9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ συγκριτικη μελετη αναπτυξησ αλιευτικου τουρισμου ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟ ΚΟΛΠΟ Σπάλα Κ. 1, Πυραλεμίδου Δ. 1, Ρούσση Α. 2, Κουτσικόπουλος Κ. 1 1 Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, ckoutsi@upatras.gr 2 Aquaaction EE, Μεσολόγγι, aquaacti@otenet.gr Περίληψη Η ανάπτυξη του αλιευτικού τουρισμού, μια μορφή οικοτουρισμού, προτείνεται ως μέσο στήριξης των επαγγελματιών παράκτιων αλιέων. Στην παρούσα έρευνα που διεξήχθη σε δύο διαφορετικές περιοχές με υψηλή εξάρτηση από την αλιεία (Κυκλάδες, Αμβρακικός), μελετώνται τα χαρακτηριστικά του κοινού στο οποίο απευθύνεται ο αλιευτικός τουρισμός, αλλά και οι προτιμήσεις των εμπλεκόμενων επαγγελματιών. Η μελέτη αποκαλύπτει τόσο ομοιότητες όσο και διαφορές στα χαρακτηριστικά του κοινού που ενδιαφέρεται για τον αλιευτικό τουρισμό μεταξύ των δύο περιοχών. Ακόμα αναδεικνύεται το υψηλό επίπεδο αποδοχής του αλιευτικού τουρισμού από τους αλιείς αλλά και η έντονη ετερογένεια στα χαρακτηριστικά ενός προτύπου προϊόντος. Η επιτυχημένη καθιέρωση και εφαρμογή του αλιευτικού τουρισμού προϋποθέτει προσαρμοστικότητα και ευελιξία στο σχεδιασμό του παρεχόμενου προϊόντος. Λέξεις κλειδιά: παράκτια αλιεία, δραστηριότητες διαφοροποίησης, οικοτουρισμός. COMPARATIVE STUDY OF FISHING TOURISM DEVELOPMENT IN CYCLADES AND AMVRAKIKOS GULF Spala K. 1, Pyralemidou D. 1, Roussi A. 2, Κoutsikopoulos C. 1 1 Biology Department, University of Patras, ckoutsi@upatras.gr 2 Aquaaction EE, Messolonghi, aquaacti@otenet.gr Abstract The development of fishing tourism activities is suggested as a diversification activity for professional coastal fishermen. In this study, carried out in two different areas highly dependent on fisheries (Cyclades, Amvrakikos), we examine the profile of tourists interested in fishing activities and the proposals of the involved fishermen. The results reveal both similarities and differences in the characteristics of the tourists interested between the two areas. Moreover, a great majority of fishermen is willing to participate in fishing tourism activities but the final fishing tourism product is highly heterogeneous. The successful establishment and implementation of fishing tourism requires an adaptable and flexible final product. Keywords: small scale fisheries, diversification activities, ecotourism. 1. Εισαγωγή Η μικρή παράκτια αλιεία στην Ελλάδα αποτελεί σημαντικό τμήμα του κλάδου της αλιείας, τόσο σε οικονομικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Το 55% της συνολικής αξίας των εγχώριων αλιευμάτων προέρχεται από τη μικρή παράκτια αλιεία (Tzanatos et al., 2005) ενώ ο αριθμός των επαγγελματιών αλιέων ανέρχεται σε 30000 (Υπουργείο Γεωργίας, 2000). Ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μείωση της αλιευτικής απόδοσης στη μικρή παράκτια αλιεία, όπως και στους υπόλοιπους τομείς του αλιευτικού κλάδου (Stergiou et al., 1997). Η πτωτική τάση της απόδοσης της αλιείας επιφέρει άμεση μείωση του εισοδήματος των αλιέων, συνεπώς σταδιακή απαξίωση του επαγγέλματος, ιδιαίτερα από τους νέους και τελικά απώλεια του παραδοσιακού χαρακτήρα του. Έμμεσα, οδηγεί σε μαρασμό των αλιευτικών κοινοτήτων ιδιαίτερα σε περιοχές με ισχυρή εξάρτηση από την αλιευτική δραστηριότητα και περιορισμένες δυνατότητες εναλλακτικής απασχόλησης (Ανώνυμος, 2003). Είναι συνεπώς σημαντική η συνδυασμένη προσπάθεια διατήρησης των αλιέων στην αλιευτική δραστηριότητα αλλά και της εξασφάλισης της ακεραιότητας των τοπικών τους κοινωνιών χωρίς την αύξηση της αλιευτικής προσπάθειας. Μια τέτοια προσπάθεια θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της -1001-
-1002-9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ κοινωνικο-οικονομικής διαφοροποίησης της επαγγελματικής παράκτιας αλιείας. Παράλληλα εμφανίζεται αυξημένο ενδιαφέρον από την πλευρά των καταναλωτών για εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Μία από αυτές, ο «οικοτουρισμός» αποδίδεται σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή Οικοτουρισμού στον τύπο τουρισμού που πραγματοποιείται σε φυσικούς προορισμούς με στόχο τη διατήρηση του περιβάλλοντος και την προαγωγή της ευημερίας των τοπικών κοινωνιών (TIES, 1990). Στη διεπιφάνεια μεταξύ των δύο διαπιστώσεων βρίσκεται ο χώρος ανάπτυξης του αλιευτικού τουρισμού. Πρόκειται για οικοτουρισμό που πραγματοποιείται στο υγρό στοιχείο και περιλαμβάνει την ανάπτυξη αλιευτικών δραστηριοτήτων από τους επαγγελματίες αλιείς με σκοπό την ψυχαγωγία των τουριστών και τη διάδοση της αλιευτικής κουλτούρας. Οι στόχοι του αλιευτικού τουρισμού είναι αφενός η ψυχαγωγία του κοινού μέσω της αλιείας και η γνωριμία με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και αφετέρου η οικονομική ενίσχυση των αλιέων και η τόνωση του κοινωνικού ιστού των τοπικών κοινωνιών τους. Το διπολικό σύστημα των ωφελειών που προκύπτουν μέσω του αλιευτικού τουρισμού με τελικούς αποδέκτες τους καταναλωτές (τουρίστες) και τους παρόχους της υπηρεσίας (αλιείς) είναι σύμφωνο με τις επιταγές της αειφόρου ανάπτυξης. Ήδη σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζεται αυτή η εναλλακτική μορφή τουρισμού με εμφανή θετικά αποτελέσματα στους ευαίσθητους τομείς της αλιείας, του τουρισμού και της αειφορικής ανάπτυξης (Ανώνυμος, 2003). 2. Υλικά και Μέθοδοι Η διερεύνηση της προοπτικής ανάπτυξης αλιευτικού τουρισμού ως μια συμπληρωματική, παράλληλη δραστηριότητα στήριξης της επαγγελματικής αλιείας και των παραδοσιακών αλιευτικών κοινωνιών πραγματοποιήθηκε παράλληλα έχοντας δύο σκέλη. Για το πρώτο σκέλος, τον Ιούλιο Αύγουστο του 2006 στις Κυκλάδες και τον Αύγουστο του 2008 στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου, στους επισκέπτες αυτών των περιοχών, συμπληρώθηκαν 928 και 151 ερωτηματολόγια αντίστοιχα, που συνοδεύονταν από ενημερωτικά φυλλάδια, σε τρεις γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά και Γαλλικά). Για το δεύτερο σκέλος τον Ιούλιο Αύγουστο του 2006 στις Κυκλάδες, διακινήθηκαν 111 ερωτηματολόγια σε ισάριθμους ενεργούς αλιείς της εν λόγω περιοχής. Οι δύο περιοχές ενώ έχουν εντελώς διαφορετικό οικολογικό προφίλ, χαρακτηρίζονται από την ισχυρή επίδραση της αλιείας στη διαμόρφωση των κοινωνικο-οικονομικών και πολιτισμικών τους χαρακτηριστικών. Οι Κυκλάδες είναι μία από τις 10 πιο εξαρτημένες από την αλιεία περιοχές στην