Διδακτική Μεθοδολογία Δομικά Στοιχεία της Διδασκαλίας Μάθημα 1 ο Διδασκαλία Μάθηση
Διδασκαλία (Βικιπαίδεια) Διδασκαλία είναι η µετάδοση γνώσεων από τον δάσκαλο προς τον µαθητή. Διακρίνεται σε φυσική διδασκαλία και σχολική διδασκαλία. Φυσική: έξω εναλλάσσονται το σχολείο "παντού και πάντοτε", χωρίς ιδιαίτερο προγραµµατισµό,αυθόρµητο τρόπο, ρόλοι εναλλάσσονται, όλοι διδασκόµαστε και όλοι διδάσκουµε Σχολική διδασκαλία: είναι η διδασκαλία που λαµβάνει χώρα σε θεσµικά κατοχυρωµένους φορείς (σχολείο, πανεπιστήµιο κτλ.).
Βασικά συστατικά της διδασκαλίας Μαθητές Εκπαιδευτικοί Αντικείµενο διδασκαλίας - Διδακτικά εργαλεία Διδακτικό πλαίσιο Διδασκαλία: Επιστήµη Τέχνη / Τεχνική
Ο δάσκαλος επιστήµονας /ερευνητής Εντοπισµός του προβλήµατος έκφραση υποθέσεων Τί θέλετε να µάθουν οι µαθητές Σχεδιασµός λογικής σειράς βηµάτων για την επίτευξη του διδακτικού στόχου - πείραµα Συλλογή δεδοµένων Τρόπος συλλογής δεδοµένων, παρατήρηση αξιολόγηση Ανάλυση/ερµηνεία των δεδοµένων Συµπεριφορές που άλλαξαν και πως Πράγµατα που λειτούργησαν και άλλα όχι Διατύπωση νέων υποθέσεων Αλλαγή κάποιων αποφάσεων µε βάση τα προηγούµενα δεδοµένα Κοινοποίηση των αποτελεσµάτων για κοινή αναφορά
Βασικά συστατικά της διδασκαλίας Γνώση του αντικειµένου Γνώση της γνώσης των µαθητών Ορισµός στόχων της διδασκαλίας Οργάνωση της παρουσίασης του γνωστικού αντικειµένου Θεωρίες µάθησης Μέθοδοι, πρότυπα και τεχνικές διδασκαλίας Κατάλληλη επιλογή και χρήση υλικών Διαχείριση της τάξης ως πεδίο µάθησης Αξιολόγηση της διαδικασίας - αναστοχασµός
Στόχος της διδασκαλίας Μάθηση: Οποιαδήποτε µακράς διαρκείας αλλαγή στη συµπεριφορά (ή νόηση) που οφείλεται στην εµπειρία Συµπεριφορισµός vs Γνωστική Ψυχολογία
Μ Α Θ Η Σ Η Βασικές θεωρίες μάθησης και οι εφαρμογές τους στη διδασκαλία
Ετοιμότητα για μάθηση Piaget vs Vygotsky Φάσεις ανάπτυξης, παιδί μικρογραφία ενηλίκου Ανάπτυξη ως διαδικασία μάθησης και ωρίμανσης Επανάληψη Συγκράτηση πληροφορίας στη μνήμη / νόημα(?) Συνάφεια Συνειρμικές, συμπεριφοριστικές θεωρίες Συνάφεια ερεθίσματος αντίδρασης Ενίσχυση Θετική & αρνητική Κίνητρα Αρχές Μάθησης Επιθυμία, ικανοποίηση, Εσωτερικά & εξωτερικά Επεξεργασία πληροφοριών Νοητικές διεργασίες, εσωτερικές αναπαραστάσεις
Συµπεριφορισµός η συµπεριφορά είναι αντιδράσεις σε ερεθίσµατα (Ε --- Α) Black box των νοητικών φαινοµένων Κριτική στην ενδοσκόπηση Ο µηχανισµός της εξάρτησης Κλασική εξάρτηση (Ivan Pavlov- 1849-1936, John Watson, 1874-1949) Συντελεστική εξάρτηση(εdward Thorndike) Λειτουργική εξάρτηση (Burrhus F. Skinner)
Κλασική Εξάρτηση Περιστρεφόµενος Κύλινδρος Συσκευή για τη µέτρηση της εξαρτηµένης αντίδρασης Σε αυτή τη βελτιωµένη εκδοχή της αυθεντικής συσκευής του Pavlov µετριέται η ποσότητα σιέλου που τοποθετείται στο στόµα του σκύλου και στη συνέχεια καταγράφεται σε ένα περιστρεφόµενο κύλινδρο από χαρτί.
