ΕΚΘΕΣΗ 2010 ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΕ Άρση των εμποδίων στα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ δικαιοσύνη
EL EL EL
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 27.10.2010 COM(2010) 603 τελικό ΕΚΘΕΣΗ 2010 ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΕ Άρση των εµποδίων στα δικαιώµατα των πολιτών της ΕΕ {COM(2010) 602 τελικό} {COM(2010) 605 τελικό} EL EL
ΕΚΘΕΣΗ 2010 ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΕ Άρση των εµποδίων στα δικαιώµατα των πολιτών της ΕΕ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έννοια της ιθαγένειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1, η οποία εισήχθη από τη συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, πρόσθεσε µια νέα πολιτική διάσταση στην κατ αρχήν οικονοµική φύση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Κάθε άτοµο που είναι υπήκοος ενός κράτους µέλους της ΕΕ είναι τώρα αυτοµάτως και πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιθαγένεια της ΕΕ δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια, αντίθετα, παρέχει σε όλους τους πολίτες της ΕΕ πρόσθετα δικαιώµατα, τα οποία εγγυώνται οι συνθήκες της ΕΕ και αποτελούν θεµελιώδες στοιχείο της καθηµερινής τους ζωής. Όπως απεφάνθη επανειληµµένα το ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2, η ιθαγένεια της ΕΕ προορίζεται να αποτελέσει τη θεµελιώδη ιδιότητα των υπηκόων των κρατών µελών, η οποία εξασφαλίζει την ίδια νοµική µεταχείριση στο πλαίσιο της εφαρµογής της Συνθήκης σε όσους από αυτούς τελούν στην ίδια κατάσταση, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους. Συνεπώς, η ιθαγένεια της ΕΕ ενίσχυσε σηµαντικά τα ατοµικά δικαιώµατα. Το ικαστήριο απεφάνθη, ιδίως, ότι οι πολίτες έχουν το δικαίωµα να διαµένουν σε άλλο κράτος µέλος απλώς ως πολίτες της Ένωσης 3, αναγνωρίζοντας έτσι ότι η ιθαγένεια της ΕΕ αποτελεί πηγή των δικαιωµάτων ελεύθερης κυκλοφορίας 4. Η θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας ενίσχυσε την έννοια της ιθαγένειας της ΕΕ και των σχετικών δικαιωµάτων της µε πολλούς τρόπους. Τα δικαιώµατα των πολιτών της ΕΕ απαριθµούνται ρητά στη συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και γίνεται σαφές ότι ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός 5. Εξάλλου, το δικαίωµα των πολιτών της ΕΕ σε τρίτες χώρες να απολαύουν της διπλωµατικής και προξενικής προστασίας κάθε κράτους µέλους κατοχυρώνεται ως σαφές ατοµικό δικαίωµα στο άρθρο 20 παράγραφος 2 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ και αναπτύσσεται στο άρθρο 23 της ΣΛΕΕ, το οποίο παρέχει επίσης στην Επιτροπή την εξουσία να θεσπίζει νοµοθεσία σε αυτόν τον τοµέα. Επιπλέον, η συνθήκη της Λισαβόνας συµπληρώνει τα δικαιώµατα της ιθαγένειας εισάγοντας το νέο δικαίωµα της πρωτοβουλίας των πολιτών, βάσει του οποίου ένα εκατοµµύριο πολίτες µπορούν να καλούν την Επιτροπή να υποβάλλει νοµοθετικές προτάσεις 6. Η σχετική µε τους πολίτες προοπτική επαναβεβαιώνεται στο νέο ορισµό των µελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ως 1 2 3 4 5 6 Στο παρόν κείµενο, η έννοια της «ιθαγένειας της Ένωσης» (όπως καθορίζεται στο άρθρο 20 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης) θα αναφέρεται απλώς ως «ιθαγένεια της ΕΕ». Βλ., για παράδειγµα, υπόθεση C-184/99 Grzelczyk ΣΥΛΛΟΓΗ [2001] I-6193, αιτιολογική σκέψη 31. Το άρθρο 21 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ διευκρινίζει ότι το δικαίωµα µπορεί να υπόκειται σε ορισµένους περιορισµούς και προϋποθέσεις. Βλ., για παράδειγµα, υποθέσεις C-413/99 Baumbast and R, ΣΥΛΛΟΓΗ [2002], I-7091, αιτιολογική σκέψη 84 και C-200/02, Zhu and Chen, ΣΥΛΛΟΓΗ [2004] I-9925, αιτιολογική σκέψη 26. Άρθρο 20 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ. Άρθρο 11 παράγραφος 4 της ΣΕΕ. EL 2 EL
«αντιπροσώπων των πολιτών της Ένωσης» 7 και όχι απλώς ως «αντιπροσώπων των λαών των κρατών που έχουν συνενωθεί στην Κοινότητα» 8. Τα εγγενή στην ιθαγένεια της ΕΕ δικαιώµατα κατοχυρώνονται περαιτέρω στο Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της ΕΕ 9. Αυτός ο νοµικά δεσµευτικός Χάρτης αποτελεί υψίστης σηµασίας πρόοδο από την άποψη της πολιτικής δέσµευσης της ΕΕ όσον αφορά τα θεµελιώδη δικαιώµατα. Σύµφωνα µε το προοίµιο του Χάρτη, η Ένωση «τοποθετεί τον άνθρωπο στην καρδιά της δράσης της, καθιερώνοντας την ιθαγένεια της Ένωσης και δηµιουργώντας ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης». Τα δικαιώµατα της ιθαγένειας της ΕΕ εδραιώνονται στο πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ και αναπτύσσονται ουσιαστικά στο παράγωγο δίκαιο. Όλοι όσοι επωφελούνται από το ευρωπαϊκό πρόγραµµα, ζώντας στιγµές της ζωής τους πέραν των εθνικών συνόρων, µέσω ταξιδιών, σπουδών, εργασίας, γάµου, συνταξιοδότησης, πώλησης ή κληρονοµιάς ιδιοκτησίας, ψηφίζοντας, ή απλώς αγοράζοντας προϊόντα µέσω του ιαδικτύου από εταιρείες που είναι εγκατεστηµένες σε άλλα κράτη µέλη, θα πρέπει να απολαύουν πλήρως των δικαιωµάτων τους στο πλαίσιο των συνθηκών. Εντούτοις, υφίσταται ακόµη ένα χάσµα µεταξύ των εφαρµοστέων νοµικών κανόνων και της πραγµατικότητας που αντιµετωπίζουν οι πολίτες στην καθηµερινή ζωή τους, ιδίως σε καταστάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα. Ο µεγάλος αριθµός καταγγελιών και αιτηµάτων που λαµβάνει η Επιτροπή κάθε χρόνο 10, οι πρόσφατες έρευνες του ευρωβαροµέτρου, οι συζητήσεις µε τους ενδιαφεροµένους, το αποτέλεσµα µιας δηµόσιας διαβούλευσης που ολοκληρώθηκε στις 15 Ιουνίου 2010 και µια διάσκεψη για «Τα δικαιώµατα των πολιτών της ΕΕ η πορεία προς το µέλλον» που πραγµατοποιήθηκε την 1η και 2α Ιουλίου 2010 παρέχουν πλήθος αποδείξεων για τα πολλά εµπόδια που αντιµετωπίζουν οι πολίτες κατά την άσκηση των δικαιωµάτων τους. Η σηµασία να καταστεί η ιθαγένεια της ΕΕ περισσότερο αποτελεσµατική στην πράξη υπογραµµίστηκε επανειληµµένα. Στην έκθεσή του «Ο πολίτης και η εφαρµογή του κοινοτικού δικαίου» της 8ης Ιουνίου 2008 11, ο Alain Lamassoure, Μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έδωσε µια ζωηρή περιγραφή των φραγµών που αντιµετωπίζουν οι Ευρωπαίοι κατά την άσκηση των δικαιωµάτων τους. Η έκθεση περιγράφει διάφορα διοικητικής φύσεως εµπόδια και καταλήγει στο συµπέρασµα ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές πρέπει να αναπτύσσονται µε άξονα τα δικαιώµατα και τις ανάγκες των πολιτών της ΕΕ και να παράγουν απτά αποτελέσµατα. Εξάλλου, η έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου µε τίτλο «Προβλήµατα και προοπτικές της ευρωπαϊκής ιθαγένειας», της 20ής Μαρτίου 2009 12, παρουσιάζει λεπτοµερώς τα ενδηµικά εµπόδια που υφίστανται στην άσκηση των διασυνοριακών δικαιωµάτων. Κάλεσε την Επιτροπή να καταγράψει αυτά τα εµπόδια και να υποβάλει συγκεκριµένες προτάσεις για την 7 8 9 10 11 12 Άρθρο 14 παράγραφος 2 της ΣΕΕ. Άρθρο 189 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Κεφάλαιο V, «ικαιώµατα των πολιτών». Το 2009, το κέντρο επαφής Europe Direct έλαβε 25 721 αιτήσεις έρευνας από πολίτες για διασυνοριακά θέµατα (ταξίδια, αγοραπωλησίες, σπουδές, εργασία και διαµονή σε άλλα κράτη µέλη): Έκθεση ετήσιας δραστηριότητας της EDCC για το 2009, η οποία διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/europedirect/docs/statistics/edcc-report_year_2009_light.pdf http://www.alainlamassoure.eu/liens/975.pdf http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?type=ta&reference=p6-ta-2009-0204&language=en&ring=a6-2009-0182. EL 3 EL