Ευρωπαϊκή Ένωση (σε επίπεδο N.U.T.S. 3) και παράλληλα πόλος έλξης τουριστών, ενώ ο Αμβρακικός κόλπος αποτελεί Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή, στην οποία η παραδοσιακή αλιεία είναι συνυφασμένη με το οικοσύστημα. Ο σκοπός της έρευνας ήταν η εκτίμηση της ύπαρξης ή μη ενδιαφέροντος από την πλευρά του κοινού αλλά και των αλιέων για την ενασχόληση με δραστηριότητες αλιευτικού τουρισμού. Παράλληλα, αναπτύχθηκε τυπολογία: 1) των δημογραφικών και των κοινωνικών χαρακτηριστικών των τουριστών που εκδηλώνουν ενδιαφέρον για τον αλιευτικό τουρισμό, 2) των καταλληλότερων σκαφών και δραστηριοτήτων που θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα ελκυστικό προϊόν αλιευτικού τουρισμού, και 3) των χαρακτηριστικών ενός προτύπου αλιευτικού ταξιδιού σύμφωνα με τους αλιείς. 3. Αποτελέσματα Για την εξακρίβωση της πρόθεσης των τουριστών να ενασχοληθούν με τον αλιευτικό τουρισμό τούς ζητήθηκε να δηλώσουν αν θα πλήρωναν χρηματικό αντίτιμο για να συμμετάσχουν σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Σε αυτό το θεμελιώδες για την υπόλοιπη έρευνα ερώτημα ανταποκρίθηκε θετικά το 49.78% των ερωτηθέντων από τις Κυκλάδες και το 43.92% των ερωτηθέντων από τον Αμβρακικό. Για την εξακρίβωση της πρόθεσης των αλιέων να εμπλακούν σε δραστηριότητες αλιευτικού τουρισμού τους ζητήθηκε να απαντήσουν θετικά ή αρνητικά σε αυτή την ερώτηση. Οι θετικές απα-
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ ντήσεις ανέρχονται σε ποσοστό 94.57%. Η ανάλυση που ακολουθεί αφορά αυτή την κατηγορία ερωτηθέντων (τουριστών και αλιέων). 3.1 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Η ανάλυση του δημογραφικού προφίλ όσων είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν χρήματα για τον αλιευτικό τουρισμό αποκάλυψε ότι στην περίπτωση των Κυκλάδων παρόμοια ποσοστά ανδρών και γυναικών απάντησαν θετικά. Οι κυρίαρχες ηλικίες αφορούν άτομα μεταξύ 26 και 45 ετών, με ανώτατη μόρφωση, ανύπανδροι ως επί το πλείστον, που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα (ως υπάλληλοι ή ελεύθεροι επαγγελματίες). Στην περίπτωση του Αμβρακικού, είναι υψηλότερο το ποσοστό των ανδρών που έδωσε θετική απάντηση. Οι επικρατέστερες ηλικίες αφορούν άτομα μεταξύ 36 και 55 ετών, με ανώτατη μόρφωση, έγγαμοι στην πλειοψηφία τους, που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα (ως υπάλληλοι ή ελεύθεροι επαγγελματίες). Το δημογραφικό προφίλ των ερωτηθέντων που είναι πρόθυμοι να ασχοληθούν με τον αλιευτικό τουρισμό, διαφοροποιείται μεταξύ των δύο περιοχών στην κλάση ηλικίας και την οικογενειακή κατάσταση. Στις Κυκλάδες είναι άτομα νεαρότερα χωρίς οικογενειακές υποχρεώσεις, ενώ στον Αμβρακικό είναι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με οικογενειακές δεσμεύσεις (Πίν. 1). Πίνακας 1: Ποσοστά ερωτηθέντων με θετική πρόθεση ενασχόλησης με τον αλιευτικό τουρισμό στις επιμέρους κατηγορίες των δημογραφικών χαρακτηριστικών τους. Δημογραφικά χαρακτηριστικά ερωτηθέντων με θετική πρόθεση Κυκλάδες Αμβρακικός Εθνικότητα Έλληνες 64.43 63.08 Αλλοδαποί 35.57 36.92 Απόσταση κατοικίας από την ακτή (χλμ) 0-10 25.38 43.08 10-30 21.91 15.38 30-100 22.34 15.39 >100 24.30 26.15 Φύλο Άνδρες 49.02 