αληιήζνπκε ζηνηρεία ηα νπνία ζα ζπληειέζνπλ ζηνλ έιεγρν ησλ ππνζέζεσλ θαη ηελ επίηεπμε ησλ εξεπλεηηθψλ ζηφρσλ. Καηά ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο θαη πξνθεηκέλνπ ηα απνηειέζκαηα λα είλαη αμηφπηζηα, δφζεθε ηδηαίηεξε πξνζνρή, έηζη ψζηε, ηφζν ε δηεμαγσγή ηεο ζπιινγήο ησλ ζηνηρείσλ, φζν θαη απηή ηεο επεμεξγαζίαο θαη ηεο ζηαηηζηηθήο ζπκπεξαζκαηνινγίαο λα είλαη αληηθεηκεληθή θαη ακεξφιεπηε. Απηή ε πξνζέγγηζε, ζπκβαηή κε ηε κεζνδνινγία ηεο ζεσξίαο ηνπ ζεηηθηζκνχ, ζα καο δψζεη ηελ επθαηξία λα αληιήζνπκε πνιχηηκε γλψζε. 51

4.6. Σν εξσηεκαηνιφγην Σν κέζν δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο είλαη έλα δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν απνηειείηαη απφ 4 κέξε. Οη εξσηήζεηο είλαη, θαηά θχξην ιφγν, θιεηζηνχ ηχπνπ, ζθνπεχνληαο λα εμαζθαιίζνπλ ηελ νκνηνκνξθία θαη ηελ ακεξνιεςία ησλ απαληήζεσλ. Σν πξψην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πεξηιακβάλεη 45 εξσηήζεηο/πξνηάζεηο, ελλνηνινγηθνχ δηαθνξηζκνχ, νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζε ελ δπλάκεη ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο θαη δεηάεη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο λα επηιέμνπλ ηνλ βαζκφ πνπ νη παξάγνληεο απηνί ηνπο πξνθαινχλ ζηξεο. Οη απαληήζεηο δίλνληαη ζε κηα εμάβαζκε θιίκαθα (1= ε θακηά πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο, 2= Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο, 3= Γεληθψο δε κνπ πξνθαιεί ζηξεο, 4= Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο, 5= Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο, 6= Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο). Σν δεχηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, πεξηιακβάλεη πέληε (5) εξσηήζεηο/πξνηάζεηο, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηνπο πξνηξέπεη λα δψζνπλ ηη ο απαληήζεηο ζε κηα πεληάβαζκε θιίκαθα Likert (1=Γηαθσλψ απφιπηα, 2=Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ, 3= νχηε ζπκθσλψ/ νχηε δηαθσλψ, 4= πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ, 5= πκθσλψ απφιπηα). Σν ηξίην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ δηεξεπλά ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο πνπ επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί (πεξηιακβάλεη 28 ηέηνηεο ηαθηηθέο) θαη ηνπο πξνηξέπεη λα απαληήζνπλ ζε κηα θιίκαθα ηεζζάξσλ βαζκψλ ην πφζν ζπρλά ηηο έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη (1= Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ, 2= Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν, 3= Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο, 4= Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο). Σν ηειεπηαίν (ηέηαξην) κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαηαγξάθεη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο, ηα ζηνηρεία ππεξεζίαο ηνπο (φπσο ηα έηε πξνυπεξεζίαο θαη ε ζέζε ηνπο ζην ζρνιείν) θαη πξνζσπηθέο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ, θπξίσο, ηελ πξφζεζή ηνπο λα αθήζνπλ ην επάγγεικα θαη ην κε πνην άηνκν ζπδεηνχλ ζε πεξηπηψζεηο πνπ βηψλνπλ ζηξεο ζηελ εξγαζία ηνπο. 52

4.7 Μέζνδνη ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο Οη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη πεξηγξαθηθέο κέζνδνη, ζηαηηζηηθνί έιεγρνη ππνζέζεσλ, αλάιπζε παξαγφλησλ, αλάιπζε δηαθχκαλζεο θαη αλάιπζε αμηνπηζηίαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Η πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή θαη νη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηεί δίλνπλ κηα γεληθή εηθφλα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ δεδνκέλσλ κε απινχο πίλαθεο θαη γξαθήκαηα. Σα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα είλαη πίλαθεο ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ, φπσο επίζεο γξαθήκαηα ξάβδνπ θαη θπθιηθά. Δπηπιένλ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηα κέηξα ζέζεο (κέζνο φξνο) θαη δηαζπνξάο (ηππηθή απφθιηζε), θαη θαηά πεξίπησζε, φηαλ απηφ θξίζεθε αλαγθαίν γηα ηελ θαιχηεξε απφδνζε ηνπ εθάζηνηε ζπκπεξάζκαηνο ν ζπληειεζηήο ινμφηεηαο ηεο θαηαλνκήο. Απηά δίλνπλ κηα γεληθή εηθφλα ησλ δεκνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ ηνπ δείγκαηνο θαη ησλ απαληήζεσλ ζηηο εξσηήζεηο ηνπ δείγκαηνο. Σα ζηαηηζηηθά ηεζη ειέγρσλ ππνζέζεσλ θαη ε επαγσγηθή ζηαηηζηηθή θαη είλαη εθείλα ηα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη φηαλ ν εξεπλεηήο ζηνρεχεη λα πάεη πέξα απφ ηελ απιή πεξηγξαθή ησλ δεδνκέλσλ θαη λα εμαθξηβψζεη αλ νη εξεπλεηηθέο ηνπ ππνζέζεηο επαιεζεχνληαη ή δηαςεχδνληαη. Απηνί νη έιεγρνη δείρλνπλ ζπζρεηίζεηο κεηαμχ κεηαβιεηψλ θαη δηεπθξηλίδνπλ αλ κηα νκνηφηεηα ή δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη ζηα δεδνκέλα ηζρχεη κε ζπγθεθξηκέλε πηζαλφηεηα ή είλαη απιά κηα ζχκπησζε. Μία απφ ηηο κεζφδνπο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα εξγαζία γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ήηαλ ε παξαγνληηθή αλάιπζε (factor analysis). Δίλαη κηα κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ειαηησζνχλ/ζπλδπαζηνχλ ηα δεδνκέλα. Όηαλ ππάξρνπλ πνιιαπιέο κεηαβιεηέο θαη ρξεηάδεηαη λα ειαηησζνχλ πξνθεηκέλνπ ν εξεπλεηήο λα απαιιαγεί απφ ηηο ηπρφλ επηθαιχςεηο θαη ηνπο πιενλαζκνχο πνπ ππάξρνπλ, ή ρξεηάδεηαη λα ζπλδπαζηνχλ πεξηζζφηεξα θνκκάηηα πιεξνθνξίαο ζε κηα κεηαβιεηή, ηφηε ε παξαγνληηθή αλάιπζε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζπλδπαζκνχ πνιιαπιψλ κεηαβιεηψλ ζε έλαλ παξάγνληα. Δπίζεο, γηα ηελ επαιήζεπζε ή ηε δηάςεπζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην παξακεηξηθφ ηεζη Pearson Correlation Test, ην t-test αλεμάξηεησλ δεηγκάησλ θαη one-way ANOVA. Χο επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο γηα ηα ζηαηηζηηθά ηεζη ρξεζηκνπνηήζεθε ην 95%. Η ζηαηηζηηθή αλάιπζε έγηλε κε ην ζηαηηζηηθφ παθέην IBM spss v20 θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, 53

έγηλε ρξήζε ηνπ Microsoft Excel v7. Αλάιπζε αμηνπηζηίαο (Reliability analysis) Πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηεζεί ε αλάιπζε ηεο αμηνπηζηίαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ππνινγίζηεθε ν ζπληειεζηήο αμηνπηζηίαο Cronbach alpha reliability coefficient. Ο ζπληειεζηήο απηφο απνηειεί έλα κέηξν ηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Ο ηππνπνηεκέλνο Cronbach alpha reliability coefficient παίξλεη ηηκέο κεηαμχ 0 θαη 1. χκθσλα κε ηνπο George θαη Mallery (2003), έλαο ζπληειεζηήο Cronbach alpha κε ηηκέο > 0,9 ζεσξείηαη εμαηξεηηθφο, κε ηηκέο > 0,8 είλαη θαιφο, κε ηηκέο> 0,7 είλαη απνδεθηφο, κε ηηκέο > 0,6 είλαη ακθηζβεηήζηκνο, κε ηηκέο > 0,5 είλαη θησρφο θαη κε ηηκέο < 0,5 ζεσξείηαη απαξάδεθηνο. 54

Κεθάιαην 5: ηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο ε απηφ ην θεθάιαην γίλεηαη ε αλάιπζε θαη ε παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο. Αθνχ παξνπζηαζηνχλ ηα απνηειέζκαηα ηνπ ειέγρνπ αμηνπηζηίαο θαη γίλεη κηα πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο, αλαθνξηθά κε ηα δεκνγξαθηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα ζηνηρεία ππεξεζίαο, αθνινπζεί κηα πεξηγξαθηθή αλάιπζε απφ φιεο ηηο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. ηε ζπλέρεηα γίλεηαη έιεγρνο ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ κε θαηάιιεια ζηαηηζηηθά ηεζη, έηζη ψζηε απηέο λα επαιεζεπηνχλ ή λα απνξξηθζνχλ. ηελ αλάιπζε πεξηιακβάλνληαη επεμεγεκαηηθά ζρήκαηα, ελψ νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο ζηαηηζηηθνχο πίλαθεο (θαηαλνκψλ ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ, φπσο θαη ζηαηηζηηθψλ ηεζη) πεξηιακβάλνληαη ζην παξάξηεκα, εθηφο απφ κεξηθνχο πνπ έρνπλ πεξηιεθζεί ζην θείκελν γηα δηεπθφιπλζε ηεο ξνήο θαη ηεο θαηαλφεζεο ηνπ θεηκέλνπ. 5.1 Αλάιπζε αμηνπηζηίαο Η αλάιπζε αμηνπηζηίαο πνπ έγηλε κέζσ ηνπ ζπληειεζηή alpha ηνπ Cronbach (Cronbach alpha reliability coefficient) σο κέηξν ηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, θαηέιεμε ζε έλαλ ζπληειεζηή πνπ βαζίζηεθε ζε 117 απφ ηα 155 εξσηεκαηνιφγηα (σο πιήξε) θαη ζε 78 εξσηήζεηο, νπζηαζηηθά φιεο ηηο εξσηήζεηο απφ ηα ηξία πξψηα κέξε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Η ηηκή ηνπ ζπληειεζηή ππνινγίζηεθε ζε 0,934, πνπ απεηθνλίδεη έλαλ εμαηξεηηθφ δείθηε αμηνπηζηίαο (Πίλαθαο Ι). Πίλαθαο Ι Cronbach alpha reliability coefficient Reliability Statistics Cronbach's Alpha N of Items,934 78 55

5.2 Πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο Γεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά Σν δείγκα ηεο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειείηαη απφ 155 ζπκκεηέρνληεο, εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, 26 απφ ηνπο νπνίνπο είλαη άλδξεο (16,8%) θαη 129 είλαη γπλαίθεο (83,2%) (Πίλαθαο Γ-1, ρήκα Γ-1). Ο κέζνο φξνο ειηθίαο ηνπο είλαη 40,8 εηψλ, κε ηελ πνιππιεζέζηεξε νκάδα λα είλαη νη εθπαηδεπηηθνί 46-55 εηψλ (60 άηνκα, 40,3%). Αλαθνξηθά κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε, 91 εθπαηδεπηηθνί (59,1%) είλαη παληξεκέλνη/εο, 57 (37%) είλαη ειεχζεξνη/εο θαη 6 (3,9%) είλαη ρσξηζκέλνη/εο, ελψ έλα άηνκν δελ απάληεζε ζηελ εξψηεζε (Πίλαθαο Γ-1, ρήκα Γ-2). ε ζρέζε κε ηνλ λνκφ ζηνλ νπνίν αλήθεη ην ζρνιείν πνπ δηδάζθνπλ, ζρεδφλ ην ζχλνιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ δήισζαλ φηη εξγάδνληαη ζην λνκφ Αηηηθήο (151 άηνκα, 97,4%), έλα άηνκν (0,6%) απάληεζε φηη εξγάδεηαη ζην λνκφ Λαθσλίαο, θαη 3 άηνκα (1,9%) δελ απάληεζαλ ζε απηήλ ηελ εξψηεζε. Όζνλ αθνξά ηελ πεξηθέξεηα ζηελ νπνία αλήθεη ην ζρνιείν ηνπο, νη απαληήζεηο ζηα εξσηεκαηνιφγηα δελ ήηαλ ζαθείο (δηφηη αλέθεξαλ Α Αζήλαο, Β Αζήλαο θιπ, αιιά θαη Αζήλαο ρσξίο πξνζδηνξηζκφ, θαη επίζεο δηφηη νη κηζνί πεξίπνπ ζπκκεηέρνληεο δελ απάληεζαλ ζε απηήλ ηελ εξψηεζε), αιιά κηα κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε παξνπζηάδεηαη ζηε Γπηηθή Αηηηθή (20% ησλ έγθπξσλ απαληήζεσλ). Πίλαθαο Γ1- Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία Δ-1-Δημογπαθικά ζηοισεία Γεκνγξαθηθή Μεηαβιεηή πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Φχιν Ηιηθηαθή Οκάδα Οηθνγελεηαθή Καηάζηαζε Άλδξαο 26 16,8 16,8 Γπλαίθα 129 83,2 83,2 έσο 25 εηψλ 5 3,2 3,4 26-35 εηψλ 48 31,0 32,2 36-45 εηψλ 32 20,6 21,5 46-55 εηψλ 60 38,7 40,3 56 θαη άλσ 4 2,6 2,7 Γελ απάληεζαλ 6 3,9 Παληξεκέλνο/ε 91 58,7 59,1 Διεχζεξνο/ε 57 36,8 37,0 Υσξηζκέλνο/ε 6 3,9 3,9 Γελ απάληεζαλ 1,6 χλνιν 155 100,0 56

ρήκα Γ1- Κπθιηθφ δηάγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή θχιν ρήκα Γ2- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Οικογενειακή καηάζηαζη Οικογενειακή καηάζηαζη 57

Χαξαθηεξηζηηθά ππεξεζίαο Αλαθνξηθά κε ηε ζέζε ηνπο ζην ζρνιείν, ε πιεηνλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο είλαη δάζθαινη (99 ζπκκεηέρνληεο 63,9%), ελψ απφ ηηο άιιεο θαηεγνξίεο πνπ θαηαγξάθεθαλ: 16 εθπαηδεπηηθνί (10,3) δήισζαλ «εθπαηδεπηηθφο εηδηθφηεηαο», 7 ππνδηεπζπληέο/ηξηεο (4,5%), 5 δηεπζπληέο/ηξηεο (3,2%) θαη 5 παξάιιειεο ζηήξημεο (3,2%). 16 άηνκα δελ απάληεζαλ ζηελ εξψηεζε γηα ηε ζέζε ηνπο ζην ζρνιείν, θαη θαηεγξάθεζαλ απφ έλαλ/κηα εθπαηδεπηηθφ αλά απάληεζε νη απαληήζεηο (Αλαπιεξσηήο/α Δηδηθφηεηαο, Δθπαηδεπηηθφο-Οινήκεξν, Τπνδηεπζπληήο-Οινήκεξν θαη Φπρνιφγνο) (Πίλαθαο Γ2). Πίλαθαο Γ2- Θέζε ζην ρνιείν Δ2-Θέζη ζηο Σσολείο πρλφηεηα Πνζνζηφ Γελ απάληεζε 16 10,3 Αλαπιεξσηήο/α 3 1,9 Αλαπιεξσηήο/α Δηδηθφηεηαο 1,6 Γάζθαινο/α-Δθπαηδεπηηθφο 99 63,9 Γηεπζπληήο/ηξηα 5 3,2 Δθπ Παξάιι. ηήξημεο - Δηδηθήο Αγσγήο 5 3,2 Δθπαηδεπηηθφο-Δηδηθφηεηαο 16 10,3 Δθπαηδεπηηθφο-Οινήκεξν 1,6 Τπ Οινήκ 1,6 Τπνδηεπζπληήο/ηξηα 7 4,5 Φπρνιφγνο 1,6 χλνιν 155 100,0 58

5.3. Πεξηγξαθηθή αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ Οη εθπαηδεπηηθνί ξσηήζεθαλ γηα ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ ηνπο ζηελ ηάμε / ζηηο ηάμεηο πνπ θάλνπλ κάζεκα. Γεδνκέλνπ φηη έλα κέξνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θάλνπλ κάζεκα ζε πεξηζζφηεξεο απφ κηα ηάμεηο, νη απαληήζεηο ζε απηή ηελ εξψηεζε ήηαλ πνηθίιεο, κε θάπνηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα απαληάλε κηα ειηθία (γηα παξάδεηγκα 6 εηψλ), θάπνηνπο λα απαληάλε πεξηζζφηεξεο (γηα παξάδεηγκα ζηελ 8 κε 10 εηψλ) θαη θάπνηνπο λα απαληάλε 6-12, θάηη πνπ ζπκβαίλεη κε εθπαηδεπηηθνχο εηδηθφηεηαο, αθνχ γηα παξάδεηγκα ν/ε κνπζηθφο ή ν/ε πιεξνθνξηθφο ελδέρεηαη λα θάλεη κάζεκα ζε φιεο ηηο ηάμεηο, νπφηε θαη φιεο ηηο ειηθίεο ηνπ Γεκνηηθνχ. Γηα απηφλ ην ιφγν έγηλε κηα θαηεγνξηνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ, ε νπνία θαηέιεμε ζε νκάδεο απαληήζεσλ σο αθνινχζσο: κηθξέο: 6-7 εηψλ, κεζαίεο: 8-10 εηψλ, κεγάιεο: 11-12 εηψλ θαη φιεο 6-12 εηψλ. Η θαηαλνκή παξνπζηάδεηαη ζηνλ πίλαθα Γ3 θαη δείρλεη φηη ην δείγκα είλαη θαηαλεκεκέλν ζε φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο ησλ καζεηψλ, επίζεο φηη ε πνιππιεζέζηεξε νκάδα είλαη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ θάλνπλ κάζεκα ζε κεζαίεο ειηθίεο/ηάμεηο. (Πίλαθαο Γ3 θαη ρήκα Γ3). Έγθπξα Πίλαθαο Γ3- Ηιηθίεο καζεηψλ ζηελ ηάμε Δ9β-Ηλικίερ μαθηηών ζηην ηάξη ζαρ πρλφηεηα Πνζνζηφ κηθξέο 6-7 27 17,4 κεζαίεο 8-10 50 32,3 κεγάιεο 11-12 32 20,6 φιεο 6-12 34 21,9 χλνιν 143 92,3 Απνχζα Μέζνδνο 12 7,7 χλνιν 155 100,0 ρήκα Γ3- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Ηιηθίεο καζεηψλ Ηλικίερ μαθηηών ζηην ηάξη 59

ηξεζνγφλνη παξάγνληεο Η πξψηε νκάδα εξσηήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ δηεξεπλά ην βαζκφ ζηνλ νπνίν δηάθνξεο θαηαζηάζεηο πξνθαινχλ ζηνπο ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο ζηξεο. ηελ εξψηεζε αλ ε «Έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη δηνξζψζεηο» πξνθαιεί ζηξεο, ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ (ησλ νπνίσλ ην εχξνο είλαη 1 έσο 6) είλαη 3,57 (ζ=1,151) πνπ δειψλεη φηη ν ελ ιφγσ παξάγνληαο πξνθαιεί κέηξηα επίπεδα ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο. Πξάγκαηη, νη επηθξαηέζηεξεο απαληήζεηο είλαη νη κέηξηεο: «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» 55 άηνκα (35,9%) θαη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο» 50 άηνκα (32,7%). Απφ ηνπο ππφινηπνπο ζπκκεηέρνληεο, 6 (3,9%) απάληεζαλ φηη ζε θακία πεξίπησζε δελ ηνπο πξνθαιεί ζηξεο, 17 (11,1%) φηη δελ ηνπο πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο, 14 (9,2%) φηη ηνπο πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο θαη 11 (7,2%) φηη ηνπο πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο. ρήκα Α1- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Έιιεηςε ρξφλνπ 60

ηελ εξψηεζε αλ ε «Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε "δχζθνινπο" ραξαθηήξεο» πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ είλαη 4,13 (ζ=1,005), δειψλνληαο φηη ηνπο πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο. Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» ηελ νπνία έδσζαλ 65 άηνκα (41,9%), αθνινπζνχκελε απφ ηελ απάληεζε «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» (40 άηνκα, 25,8%). ρήκα Α2- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε δχζθνινπο ραξαθηήξεο 61

Σν «κεησκέλν ελδηαθέξνλ νξηζκέλσλ καζεηψλ» θαηαγξάθεηαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο σο έλαο παξάγνληαο πνπ πξνμελεί ζηξεο ζε κέηξην βαζκφ. Ο κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ είλαη 3,74 (ζ=1,043) θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε πνπ δφζεθε απφ ζρεδφλ ηνπο κηζνχο ζπκκεηέρνληεο είλαη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (72 απαληήζεηο, 46,5%). Αθνινπζεί ε απάληεζε «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (42 απαληήζεηο, 27,1%). ρήκα Α3- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή κεησκέλν ελδηαθέξνλ 62

ε κέηξηα επίπεδα θαηαγξάθεηαη, επίζεο, ην επίπεδν ζηξεο πνπ πξνθαιεί ζηνπ εθπαηδεπηηθνχο «Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο». Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη 3,58 (ζ=1,056). Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (61 απαληήζεηο, 39,9%) αθνινπζνχκελε απφ ηελ απάληεζε «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (50 απαληήζεηο, 32,7%) θαη θαηφπηλ ηελ «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» (22, 14,4%). ρήκα Α4- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ρξφλνο γηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο 63

Όπσο παξαηεξήζεθε κε αξθεηέο απφ ηηο εξσηήζεηο ηεο παξνχζαο νκάδαο, παξφκνηα ζηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην βαζκφ πνπ πξνθαιεί ζηξεο «Η ζνβαξή έιιεηςε κέζσλ, εμνπιηζκνχ θαη θνλδπιίσλ», νη πνιππιεζέζηεξεο απαληήζεηο θαηαγξάθνληαη νη δπν κεζαίεο (Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 απαληήζεηο, 31,6% θαη Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 46 απαληήζεηο, 30,3%), δηακνξθψλνληαο έλαλ κέζν φξν απαληήζεσλ ίζν κε 3,75 θαη κεγαιχηεξε αλνκνηνκνξθία ζηηο απαληήζεηο απφ ηηο πξνεγνχκελεο εξσηήζεηο (ζ=1,251). ρήκα Α5- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε κέζσλ 64

ε παξφκνηα θαηεχζπλζε είλαη νη απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε αλ «Η επηβνιή πεηζαξρίαο - Ο ζφξπβνο ζηελ ηάμε» πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο. πγθεθξηκέλα, 51 άηνκα (32,9%) απάληεζαλ «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 39 άηνκα (25,2%) απάληεζαλ «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ελψ κηθξφηεξε ζπρλφηεηα ζεκείσζαλ νη απαληήζεηο «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» (28 άηνκα, 18,1%) θαη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο» (17 άηνκα, 11%) (κέζνο =3,77, ζ=1,241). ρήκα Α6- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πεηζαξρία - ζφξπβνο 65

ηελ εξψηεζε αλ «Η γξαθηθή δνπιεηά -πρ. πέξαζκα βαζκνινγίαο» πξνμελεί ζηξεο, ν κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =2,73, (ζ=1,242), δείρλνληαο φηη ε ηάζε ησλ απαληήζεσλ είλαη φηη ζε γεληθέο γξακκέο ε γξαθηθή δνπιεηά, δελ πξνθαιεί ηδηαίηεξν ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Οη αξλεηηθέο απαληήζεηο παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξα πνζνζηά απφ ηηο ζεηηθέο, θαη ε ινμφηεηα ηεο θαηαλνκήο ησλ απαληήζεσλ «γέξλεη» πξνο ηα αξηζηεξά (Skewness=0,495), γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ε ηάζε ζηηο απαληήζεηο είλαη φηη δελ ληψζνπλ ηδηαίηεξν άγρνο απφ ηνλ ελ ιφγσ παξάγνληα. πγθεθξηκέλα, 28 άηνκα (18,3%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 38 άηνκα (24,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 53 άηνκα (34,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 20 άηνκα (13,1%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ελψ νη ππφινηπεο απαληήζεηο ζεκείσζαλ κηθξφηεξεο ζπρλφηεηεο. ρήκα Α7- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή γξαθηθή δνπιεηά 66

ηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην αλ «Η δπζαλάινγα κηθξή ακνηβή ζε ζρέζε κε ηε δνπιεηά» πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη απαληήζεηο θαηαγξάθεθαλ κνηξαζκέλεο, κε κηα θιίζε πξνο ηηο απαληήζεηο πνπ δειψλνπλ φηη, λαη ηνπο πξνθαιεί ζηξεο ( =3,71, ζ=1,367 θαη πάξα πνιχ κηθξή αξλεηηθή θιίζε πξνο ηα δεμηά-ζεηηθέο απαληήζεηο Skewness=-0,08). πγθεθξηκέλα, 11 άηνκα (7,1%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 15 άηνκα (9,7%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 42 άηνκα (27,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 45 άηνκα (29,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 22 άηνκα (14,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 19 άηνκα (12,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» ρήκα Α8- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή κηθξή ακνηβή 67

Ο παξάγνληαο «Ο κηζζφο δελ επαξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο κνπ» παξνπζηάδεηαη λα είλαη ν πην ζηξεζνγφλνο απφ φινπο κε κέζε ηηκή απαληήζεσλ =4,18(ζ=1,318). Πξάγκαηη, ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (50 άηνκα, 32,7%), αθνινπζνχκελε απφ ηελ απάληεζε «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» (33 άηνκα, 21,6%), θαηφπηλ θαηαγξάθεθε ε απάληεζε «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» (29 άηνκα, 19%), ελψ νη «αξλεηηθέο» απαληήζεηο θαηέγξαςαλ κηθξφηεξεο ζπρλφηεηεο. ρήκα Α9- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ν κηζζφο δελ επαξθεί 68

Η «πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο» απνηππψλεηαη λα πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζε έλαλ κέηξην βαζκφ, ειαθξά κηθξφηεξν ηνπ κέζνπ ( =3,11, ζ=1,361). πγθεθξηκέλα, 24 άηνκα (15,5%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 24 άηνκα (15,5%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 49 άηνκα (31,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 35 άηνκα (22,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 15 άηνκα (9,7%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» ρήκα Α10- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πηζηή ηήξεζε πξνγξάκκαηνο 69