αντιµετώπισή τους, µετά από διαβούλευση µε την κοινωνία των πολιτών. Τέλος, το πρόγραµµα της Στοκχόλµης, το οποίο είναι το πρόγραµµα εργασίας της ΕΕ στον τοµέα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης για την περίοδο 2010-2014, τοποθετεί τον πολίτη στην καρδιά των ευρωπαϊκών πολιτικών σε αυτόν τον τοµέα. Στα 27 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν περίπου 500 εκατοµµύρια πολίτες. Ο πολιτικός στόχος της Επιτροπής είναι να καταστεί η ιθαγένεια της ΕΕ απτή πραγµατικότητα στην καθηµερινή ζωή αυτών των πολιτών. Για το λόγο αυτό, ο Πρόεδρος José Manuel Barroso, στις πολιτικές κατευθυντήριες γραµµές για τη νέα Επιτροπή, της 3ης Σεπτεµβρίου 2009, υπογράµµισε την ανάγκη να ενισχυθεί η ιθαγένεια της ΕΕ, δίνοντας νέα πνοή στο δεσµό µεταξύ των πολιτών και της ΕΕ και καθιστώντας αποτελεσµατικά τα δικαιώµατά τους στην πράξη. Όπως δήλωσε, «οι πολίτες της ΕΕ εξακολουθούν να αντιµετωπίζουν πολλά εµπόδια όταν προσπαθούν να προµηθευτούν αγαθά και υπηρεσίες πέρα από τα εθνικά σύνορα. Πρέπει να µπορούν να ασκούν τα δικαιώµατά τους ως πολίτες της ΕΕ µε τον ίδιο τρόπο που απολαύουν των δικαιωµάτων τους ως πολίτες της χώρας τους. Η Επιτροπή, παράλληλα µε την έκθεση για τα εµπόδια που παραµένουν ακόµη στην εσωτερική αγορά, θα εκπονήσει µία πλήρη έκθεση για τα εµπόδια που αντιµετωπίζουν οι πολίτες και θα προτείνει τους καλύτερους δυνατούς τρόπους για την κατάργησή τους.» Η παρούσα έκθεση ανταποκρίνεται στην πολιτική δέσµευση του Προέδρου της Επιτροπής Barroso να εξασφαλιστεί ολοκληρωµένη επισκόπηση των εµποδίων που αντιµετωπίζουν ακόµη οι πολίτες και να προταθούν οι καλύτεροι δυνατοί τρόποι για την κατάργησή τους. Εκδίδεται παράλληλα µε την ανακοίνωση «Προς µια πράξη για την ενιαία αγορά. Για µια κοινωνική οικονοµία της αγοράς» (εφεξής «Ανακοίνωση σχετικά µε την πράξη για την ενιαία αγορά»), 13 η οποία στο πρώτο µέρος της εστιάζεται στην άρση των εµποδίων που αντιµετωπίζουν οι Ευρωπαίοι όταν ασκούν τα δικαιώµατα που τους παρέχονται από το κεκτηµένο της ενιαίας αγοράς, δηλ. όταν ενεργούν ως οικονοµικοί φορείς στο εσωτερικό της ενιαίας αγοράς, π.χ., ως επιχειρηµατίες, καταναλωτές ή εργαζόµενοι. Η έκθεση για την ιθαγένεια της ΕΕ και η ανακοίνωση σχετικά µε την πράξη για την ενιαία αγορά είναι συµπληρωµατικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην υπέρβαση του κατακερµατισµού της ΕΕ, ο οποίος υφίσταται ακόµη όσον αφορά θέµατα άµεσου ενδιαφέροντος για τους πολίτες της ΕΕ, καθώς και στην εκπλήρωση της δέσµευσης για την οικοδόµηση µιας Ευρώπης των πολιτών και µιας ενιαίας αγοράς που λειτουργεί οµαλά, σύµφωνα µε τις ανάγκες και τις προσδοκίες των πολιτών. Η δηµιουργία του νέου χαρτοφυλακίου της Επιτροπής «ικαιοσύνη, Θεµελιώδη δικαιώµατα και Ιθαγένεια», το οποίο έχει αρµοδιότητες που καλύπτουν την αστική δικαιοσύνη και τη νοµοθεσία για τους καταναλωτές, καθώς και τα θεµελιώδη δικαιώµατα και τις πολιτικές κατά των διακρίσεων, υπογραµµίζει την πολιτική σηµασία που προσδίδεται σε αυτά τα θέµατα. Η επικέντρωση σε θέµατα ιθαγένειας επεκτείνεται σε όλη την Επιτροπή, διότι η άρση των εµποδίων στην καθηµερινή ζωή των πολιτών απαιτεί στενή συνεργασία εντός της Επιτροπής, καθώς και µε τα άλλα όργανα και ενδιαφεροµένους, συµπεριλαµβανοµένων των εθνικών κοινοβουλίων. Τούτο απαιτεί υπέρβαση της «λογικής του οργανογράµµατος». Η εφαρµογή ορισµένων από τις προτεινόµενες δράσεις διασφαλίζεται από τους µηχανισµούς που προβλέπονται στις εµβληµατικές πρωτοβουλίες «Ευρώπη 2020» 14. 13 14 COM τελικό (2010) 608. Ανακοίνωση της Επιτροπής µε τίτλο «Ευρώπη 2020 - Στρατηγική για έξυπνη διατηρήσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη» (COM (2010) 2020 τελικό της 3.3.2010). EL 4 EL
Κατά συνέπεια, η παρούσα έκθεση δείχνει πώς η ιθαγένεια της ΕΕ - το θεµελιώδες στοιχείο σύνδεσης µε την Ένωση - συνεπάγεται δικαιώµατα και οφέλη για τους πολίτες. Παρουσιάζει τα κύρια εµπόδια που συναντούν ακόµη οι πολίτες στην καθηµερινή ζωή τους όταν ασκούν τα δικαιώµατά τους ως πολίτες της ΕΕ πέραν των εθνικών συνόρων και περιγράφει τα µέτρα που προβλέπονται για να έχουν τη δυνατότητα να ασκούν τα δικαιώµατά τους. Η έκθεση 2010 για την ιθαγένεια της ΕΕ συνοδεύεται από τα ακόλουθα δυο έγγραφα: έκθεση για την πρόοδο που σηµειώθηκε την περίοδο 2007-2010 σχετικά µε την πραγµατική άσκηση των δικαιωµάτων του πολίτη της ΕΕ (έκθεση δυνάµει του άρθρου 25 της ΣΛΕΕ) 15 έκθεση αξιολόγησης των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2009 16. 2. ΣΤΟΧΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟ ΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΟΥΣ Οι πολίτες της ΕΕ µπορούν να αντιµετωπίσουν εµπόδια κατά την άσκηση των δικαιωµάτων τους σε διάφορες καταστάσεις στη ζωή τους: είτε ως ιδιώτες, ως καταναλωτές προϊόντων και υπηρεσιών, ως σπουδαστές και ως επαγγελµατίες είτε ως πολιτικοί παράγοντες. Η Επιτροπή εξετάζει 25 βασικά εµπόδια που µπορούν να αντιµετωπίσουν οι πολίτες κατά τη διάρκεια ζωής τους, βασιζόµενη στις καταγγελίες τους. 2.1 Οι πολίτες ως ιδιώτες 2.1.1 Αβεβαιότητα όσον αφορά τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας των «διεθνών» ζευγαριών Όλο και περισσότεροι πολίτες διέρχονται από τα εθνικά τους σύνορα για να µεταβούν σε άλλες χώρες της ΕΕ, όπου σπουδάζουν, εργάζονται, ζουν - και ερωτεύονται. Ένας αυξανόµενος αριθµός ζευγαριών διαµένουν σε ένα κράτος µέλος του οποίου δεν είναι υπήκοοι. Από 122 εκατοµµύρια γάµους περίπου στην ΕΕ, 16 εκατοµµύρια (13%) έχουν µία τέτοια διασυνοριακή διάσταση. Το 2007, στα 2, 4 εκατοµµύρια γάµους στην ΕΕ, 300 000 περίπου ζευγάρια ανήκαν σ αυτήν την κατηγορία το ίδιο ισχύει και για τα διαζύγια που εκδόθηκαν στην Ένωση το ίδιο έτος: στα 1 040 000 διαζύγια, τα 140 000 (13%) αφορούσαν διεθνή ζευγάρια. Είναι συχνά δύσκολο να γνωρίζουν αυτά τα διεθνή ζευγάρια ποια δικαστήρια είναι αρµόδια και ποιοι νόµοι εφαρµόζονται στην προσωπική και οικονοµική κατάστασή τους (π.χ. όταν είναι συνιδιοκτήτες ενός σπιτιού ή έχουν κοινούς τραπεζικούς λογαριασµούς). Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε απρόβλεπτες και δυσµενείς συνέπειες στην καθηµερινή διαχείριση των περιουσιακών τους στοιχείων σε περίπτωση χωρισµού τους ή θανάτου ενός από τους συζύγους. Ο Vicente, ο οποίος είναι Ισπανός, και η Ingrid, που είναι Ολλανδέζα, είναι παντρεµένοι και ζουν στις Κάτω Χώρες. Θα ήθελαν να αγοράσουν από κοινού ένα σπίτι στη Γαλλία. Αλλά πρώτα θα ήθελαν να ξέρουν ποια νοµοθεσία εφαρµόζεται στην αγορά και, γενικότερα, στην κοινή ιδιοκτησία τους σε περίπτωση χωρισµού ή θανάτου ενός από τους δύο: η ισπανική, η 15 16 COM (2010) 602. COM(2010) 605. EL 5 EL