Κλασική εξάρτηση. Πριν συντελεστεί η κλασική εξάρτηση, τροφή στο στόµα ενός σκύλου προκαλεί έκκριση σιέλου, αλλά ένας ήχος - ένα ουδέτερο, δηλαδή, ερέθισµα - δεν προκαλεί έκκριση σιέλου. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της εξάρτησης, ο ήχος συνδυάζεται επανειληµµένα µε τη τροφή. Αφού έχει συντελεστεί η κλασική εξάρτηση ο ήχος από µόνος του λειτουργεί ως ένα εξαρτηµένο ερέθισµα προκαλώντας έκκριση σιέλου.
Βασικές αρχές της κλασικής εξάρτησης Απόκτηση εξάρτησης (χρονική ακολουθία) Απόσβεση/εξάλειψη Γενίκευση Εφαρµογή στις διάφορες φοβίες, π.χ. αγοραφοβία, κλειστοφοβία, κοκ. Προβλήµατα της κλασικής εξάρτησης: Ορισµένα ερεθίσµατα είναι πιο πιθανό να συνδεθούν µεταξύ τους απ ότι άλλα (ύπαρξη βιολογικής προδιάθεσης) Ισχυρό Δυνατό φως φόβος για ηλεκτροσόκ Γλυκό νερό φόβος για εµετό Ασθενές Δυνατό φως φόβος για εµετό Γλυκό νερό φόβος για ηλεκτροσόκ
Επιπτώσεις Εφαρµογές Κλασική εξάρτηση σε ζώα Κλασική εξάρτηση σε ανθρώπους Κλασική εξάρτηση στην εκπαίδευση Χρήση της κλασικής εξάρτησης στην κλινική ψυχολογία (θεραπεία της συµπεριφοράς)
Συντελεστική εξάρτηση Εdward L. Thorndike Η σύνδεση υπάρχει όχι ανάµεσα στο εξαρτηµένο και το ανεξάρτητο ερέθισµα, αλλά ανάµεσα σε µία συµπεριφορά και τις συνέπειές της. Μάθηση µέσω δοκιµής και λάθους
Τα πειράµατα του Thorndike Στα πειράµατα του Thorndike γάτες τοποθετούνταν σ ένα κουτί και µάθαιναν σταδιακά να ανοίγουν την πόρτα και να φτάνουν την τροφή πατώντας το πετάλι.
Μετά από συνεχείς δοκιµές οι γάτες µάθαιναν να ανοίγουν την πόρτα του κουτιού και να βγαίνουν έξω. Το σχήµα αυτό δείχνει το χρόνο που χρειάστηκε µια από τις γάτες του Thorndike για να βγει έξω από το κουτί.