Ο παξάγνληαο «Η κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο κνπ απφ ηνπο γνλείο» είλαη θάηη πνπ δηράδεη ηηο γλψκεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αθνχ νη θπξηφηεξεο απαληήζεηο ήηαλ: «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», (53 άηνκα, 34,4%) θαη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», (40 άηνκα, 26%). Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη κέζνπ =3,33, (ζ=1,361), πνπ δείρλεη κηα κέηξηα κέζε άπνςε γηα ην θαηά πφζν ε κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ηνπο γνλείο ηνπο πξνθαιεί ζηξεο. ρήκα Α11- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή κε αλαγλψξηζε πξνζθνξάο απφ γνλείο 70

Ο παξάγνληαο «Η έιιεηςε εθηίκεζεο πνπ δείρλεη ε θνηλσλία ζην επάγγεικά κνπ» θαηαγξάθεηαη σο κέηξηα ζηξεζνγφλνο, κε κέζν απαληήζεσλ =3,5, πνπ ζπκπίπηεη κε ηε κέζε απάληεζε (ζ=1,443). πγθεθξηκέλα, 18 άηνκα (11,7%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 18 άηνκα (11,7%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 41 άηνκα (26,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 37 άηνκα (24%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 26 άηνκα (16,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 14 άηνκα (9,1%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» ρήκα Α12- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε εθηίκεζεο απφ θνηλσλία 71

Χο κέηξηα ζηξεζνγφλνο, θαηαγξάθεηαη επίζεο ν παξάγνληαο «Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηε δηεχζπλζε» κε κέζν =3,5 πνπ επίζεο ζπκπίπηεη κε ηε κέζε απάληεζε, αιιά κε κεγαιχηεξε αλνκνηνγέλεηα ζηηο απαληήζεηο (ζ=1,470).πγθεθξηκέλα, 20 άηνκα (13,1%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 18 άηνκα (11,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 33 άηνκα (21,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 45 άηνκα (29,4%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 22 άηνκα (14,4%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 15 άηνκα (9,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» ρήκα Α13- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ δηεχζπλζε 72

Ο παξάγνληαο «Σν ζχζηεκα πξναγσγήο (πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο)», θαηαγξάθεηαη σο ιηγφηεξν έληνλνο παξάγνληαο, κε κέζν =3,25 (ζ=1,194). Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ είλαη: 12 άηνκα (7,8%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 22 άηνκα (14,4%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 63 άηνκα (41,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 36 άηνκα (23,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 12 άηνκα (7,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» ρήκα Α14- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ζχζηεκα πξναγσγήο 73

Γχξσ απφ ην κέζν θπκαίλνληαη νη απαληήζεηο ζην θαηά πφζν «Η αθηέξσζε θαη πξνζσπηθνχ κνπ ρξφλνπ γηα ηε δνπιεηά» πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. πγθεθξηκέλα, 7 άηνκα (4,5%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 25 άηνκα (16,1%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 41 άηνκα (26,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 52 άηνκα (33,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 21 άηνκα (13,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 9 άηνκα (5,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =3,53 (ζ=1,213). ρήκα Α15- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή αθηέξσζε πξνζσπηθνχ ρξφλνπ 74

Ο παξάγνληαο «Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο» θαηαγξάθεηαη ζηξεζνγφλνο ζε επίπεδα ιίγν πάλσ απφ ην κέζν, ( =3,63, ζ=1,137). Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε κε 58 πεξηπηψζεηο (37,7%) είλαη ε «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο». Οη ππφινηπεο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε έρνπλ σο εμήο: 9 άηνκα (5,8%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 11 άηνκα (7,1%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 45 άηνκα (29,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 25 άηνκα (16,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 6 άηνκα (3,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α16- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο 75

Η «έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο» είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ νη εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη σο θάπσο ζηξεζνγφλν. Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =3,80, (ζ=1,377). Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε κε 48 πεξηπηψζεηο (31,4%) είλαη ε «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο». Οη ππφινηπεο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε έρνπλ σο εμήο: 12 άηνκα (7,8%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 11 άηνκα (7,2%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 37 άηνκα (24,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 25 άηνκα (16,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 20 άηνκα (13,1%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α17- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε αζθάιεηαο 76

Παξφκνηεο είλαη νη απαληήζεηο ζηελ (ζρεηηθή κε ηελ πξνεγνχκελε) εξψηεζε γηα ηελ θαηαγξαθή ηνπ βαζκνχ πνπ πξνθαιεί ζηξεο ν παξάγνληαο «Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο». Ο κέζνο θαη ε ηππηθή απφθιηζε είλαη ζηα ίδηα πεξίπνπ επίπεδα κε ηελ πξνεγνχκελε απάληεζε πνπ αθνξνχζε «έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο» Δπίζεο, ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη θαη ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε ε «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» κε 52 άηνκα θαη 34%. Οη ππφινηπεο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε έρνπλ σο εμήο: 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 18 άηνκα (11,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 32 άηνκα (20,9%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 26 άηνκα (17%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 17 άηνκα (11,1%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο».( =3,79, ζ=1,316). ρήκα Α18- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο 77

Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην βαζκφ πνπ πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο «Η ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ ζην θαλνληθφ ζρνιείν», παξνπζηάδεη ζπγθέληξσζε πξνο ην θέληξν, κε ηηο αθξαίεο απαληήζεηο (θαζφινπ ζηξεο πνιχ κεγάιν ζηξεο) λα έρνπλ πνιχ κηθξέο ζπρλφηεηεο. Ο κέζνο ηεο θαηαλνκήο είλαη =3,74, θαη ε ηππηθή απφθιηζε ζ=1,053, πνπ δειψλνπλ κέηξηεο απαληήζεηο. πγθεθξηκέλα, 5 άηνκα (3,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 9 άηνκα (5,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 45 άηνκα (29,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 65 άηνκα (42,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 22 άηνκα (14,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =3,53 (ζ=1,213). ρήκα Α19- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ 78

Ο παξάγνληαο «πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο απφ ην ζρνιείν» θαηαγξάθεηαη πεξηζζφηεξν απφ ην κέζν ζηξεζνγφλνο Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =3,81, (ζ=1,065). πγθεθξηκέλα, 3 άηνκα (1,9%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 12 άηνκα (7,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 41 άηνκα (26,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 62 άηνκα (40,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 27 άηνκα (17,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 9 άηνκα (5,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =3,53 (ζ=1,213). ρήκα Α20- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ζπλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο Α-20- Σςναιζθημαηικόρ επηπεαζμόρ από ηο ζσολείο Α-20- Σςναιζθημαηικόρ επηπεαζμόρ από ηο ζσολείο 79

Μηα απφ ηηο πην ζεκαληηθέο εξσηήζεηο ζηελ πξψηε νκάδα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, είλαη ε παξνχζα, ε νπνία δηεξεπλά ην βαζκφ πνπ «Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο» πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Απηφ επεηδή έρεη άκεζε ζρέζε κε ην αληηθείκελν ηεο κειέηεο, ε νπνία πξαγκαηεχεηαη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο. ε απηήλ ηελ εξψηεζε 11 άηνκα (7,1%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 9 άηνκα (5,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 40 άηνκα (25,8%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο»,66 άηνκα (42,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε,28 άηνκα (18,1%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 1 άηνκν (0,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =3,61 (ζ=1,090). ρήκα Α21- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή βειηίσζε επίδνζεο παηδηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο 80

Οη απφςεηο θαηαγξάθνληαη αξθεηά κνηξαζκέλεο γχξσ απφ θαηά πφζν ν παξάγνληαο «Η ειιηπήο ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο» πξνθαιεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Οη δπν «κεζαίεο» απαληήζεηο («Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο» - 47 θαη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» - 48 ζπγθεληξψλνπλ ηηο κεγαιχηεξεο ζπρλφηεηεο (30,5% θαη 31,2%, αληίζηνηρα). Οη ππφινηπεο απαληήζεηο έρνπλ σο εμήο: 9 άηνκα(5,8%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 24 άηνκα(15,6%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 23 άηνκα (14,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 3 άηνκα(1,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη ειαθξψο θάησ απφ ηε κέζε απάληεζε =3,40 (ζ=1,151). ρήκα Α22- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ειιεηπήο ζπλεξγαζία κε ζπλαδέιθνπο 81

Η «δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο» εκθαλίδεηαη λα είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ πξνμελεί αξθεηά κεγάιν ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη =4,14, (ζ=1,174), θαη θαηαγξάθεη έλα απμεκέλν επίπεδν. Οη δχν απαληήζεηο κε ηηο κεγαιχηεξεο ζπρλφηεηεο εθθξάδνπλ ζηξεο : «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» 61 απαληήζεηο, 39,4% θαη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» 33 απαληήζεηο, 21,3%. Αθνινπζεί ε απάληεζε «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (24 άηνκα, 15,5%) θαη ε απάληεζε «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο» (22 άηνκα, 14,2%). ρήκα Α23- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο 82

ηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην βαζκφ πνπ πξνθαιεί ζηξεο ν παξάγνληαο «Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν» ν κέζνο ησλ απαληήζεσλ θαηαγξάθεηαη ειαθξψο πάλσ απφ ηε κέζε απάληεζε( =3,62, ζ=1,209). πγθεθξηκέλα, 6 άηνκα (3,9%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 21 άηνκα (13,7%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 41 άηνκα (26,8%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο»,53 άηνκα (34,6%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε, 21 άηνκα (13,7%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 11 άηνκα (7,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α24- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή κε χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν 83

Οη «Πηέζεηο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο γνλείο» εκθαλίδνληαη λα είλαη έλα ζηνηρείν πνπ πξνθαιεί ζηξεο ζε κέηξην πξνο κεγάιν βαζκφ ( =3,75, ζ=1,268). πγθεθξηκέλα, 11 άηνκα (7,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 9 άηνκα (5,9%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 42 άηνκα (27,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο»,47 άηνκα (30,7%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε,33 άηνκα (21,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 11 άηνκα (7,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α25- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πηέζεηο απφ γνλείο 84

Η «Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηελ θνηλσλία» θαηαγξάθεηαη λα είλαη έλα ζηνηρείν πνπ πξνθαιεί ζηξεο ζε κέηξην βαζκφ ( =3,59, ζ=1,321). πγθεθξηκέλα, 14 άηνκα (9,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 12 άηνκα (7,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 44 άηνκα (28,8%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 49 άηνκα (32%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε, 21 άηνκα (13,7%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 13 άηνκα (8,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α26- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ θνηλσλία 85

Διαθξψο θάησ ηνπ κέζνπ απνηππψλνληαη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο πνπ νθείινληαη ζηνλ παξάγνληα «δηαδηθαζία ζπλερνχο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ» ( =3,43, ζ=1,198). πγθεθξηκέλα, 14 άηνκα (9,1%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 11 άηνκα (7,1%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 55 άηνκα (35,7%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε, 50 άηνκα (32,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 17 άηνκα (11%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 7 άηνκα (4,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α27- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο 86

Διαθξψο πάλσ απφ ην κέζν θαηαγξάθνληαη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο πνπ νθείινληαη ζηνλ παξάγνληα «Η αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο κνπ απφ ηνπο πξντζηακέλνπο» ( =3,62, ζ=1,154), θαη δίλνπλ ηελ εηθφλα φηη νη ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνί είλαη αξθεηά κνηξαζκέλνη ζηηο απφςεηο ηνπο, γχξσ απφ ηηο κεζαίεο απαληήζεηο (Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο θαη Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο), θάηη πνπ θαίλεηαη θαη απφ ηελ θαηαλνκή ζην ζρήκα Α28. πγθεθξηκέλα, 6 άηνκα (4%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 15 άηνκα (9,9%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 49 άηνκα (32,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 52 άηνκα (34,4%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε, 19 άηνκα (12,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 10 άηνκα (6,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α28- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή αμηνιφγεζε απφ πξντζηακέλνπο 87

Ο παξάγνληαο «Με ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ» παξνπζηάδεηαη λα κελ είλαη απφ εθείλνπο πνπ δεκηνπξγνχλ ηδηαίηεξν ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, κε κέζν φξν απαληήζεσλ =3,47,(ζ=1,170), ειαθξψο θάησ ηεο κέζεο απάληεζεο. Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ ηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά απηφλ ηνλ παξάγνληα, έρεη σο εμήο: 11 άηνκα (7,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 13 άηνκα (8,5%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 54 άηνκα (35,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε, 50 άηνκα (32,7%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 18 άηνκα (11,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 7 άηνκα (4,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α29- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ 88

ε παξφκνηα επίπεδα θαηαγξάθεηαη ην ζηξεο πνπ πξνθαιεί «Η έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ ζηελ ηάμε» =3,43,(κε θάπσο κεγαιχηεξε αλνκνηνγέλεηα ζηηο απαληήζεηο ζ=1,297). Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ έρεη σο εμήο: 17 άηνκα (11,1%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 13 άηνκα (8,5%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 46 άηνκα (30,1%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 50 άηνκα (32,7%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», ε νπνία είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε, 18 άηνκα (11,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 9 άηνκα (5,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α30- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή- έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ 89

Μηα θάπσο πην «επίπεδε» θαηαλνκή (θχξησζε=-0,749) ζθηαγξαθείηαη απφ ηηο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην βαζκφ πνπ πξνθαιεί ζηξεο ν «Γηαξθήο έιεγρνο/ππνδείμεηο απφ ηε δηεχζπλζε», θάηη πνπ θαίλεηαη απφ ην ζρήκα Α31, πνπ παξνπζηάδεη ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο κνηξαζκέλεο κεηαμχ ησλ ηξηψλ απαληήζεσλ «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 38 θαη, 24,7%, «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 39 θαη 25,3%, θαη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο», 29 θαη 18,8%. Οη άιιεο απαληήζεηο είλαη: 18 άηνκα (11,7%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 18 άηνκα (11,7%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», θαη 12 άηνκα (7,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». Ο κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ ( =3,51,ζ=1,429), απνηππψλεη έλαλ κέζν βαζκφ ζηξεο. ρήκα Α31- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δηαξθήο έιεγρνο 90

Πεξηζζφηεξν ζηξεζνγφλνο θαηαγξάθεηαη ν παξάγνληαο «Η έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ» κε κέζν φξν ησλ απαληήζεσλ =3,77, (ζ=1,088). Η θαηαλνκή απνηππψλεηαη αξθεηά πην θπξηή (κε κεγάιε ζπγθέληξσζε ζην θέληξν (θχξησζε = +0,714, ζρήκα Α32 ), θαη κηθξέο ζπρλφηεηεο γηα ηηο αθξαίεο απαληήζεηο, πνπ κεηαθξάδεηαη φηη ε αίζζεζε ε κε αίζζεζε ηνπ ζηξεο είλαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο αξθεηά ήπηα θαη δελ εθθξάδνπλ θαηά βάζε έληνλε ζπκθσλία ή δηαθσλία ζρεηηθά κε αλ βηψλνπλ ζηξεο ζρεηηθά κε ηελ έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ. πγθεθξηκέλα: 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 6 άηνκα (3,9%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 39 άηνκα (25,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 68 άηνκα (44,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 26 άηνκα (16,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 7 άηνκα (4,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α32- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ 91

Μεζαία επίπεδα ζηξεο θαηαγξάθνληαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνλ παξάγνληα «Η πξνζθνξά θηλήηξσλ γηα κάζεζε ζηνπο καζεηέο» ( =3,64,ζ=1,084). πγθεθξηκέλα, 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 9 άηνκα (5,8%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 48 άηνκα (31,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 60 άηνκα (39%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 24 άηνκα (15,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 5 άηνκα (3,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α33- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή πξνζθνξά θηλήηξσλ 92

Παξφκνηα εηθφλα δηαγξάθεηαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηνλ παξάγνληα «Βνήζεηα ζε καζεηέο ζε δηάθνξα πξνβιήκαηά ηνπο» ( =3,61,ζ=1,224), ν νπνίνο εκθαλίδεηαη λα πξνθαιεί ζηξεο ζε έλαλ κέηξην βαζκφ. πγθεθξηκέλα, 13 άηνκα (8,6%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 11 άηνκα (7,2%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 35 άηνκα (23%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 64 άηνκα (42,1%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 21 άηνκα (13,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 8 άηνκα (5,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α34- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή βνήζεηα ζε καζεηέο 93

Ο παξάγνληαο «Ο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε» θαηαγξάθεηαη λα είλαη έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο πνπ πξνθαινχλ ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ο κέζνο ησλ απαληήζεσλ είλαη άλσ ηνπ 4 ( =4,10, κε κηθξή ζρεηηθά απφθιηζε, άξα αξθεηή νκνηνκνξθία ζηηο απαληήζεηο ζ=1,087). ρεδφλ έλαο ζηνπο δπν εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο (70 άηνκα, 45,8%), δειψλεη φηη ν κεγάινο αξηζκφο παηδηψλ ζηελ ηάμε ηνπ/ηεο δεκηνπξγεί ζηξεο. Οη άιιεο απαληήζεηο, θαηαγξάθνληαη σο εμήο: 4 άηνκα (2,6%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 21 άηνκα (13,7%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 36 άηνκα (23,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 14 άηνκα (9,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α35- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ 94

Ο παξάγνληαο «Ο γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο» απνηππψλεηαη λα είλαη έλαο αξθεηά ζεκαληηθά ζηξεζνγφλνο παξάγνληαο κε κέζε απάληεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ =3,94, (ζ=1,154). Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη ε «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (53 άηνκα, 34,6%). Οη θαηαλνκή απφ ηηο άιιεο απαληήζεηο είλαη σο εμήο: 5 άηνκα (3,3%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 7 άηνκα (4,6%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 41 άηνκα (26,8%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 33 άηνκα (21,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 14 άηνκα (9,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α36- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή θφξηνο εξγαζίαο 95

ρεηηθά κε ηηο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην επίπεδν ηνπ ζηξεο πνπ πξνθαιεί «Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν», ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ ππνινγίζηεθε ζε =3,88, (ζ=1,192). Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη ε «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (53 άηνκα, 34,6%). Οη θαηαλνκή απφ ηηο άιιεο απαληήζεηο είλαη σο εμήο: 5 άηνκα (3,3%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 10 άηνκα (6,5%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 42 άηνκα (27,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 27 άηνκα (17,6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 16 άηνκα (10,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α37- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δηεπζέηεζε ζπγθξνχζεσλ 96

Καηά κέζν φξν νπδέηεξεο θαηαγξάθνληαη νη απαληήζεηο γηα ην θαηά πφζν πξνθαιεί ζηξεο ην ζηνηρείν «Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθαξκφδνληαη αιιαγέο θαη θαηλνηνκίεο» ( =3,47, (ζ=1,230). Η ζρεηηθά κε ηηο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε πνπ δηεξεπλά ην επίπεδν ηνπ ζηξεο πνπ πξνθαιεί «Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν», ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ ππνινγίζηεθε ζε =3,88, (ζ=1,192). Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη ε «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (51 άηνκα, 34%), αθνινπζνχκελε απφ ηελ απάληεζε «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο» (45 άηνκα, 30%). Οη θαηαλνκή απφ ηηο άιιεο απαληήζεηο είλαη σο εμήο: 12 άηνκα (8%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 14 άηνκα (9,3%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 20 άηνκα (13,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 8 άηνκα (5,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α38- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή αιιαγέο 97

ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε «αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε αληαιιαγήο απφςεσλ θαη επηθνηλσλίαο» νη απαληήζεηο θαηαγξάθνπλ κέηξηεο, θαηά κέζν φξν, απφςεηο ( =3,42,ζ=1,122). πγθεθξηκέλα, 9 άηνκα (5,9%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 16 άηνκα (10,5%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 58 άηνκα (37,9%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο»,48 άηνκα (31,4%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 16 άηνκα (10,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 6 άηνκα (3,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α39- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή έιιεηςε επηθνηλσλίαο 98

Οη απφςεηο ζηελ εξψηεζε «αο πξνθαιεί ζηξεο- πγθαιπκκέλεο δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία» εκθαλίδνληαη κνηξαζκέλεο θαη εθθξάδνπλ ζηξεο ζε κέηξην πξνο ειαθξά κεγάιν βαζκφ. Ο κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ είλαη ( =3,65,ζ=1,285). πγθεθξηκέλα, 9 άηνκα (6%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 17 άηνκα (11,3%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 40 άηνκα (26,7%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 48 άηνκα (32%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 23 άηνκα (15,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 13 άηνκα (8,7%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α40- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία 99

Σν «γεγνλφο φηη δελ εθηηκάηαη επαξθψο ε αμία κνπ» απνηειεί γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο έλαλ κέζν παξάγνληα ζηξεο ( =3,54,ζ=1,193). πγθεθξηκέλα, 11 άηνκα (7,3%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 11 άηνκα (7,3%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 49 άηνκα (32,5%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 54 άηνκα (35,8%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 17 άηνκα (11,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 9 άηνκα (6%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α41- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δελ εθηηκάηαη ε αμία 100

ε επίζεο κέηξηα επίπεδα, θαηά κέζν φξν, θηλνχληαη νη απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε «αο πξνθαιεί ζηξεο- Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ άκεζν έιεγρφ κνπ»( =3,63,ζ=1,189). πγθεθξηκέλα, 9 άηνκα (5,9%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 14 άηνκα (9,2%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 43 άηνκα (28,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 50 άηνκα (32,9%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 30 άηνκα (19,7%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 6 άηνκα (3,9%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α42- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ έιεγρφ κνπ 101

ρεηηθά, πεξηζζφηεξν απμεκέλα επίπεδα ζηξεο θαηαγξάθνληαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζρέζε κε ηελ εξψηεζε «αο πξνθαιεί ζηξεο- Υεηξηζκφο ακθίβνισλ ή "ιεπηψλ" θαηαζηάζεσλ»( =3,88,ζ=1,068). πγθεθξηκέλα, 7 άηνκα (4,5%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 5 άηνκα (3,2%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 33 άηνκα (21,4%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 72 άηνκα (46,8%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 29 άηνκα (18,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 8 άηνκα (5,2%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α43- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ρεηξηζκφο ιεπηψλ θαηαζηάζεσλ 102

Μέηξηα πξνο πςειά θαηαγξάθνληαη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε «Λήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ».( =3,93,ζ=1,198). πγθεθξηκέλα, 6 άηνκα (3,9%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 10 άηνκα (6,5%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 34 άηνκα (22,2%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 57 άηνκα (37,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 31 άηνκα (20,3%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 15 άηνκα (9,8%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α44- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ιήςε απνθάζεσλ 103

ρεηηθά κε ηελ ηειεπηαία εξψηεζε ηεο πξψηεο νκάδαο ε νπνία αληρλεχεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηα νπνία απφ «πγθξνχζεηο "πξνζσπηθφηεηαο" κε άιινπο ζπλαδέιθνπο» νη απαληήζεηο εκθαλίδνπλ έλα, θαηά κέζν φξν, κέηξην βαζκφ ζηξεο ( =3,56,ζ=1,290). πγθεθξηκέλα, 11 άηνκα (7,1%) απάληεζαλ φηη «ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 19 άηνκα (12,3%) απάληεζαλ φηη «Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο», 42 άηνκα (27,1%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 50 άηνκα (32,3%) απάληεζαλ φηη «Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο», 21 άηνκα (13,5%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο» θαη 12 άηνκα (7,7%) απάληεζαλ φηη «Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο». ρήκα Α45- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ζπγθξνχζεηο πξνζσπηθφηεηαο κε ζπλαδέιθνπο 104

Γείγκα Διάρηζην Μέγηζην Μέζν Σππηθή Απφθιηζε πλνςίδνληαο ηελ αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ γχξσ απφ ηνπο παξάγνληεο νη νπνίνη ηνπο πξνθαινχλ ζηξεο, έγηλε κηα θαηάηαμή ηνπο απφ ηνλ πην ζηξεζνγφλν, ζηνλ ιηγφηεξν, αλαθνξηθά κε ηνλ αξηζκεηηθφ κέζν ησλ απαληήζεσλ. Σν ζηνηρείν γηα ην νπνίν θαηαγξάθεηαη ην πςειφηεξν επίπεδν ζηξεο είλαη ην πξφβιεκα ηεο αλεπάξθεηαο ηνπ κηζζνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο. Αθνινπζεί ε δηαξθήο επζχλε ηελ νπνία ληψζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηνπο καζεηέο ηνπο, ε νπνία, ζηα Διιεληθά δεκνηηθά ζρνιεία είλαη πνιχπιεπξε, αθνχ νη δάζθαινη είλαη ππεχζπλνη, φρη κφλν γηα ηε κάζεζε θαη ηε δηαπαηδαγψγεζε ησλ καζεηψλ, αιιά θαη γηα ηε ςπρνινγηθή ηνπο ζηήξημε, γηα ηελ αζθάιεηά ηνπο, (ζηηο ψξεο ησλ δηαιεηκκάησλ, ησλ εθδειψζεσλ, ησλ πεξηπάησλ), γηα ηελ δηαδηθαζία ηνπ γεχκαηνο (ζην νινήκεξν) θαη γεληθφηεξα γηα ζέκαηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα έρνπλ αλαηεζεί ζε εμεηδηθεπκέλν ή βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ. Σν ηξίην θαηά ζεηξά ζέκα πνπ απαζρνιεί ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο δεκηνπξγεί ζηξεο είλαη ε αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε «δχζθνινπο» ραξαθηήξεο. Σν ηέηαξην ζέκα είλαη ν κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ κέζα ζηελ ηάμε, θάηη πνπ θαζηζηά ηε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία δπζθνιφηεξε θαη δεκηνπξγεί ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην ζηνηρείν ην νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη δελ ηνπο πξνθαιεί ζηξεο (κε δηαθνξά απφ ηα ππφινηπα), είλαη ε γξαθηθή εξγαζία (φπσο γηα παξάδεηγκα ην πέξαζκα ηεο βαζκνινγίαο). Δπίζεο, γεληθψο δελ ηνπο πξνθαιεί ηδηαίηεξν ζηξεο ε πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ην ζχζηεκα πξναγσγήο ην νπνίν ηνπο παξέρεη πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο λα θαηαιάβνπλ κηα αλψηεξε ζέζε. ηε ζπλέρεηα παξαηίζεηαη ν ζπλνπηηθφο πίλαθαο ησλ κέζσλ ηηκψλ θαη ησλ ηππηθψλ απνθιίζεσλ, ζε κηα θζίλνπζα ηαμηλφκεζε απφ ηνλ κεγαιχηεξν κέζν πξνο ηνλ κηθξφηεξν. Πίλαθαο ΙΙ: πλνπηηθφο πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ γηα ηνπο παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ζηξεο Πεπιγπαθικά ζηαηιζηικά ηαη ηαη ηαη ηαη ηαη Α-9-Ο κηζζφο δελ επαξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο κνπ 153 1 6 4,18 1,318 Α-23-Η δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο 155 1 6 4,14 1,174 Α-2-Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε "δχζθνινπο" ραξαθηήξεο 155 1 6 4,13 1,005 Α-35-Ο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε 153 1 6 4,10 1,087 Α-36-Ο γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο 153 1 6 3,94 1,154 Α-44-Λήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ 153 1 6 3,93 1,198 Α-37-Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν 153 1 6 3,88 1,192 Α-43-Υεηξηζκφο ακθίβνισλ ή "ιεπηψλ" θαηαζηάζεσλ 154 1 6 3,88 1,068 105