ολλανδική ή η γαλλική νοµοθεσία; Θα µπορούσαν να επιλέξουν τη νοµοθεσία που θα ήθελαν να εφαρµοστεί; Θα ήταν δυνατόν να βεβαιωθούν ότι ένα δικαστήριο που ενδέχεται να εκδικάσει κάποτε το διαζύγιό τους ή την κληρονοµική τους διαδοχή θα είναι αρµόδιο για να αποφασίσει και για τη διανοµή των περιουσιακών στοιχείων τους; Η Επιτροπή: (1) θα µεριµνήσει ώστε να είναι ευκολότερο για τα διεθνή ζευγάρια (είτε είναι σύζυγοι είτε καταχωρηµένοι σύντροφοι) να γνωρίζουν ποια δικαστήρια είναι αρµόδια και ποια νοµοθεσία εφαρµόζεται στα δικαιώµατα ιδιοκτησίας τους (π.χ. συνιδιοκτήτες σπιτιού) προτείνοντας, το 2011, ένα νοµοθετικό µέσο. 2.1.2 ύσκαµπτες και δαπανηρές διατυπώσεις όσον αφορά τη διασυνοριακή αναγνώριση των ληξιαρχικών πράξεων και δύσκολη διασυνοριακή πρόσβαση στη δικαιοσύνη Είναι πρωταρχικής σηµασίας για τους πολίτες που µετοικούν σε άλλα κράτη µέλη η αναγνώριση των ληξιαρχικών πράξεων που αφορούν «τα γεγονότα της ζωής τους» (π.χ. γέννηση, γάµος, καταχωρηµένη σχέση συµβίωσης, διαζύγιο, υιοθεσία ή όνοµα). Τα ληξιαρχικά και διοικητικά συστήµατα των κρατών µελών διαφέρουν στην ΕΕ, προκαλώντας προβλήµατα για τέτοιου είδους διασυνοριακή αναγνώριση. Επιπλέον, αυτά τα καθοριστικά γεγονότα της ζωής µπορεί να µην αναγνωρίζονται από όλα τα κράτη µέλη. Έτσι, οι πολίτες είναι υποχρεωµένοι να προβαίνουν σε δύσκαµπτες και δαπανηρές διατυπώσεις (µετάφραση, πρόσθετη απόδειξη της γνησιότητας των εγγράφων), οι οποίες µπορούν να κάνουν ακόµη και αδύνατη την άσκηση των δικαιωµάτων τους. Ο Μιχάλης είναι από την Κύπρο και θέλει να παντρευτεί τη Sanna από τη Φινλανδία, αλλά απαιτείται να προσκοµίσει πιστοποιητικό για την απουσία κωλύµατος γάµου το οποίο δεν προβλέπεται από τη νοµοθεσία της Κύπρου. Οι πολίτες θα πρέπει να µπορούν να έχουν την ίδια πρόσβαση στην αστική και ποινική δικαιοσύνη σε άλλα κράτη µέλη όπως στη δική τους χώρα. Το 2007, υπολογίστηκε ότι περίπου 9 εκατοµµύρια πολίτες της ΕΕ ήταν εµπλεγµένοι σε διασυνοριακές διαδικασίες που είχαν σχέση µε την αστική δικαιοσύνη και µόνον 17. Περίπου το ήµισυ των Ευρωπαίων που απάντησαν σε δηµοσκόπηση το 2007 πίστευαν ότι θα ήταν πολύ ή αρκετά δύσκολο γι αυτούς να προσφύγουν στο δικαστήριο για να διεκδικήσουν την εφαρµογή των δικαιωµάτων τους σε άλλο κράτος µέλος, διότι δεν γνώριζαν τους διαδικαστικούς κανόνες. Ο Daniel, που είναι Γερµανός, βρήκε ένα σπίτι στη Ρουµανία και θα ήθελε να το αγοράσει. Ο δικηγόρος του πρέπει να βρει έναν συµβολαιογράφο και έναν ορκωτό µεταφραστή και να διερευνήσει τη διαδικασία για τη διεξαγωγή έρευνας στο κτηµατολόγιο. Η Επιτροπή: (2) θα διευκολύνει την ελεύθερη κυκλοφορία των ληξιαρχικών πράξεων (π.χ. πιστοποιητικά γέννησης) προτείνοντας, το 2013, νοµοθετικά µέσα 17 Ευρωβαρόµετρο Flash 292, «Αστική δικαιοσύνη», Νοέµβριος εκέµβριος 2008. EL 6 EL
(3) θα καταστήσει δυνατό για τους πολίτες και τους ασκούντες συναφή προς τη δικαιοσύνη επαγγέλµατα να βρίσκουν εύκολα σχετικές µε τη δικαιοσύνη πολυγλωσσικές πληροφορίες µέσω της δικτυακής πύλης European e-justice 18. 2.1.3 Ανεπαρκής προστασία υπόπτων και κατηγορουµένων σε ποινικές διαδικασίες, καθώς και θυµάτων εγκληµάτων Όλο και περισσότεροι πολίτες της ΕΕ είναι εµπλεγµένοι σε ποινικές διαδικασίες σε ένα κράτος µέλος άλλο από τη χώρα καταγωγής τους. Οι πολίτες αυτοί δεν καταλαβαίνουν ή δεν µιλούν πάντα τη γλώσσα των ποινικών διαδικασιών, µε αποτέλεσµα να αντιµετωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες κατά την υπεράσπισή τους και την άσκηση των δικαιωµάτων σε δίκαιη δίκη. Υπάρχουν διαφορές στον τρόπο µε τον οποίο τα κράτη µέλη παρέχουν υπηρεσίες διερµηνείας και µετάφρασης. Ο Μartin, ένας Σλοβάκος οπαδός ποδοσφαιρικής οµάδας, συνελήφθη στην Πορτογαλία µετά από ένα ποδοσφαιρικό αγώνα και κατηγορήθηκε για βίαιη συµπεριφορά. Καθώς δεν µπορούσε να µιλήσει πορτογαλικά, αλλά καταλάβαινε τα αγγλικά, ζήτησε διερµηνεία στα αγγλικά. Ένας διορισµένος από το δικαστήριο διερµηνέας, χωρίς επαγγελµατικά προσόντα, τον βοήθησε κατά τη διάρκεια της δίκης. Τον εκπροσωπούσε ένας δικηγόρος, ο οποίος δεν καταλάβαινε αγγλικά και ο διερµηνέας δεν ήταν παρών στις σύντοµες συναντήσεις του µε τον Μartin. Κανένα από τα έγγραφα του φακέλου δεν µεταφράστηκε στα αγγλικά Η Επιτροπή καταβάλλει προσπάθειες για να διασφαλίσει ότι τα δικαιώµατα των υπόπτων ή των κατηγορουµένων σε ποινικές διαδικασίες είναι εγγυηµένα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση 19. Κάθε χρόνο, πάνω από 30 εκατοµµύρια άτοµα στην Ευρώπη αναφέρουν ότι υπήρξαν θύµατα εγκληµατικών πράξεων 20. Υπάρχουν αποδείξεις ότι τα θύµατα είναι πολύ περισσότερα, αλλά δεν καταγγέλλουν τα εγκλήµατα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη νοµοθεσία που καθορίζει τους ελάχιστους κανόνες για τη µεταχείριση των θυµάτων 21, η οποία όµως εφαρµόζεται πληµµελώς και, λόγω του διακυβερνητικού της χαρακτήρα, δεν µπορεί να επιβληθεί ορθά, µε αποτέλεσµα είτε να µη µπορούν τα θύµατα να απολαύουν όλων των δικαιωµάτων τους είτε τα κράτη µέλη να αναγνωρίζουν τα δικαιώµατα αυτά µε διαφορετικό τρόπο. Τα θύµατα δεν µπορούν να είναι βέβαια ότι θα έχουν τα ίδια δικαιώµατα, υποστήριξη και προστασία όταν ταξιδεύουν ή κυκλοφορούν στο εξωτερικό. Γενικότερα, τα άτοµα που είναι θύµατα εγκλήµατος στην Ευρώπη δεν µπορούν να είναι βέβαια ότι θα ικανοποιηθούν οι ανάγκες που έχουν να αναγνωριστούν ως θύµατα και να αντιµετωπιστούν µε αξιοπρέπεια και σεβασµό, να τους δοθεί υποστήριξη και πρόσβαση στη δικαιοσύνη, καθώς και να τύχουν αποζηµίωσης και αποκατάστασης. Για παράδειγµα, πολλά κράτη µέλη δεν διασφαλίζουν το διαχωρισµό του θύµατος και του εικαζόµενου αυτουργού. 18 19 20 21 https://e-justice.europa.eu Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τα δικαιώµατα στη διερµηνεία και στη µετάφραση στις ποινικές διαδικασίες (Οδηγία 2010-801/ΕΕ) και πρόταση της 20ής Ιουλίου 2010 για οδηγία σχετικά µε το δικαίωµα στην πληροφόρηση στις ποινικές διαδικασίες (COM(2010) 392). Eurostat, οι στατιστικές εν συντοµία 36/2009. Απόφαση-πλαίσιο 2001/220/ ΕΥ του Συµβουλίου, της 15ης Μαρτίου 2001, σχετικά µε το καθεστώς των θυµάτων σε ποινικές διαδικασίες (ΕΕ L 82 της 22.3.2001, σ. 1). EL 7 EL
Η Άννα υπήρξε θύµα επίθεσης και ληστείας στο δρόµο. Ο δράστης συνελήφθη και η Άννα βρήκε το κουράγιο να πάει να καταθέσει στο δικαστήριο. Ενώ όµως περίµενε στο δικαστήριο, ο δράστης την είδε και της απηύθυνε απειλητικές χειρονοµίες. Η Άννα φοβήθηκε πολύ και δεν κατέθεσε στο δικαστήριο εκείνη την ηµέρα, µε αποτέλεσµα να ακυρωθεί η διαδικασία. Η Επιτροπή: (4) θα βελτιώσει περαιτέρω την προστασία των υπόπτων και κατηγορουµένων σε ποινικές διαδικασίες, διασφαλίζοντας, µεταξύ άλλων, την πρόσβαση των υπόπτων σε δικηγόρο και την επικοινωνία µε τον έξω κόσµο ενώ τελούν υπό κράτηση, προτείνοντας, το 2011, δυο νοµοθετικές πράξεις (5) θα βελτιώσει την προστασία των θυµάτων εγκληµάτων, προτείνοντας, το 2011, δέσµη µέτρων, συµπεριλαµβανοµένης νοµοθετικής πράξης. 2.1.4 Προβλήµατα φορολόγησης σε διασυνοριακές καταστάσεις και, ιδίως, όσον αφορά την ταξινόµηση αυτοκινήτων Όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι αποκτούν κάποιο ακίνητο εκτός του κράτους µέλους καταγωγής τους. Το 2007, ο όγκος των διασυνοριακών αγοραπωλησιών ακινήτων ήταν 10 φορές µεγαλύτερος από ό,τι το 2002 και η αξία του έφτανε σε 55 δισεκατοµµύρια. Η εφαρµογή ορισµένων εθνικών φορολογικών κανόνων σε αυτές τις συναλλαγές µπορεί να καταστήσει αυτή την αγορά ακινήτου στο εξωτερικό, ιδίως σπιτιών, δυσκολότερη από την αγορά ακινήτων που περιορίζεται από κάθε άποψη στην εθνική επικράτεια. Ένα άλλο φαινόµενο είναι τα πρόσωπα που κληρονοµούν (ή λαµβάνουν δωρεές) πέραν των συνόρων (π.