64.62 Γυναίκες 50.98 35.39 Ηλικιακές κλάσεις 19-25 13.88 12.31 26-35 39.48 15.38 36-45 20.39 27.69 46-55 15.18 29.23 56-65 8.46 9.23 πάνω από 65 ετών 2.60 6.16 Μόρφωση Απολυτήριο Δημοτικού 1.09 7.69 Απολυτήριο Γυμνασίου 4.56 9.23 Απολυτήριο Λυκείου 17.79 26.15 Τεχνική Εκπαίδευση / Ιδιωτική Σχολή 28.63 12.31 ΑΕΙ / ΤΕΙ 47.94 45.02 Οικογενειακή κατάσταση Άγαμοι 50.11 35.38 Έγγαμοι 49.89 64.62 Επάγγελμα Ελ. Επαγγελματίες 29.94 32.37 Δημ. Υπάλληλοι 13.88 20.00 Ιδ. Υπάλληλος 30.59 26.15 Εργάτες 5.42 1.54 Άνεργοι 14.76 13.85 Συνταξιούχοι 4.99 6.15-1003-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ 3.2. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του κοινού που εξετάσθηκαν, καθώς θεωρούνται σημαντικά, για τη δημιουργία ενός ελκυστικού προϊόντος «δραστηριοτήτων αλιευτικού τουρισμού» αποδίδονται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2: Ποσοστά ερωτηθέντων με θετική πρόθεση ενασχόλησης με τον αλιευτικό τουρισμό στις επιμέρους κατηγορίες των κοινωνικών χαρακτηριστικών τους. Κοινωνικά χαρακτηριστικά ερωτηθέντων με θετική πρόθεση Κυκλάδες Αμβρακικός Πραγματοποίηση διακοπών Μόνοι 8.46 9.23 Οικογενειακά 35.14 75.38 Με παρέα 56.40 9.23 Τρόπος οργάνωσης διακοπών Μόνοι 85.47 78.46 Μέσω οργανωμένου πρακτορείου 14.53 21.54 Παράγοντας επιλογής προορισμού διακοπών Κοσμοπολίτικος χαρακτήρας/έντονη νυχτερινή ζωή 18.12 9.23 Ιστορικά/Πολιτιστικά στοιχεία 16.67 26.15 Δυνατότητα ανάπτυξης φυσικών δραστηριοτήτων 7.93 7.69 Οικολογικά χαρακτηριστικά 45.95 40.00 Άλλος λόγος 11.17 16.93 Συχνότητα αγοράς και κατανάλωσης ψαριών στην οικογένεια Κάθε μέρα 3.04 10.77 Κάθε εβδομάδα 53.80 80.00 1φορά τον μήνα 29.28 9.23 1 φορά στους τρεις μήνες 8.46 Σε εξαιρετικές περιπτώσεις 4.99 Μεταβολή διατροφής κατά τις διακοπές σε σχέση με την κατανάλωση ψαριού Έχει αυξηθεί 47.94 55.38 Έχει μειωθεί 7.81 7.69 Δεν έχει μεταβληθεί 43.60 36.92 Γνώση οικοτουρισμού Ναι 66.38 63.08 Όχι 33.62 36.92 Γνώση αλιευτικού τουρισμού (πριν από αυτή την επαφή) Ναι 30.15 33.85 Όχι 69.85 66.15 Επιβίβαση σε αλιευτικό σκάφος Ναι 49.67 52.31 Όχι 50.33 47.69 Ενασχόληση με την αλιεία Ερασιτεχνικά 10.41 36.92 Συχνά 8.46 6.16 Σπάνια 22.78 20.00 Καθόλου 57.92 36.92 Οι ερωτηθέντες που αντιμετωπίζουν θετικά την ανάπτυξη αλιευτικού τουρισμού, φαίνεται ότι στις Κυκλάδες πραγματοποιούν διακοπές με παρέα, ενώ στον Αμβρακικό με την οικογένεια. Ωστόσο και στις δύο περιοχές, επιλέγουν μόνοι τους τον προορισμό των διακοπών τους και αξιολογούν ως σημαντικότερο παράγοντα για την επιλογή αυτού τα οικολογικά χαρακτηριστικά του. Ακόμα, σε πολύ υψηλά ποσοστά δήλωσαν ότι καταναλώνουν ψάρια στα οικιακά γεύματα με συχνότητα μία φορά την εβδομάδα αλλά και ότι έχει αυξηθεί η συχνότητα κατανάλωσης ψαριών κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Τόσο στις Κυκλάδες όσο και στον Αμβρακικό περίπου τα 2/3 των ερωτηθέντων γνωρίζουν για τον οικοτουρισμό, όμως μόνο το 1/3 ήταν ενημερομένο για τον αλιευτικό τουρισμό πριν από τη -1004-
