Τηλεμετρία και τηλεφροντίδα σε ασθενείς με αναπνευστικά νοσήματα

Ανασκόπηση Τηλεμετρία και τηλεφροντίδα σε ασθενείς με αναπνευστικά νοσήματα Αγορίτσα Κουλούρη 1, RN, RMN, MSc Ζωή Ρούπα 2, MD, RN, PhD Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης 3, MD 1 Κέντρο Υγείας Σαλαμίνας 2 Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Κύπρος 3 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Ελλάδα Λέξεις κλειδιά: - τεχνολογία των πληροφοριών - τηλεφροντίδα - υπηρεσίες υγείας - αναπνευστικά νοσήματα Περiληψη. Οι Τεχνολογίες των Πληροφοριών και των Επικοινωνιών παίζουν καταλυτικό ρόλο στο να βοηθήσουν τους επαγγελματίες στο χώρο της περίθαλψης να αναγνωρίσουν ολοένα και περισσότερο την αξία τους στην καθημερινή κλινική πράξη, τη διαχείριση ασθενειών, τις στρατηγικές θεραπείας και την παρακολούθηση. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας στον τομέα της υγείας στοχεύει σε ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας με επίκεντρο τον ασθενή. Η τηλεφροντίδα που αναφέρεται επίσης ως Telehealth care περιλαμβάνει τη χρήση τηλεπικοινωνιακών τεχνολογιών από τους ασθενείς και την διαβίβαση βιολογικών σημάτων και δεδομένων προς ένα κέντρο υγειονομικής περίθαλψης. Περιλαμβάνει την ανίχνευση, την παρακολούθηση, τις εξετάσεις, και την αντιμετώπιση των ασθενών αλλά και την εκπαίδευση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στη χρήση συστημάτων τα οποία επιτρέπουν πρόσβαση σε εξειδικευμένες γνώσεις και σε πληροφορίες που αφορούν τους ασθενείς ανεξάρτητα από το που βρίσκονται οι ασθενείς και οι πληροφορίες. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες βασίζονται στη χρήση «έξυπνων συσκευών» που προσαρμόζονται στις ανάγκες του ασθενή. Μεγαλύτερες είναι οι ανάγκες για συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, ηλικιωμένοι και άτομα που αντιμετωπίζουν χρόνιες παθήσεις όπως το άσθμα και η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ). Η εισαγωγή της τεχνολογίας μέσω της ΠΦΥ σε παρόχους υγειονομικής περίθαλψης μπορεί να βελτιώσει την πρόσβαση στην περίθαλψη όμως τα περισσότερα προγράμματα τηλεφροντίδας εξακολουθούν να λειτουργούν σε συνδυασμό με προγραμματισμένες πρόσωπο με πρόσωπο επισκέψεις. Πνεύμων 2012, 25(4):410-414. Εισαγωγή Αλληλογραφία: Αγορίτσα Κουλούρη Τηλ: +30 6948579784 e-mail: ritsa_koulouri@yahoo.gr Η αξιοποίηση της τεχνολογίας στον τομέα της υγείας στοχεύει σε ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας με επίκεντρο τον ασθενή. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες βασίζονται στην ιατρική παρακολούθηση με τη χρήση «έξυπνων συσκευών» που προσαρμόζονται στις ανάγκες και

ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 4ο, Τόμος 25ος, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2012 411 δυνατότητες του ασθενή. Η αναβάθμιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών υγείας με ταυτόχρονη μείωση του κόστους τους είναι απαραίτητη. Για το σκοπό αυτό στις διαδικασίες ανασχεδιασμού που πρέπει να υλοποιηθούν σε κάθε φορέα, σημαντική βοήθεια έρχονται να προσφέρουν οι τεχνολογίες τηλεματικής, τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής που δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον εργασίας και λειτουργίας στους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. Μεγαλύτερες είναι οι ανάγκες για