Α-20-πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο απφ ην ζρνιείν 154 1 6 3,81 1,065 Α-17-Η έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο 153 1 6 3,80 1,377 Α-18-Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο 153 1 6 3,79 1,316 Α-6-Η επηβνιή πεηζαξρίαο - Ο ζφξπβνο ζηελ ηάμε 155 1 6 3,77 1,241 Α-32-Η έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ 154 1 6 3,77 1,088 Α-25-Πηέζεηο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο γνλείο 153 1 6 3,75 1,268 Α-5-νβαξή έιιεηςε κέζσλ, εμνπιηζκνχ θαη θνλδπιίσλ 152 1 6 3,75 1,251 Α-3-Σν κεησκέλν ελδηαθέξνλ νξηζκέλσλ καζεηψλ 155 1 6 3,74 1,043 Α-19-Η ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ ζην θαλνληθφ ζρνιείν 154 1 6 3,74 1,053 Α-8-Η δπζαλαινγα κηθξή ακνηβή ζε ζρέζε κε ηε δνπιεηά κνπ 154 1 6 3,71 1,367 Α-40-πγθαιπκέλεο δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία 150 1 6 3,65 1,285 Α-33-Η πξνζθνξά θηλήηξσλ γηα κάζεζε ζηνπο καζεηέο 154 1 6 3,64 1,084 Α-42-Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ άκεζν έιεγρφ κνπ 152 1 6 3,63 1,189 Α-16-Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο 154 1 6 3,63 1,137 Α-24-Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν 153 1 6 3,62 1,209 Α-28-Η αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο κνπ απφ ηνπο πξντζηακέλνπο 151 1 6 3,62 1,154 Α-34-Βνήζεηα ζε καζεηέο ζε δηάθνξα πξνβιήκαηά ηνπο 152 1 6 3,61 1,224 Α-21-Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο 155 1 6 3,61 1,090 Α-26-Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηελ θνηλσλία 153 1 6 3,59 1,321 Α-4-Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο 153 1 6 3,58 1,056 δπζθνιίεο Α-1-Έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη δηνξζψζεηο 153 1 6 3,57 1,151 Α-45-πγθξνχζεηο "πξνζσπηθφηεηαο" κε άιινπο ζπλαδέιθνπο 155 1 6 3,56 1,290 Α-41-Σν γεγνλφο φηη δελ εθηηκάηαη επαξθψο ε αμία κνπ 151 1 6 3,54 1,193 Α-15-Η αθηέξσζε θαη πξνζσπηθνχ κνπ ρξφλνπ γηα ηε δνπιεηά 155 1 6 3,53 1,213 Α-31-Γηαξθήο έιεγρνο/ππνδείμεηο απφ ηε δηεχζπλζε 154 1 6 3,51 1,429 Α-12-Η έιιεηςε εθηίκεζεο πνπ δείρλεη ε θνηλσλία ζην επάγγεικά 154 1 6 3,50 1,443 κνπ Α-13-Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηε δηεχζπλζε 153 1 6 3,50 1,470 Α-38-Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθαξκφδνληαη αιιαγέο θαη θαηλνηνκίεο 150 1 6 3,47 1,230 Α-29-Με ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ 153 1 6 3,47 1,170 Α-30-Η έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ ζηελ ηάμε 153 1 6 3,43 1,297 Α-27-Η δηαδηθαζία ζπλερνχο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ 154 1 6 3,43 1,198 Α-39-Έιιεηςε αληαιιαγήο απφςεσλ θαη επηθνηλσλίαο 153 1 6 3,42 1,122 Α-22-Η ειιεηπήο ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο 154 1 6 3,40 1,151 Α-11-Η κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο κνπ απφ ηνπο γνλείο 154 1 6 3,33 1,284 Α-14-Σν ζχζηεκα πξναγσγήο (πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο) 153 1 6 3,25 1,194 Α-10-Η πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο 155 1 6 3,11 1,361 Α-7-Η γξαθηθή δνπιεηά (πρ. Πέξαζκα βαζκνινγίαο) 153 1 6 2,73 1,242 Έγθπξν Γείγκα (listwise) 131 106

Δπαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ Η δεχηεξε νκάδα εξσηήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ αλαθέξεηαη ζηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ. Πεξηιακβάλεη 5 εξσηήζεηο/πξνηάζεηο, θάζε κηα απφ ηηο νπνίεο πξνηξέπεη ηνλ ζπκκεηέρνληα λα επηιέμεη αλ ζπκθσλεί ζε κηα 5-βαζκε θιίκαθα Likert (Γηαθσλψ απφιπηα, Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ, Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ, πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ θαη πκθσλψ απφιπηα). Η πξψηε πξφηαζε «ην κεγαιχηεξν βαζκφ, ην λα είκαη δάζθαινο/α είλαη θνληά ζηνλ ηξφπν ζθέςεο κνπ» θαηαγξάθεη έλα πνιχ πςειφ βαζκφ ζπκθσλίαο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο, αθνχ 69 απφ απηνχο (45,1%) ζπκθσλνχλ απφιπηα θαη 66 (43,1%) ζπκθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ. Σν πιήζνο εθείλσλ πνπ έρνπλ κηα νπδέηεξε άπνςε είλαη 12 (7,8%) θαη εθείλσλ πνπ δηαθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ είλαη 6 (3,9%), ελψ δελ ππάξρεη θαλέλαο/θακία ζην δείγκα πνπ λα δηαθσλεί απφιπηα(κέζνο =4,29, ζ=0,777). ρήκα Β1- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή θνληά ζηνλ ηξφπν ζθέςεο (δάζθαινο) 107

ρεηηθά κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο φπσο εθθξάδεηαη κέζα απφ ηε δεχηεξε πξφηαζε «Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο κνπ σο δάζθαινο/α είλαη άξηζηεο» νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο εκθαλίδνληαη λα κελ ζπκθσλνχλ ηδηαίηεξα. Η επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη «Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ» (44 άηνκα, 28,9%), αθνινπζνχκελε απφ ηελ απάληεζε «πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ», (42 άηνκα, 27,6%). Καηφπηλ έξρεηαη ε απάληεζε «Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ» (37 άηνκα, 24,3%), θαη κεηά ε απάληεζε «Γηαθσλψ απφιπηα» (22 άηνκα, 14,5%), ελψ 7 κφλν άηνκα (4,6%) ζπκθσλνχλ απφιπηα. (κέζνο =2,79, ζ=1,137). ρήκα Β2- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ζπλζήθεο εξγαζίαο) 108

Η εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε απφ ην θαζεαπηνχ ιεηηνχξγεκα ηνπ/ηεο δαζθάινπ/δαζθάιαο φπσο εθθξάδεηαη κέζα απφ ηελ πξφηαζε «Δίκαη ηθαλνπνηεκέλνο πνπ είκαη δάζθαινο/α», θαηαγξάθεηαη ζε πάξα πνιχ πςειά επίπεδα. πγθεθξηκέλα, 64 εθπαηδεπηηθνί (43,2%) ζπκθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ θαη 59 (39,9%) ζπκθσλνχλ απφιπηα φηη είλαη ηθαλνπνηεκέλνη πνπ είλαη δάζθαινο/α. Οπδέηεξε άπνςε εθθξάδνπλ 21 εθπαηδεπηηθνί (14,2%), ελψ 3 κφιηο άηνκα δηαθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ (2%) θαη έλαο /κηα (0,7%) δηαθσλεί απφιπηα ( =4,20, ζ=0,805). ρήκα Β3- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ηθαλνπνηεκέλνο/ε 109

Έλαλ αξθεηά κεγάιν βαζκφ ηθαλνπνίεζεο εθθξάδνπλ νη απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε/πξφηαζε «Μέρξη ηψξα έρσ ιάβεη φ,ηη ζεσξψ πην ζεκαληηθφ απφ ην λα είκαη δάζθαινο/α». πγθεθξηκέλα, 17 εθπαηδεπηηθνί (11,5%) απάληεζαλ φηη ζπκθσλνχλ απφιπηα, 57 (38,5%) απάληεζαλ φηη ζπκθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ, 53 (35,8%) φηη νχηε δηαθσλνχλ νχηε ζπκθσλνχλ, 15 (10,1%) φηη δηαθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ θαη 6 (4,1%) φηη δηαθσλνχλ απφιπηα ( =3,43, ζ=0,963). ρήκα Β4- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή ζεκαληηθφ λα είκαη δάζθαινο/α 110

Σέινο, αλαθνξηθά κε ηελ πξφηαζε «Δάλ κπνξνχζα λα άιιαδα ηελ θαξηέξα κνπ απφ ηελ αξρή, δελ ζα άιιαδα ζρεδφλ ηίπνηα» ν βαζκφο ζπκθσλίαο είλαη επίζεο αξθεηά πςειφο. πγθεθξηκέλα, 43 εθπαηδεπηηθνί (28,1%) απάληεζαλ φηη ζπκθσλνχλ απφιπηα, 52 (34%) απάληεζαλ φηη ζπκθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ, 29 (19%) φηη νχηε δηαθσλνχλ νχηε ζπκθσλνχλ, 20 (13,1%) φηη δηαθσλνχλ ζε θάπνην βαζκφ θαη 9 (5,9%) φηη δηαθσλνχλ απφιπηα ( =3,65, ζ=1,188). ρήκα Β5- Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ γηα ηε κεηαβιεηή δελ ζα άιιαδα ηίπνηα ζηελ θαξηέξα 111

Σαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ζηξεζνγφλσλ θαηαζηάζεσλ Η ηξίηε νκάδα εξσηήζεσλ αθνξά ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ζηξεζνγφλσλ θαηαζηάζεσλ ηηο νπνίεο επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί θαη θαηαγξάθεη ηε ζπρλφηεηα κε ηελ νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θαζεκία απφ απηέο. Οη δπλαηέο απαληήζεηο είλαη 1= Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ, 2= Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν, 3= Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο, 4= Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο. Η αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη ε αλαθνξά ζηα πνζνζηά, γίλεηαη αλαιπηηθά, ζηηο παξαγξάθνπο πνπ αθνινπζνχλ, ελψ ππάξρνπλ ζπγθεληξσηηθά γξαθήκαηα ζην ηέινο ηεο αλάιπζεο (θαη νη πίλαθεο ζην παξάξηεκα). Η πξψηε απφ ηηο εξσηήζεηο/πξνηάζεηο αλαθέξεη «Έρσ επηθεληξψζεη ηηο πξνζπάζεηέο κνπ ζην λα θάλσ θάηη γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνκαη». Η ηαθηηθή απηή ρξεζηκνπνηείηαη αξθεηά ζπρλά απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο, αθνχ ζρεδφλ έλαο ζηνπο δπν ζπκκεηέρνληεο (71 άηνκα, 46,4%) απάληεζε φηη ην έρεη θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο, θαη 53 (34.6%) ζπκκεηέρνληεο απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο. Δπίζεο, 25 άηνκα (16,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ ιίγν θαη 4 (2,6%) φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ ( =3,13, ζ=0,775). Η δεχηεξε απφ ηηο εξσηήζεηο/πξνηάζεηο αλαθέξεη «Έρσ δξαζηεξηνπνηεζεί γηα λα βειηηψζσ ηελ θαηάζηαζε». Η ηαθηηθή απηή ρξεζηκνπνηείηαη ιίγν ζπρλφηεξα απφ ηελ πξνεγνχκελε κε ηελ πιεηνλφηεηα λα απαληάεη φηη ην έρνπλ θάλεη ζπρλά ή πνιχ ζπρλά. πγθεθξηκέλα, 3 ζπκκεηέρνληεο (1,9%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 22 (14,3%) φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ ιίγν, 67 άηνκα, (43,5%) απάληεζαλ φηη ην έρεη θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο, θαη 62 (34.6%) ζπκκεηέρνληεο απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο ( =3,22, ζ=0,761). Αλαθνξηθά κε ηελ κέζνδν «Πξνζπαζψ λα βξσ κηα ηαθηηθή ζρεηηθά κε ην ηη λα θάλσ», ζρεδφλ νη κηζνί απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (77 άηνκα, 49,7%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο, 1 απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (0,6%) απάληεζε φηη δελ ην έρεη θάλεη πνηέ, 25 (16,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ ιίγν, 52 άηνκα, (33,5%) απάληεζαλ φηη ην έρεη θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο ( =3,32, ζ=0,764). ρεηηθά κε ηελ πξφηαζε «θέθηνκαη ζνβαξά πνηα πνξεία λα αθνινπζήζσ», επίζεο 77 ζπκκεηέρνληεο (49,7%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο,3 απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (0,6%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 24 (15,5%) φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ 112

ιίγν, 51 άηνκα, (32,9%) απάληεζαλ φηη ην έρεη θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο ( =3,30, ζ=0,801). ρεηηθά κε ηελ πξφηαζε πνπ αλαθέξεη «λα ην δσ απφ άιιε νπηηθή γσλία, λα ην δσ πην αηζηφδνμα», ε πιεηνλφηεηα ησλ απαληήζεσλ ζπγθεληξψλεηαη ζηηο δπν πνπ δειψλνπλ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα. πγθεθξηκέλα, 70 ζπκκεηέρνληεο (45,2%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο, 67 άηνκα, (43,5%) απάληεζαλ φηη ην έρεη θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο, 17 (11%) φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ ιίγν θαη 1 (0,6%) φηη δελ ην έρεη θάλεη πνηέ ( =3,33, ζ=0,694). Παξφκνηα κε ηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε είλαη ε εηθφλα αλαθνξηθά κε ηελ πξφηαζε πνπ αλαθέξεη «Αλαδεηψ θάηη θαιφ ζε απηφ πνπ ζπκβαίλεη», ε πιεηνλφηεηα ησλ απαληήζεσλ ζπγθεληξψλεηαη επίζεο ζηηο δπν πνπ δειψλνπλ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα. πγθεθξηκέλα, 64 ζπκκεηέρνληεο (41,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο, 65 άηνκα, (41,9%) απάληεζαλ φηη ην έρεη θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο, 22 (14,2%) φηη ην έρνπλ θάλεη απηφ ιίγν θαη 4 (2,6%) φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ ( =3,22, ζ=0,784). ρεηηθά κε ηελ ηαθηηθή πνπ αλαθέξεη «Απνδέρνκαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη φηη απηφ έρεη ζπκβεί», εκθαλίδεη κηθξφηεξε, θαηά κέζν φξν, ζπρλφηεηα εθαξκνγήο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, αιιά θαη πάιη κεγαιχηεξε απφ ηε κέζε ησλ απαληήζεσλ ( =3,01, ζ=0,863). Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαηαλέκνληαη σο εμήο: 8 ζπκκεηέρνληεο (5,2%) απάληεζαλ φηη πνηέ δελ ην έρνπλ θάλεη απηφ, 32 (20,8%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 64 (41,6%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 50 (32,5%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο. ρεηηθά κε ηελ ηαθηηθή πνπ αλαθέξεη «Έκαζα λα δσ κε απηφ», ε εηθφλα αιιάδεη πξνο ην αξλεηηθφηεξν, κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα δειψλνπλ κηθξφηεξε ζπρλφηεηα εθαξκνγήο απηήο ηεο (παζεηηθήο) ηερληθήο ( =2,76, ζ=0,893). Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαηαλέκνληαη σο εμήο: 13 ζπκκεηέρνληεο (8,4%) απάληεζαλ φηη πνηέ δελ ην έρνπλ θάλεη απηφ, 45 (29,2%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 62 (40,3%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 34 (22,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο. Παξφκνηα κε ηελ πξνεγνχκελε, ζε ζρέζε κε ηνλ κέζν φξν ησλ απαληήζεσλ αιιά κε δηαθνξεηηθή θαηαλνκή, θαηαγξάθεηαη ε εηθφλα ζρεηηθά κε ηελ ηαθηηθή πνπ αλαθέξεη «Αζηεηεχνκαη ζρεηηθά κε απηφ» ( =2,77, ζ=0,957). Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαηαλέκνληαη σο εμήο: 15 ζπκκεηέρνληεο (9,7%) απάληεζαλ φηη πνηέ δελ ην έρνπλ θάλεη απηφ, 47 (30,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 51 (32,9%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 42 (27,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο. 113

Με κηθξφηεξε ζπρλφηεηα θαη θνληά ζην κέζν ησλ δπλαηψλ απαληήζεσλ θαηαγξάθνληαη νη απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε/πξνηαζε Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Γηαθσκσδψ ηελ θαηάζηαζε»( =2,66, ζ=1,012). Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαηαλέκνληαη σο εμήο: 24 ζπκκεηέρνληεο (15,6%) απάληεζαλ φηη πνηέ δελ ην έρνπλ θάλεη απηφ, 42 (27,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 51 (33,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 37 (24%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο. Δληειψο δηαθνξεηηθή είλαη ε εηθφλα πνπ παξνπζηάδεηαη απφ ηελ θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ ζηηο πξνηάζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζξεζθεία θαη ζε άιιεο πλεπκαηηθέο ηερληθέο: ηελ εξψηεζε/πξφηαζε «Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Πξνζπαζψ λα βξσ παξεγνξηά ζηε ζξεζθεία ή ζε άιια "πηζηεχσ"». Πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο ζπκκεηέρνληεο (78 άηνκα, 51,3%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη απηφ πνηέ. Παξφκνηα, ζηελ πξφηαζε «Πξνζεχρνκαη θαη δηαινγίδνκαη» ην πιήζνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ πνηέ δελ έρνπλ θαηαθχγεη ζε απηήλ ηελ ηαθηηθή είλαη 64 (41,6%). ρήκα Γ 1- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο Θξεζθείαο πξνζεπρήο θαη δηαινγηζκνχ 60 50 40 30 20 10 0 Τακτικζσ αντιμετώπιςθσ ςτρεσ: Θρθςκεία - προςευχι & διαλογιςμόσ (%) 51,3 41,6 Δεν το ζχω κάνει αυτό ποτζ 23 30,5 Το ζχω κάνει αυτό λίγο 12,5 16,2 13,2 Το ζχω κάνει αυτό μερικζσ φορζσ 11,7 Το ζχω κάνει αυτό πολλζσ φορζσ Γ-11-Προςπακϊ να βρω παρθγοριά ςτθ κρθςκεία ι ςε άλλα "πιςτεφω" Γ-12-Προςεφχομαι και διαλογίηομαι Η ηαθηηθή «Έρσ ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε απφ άιινπο» εκθαλίδεηαη λα έρεη ζπρλά ππνζηεξηθηέο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ δείγκαηνο. πγθεθξηκέλα, 13 άηνκα, (8,4%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη απηφ πνηέ, 43 (21,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 56 ζπκκεηέρνληεο, (36,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο (πνπ είλαη θαη ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε) θαη 53 (34,2%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ( =2,96, ζ=0,946). 114

ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηαθηηθή «Κάπνηνο κε παξεγνξεί θαη κε θαηαλνεί» απφ ηηο απαληήζεηο θαηαγξάθεηαη φηη ζπρλά νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα βξνπλ παξεγνξηά θαη θαηαλφεζε ζην πεξηβάιινλ ηνπο (θαη απφ φηη δηαπηζηψλεηαη απφ ηελ ηειεπηαία εξψηεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ην πεξηβάιινλ απηφ είλαη θίινη θαη ν/ε ζχληξνθνο). Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ έρεη σο εμήο: 15 άηνκα, (9,7%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 29 (18,8%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 51 ζπκκεηέρνληεο, (33,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 59 (38,3% - επηθξαηέζηεξε απάληεζε) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ( =3,0, ζ=0,984). Οη εξσηήζεηο 15 θαη 16 ηεο ηξίηεο νκάδαο αλαθέξνληαη ζε ηαθηηθέο βνήζεηαο ή ζπκβνπιέο πνπ κπνξεί λα απνδεηά ή λα δέρεηαη ν εθπαηδεπηηθφο πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ην ζηξεο. Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο δπν εξσηήζεηο. Η ελεξγεηηθή αλαδήηεζε βνήζεηαο παξνπζηάδεηαη φηη αθνινπζείηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ειαθξψο ιηγφηεξν ζπρλά απφ φηη ε παζεηηθή: Πξνζπαζψ λα ζπκβνπιεπηψ ή λα βνεζεζψ =2,99, ζ=0,900, Γέρνκαη βνήζεηα θαη ζπκβνπιέο =3,12, ζ=0,827. Καη ζηηο δπν πεξηπηψζεηο ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη «Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο (Πξνζπαζψ λα ζπκβνπιεπηψ ή λα βνεζεζψ: 57 άηνκα, 37% θαη Γέρνκαη βνήζεηα θαη ζπκβνπιέο: 59 άηνκα, 38,1%), θαηαγξάθνληαο κηα αξθεηά κεγάιε ζπρλφηεηα ρξήζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηαθηηθήο. ρήκα Γ2- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο ζπκβνπιψλ θαη βνήζεηαο 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Τακτικζσ αντιμετώπιςθσ ςτρεσ - ςυμβουλζσ & βοικεια (%) 5,8 2,6 Δεν το ζχω κάνει αυτό ποτζ 23,4 20,9 Το ζχω κάνει αυτό λίγο 37 Το ζχω κάνει αυτό μερικζσ φορζσ 38,6 37,9 33,8 Το ζχω κάνει αυτό πολλζσ φορζσ Γ-15-Προςπακϊ να ςυμβουλευτϊ ι να βοθκθκϊ από άλλουσ για το τι να κάνω Γ-16-Δζχομαι βοικεια και ςυμβουλζσ από άλλουσ ανκρϊπουσ 115

Οη εξσηήζεηο 17 θαη 18 ηεο ηξίηεο νκάδαο αλαθέξνληαη ζε ηαθηηθέο ζηξνθήο ζηε δνπιεηά ή ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο ζηηο νπνίεο θαηαθεχγνπλ νη εθπαηδεπηηθνί πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ην ζηξεο. Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο δπν εξσηήζεηο: ηξέθνκαη ζηε δνπιεηά ή ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο ψζηε λα μερληέκαη: =2,86, ζ=0,884, Κάλσ θάηη ψζηε λα ην ζθέθηνκαη ιηγφηεξν: =2,90, ζ=0,903. Καη ζηηο δπν πεξηπηψζεηο ε επηθξαηέζηεξε απάληεζε είλαη «Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο (ηξέθνκαη ζηε δνπιεηά ή ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο: 61 άηνκα, 39,9% θαη Κάλσ θάηη ψζηε λα ην ζθέθηνκαη ιηγφηεξν: 64 άηνκα, 41,3%). ρήκα Γ3- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο: δνπιεηά & δξαζηεξηφηεηεο 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Τακτικζσ αντιμετώπιςθσ ςτρεσ - δουλειά & δραςτθριότθτεσ (%) 6,5 7,7 Δεν το ζχω κάνει αυτό ποτζ 27,5 22,6 Το ζχω κάνει αυτό λίγο 39,9 41,3 Το ζχω κάνει αυτό μερικζσ φορζσ 26,1 28,4 Το ζχω κάνει αυτό πολλζσ φορζσ Γ-17-Στρζφομαι ςτθ δουλειά ι ςε άλλεσ δραςτθριότθτεσ ϊςτε να ξεχνιζμαι από κάτι που με απαςχολεί Γ-18-Κάνω κάτι ϊςτε να το ςκζφτομαι λιγότερο, (ςινεμά, τθλεόραςθ, διαβάηω, ονειροπολϊ, κοιμάμαι, ψϊνια) 116

Οη εξσηήζεηο 19 θαη 20 ηεο ηξίηεο νκάδαο αλαθέξνληαη ζε ηαθηηθέο άξλεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ζηηο νπνίεο θαηαθεχγνπλ νη εθπαηδεπηηθνί πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ην ζηξεο. Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο δπν εξσηήζεηο: Λέσ ζηνλ εαπηφ κνπ φηη "απηφ δελ είλαη αιήζεηα": =1,55, ζ=0,809, Αξλνχκαη λα πηζηέςσ φηη έρεη ζπκβεί απηφ: =1,48, ζ=0,759, δείρλνληαο φηη νη ζπγθεθξηκέλεο ηαθηηθέο δελ είλαη πξνζθηιείο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Καη ζηηο δπν πεξηπηψζεηο ε απάληεζε ηεο πιεηνλφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ δείγκαηνο είλαη «Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ (Λέσ ζηνλ εαπηφ κνπ φηη "απηφ δελ είλαη αιήζεηα": 97 άηνκα, 63% θαη Αξλνχκαη λα πηζηέςσ φηη έρεη ζπκβεί απηφ: 102 άηνκα, 65,8%). ρήκα Γ4- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο: άξλεζε φηη ζπκβαίλεη 70 60 50 40 30 20 10 0 Τακτικζσ αντιμετώπιςθσ ςτρεσ - άρνθςθ ότι ςυμβαίνει (%) 63 65,8 Δεν το ζχω κάνει αυτό ποτζ 20,8 21,9 Το ζχω κάνει αυτό λίγο 14,3 10,3 Το ζχω κάνει αυτό μερικζσ φορζσ Γ-19-Λζω ςτον εαυτό μου ότι "αυτό δεν είναι αλικεια" Γ-20-Αρνοφμαι να πιςτζψω ότι ζχει ςυμβεί αυτό 1,9 1,9 Το ζχω κάνει αυτό πολλζσ φορζσ 117