χ. ο κληροδότης/δωρητής έχει τη µόνιµη κατοικία του σε άλλη χώρα ή τα περιουσιακά στοιχεία βρίσκονται σε µία χώρα άλλη από αυτή στην οποία διαµένει ο δικαιούχος). Η κληρονοµιά ή οι δωρεές ξένων περιουσιακών στοιχείων φορολογούνται συχνά βαρύτερα από ό,τι στην ηµεδαπή. Επίσης συµβαίνει συχνά η κληρονοµιά ή οι δωρεές να φορολογούνται από περισσότερα του ενός κράτη µέλη και οι υφιστάµενοι µηχανισµοί για την αποφυγή διπλής φορολογίας να είναι ακατάλληλοι. Η Ελένη, η οποία διαµένει στο Βέλγιο, κληρονόµησε περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην Ιρλανδία από το βέλγο πατέρα της, ο οποίος ζούσε και πέθανε στο Βέλγιο. Τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην Ιρλανδία φορολογήθηκαν εις διπλούν, καθώς το Βέλγιο επέβαλε το φόρο κληρονοµίας σε αυτά τα περιουσιακά στοιχεία και η Ιρλανδία εισέπραξε φόρο επί της αξίας τους. Γενικότερα, τα φορολογικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι πολίτες της ΕΕ περιλαµβάνουν διακριτική µεταχείριση των διασυνοριακών εργαζοµένων (όπως η απαγόρευση έκπτωσης από προσωπικά επιδόµατα) και των διασυνοριακών επενδύσεων (π.χ., φορολόγηση µερισµάτων), καθώς και δυσκολίες στην επικοινωνία µε τις ξένες φορολογικές υπηρεσίες, έλλειψη σαφών πληροφοριών για κανόνες διασυνοριακής φορολογίας, χρονοβόρες διαδικασίες για την απόκτηση ελάφρυνσης προς αποφυγή διπλής φορολογίας και περίπλοκα έντυπα αιτήσεων. Η Επιτροπή θα εξετάσει, το 2010, πιθανές λύσεις των προβληµάτων φορολόγησης που αντιµετωπίζουν οι πολίτες της ΕΕ σε διασυνοριακές καταστάσεις, σε µία πρωτοβουλία µε τίτλο «Άρση των φορολογικών εµποδίων για τους πολίτες της ΕΕ». Τα σχετικά θέµατα παρουσιάζονται αναλυτικά στην ανακοίνωση σχετικά µε την πράξη για την ενιαία αγορά. EL 8 EL
Όταν οι πολίτες της ΕΕ αγοράζουν ένα αυτοκίνητο σε ένα άλλο κράτος µέλος ή το µεταφέρουν σε ένα κράτος µέλος διαφορετικό από αυτό στο οποίο το αγόρασαν (π.χ. όταν αλλάζουν τόπο διαµονής) αντιµετωπίζουν συχνά πολύπλοκες διατυπώσεις επαναταξινόµησης και γραφειοκρατικές διαδικασίες καθώς και, ενδεχοµένως, εις διπλούν καταβολή του φόρου ταξινόµησης, διότι η εθνική νοµοθεσία για τη φορολογία της πρώτης ταξινόµησης εφαρµόζεται µε µη συντονισµένο τρόπο. Ο Aurel, ο οποίος ζει στις Κάτω Χώρες, συνταξιοδοτείται και αποφασίζει να αλλάξει τη µόνιµη κατοικία του και να µετοικήσει στην Ελλάδα, όπου είναι ιδιοκτήτης ενός εξοχικού σπιτιού. Προηγουµένως, είχε αγοράσει και ταξινοµήσει το αυτοκίνητό του στις Κάτω Χώρες. Όταν µετοικήσει στην Ελλάδα, θα πρέπει να επαναταξινοµήσει το αυτοκίνητό του σ αυτή τη χώρα και να καταβάλει το φόρο ταξινόµησης εκεί. Στο καταβλητέο ποσό του φόρου ταξινόµησης θα υπολογιστεί η ηλικία του αυτοκινήτου. Ωστόσο, δεν θα µπορεί να λάβει µερική επιστροφή του φόρου ταξινόµησης που είχε πληρώσει προηγουµένως στις Κάτω Χώρες, το οποίο σηµαίνει ότι το αυτοκίνητό του θα αποτελέσει δύο φορές αντικείµενο φόρου ταξινόµησης. Η Επιτροπή: (6) θα απλουστεύσει τις διατυπώσεις και τους όρους για την ταξινόµηση των αυτοκινήτων που έχουν ταξινοµηθεί προηγουµένως σε άλλο κράτος µέλος, προτείνοντας το 2011 µία νοµοθετική πράξη. Επίσης, θα αναλάβει δράση σε περιπτώσεις όπου η φορολογική µεταχείριση των αυτοκινήτων δηµιουργεί διακρίσεις και θα αναζητήσει λύσεις για τα διπλά τέλη ταξινόµησης αυτοκινήτων τα οποία µπορούν να παρεµποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών και των εµπορευµάτων. 2.1.5 Οι ευρωπαίοι πολίτες δεν επωφελούνται πλήρως από τη διασυνοριακή υγειονοµική περίθαλψη και την τεχνολογία ηλεκτρονικής υγείας (ehealth ) Οι ευρωπαίοι πολίτες που αρρωσταίνουν ή τραυµατίζονται ενώ ταξιδεύουν για επαγγελµατικούς λόγους ή αναψυχή ή διαµένουν, π.χ. για σπουδές, σ ένα άλλο κράτος µέλος, έχουν το δικαίωµα να τυγχάνουν της ίδιας υγειονοµικής περίθαλψης µε τους υπηκόους του εν λόγω κράτους µέλους. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονοµικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια προσωρινής παραµονής στο εξωτερικό διευκολύνεται από την ευρωπαϊκή κάρτα ασφάλισης υγείας, η οποία διανέµεται σε 188 εκατοµµύρια ευρωπαίους πολίτες, δηλ. στο 37% περίπου του συνολικού πληθυσµού της ΕΕ. Επιπλέον, οι πολίτες της ΕΕ µπορούν να στηρίζονται στους κανόνες της ΕΕ σχετικά µε το συντονισµό της κοινωνικής ασφάλισης για να λαµβάνουν την προγραµµατισµένη περίθαλψη στο εξωτερικό µε προηγούµενη έγκριση, η οποία µπορεί να απορριφθεί µόνον υπό ειδικές περιστάσεις. Στην περίπτωση αυτή, ο πολίτης µπορεί να λάβει περίθαλψη σε άλλο κράτος µέλος σαν να ήταν ασφαλισµένος σε αυτό. Εξάλλου, µπορεί να εφαρµοστεί ένα άλλο καθεστώς επιστροφής των εξόδων για την προγραµµατισµένη περίθαλψη στο εξωτερικό µε άµεση επίκληση της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Κατά κανόνα, ωστόσο, η διασυνοριακή υγειονοµική περίθαλψη στην ΕΕ είναι περιορισµένη, καθώς εκτιµάται στο 1% των δηµόσιων δαπανών για την υγειονοµική περίθαλψη, συµπεριλαµβανοµένης και της επείγουσας περίθαλψης 22. Οι ασθενείς δεν έχουν πάντοτε 22 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει την πρόταση οδηγίας για την εφαρµογή των δικαιωµάτων των ασθενών στη διασυνοριακή υγειονοµική περίθαλψη αξιολόγηση EL 9 EL
πρόσβαση στις σχετικές πληροφορίες για τις σηµαντικές πτυχές της διασυνοριακής υγειονοµικής περίθαλψης, συµπεριλαµβανοµένων και των δικαιωµάτων τους για επιστροφή των δαπανών υγειονοµικής περίθαλψης που χορηγείται σε άλλο κράτος µέλος. Η κατάσταση αυτή δηµιουργεί αβεβαιότητα και δυσπιστία αποτρέποντας τους ασθενείς από το να ασκούν το δικαίωµά τους να αναζητούν υγειονοµική περίθαλψη σε άλλη χώρα της ΕΕ. Εξάλλου, η ηλεκτρονική υγεία (ehealth) επιτρέπει συνεχή υγειονοµική φροντίδα εντός και πέραν των εθνικών συνόρων µε αποτέλεσµα τη βελτίωση της περίθαλψης. Εντούτοις, πολλοί νοµικής και οργανωτικής φύσεως φραγµοί (π.χ. αποσπασµατική νοµοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων στην ΕΕ, καθεστώτα επιστροφής των εξόδων και έλλειψη διαλειτουργικότητας των υπηρεσιών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο) παρεµποδίζουν την εξάπλωση των τεχνολογιών ηλεκτρονικής υγείας στην Ευρώπη. Έτσι, οι πολίτες της ΕΕ δεν επωφελούνται από πλεονεκτήµατα της ehealth, όταν χρειάζονται ιατρική βοήθεια στο εξωτερικό. Οι τεχνολογίες ηλεκτρονικής υγείας µπορούν να µειώσουν τις ανισότητες όσον αφορά την πρόσβαση στη θεραπεία, να βελτιώσουν την ποιότητα της περίθαλψης, να καταστήσουν ευκολότερη και ασφαλέστερη για τους ασθενείς την πρόσβαση στα προσωπικά υγειονοµικά δεδοµένα τους, να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο των ιατρικών σφαλµάτων ή να συµβάλουν στην έγκαιρη διάγνωση των προβληµάτων υγείας. Για παράδειγµα, η τηλεπαρακολούθηση ασθενών µε καρδιακά προβλήµατα µπορεί να βελτιώσει τα ποσοστά επιβίωσης κατά 15%. Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση µπορεί να µειώσει τα σφάλµατα στη δοσολογία των φαρµάκων κατά 15%. Η Dorota, η οποία είναι Πολωνέζα, ανακαλύπτει ότι χρειάζεται επειγόντως να υποβληθεί σε εγχείριση καρδιάς. Θα προτιµούσε να εγχειριστεί στη Λετονία, ούτως ώστε ο γιος της να µπορεί να την φροντίζει κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής της. εν ξέρει όµως αν έχει το δικαίωµα υγειονοµικής περίθαλψης εκεί και, εάν ναι, πώς θα µπορούσε να της επιστραφούν τα έξοδα της χειρουργικής επέµβασης και της τηλεπαρακολούθησης που θα χρειαστεί µετά την εγχείριση. Η Επιτροπή προτείνει να διασφαλίσει αποτελεσµατικότερη πρόσβαση στη διασυνοριακή υγειονοµική περίθαλψη, παρέχοντας σαφέστερους κανόνες για την επιστροφή των εξόδων, διαδικαστικές εγγυήσεις και διαφανείς πληροφορίες για την υγειονοµική περίθαλψη που είναι διαθέσιµη σε άλλες χώρες, βελτιώνοντας την εµπιστοσύνη στην ασφάλεια και την ποιότητα της διασυνοριακής περίθαλψης και βοηθώντας τους ασθενείς να ασκούν τα δικαιώµατά τους για επιστροφή των εξόδων θεραπείας σε οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ 23. Όπως αναγγέλθηκε στο «Ψηφιακό θεµατολόγιο για την Ευρώπη» 24, η Επιτροπή υποστηρίζει την ευρεία εξάπλωση των υπηρεσιών ηλεκτρονικής ιατρικής καθώς και της διασυνοριακής ανταλλαγής σχετικών µε τους ιατρικούς φακέλους ηλεκτρονικών πληροφοριών και ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, ενώ παράλληλα διασφαλίζει την τήρηση των κανόνων της ΕΕ για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων. Η Επιτροπή: 23 24 επιπτώσεων (2 Ιουλίου 2008) http://wcmcom-ec-europa-euwip.wcmvue.cec.eu.int:8080/health/archive/ph_overview/co_operation/healthcare/docs/impact_assessm ent_en.pdf Πρόταση της Επιτροπής για οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε την εφαρµογή των δικαιωµάτων των ασθενών στη διασυνοριακή υγειονοµική περίθαλψη (2 Ιουλίου 2008) http://wcmcom-ec-europa-euwip.wcmvue.cec.eu.int:8080/health/archive/ph_overview/co_operation/healthcare/docs/com_en.pdf Ανακοίνωση της Επιτροπής: ψηφιακό θεµατολόγιο για την Ευρώπη (COM(2010)245 τελικό/2 της 26.8.2010). EL 10 EL
(7) προτείνει να διευκολύνει την πρόσβαση στη διασυνοριακή υγειονοµική περίθαλψη και εφαρµόζει επίσης πιλοτικές δράσεις για να εξοπλίσει τους Ευρωπαίους µε ασφαλή επιγραµµική πρόσβαση στα ιατρικά τους δεδοµένα, καθώς και για να επιτύχει την ευρεία χρήση τηλεϊατρικών υπηρεσιών έως το 2020 25. Η Επιτροπή θα προτείνει επίσης ένα ελάχιστο κοινό σύνολο ιατρικών δεδοµένων των ασθενών για τη διαλειτουργικότητα των ιατρικών φακέλων ώστε, από το 2012, οι φάκελοι να είναι προσβάσιµοι ή να ανταλλάσσονται ηλεκτρονικά µεταξύ των κρατών µελών 26. 2.1.6 Το δικαίωµα σε προξενική προστασία για τους πολίτες της ΕΕ που αντιµετωπίζουν προβλήµατα σε τρίτες χώρες δεν εφαρµόζεται πλήρως Οι πολίτες της ΕΕ που ταξιδεύουν σε µία τρίτη χώρα, όπου το κράτος µέλος καταγωγής τους δεν έχει πρεσβεία ή προξενείο, έχουν το δικαίωµα προξενικής προστασίας από κάθε κράτος µέλος. Στην πρεσβεία ή το προξενείο του κράτους µέλους της ΕΕ πρέπει να τύχουν της ίδιας µεταχείρισης µε αυτή που τυγχάνουν και οι δικοί τους υπήκοοι. Ο αριθµός των πολιτών της ΕΕ που ταξιδεύουν σε τρίτες χώρες αυξήθηκε από 80 εκατοµµύρια ταξίδια το 2005 σε πλέον των 90 εκατοµµυρίων το 2008 27. Περισσότεροι από 30 εκατοµµύρια πολίτες της ΕΕ διαµένουν µόνιµα σε µία τρίτη χώρα, αλλά µόνο σε τρεις χώρες (Ηνωµένες Πολιτείες, Κίνα και Ρωσία) αντιπροσωπεύονται και τα 27 κράτη µέλη. Καθώς όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι ταξιδεύουν για εργασία ή αναψυχή σε τρίτες χώρες 28, υπάρχει αυξανόµενη ανάγκη για παροχή προξενικής βοήθειας στους µη αντιπροσωπευόµενους πολίτες της ΕΕ. Η πραγµατική εφαρµογή του δικαιώµατος των πολιτών της ΕΕ στην προξενική προστασία είναι ακόµη αµφίβολη. Ακόµη και αν υπάρχει έλλειψη συστηµατικών δεδοµένων, από τις καταγγελίες και τις αναφερθείσες περιπτώσεις είναι σαφές ότι οι πολίτες της ΕΕ και, ενίοτε, οι προξενικοί υπάλληλοι δεν γνωρίζουν επαρκώς ότι οι πολίτες της ΕΕ έχουν το δικαίωµα να στρέφονται σε άλλες πρεσβείες ή προξενεία και δεν είναι βέβαιοι για το είδος της βοήθειας που µπορεί να τους παρασχεθεί. Οι πολίτες της ΕΕ έχουν µεγάλες προσδοκίες. Σε µία πρόσφατη έρευνα 29, η πλειοψηφία (62%) είπε ότι αναµένει το ίδιο είδος βοήθειας ανεξάρτητα από το κράτος µέλος στο οποίο απευθύνονται, ενώ σχεδόν το ένα τρίτο (28%) περιµένει να του παρασχεθεί από οποιοδήποτε κράτος µέλος τουλάχιστον ένα ελάχιστο επίπεδο βοήθειας. Οι ισχύοντες νοµικοί κανόνες, µέχρι στιγµής, είναι ελάχιστοι. Η συνθήκη της Λισαβόνας εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να προτείνει οδηγίες για το συντονισµό και τη συνεργασία µέτρων αναγκαίων για τη διευκόλυνση του δικαιώµατος προξενικής προστασίας. Οι πρόσφατες κρίσεις (δηλ. οι σεισµοί στην Αϊτή και τη Χιλή, το νέφος ηφαιστειακής τέφρας στην Ισλανδία) απέδειξαν την ανάγκη για αποτελεσµατικό συντονισµό καθώς και για κάποια µορφή κατανοµής των βαρών µεταξύ των κρατών µελών. Κατά τη διάρκεια µιας κρίσης, πρέπει να παρέχεται στους υπηκόους µη αντιπροσωπευόµενων κρατών µελών βοήθεια µε την ίδια ταχύτητα και αποτελεσµατικότητα όπως και στους πολίτες των κρατών µελών που διενεργούν τις εκκενώσεις. 25 26 27 28 29 Κεντρική δράση 13 του ψηφιακού θεµατολογίου για την Ευρώπη. Κεντρική δράση 14 του ψηφιακού θεµατολογίου για την Ευρώπη. Eurostat, βάση δεδοµένων για τον πληθυσµό, το µέρος που αφορά τον τουρισµό τα δεδοµένα αυτά περιλαµβάνουν ταξίδια αναψυχής και επαγγελµατικά ταξίδια άνω της µιας µέρας. Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού αναµένει περαιτέρω σηµαντική αύξηση για την περίοδο 2010-2020. Ευρωβαρόµετρο, Flash 294 «Ιθαγένεια της ΕΕ», Μάρτιος 2010. EL 11 EL
Η Natasha, πολίτης της Σλοβενίας, υπήρξε θύµα ένοπλης ληστείας κατά τη διάρκεια των διακοπών της στην Καραϊβική. Η ίδια τραυµατίστηκε ενώ εκλάπησαν το διαβατήριο και τα χρήµατά της. Θα ήθελε να µάθει πώς να βρει γρήγορα ένα γιατρό που µιλά αγγλικά καθώς και το αναγκαίο χρηµατικό ποσό και τα ταξιδιωτικά έγγραφα για την πτήση επιστροφής της µετά την ανάρρωσή της. Η Επιτροπή: (8) θα αυξήσει την αποτελεσµατικότητα του δικαιώµατος παροχής βοήθειας στους πολίτες της ΕΕ σε τρίτες χώρες, µεταξύ άλλων, και σε περιόδους κρίσεων, από τις διπλωµατικές και προξενικές αρχές όλων των κρατών µελών, προτείνοντας νοµοθετικά µέτρα το 2011 και ενηµερώνοντας καλύτερα τους πολίτες µέσω ειδικού γι αυτό το σκοπό δικτυακού τόπου και στοχοθετηµένων µέτρων επικοινωνίας. 2.2. Οι πολίτες ως καταναλωτές 2.2.1 Άγνοια και ανεπαρκής εφαρµογή των δικαιωµάτων των πολιτών όταν αγοράζουν οργανωµένα ταξίδια, ως επιβάτες και ως τουρίστες Πολλοί πολίτες της ΕΕ ταξιδεύουν σε άλλες χώρες της ΕΕ για διακοπές. Για παράδειγµα, το 2009, 37% των Γερµανών, 34% των πολιτών του ΗΒ και 16% των Ιταλών πέρασαν τις βασικές διακοπές τους σε µία άλλη χώρα της ΕΕ (σε σύγκριση µε 23%, 30% και 13% εκτός της ΕΕ) 30. Η κατάσταση αυτή έχει συχνά ως αποτέλεσµα να µαθαίνουν οι πολίτες της ΕΕ για τα δικαιώµατά τους ή για τις ελλείψεις, όσον αφορά την εφαρµογή τους, ενώ βρίσκονται σε διακοπές. Το 56 % των Ευρωπαίων οργανώνουν µόνοι τους τις διακοπές τους εκµεταλλευόµενοι τα πλεονεκτήµατα του διαδικτύου και της ανάπτυξης των αεροµεταφορέων χαµηλού κόστους 31. Ωστόσο, δεν καλύπτονται από τους υφιστάµενους κανόνες της ΕΕ για την προστασία των αγοραστών οργανωµένων ταξιδιών. Η όλο και εντονότερη τάση για «δυναµικά πακέτα» 32 δηµιούργησε «γκρίζες ζώνες» στη νοµοθεσία, όπου οι καταναλωτές δεν γνωρίζουν αν προστατεύονται οι ταξιδιωτικές ρυθµίσεις τους. Το 67% των ερωτηθέντων καταναλωτών οι οποίοι είχαν αγοράσει ένα «δυναµικό πακέτο» πίστευαν εσφαλµένα ότι ήταν προστατευµένοι. Εκτιµάται ότι η ετήσια ζηµία που υφίστανται όσοι αγοράζουν δυναµικά πακέτα ανέρχεται σε 1 δισεκατ. ευρώ ετησίως 33. Εξάλλου, η εθνική νοµοθεσία που ενσωµατώνει αυτούς τους κανόνες διαφέρει και προκαλεί προβλήµατα για τους καταναλωτές που επιθυµούν να αγοράσουν το πακέτο των διακοπών τους σε άλλο κράτος µέλος. 30 31 32 33 Ευρωβαρόµετρο, Flash 281 «Έρευνα για τη στάση των Ευρωπαίων έναντι του τουρισµού», Οκτώβριος 2009. Ευρωβαρόµετρο, Flash 258 «Έρευνα για τη στάση των Ευρωπαίων έναντι του τουρισµού», Φεβρουάριος 2009. Οι ταξιδιωτικές ρυθµίσεις κατά τις οποίες δύο ή περισσότερα προϊόντα ή υπηρεσίες για ένα µοναδικό ταξίδι διακοπών, όπως πτήσεις, κατάλυµα ή µίσθωση αυτοκινήτων, προσφέρονται ταυτόχρονα και από την ίδια εταιρεία ή από εταιρείες που συνδέονται εµπορικά (για παράδειγµα, αεροπορικές εταιρείες και εταιρείες µίσθωσης αυτοκινήτων ή ξενοδοχεία), εξαιρουµένων όµως των πακέτων που προσφέρονται ήδη ως τέτοια, δηλ. έχουν συγκροτηθεί προτού προσφερθούν στον πελάτη. Μελέτη για τις ζηµιές που υφίσταται ο καταναλωτής στον τοµέα των δυναµικών πακέτων, η οποία εκπονήθηκε από το London Economics για τη Γ της Επιτροπής Υγεία και Προστασία των Καταναλωτών, Νοέµβριος 2009. EL 12 EL