Νόµος του αποτελέσµατος Οι αντιδράσεις που παράγουν θετικά (αρνητικά) αποτελέσµατα τείνουν να επαναλαµβάνονται (εξαλείφονται) Συντελεστική εξάρτηση οι αντιδράσεις ενισχύονται όταν συντελούν στην παραγωγή κάποιας αµοιβής
Λειτουργική εξάρτηση Burrhus Skinner, µελέτησε το νόµο του αποτελέσµατος στην ανάλυση της συµπεριφοράς και τη λύση προβλήµατος Ο οργανισµός µαθαίνει µια νέα αντίδραση λειτουργώντας στο περιβάλλον του Αυστηρές εργαστηριακές µέθοδοι Λειτουργικό κουτί / µηχανισµός καταγραφής των αντιδράσεων
O Skinner κατασκευάζει το µοντέλο ενός κουτιού του Κωνσταντίνος Χρήστου
Παραδείγµατα του λειτουργικού κουτιού του Skinner Όταν το ποντίκι πιέζει τον µοχλό ενισχύεται µε µπαλίτσες από τροφή. Το περιστέρι πρέπει να χτυπήσει µε το ράµφος του την τρύπα για να ενισχυθεί Κωνσταντίνος µε Π. Χρήστου τροφή.
Διάκριση Ερεθισµάτων Σ αυτό το πείραµα ένα ποντίκι ενισχύονταν µόνο όταν πηδούσε µέσα από την πόρτα που ήταν διαφορετική από τις άλλες δυο. Το ποντίκι έµαθε να το κάνει αυτό αρκετά καλά. Σ αυτό το πείραµα ελέγχεται η ικανότητα του ποντικιού να διακρίνει τις κάθετες από τις οριζόντιες γραµµές.
Η συσκευή αυτή παρέχει µια συνεχή καταγραφή των αντιδράσεων του οργανισµού σ ένα λειτουργικό κουτί. Κάθε φορά που πιέζεται ο µοχλός κινείται η γραφίδα και κάθε φορά που δίνεται µια ενίσχυση καταγράφεται µε µια κουκίδα.
Αρχές λειτουργικής µάθησης Θετική και αρνητική ενίσχυση αυξάνει την πιθανότητα επανάληψης µιας συµπεριφοράς. (αµοιβή, ασπιρίνη για πονοκέφαλο) Οι θετικοί ενισχυτές ενδυναµώνουν µια αντίδραση, όταν εµφανίζονται µετά την αντίδραση, π.χ., αµοιβή, επιδοκιµασία Οι αρνητικοί ενισχυτές ενδυναµώνουν µια αντίδραση, όταν αποµακρύνουν ένα αρνητικό ερέθισµα, π.χ., ασπιρίνη στον πονοκέφαλο
Αρχές λειτουργικής µάθησης Διάκριση/γενίκευση συµπεριφοράς Διάκριση: όταν ένας οργανισµός µαθαίνει µια συγκεκριµένη αντίδραση στην παρουσία ενός ερεθίσµατος αλλά όχι άλλου Γενίκευση (όπως και στη κλασική εξάρτηση), η εκδήλωση ίδιας αντίδρασης σε ερεθίσµατα που είναι παρόµοια αλλά όχι ίδια
Αρχές λειτουργικής µάθησης Διαµόρφωση συµπεριφοράς Πραγµατοποιείται µέσω της ενίσχυσης σταδιακών επιτυχών προσεγγίσεων µιας πολύπλοκης συµπεριφοράς Π.χ., εκπαίδευση ζώων, υπολογιστικά περιβάλλοντα µάθησης
Προγραµµατισµός της µάθησης Ανάλυση διδακτέας ύλης στα συστατικά της στοιχεία Σταδιακή παρουσίαση του υλικού σε προσχεδιασµένη σειρά ιεραρχικά Ενίσχυση των σωστών απαντήσεων αποφυγή του λάθους
Η µάθηση µέσω της Διαµόρφωσης της Συµπεριφοράς Η διαµόρφωση της συµπεριφοράς µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την µάθηση µε υπολογιστές. Οι σωστές διαδικασίες παρουσιάζονται κατ αρχάς στην οθόνη και στη συνέχεια «ευτυχισµένα πρόσωπα» εµφανίζονται για να αµείβουν τον µαθητή όσο πλησιάζει στη σωστή ακολουθία των εντολών. Σ αυτή την εικόνα ο υπολογιστής λέει «τα κατάφερες!».