Η ηαθηηθή ρξήζεο αιθνφι ή θαξκάθσλ σο ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο είλαη ην αληηθείκελν ησλ εξσηήζεσλ 21 θαη 22. Οη απαληήζεηο γηα ηε ζπρλφηεηα επηζηξάηεπζεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ηερληθψλ παξνπζηάδνπλ παξφκνηα θαηαλνκή γηα ηηο δπν εξσηήζεηο, κε κέζνπο πνπ δείρλνπλ πνιχ κηθξή ρξήζε/ζπρλφηεηα (Κάλσ ρξήζε αιθνφι ή άιισλ θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ γηα λα αηζζαλζψ θαιχηεξα: =1,19, ζ=0,536 θαη Υξεζηκνπνηψ αιθνφι ή άιιεο θαξκαθεπηηθέο νπζίεο γηα λα κε βνεζήζνπλ λα ην μεπεξάζσ: =1,12, ζ=0,449, κε πεξηζζφηεξνπο απφ 85% ηνπ δείγκαηνο λα απαληνχλ: «Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ» ρήκα Γ5- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρ. ζπρλνηήησλ ζπρλφηεηαο ρξήζεο: αιθνφι ή θαξκάθσλ 100 80 86,5 Τακτικζσ αντιμετώπιςθσ ςτρεσ - Αλκοόλ ι φάρμακα (%) 91,5 60 40 20 0 Δεν το ζχω κάνει αυτό ποτζ 8,4 5,2 4,5 2,6 0,6 0,7 Το ζχω κάνει αυτό λίγο Το ζχω κάνει αυτό μερικζσ Το ζχω κάνει αυτό πολλζσ φορζσ φορζσ Γ-21-Κάνω χριςθ αλκοόλ ι άλλων φαρμακευτικϊν ουςιϊν για να αιςκανκϊ καλφτερ Γ-22-Χρθςιμοποιϊ αλκοόλ ι άλλεσ φαρμακευτικζσ ουςίεσ για να με βοθκιςουν να το ξεπεράς ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηαθηηθή παξαίηεζεο «Έρσ εγθαηαιείςεη ηηο πξνζπάζεηεο γηα λα ην αληηκεησπίζσ» απφ ηηο απαληήζεηο θαηαγξάθεηαη φηη δελ είλαη θάηη ζην νπνίν θαηαθεχγνπλ ζπρλά νη εθπαηδεπηηθνί, πνπ πξνηηκνχλ λα αληηκεησπίδνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ έρεη σο εμήο: 106 άηνκα, (69,7%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 28 (18,4%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 15 ζπκκεηέρνληεο, (9,9%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 3 (2%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ( =1,44, ζ=0,752). ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηαθηηθή «Λέσ δηάθνξα κε ζθνπφ λα απνδεζκεχζσ ηα δπζάξεζηα ζπλαηζζήκαηα» απφ ηηο απαληήζεηο θαηαγξάθεηαη κηα αξθεηά κηθξή ζπρλφηεηα. πγθεθξηκέλα, 33 άηνκα, (21,6%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 73 (47,7%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν απάληεζε πνπ είλαη ε επηθξαηέζηεξε, 35 118

ζπκκεηέρνληεο, (22,9%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 12 (7,8%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ( =2,17, ζ=0,857). Όζνλ αθνξά ηελ εξψηεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηαθηηθή απηνθξηηηθήο «Αζθψ θξηηηθή ζηνλ εαπηφ κνπ» νη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δείρλνπλ κηα ηάζε απηφ λα γίλεηαη ζπρλά. πγθεθξηκέλα, 5 άηνκα, (3,2%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 32 (20,8%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 66 ζπκκεηέρνληεο, (42,9%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 51 (33,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ( =3,06, ζ=0,818). Όζνλ αθνξά ηελ εξψηεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηαθηηθή «Καηεγνξψ ηνλ εαπηφ κνπ γηα πξάγκαηα πνπ έγηλαλ» νη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνηππψλνπλ, θαηά κέζν φξν, κηα κέηξηα ζπρλφηεηα επηζηξάηεπζήο ηεο ( =2,45, ζ=0,941). Η θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ έρεη σο εμήο:29 άηνκα, (18,7%) απάληεζαλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, 47 (30,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 59 (38,1%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 20 (12,9%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηαθηηθή παξαίηεζεο «Παξαηηνχκαη απφ ηελ πξνζπάζεηα λα ην αληηκεησπίζσ» νη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δείρλνπλ φηη θαζφινπ ζπρλά, θαηά κέζν φξν, δελ θαηαθεχγνπλ ζε απηφ ( =1,55, ζ=0,774). Οη απαληήζεηο δείρλνπλ φηη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο (91 άηνκα, 58,7%) δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ. Δπίζεο, 47 (30,3%) απάληεζαλ φηη ην έρνπλ θάλεη ιίγν, 12 ζπκκεηέρνληεο, (7,7%) φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο θαη 5 (3,2%) φηη ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο. Η ηειεπηαία απφ ηηο εξσηήζεηο ηεο ηξίηεο νκάδαο, ε νπνία εμεηάδεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο «Δθθξάδσ ηα αξλεηηθά κνπ ζπλαηζζήκαηα» νη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δείρλνπλ κηα κέζε ζπρλφηεηα, κε έλαλ ζηνπο ηξεηο, πεξίπνπ, λα απαληάεη φηη ην έρεη θάλεη απηφ ιίγν (53 θαη 34,2%)θαη άιινπο ηφζνπο λα απαληνχλ φηη ην έρνπλ θάλεη κεξηθέο θνξέο (54 θαη 34,8%). Οη άιιεο απαληήζεηο έρνπλ σο εμήο: 12 άηνκα, (7,7%) δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ θαη 36 άηνκα (23,2%) ην έρνπλ θάλεη πνιιέο θνξέο ( =2,74, ζ=0,905). ηα δπν γξαθήκαηα πνπ αθνινπζνχλ απεηθνλίδνληαη νη αξηζκεηηθνί κέζνη ησλ απαληήζεσλ ζηηο εξσηήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο, (νη κέζνη κε κέγηζην ην 4), φπσο θαη ε θαηαλνκή ησλ απαληήζεσλ ησλ εξσηήζεσλ. 119

ρήκα Γ6- πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα αξηζκεηηθψλ κέζσλ, γηα ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο Γ-5-Προςπακϊ να το δω από άλλθ οπτικι γωνία, να το δω πιο αιςιόδοξα Γ-3-Προςπακϊ να βρω μια τακτικι ςχετικά με το τι να κάνω Γ-4-Σκζφτομαι ςοβαρά ποια πορεία να ακολουκιςω Γ-2-Ζχω δραςτθριοποιθκεί για να βελτιϊςω τθν κατάςταςθ Γ-6-Αναηθτϊ κάτι καλό ςε αυτό που ςυμβαίνει Γ-1-Ζχω επικεντρϊςει τισ προςπάκειζσ μου ςτο να κάνω κάτι για τθν Γ-16-Δζχομαι βοικεια και ςυμβουλζσ από άλλουσ ανκρϊπουσ Γ-25-Αςκϊ κριτικι ςτον εαυτό μου Γ-7-Αποδζχομαι τθν πραγματικότθτα και ότι αυτό ζχει ςυμβεί Γ-14-Κάποιοσ με παρθγοεί και με κατανοεί Γ-15-Προςπακϊ να ςυμβουλευτϊ ι να βοθκθκϊ από άλλουσ για το τι να Γ-13-Ζχω ςυναιςκθματικι υποςτιριξθ από άλλουσ Γ-18-Κάνω κάτι ϊςτε να το ςκζφτομαι λιγότερο, ( Γ-9-Αςτειεφομαι ςχετικά με αυτό Γ-17-Στρζφομαι ςτθ δουλειά ι ςε άλλεσ δραςτθριότθτεσ ϊςτε να Γ-8-Ζμακα να ηω με αυτό Γ-28-Εκφράηω τα αρνθτικά μου ςυναιςκιματα Γ-10-Διακωμωδϊ τθν κατάςταςθ Γ-26-Κατθγορϊ τον εαυτό μου για πράγματα που ζγιναν Γ-24-Λζω διάφορα με ςκοπό να αποδεςμεφςω τα δυςάρεςτα Γ-12-Προςεφχομαι και διαλογίηομαι Γ-11-Προςπακϊ να βρω παρθγοριά ςτθ κρθςκεία ι ςε άλλα "πιςτεφω" Γ-27-Παραιτοφμαι από τθν προςπάκεια να το αντιμετωπίςω Γ-19-Λζω ςτον εαυτό μου ότι "αυτό δεν είναι αλικεια" Γ-20-Αρνοφμαι να πιςτζψω ότι ζχει ςυμβεί αυτό Γ-23-Ζχω εγκαταλείψει τισ προςπάκειεσ για να το αντιμετωπίςω Γ-21-Κάνω χριςθ αλκοόλ ι άλλων φαρμακευτικϊν ουςιϊν για να Γ-22-Χρθςιμοποιϊ αλκοόλ ι άλλεσ φαρμακευτικζσ ουςίεσ για να με 1,55 1,55 1,48 1,44 1,19 1,12 1,98 1,88 2,17 3,33 3,32 3,30 3,22 3,22 3,13 3,12 3,06 3,01 3,00 2,99 2,96 2,90 2,90 2,86 2,76 2,74 2,66 2,45 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 120

ρήκα Γ7- Καηαλνκή απαληήζεσλ, γηα ηηο ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο Γ-5-Προςπακϊ να το δω από άλλθ οπτικι γωνία, να το δω πιο αιςιόδοξα,6 11,0 43,2 45,2 Γ-3-Προςπακϊ να βρω μια τακτικι ςχετικά με το τι να κάνω,6 16,1 33,5 49,7 Γ-4-Σκζφτομαι ςοβαρά ποια πορεία να ακολουκιςω 1,9 15,5 32,9 49,7 Γ-2-Ζχω δραςτθριοποιθκεί για να βελτιϊςω τθν κατάςταςθ 1,9 14,2 43,2 40,0 Γ-6-Αναηθτϊ κάτι καλό ςε αυτό που ςυμβαίνει 2,6 14,2 41,9 41,3 Γ-1-Ζχω επικεντρϊςει τισ προςπάκειζσ μου ςτο να κάνω κάτι για τθν 2,6 16,1 45,8 34,2 Γ-16-Δζχομαι βοικεια και ςυμβουλζσ από άλλουσ ανκρϊπουσ 2,6 20,6 38,1 Γ-25-Αςκϊ κριτικι ςτον εαυτό μου 3,2 20,6 42,6 Γ-7-Αποδζχομαι τθν πραγματικότθτα και ότι αυτό ζχει ςυμβεί 5,2 20,6 41,3 Γ-14-Κάποιοσ με παρθγοεί και με κατανοεί 9,7 18,7 32,9 Γ-15-Προςπακϊ να ςυμβουλευτϊ ι να βοθκθκϊ από άλλουσ για το τι να 5,8 23,2 36,8 Γ-13-Ζχω ςυναιςκθματικι υποςτιριξθ από άλλουσ 8,4 21,3 36,1 Γ-18-Κάνω κάτι ϊςτε να το ςκζφτομαι λιγότερο, ( 7,7 22,6 41,3 Γ-9-Αςτειεφομαι ςχετικά με αυτό 9,7 30,3 32,9 Γ-17-Στρζφομαι ςτθ δουλειά ι ςε άλλεσ δραςτθριότθτεσ ϊςτε να 6,5 27,1 39,4 Γ-8-Ζμακα να ηω με αυτό 8,4 29,0 40,0 Γ-28-Εκφράηω τα αρνθτικά μου ςυναιςκιματα 7,7 34,2 34,8 Γ-10-Διακωμωδϊ τθν κατάςταςθ 15,5 27,1 32,9 Γ-26-Κατθγορϊ τον εαυτό μου για πράγματα που ζγιναν 18,7 30,3 38,1 Γ-24-Λζω διάφορα με ςκοπό να αποδεςμεφςω τα δυςάρεςτα Γ-12-Προςεφχομαι και διαλογίηομαι Γ-11-Προςπακϊ να βρω παρθγοριά ςτθ κρθςκεία ι ςε άλλα "πιςτεφω" Γ-27-Παραιτοφμαι από τθν προςπάκεια να το αντιμετωπίςω Γ-19-Λζω ςτον εαυτό μου ότι "αυτό δεν είναι αλικεια" Γ-20-Αρνοφμαι να πιςτζψω ότι ζχει ςυμβεί αυτό Γ-23-Ζχω εγκαταλείψει τισ προςπάκειεσ για να το αντιμετωπίςω Γ-21-Κάνω χριςθ αλκοόλ ι άλλων φαρμακευτικϊν ουςιϊν για να Γ-22-Χρθςιμοποιϊ αλκοόλ ι άλλεσ φαρμακευτικζσ ουςίεσ για να με 37,4 32,9 32,3 38,1 33,5 34,2 28,4 27,1 25,8 21,9 23,2 23,9 21,3 47,1 22,6 41,3 30,3 16,1 50,3 22,6 12,3 58,7 30,3 62,6 20,6 65,8 21,9 68,4 18,1 86,5 90,3 12,9 7,7 11,6 12,9 7,7 3,2 14,2 1,9 10,31,9 9,7 1,9 8,4 4,5,6 5,22,6 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ποτζ Λίγο Μερικζσ Φορζσ Πολλζσ φορζσ Η ηειεπηαία νκάδα (ηέηαξηε) ησλ εξσηήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, εθηφο απφ ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία θαη ηα ζηνηρεία ππεξεζίαο, πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζηελ αξρή ηεο αλάιπζεο, πεξηιακβάλεη εξσηήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζπλέρηζε ηνπ επαγγέικαηνο, ρξήζε θαπλίζκαηνο / θαξκάθσλ, φπσο ηε δηεξεχλεζε ηνπ πνηα είλαη ηα άηνκα ζηα νπνία απεπζχλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί 121

ζε πεξηπηψζεηο εξγαζηαθνχ ζηξεο. ηελ εξψηεζε «θεθηήθαηε ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα λα εγθαηαιείςεηε ην επάγγεικά ζαο» ε πιεηνλφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ (125 άηνκα, 81,2%) απάληεζε φρη (Πίλαθαο Γ4 θαη ρήκα Γ4). Παξφκνηα είλαη ηα απνηειέζκαηα ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε αλ νη ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνί ζθέθηνληαη ηψξα γηα άιιν επάγγεικα (φρη: 116 83,5%), φπσο θαη ζηελ εξψηεζε αλ ζθέθηνληαη ηψξα γηα πξφσξε ζχληαμε (φρη: 108, 82,4%). Πίλαθαο Γ4-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηa: ζπλέρηζε ηνπ επαγγέικαηνο Δξσηήζεηο ζρεηηθέο κε ηε ζπλέρηζε ηνπ επαγγέικαηνο πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν Πνζνζηφ σξεπηηθφ Πνζνζηφ Γ-13-θεθηήθαηε ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα λα εγθαηαιείςεηε ην επάγγεικά ζαο; Γ-14α-Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα : Άιιν επάγγεικα; Ναη 29 18,7 18,8 18,8 Όρη 125 80,6 81,2 100 Γελ απάληεζαλ 1 0,6 Ναη 23 14,8 16,5 16,5 Όρη 116 74,8 83,5 100 Γελ απάληεζαλ 16 10,3 Γ-14β-Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα : Πξφσξε ζχληαμε; Ναη 23 14,8 17,6 17,6 Όρη 108 69,7 82,4 100 Γελ απάληεζαλ 24 15,5 χλνιν 155 100 ρήκα Γ4-πγθξηηηθφ ξαβδφγξακκα ζρ. ζπρλνηήησλ γηα: ζπλέρηζε ηνπ επαγγέικαηνο Συνζχιςθ του επαγγζλματοσ Δ-14β-Μιπωσ ςκζφτεςτε τϊρα για : Πρόωρθ ςφνταξθ; 14,8 69,7 15,5 Δ-14α-Μιπωσ ςκζφτεςτε τϊρα για : Άλλο επάγγελμα; 14,8 74,8 10,3 Δ-13-Σκεφτικατε τα τελευταία 5 χρόνια να εγκαταλείψετε το επάγγελμά ςασ; 18,7 80,6 0,6 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ναι Όχι Δεν απάντθςαν 122

ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε αλ νη θαπληζηέο/ηξηεο ηνπ δείγκαηνο παξαηήξεζαλ αχμεζε ζε πεξηφδνπο εξγαζηαθνχ ζηξεο, 29 άηνκα απάληεζαλ λαη (30,5% επί ησλ απαληήζεσλ) θαη 66 άηνκα (69,5% επί ησλ απαληήζεσλ) απάληεζαλ φρη. 60 άηνκα απφ ην δείγκα (38,7% ηνπ ζπλφινπ) δελ απάληεζαλ ζε απηήλ ηελ εξψηεζε θαη πξνθαλψο πξφθεηηαη γηα ηνπο κε θαπληζηέο. (Πίλαθαο Γ5 ηνπ παξαξηήκαηνο θαη ρήκα Γ5). ρήκα Γ5-Ραβδφγξακκα Καηαλνκήο ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: αχμεζε θαπλίζκαηνο Έλα ζηνηρείν πνπ θαηαγξάθεθε είλαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί δελ απνπζηάδνπλ απφ ηελ εξγαζία ηνπο ιφγσ ζηξεο. Ο κέζνο φξνο ηνπ πιήζνπο απφ ηηο θνξέο πνπ δήισζαλ φηη έρνπλ ιείςεη είλαη 0,26 ±0,79. 123

Η ρξήζε θαξκάησλ (αληηθαηαζιηπηηθψλ εξεκηζηηθψλ) είλαη ην ηειεπηαίν ζηνηρείν πνπ δηεξεπλά απηφ ην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Απφ ηνπο 150 εθπαηδεπηηθνχο πνπ απάληεζαλ ζην αλ θάλνπλ ρξήζε θαξκάθσλ (5 δελ απάληεζαλ 3,2%), νη 4 απάληεζαλ λαη (2,7%) ελψ ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία (146, 97,3%) απάληεζαλ φρη. ρήκα Γ6-Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: ρξήζε αιθνφι θαη θαξκάθσλ 124

Η ηειεπηαία εξψηεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ δηεξεπλά κε πνην άηνκν νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα εθπαηδεπηηθνί ζπδεηάλε ζε πεξηπηψζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηξεο ζην ρψξν εξγαζίαο ηνπο. Δίλαη κηα εξψηεζε πνιιαπιψλ απαληήζεσλ, ν ζπκκεηέρσλ κπνξεί λα επηιέμεη κηα ή πεξηζζφηεξεο απαληήζεηο, κε απνηέιεζκα ην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ λα είλαη κεγαιχηεξν απφ ην πιήζνο ηνπ δείγκαηνο. Σα απνηειέζκαηα ησλ απαληήζεσλ ζε απηήλ ηελ εξψηεζε παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα Γ7 θαη ην ζρήκα Γ7 θαη εκθαλίδνπλ φηη νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο απάληεζαλ φηη ζπδεηνχλ κε θίιν/θίιε (105 άηνκα, 67,7% ηνπ δείγκαηνο θαη 25,4% ησλ απαληήζεσλ), φπσο επίζεο κε ην/ηε ζχληξνθν (104 άηνκα, 67,1% ηνπ δείγκαηνο θαη 25,2% ησλ απαληήζεσλ). Αξθεηνί ην ζπδεηνχλ κε ζπλαδέιθνπο (95 άηνκα, 61,3% ηνπ δείγκαηνο θαη 23% ησλ απαληήζεσλ), θαη ιηγφηεξνη κε ζπγγελείο (56 άηνκα, 36,1% ηνπ δείγκαηνο θαη 13,6% ησλ απαληήζεσλ), ή κε ην/ηε δηεπζπληή/ηξηα (48 άηνκα, 31% ηνπ δείγκαηνο θαη 11,6% ησλ απαληήζεσλ). Σέινο, 5 άηνκα (3,2% θαη 1,2% ησλ απαληήζεσλ) απάληεζαλ φηη ην ζπδεηνχλ κε άιινλ. ρήκα Γ7-πγθξηηηθφ Ραβδφγξακκα θαηαλνκήο ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ: κε πνηνλ ζπδεηνχλ Άτομο με το οποίο ςυηθτοφν όταν αντιμετωπίηουν ςτρεσ τθ δουλειά Σφντροφο 25,2% Συγγενι Διευκυντι 11,6% 13,6% Συνάδελφο 23,0% Φίλο/Φίλθ 25,4% Άλλον 1,2% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 125

5.4 Γηεξεχλεζε ππνζέζεσλ ε απηφ ην ηκήκα ηεο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο, ζα γίλνπλ νη ζηαηηζηηθνί έιεγρνη ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ πνπ έρνπλ γίλεη, κε ζθνπφ λα επαιεζεπηνχλ ή λα δηαςεπζηνχλ θαη λα πξνθχςνπλ ηα αλάινγα ζπκπεξάζκαηα. Παξαγνληηθή αλάιπζε (factor analysis) Οη ηξεηο άμνλεο ηεο έξεπλαο (ζηξεο εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο), θαη επνκέλσο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, απνηεινχληαη απφ πνιπάξηζκεο κεηαβιεηέο. Απηφο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν, φπσο αλαθέξζεθε θαη ζην θεθάιαην ηεο κεζνδνινγίαο, έγηλε αλάιπζε παξαγφλησλ, ψζηε λα νκαδνπνηεζνχλ θάπνηεο απφ ηηο κεηαβιεηέο κε ζθνπφ λα γίλεη απνηειεζκαηηθφηεξε ε αλάιπζε θαη ε επεμήγεζε ησλ απνηειεζκάησλ. Αλαθνξηθά κε ηελ πξψηε νκάδα εξσηήζεσλ (κε πιήζνο 45 εξσηήζεηο) ε νπνία δηεξεπλά ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο πνπ πξνθαινχλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο κηα ζεηξά απφ θαηαζηάζεηο, ε επεμεξγαζία μεθίλεζε κε δηεξεπλεηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε (exploratory factor analysis), ε νπνία απέδσζε 10 παξάγνληεο κε επάξθεηα δεηγκαηηζκνχ (ΚΜΟ)=0,795 νη νπνίνη εμεγνχλ ην 68,5% ηεο ζπλνιηθήο δηαθχκαλζεο. Λφγσ ηνπ γεγνλφηνο φηη ν πξψηνο παξάγνληαο πεξηειάκβαλε 36 απφ ηηο 48 κεηαβιεηέο, θάηη πνπ δελ δηεπθφιπλε ηελ επεμεξγαζία, ρξεζηκνπνηήζεθε ε πεξηζηξνθή Varimax (Varimax Rotation Method with Kaizer Normalization). Ο πεξηζηξεκκέλνο πίλαθαο παξαγφλησλ έδσζε 10 παξάγνληεο (κεηά απφ 24 πεξηζηξνθέο) νη νπνίνη αλαθέξνληαη ζηνλ πίλαθα Δ1, θαη επηιέρηεθαλ κε ειάρηζην ζπληειεζηή 0,4. Απφ ηνπο 10 παξάγνληεο, ν ηειεπηαίνο απνηειείηαη απφ κηα κφλν κεηαβιεηή, ε νπνία είλαη «ν πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο», ζπλεπψο δελ κπνξεί λα απνηειέζεη αλεμάξηεην παξάγνληα. Καηά ζπλέπεηα, ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ νη ελλέα παξάγνληεο θαη ε κεηαβιεηή πνπ αλαθέξεηαη ζην ρξφλν πνπ αθηεξψλεηαη ζηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζα κειεηεζεί, μερσξηζηά, θαηά πεξίπησζε. Οη παξάγνληεο είλαη νη αθφινπζνη: 1 νο παξάγνληαο: Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κε ζπλαδέιθνπο θαη δηεχζπλζε 2 νο παξάγνληαο: Μαζεηέο, πξφνδνο, θίλεηξα, θφξηνο εξγαζίαο 3 νο παξάγνληαο: Αλαγλψξηζε απφ γνλείο θαη θνηλσλία 126

4 νο παξάγνληαο: Γχζθνινη καζεηέο, πεηζαξρία, ελδηαθέξνλ καζεηψλ 5 νο παξάγνληαο: Ακνηβέο, πξνζθεξφκελα κέζα, πνιηηηθή αιιαγψλ 6 νο παξάγνληαο: Έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο 7 νο παξάγνληαο: Λεπηέο θαη εηδηθέο θαηαζηάζεηο ιήςε απνθάζεσλ 8 νο παξάγνληαο: Πηέζεηο, απαηηήζεηο, αμηνιφγεζε απφ γνλείο 9 νο παξάγνληαο: πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο Πίλαθαο Δ1 Αλάιπζε παξαγφλησλ πνπ πξνθαινχλ ζηξεο Rotated Component Matrix a πληζηψζα 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Α-40-πγθαιπκέλεο δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία,74 Α-39-Έιιεηςε αληαιιαγήο απφςεσλ θαη,70 επηθνηλσλίαο Α-31-Γηαξθήο έιεγρνο/ππνδείμεηο απφ ηε,67 δηεχζπλζε Α-45-πγθξνχζεηο "πξνζσπηθφηεηαο" κε άιινπο,65 ζπλαδέιθνπο Α-29-Με ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο,64 απνθάζεσλ Α-30-Η έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ ζηελ,64 ηάμε Α-22-Η ειιεηπήο ζπλεξγαζία κε ηνπο,61 ζπλαδέιθνπο Α-13-Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηε,59 δηεχζπλζε Α-37-Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη,40 ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν Α-32-Η έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ,76 Α-34-Βνήζεηα ζε καζεηέο ζε δηάθνξα,72 πξνβιήκαηά ηνπο Α-21-Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε,68 καζεζηαθέο δπζθνιίεο Α-33-Η πξνζθνξά θηλήηξσλ γηα κάζεζε ζηνπο,65 καζεηέο Α-27-Η δηαδηθαζία ζπλερνχο αμηνιφγεζεο ησλ,57 καζεηψλ Α-10-Η πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο,53 Α-7-Η γξαθηθή δνπιεηά (πρ. Πέξαζκα,47 βαζκνινγίαο) Α-35-Ο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε,43 Α-36-Ο γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο,41 Α-11-Η κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο κνπ απφ,74 ηνπο γνλείο Α-12-Η έιιεηςε εθηίκεζεο πνπ δείρλεη ε,71 θνηλσλία ζην επάγγεικά κνπ Α-26-Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηελ,65 θνηλσλία 127

Α-16-Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη,56 ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο Α-14-Σν ζχζηεκα πξναγσγήο (πεξηνξηζκέλεο,46 επθαηξίεο) Α-1-Έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη,71 δηνξζψζεηο Α-2-Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε "δχζθνινπο",68 ραξαθηήξεο Α-6-Η επηβνιή πεηζαξρίαο - Ο ζφξπβνο ζηελ,63 ηάμε Α-3-Σν κεησκέλν ελδηαθέξνλ νξηζκέλσλ,43 καζεηψλ Α-8-Η δπζαλαινγα κηθξή ακνηβή ζε ζρέζε κε ηε,85 δνπιεηά κνπ Α-9-Ο κηζζφο δελ επαξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο,70 αλάγθεο κνπ Α-5-νβαξή έιιεηςε κέζσλ, εμνπιηζκνχ θαη,52 θνλδπιίσλ Α-38-Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθαξκφδνληαη,40 αιιαγέο θαη θαηλνηνκίεο Α-17-Η έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο,79 Α-18-Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο,78 Α-43-Υεηξηζκφο ακθίβνισλ ή "ιεπηψλ",74 θαηαζηάζεσλ Α-42-Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ άκεζν έιεγρφ,61 κνπ Α-44-Λήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ,56 Α-41-Σν γεγνλφο φηη δελ εθηηκάηαη επαξθψο ε,51 αμία κνπ Α-25-Πηέζεηο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ,53 ηνπο γνλείο Α-23-Η δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο,53 Α-24-Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην,50 ζρνιείν Α-28-Η αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο κνπ απφ ηνπο,43 πξντζηακέλνπο Α-15-Η αθηέξσζε θαη πξνζσπηθνχ κνπ ρξφλνπ,43 γηα ηε δνπιεηά Α-20-πλαηζζκαηηθφο επεξεαζκφο απφ ην ζρνιείν Α-19-Η ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ ζην θαλνληθφ ζρνιείν Α-4-Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 24 iterations.,73,65 -,50 128