Η Dagmara αγοράζει ένα πακέτο διακοπών από το διαδίκτυο (πτήση, παραµονή σε ξενοδοχείο για τέσσερις νύχτες και ενοικίαση αυτοκινήτου). Ανακαλύπτει ότι το µπάνιο δεν έχει νερό και παραπονιέται στο γραφείο υποδοχής. Ο υπάλληλος υποδοχής της λέει ότι δεν υπάρχουν διαθέσιµα δωµάτια. Τηλεφωνεί στην εταιρεία του διαδικτύου όπου έκανε την κράτηση απ όπου πληροφορείται ότι πρέπει να λύσει αυτό το πρόβληµα µε το ξενοδοχείο µόνη της. Περνά τρεις ώρες προσπαθώντας να λύσει το πρόβληµα και πληρώνει 500 ευρώ επιπλέον για ένα δωµάτιο σε άλλο ξενοδοχείο. Αργότερα, ανακαλύπτει ότι αν το πακέτο των διακοπών της καλυπτόταν από τους κανόνες της ΕΕ, ο διοργανωτής θα ήταν υπεύθυνος από οικονοµική άποψη και υποχρεωµένος να της παράσχει τη βοήθειά του, π.χ. ένα άλλο δωµάτιο ή ξενοδοχείο. Παρά την ύπαρξη νοµοθεσίας της ΕΕ η οποία παρέχει δικαιώµατα στους επιβάτες που ταξιδεύουν αεροπορικώς, σιδηροδροµικώς και, από το 2012, µε πλωτά µέσα, καθώς και τις συνεχιζόµενες προσπάθειες ευαισθητοποίησης 34, µόνο µία µειονότητα των ευρωπαίων ταξιδιωτών γνωρίζουν τα δικαιώµατά τους και τον τρόπο µε τον οποίο µπορούν να τα διεκδικήσουν. Ο συνολικός αριθµός των καταγγελιών και των αιτήσεων για έρευνα που υποβλήθηκαν από επιβάτες αεροπορικών µεταφορών φτάνει περίπου σε 68 000 ετησίως 35 και είναι ενδεικτικός των δυσκολιών που αντιµετωπίζουν οι επιβάτες οι οποίοι επιθυµούν να υποβάλουν καταγγελίες κατά των αεροµεταφορέων. Άλλες δυσκολίες προέρχονται από τις αποκλίνουσες επιχειρηµατικές πρακτικές των αεροµεταφορέων όπως οι περιορισµοί όσον αφορά το µέγεθος και το βάρος των παραδιδόµενων αποσκευών και των χειραποσκευών και οι διαφορετικές διαδικασίες διεκπεραίωσης των καταγγελιών, οι οποίες µπορούν να δηµιουργήσουν σύγχυση στους επιβάτες, ή από επιχειρηµατικές πρακτικές που µπορούν να θεωρηθούν αθέµιτες (όπως η «πολιτική της µη χρησιµοποιηθείσας κράτησης» (no-show), σύµφωνα µε την οποία οι αεροπορικές εταιρείες απαιτούν από τους επιβάτες να χρησιµοποιούν διαδοχικά τις πτήσεις που αγοράστηκαν στο πλαίσιο της ίδιας ταξιδιωτικής σύµβασης, ειδάλλως δεν τους επιτρέπεται να επιβιβαστούν στην επόµενη πτήση). Επίσης µπορεί να προκληθεί δυσφορία από το ότι δεν υπάρχει µια ενιαία αρχή σε κάθε κράτος µέλος στην οποία να µπορούν να απευθύνουν τα παράπονά τους οι επιβάτες. Ο Alessandro πληροφόρησε την αεροπορική εταιρεία ότι είχε σπάσει το πόδι του και ότι θα χρειαζόταν βοήθεια. Εντούτοις, η βοήθεια αυτή δεν οργανώθηκε παρά µόνον κατόπιν επιµονής του επιτόπου και χρειάστηκε να περιµένει πάνω από µία ώρα για να του παρασχεθεί. Η πτήση του είχε µεγάλη καθυστέρηση και οι αποσκευές του δεν εµφανίστηκαν στην άφιξη. Χρειάστηκε να παραπονεθεί σε τρεις διαφορετικούς φορείς ενώ του δόθηκαν ελάχιστες πληροφορίες για τα δικαιώµατά του. Οι πολίτες της ΕΕ µε αναπηρίες αντιµετωπίζουν πρόσθετα εµπόδια όσον αφορά την πρόσβαση, µεταξύ άλλων, στο δοµηµένο περιβάλλον, στα µέσα µεταφοράς, τις πληροφορίες και σε ένα φάσµα προϊόντων και υπηρεσιών, τόσο όταν κυκλοφορούν εντός της ίδιας της χώρας τους όσο και όταν µεταβαίνουν σε άλλα κράτη µέλη. Ένας στους έξι πολίτες της ΕΕ έχει µία αναπηρία και το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί µε τη γήρανση του πληθυσµού: ήδη το 35% των ατόµων ηλικίας άνω των 65 ετών αναφέρουν ότι δυσκολεύονται ως ένα ορισµένο βαθµό στη ζωή τους και το 15% µεταξύ 65 και 74 ετών αναφέρουν ότι αντιµετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες. 34 35 Βλ. επίσης http://ec.europa.eu/transport/passenger-rights/el/index.html. Το 2008, η Επιτροπή και το δίκτυο των αρµόδιων για την επιβολή του νόµου εθνικών φορέων διεκπεραίωσαν περίπου 68000 αιτήσεις έρευνας και επίσηµες καταγγελίες επιβατών. EL 13 EL
Ο Tibor, ο οποίος ζει στην Ουγγαρία, έχει ανάγκη από αναπηρική καρέκλα για να κινείται λόγω της επιδείνωσης του διαβήτη του. Του αρέσει να επισκέπτεται άλλες χώρες της ΕΕ αλλά αντιµετωπίζει πολλά εµπόδια. Για παράδειγµα, τα περισσότερα ξενοδοχεία δεν έχουν ή δεν έχουν παρά ελάχιστα δωµάτια προσαρµοσµένα σε ειδικές ανάγκες και πολλά από τα µέρη που θέλει να επισκεφτεί δεν έχουν εύκολη πρόσβαση για τους χρήστες αναπηρικής καρέκλας. Προτού ξεκινήσει για ένα ταξίδι, πρέπει να κάνει έρευνες για να ανακαλύψει πού θα έχει τα λιγότερα προβλήµατα και κατά πόσο µπορεί να καλυφτεί από ταξιδιωτική ασφάλεια. Όπως αναφέρεται προηγουµένως, ο τουρισµός αποτελεί όλο και πιο σηµαντική διάσταση της ζωής των ευρωπαίων πολιτών: όλο και περισσότεροι άνθρωποι ταξιδεύουν, είτε για ψυχαγωγία είτε για επαγγελµατικούς λόγους. Τα ταξίδια των Ευρωπαίων το 2008 36 ανέρχονται σε 1,4 δισεκατοµµύρια περίπου, από τα οποία το 90% εντός της ΕΕ. Εντούτοις, οι Ευρωπαίοι έχουν την τάση να αποφεύγουν τα µακρινά ταξίδια, να κάνουν κρατήσεις για συντοµότερη παραµονή και να υπολογίζουν τα έξοδά τους. Η Επιτροπή εφαρµόζει µέτρα για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού τουρισµού, δηµιουργώντας ελκυστικότερους όρους και αυξάνοντας την εµπιστοσύνη και την ικανοποίηση του καταναλωτή. Η Επιτροπή: (9) θα εκσυγχρονίσει τους τρέχοντες κανόνες για την προστασία των καταναλωτών που αγοράζουν ταξιδιωτικό πακέτο, ιδίως µέσω του διαδικτύου, και θα διευκολύνει την αγορά ταξιδιωτικού πακέτου από άλλα κράτη µέλη υποβάλλοντας νοµοθετική πρόταση το 2011 (10) θα επιδιώξει να συµπληρώσει το νοµοθετικό πλαίσιο ώστε να διασφαλιστεί µία σειρά κοινών δικαιωµάτων για τους επιβάτες που ταξιδεύουν µε κάθε µέσο µεταφοράς στην ΕΕ και να διασφαλιστεί η κατάλληλη εφαρµογή αυτών των δικαιωµάτων, συµπεριλαµβανοµένων των δικαιωµάτων των επιβατών των αεροπορικών µεταφορών (π.χ. σε περίπτωση µακρόχρονων καθυστερήσεων και ακυρώσεων). Η Επιτροπή θα επιδιώξει επίσης να διασφαλιστεί ότι οι συγκοινωνιακοί κόµβοι (π.χ. αεροδρόµια, σταθµοί, λιµάνια) θα γίνουν σταδιακά τόποι όπου οι πολίτες θα µπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες για τα δικαιώµατά τους στην ΕΕ, ιδίως όταν ταξιδεύουν εντός της ΕΕ (11) θα προτείνει πρόσθετους τρόπους για να διασφαλιστεί ότι οι επιβάτες µε µειωµένη κινητικότητα θα µπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση σε όλα τα µέσα µεταφοράς και στις σχετικές υποδοµές, θα απονέµει ετήσιο βραβείο στις πλέον προσβάσιµες ευρωπαϊκές πόλεις από το 2010 και µετά, θα προωθήσει τη βελτίωση της πρόσβασης σε υπηρεσίες όπως η ασφάλεια ταξιδιού και τέλος θα αναπτύξει και θα ενθαρρύνει τη χρήση σε όλη την ΕΕ κοινών προτύπων για την προσβασιµότητα στο δοµηµένο περιβάλλον, προτείνοντας, το 2010, µία στρατηγική της ΕΕ για τα άτοµα µε αναπηρία για την περίοδο 2010-2020 (12) θα προτείνει τρόπους για να αυξηθεί η εµπιστοσύνη των καταναλωτών στα τουριστικά προϊόντα, διοργανώνοντας εκστρατείες για την ευαισθητοποίηση των ευρωπαίων τουριστών και παρακολουθώντας την ικανοποίηση των καταναλωτών όσον αφορά διάφορες τουριστικές υπηρεσίες (π.χ. µεταφορές, κατάλυµα, ταξίδι κλπ.). 36 Eurostat, Στατιστικές 2008 για τον τουρισµό. EL 14 EL