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ συνέντευξη, ενώ οι μισοί έχουν επιβιβαστεί ξανά σε αλιευτικό σκάφος. Σημαντική διαφοροποίηση παρουσιάζεται στα ποσοστά ενασχόλησης με την αλιεία μεταξύ των δύο περιοχών. Στις Κυκλάδες το ποσοστό των τουριστών που ασχολείται σπάνια ή καθόλου με την αλιεία είναι πολύ υψηλό (80.70%) ενώ το αντίστοιχο στον Αμβρακικό είναι πολύ χαμηλότερο (56.92%). 3.3. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΣΚΑΦΩΝ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΛΙΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να επιλέξουν τον τύπο σκάφους που προτιμούν για δραστηριότητες αλιευτικού τουρισμού μεταξύ των σκαφών της Εικόνας 1. Εικ. 1: Τύποι σκαφών προς επιλογή από τους ερωτηθέντες για πραγματοποίηση αλιευτικού τουρισμού (1-5). Επικρατέστερο με ποσοστό προτίμησης 47.34% αναδείχθηκε το σκάφος Νο 5 για τους ερωτηθέντες από τις Κυκλάδες και το Νο 1 με ποσοστό προτίμησης 34.72% για τους ερωτηθέντες από τον Αμβρακικό. Η ιεράρχηση μιας σειράς προτεινόμενων από την έρευνα, αλιευτικών δραστηριοτήτων αποκάλυψε ότι η προτίμηση του κοινού συγκεντρώνεται σε 4 κυρίως δραστηριότητες. Έτσι, στις Κυκλάδες προτιμώνται η βόλτα με αλιευτικό σκάφος, η εκπαιδευτική ενασχόληση με την αλιεία, η προετοιμασία του ψαρέματος και η κατανάλωση θαλασσινών, ενώ στον Αμβρακικό κόλπο η κατανάλωση θαλασσινών και η προετοιμασία για το ψάρεμα προηγούνται σε ποσοστά της εκπαιδευτικής ενασχόλησης, όπως φαίνεται και στην Εικόνα 2. Εικ. 2: Ποσοστά προτίμησης των ερωτηθέντων στις προτεινόμενες αλιευτικές δραστηριότητες. 3.4. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Τα χαρακτηριστικά του προτύπου προϊόντος αλιευτικού τουρισμού για τα οποία κλήθηκαν οι αλιείς να εκφράσουν την άποψή τους ήταν: ο αριθμός των επιβιβαζόμενων τουριστών, η διάρκεια του ταξιδιού, ο χρόνος (μέσα στο 24ωρο) πραγματοποίησής του, αλλά και το κόμιστρο ανά συμμετέχοντα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η πλειοψηφία των αλιέων προθυμοποιείται να επιβιβάζει 4-5 τουρίστες ανά σκάφος και η διάρκεια του ταξιδιού θα πρέπει να κυμαίνεται από 4-192 ώρες, με κυρίαρχη τιμή τις 8 ώρες. Παρόμοια ποσοστά αλιέων προτιμούν την πραγματοποίηση του ταξιδιού μόνο κατά τη διάρκεια της μέρας ή κατά τη διάρκεια τόσο μέρας όσο και νύχτας (48.80% και 47.13% αντίστοιχα). Τέλος, ποσοστό το 67.81% των αλιέων κοστολογεί 30-60 το κόμιστρο για κάθε συμμετέχοντα. -1005-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Οι γενικευμένες διαπιστώσεις για την ανάπτυξη του αλιευτικού τουρισμού που προκύπτουν από το πρώτο σκέλος της έρευνας είναι ότι απευθύνεται σε κοινό ενδιάμεσων ηλικιών, ανώτερου και ανώτατου μορφωτικού επιπέδου που ασκεί κατά κύριο λόγο ελεύθερο επάγγελμα, ενώ έχει προηγούμενη επαφή με την αλιεία και τα προϊόντα της. Δίνει προτεραιότητα στα οικολογικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής και είναι ενήμερο για άλλες μορφές οικοτουρισμού, όχι όμως του αλιευτικού. Το προϊόν του αλιευτικού τουρισμού που θα ικανοποιούσε αυτό το κοινό, θα έπρεπε να πραγματοποιείται με παραδοσιακά επαγγελματικά σκάφη παράκτιας αλιείας που δεν έχουν υποστεί μετατροπές για τη διευκόλυνση των επιβατών, κάτι που υποδηλώνει ότι η επιθυμία για γνωριμία και τριβή με την αμιγώς παραδοσιακή αλιεία είναι έντονη. Οι επιθυμητές δραστηριότητες που θα ήταν χρήσιμο να περιλαμβάνει το συγκεκριμένο προϊόν φαίνεται να συνδυάζουν