Με βάζε ηελ παξαπάλσ αλάιπζε, ζα γίλεη ε δηεξεχλεζε ησλ ππνζέζεσλ. Η πξψηε εξεπλεηηθή ππφζεζε: Σα επίπεδα ζηξεο ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Η εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, φπσο αλαιχζεθε ζην ηκήκα ηεο πεξηγξαθηθήο αλάιπζεο, κεηξηέηαη απφ ηελ δεχηεξε νκάδα ησλ εξσηήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Γηα ηελ νκαδνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ, έηζη ψζηε λα δίλνπλ έλα κέηξν, δεκηνπξγήζεθε κηα κεηαβιεηή ζηελ νπνία αζξνίδνληαη ηα ζθνξ (απαληήζεηο) ησλ πέληε κεηαβιεηψλ πνπ κεηξνχλ ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Δπίζεο, ππνινγίζηεθε ην κέζν ζθνξ γηα ην ζηξεο απφ ηηο ηηκέο ησλ απαληήζεσλ ησλ 45 εξσηήζεσλ πνπ αλαθέξνληαη ζε απηφ. Δπηπιένλ, ππνινγίζηεθε ην κέζν ζθνξ ζηξεο γηα θάζε έλαλ απφ ηνπο 9 παξάγνληεο. Σα απνηειέζκαηα ησλ κέζσλ ζθνξ παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα Δ2. Πίλαθαο Δ2- Μέζνη φξνη ζθνξ ζηξεο αλά παξάγνληα Πεπιγπαθικά Σηαηιζηικά N Διάρηζην Μέγηζην Μέζνο φξνο Σππηθή Απφθιηζε στρες 155 1,66 5,78 3,6347,69842 ζηξεο-4-γχζθνινη καζεηέο, πεηζαξρία 155 1,50 6,00 3,8065,80127 ζηξεο-6-έιιεηςε επαγγεικαηηθήο 155 1,00 6,00 3,7968 1,27373 αζθάιεηαο ζηξεο-9-πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο 155 1,00 6,00 3,7742,90846 ζηξεο-5-ακνηβέο, πξνζθεξφκελα κέζα 155 1,00 6,00 3,7710,95971 ζηξεο-7-λεπηέο θαη εηδηθέο θαηαζηάζεηο 154 1,00 6,00 3,7468,90090 ζηξεο-8-πηέζεηο, απαηηήζεηο, αμηνιφγεζε 155 1,40 6,00 3,7182,87542 ζηξεο-2-μαζεηέο, πξφνδνο, θίλεηξα 155 1,00 5,78 3,5488,82065 ζηξεο-1-γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο 155 1,00 5,89 3,5280,92058 ζηξεο-3-αλαγλψξηζε 155 1,00 6,00 3,4513 1,02655 Έγθπξν Γείγκα (listwise) 154 Απφ ηνλ πίλαθα Δ2 παξαηεξνχκε αξρηθά φηη ην κέζν γεληθφ επίπεδν ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη κέηξην. Αλ ζεσξήζνπκε φηη ε κέζε δπλαηή ηηκή ησλ απαληήζεσλ είλαη 3,5, ε επξεζείζα 3,63 είλαη ειαθξψο άλσ ηνπ κέζνπ. Δπίζεο παξαηεξνχκε, φηη ελψ σο κεκνλσκέλν ζηνηρείν (απφ ηελ πεξηγξαθηθή αλάιπζε ζηελ πξνεγνχκελε παξάγξαθν) ην πην ζηξεζνγφλν ζηνηρείν ζπλδέεηαη κε ηηο ακνηβέο, ζαλ ζπλνιηθφο παξάγνληαο αλαδεηθλχεηαη πεξηζζφηεξν ζηξεζνγφλνο απηφο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ επηβνιή πεηζαξρίαο ζηελ ηάμε θαη κε ηνπο δχζθνινπο καζεηέο. Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη έιεγρνο ηεο ππφζεζεο ηνπ θαηά πφζν ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ επηπέδσλ ζηξεο θαη ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο, πξαγκαηνπνηήζεθε έλα 129

Pearson Correlation ηεζη, ην νπνίν έδεημε φηη δελ ππάξρεη ζεκαληηθά ζηαηηζηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ γεληθνχ κέζνπ επηπέδνπ ζηξεο θαη ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία (p=0,237). Γεδνκέλνπ φηη ε εξψηεζε «αο πξνθαιεί ζηξεο: Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο» δελ εληάρηεθε ζε θαλέλαλ απφ ηνπο παξάγνληεο, έγηλε έιεγρνο ζπζρέηηζήο ηεο κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Δπηπξφζζεηα, πξνζεγγίδνληαο ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο πεξηζζφηεξν, ηδηαίηεξνο έιεγρνο έγηλε θαη γηα ηε ζπζρέηηζε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο κε ηελ εξψηεζε «αο πξνθαιεί ζηξεο: Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο», αθνχ θαη νη δπν εξσηήζεηο αλαθέξνληαη ζε καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Απφ ηνλ έιεγρν πξνέθπςε φηη δελ ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε (p>0,05). Δπηπιένλ, έγηλε έιεγρνο αλ ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ζρεηίδεηαη κε θάπνηνλ απφ ηνπο επηκέξνπο παξάγνληεο ηνπ ζηξεο, φπσο πξνέθπςαλ απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε. Ο έιεγρνο έδεημε φηη ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, αλ θαη αλίζρπξε, ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ηθαλνπνίεζεο θαη ηνπ ζηξεο πνπ ζρεηίδεηαη κε ην αίζζεκα έιιεηςεο επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο (r=-0,181, p=0,031). Σν αξλεηηθφ πξφζεκν ηνπ ζπληειεζηή κεηαθξάδεηαη φηη ηα κεγαιχηεξα επίπεδα επαγγεικαηηθήο αλαζθάιεηαο ζρεηίδνληαη κε κηθξφηεξα επίπεδα εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο. πκπεξαζκαηηθά, ζε ζρέζε κε ηελ πξψηε εξεπλεηηθή ππφζεζε, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη «Σα γεληθά επίπεδα ζηξεο δελ ζπζρεηίδνληαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά κφλν ζε κηθξφ βαζκφ κε ην αίζζεκα αλαζθάιεηαο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ εξγαζία ηνπο» θαη άξα, ε ππφζεζε δηαςεχδεηαη. Η δεχηεξε εξεπλεηηθή ππφζεζε: Σα επίπεδα ζηξεο ζρεηίδνληαη κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία. Πξνθεηκέλνπ λα ειεγρζεί ε ππφζεζε, πξαγκαηνπνηήζεθε έλα t-test ζχγθξηζεο κέζσλ αλεμάξηεησλ δεηγκάησλ. Απηφ έγηλε, φρη κε ηελ έλλνηα ειέγρνπ αηηίνπ-απνηειέζκαηνο, αιιά γηα λα δηαπηζησζεί εάλ ηα κέζα ζθνξ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δειψλνπλ πξφζεζε πξνο απνρψξεζε απφ ην επάγγεικα δηαθέξνπλ απφ εθείλα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δειψλνπλ αξλεηηθνί ζρεηηθά κε ηελ απνρψξεζή ηνπο. Σν ηεζη έγηλε κε ην κέζν ζθνξ ζηξεο (θαη ηνπο κέζνπο αλά παξάγνληα) θαη κε δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ απάληεζαλ ΝΑΙ ή ΟΥΙ ζηηο εξσηήζεηο: 130

13. θεθηήθαηε ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα λα εγθαηαιείςεηε ην επάγγειµά ζαο; 14. Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα: (α) Άιιν επάγγειµα: (β) Πξφσξε ζχληαμε Σα γεληθά επίπεδα ζηξεο δελ δηαθνξνπνηνχληαη αλάκεζα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ απάληεζαλ ΝΑΙ θαη απηνχο πνπ απάληεζαλ ΟΥΙ ζηηο παξαπάλσ εξσηήζεηο [απφ ηνπο πίλαθεο Δ3, Δ4 θαη Δ5 ηνπ παξαξηήκαηνο παξαηεξνχκε φηη γηα ηελ 13 t(152)=1,297, p=0,197, γηα ηελ 14 (α) t(137)=,459, p=0,647 θαη γηα ηελ 14 (β) t(129)=,410, p=0,683]. Μηα δηαθνξνπνίεζε παξαηεξείηαη ζε ζρέζε κε ηελ πξφζεζε απνρψξεζεο, ηφζν γηα ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα, φζν θαη γηα ην παξφλ (αιιά φρη πξφσξεο ζχληαμεο) θαη ηνλ παξάγνληα πνπ αθνξά ηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο [γηα ηελ 13 t(152)=2,432, p=0,016, γηα ηελ 14 (α) t(137)=2,174, p=0,031]. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ ζθεθηεί ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα λα εγθαηαιείςνπλ ην επάγγεικα παξνπζηάδνπλ κέζν ζθνξ ζηξεο γηα ηνλ παξάγνληα ηεο αλαζθάιεηαο 4,2, ελψ εθείλνη πνπ δειψλνπλ φηη δελ ην έρνπλ ζθεθηεί, παξνπζηάδνπλ κέζν ζθνξ ζηξεο 3,6. Αληίζηνηρα γηα ηελ εξψηεζε αλ ζθέθηνληαη ηψξα άιιν επάγγεικα, νη κέζνη είλαη 4,1 θαη 3,8. πκπεξαζκαηηθά, ζε ζρέζε κε ηε δεχηεξε εξεπλεηηθή ππφζεζε, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη «Σα επίπεδα γεληθά ζηξεο δελ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία, παξά κφλν ην ζηξεο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ επαγγεικαηηθή αλαζθάιεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία». Άξα απνξξίπηνπκε ηε δεχηεξε εξεπλεηηθή ππφζεζε. 131

Η ηξίηε εξεπλεηηθή ππφζεζε: Σα επίπεδα ζηξεο ζρεηίδνληαη κε ηνλ ρξφλν πνπ αθηεξψλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα εξγαζίεο πέξαλ ηνπ καζήκαηνο (πξνεηνηκαζία, δηφξζσζε, αμηνιφγεζε). Πξνθεηκέλνπ λα ειεγρζεί ε ππφζεζε ηεο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ ζηξεο θαη ηνπ ρξφλνπ πνπ ρξεηάδνληαη νη εθπαηδεπηηθνί γηα πξνεηνηκαζία, δηνξζψζεηο θαη αμηνιφγεζε, πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηξία Pearson Correlation ηεζη. Σα απνηειέζκαηα ηνπ ηεζη, φπσο παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα Δ6, εκθαλίδνπλ φηη δελ ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ γεληθψλ επηπέδσλ ζηξεο θαη ρξφλνπ πνπ δηαζέηνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα πξνεηνηκαζία, δηνξζψζεηο θαη αμηνιφγεζε. Άξα απνξξίπηνπκε ηελ ηξίηε εξεπλεηηθή ππφζεζε. Πίλαθαο Δ6 - Pearson Correlation ηεζη κεηαμχ ζηξεο θαη εμσδηδαθηηθνχ ρξφλνπ Γ-11α-Καηά κέζν φξν, ψξεο ηελ εβδνκάδα γηα: Γηφξζσζε Γ-11β-Καηά κέζν φξν, ψξεο ηελ εβδνκάδα γηα: Πξνεηνηκαζία Γ-11γ-Καηά κέζν φξν, ψξεο ηελ εβδνκάδα γηα: Αμηνιφγεζε Correlations ζηξεο Pearson Correlation,141 Sig. (2-tailed),109 N 131 Pearson Correlation,096 Sig. (2-tailed),254 N 142 Pearson Correlation -,017 Sig. (2-tailed),854 N 127 **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). 132

Η ηέηαξηε εξεπλεηηθή ππφζεζε: Σα επίπεδα ζηξεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ζέζε εξγαζίαο. Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί εάλ επαιεζεχεηαη ε ππφζεζε έγηλε αλάιπζε δηαθχκαλζεο (one-way ANOVA). Απφ ηνπο πίλαθεο Δ7(α) θαη Δ7(β) παξαηεξνχκε φηη ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ επηπέδσλ ηνπ ζηξεο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ζέζεσλ (F(5, 132)=3,041, p=0,12). Πξάγκαηη, απφ ηνπο κέζνπο θαίλεηαη φηη ην κέζν ζθνξ ζηξεο είλαη κεγαιχηεξν γηα ηνπο/ηηο δαζθάινπο/εο εηδηθήο αγσγήο (3,99), αθνινπζεί ν κέζνο γηα ηνπο/ηηο δαζθάινπο/εο (3,74), έπνληαη νη δηεπζπληέο/ηξηεο (3,47), νη ππνδηεπζπληέο/ληξηεο (3,35), νη εθπαηδεπηηθνί εηδηθφηεηαο (3,26) θαη ηέινο νη αλαπιεξσηέο/ηξηεο (2,98).Καηά ζπλέπεηα, ε ηέηαξηε εξεπλεηηθή ππφζεζε φηη ηα επίπεδα ζηξεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ζέζε εξγαζίαο επηβεβαηψλεηαη. Μάιηζηα, παξαηεξείηαη φηη νη δάζθαινη/εο εηδηθήο αγσγήο παξνπζηάδνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο γεληθήο αγσγήο. ζηξεο Πίλαθαο Δ7(α) One-WayAnova Means : Θέζε εξγαζίαο - ζηξεο Πεπιγπαθικά N Μέζνο Σππηθή Σππηθφ 95% Γηάζηεκα Δκπηζηνζχλεο Διάρηζην Μέγηζην φξνο Απφθιηζε Λάζνο γηα ην Μέζν φξν Lower Bound Upper Bound Αλαπιεξσηήο/α 4 2,9802,95249,47624 1,4646 4,4958 1,80 4,00 Γάζθαινο/α-Δθπαηδεπηηθφο 100 3,7358,59631,05963 3,6175 3,8541 2,20 5,22 Δηδηθήο Αγσγήο 5 3,9956,17313,07743 3,7806 4,2105 3,80 4,18 Γηεπζπληήο/α 5 3,4687,67516,30194 2,6304 4,3070 2,45 4,18 Τπνδηεπζπληήο/α 8 3,3544,77494,27398 2,7065 4,0022 2,02 4,16 Δθπαηδεπηηθφο-Δηδηθφηεηαο 16 3,2592,87802,21950 2,7914 3,7271 1,66 4,98 χλνιν 138 3,6362,67296,05729 3,5230 3,7495 1,66 5,22 ζηξεο Πίλαθαο Δ7(α) One-Way Anova statistic : Θέζε εξγαζίαο - ζηξεο ANOVA Sum of Squares df Average Square F Sig. Between Groups 6,408 5 1,282 3,041,012 Within Groups 55,635 132,421 χλνιν 62,043 137 133

Η πέκπηε εξεπλεηηθή ππφζεζε: Σα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά (θχιν, ειηθία, νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, έηε πξνυπεξεζίαο) ζρεηίδνληαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο. Ο έιεγρνο ηεο ππφζεζεο γίλεηαη κε t-test ζχγθξηζεο κέζνπ αλεμάξηεησλ δεηγκάησλ (θχιν), Pearson Correlation test (ειηθία, πξνυπεξεζία), θαη One-way-Anova (νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε). Αξρηθά, παξαηεξήζεθε φηη ππάξρεη κηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ηνπ ζηξεο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ (t(153)=-3,503, p=0,001) κε ηηο γπλαίθεο λα παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξα επίπεδα ζηξεο (3,72) απφ φηη νη άλδξεο (3,21) (Πίλαθαο Δ8). Πίλαθαο Δ8- t-test ζχγθξηζεο κέζσλ θχιν * ζηξεο Αλάιπζε αλεμάξηεησλ δεηγκάησλ Levene's Test for Equality of Variances t-test for Equality of Average F Sig. t df Sig. Μέζε Σππηθή 95% Confidence (2-tailed) Γηαθνξά Γηαθνξά Interval of the Λάζνπο Difference Lower Upper ζηξεο Equal var. assumed Equal var. not assumed 2,091,150-3,503 153,001 -,50770,14493 -,79402 -,22137-3,089 32,257,004 -,50770,16438 -,84242 -,17297 Σηαηιζηικά Ομάδων Γ-1-Φχιν N Σππηθή. Απφθιηζε Σππηθφ Μέζν Λάζνο ζηξεο Άλδξαο 26 3,2122,78570,15409 Γπλαίθα 129 3,7198,65018,05725 134

Απφ ην Pearson Correlation ηεζη (πίλαθαο Δ9) πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, δηαπηζηψζεθε φηη ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ειηθίαο θαη ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ζηξεο (r=-0,225, p=0,006). Σν αξλεηηθφ πξφζεκν ηνπ ζπληειεζηή δείρλεη κηα αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ έλλνηα φηη νη κηθξφηεξεο ειηθίεο ηείλνπλ λα παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξα επίπεδα ζηξεο. Δπίζεο, κηα (κηθξφηεξε) ζπζρέηηζε, επίζεο αξλεηηθή, παξνπζηάδεηαη κεηαμχ ησλ εηψλ πξνυπεξεζίαο γεληθά (ζπλνιηθή ππεξεζία σο εθπαηδεπηηθφο) θαη ησλ επηπέδσλ ζηξεο (r=-0,177, p=0,029). Πίλαθαο Δ9 - Pearson Correlation ηεζη ειηθία, πξνυπεξεζία * ζηξεο Γ-2-Ηιηθία Γ-6α-Υξφλνο ππεξεζίαο ζηελ παξνχζα ζέζε Γ-6β-Υξφλνο ππεξεζίαο ζπλνιηθά ζηελ εθπαίδεπζε Correlations Pearson Correlation ζηξεο -,225 ** Sig. (2-tailed),006 N 149 Pearson Correlation,011 Sig. (2-tailed),901 N 130 Pearson Correlation -,177 * Sig. (2-tailed),029 N 151 **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). 135

Σέινο, γηα ηνλ έιεγρν αλ ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, σο αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, επεξεάδεη ην γεληθφ επίπεδν ζηξεο (σο εμαξηεκέλε), πξαγκαηνπνηήζεθε αλάιπζε δηαθχκαλζεο (one-way-anova, πίλαθαο Δ10). Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηεη φηη δελ ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ επηπέδσλ ζηξεο αλαθνξηθά κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε. ζηξεο Πίλαθαο Δ10- one-way-anova Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε * ζηξεο ANOVA Sum of Squares df Average Square F Sig. Between Groups 2,074 2 1,037 2,162,119 Within Groups 72,422 151,480 χλνιν 74,496 153 πκπεξαζκαηηθά, κεηά ηελ πην πάλσ αλάιπζε κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη ε πέκπηε εξεπλεηηθή ππφζεζε φηη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ζρεηίδνληαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο, επαιεζεχεηαη θαη γίλεηαη δεθηή. Πξνέθπςε κάιηζηα φηη νη γπλαίθεο βηψλνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ ηνπο άλδξεο θαη νη λεφηεξνη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θαη πην έκπεηξνπο. 136

πδήηεζε Σν επάγγεικα ηνπ δαζθάινπ έρεη θαηαγξαθεί δηεζλψο σο έλα απφ ηα πεξηζζφηεξν ζηξεζνγφλα επαγγέικαηα θαη ζχκθσλα κε κειέηεο θαηέρεη ηε δεχηεξε ζέζε ζε φξνπο ζσκαηηθήο πγείαο πνπ ζρεηίδεηαη κε εξγαζηαθφ ζηξεο (Johnson et al., 2005). Η παξνχζα εξγαζία απνηειεί κηα κειέηε πνπ πξαγκαηεχεηαη ην εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θπξίσο φηαλ έρνπλ καζεηέο πνπ αληηκεησπίδνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Η έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο ζηφρν είρε λα θαηαγξάςεη ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο γχξσ απφ ην αληηιακβαλφκελν ζηξεο πνπ βηψλνπλ, ηνπο παξάγνληεο πνπ ζεσξνχλ φηη ζπκβάιινπλ ζην ζηξεο, ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπ, θαη ηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε. Η παξνχζα ελφηεηα αλαιχεη ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ζε ζρέζε κε ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ ηεζεί θαη ζε ζχγθξηζε κε απνηειέζκαηα άιισλ εξεπλψλ πνπ έρνπλ γίλεη γχξσ απφ παξφκνην αληηθείκελν ζηνλ ειιαδηθφ θαη ην δηεζλή ρψξν. Πνιιά απφ ηα αίηηα θαη ηηο πεγέο απηνχ ηνπ ζηξεο αλαθέξνληαη φηη είλαη ε ελαζρφιεζε κε καζεηέο πνπ έρνπλ κεησκέλα θίλεηξα, ε πίεζε θαη ν θφξηνο εξγαζίαο, ε ελαζρφιεζε θαη ε ζπλεξγαζία κε δηνίθεζε θαη ηνπο ζπλαδέιθνπο, ή άιινπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο θαη νη θαθέο ζπλζήθεο εξγαζίαο (Kyriacou, 2001). Ο παξάγνληαο πνπ θαηαγξάθεηαη κέζα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ παξνχζα κειέηε σο ην ζεκαληηθφηεξν αίηην ηνπ ζηξεο ζρεηίδεηαη κε ηηο απνδνρέο ηνπο. Οη εθπαηδεπηηθνί, θαηαηάζζνπλ ην πξφβιεκα ηεο αλεπάξθεηαο ησλ απνδνρψλ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο, σο εθείλν πνπ ζεσξνχλ φηη επεξεάδεη πξσηίζησο ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. Η καθξνρξφληα νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Διιάδα θαη νη κεηψζεηο ησλ κηζζψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαη ελ γέλεη ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ρσξίο παξάιιειε κείσζε ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο ή ηνπ θφζηνπο δηαβίσζεο, είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ ιεηηνπξγεί πηεζηηθά ζε κεγάιν βαζκφ σο ζηξεζνγφλα θαηάζηαζε. Παξφκνηα ζηνηρεία απαληψληαη ζηε βηβιηνγξαθία ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο (Νηγεξία) (Duyilemi, 1992), φπνπ νη νηθνλνκηθνί παξάγνληεο έρνπλ πνηθίιεο εθθάλζεηο, φπσο έιιεηςε πφξσλ ζην ζρνιείν θαη αλέρεηα ησλ καζεηψλ. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε έξεπλα ησλ Sivarajah, Achchuthan, θαη Umanakenan (2014) επίζεο θαηέγξαςε φηη νη απνδνρέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε Sri Lanka θαη ε ηθαλνπνίεζε ε νπνία επέξρεηαη απφ απηέο έρνπλ επίδξαζε ζηα επίπεδα ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο πνπ ζρεηίδεηαη κε νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο. Οη Usman, Akbar, θαη Ramzan (2013) ζε έξεπλα ζην Παθηζηάλ 137

θαηέγξαςαλ κηα ζπζρέηηζε ησλ απνδνρψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηνπ επηπέδνπ εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο. Αθφκα, πξφζθαηα επξήκαηα έξεπλαο ζηελ γεηηνληθή Σνπξθία (Erdiller & Doğan, 2015) έδεημαλ φηη ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζρεηίδεηαη κε ην εηζφδεκά ηνπο, θαηαγξάθνληαο φηη εθείλνη κε κηθξφηεξν εηζφδεκα βηψλνπλ εληνλφηεξν ζηξεο θαη έρνπλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζηα θίλεηξα θαη ηελ πεηζαξρία. Γελ είλαη ηπραίν φηη θαη ζε αλεπηπγκέλεο ρψξεο (ΗΠΑ), έξεπλεο θαηαγξάθνπλ ζρέζε απνδνρψλ ή έιιεηςεο πφξσλ κε εξγαζηαθφ ζηξεο, φηαλ απηέο γίλνληαη ζε πεξηνρέο κε πςειή θηψρηα (Shernoff et al., 2011). Η αλεπάξθεηα ησλ απνδνρψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπο, είλαη αλακελφκελν λα ηνπο δεκηνπξγεί ζηξεο θαη ζε ζπλδπαζκφ κε άιιεο αιιαγέο πνπ έρνπλ επέιζεη ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπο δσή (αχμεζε ηνπ σξαξίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα, αλάγθε λα θαιχπηνπλ πνιιέο θνξέο σξάξην ζε πεξηζζφηεξα απφ έλα ζρνιεία), λα αζθεί πάλσ ηνπο ζεκαληηθή επηξξνή. Η παξαηήξεζε φηη παξφκνηα επξήκαηα δελ βξέζεθαλ λα έρνπλ θαηαγξαθεί ζε επξσπατθέο κειέηεο, αιιά θπξίσο ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, νδεγεί ζε έλαλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ θαηά πφζν ην φιν θιίκα πνπ ζρεκαηίδεηαη απφ ηηο κεησκέλεο απνδνρέο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πεξηζζφηεξεο ψξεο εξγαζίαο, ηελ θαηά θάπνην ηξφπν ειαζηηθνπνίεζε (πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο ζρνιεία γηα εθπαηδεπηηθνχο εηδηθφηεηαο, σξάξην νινήκεξνπ) ηεο εξγαζίαο δεκηνπξγνχλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο κεγαιχηεξα επίπεδα ζηξεο, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο ελδέρεηαη λα έρνπλ επίπησζε ζηελ απνδνηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη ζηελ εξγαζηαθή ηνπο ηθαλνπνίεζε. Άιινη παξάγνληεο πνπ αμηνινγήζεθαλ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο σο ζεκαληηθά ζηξεζνγφλνη είλαη ε δηαξθήο επζχλε ηελ νπνία ληψζνπλ γηα ηνπο καζεηέο ηνπο, ε αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε «δχζθνινπο» ραξαθηήξεο, ν κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε θαη ν γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο. Απφ απηνχο νη δπν πξψηνη ζπλδένληαη κε ηνπο καζεηέο θαη νη άιινη δπν κε ηελ εξγαζία θαη ζπκθσλνχλ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ κε αξθεηέο απφ ηηο έξεπλεο πνπ κειεηήζεθαλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεηψλ, φπσο νη δχζθνιεο ζπκπεξηθνξέο θαη ε δηαρείξηζή ηνπο, φπσο θαη ην απμεκέλν αίζζεκα επζχλεο πνπ ληψζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηνπο καζεηέο ηνπο, είλαη παξάγνληεο πνπ θαηά θχξην ιφγν θαηαγξάθνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή έξεπλα ηα ηειεπηαία ρξφληα. ε έξεπλα ζην Hong Kong αλαδείρηεθε φηη ε δηδαζθαιία ζε καζεηέο κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ ζπλδέεηαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Pang, 2012). Δπίζεο, αλάκεζα ζε άιινπο παξάγνληεο, φπσο νηθνλνκηθνχο θαη νξγαλσηηθνχο, νη Shernoff et al. (2011), αλέδεημαλ ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ σο ζηξεζνγφλν παξάγνληα ζε 138