2.2.2 Απουσία ενιαίων κανόνων προστασίας των καταναλωτών, άγνοια των υφιστάµενων µέσων αποκατάστασης και ανεπαρκή µέσα αποκατάστασης Όταν αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες, οι πολίτες δεν έχουν αρκετή εµπιστοσύνη ώστε να προσφεύγουν στις διεθνείς αγορές και να επωφελούνται από τον πλούτο των επιλογών και τις ανταγωνιστικές τιµές που προσφέρονται σε όλη την Ευρώπη. Ένας από τους λόγους µπορεί να είναι η έλλειψη ενιαίου συνόλου κανόνων προστασίας του καταναλωτή: περισσότεροι από ένας στους τρεις (37 %) καταναλωτές πιστεύουν ότι µπορεί να έχουν λιγότερη προστασία όταν αγοράζουν από µία άλλη χώρα της ΕΕ, εξ αποστάσεως ή όταν ταξιδεύουν, απ' ό,τι στη χώρα τους 37. ύο στα τρία νοικοκυριά της ΕΕ είναι συνδεδεµένα µε το ιαδίκτυο 38, αλλά µόνο 12 % των χρηστών του ιαδικτύου στην ΕΕ αισθάνονται απολύτως ασφαλείς να προβαίνουν σε επιγραµµικές συναλλαγές 39. Ένα τρίτο των καταναλωτών εξετάζει το ενδεχόµενο να προβεί σε επιγραµµική αγορά από µία άλλη χώρα, επειδή το προϊόν είναι φτηνότερο ή καλύτερο 40, αλλά στην πράξη, µόνον το 8 % 41 αγοράζει µε τον τρόπο αυτό. Η Chiara, η οποία ζει στην Ιταλία, βρήκε µία ψηφιακή φωτογραφική µηχανή στο δικτυακό τόπο ενός βουλγαρικού καταστήµατος ηλεκτρονικών ειδών σε πολύ χαµηλότερη τιµή από ό,τι στην πόλη στην οποία ζει. Ωστόσο, διστάζει να την αγοράσει επιγραµµικά από τη Βουλγαρία. Αναρωτιέται τί θα συµβεί αν η φωτογραφική µηχανή χαθεί ή υποστεί φθορά κατά τη διάρκεια της παράδοσης; Θα µπορεί να την επιστρέψει στον πωλητή αν δεν της αρέσει, όπως θα µπορούσε να το κάνει στην Ιταλία, και µέσα σε πόσο χρονικό διάστηµα; Για να αντιµετωπίσει αυτή την έλλειψη εµπιστοσύνης, η Επιτροπή πρότεινε περαιτέρω εναρµόνιση των κανόνων προστασίας των καταναλωτών και αναζητεί τρόπους για να ενηµερώνει ευκολότερα τους καταναλωτές σχετικά µε τα δικαιώµατά τους 42. Επιπλέον, στο «Ψηφιακό Θεµατολόγιο για την Ευρώπη» 43, η Επιτροπή προτείνει πολλές συγκεκριµένες δράσεις που αποσκοπούν στην επίλυση των κύριων προβληµάτων που εµποδίζουν τους ευρωπαίους πολίτες να επωφελούνται από τα πλεονεκτήµατα µιας ψηφιακής ενιαίας αγοράς και ψηφιακών διασυνοριακών υπηρεσιών. Στα τέλη του 2010, η Επιτροπή θα δηµοσιεύσει επίσης µία έρευνα για την άσκηση των δικαιωµάτων των καταναλωτών, η οποία θα περιγράφει το επίπεδο πληροφόρησης και την αποφασιστικότητα των καταναλωτών να διεκδικήσουν τα δικαιώµατά τους. Θα προσδιορίσει τους µειονεκτούντες καταναλωτές ή συγκεκριµένα αδύνατα σηµεία του πληθυσµού και θα θέσει ως στόχο για το 2020 την κατά 10-15% βελτίωση της ενίσχυσης του ρόλου των καταναλωτών. Αν κάτι δεν πάει καλά, συχνά οι καταναλωτές δεν διαθέτουν τα κατάλληλα ένδικα µέσα. Το 51% των καταναλωτών που προβαίνουν σε καταγγελία σε έναν έµπορο και δεν είναι ικανοποιηµένοι µε τον τρόπο µε τον οποίο διεκπεραιώνεται η καταγγελία τους, δεν 37 38 39 40 41 42 43 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής: «Έκθεση για το διασυνοριακό ηλεκτρονικό εµπόριο στην ΕΕ» SEC(2009) 283 τελικό, σ. 11. Eurostat: Το 2009 το ποσοστό πρόσβασης των νοικοκυριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο ιαδίκτυο ανερχόταν στο 65 τοις εκατό (tsiir040 ηµεροµηνία δηµοσίευσης 18.06.2010). Ευρωβαρόµετρο, Flash 250 «Εµπιστοσύνη στην κοινωνία των πληροφοριών», Μάιος 2009. Έγγραφο των υπηρεσιών της Επιτροπής: «Έκθεση για το ηλεκτρονικό διασυνοριακό εµπόριο στην ΕΕ» SEC(2009) 283 τελικό, σ. 2. Πίνακας αποτελεσµάτων για τους καταναλωτές Οι καταναλωτές στην εσωτερική αγορά νιώθουν σαν το σπίτι τους SEC(2010)385 σ. 18. Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 8.10.2008 για τα δικαιώµατα των καταναλωτών, COM(2008) 614. Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συµβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή Περιφερειών, Ψηφιακό Θεµατολόγιο για την Ευρώπη - (COM (2010) 245). EL 15 EL
αναλαµβάνουν περαιτέρω δράση. Το 47% των πολιτών δεν προσφεύγουν στο δικαστήριο για ζηµιές κάτω των 200 ευρώ. Είναι ακόµη πιο διστακτικοί να προβούν σε οποιαδήποτε ενέργεια σε διασυνοριακές καταστάσεις. Επιπλέον, οι καταναλωτές αγνοούν ή δεν εκµεταλλεύονται πλήρως τις δυνατότητες του µηχανισµού εναλλακτικής επίλυσης διαφορών και των δυνατοτήτων διαµεσολάβησης που υπάρχουν σε εθνικό επίπεδο ως φτηνότερη (δωρεάν ή κάτω των 50 ευρώ) και ταχύτερη εναλλακτική λύση στις συνήθεις δικαστικές διαδικασίες. Για να καταστήσει ταχύτερο και ευκολότερο για τους πολίτες το σύστηµα είσπραξης απαιτήσεων κάτω των 2 000 ευρώ (ευρωπαϊκή διαδικασία µικροδιαφορών), η Επιτροπή θα διασφαλίσει σε όλη την ΕΕ, έως το 2013, επιγραµµική διεκπεραίωση µικροδιαφορών, ενώ παράλληλα θα διερευνήσει κατά πόσον οι µικροδιαφορές κάτω των 5000 ευρώ θα πρέπει να συµπεριληφθούν στην Ευρωπαϊκή ιαδικασία Επίλυσης Μικροδιαφορών. Επιπλέον µέτρα παρουσιάζονται αναλυτικά στην ανακοίνωση σχετικά µε την πράξη για την ενιαία αγορά. Η Επιτροπή: (13) θα παρουσιάσει µε κατανοητό τρόπο τα δικαιώµατα των χρηστών επιγραµµικών υπηρεσιών δηµοσιεύοντας, έως το 2012, έναν κώδικα των επιγραµµικών δικαιωµάτων στην ΕΕ 44 (14) θα διευκολύνει την ταχεία και οικονοµική εξωδικαστική επίλυση των προβληµάτων των καταναλωτών στην ΕΕ, προτείνοντας, το 2011, ένα νοµοθετικό µέσο για µηχανισµούς εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, διερευνώντας προτάσεις για ένα σύστηµα επιγραµµικής επίλυσης διαφορών σε επίπεδο ΕΕ για συναλλαγές ηλεκτρονικού εµπορίου έως το 2012 45 και προωθώντας την ευρύτερη χρήση της διαµεσολάβησης έως το 2013 2.3 Οι πολίτες ως κάτοικοι, σπουδαστές και επαγγελµατίες 2.3.1 Το δικαίωµα της ελεύθερης κυκλοφορίας παρακωλύεται από αποκλίνουσα και λανθασµένη εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ και από πολύπλοκες διοικητικές διαδικασίες Η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων αναπτύσσεται συνεχώς τα τελευταία 40 χρόνια, ώστε να αφορά όλους τους πολίτες της ΕΕ. Αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα και πολυτιµότερα ατοµικά δικαιώµατα των πολιτών της ΕΕ. Οι έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν το 2010 έδειξαν ότι σχεδόν εννέα στους δέκα πολίτες της ΕΕ ξέρουν ότι έχουν αυτό το δικαίωµα, 46 ότι το θεωρούν «δεδοµένο» και ότι είναι θεµελιώδες δικαίωµά τους ως πολιτών της ΕΕ 47. Το 2009, οι πολίτες της ΕΕ που ζούσαν σε ένα άλλο κράτος µέλος υπολογίζονταν σε 11,7 εκατοµµύρια, ενώ οι έρευνες έδειξαν ότι πολύ περισσότεροι µπορεί να ασκήσουν αυτό το δικαίωµα σε κάποια φάση της ζωής τους. Ενώ η πλειοψηφία (54 %) των πολιτών που ερωτήθηκαν το 2009 δεν ενδιαφέρονταν ή θεωρούσαν ότι υπάρχουν πολλά εµπόδια για να 44 45 46 47 Όπως αναγγέλθηκε στο ψηφιακό θεµατολόγιο για την Ευρώπη. Όπως αναγγέλθηκε στο ψηφιακό θεµατολόγιο για την Ευρώπη. Ευρωβαρόµετρο, Flash 294 «Ιθαγένεια της ΕΕ», Μάρτιος 2010. Ποιοτική έρευνα του ευρωβαρόµετρου «Ευρωπαϊκή ιθαγένεια - ιασυνοριακή κινητικότητα», Αύγουστος 2010. EL 16 EL