συγκεκριμένες κατηγορίες πληθυσμού, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα που αντιμετωπίζουν χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και το άσθμα. Η δραματική αύξηση του αριθμού των ατόμων με χρόνιες παθήσεις σε αντιδιαστολή με τις συρρικνωμένες δυνατότητες των παρόχων υγείας και τα σημαντικά έξοδα αυτών οδηγούν στην ανάγκη μιας θεμελιώδους αλλαγής για την πρόοδο της φροντίδας. Η τεχνολογία πληροφοριών μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην παροχή φροντίδας από απόσταση και να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες της φροντίδας που απευθύνεται σε έναν γηράσκοντα πληθυσμό. 1 Ο Meystre S., το 2005 υποστηρίζει ότι η μακρόχρονη παρακολούθηση ασθενών στο σπίτι και την κοινότητα αποτελεί την περισσότερο υποσχόμενη εφαρμογή της τεχνολογίας παρακολούθησης εξ αποστάσεως τόσο από άποψη κόστους όσο και ποιότητας. Τα αποτελέσματα της μελέτης του Pare G., και συν το 2007 έδειξαν ότι οι ασθενείς ανεξάρτητα από την ιθαγένεια, την κοινωνική και οικονομική κατάσταση και την ηλικία τους συμμορφώνονται με τα προγράμματα τηλεπαρακολούθησης και τη χρήση της τεχνολογίας διατηρώντας ένα υψηλό επίπεδο αποδοχής και ικανοποίησης από αυτό. 2,3 Σύμφωνα με συστηματική ανασκόπηση του Ram FSF., το 2003 η τηλεμετρία που προάγει τον αυτοέλεγχο της ΧΑΠ δίνει τη δυνατότητα στον ασθενή να συμμετέχει στην φροντίδα του και να μπορεί να αντιδρά έγκαιρα σε περίπτωση επιδείνωσης. Επιπλέον η τηλεπαρακολούθηση μπορεί να υποστηρίξει την παραμονή στην κοινότητα, τη «νοσηλεία στο σπίτι» και να μειώσει τις εισαγωγές οι οποίες στους ασθενείς με ΧΑΠ είναι συχνές. 4 Υπηρεσίες υγείας και τηλεμετρία Ο όρος «παροχή υπηρεσιών υγείας» περιλαμβάνει μια πληθώρα εμπλεκόμενων προσώπων, φορέων και διακινούμενης πληροφορίας. Αφορά ασθενείς, γιατρούς, νοσηλευτές, τεχνικούς και στελέχη της υγείας, υποδομές, νοσηλευτικά ιδρύματα και εταιρείες σχετικές με το αντικείμενο όπως ιατρικού εξοπλισμού, πληροφορικής τεχνολογίας και εκπαίδευσης στον τομέα της υγείας. Ο συνεκτικός κρίκος των εμπλεκόμενων φορέων είναι η πληροφορία που πρέπει να διακινηθεί άμεσα και με ακρίβεια, όπου αυτή είναι απαραίτητη, αφενός για να διευκολύνει τη συνεργασία των φορέων μεταξύ τους και αφετέρου για την υποβοήθησή τους στη λήψη των σωστών αποφάσεων. 1 Τα συστήματα τηλεμετρίας ιατρικών παραμέτρων αποτελούν μία διαδικτυακή εφαρμογή που βασίζεται στην νέα γενιά τηλεϊατρικών συσκευών αυτόματης μέτρησης και ασύρματης μετάδοσης βιολογικών σημάτων και περιλαμβάνουν (Εικόνα): - Τον Ηλεκτρονικό Ιατρικό Φάκελο, που αποτελεί μια web based εφαρμογή, η οποία εγκαθίσταται στον κεντρικό εξυπηρετητή ώστε να έχουν πρόσβαση οι χρήστες. - Λογισμικό αποστολής/λήψης του ιατρικού σήματος, το οποίο εγκαθίσταται στο μέσο διαδικτυακής πρόσβασης του τελικού χρήστη, ώστε να μπορεί να στέλνει τις εξετάσεις και να δέχεται άμεσα τις γνωμοδοτήσεις του ειδικού. - Λογισμικό ταυτοποίησης χρηστών το οποίο επιτρέπει την εξουσιοδοτημένη πρόσβαση στις πληροφορίες του ηλεκτρονικού φακέλου. 5 Η υλοποίηση προγραμμάτων τηλεϋγείας και τηλεπαρακολούθησης από απόσταση χάρη στις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις δημιουργεί νέα δεδομένα αλλά απαιτεί διατήρηση του ευαίσθητου χαρακτήρα του χώρου της υγείας και της ποιότητας της ζωής. 1 Telehomecare, Φροντίδα από απόσταση Η τηλεϊατρική ορίζεται ως η άμεση παροχή κλινικής φροντίδας, συμπεριλαμβανομένης της διάγνωσης, της θεραπείας και των συμβουλών, μέσω των τηλεπικοινωνιών σε έναν ασθενή από απόσταση. 