έξεπλα ζηηο ΗΠΑ. Η δχζθνιε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ, έρεη θαηαγξαθεί σο ζηξεζνγφλνο παξάγνληαο θαη απφ ηνπο Kyriacou θαη Sutcliffe (1978b). Οη Lambert et al. (2009), θαηέγξαςαλ φηη ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο κέζα ζηελ ηάμε ελδέρεηαη λα ππνλνκεχζνπλ ηελ αίζζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο θαη λα ηνπο σζήζνπλ λα έρνπλ κηα πεξηζζφηεξν θξηηηθή ζηάζε απέλαληη ζηηο δηδαθηηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο, θάηη πνπ απμάλεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. Παξφκνηα είλαη ε νπηηθή ησλ Tsouloupas et al. (2010) ε νπνία εμεηάδεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο αληίιεςεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ άζρεκε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο (ησλ εθπαηδεπηηθψλ), θαηαγξάθνληαο ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπο. Έξεπλα πνπ έγηλε απφ ηνπο McCormick θαη Barnett (2011), ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνδφζεθε ζηελ πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ζπζρεηίζηεθε κε ηηο ηξεηο δηαζηάζεηο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο (ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε, απνπξνζσπνπνίεζε θαη πξνζσπηθή επίηεπμε). Δπίζεο, έξεπλα ζην Hong Kong (Pang, 2012), αλέδεημε φηη ε δηδαζθαιία ζε καζεηέο κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ ζπλδέεηαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Η παξνχζα έξεπλα έξρεηαη λα επηβεβαηψζεη ηα πξνεγνχκελα επξήκαηα, εθφζνλ νη εθπαηδεπηηθνί θαηαηάζζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ σο έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο. πκπιεξσκαηηθά ησλ αλσηέξσ, νη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη απφ ηνπο θνξπθαίνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο είλαη ν κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε θαη ν γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο, ζηνηρεία πνπ εληαηηθνπνηνχλ ηελ εξγαζία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Η γεληθφηεξε εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ απαληάηαη σο ζηξεζνγφλνο. O Troman (2000), ππνζηεξίδεη φηη νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαβξψλνληαη απφ ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο θαη απηφ έρεη αξλεηηθφ αληίθηππν ζην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Η εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο θαη ν γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο, πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ αχμεζε ηνπ σξαξίνπ, ηελ απμεκέλε επζχλε ησλ εθεκεξηψλ, ηηο αλάγθεο ηνπ νινήκεξνπ, ηηο γξαθεηνθξαηηθέο εξγαζίεο, επηπξφζζεηα ζηηο θιαζηθέο ππνρξεψζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ απνξξένπλ απφ ην δηδαθηηθφ θαη παηδαγσγηθφ ηνπ έξγν, είλαη ζηνηρεία πνπ θαηαγξάθνληαη λα απμάλνπλ αξθεηά ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Απηά ηα επξήκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο ζπκθσλνχλ κε έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη παιηφηεξα, θαζψο, ν θφξηνο εξγαζίαο έρεη θαηαγξαθεί ζην παξειζφλ σο έλαο ζηξεζνγφλνο 139

παξάγνληαο, ηφζν ζηελ Διιάδα (Lazuras, 2006), φζν θαη δηεζλψο (Shernoff et al., 2011. Van Dat Tran, 2015). Δηδηθφηεξα, φζνλ αθνξά ηνπο δαζθάινπο εηδηθήο αγσγήο, ν θφξηνο εξγαζίαο, καδί κε άιινπο παξάγνληεο φπσο νη ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ηα νξγαλσζηαθά πξνβιήκαηα, θαηαγξάθνληαη σο ζηξεζνγφλνη παξάγνληεο ζηελ έξεπλα ησλ Αλησλίνπ θαη ζπλ. (2009). Σα επίπεδα ζηξεο πνπ θαηαγξάθεθαλ απφ ηελ έξεπλα εκθαλίδνπλ φηη νη Έιιελεο εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, αλαθέξνπλ κέηξηα επίπεδα ζηξεο. Παιηφηεξεο κειέηεο έρνπλ θαηαγξάςεη ρακειά επίπεδα ζηξεο (Kalyva, 2013. Lazuras, 2006. Πιαηζίδνπ & Αγαιηψηεο, 2008) θαη θάπνηεο κέηξηα επίπεδα (Antoniou et al., 2009). Η παξνχζα έξεπλα έξρεηαη λα επηβεβαηψζεη πξνεγνχκελεο έξεπλεο νη νπνίεο θαηαηάζζνπλ ηνπο Έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο λα έρνπλ ρακειφηεξα επίπεδα ζηξεο, ζε ζχγθξηζε κε άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Σα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο πνπ θαηαγξάθνληαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο έξεπλαο είλαη πνιχ πςειά ζε φηη ζρεηίδεηαη κε ην πεξηερφκελν ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ δαζθάινπ σο πεξηερφκελν θαη σο ιεηηνχξγεκα, αιιά είλαη θάπσο άλσ ηνπ κεηξίνπ αλαθνξηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ηηο γεληθφηεξεο απνιαβέο. Μεηαμχ εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο θαη ζηξεο δελ δηαπηζηψζεθε ζεκαληηθή ζπζρέηηζε, παξά κφλν ζε κηθξφ βαζκφ κε ην αίζζεκα αλαζθάιεηαο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ εξγαζία ηνπο. ε αληίζεζε κε ηελ παξνχζα κειέηε, άιιεο κειέηεο θαηέγξαςαλ ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ζηξεο θαη επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο (Harlow, 2008). ε έξεπλα ησλ McCarthy et al. (2010) αλαδείρηεθε φηη ππήξμε ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ κεζφδσλ πξφιεςεο ηνπ ζηξεο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. ε θάπνηεο απφ ηηο κειέηεο ε πςειή εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, ζπλδέεηαη κε επίζεο πςειά επίπεδα ζηξεο θαη εμάληιεζεο (Skaalvik & Skaalvik, 2011). Η έξεπλα θαηέγξαςε φηη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ζρεηίδνληαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο. Οη γπλαίθεο βηψλνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ ηνπο άλδξεο θαη νη λεφηεξνη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θαη πην έκπεηξνπο. Έξεπλα ησλ Darmody θαη Smyth (2011) ζηελ Ιξιαλδία θαηέγξαςε φηη ην θχιν δελ επεξεάδεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο ηφζν ζε δαζθάινπο φζν θαη ζε δηεπζπληέο. Παξφκνηα, πξφζθαηα ζηελ Διιάδα ζε έξεπλα ηεο Καιχβα (2013), ην θχιν θαη ε ειηθία δελ βξέζεθε λα επεξεάδνπλ ηα επίπεδα ζηξεο. ε αληίζεζε κε ηα επξήκαηά καο, έξεπλα ζην Νεπάι απφ ηνπο Mondal et al. (2011), θαηέιεμε ζην φηη νη άλδξεο είραλ πεξηζζφηεξν ςπρνινγηθφ ζηξεο απφ ηηο γπλαίθεο. 140

Αληίζεηα, έξεπλεο πνπ ζπκθσλνχλ κε ηελ παξνχζα αλαθέξνπλ ζπζρέηηζε ηνπ θχινπ κε ηα επίπεδα ζηξεο θαη επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο: Η Sari (2004), ζηελ Σνπξθία θαηέγξαςε φηη ππήξραλ δηαθνξέο αλαθνξηθά κε ην θχιν γηα ην πφζν επάισηνη ήηαλ ε νη εθπαηδεπηηθνί. Οη άλδξεο είραλ κηθξφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο θαη πξνζσπηθήο επίηεπμεο, ελψ νη πςειφηεξα επίπεδα απνπξνζσπνπνίεζεο απφ φηη νη γπλαίθεο, ελψ νη γπλαίθεο παξνπζίαζαλ πςειφηεξα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο. Παξφκνηα, πάιη ζηελ Σνπξθία νη Erdiller θαη Doğan (2015), έδεημαλ φηη ην επαγγεικαηηθφ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζρεηίδεηαη κε ην θχιν. Η παξνχζα έξεπλα επίζεο ζπκθσλεί κε απηήλ ηνπ Van Dat Tran (2015), ζηελ νπνία παξνπζηάδεηαη φηη νη γπλαίθεο παξνπζίαζαλ πςειφηεξα ζθνξ ζηνπο δείθηεο ηνπ ζηξεο απφ ηνπο άλδξεο. Παξφκνηα κε ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Geetika et al. (2015), ζην Γειρί ηεο Ιλδίαο, φπνπ επίζεο θαηεγξάθε φηη νη γπλαίθεο εθπαηδεπηέο είλαη πηζαλφηεξν λα εκθαλίζνπλ εξγαζηαθφ ζηξεο απφ φηη νη άλδξεο. Δπηπιένλ, νη γπλαίθεο εθπαηδεπηηθνί ζε ζρέζε κε ηνπο άληξεο παξνπζίαζαλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο ζε αθφκα κηα έξεπλα, θάηη ην νπνίν δείρλεη θαη απηφ ηε ζπζρέηηζε ηνπ θχινπ κε ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. (Antoniou, Polychroni, & Vlachakis, 2006). Αλαθνξηθά κε ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο, νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο αλέθεξαλ φηη ρξεζηκνπνηνχλ ηερληθέο πνπ θαηαηάζζνληαη θπξίσο ζηηο ελεξγεηηθέο, εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα θαη είλαη επζείαο δξάζεο. ε κηθξφηεξν βαζκφ ζηέθνληαη ζε ηερληθέο πνπ εζηηάδνπλ ζην ζπλαίζζεκα ή είλαη θαηαπξαυληηθέο (Kyriacou, 2001. Lazarus, 1966. Lazarus & Folkman, 1984). Πνιιέο θνξέο πξνζπαζνχλ λα δνπλ ην πξφβιεκα απφ άιιε νπηηθή γσλία ή αλαδεηνχλ βνήζεηα ζην θηιηθφ θαη ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ. ηε βηβιηνγξαθία αλαθέξνληαη σο κέζνδνη αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο ε ζπιινγηθή δξάζε θαη νη κνηξαζκέλνη ξφινη. Έξεπλα ηνπ Klassen (2010), ζηνλ Καλαδά ζπκπέξαλε φηη ε ζπιινγηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα κεηψζεη ηα επίπεδα ηνπ ζηξεο. Δπίζεο, νη Kokkinos θαη Davazoglou (2009) αλαθέξνπλ ηε ιχζε ηεο δηακνίξαζεο ησλ ξφισλ κε αμηνπνίεζε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ σο ελαιιαθηηθέο θαη πξνηξέπνπλ ηε δξάζε εηδηθψλ δαζθάισλ ζε ζέκαηα εξγαζηαθνχ ζηξεο ψζηε νη εθπαηδεπηηθνί πξηλ κπνπλ ζηελ ηάμε λα εθπαηδεχνληαη ζηε δηαρείξηζε ηνπ ζηξεο. Οη Antoniou et al. (2009) θαηέγξαςαλ ζε έξεπλά ηνπο θπξίσο ελεξγεηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο, φπσο ε πξνζπάζεηα εμάιεηςεο ή παξάθακςεο ησλ ζηξεζνγφλσλ παξαγφλησλ ή κεηξηαζκνχ ηεο επίδξαζήο ηνπο, κε ην λα θάλνπλ ηελ εξγαζία πην ελδηαθέξνπζα ή κε ην λα ζέηνπλ πξνηεξαηφηεηεο. Απηφ ζπκθσλεί κε ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο, φπσο θαη ην φηη ε έξεπλα ησλ Antoniou et al. (2009) έδεημε φηη νη Έιιελεο δάζθαινη εηδηθήο αγσγήο δείρλνπλ λα εθαξκφδνπλ ζηξαηεγηθέο πνπ 141

εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα θαη ζην ζπλαίζζεκα. πλνςίδνληαο ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο, θαη σο επίινγν ηεο παξνχζαο κειέηεο, θξίλεηαη ζθφπηκν λα επηζεκαλζεί ην φηη νη νηθνλνκηθνί ιφγνη θαη ν θφξηνο εξγαζίαο είλαη απφ ηνπο βαζηθνχο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο, θαηά ηελ άπνςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Η επηζήκαλζε απηή γίλεηαη σο πξνηξνπή γηα ιχζεηο πνπ κπνξνχλ λα δνζνχλ θπξίσο θεληξηθά απφ ηελ Πνιηηεία, σο κηα «θηιηθφηεξε» εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ απφ ηε κηα ζα ζηεξίμεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζην ξφιν θαη ην θφξην ηεο εξγαζίαο ηνπ, απφ ηελ άιιε ζα θξνληίζεη, ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ λα ιάβεη ππφςε ηηο νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη λα δψζεη αλάινγεο ιχζεηο. Σέινο, ππάξρνπλ θάπνηνη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο φπσο είλαη ην γεγνλφο φηη ην δείγκα έρεη παξζεί κφλν απφ δεκφζηα ζρνιεία νπφηε κε απηφλ ηνλ ηξφπν απνθιείεηαη έλα κεγάιν κέξνο εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ δνπιεχεη ζε ηδησηηθά ζρνιεία. Δπίζεο, ζα κπνξνχζε ην εξσηεκαηνιφγην λα πεξηιακβάλεη θάπνηα ζηνηρεία θαη εξσηήζεηο ζρεηηθά κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ή πψο αμηνπνηνχλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο, θάηη ην νπνίν ζα καο βνεζνχζε λα θαηαιάβνπκε πεξηζζφηεξα ζρεηηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε θαη ηα επίπεδα ζηξεο. Έλαο άιινο πεξηνξηζκφο είλαη ην κηθξφ κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο θαη ε δπζαλαινγία κεηαμχ αληξψλ θαη γπλαηθψλ. 142

πκπεξάζκαηα Μέζα απφ ηελ βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε πνπ παξνπζηάζηεθε ζην πξψην κέξνο ηεο εξγαζίαο, φζν θαη κέζα απφ ηελ έξεπλα θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο, ηα νπνία αλαιχζεθαλ ζην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, δηαθαίλεηαη ε ζεκαληηθφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θαη θπξίσο εθείλσλ πνπ έρνπλ καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ κέζα απφ ηελ έξεπλα επηζθφπεζεο ζε εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θπξίσο απφ ην λνκφ Αηηηθήο, είλαη πνηθίια θαη ζθηαγξαθνχλ κηα εηθφλα γχξσ απφ ην πνηνη είλαη νη παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ζηξεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, πνηνη απφ απηνχο επεξεάδνπλ πεξηζζφηεξν θαη πνηνη ιηγφηεξν, πνηεο είλαη νη ηαθηηθέο πνπ επηζηξαηεχνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα αληηκεησπίζνπλ ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ζε ηη επίπεδα βξίζθεηαη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηέιεζαλ 155 εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, κέζεο ειηθίαο 40,8 εηψλ, πνιχ κεγάιν πνζνζηφ εθ ησλ νπνίσλ ήηαλ γπλαίθεο, ελψ νη άλδξεο ήηαλ θαηά πνιχ ιηγφηεξνη. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ήηαλ δάζθαινη/εο θαη ιηγφηεξνη ήηαλ εθπαηδεπηηθνί εηδηθφηεηαο, εηδηθήο αγσγήο, θαη δηεπζπληέο/ηξηεο ππνδηεπζπληέο/ηξηεο. Η βαζηθή παξαηήξεζε είλαη φηη νη Έιιελεο εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, φπσο απνηππψλνληαη κέζα απφ ην δείγκα, βηψλνπλ κέηξηα επίπεδα ζηξεο. Παιηφηεξεο κειέηεο έρνπλ θαηαγξάςεη ρακειά επίπεδα ζηξεο (Kalyva, 2013. Lazuras, 2006. Πιαηζίδνπ & Αγαιηψηεο, 2008) θαη θάπνηεο κέηξηα επίπεδα (Antoniou et al., 2009). Δπαιεζεχνληαη εξεπλεηηθά επξήκαηα πνπ θαηαηάζζνπλ ηνπο Έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο κε ρακειφηεξα επίπεδα ζηξεο, ζε ζχγθξηζε κε ηνπο Δπξσπαίνπο θαη Ακεξηθαλνχο ζπλαδέιθνπο ηνπο. Οη απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην βαζκφ πνπ ηνπο πξνθαινχλ ζηξεο δηάθνξεο θαηαζηάζεηο γηα ηηο νπνίεο ξσηήζεθαλ, ηαμηλνκήζεθαλ, απφ ηελ πεξηζζφηεξν ζηξεζνγφλα πξνο ηε ιηγφηεξν. Σν ζηνηρείν γηα ην νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί εθθξάδνπλ ηα πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο είλαη ην πξφβιεκα ηεο αλεπάξθεηαο ησλ απνδνρψλ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο. Μέζα ζηηο δχζθνιεο ζπλζήθεο πνπ πξνμελεί ε ζπλερηδφκελε νηθνλνκηθή θξίζε παγθνζκίσο θαη πεξηζζφηεξν ζηελ Διιάδα, νη επαλαιακβαλφκελεο κεηψζεηο ησλ κηζζψλ ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, έρνπλ επηθέξεη ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο πηέζεηο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη νπνίνη βιέπνπλ φηη ν κηζζφο ηνπο κε δπζθνιία πιένλ αξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηνπο. 143

Έλα δεχηεξν ζηνηρείν πνπ αλαδεηθλχεη ε έξεπλα είλαη ην ζηξεο πνπ πξνθαιείηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ιφγσ ηεο δηαξθνχο επζχλε ηελ νπνία ληψζνπλ γηα ηνπο καζεηέο ηνπο. Η επζχλε απηή, είλαη ζε πνιιαπινχο άμνλεο, θαζφηη νη δάζθαινη είλαη ππεχζπλνη γηα ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη ηε δηαπαηδαγψγεζε ησλ καζεηψλ, αιιά επίζεο γηα ηε ςπρνινγηθή ηνπο ζηήξημε, γηα ηελ αζθάιεηά ηνπο, θαη γεληθφηεξα γηα ζέκαηα ζηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ππνζηεξηρηνχλ απφ βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ. Κάπνηα αθφκα ζηνηρεία πνπ αλαδείρηεθαλ είλαη ε αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε «δχζθνινπο» ραξαθηήξεο, ν κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε θαη ν γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο. Ληγφηεξν πξνβιεκαηηζκέλνη εκθαλίδνληαη νη εθπαηδεπηηθνί γηα θαηαζηάζεηο θαη ζηνηρεία φπσο είλαη ε γξαθηθή εξγαζία, θάηη πνπ δηαθαίλεηαη λα επεξεάδεη ην ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε άιιεο έξεπλεο (Lambert et al., 2009). Παξφκνηα, ε πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ην ζχζηεκα πξναγσγήο ην νπνίν ηνπο παξέρεη πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο λα θαηαιάβνπλ κηα αλψηεξε ζέζε, δελ δείρλνπλ λα απμάλνπλ ηδηαίηεξα ηα επίπεδα ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Απηά ηα ηειεπηαία ζηνηρεία θαηαγξάθνληαη κε κέζα ζθνξ ζηξεο ρακειφηεξα ηεο κέζεο απάληεζεο, ελψ ην κέζν γεληθφ ζθνξ ζηξεο ηνπ δείγκαηνο ήηαλ ιίγν πάλσ απφ ηε κέζε. ρεηηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απηή θαηαγξάθεηαη ζε πςειά επίπεδα. Η ηθαλνπνίεζε ε νπνία απνιακβάλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί απφ ην επάγγεικά ηνπο, σο «δάζθαινπ» ή «δαζθάιαο» κε ηελ έλλνηα ηνπ σο ιεηηνχξγεκα θαη ιφγσ ηνπ γεγνλφηνο φηη απηφ ηαηξηάδεη κε ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπο θαηαγξάθεηαη ζε πνιχ πςειφ βαζκφ. Οη εθπαηδεπηηθνί δήισζαλ φηη έρνπλ ιάβεη πνιχ ζεκαληηθά ζηνηρεία απφ ηελ εξγαζία ηνπο θαη θαηά θχξην ιφγν αλ είραλ ηελ επθαηξία, δελ ζα άιιαδαλ ην επάγγεικα ηνπ δαζθάινπ. ε ρακειφηεξα επίπεδα εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο αλαθέξεηαη ν παξάγνληαο πνπ αθνξά ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο. Αλαθνξηθά κε ηηο ηαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα αληηκεησπίζνπλ ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο, απηέο είλαη θπξίσο ελεξγεηηθέο ηερληθέο, πνπ εζηηάδνπλ ζην πξφβιεκα θαη είλαη επζείαο δξάζεο, ελψ ζε πην πεξηνξηζκέλν βαζκφ ζηέθνληαη ζε ηερληθέο πνπ εζηηάδνπλ ζην ζπλαίζζεκα ή είλαη θαηαπξαυληηθέο (Kyriacou, 2001. Lazarus, 1966. Lazarus & Folkman, 1984). Με κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα πξνζπαζνχλ λα δνπλ ην πξφβιεκα απφ άιιε νπηηθή γσλία, ή πην αηζηφδνμα, πξνζπαζνχλ λα βξνπλ κηα ηαθηηθή ζρεηηθά κε ηελ αληηκεηψπηζε θαη αλαιακβάλνπλ δξάζε γηα λα βειηηψζνπλ ηελ θαηάζηαζε. Δπίζεο, ζπρλά, αιιά φρη ηφζν, αλαδεηνχλ βνήζεηα θαη ζηήξημε ζην πεξηβάιινλ ηνπο, θπξίσο ζην θηιηθφ ή ζηνλ/ηελ ζχληξνθν. Οη γπλαίθεο ηνπ δείγκαηνο δείρλνπλ λα θαηαθεχγνπλ ζηελ αλαδήηεζε ζηήξημεο θαη 144

βνήζεηαο πεξηζζφηεξν απφ φηη νη άλδξεο. Ληγφηεξν ζπρλά παξαηηνχληαη απφ ηελ πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηεο θαηάζηαζεο ή ηελ απνθπγή ηνπ πξνβιήκαηνο, ή παίξλνπλ κηα ακπληηθή ζηάζε κε ην λα δηαθσκσδνχλ ηελ θαηάζηαζε ή κε ην λα βξίζθνπλ άιιεο αζρνιίεο. πάληα θαηαθεχγνπλ ζε πλεπκαηηθέο ηερληθέο φπσο ε ζξεζθεία, ε πξνζεπρή θαη ν δηαινγηζκφο, ή ζε αιθνφι θαη θάξκαθα. ρεηηθά κε ηηο πξνζέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ επαγγέικαηνο (κε αιιαγή ή κε πξφσξε ζχληαμε) ε έξεπλα θαηέγξαςε φηη ζε πνιχ κεγάια πνζνζηά, θάηη ηέηνην δελ ηζρχεη. Μέζα απφ ηε δηεξεχλεζε ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ, ε αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ θαηέιεμε ζε ελδηαθέξνληα απνηειέζκαηα: Αξρηθά δείρηεθε φηη «Σα γεληθά επίπεδα ζηξεο δελ ζπζρεηίδνληαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά κφλν ζε κηθξφ βαζκφ κε ην αίζζεκα αλαζθάιεηαο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ εξγαζία ηνπο», θάηη πνπ δηέςεπζε ηελ πξψηε εξεπλεηηθή ππφζεζε. Δπίζεο, πξνέθπςε φηη «Σα επίπεδα γεληθά ζηξεο δελ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία, παξά κφλν ην ζηξεο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ επαγγεικαηηθή αλαζθάιεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ πξφζεζε γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία» κε απνηέιεζκα λα δηαςεπζηεί ε δεχηεξε εξεπλεηηθή ππφζεζε. Ο επηπιένλ ρξφλνο πνπ δηαζέηνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα πξνεηνηκαζία, δηνξζψζεηο θαη αμηνιφγεζε, δελ επεξεάδεη ηα επίπεδα ζηξεο, θάηη πνπ δηαςεχδεη ηελ ηξίηε εξεπλεηηθή ππφζεζε. Οη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ην θνκκάηη απηφ ηεο εξγαζίαο, φπσο είλαη ε πξνεηνηκαζία θαη ε δηνξζψζεηο ησλ εξγαζηψλ ησλ καζεηψλ ηνπο, είλαη κέξνο ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη φρη επηπξφζζεην θνκκάηη, νπφηε θαη δελ ηνπο επηβαξχλεη κε ζηξεο. Η έξεπλα επηβεβαίσζε ηελ ηέηαξηε εξεπλεηηθή ππφζεζε, φηη ηα επίπεδα ζηξεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ζέζε εξγαζίαο. Παξαηεξήζεθε φηη νη δάζθαινη/εο εηδηθήο αγσγήο παξνπζηάδνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο γεληθήο αγσγήο. Αθφκα, έλα ελδηαθέξνλ ζπκπέξαζκα ήηαλ φηη νη δάζθαινη/εο βηψλνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζηξεο απφ φηη νη δηεπζπληέο/ηξηεο, θάηη, πνπ ιφγσ ηεο ζέζεο επζχλεο ζα πεξίκελε θαλείο λα είλαη αληίζεηα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο, νη δηεπζπληέο/ηξηεο θαηαγξάθνπλ κεγαιχηεξα επίπεδα ζηξεο απφ ηνπο/ηηο ππνδηεπζπληέο/ηξηεο. Σα κηθξφηεξα επίπεδα ζηξεο βηψλνπλ νη αλαπιεξσηέο, παξφιν ην αβέβαην θαζεζηψο ηεο εξγαζίαο ηνπο. Η πέκπηε θαη ηειεπηαία εξεπλεηηθή ππφζεζε, φηη δειαδή ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ζρεηίδνληαη κε ην εξγαζηαθφ ζηξεο, επαιεζεχεηαη. Οη γπλαίθεο παξνπζηάδνληαη πεξηζζφηεξν επάισηεο απφ ηνπο άλδξεο θαη νη λεφηεξνη πεξηζζφηεξν επάισηνη απφ ηνπο «παιηνχο», θάηη πνπ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε άιιεο κειέηεο (Harlow, 2008), φπνπ ε εκπεηξία δελ βξέζεθε λα επεξεάδεη ηα επίπεδα ζηξεο. 145