την ψυχαγωγία (βόλτα με σκάφος, κατανάλωση θαλασσινών) με τη διάθεση κατανόησης της διεξαγωγής της παραδοσιακής αλιείας (εκπαιδευτική ενασχόληση, προετοιμασία ψαρέματος). Ωστόσο στις προτιμήσεις του κοινού παρατηρούνται και ορισμένες διαφοροποιήσεις του γενικευμένου προτύπου που σχετίζονται με την περιοχή. Το κοινό που επιθυμεί τον αλιευτικό τουρισμό στις Κυκλάδες, δεν πραγματοποιεί οικογενειακές διακοπές, έχει ασθενέστερη επαφή με την αλιεία και τα προϊόντα της και ταυτόχρονα εντονότερη επιθυμία για επαφή με πιο «κραυγαλέα» και εντυπωσιακή αλιευτική παράδοση, κάτι που διαπιστώνεται από το δημοφιλέστερο σκάφος. Στον Αμβρακικό, αντίθετα το κοινό που επιλέγει τον αλιευτικό τουρισμό, είναι μεγαλύτερης ηλικίας, πραγματοποιεί οικογενειακές διακοπές, έχει πιο στενή σχέση με την αλιεία και τα προϊόντα της και προτιμά επαφή με παραδοσιακή μεν αλλά πιο λιτή αλιευτική δραστηριότητα. Ως προς το δεύτερο σκέλος της έρευνας, η συντριπτική αποδοχή του αλιευτικού τουρισμού από τους αλιείς αναδεικνύει την αναγκαιότητα υλοποίησής του ως μέσο αντιμετώπισης της προβληματικής υφισταμένης κατάστασης του τομέα της παράκτιας αλιείας. Ως προς την ύπαρξη κοινά αποδεκτών χαρακτηριστικών, προκύπτει ότι το ταξίδι του αλιευτικού τουρισμού θα ήταν προτιμότερο να πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της μέρας (μόνο μέρα ή μέρα και νύχτα). Ωστόσο, διαπιστώνεται έντονη ετερογένεια στις επιλογές των αλιέων σε σχέση με το βέλτιστο αριθμό συμμετεχόντων, την κατάλληλη διάρκεια του ταξιδιού και το εκτιμώμενο κόστος συμμετοχής. Οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν στα χαρακτηριστικά και τις προτιμήσεις του κοινού μεταξύ των δύο περιοχών, αλλά και στο πρότυπο που προτείνεται από τους αλιείς αποκαλύπτουν το γεγονός ότι η επιτυχημένη καθιέρωση και υλοποίηση του αλιευτικού τουρισμού στην Ελλάδα, εκτός ορισμένων γενικεύσεων, προϋποθέτει υψηλό βαθμό εξειδίκευσης που θα αξιοποιεί τόσο τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής και των επισκεπτών της όσο και την εικόνα που αναπτύσσεται στη συνείδηση των επισκεπτών για την περιοχή. Συνεπώς, ο αλιευτικός τουρισμός για να είναι ελκυστικός για το κοινό και τους αλιείς θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από προσαρμοστικότητα και ευελιξία ώστε να καλύπτει ποικίλες ανάγκες και να ικανοποιεί ποικίλες διαθέσεις. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Ανώνυμος,2003. Κοινωνικο-οικονομική διαφοροποίηση της μικρής αλιείας στις Προστατευμένες Θαλάσσιες Ζώνες. Αλιευτικός τουρισμός και άλλες εμπειρίες. Πρακτικά, Lega Pesca, 277pp. Υπουργείο Γεωργίας, 2000.Ο αλιευτικός τομέας στην Ελλάδα. Αθήνα, 82 pp. Stergiou, K. I., Christou, E. D., Georgopoulos, D., Zenetos, A. & Souvermezoglou, C.,1997. The Hellenic Seas: Physics, chemistry, biology and fisheries, Oceanography and Marine Biology, 35: 415-538. Ties, 1990. Fact sheet: Global Ecotourism. The International Ecotourism Society, Updated Edition 2006 Tzanatos, E., Dimitriou, E., Katselis, G., Georgiadis, M. & Koutsikopoulos, C., 2005. Composition, temporal dynamics and regional characteristics of small-scale fisheries in Greece. Fisheries Research, 73: 147-158 -1006-