6 Βασική περιοχή εφαρμογής της τεχνολογίας πληροφοριών στην υγεία αποτελεί η τηλεϊατρική και η φροντίδα στο σπίτι. Η παρακολούθηση εξ αποστάσεως στο σπίτι ορίζεται ως μία αυτοματοποιημένη διαδικασία για τη μετάδοση δεδομένων που αφορούν την κατάσταση της υγείας ενός ασθενή από το σπίτι στην αντίστοιχη εγκατάσταση υγειονομικής περίθαλψης. 3 H McLean S και συν. το 2009 υποστηρίζει ότι η τηλεφροντίδα υγείας (telehealth care), περιλαμβάνει αλλά δεν περιορίζεται στην έννοια της τηλεϊατρικής η οποία περιγράφει τη σύγχρονη σχέση γιατρού ασθενή μέσω μεταφοράς δεδομένων με το internet ή τη βίντεο σύνδε-

412 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 4ο, Τόμος 25ος, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2012 ΕΙΚΟΝΑ. Αφαιρετικός σχειδιασμός του συστήματος. ση. 7 Οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές όπως: web based εφαρμογές, κινητή τηλεφωνία, τηλέφωνο και βίντεο συνομιλία με τους ασθενείς αλλά και συνδυασμό των παραπάνω εφαρμογών. 8-11 Η χρήση της τεχνολογίας (tele monitoring) αποτελεί εργαλείο διαχείρισης των χρόνιων ασθενειών, μέθοδο παρακολούθησης και παροχής υγειονομικής φροντίδας σε ασθενείς απομακρυσμένων περιοχών και συμβάλει με τις τηλε συσκέψεις στο να τίθεται η διάγνωση από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό. 12 Η τηλε-φροντίδα στο σπίτι, telehomecare, δημιουργεί μεγάλες δυνατότητες για βελτίωση τόσο της πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη όσο και στις παροχές υγείας. 13-15 Μελέτες των Bondmass M., και συν το 2000, Kobb R., και συν το 2003 και Bratton RL και συν το 2001 αναδεικνύουν τη σκοπιμότητα, την ασφάλεια και τα κλινικά οφέλη της telehomecare. 16-18 Επίσης εργασίες του Jennett PA, και συν το 2003 και Hailey D., το 2001 στις οποίες περιλαμβάνονταν και μελέτες για τηλεφροντίδα στο σπίτι έδειξαν ότι ήταν πολλά τα πλεονεκτήματα που προέκυψαν από την τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένων, της βελτιωμένης πρόσβασης στην περίθαλψη, της καλύτερης ποιότητας περίθαλψης και ποιότητα ζωής. 19,20 Η εισαγωγή της τεχνολογίας μέσω της Πρωτοβάθμιας

ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 4ο, Τόμος 25ος, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2012 413 Φροντίδας Υγείας σε παρόχους υγειονομικής περίθαλψης μπορεί να βελτιώσει την πρόσβαση στην περίθαλψη, όμως τα περισσότερα προγράμματα τηλεϋγείας εξακολουθούν να λειτουργούν σε συνδυασμό με προγραμματισμένες κατ' οίκον επισκέψεις. 14 Επίσης παρά τα ελπιδοφόρα αποτελέσματα και την τεχνολογική πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε πολλούς τομείς της τηλευγείας, συμπεριλαμβανομένης και της τηλεφροντίδας στο σπίτι αυτή η τεχνολογία δεν έχει ευρέως χρησιμοποιηθεί στην παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας. 20-23 Η προσέγγιση των ασθενών μέσω συστημάτων τηλεμετρίας απαντά σε τρεις ανάγκες: 24-27 τη μετατόπιση της φροντίδας στην κοινότητα τη χρήση της τεχνολογίας ως λύση σε προβλήματα υγειονομικής περίθαλψης και τη σπουδαιότητα της αυτοδιαχείρισης της νόσου από τους ίδιους τους ασθενείς Ο Bowles και συν το 2002 υποστηρίζουν ότι η χρήση της τηλε-φροντίδα στο σπίτι μπορεί να μειώσει τις επανεισαγωγές στο νοσοκομείο, να αυξήσει το επίπεδο υγείας και να βελτιώσει τη συνολική αυτοδιαχείριση των ασθενών με χρόνιες ασθένειες. Η μελέτη του Bowles έδειξε υψηλό επίπεδο αποδοχής και χρήσης από τους ασθενείς και ότι η τεχνολογία αυτή ήταν κατάλληλη για την πρωτοβάθμια φροντίδα ευπαθών ομάδων και ηλικιωμένων. 