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adeniyi, S. O., Fakolade, O. A., & Tella, A. (2010). Perceived causes of job stress among special educators in selected special and integrated schools in Nigeria. New Ηorizons Ιn Δducation, 58(2), 73-82. Adera, B. A., & Bullock, L. M. (2010). Job stressors and teacher job satisfaction in programs serving students with emotional and behavioural disorders. Emotional and Behavioural Difficulties, 15(1), 5-14. Aloe, A. M., Shisler, S. M., Norris, B. N., Nickerson, A. B., & Rinker, T. W. (2014). A multivariate meta-analysis of student misbehavior and teacher burnout. Educational Research Review, 12, 30-44. Antoniou, A. S., Ploumpi, A., & Ntalla, M. (2013). Occupational stress and professional burnout in teachers of primary and secondary education: The role of coping strategies. Psychology, 4(3), 349-355. Antoniou, A. S., Polychroni, F., & Kotroni, C. (2009). Working with children with special educational needs in Greece: Teachers stressors and coping strategies. International Journal of Special Education, 24(1), 100-111. Antoniou, A. S., Polychroni, F., & Vlachakis, A. N. (2006). Gender and age differences in occupational stress and professional burnout between primary and high-school teachers in Greece. Journal of Managerial Psychology, 21(7), 682-690. Antoniou, A. S., Polychroni, F., & Walters, B. (2000, July 24-28). Sources of stress and professional burnout of teachers of special educational needs in Greece. Paper presented at the International Special Education Congress, University of Manchester. Blasé, J. (1986). A qualitative analysis of sources of teacher stress: Consequences for performance. American Educational Research Journal, 23(1), 13-40. Borg, M. G., & Falzon, J. M. (1989). Stress and job satisfaction among primary school teachers in Malta. Educational Review, 41(3), 271-279. Boyle, G. J., Borg, M. G., Falzon, J. M., & Baglioni, A. J. (1995). A structural model of the dimensions of teacher stress. British Journal of Educational Psychology, 65, 49-67. 146

Brunsting, N. C., Sreckovic, M. A., & Lane, K. L. (2014). Special education teacher burnout: A synthesis of research from 1979 to 2013. Education and Treatment of Children, 37(4), 681-711. Carver, C. S., Scheier, M. F., & Weintraub, J. K. (1989). Assessing coping strategies: A theoretically based approach. Journal of Personality and Social Psychology, 56, 267-283. Cenkseven-Onder, F., & Sari, M. (2009). The quality of school life and burnout as predictors of subjective well-being among teachers. Educational Sciences: Theory & Practice, 9(3), 1223-1236. Chan, D. W. (2002). Stress, self-efficacy, social support, and psychological distress among prospective Chinese teachers in Hong Kong. Educational Psychology, 22, 557-569. Ltd. Cohen, L., & Manion, L. (1980). Research methods in education London: Croom Helm Collie, R. J., Shapka, J. D., & Perry, N. E. (2011). Predicting teacher commitment: The impact of school climate and social-emotional learning. Psychology in the Schools, 48(10), 1034-1048. Creswell, J. W. (2009). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. London: SAGE Publication, 6(12), 191-194. Creswell, J.W. (1994). Research Design: Qualitative & Quantitative Approaches, London: SAGE Publications, 1994. Cullent, F. T., Link, B. G., Wolfe, N. T., & Frank, J. (1985). The social dimensions of correctional officer stress. Justice Quarterly, 2, 505-533. Curbow, B., Spratt, K., Ungaretti, A., McDonnell, K., & Breckler, S. (2000). Development of the child care worker job stress inventory. Early Childhood Research Quarterly, 15(4), 515-536. Darmody, M., Smyth, E. (2011). Job satisfaction and occupational stress among primary school teachers and school principals in Ireland. The Teaching Council, 1-47. Dunham, J. (1983). Coping with stress in school. Special Education: Forward Trends, 10(2), 6-9. 147

Duyilemi, B. O. (1992). Source and social correlates of occupational stress among Nigerian primary school teachers, 37, 42-45. Emery, D. W., & Vandenberg, B. (2010). Special education teacher burnout and act. International Journal of Special Education, 25(3), 119-131. Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1994). Assessment of multidimensional coping task, emotion and avoidance strategies. Psychological Assessment, 6, 50-60. Erdiller, Z. B., & Doğan, Ö. (2015). The examination of teacher stress among Turkish early childhood education teachers. Early Child Development and Care, 185(4), 631-646. Evans, P. (2003). The relationship between management style and teacher stress. Nottingham, UK: National College for School Leadership. Fuchs, D., Fuchs, L. S., Bahr, M. W., Fernstrom, P., & Stecker, P. M. (1990). Prereferral intervention: A prescriptive approach. Exceptional Children, 56(6), 493-513, νπ. αλ. ζην Lhospital, A.S. & Gregory, A. (2009). Changes in teacher stress through participation in pre-referral intervention teams. Psychology in the Schools, 46(10), 1098-1112. Faragher, E. B., Cass, M., & Cooper, C. L. (2005). The relationship between job satisfaction and health: a meta-analysis. Occupational and Environmental Medicine, 62(2), 105-112. Ferguson, K., Frost, L., & Hall, D. (2012). Predicting teacher anxiety, depression, and job satisfaction. Journal of Teaching and Learning, 8(1), 27-42. Folkman, S., & Lazarus, R.S. (1980). An analysis of coping in a middle-aged community sample. Journal of Health and Social Behavior, 21(3), 219-239. Fore, C., Martin, C., & Bender, W. N. (2002). Teacher burnout in special education: The causes and the recommended solutions. The High School Journal, 86(1), 36-44. Friedman-Krauss, A. H., Raver, C., Neuspiel, J. M., & Kinsel, J. (2014). Child behavior problems, teacher executive functions, and teacher stress in head start classrooms. Early Education and Development, 25(5), 681-702. Geetika, J., Tyagi, H. K., & Kumar, A. (2015). Psycho-social factors causing stress: A study of teacher educators. Journal of Education and Practice, 6(4),125-130. 148

George, D., & Mallery, P. (2003). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference. 11.0 update (4th ed.). Boston: Allyn & Bacon, 1-63. Graden, J. L., Casey, C., & Christenson, S. L. (1985). Implementing a pre-referral intervention system: I. The model. Greene, R., Abidin, R., & Kmetz, C. (1997). The index of teaching stress: A measure of student-teacher compatibility. Journal of School Psychology, 35(3), 239-259. Greenglass, E., Burke, R. J., & Konarski, R. (1997). The impact of social support on the development of burnout in teachers: examination of a model. Work and Stress, 11(3), 267-278. Harlow, P. (2008). Stress, coping, job satisfaction, and experience in teachers. Dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree master in arts in school psychology, department of education, Mount Saint Vincent University. Hartwick, J. M., & Kang, S. J. (2013). Spiritual practices as a means of coping with and ameliorating stress to reduce teacher attrition. Journal of Research on Christian Education, 22(2), 165-188. Høigaard, R., Giske, R., & Sundsli, K. (2012). Newly qualified teachers work engagement and teacher efficacy influences on job satisfaction, burnout, and the intention to quit. European Journal of Teacher Education, 35(3), 347-357. Johnson, S., Cooper, C., Cartwright, S., Donald, I., Taylor, P., & Millet, C. (2005). The experience of work-related stress across occupations. Journal of Managerial Psychology, 20, 178-187. Kalyva, Δ. (2013). Stress in Greek primary school teachers working under conditions of financial crisis. Europe's Journal of Psychology, 9(1), 104-112. Kinman, G., Wray, S., & Strange, C. (2011). Emotional labour, burnout and job satisfaction in UK teachers: the role of workplace social support. Educational Psychology, 31(7), 843-856. Klassen, R. M. (2010). Teacher stress: The mediating role of collective efficacy beliefs. The Journal of Educational Research, 103(5), 342-350. 149

Klassen, R. M., Usher, E. L., & Bong, M. (2010). Teachers collective efficacy, job satisfaction, and job stress in cross-cultural context. The Journal of Experimental Education, 78(4), 464-486. Kokkinos, C. M., Panayiotou, G., & Davazoglou, A. M. (2005). Correlates of teacher appraisals of student behaviors. Psychology in the Schools, 42(1), 79-89. Kokkinos, C. M., & Davazoglou, A. M. (2009). Special education teachers under stress: evidence from a greek national study. Educational Psychology, 29(4), 407-424. Kyriacou, C. (1987). Teacher stress and burnout: an international review. Educational Research, 29(2), 146-152. Kyriacou, C. (2000). Stress-busting for teachers. Cheltenham: Stanley Thornes. Kyriacou C. (2001) Teacher stress: Directions for future research. Educational Review, 53(1), 27-35. Kyriacou, C., & Sutcliffe, J. (1978a). A model of teacher stress. Educational Studies, 4(1), 1-6. Kyriacou, C., & Sutcliffe, J. (1978b). Teacher stress: Prevalence, sources and symptoms. British Journal of Educational Psychology, 48, 159-167. Lambert, R. G., McCarthy, C., O Donnell, M., & Wang, C. (2009). Measuring elementary teacher stress and coping in the classroom: Validity evidence for the classroom appraisal of resources, Psychology in the Schools, 46(10), 973-988. Lazarus, R. S. (1966). Psychological stress and the Coping Process. New York: McGraw-Hill. Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer. Lazuras, L. (2006). Occupational stress, negative affectivity and physical health in special and general education teachers in Greece. British Journal of Special Education, 33(4), 204-209. Leiter, M. P., & Maslach, C. (2004). Areas of worklife: A structured approach to organizational predictors of job burnout. In P. L. Perrewe & D. C. Ganster (Eds.). Research in Occupational Stress and Well-Being, 3, 91-134. Oxford: Elsevier. 150

Lhospital, A. S., & Gregory, A. (2009). Changes in teacher stress through participation in pre-referral intervention teams. Psychology in the Schools, 46(10), 1098-1112. Locke, E. A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. In M. Dunette (Ed.). Handbook of Industrial and Organizational Pshychology, 1297-1349. Chigago: Rand-McNally. Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2, 99-113. McCarthy, C. J., Lambert, R.G., Crowe, R. W., & McCarthy, C. J. (2010). Coping, stress, and job satisfaction as predictors of advanced placement statistics teachers intention to leave the field. NASSP Bulletin, 94(4), 306-326. McCormick, J., & Barnett, K. (2011). Teachers' attributions for stress and their relationships with burnout. International Journal of Educational Management, 25(3), 278-293. Mearns, J., & Cain, J. E. (2003). Relationships between teachers occupational stress and their burnout and distress: Roles of coping and negative mood regulation expectancies. Anxiety, Stress, and Coping, 16, 71-82. Mondal, J., Shrestha, S., Bhaila, A. (2011). School teachers: Job stress and job satisfaction. International Journal of Occupational Safety and Health, 1(1), 27-33. Monette, D. R., Sullivan, T. J., DeJong, C. R. (2005). Applied social research. A tool for the human services, 6th edition. Montgomery, C., & Rupp, A. (2005). A meta-analysis for exploring the diverse causes and effects of stress in teachers. Canadian Journal of Education/Revue Canadienne de L éducation, 28(3), 458-486. Murray-Harvey, R., Slee, P. T., Lawson, M. J., Silins, H., Banfield, G., & Russell, A. (2000). Under stress: The concerns and coping strategies of teacher education students. European journal of teacher education, 23, 19-35. Pang, I. W. (2012). Teacher stress in working with challenging students in Hong Kong. Educational research for policy and practice, 11(2), 119-139. 151

Pas, E. T., Bradshaw, C. P., & Hershfeldt, P. A. (2011). Teacher and school-level predictors of teacher efficacy and burnout: Identifying potential areas for support. Journal of School Psychology, 50(1), 129 145. Perie, M., & Baker, D. P. (1997). Job satisfaction among America s teachers: effects of workplace conditions, background characteristics, and teacher compensation. National Centre of Educational statistics, statistical analysis report, U.S. Department of Education. Pithers, R. T., & Soden, R. (1998). Scottish and Australian teacher stress and strain: a comparative study. British Journal of Educational Psychology, 68(2), 269-279. Platsidou, M. (2010). Trait emotional intelligence of Greek special education teachers in relation to burnout and job satisfaction. School Psychology international Copyright 2010 SAGE Publications, 31(1), 60 76. Platsidou, M., & Agaliotis, I. (2008). Burnout, job satisfaction and instructional assignment related sources of stress in greek special education teachers. International Journal of Disability, Development and Education, 55(1), 61-76. Platt, J. M., & Olson, J. (1990). Why teachers are leaving special education: Implications for preservice and inservice educators. Teacher Education and Special Education, 13(3-4), 192-196. Pole, C., & Lampard, R. (2002). Practical social investigation: Qualitative and quantitative methods in social research, London: Prentice Hall. Pomaki, G., & Anagnostopoulou, T. (2003). A test and extension of the demand/ control/ social support model: Prediction of wellness/health outcomes in Greek teachers. Psychology & Health, 18(4), 537-550. Pratt, J. (1978). Perceived stress among teachers: the effects of age and background of children taught. Educational Review, 30(1), 3-14. Reason, J. (1998). Achieving a safe culture: theory and practice. Work and Stress, 12(3), 293-306. Redman, L. V., & Mory, A. V. H. (1933). The Romance of Research. The Williams &Wilkins Company. United States of America. 152

Richards, J. (2012). Teacher stress and coping strategies: A national snapshot. The Educational Forum, 76(3), 299-316. Romano, J. L., & Wahlstrom, K. (2000). Professional stress and well-being of K-12 teachers in alternative educational settings: A leadership agenda. International Journal of Leadership in Education, 3(2), 121-135. Sari, H. (2004). An analysis of burnout and job satisfaction among Turkish special school head teachers and teachers, and the factors effecting their burnout and job satisfaction. Educational Studies, 30(3), 291-306. Schonfeld, I. S. (1992). School conditions induce teacher depression. Teaching & Teacher Education, 8, 151-158. Shernoff, E. S., Mehta, T. G., Atkins, M. S., Torf, R., & Spencer, J. (2011). A qualitative study of the sources and impact of stress among urban teachers. School Mental Health, 3, 59-69. Sivarajah, K., Achchuthan, S., & Umanakenan, R. (2014). Pay satisfaction and financial stress: A study of the school teachers in the Northern Province, Sri Lanka. Journal of Education and Practice, 5(7), 16-23. Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S. (2010). Teacher self-efficacy and teacher burnout: A study of relations. Teaching and Teacher Education, 26, 1059-1069. Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S., (2011). Teacher job satisfaction and motivation to leave the teaching profession: Relations with school context, feeling of belonging, and emotional exhaustion. Teaching and Teacher Education, 27, 1029-1038. Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S. (2015). Job satisfaction, stress and coping strategies in the teaching profession-what do teachers say. International Education Studies, 8(3), 181-192. Stauffer, S. D., & Mason, E. C. M. (2013). Addressing elementary school teachers professional stressors: Practical suggestions for schools and administrators. The University Council for Educational Administration Quarterly, 20(10), 1-20. Steinhardt, M.A., Jaggars, S.E., Faulk, K.E., & Gloria, C.T. (2011). Chronic work stress and depressive symptoms: Assessing the mediating role of teacher burnout. Stress and Health, 27(5), 420-429. 153

Trochim, W. M. (2002). What is the research methods knowledge base. Cornell University. Trochim, W. M. K. (2006). Research methods knowledge base. Retrieved on 16 February, 2017 from http://www.socialresearchmethods.net. Troman, G. (2000). Teacher stress in the low-trust society. British Journal of Sociology of Education, 21(3), 331-353. Tsouloupas, C. N., Carson, R. L., Matthews, R., Grawitch, M. J., & Barber, L. K. (2010). Exploring the association between teachers perceived student misbehaviour and emotional exhaustion: the importance of teacher efficacy beliefs and emotion regulation. Educational Psychology, 30(2), 173-189. Usman, S., Akbar, M. T., & Ramzan, D. M. (2013). Effect of salary and stress on job satisfaction of teachers in district Sialkot, Pakistan. IOSR Journal of Humanities and Social Science (IOSR-JHSS), 15(2), 68-74. Van Dat Tran. (2015). Effects of gender on teachers perceptions of school environment, teaching efficacy, stress and job satisfaction. International Journal of Higher Education, 4(4), 147-157. Weiss, H. M. (2002). Deconstructing job satisfaction: Separating evaluations, beliefs and affective experiences. Human Resource Management Review, 12(2), 173-194. Wisniewski, L., & Garguilo, R. M. (1997). Occupational stress and burnout among special educators: A review of literature. The Journal of Special Education, 31(3), 325-346. Younghusband, L. J. (2000). A pilot study: Teacher stress in one school district of the province. The Bulletin, 10-12. Zembylas, M., & Papanastasiou, E. (2004). Job satisfaction among school teachers in Cyprus. Journal of Educational Administration, 42(3), 357-374. Γαβξάδνο, Γ. (2015). Γηεξεχλεζε πεγψλ ζηξεο θαη ζπλδξφκνπ επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ζε εθπαηδεπηηθνχο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σα Πξαθηηθά ηνπ 2 νπ πλεδξίνπ «Νένο Παηδαγσγφο». Αζήλα. Παππά, Β. (2006). Σν ζηξεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη νη παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε. Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε, 11, 135-142. 154

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Α- ΣΑΣΙΣΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΔ Καηάινγνο πηλάθσλ Πίλαθαο Ι -Cronbach alpha reliability coefficient... 55 Πίλαθαο Γ1-Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία... 56 Πίλαθαο Γ2-Θέζε ζην ρνιείν... 58 Πίλαθαο Γ3-Ηιηθίεο καζεηψλ ζηελ ηάμε... 59 Πίλαθαο ΙΙ: πλνπηηθφο πίλαθαο κέζσλ ηηκψλ γηα ηνπο παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ζηξεο... 105 Πίλαθαο Γ4-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: ζπλέρηζε ηνπ επαγγέικαηνο... 122 Πίλαθαο Δ1-Αλάιπζε παξαγφλησλ πνπ πξνθαινχλ ζηξεο... 127 Πίλαθαο Δ2-Μέζνη φξνη ζθνξ ζηξεο αλά παξάγνληα... 129 Πίλαθαο Δ6 -Pearson Correlation ηεζη κεηαμχ ζηξεο θαη εμσδηδαθηηθνχ ρξφλνπ... 132 Πίλαθαο Δ7(α) One-WayAnova-means : Θέζε εξγαζίαο - ζηξεο... 133 Πίλαθαο Δ7(α) One-WayAnova-statistic : Θέζε εξγαζίαο - ζηξεο... 133 Πίλαθαο Δ8- t-test ζχγθξηζεο κέζσλ-θχιν * ζηξεο... 134 Πίλαθαο Δ9 -Pearson Correlation ηεζη ειηθία, πξνυπεξεζία * ζηξεο... 135 Πίλαθαο Δ10- one-way-anova -Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε * ζηξεο... 136 ΚΑΣΑΣΑΗ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΟ Πίλαθαο -Α1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη δηνξζψζεηο... 159 Πίλαθαο -Α2: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε "δχζθνινπο" ραξαθηήξεο... 159 Πίλαθαο Α3: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Σν κεησκέλν ελδηαθέξνλ νξηζκέλσλ καζεηψλ... 160 Πίλαθαο Α4: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο... 160 Πίλαθαο Α5: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- νβαξή έιιεηςε κέζσλ, εμνπιηζκνχ θαη θνλδπιίσλ... 161 Πίλαθαο Α6: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η επηβνιή πεηζαξρίαο - Ο ζφξπβνο ζηελ ηάμε... 161 Πίλαθαο Α7: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η γξαθηθή δνπιεηά (πρ. Πέξαζκα βαζκνινγίαο)... 162 Πίλαθαο Α8: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η δπζαλάινγα κηθξή ακνηβή ζε ζρέζε κε ηε δνπιεηά κνπ... 162 Πίλαθαο Α9: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο κηζζφο δελ επαξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο κνπ... 163 Πίλαθαο Α10: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο... 163 Πίλαθαο Α11: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο κνπ απφ ηνπο γνλείο... 164 Πίλαθαο -Α12: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε εθηίκεζεο πνπ δείρλεη ε θνηλσλία ζην επάγγεικά κνπ... 164 Πίλαθαο Α13: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηε δηεχζπλζε... 164 Πίλαθαο Α14: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Σν ζχζηεκα πξναγσγήο (πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο)... 165 Πίλαθαο Α15: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η αθηέξσζε θαη πξνζσπηθνχ κνπ ρξφλνπ γηα ηε δνπιεηά... 165 155

Πίλαθαο Α16: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο... 166 Πίλαθαο Α17: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο... 166 Πίλαθαο Α18: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο... 167 Πίλαθαο Α19: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ ζην θαλνληθφ ζρνιείν... 167 Πίλαθαο Α20: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο απφ ην ζρνιείν... 168 Πίλαθαο Α21: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο... 168 Πίλαθαο Α22: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η ειιηπήο ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο... 168 Πίλαθαο Α23: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο... 169 Πίλαθαο Α24: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν... 169 Πίλαθαο Α25: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Πηέζεηο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο γνλείο... 169 Πίλαθαο Α26: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηελ θνηλσλία... 170 Πίλαθαο Α27: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η δηαδηθαζία ζπλερνχο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ... 170 Πίλαθαο Α28: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο κνπ απφ ηνπο πξντζηακέλνπο... 170 Πίλαθαο Α29: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Με ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ... 171 Πίλαθαο Α30: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ ζηελ ηάμε... 171 Πίλαθαο Α31: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Γηαξθήο έιεγρνο/ππνδείμεηο απφ ηε δηεχζπλζε... 172 Πίλαθαο Α32: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ... 172 Πίλαθαο Α33: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η πξνζθνξά θηλήηξσλ γηα κάζεζε ζηνπο καζεηέο... 173 Πίλαθαο Α34: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Βνήζεηα ζε καζεηέο ζε δηάθνξα πξνβιήκαηά ηνπο... 173 Πίλαθαο Α35: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε... 174 Πίλαθαο Α36: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο... 174 Πίλαθαο Α37: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν... 175 Πίλαθαο Α38: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθαξκφδνληαη αιιαγέο θαη θαηλνηνκίεο... 175 Πίλαθαο Α39: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε αληαιιαγήο απφςεσλ θαη επηθνηλσλίαο... 175 Πίλαθαο Α40: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- πγθαιπκκέλεο δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία... 176 Πίλαθαο Α41: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Σν γεγνλφο φηη δελ εθηηκάηαη επαξθψο ε αμία κνπ... 176 Πίλαθαο Α42: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ άκεζν έιεγρφ κνπ... 176 Πίλαθαο Α43: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Υεηξηζκφο ακθίβνισλ ή "ιεπηψλ" θαηαζηάζεσλ... 177 156

Πίλαθαο Α44: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Λήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ... 177 Πίλαθαο Α45: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- πγθξνχζεηο "πξνζσπηθφηεηαο" κε άιινπο ζπλαδέιθνπο... 177 Πίλαθαο -Β1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-ην κεγαιχηεξν βαζκφ, ην λα είκαη δάζθαινο/α είλαη θνληά ζηνλ ηξφπν ζθέςεο κνπ... 178 Πίλαθαο Β2: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-οη ζπλζήθεο εξγαζίαο κνπ σο δάζθαινο/α είλαη άξηζηεο... 178 Πίλαθαο Β3: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-δίκαη ηθαλνπνηεκέλνο πνπ είκαη δάζθαινο/α... 178 Πίλαθαο Β4: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-μέρξη ηψξα έρσ ιάβεη φ,ηη ζεσξψ πην ζεκαληηθφ απφ ην λα είκαη δάζθαινο/α... 179 Πίλαθαο Β5: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-δάλ κπνξνχζα λα άιιαδα ηελ θαξηέξα κνπ απφ ηελ αξρή, δελ ζα άιιαδα ζρεδφλ ηίπνηα... 179 Πίλαθαο Γ1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έρσ επηθεληξψζεη ηηο πξνζπάζεηέο κνπ ζην λα θάλσ θάηη γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνκαη... 180 Πίλαθαο Γ2: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έρσ δξαζηεξηνπνηεζεί γηα λα βειηηψζσ ηελ θαηάζηαζε... 180 Πίλαθαο Γ3: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Πξνζπαζψ λα βξσ κηα ηαθηηθή ζρεηηθά κε ην ηη λα θάλσ... 180 Πίλαθαο Γ4: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- θέθηνκαη ζνβαξά πνηα πνξεία λα αθνινπζήζσ... 181 Πίλαθαο Γ5: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Πξνζπαζψ λα ην δσ απφ άιιε νπηηθή γσλία, λα ην δσ πην αηζηφδνμα... 181 Πίλαθαο Γ6: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Αλαδεηψ θάηη θαιφ ζε απηφ πνπ ζπκβαίλεη... 181 Πίλαθαο Γ7: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Απνδέρνκαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη φηη απηφ έρεη ζπκβεί... 181 Πίλαθαο Γ8: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Έκαζα λα δσ κε απηφ... 182 Πίλαθαο Γ9: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Αζηεηεχνκαη ζρεηηθά κε απηφ... 182 Πίλαθαο -Γ10: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Γηαθσκσδψ ηελ θαηάζηαζε... 182 Πίλαθαο Γ 11-12: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Θξεζθεία πξνζεπρή θαη δηαινγηζκφο... 183 Πίλαθαο -Γ13: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Έρσ ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε απφ άιινπο... 183 Πίλαθαο -Γ14: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Κάπνηνο κε παξεγνξεί θαη κε θαηαλνεί... 183 Πίλαθαο Γ 15-16: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Βνήζεηα & ζπκβνπιέο... 184 Πίλαθαο -Γ17 18: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- δνπιεηά & δξαζηεξηφηεηεο... 184 Πίλαθαο -Γ19-20: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- "απηφ δελ είλαη αιήζεηα" Αξλνχκαη λα ην πηζηέςσ... 185 Πίλαθαο Γ21-22: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- ρξήζε αιθνφι ή άιισλ θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ... 185 Πίλαθαο Γ23: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Έρσ εγθαηαιείςεη ηηο πξνζπάζεηεο γηα λα ην αληηκεησπίζσ... 185 Πίλαθαο Γ24: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Λέσ δηάθνξα κε ζθνπφ λα απνδεζκεχζσ ηα δπζάξεζηα ζπλαηζζήκαηα... 186 Πίλαθαο Γ25: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Αζθψ θξηηηθή ζηνλ εαπηφ κνπ... 186 Πίλαθαο Γ26: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη 157

ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Καηεγνξψ ηνλ εαπηφ κνπ γηα πξάγκαηα πνπ έγηλαλ... 186 Πίλαθαο Γ27: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Παξαηηνχκαη απφ ηελ πξνζπάζεηα λα ην αληηκεησπίζσ... 187 Πίλαθαο Γ28: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Δθθξάδσ ηα αξλεηηθά κνπ ζπλαηζζήκαηα... 187 Πίλαθαο Γ5-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: αχμεζε θαπλίζκαηνο... 187 Αλ θαπλίδεηε, παξαηεξείηε αχμεζε ζε πεξηφδνπο εξγαζηαθνχ ζηξεο;... 187 Πίλαθαο Γ6-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: ρξήζε θαξκάθσλ... 188 Πίλαθαο Γ7-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: κε πνην άηνκν ζπδεηνχλ... 188 Πίλαθαο Δ3- t-test ζηξεο - θεθηήθαηε ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα λα εγθαηαιείςεηε ην επάγγειµά ζαο... 189 Πίλαθαο Δ4- t-test ζηξεο - Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα άιιν επάγγειµα... 190 Πίλαθαο Δ5- t-test ζηξεο - Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα πξφσξε ζχληαμε... 191 158