εργαστούν σε ένα άλλο κράτος µέλος 48, περίπου ένας στους πέντε Ευρωπαίους (17 %) προέβλεπαν να εργαστούν µελλοντικά στο εξωτερικό 49. Το 2009, τα σχετικά µε τη µόνιµη διαµονή θέµατα αποτελούσαν το µεγαλύτερο ποσοστό (38 %) όλων των καταγγελιών που αφορούσαν τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. 50 Το ποσοστό αυτό δείχνει ότι οι πολίτες της ΕΕ έχουν επίγνωση αυτού του δικαιώµατος αλλά ότι αντιµετωπίζουν πολλά εµπόδια. Οι πολίτες της ΕΕ αντιµετωπίζουν ακόµη δυσκολίες και απαράδεκτες καθυστερήσεις όταν επιθυµούν να λάβουν πιστοποιητικά εγγραφής: τους ζητείται συχνά να υποβάλουν πρόσθετα έγγραφα (π.χ. λογαριασµούς ηλεκτρικού) που δεν προβλέπονται από τους κανόνες της ΕΕ. Το δίκαιο της ΕΕ απαιτεί από τους πολίτες της ΕΕ που δεν είναι οικονοµικά ενεργοί να έχουν «επαρκείς οικονοµικούς πόρους» για να διαµείνουν σε άλλο κράτος µέλος για πάνω από τρεις µήνες. Πολλά κράτη µέλη εφαρµόζουν λανθασµένα τους κανόνες της ΕΕ καθώς χρησιµοποιούν καθορισµένα ποσά ως κριτήριο για τη διαµονή ή δεν λαµβάνουν υπόψη προσωπικές περιστάσεις. Οι πολίτες της ΕΕ που διαµένουν σε ένα κράτος µέλος άλλο από το κράτος µέλος καταγωγής τους αντιµετωπίζουν πολύ συχνά προβλήµατα όσον αφορά την πρόσβαση σε διάφορα οφέλη και πλεονεκτήµατα, καθώς υφίστανται διακριτική µεταχείριση λόγω της ιθαγένειάς τους. Μπορεί επίσης να αντιµετωπίζουν προβλήµατα µε τα επώνυµά που θέλουν να δώσουν στα παιδιά τους σύµφωνα µε τη νοµοθεσία του κράτους µέλους καταγωγής τους. Τα εµπόδια στο δικαίωµα εισόδου και την έκδοση δελτίων διαµονής για µέλη της οικογένειας που προέρχονται από τρίτη χώρα και συνοδεύουν ή έρχονται να συναντήσουν πολίτες της ΕΕ που µετοικούν σε άλλα κράτη µέλη περιλαµβάνουν υπερβολικές απαιτήσεις όσον αφορά τα έγγραφα που πρέπει να υποβάλουν, πολύπλοκες διοικητικές διαδικασίες και καθυστερήσεις. Άλλα µέλη της οικογένειας πολιτών της ΕΕ (π.χ. σύντροφοι βάσει καταχωρηµένης συµβίωσης) µπορεί να συναντούν προβλήµατα όσον αφορά το δικαίωµα να τους διευκολύνεται η είσοδος και η διαµονή. Η έννοια «άλλα µέλη της οικογένειας» είτε δεν υφίσταται στην εθνική νοµοθεσία είτε ερµηνεύεται µε τρόπο που αντιβαίνει στο δίκαιο της ΕΕ. Ο Christian, ο οποίος κατάγεται από το Λουξεµβούργο, γνωρίστηκε µε τη Natalia, η οποία είναι Ισπανίδα, στο πλαίσιο κάποιου προγράµµατος ανταλλαγής του Erasmus στη Σουηδία. Τώρα που ο Christian ολοκλήρωσε τις πανεπιστηµιακές σπουδές του, θέλει να ζήσει µε τη Natalia στην Ισπανία. ιερωτάται όµως αν αυτό είναι εφικτό, καθώς δεν µιλάει ισπανικά και αµφιβάλλει για το ότι θα µπορέσει να βρει σύντοµα δουλειά στο µικρό χωριό όπου ζει η Natalia Όταν θα χρειαστεί να αποκτήσει πιστοποιητικό εγγραφής, αφού θα έχει ζήσει στην Ισπανία τους τρεις πρώτους µήνες, θα δεχτούν οι αρχές την εξήγησή του ότι λαµβάνει 600 ευρώ κάθε µήνα από τους γονείς του και ότι µπορεί να ζήσει µε αυτό το ποσό; Ή θα του ζητήσουν να αποδείξει ότι έχει υψηλότερο ή σταθερότερο εισόδηµα; Η Επιτροπή: 48 49 50 Ευρωβαρόµετρο, Flash 263 «Εσωτερική αγορά: επίγνωση-αντιλήψεις-αντίκτυπος», Φεβρουάριος- Μάρτιος 2009. Ευρωβαρόµετρο, Flash 337 «Γεωγραφική κινητικότητα και κινητικότητα της αγοράς εργασίας στην Ευρώπη», Νοέµβριος- εκέµβριος 2009. εδοµένα από τη βάση δεδοµένων SOLVIT. EL 17 EL
(15) θα διευκολύνει την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών της ΕΕ και των µελών της οικογένειάς τους που προέρχονται από τρίτες χώρες, ενισχύοντας την αυστηρή επιβολή των κανόνων της ΕΕ 51, συµπεριλαµβανοµένης της µη διακριτικής µεταχείρισης, προωθώντας ορθές πρακτικές και την αύξηση της επιτόπιας γνώσης των κανόνων της ΕΕ και ενισχύοντας τη διάδοση πληροφοριών στους πολίτες της ΕΕ σχετικά µε τα δικαιώµατά τους στην ελεύθερη κυκλοφορία 52. 2.3.2 Πολύπλοκες και συγκεχυµένες διαδικασίες για την αναγνώριση των ακαδηµαϊκών τίτλων και των επαγγελµατικών προσόντων Οι πολίτες της ΕΕ έχουν το δικαίωµα να σπουδάζουν ή να εκπαιδεύονται σε ένα άλλο κράτος µέλος και να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση µε τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους τοπικούς σπουδαστές. Υπολογίζεται ότι το 4% των Ευρωπαίων σπουδαστών λαµβάνουν µία υποτροφία Erasmus κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Πάνω από 2 εκατοµµύρια σπουδαστές επωφελήθηκαν από το πρόγραµµα Erasmus από την έναρξή του, το 1987. Οι φοιτητές πανεπιστηµίων που σπουδάζουν στο εξωτερικό κάθε χρόνο ανέρχονται σε 555 000 περίπου. Το ένα τρίτο των ευρωπαίων σπουδαστών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση που ερωτήθηκαν το 2009 είπαν ότι σκοπεύουν να σπουδάσουν σε µία άλλη χώρα της ΕΕ 53. Ωστόσο, οι σπουδαστές που επιθυµούν είτε να σπουδάσουν στο εξωτερικό χρησιµοποιώντας το δίπλωµα που απέκτησαν στη χώρα καταγωγής τους, είτε να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους για να εργαστούν µετά από σπουδές στο εξωτερικό αντιµετωπίζουν ακόµη πολυάριθµα εµπόδια στην αναγνώριση των τίτλων τους ή των περιόδων σπουδών τους στο εξωτερικό. Η αναγνώριση των διπλωµάτων µπορεί να είναι χρονοβόρα και µε αµφισβητούµενα αποτελέσµατα. Το 36% των σπουδαστών αναφέρουν ότι οι δυσκολίες όσον αφορά την αναγνώριση των περιόδων σπουδών τους στο εξωτερικό αποτελούν µεγάλο ή πολύ µεγάλο εµπόδιο για να σπουδάσουν στο εξωτερικό 54. Η Επιτροπή επιδιώκει να δώσει σε όλους τους νέους στην Ευρώπη την ευκαιρία να πραγµατοποιήσουν µέρος της εκπαίδευσής τους σε άλλο κράτος µέλος µέσω της πρωτοβουλίας «Νεολαία σε κίνηση», παρέχοντας καθοδήγηση σχετικά µε τα δικαιώµατα των µετακινούµενων σπουδαστών στο πλαίσιο της νοµοθεσίας της ΕΕ και συνεργαζόµενη µε τα κράτη µέλη για να επιτύχει, µέχρι το 2020, το στόχο τουλάχιστον το 20% των αποφοίτων της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης να έχει φοιτήσει ή παρακολουθήσει κατάρτιση για µία ορισµένη περίοδο στο εξωτερικό. Η Επιτροπή διευκολύνει επίσης τις σπουδές στο εξωτερικό προωθώντας την αντιστοιχία των ακαδηµαϊκών τίτλων µέσω του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελµατικών προσόντων. 51 52 53 54 Η Επιτροπή λαµβάνει µέτρα για να διασφαλίσει την πλήρη µεταφορά και εφαρµογή των κανόνων της νοµοθεσίας για την ελεύθερη κυκλοφορία σε όλα τα κράτη µέλη. Η Επιτροπή, µόλις δηµοσίευσε ένα ενηµερωµένο και απλουστευµένο οδηγό για τους πολίτες της ΕΕ σχετικά µε την ελεύθερη κυκλοφορία και διαµονή στην Ευρώπη, ο οποίος εκθέτει µε απλό τρόπο στους αναγνώστες τα δικαιώµατα και τις δυνατότητες που τους προσφέρονται http://ec.europa.eu/justice/policies/citizenship/docs/guide_free_movement.pdf και εξέδωσε πρόσφατα την ανακοίνωση «Επιβεβαίωση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζοµένων: δικαιώµατα και σηµαντικές εξελίξεις» (COM(2010)373), για να αυξήσει την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης και να προωθήσει τα δικαιώµατα των διακινούµενων εργαζοµένων στην ΕΕ. Ευρωβαρόµετρο, Flash 260 «Σπουδαστές και µεταρρύθµιση της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης», Μάρτιος 2009. Ευρωβαρόµετρο, Flash 260 «Σπουδαστές και µεταρρύθµιση της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης», Μάρτιος 2009. EL 18 EL