28 Οι Jennett P.A., και συν το 2001 προτείνουν 5 βασικούς παράγοντες για την επιτυχή εφαρμογή των συστημάτων τηλεϋγείας. 29 την ετοιμότητα και εκπαίδευση των ασθενών και των παρόχων τη συστηματική ανάλυση των αναγκών τη σταδιακή εφαρμογή τη διασυνδεσιμότητα και πρόγραμμα αξιολόγησης του συστήματος Καινοτόμες εφαρμογές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την ενσωμάτωση των δεδομένων της τηλε-φροντίδα στο σπίτι σε ηλεκτρονικά ιατρικά αρχεία, σύνδεση με άλλους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, την επέκταση των εφαρμογών τηλεϋγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και την εισαγωγή στο σύστημα της παρηγορητικής φροντίδας, της υποστήριξης και της αυτοδιαχείρισης των ασθενών στην κοινότητα. Τηλεφροντίδα και διαχείριση των χρόνια πασχόντων από το αναπνευστικό Η φροντίδα των ατόμων με χρόνιες ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος όπως το άσθμα και η ΧΑΠ είναι δαπανηρές και αποτελούν ένα σημαντικό πρόβλημα που συμβάλει στην εξάντληση των πόρων της υγείας σε διεθνές επίπεδο. 30 Η αύξηση του αριθμού των ασθενών και η εξέλιξη της νόσου αναγκάζει τους υπεύθυνους για την άσκηση και χάραξη πολιτικής της υγείας να αναζητήσουν νέες, οικονομικά αποδοτικές λύσεις για την παροχή βέλτιστης φροντίδας. Οι τεχνολογίες πληροφορικής μπορούν να παρέχουν φροντίδα από απόσταση με παρεμβάσεις τηλεφροντίδας υγείας. Οι αναπνευστικές παθήσεις (άσθμα και ΧΑΠ) έχουν υψηλό ετήσιο κόστος νοσηλείας για τα Εθνικά Συστήματα Υγείας συμπεριλαμβανομένου τόσο του άμεσου όσο και του έμμεσου κόστους. 31 Σειρά συστηματικών ανασκοπήσεων έχουν γίνει με σκοπό να διερευνηθεί η χρήση της τεχνολογίας για τη διαχείριση αναπνευστικών ασθενειών. 3,32 Τόσο για το άσθμα όσο και για τη ΧΑΠ υπάρχουν αντίστοιχες οδηγίες (guide lines). Οι κατευθυντήριες οδηγίες αποτελούν τη βάση της εφαρμογής τεχνολογικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης. 33,34 Για τους ασθενείς με ΧΑΠ οι παροξύνσεις είναι συχνές. Από αυτές κάποιες δεν αναφέρονται ποτέ ενώ κάποιοι ασθενείς επισκέπτονται το τμήμα επειγόντων στο νοσοκομείο. 35,36 Οι παροξύνσεις αποτελούν από τους μεγαλύτερους φόβους σε ασθενείς με ΧΑΠ. 37 Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 1/3 των ασθενών αυτών επανεισάγεται στο νοσοκομείο τις επόμενες οκτώ εβδομάδες. 38 Η τηλε παρακολούθηση στο σπίτι έχει χρησιμοποιηθεί για τη διαχείριση και παρακολούθηση πολλών χρόνιων ασθενειών συμπεριλαμβανομένων και αναπνευστικών. 2,39-41 Το άσθμα, η ΧΑΠ και η μεταμόσχευση πνευμόνων είναι μερικές από τις ιατρικές καταστάσεις που έχουν μελετηθεί σε σχέση με το Telemonitoring. 42-44 Πρόκειται για ασθένειες που απαιτούν εκπαίδευση των ασθενών, αυτοέλεγχο και καλή παρακολούθηση ώστε να εξασφαλίζονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, η πρόληψη των παροξύνσεων και οι επιπλοκές. 45,46 Η τηλε παρακολούθηση είναι μια εναλλακτική λύση στην παρακολούθησή τους εξασφαλίζοντας έγκαιρη μετάδοση των κλινικών δεδομένων τους και άμεση ιατρική παρέμβαση για την πρόληψη των επιπλοκών. 