Πίλαθαο -Α1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη δηνξζψζεηο Α-1-Έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη δηνξζψζεηο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 6 3,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 17 11,0 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 55 35,5 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 14 9,0 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 11 7,1 χλνιν 153 98,8 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο -Α2: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε "δχζθνινπο" ραξαθηήξεο Α-2-Αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε "δχζθνινπο" ραξαθηήξεο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 1,6 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 7 4,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 29 18,7 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 65 41,9 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 40 25,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 13 8,4 χλνιν 155 100,0 159

Πίλαθαο Α3: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Σν κεησκέλν ελδηαθέξνλ νξηζκέλσλ καζεηψλ Α-3-Σν κεησκέλν ελδηαθέξνλ νξηζκέλσλ καζεηψλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 4 2,6 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 11 7,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 42 27,1 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 72 46,5 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 16 10,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 10 6,5 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α4: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο Α-4-Ο πνιχο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 9 5,8 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 8 5,2 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 61 39,4 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 22 14,2 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 3 1,9 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 160

Πίλαθαο Α5: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- νβαξή έιιεηςε κέζσλ, εμνπιηζκνχ θαη θνλδπιίσλ Α-5-νβαξή έιιεηςε κέζσλ, εμνπιηζκνχ θαη θνλδπιίσλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 7 4,5 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 12 7,7 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 31,0 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 46 29,7 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 23 14,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 16 10,3 χλνιν 152 98,1 Άθπξεο Διιηπείο 3 1,9 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α6: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η επηβνιή πεηζαξρίαο - Ο ζφξπβνο ζηελ ηάμε Α-6-Η επηβνιή πεηζαξρίαο - πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 6 3,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 17 11,0 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 39 25,2 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 51 32,9 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 28 18,1 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 14 9,0 χλνιν 155 100,0 161

Πίλαθαο Α7: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η γξαθηθή δνπιεηά (πρ. Πέξαζκα βαζκνινγίαο) Α-7-Η γξαθηθή δνπιεηά (πρ. Πέξαζκα βαζκνινγίαο) πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 28 18,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 38 24,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 53 34,2 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 20 12,9 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 10 6,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 4 2,6 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α8: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η δπζαλάινγα κηθξή ακνηβή ζε ζρέζε κε ηε δνπιεηά κνπ Α-8-Η δπζαλάινγα κηθξή ακνηβή ζε ζρέζε κε ηε δνπιεηά κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 11 7,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 15 9,7 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 42 27,1 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 45 29,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 22 14,2 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 19 12,3 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 162

Πίλαθαο Α9: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο κηζζφο δελ επαξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο κνπ Α-9-Ο κηζζφο δελ επαξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 5 3,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 13 8,4 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 23 14,8 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 33 21,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 29 18,7 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α10: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Α-10-Η πηζηή ηήξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 24 15,5 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 24 15,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 49 31,6 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 35 22,6 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 15 9,7 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 8 5,2 χλνιν 155 100,0 163

Πίλαθαο Α11: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο κνπ απφ ηνπο γνλείο Α-11-Η κε αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο κνπ απφ ηνπο γνλείο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 18 11,6 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 15 9,7 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 53 34,2 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 40 25,8 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 22 14,2 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 6 3,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο -Α12: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε εθηίκεζεο πνπ δείρλεη ε θνηλσλία ζην επάγγεικά κνπ Α-12-Η έιιεηςε εθηίκεζεο πνπ δείρλεη ε θνηλσλία ζην επάγγεικά κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 18 11,6 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 18 11,6 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 41 26,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 37 23,9 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 26 16,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 14 9,0 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α13: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηε δηεχζπλζε Α-13-Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηε δηεχζπλζε πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 20 12,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 18 11,6 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 33 21,3 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 45 29,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 22 14,2 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 15 9,7 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 164

Πίλαθαο Α14: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Σν ζχζηεκα πξναγσγήο (πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο) Α-14-Σν ζχζηεκα πξναγσγήο (πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο) πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 12 7,7 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 22 14,2 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 63 40,6 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 36 23,2 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 12 7,7 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 8 5,2 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α15: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η αθηέξσζε θαη πξνζσπηθνχ κνπ ρξφλνπ γηα ηε δνπιεηά Α-15-Η αθηέξσζε θαη πξνζσπηθνχ κνπ ρξφλνπ γηα ηε δνπιεηά πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 7 4,5 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 25 16,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 41 26,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 52 33,5 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 21 13,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 9 5,8 χλνιν 155 100,0 165

Πίλαθαο Α16: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο Α-16-Η έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ γνλείο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 9 5,8 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 11 7,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 45 29,0 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 58 37,4 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 25 16,1 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 6 3,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α17: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο Α-17-Η έιιεηςε επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 12 7,7 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 11 7,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 37 23,9 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 31,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 25 16,1 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 20 12,9 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 166

Πίλαθαο Α18: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο Α-18-Αίζζεκα αλεπαξθνχο αζθάιεηαο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 8 5,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 18 11,6 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 32 20,6 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 52 33,5 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 26 16,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 17 11,0 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α19: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ ζην θαλνληθφ ζρνιείν Α-19-Η ελζσκάησζε νξηζκέλσλ παηδηψλ ζην θαλνληθφ ζρνιείν πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 5 3,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 9 5,8 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 45 29,0 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 65 41,9 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 22 14,2 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 8 5,2 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 167

Πίλαθαο Α20: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- πλαηζζεκαηηθφο επεξεαζκφο απφ ην ζρνιείν Α-20-πλαηζζκαηηθφο επεξεαζκφο απφ ην ζρνιείν πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 3 1,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 12 7,7 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 41 26,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 62 40,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 27 17,4 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 9 5,8 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α21: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο Α-21-Η βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 11 7,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 9 5,8 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 40 25,8 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 66 42,6 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 28 18,1 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α22: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η ειιηπήο ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο Α-22-Η ειιηπήο ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 9 5,8 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 24 15,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 47 30,3 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 31,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 23 14,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 3 1,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 168

Πίλαθαο Α23: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο Α-23-Η δηαξθήο επζχλε γηα ηνπο καζεηέο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 2 1,3 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 13 8,4 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 24 15,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 61 39,4 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 33 21,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 22 14,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α24: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν Α-24-Με χπαξμε ρξφλνπ γηα ραιάξσζε ζην ζρνιείν πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 6 3,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 21 13,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 41 26,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 53 34,2 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 21 13,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 11 7,1 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α25: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Πηέζεηο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο γνλείο Α-25-Πηέζεηο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο γνλείο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 11 7,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 9 5,8 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 42 27,1 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 47 30,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 33 21,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 11 7,1 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 169

Πίλαθαο Α26: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηελ θνηλσλία Α-26-Έιιεηςε ζπκπαξάζηαζεο απφ ηελ θνηλσλία πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 14 9,0 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 12 7,7 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 44 28,4 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 49 31,6 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 21 13,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 13 8,4 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α27: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η δηαδηθαζία ζπλερνχο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ Α-27-Η δηαδηθαζία ζπλερνχο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 14 9,0 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 11 7,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 55 35,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 17 11,0 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 7 4,5 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α28: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο κνπ απφ ηνπο πξντζηακέλνπο Α-28-Η αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο κνπ απφ ηνπο πξντζηακέλνπο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 6 3,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 15 9,7 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 49 31,6 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 52 33,5 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 19 12,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 10 6,5 χλνιν 151 97,4 Άθπξεο Διιηπείο 4 2,6 χλνιν 155 100,0 170

Πίλαθαο Α29: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Με ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ Α-29-Με ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 11 7,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 13 8,4 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 54 34,8 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 18 11,6 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 7 4,5 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α30: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ ζηελ ηάμε Α-30-Η έιιεηςε βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ ζηελ ηάμε πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 17 11,0 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 13 8,4 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 46 29,7 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 18 11,6 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 9 5,8 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 171

Πίλαθαο Α31: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Γηαξθήο έιεγρνο/ππνδείμεηο απφ ηε δηεχζπλζε Α-31-Γηαξθήο έιεγρνο/ππνδείμεηο απφ ηε δηεχζπλζε πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 18 11,6 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 18 11,6 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 38 24,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 39 25,2 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 29 18,7 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 12 7,7 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α32: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ Α-32-Η έιιεηςε πξνφδνπ νξηζκέλσλ καζεηψλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 8 5,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 6 3,9 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 39 25,2 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 68 43,9 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 26 16,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 7 4,5 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 172

Πίλαθαο Α33: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Η πξνζθνξά θηλήηξσλ γηα κάζεζε ζηνπο καζεηέο Α-33-Η πξνζθνξά θηλήηξσλ γηα κάζεζε ζηνπο καζεηέο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 8 5,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 9 5,8 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 31,0 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 60 38,7 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 24 15,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 5 3,2 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α34: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Βνήζεηα ζε καζεηέο ζε δηάθνξα πξνβιήκαηά ηνπο Α-34-Βνήζεηα ζε καζεηέο ζε δηάθνξα πξνβιήκαηά ηνπο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 13 8,4 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 11 7,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 35 22,6 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 64 41,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 21 13,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 8 5,2 χλνιν 152 98,1 Άθπξεο Διιηπείο 3 1,9 χλνιν 155 100,0 173

Πίλαθαο Α35: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε Α-35-Ο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ ζηελ ηάμε πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 4 2,6 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 8 5,2 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 21 13,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 70 45,2 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 36 23,2 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 14 9,0 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α36: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο Α-36-Ο γεληθφηεξνο θφξηνο εξγαζίαο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 5 3,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 7 4,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 41 26,5 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 53 34,2 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 33 21,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 14 9,0 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 174

Πίλαθαο Α37: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν Α-37-Ο ηξφπνο πνπ δηεπζεηνχληαη νη ζπγθξνχζεηο ζην ζρνιείν πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 5 3,2 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 10 6,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 42 27,1 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 53 34,2 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 27 17,4 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 16 10,3 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α38: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθαξκφδνληαη αιιαγέο θαη θαηλνηνκίεο Α-38-Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθαξκφδνληαη αιιαγέο θαη θαηλνηνκίεο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 12 7,7 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 14 9,0 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 51 32,9 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 45 29,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 20 12,9 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 8 5,2 χλνιν 150 96,8 Άθπξεο Διιηπείο 5 3,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α39: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Έιιεηςε αληαιιαγήο απφςεσλ θαη επηθνηλσλίαο Α-39-Έιιεηςε αληαιιαγήο απφςεσλ θαη επηθνηλσλίαο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 9 5,8 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 16 10,3 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 58 37,4 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 31,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 16 10,3 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 6 3,9 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 175

Πίλαθαο Α40: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- πγθαιπκκέλεο δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία Α-40-πγθαιπκέλεο δηαθξίζεηο θαη επλνηνθξαηία πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 9 5,8 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 17 11,0 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 40 25,8 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 48 31,0 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 23 14,8 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 13 8,4 χλνιν 150 96,8 Άθπξεο Διιηπείο 5 3,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α41: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Σν γεγνλφο φηη δελ εθηηκάηαη επαξθψο ε αμία κνπ Α-41-Σν γεγνλφο φηη δελ εθηηκάηαη επαξθψο ε αμία κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 11 7,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 11 7,1 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 49 31,6 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 54 34,8 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 17 11,0 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 9 5,8 χλνιν 151 97,4 Άθπξεο Διιηπείο 4 2,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α42: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ άκεζν έιεγρφ κνπ Α-42-Παξάγνληεο πέξα απφ ηνλ άκεζν έιεγρφ κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 9 5,8 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 14 9,0 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 43 27,7 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 30 19,4 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 6 3,9 χλνιν 152 98,1 Άθπξεο Διιηπείο 3 1,9 χλνιν 155 100,0 176

Πίλαθαο Α43: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Χεηξηζκφο ακθίβνισλ ή "ιεπηψλ" θαηαζηάζεσλ Α-43-Υεηξηζκφο ακθίβνισλ ή "ιεπηψλ" θαηαζηάζεσλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 7 4,5 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 5 3,2 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 33 21,3 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 72 46,5 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 29 18,7 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 8 5,2 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α44: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- Λήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ Α-44-Λήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 6 3,9 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 10 6,5 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 34 21,9 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 57 36,8 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 31 20,0 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 15 9,7 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Α45: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: αο πξνθαιεί ζηξεο- πγθξνχζεηο "πξνζσπηθφηεηαο" κε άιινπο ζπλαδέιθνπο Α-45-πγθξνχζεηο "πξνζσπηθφηεηαο" κε άιινπο ζπλαδέιθνπο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα ε θακία πεξίπησζε δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 11 7,1 Γελ κνπ πξνθαιεί θαζφινπ ζηξεο 19 12,3 Γεληθψο δελ κνπ πξνθαιεί ζηξεο 42 27,1 Γεληθψο κνπ πξνθαιεί ζηξεο 50 32,3 Μνπ πξνθαιεί κεγάιν ζηξεο 21 13,5 Μνπ πξνθαιεί πνιχ κεγάιν ζηξεο 12 7,7 χλνιν 155 100,0 177

Πίλαθαο -Β1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-ην κεγαιχηεξν βαζκφ, ην λα είκαη δάζθαινο/α είλαη θνληά ζηνλ ηξφπν ζθέςεο κνπ Β-1-ην κεγαιχηεξν βαζκφ, ην λα είκαη δάζθαινο/α είλαη θνληά ζηνλ ηξφπν ζθέςεο κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 6 3,9 Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ 12 7,7 πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 66 42,6 πκθσλψ απφιπηα 69 44,5 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Β2: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-οη ζπλζήθεο εξγαζίαο κνπ σο δάζθαινο/α είλαη άξηζηεο Β-2-Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο κνπ σο δάζθαινο/α είλαη άξηζηεο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γηαθσλψ απφιπηα 22 14,2 Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 44 28,4 Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ 37 23,9 πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 42 27,1 πκθσλψ απφιπηα 7 4,5 χλνιν 152 98,1 Άθπξεο Διιηπείο 3 1,9 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Β3: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-δίκαη ηθαλνπνηεκέλνο πνπ είκαη δάζθαινο/α Β-3-Δίκαη ηθαλνπνηεκέλνο πνπ είκαη δάζθαινο/α πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γηαθσλψ απφιπηα 1,6 Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 3 1,9 Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ 21 13,5 πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 64 41,3 πκθσλψ απφιπηα 59 38,1 χλνιν 148 95,5 Άθπξεο Διιηπείο 7 4,5 χλνιν 155 100,0 178

Πίλαθαο Β4: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-μέρξη ηψξα έρσ ιάβεη φ,ηη ζεσξψ πην ζεκαληηθφ απφ ην λα είκαη δάζθαινο/α Β-4-Μέρξη ηψξα έρσ ιάβεη φ,ηη ζεσξψ πην ζεκαληηθφ απφ ην λα είκαη δάζθαινο/α πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γηαθσλψ απφιπηα 6 3,9 Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 15 9,7 Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ 53 34,2 πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 57 36,8 πκθσλψ απφιπηα 17 11,0 χλνιν 148 95,5 Άθπξεο Διιηπείο 7 4,5 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Β5: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Καηά πφζν δηαθσλείηε ή ζπκθσλείηε:-δάλ κπνξνχζα λα άιιαδα ηελ θαξηέξα κνπ απφ ηελ αξρή, δελ ζα άιιαδα ζρεδφλ ηίπνηα Β-5-Δάλ κπνξνχζα λα άιιαδα ηελ θαξηέξα κνπ απφ ηελ αξρή, δελ ζα άιιαδα ζρεδφλ ηίπνηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γηαθσλψ απφιπηα 9 5,8 Γηαθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 20 12,9 Οχηε ζπκθσλψ / νχηε δηαθσλψ 29 18,7 πκθσλψ ζε θάπνην βαζκφ 52 33,5 πκθσλψ απφιπηα 43 27,7 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 179

Πίλαθαο Γ1: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έρσ επηθεληξψζεη ηηο πξνζπάζεηέο κνπ ζην λα θάλσ θάηη γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνκαη Γ-1-Έρσ επηθεληξψζεη ηηο πξνζπάζεηέο κνπ ζην λα θάλσ θάηη γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνκαη πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 4 2,6 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 25 16,1 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 71 45,8 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 53 34,2 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ2: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έρσ δξαζηεξηνπνηεζεί γηα λα βειηηψζσ ηελ θαηάζηαζε Γ-2-Έρσ δξαζηεξηνπνηεζεί γηα λα βειηηψζσ ηελ θαηάζηαζε πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 3 1,9 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 22 14,2 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 67 43,2 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 62 40,0 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ3: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-πξνζπαζψ λα βξσ κηα ηαθηηθή ζρεηηθά κε ην ηη λα θάλσ Γ-3-Πξνζπαζψ λα βξσ κηα ηαθηηθή ζρεηηθά κε ην ηη λα θάλσ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 1,6 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 25 16,1 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 52 33,5 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 77 49,7 χλνιν 155 100,0 180

Πίλαθαο Γ4: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-θέθηνκαη ζνβαξά πνηα πνξεία λα αθνινπζήζσ Γ-4-θέθηνκαη ζνβαξά πνηα πνξεία λα αθνινπζήζσ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 3 1,9 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 24 15,5 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 51 32,9 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 77 49,7 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ5: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-πξνζπαζψ λα ην δσ απφ άιιε νπηηθή γσλία, λα ην δσ πην αηζηφδνμα Γ-5-Πξνζπαζψ λα ην δσ απφ άιιε νπηηθή γσλία, λα ην δσ πην αηζηφδνμα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 1,6 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 17 11,0 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 67 43,2 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 70 45,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ6: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-αλαδεηψ θάηη θαιφ ζε απηφ πνπ ζπκβαίλεη Γ-6-Αλαδεηψ θάηη θαιφ ζε απηφ πνπ ζπκβαίλεη πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 4 2,6 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 22 14,2 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 65 41,9 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 64 41,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ7: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-απνδέρνκαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη φηη απηφ έρεη ζπκβεί Γ-7-Απνδέρνκαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη φηη απηφ έρεη ζπκβεί πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 8 5,2 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 32 20,6 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 64 41,3 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 50 32,3 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 181

Πίλαθαο Γ8: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έκαζα λα δσ κε απηφ Γ-8-Έκαζα λα δσ κε απηφ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 13 8,4 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 45 29,0 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 62 40,0 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 34 21,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ9: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-αζηεηεχνκαη ζρεηηθά κε απηφ Γ-9-Αζηεηεχνκαη ζρεηηθά κε απηφ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 15 9,7 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 47 30,3 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 51 32,9 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 42 27,1 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο -Γ10: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-γηαθσκσδψ ηελ θαηάζηαζε Γ-10-Γηαθσκσδψ ηελ θαηάζηαζε πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 24 15,5 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 42 27,1 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 51 32,9 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 37 23,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 182

Πίλαθαο Γ 11-12: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Θξεζθεία πξνζεπρή θαη δηαινγηζκφο Γ-11-Πξνζπαζψ λα βξσ παξεγνξηά ζηε ζξεζθεία ή ζε άιια "πηζηεχσ" Γ-12-Πξνζεχρνκαη θαη δηαινγίδνκαη πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 78 50,3 64 41,3 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 35 22,6 47 30,3 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 19 12,3 25 16,1 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 20 12,9 18 11,6 χλνιν 152 98,1 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 3 1,9 1 0,6 χλνιν 155 100 155 100 Πίλαθαο -Γ13: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έρσ ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε απφ άιινπο Γ-13-Έρσ ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε απφ άιινπο πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 13 8,4 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 33 21,3 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 56 36,1 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 53 34,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο -Γ14: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-κάπνηνο κε παξεγνξεί θαη κε θαηαλνεί Γ-14-Κάπνηνο κε παξεγνξεί θαη κε θαηαλνεί πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 15 9,7 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 29 18,7 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 51 32,9 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 59 38,1 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 183

Πίλαθαο Γ 15-16: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:- Βνήζεηα & ζπκβνπιέο Γ-15-Πξνζπαζψ λα ζπκβνπιεπηψ ή Γ-16-Γέρνκαη βνήζεηα θαη ζπκβνπιέο λα βνεζεζψ απφ άιινπο γηα ην ηη λα απφ άιινπο αλζξψπνπο θάλσ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 9 5,8 4 2,6 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 36 23,2 32 20,6 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 57 36,8 59 38,1 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 52 33,5 58 37,4 χλνιν 154 99,4 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 1 0,6 2 1,3 χλνιν 155 100 155 100 Πίλαθαο -Γ17 18: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-δνπιεηά & δξαζηεξηφηεηεο Γ-17-ηξέθνκαη ζηε δνπιεηά ή ζε Γ-18-Κάλσ θάηη ψζηε λα ην άιιεο δξαζηεξηφηεηεο ψζηε λα ζθέθηνκαη ιηγφηεξν, ( ζηλεκά, μερληέκαη απφ θάηη πνπ κε απαζρνιεί ηειεφξαζε, δηαβάδσ, νλεηξνπνιψ, θνηκάκαη, ςψληα) πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 10 6,5 12 7,7 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 42 27,1 35 22,6 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 61 39,4 64 41,3 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 40 25,8 44 28,4 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100 155 100 184

Πίλαθαο -Γ19-20: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-"απηφ δελ είλαη αιήζεηα" Αξλνχκαη λα ην πηζηέςσ Γ-19-Λέσ ζηνλ εαπηφ κνπ φηη "απηφ δελ είλαη αιήζεηα" Γ-20-Αξλνχκαη λα πηζηέςσ φηη έρεη ζπκβεί απηφ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 97 62,6 102 65,8 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 32 20,6 34 21,9 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 22 14,2 16 10,3 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 3 1,9 3 1,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1 0,6 χλνιν 155 100 155 100 Πίλαθαο Γ21-22: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-ρξήζε αιθνφι ή άιισλ θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ Γ-21-Κάλσ ρξήζε αιθνφι ή Γ-22-Υξεζηκνπνηψ αιθνφι ή άιισλ θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ άιιεο θαξκαθεπηηθέο νπζίεο γηα γηα λα αηζζαλζψ θαιχηεξα λα κε βνεζήζνπλ λα ην πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα πρλφηεη α μεπεξάζσ ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 134 86,5 140 90,3 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 13 8,4 8 5,2 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 7 4,5 4 2,6 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 1 0,6 1 0,6 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100 155 100 Πίλαθαο Γ23: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-έρσ εγθαηαιείςεη ηηο πξνζπάζεηεο γηα λα ην αληηκεησπίζσ Γ-23-Έρσ εγθαηαιείςεη ηηο πξνζπάζεηεο γηα λα ην αληηκεησπίζσ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 106 68,4 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 28 18,1 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 15 9,7 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 3 1,9 χλνιν 152 98,1 Άθπξεο Διιηπείο 3 1,9 χλνιν 155 100,0 185

Πίλαθαο Γ24: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-λέσ δηάθνξα κε ζθνπφ λα απνδεζκεχζσ ηα δπζάξεζηα ζπλαηζζήκαηα Γ-24-Λέσ δηάθνξα κε ζθνπφ λα απνδεζκεχζσ ηα δπζάξεζηα ζπλαηζζήκαηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 33 21,3 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 73 47,1 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 35 22,6 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 12 7,7 χλνιν 153 98,7 Άθπξεο Διιηπείο 2 1,3 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ25: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-αζθψ θξηηηθή ζηνλ εαπηφ κνπ Γ-25-Αζθψ θξηηηθή ζηνλ εαπηφ κνπ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 5 3,2 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 32 20,6 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 66 42,6 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 51 32,9 χλνιν 154 99,4 Άθπξεο Διιηπείο 1,6 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ26: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-καηεγνξψ ηνλ εαπηφ κνπ γηα πξάγκαηα πνπ έγηλαλ Γ-26-Καηεγνξψ ηνλ εαπηφ κνπ γηα πξάγκαηα πνπ έγηλαλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 29 18,7 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 47 30,3 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 59 38,1 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 20 12,9 χλνιν 155 100,0 186

Πίλαθαο Γ27: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-παξαηηνχκαη απφ ηελ πξνζπάζεηα λα ην αληηκεησπίζσ Γ-27-Παξαηηνχκαη απφ ηελ πξνζπάζεηα λα ην αληηκεησπίζσ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 91 58,7 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 47 30,3 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 12 7,7 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 5 3,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ28: Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρ. ζπρλνηήησλ ησλ απαληήζεσλ ζηελ εξψηεζε: Έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηαθηηθή αληηκεηψπηζεο ζηξεο:-δθθξάδσ ηα αξλεηηθά κνπ ζπλαηζζήκαηα Γ-28-Δθθξάδσ ηα αξλεηηθά κνπ ζπλαηζζήκαηα πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Γελ ην έρσ θάλεη απηφ πνηέ 12 7,7 Σν έρσ θάλεη απηφ ιίγν 53 34,2 Σν έρσ θάλεη απηφ κεξηθέο θνξέο 54 34,8 Σν έρσ θάλεη απηφ πνιιέο θνξέο 36 23,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ5-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: αχμεζε θαπλίζκαηνο Αλ θαπλίδεηε, παξαηεξείηε αχμεζε ζε πεξηφδνπο εξγαζηαθνχ ζηξεο; πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Ναη 29 18,7 Όρη 66 42,6 χλνιν 95 61,3 Άθπξεο Διιηπείο 60 38,7 χλνιν 155 100,0 187

Πίλαθαο Γ6-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: ρξήζε θαξκάθσλ πρλφηεηα ρεηηθή πρλφηεηα Ναη 4 2,6 Όρη 146 94,2 χλνιν 150 96,8 Άθπξεο Διιηπείο 5 3,2 χλνιν 155 100,0 Πίλαθαο Γ7-Καηαλνκή ζπρλνηήησλ θαη ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ γηα: κε πνην άηνκν ζπδεηνχλ Με πνηφλ ζπδεηάηε φηαλ αληηκεησπίδεηε ζηξεο ζην ρψξν Απαληήζεηο % ησλ ηεο δνπιεηάο ζαο N % πεξηπηψζεσλ χληξνθν 104 25,2% 67,1% πγγελή 56 13,6% 36,1% Γηεπζπληή 48 11,6% 31,0% πλάδειθν 95 23,0% 61,3% Φίιν/Φίιε 105 25,4% 67,7% Άιινλ 5 1,2% 3,2% χλνιν 413 100,0% 266,5% a. Dichotomy group tabulated at value 1. 188

Πίλαθαο Δ3- t-test ζηξεο - θεθηήθαηε ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα λα εγθαηαιείςεηε ην επάγγειµά ζαο 189

Πίλαθαο Δ4- t-test ζηξεο - Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα άιιν επάγγειµα 190

Πίλαθαο Δ5- t-test ζηξεο - Μήπσο ζθέθηεζηε ηψξα γηα πξφσξε ζχληαμε 191