47,48 Έρευνα του Vontetsianos T. και συν το 2005 που περιλάμβανε κατ οίκον επισκέψεις νοσηλευτή με ασύρματο ιατρικό εξοπλισμό στο σπίτι των ασθενών έδειξε ότι υπήρξε μείωση του χρόνου νοσηλείας, των επισκέψεων έκτακτης ανάγκης στο νοσοκομείο και χρήσης των υπηρεσιών υγείας καθώς και βελτίωση της ικανότητας αυτοδιαχείρισης των συμμετεχόντων. 49 Η μελέτη του Mirou J. το 2009 παρουσίασε θετικά αποτελέσματα σε σχέση με την αποδοχή των συστημάτων τηλεϊατρικής. Σε ασθενείς που είχαν

414 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 4ο, Τόμος 25ος, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2012 υποβληθεί σε μεταμόσχευση πνευμόνων η τηλεπαρακολούθηση βοήθησε στην έγκαιρη διάγνωση της απόρριψης των οργάνων και την θεραπευτική παρέμβαση καθώς και στην διάγνωση επιπλοκών που αφορούσαν τη γενική κατάσταση της υγείας τους. Ο εντοπισμός πρόωρων σημείων επιδείνωσης της υγείας των ασθενών αλλά και ο έλεγχος της οξείας επιδείνωσης με την ένταξη υπενθυμίσεων και συναγερμών (όταν οι τιμές των μετρήσεων είναι ακραίες) στα συστήματα παρακολούθησης είναι σημαντικός. Η χρήση πολύπλοκων διαδικασιών συσχετίστηκε με κακή συμμόρφωση, ενώ φιλικά προς το χρήστη συστήματα συνέβαλλαν σε καλή συμμόρφωση και αποδοχή. 50 Σε μελέτη του De Toledo P. και συν το 2006 οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης μπορούσαν να επικοινωνούν με την ομάδα φροντίδας ανά πάσα στιγμή μέσω ενός τηλεφωνικού κέντρου, ενώ η ομάδα φροντίδας είχε πρόσβαση μέσω μιας web-based μονάδας διαχείρισης στο ηλεκτρονικό αρχείο των ασθενών. Τα αποτελέσματα της ετήσιας αυτής παρέμβασης έδειξαν ότι οι ολοκληρωμένες υπηρεσίες τηλεϊατρικής στο σπίτι μπορούν να υποστηρίξουν τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, και να βελτιώσουν την υγεία τους. 51 Επίσης ο Bourbeau J. και συν το 2003 και Vitacca M. και συν το 2009 στις μελέτες τους υποστηρίζουν ότι η εφαρμογή της τηλεφροντίδας σε ασθενείς με ΧΑΠ, μείωσε τον αριθμό των παροξύνσεων και των εισαγωγών στο νοσοκομείο. 36,52 Συμπεράσματα Η μετάβαση από τη διαχείριση της οξείας ασθένειας στη διαχείριση των χρόνιων ασθενειών απαιτεί θεμελιώδεις αλλαγές στον τομέα της οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας, της παροχής και της αναγνώρισης ότι ο ασθενής με χρόνια νόσο είναι η κύρια φροντίδα του παρόχου υπηρεσιών υγείας ο οποίος πρέπει να προβαίνει συνεχώς στις απαραίτητες ενέργειες της αξιολόγησης και της λήψης αποφάσεων. Οι παροχές σε αυτό το ολοκληρωμένο πρόγραμμα φροντίδας βασίζονται στο web, την εκπαίδευση, την καλύτερη διαχείριση των δημογραφικών δεδομένων και την υποστήριξη της αυτοδιαχείρισης σε μια κοινότητα ασύρματης διασύνδεσης μεταξύ επαγγελματιών υγείας και ασθενούς. Ένα σύστημα τηλεφροντίδας υγείας ως μέρος ενός ευρύτερου συστήματος φροντίδας θα μπορούσε να προσφέρει σύνδεση μεταξύ ιατρών και επαγγελματιών υγείας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας με τους ιατρούς του νοσοκομείου, την κατ οίκον νοσηλεία, νοσηλευτών, φαρμακοποιών, προσωπικού υποστήριξης και φροντιστών. Η εκπαίδευση του ασθενούς, η ετοιμότητα παροχής φροντίδας, η εξατομικευμένη προσέγγιση, η καλή τεχνολογική υποστήριξη και η αποτελεσματική επικοινωνία αποτελούν τα βασικά στοιχεία της εφαρμογής. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Βλέπε αγγλικό κείμενο)