Αρχές λειτουργικής µάθησης Τιµωρία και µάθηση Εµπλέκει την παρουσία ενός αρνητικού ερεθίσµατος ή την αποµάκρυνση ενός ευχάριστου ερεθίσµατος προκειµένου να µειωθεί η συχνότητα της αµέσως προηγούµενης αντίδρασης Π.χ., ξύλο, απαγόρευση να δει τηλεόραση,
Δύο Είδη Τιµωρίας Στο ένα είδος τιµωρίας µια συµπεριφορά ακολουθείται από ένα αρνητικό ή δυσάρεστο ερέθισµα. Στο δεύτερο είδος τιµωρίας ένα ευχάριστο ερέθισµα αποµακρύνεται µετά την εκδήλωση της συµπεριφοράς. Σε άλλες περιπτώσεις η τιµωρία µειώνει τις πιθανότητες ότι η συµπεριφορά θα εκδηλωθεί στο µέλλον.
Επιδράσεις του συµπεριφορισµού στην εκπαίδευση Συγκεκριµένη σαφής διδασκαλία Έµφαση στην εξάσκηση λύση ασκήσεων (δοκιµή λάθος) Μάθηση εκλαµβάνεται ως αθροιστική Διδασκαλία ως ενίσχυση της συµπεριφοράς Αξιολόγηση µε βάση την ίδια την πληροφορία που δίνεται στο µάθηµα (όχι στην παραγωγική, δηµιουργική σκέψη) Ατοµική όχι συνεργατική µάθηση Ιδέα ότι η γνώση είναι σαφής και αναµφισβήτητη, ότι υπάρχουν πάντα σωστές απαντήσεις αν ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες
Κριτική του συµπεριφορισµού Αντιµετωπίζει τα συµπτώµατα όχι τα αίτια Επισηµαίνει το λάθος χωρίς να προτείνει το σωστό και χωρίς να εξηγεί γιατί έγινε Θέτει προβλήµατα δηµοκρατικών διαδικασιών ποιος ελέγχει τους «θεραπευτές» Τα προβλήµατα των εξωτερικών κινήτρων αγνοεί τα εσωτερικά κίνητρα (επιθυµία για µάθηση).
Θεωρητικά προβλήµατα του συµπεριφορισµού Μάθηση δίχως ενίσχυση (Tollman & Honzik, 1930, Harlow, 1950) Μάθηση δίχως αντίδραση σε ερεθίσµατα O ρόλος των αναπαραστάσεων Βιολογική προδιαθεσιµότητα για µάθηση
Γνωστική ψυχολογία Inside the black box Οι πληροφορίες του περιβάλλοντος γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας από τον εγκέφαλο µέσω γνωστικών διαδικασιών (αντίληψη, µνήµη, σκέψη, κλπ.). ικανότητα αναπαράστασης του περιβάλλοντος ικανότητα χειρισµού και αλλαγών των αναπαραστάσεων, ικανότητα αξιοποίησης της γνωστικής διαδικασίας (συνείδηση) Νους σύστηµα δηµιουργίας και χειρισµού συµβολικών αναπαραστάσεων Εστίαση στο λάθος
Αναπαραστάσεις Εξωτερικές και εσωτερικές αναπαραστάσεις Εξωτερικές αναπαραστάσεις γλωσσικές και εικονικές, π.χ., πίνακες, γραφήµατα, σχέδια, σύµβολα Εσωτερικές (νοητικές) αναπαραστάσεις προτασιακές και αναλογικές,
Ένα Απλό Σύστηµα Επεξεργασίας Πληροφοριών
Ένα άλλο Σύστηµα Επεξεργασίας Πληροφοριών
Για µια συνοπτική παρουσίαση θεωριών που αφορούν την ψυχολογία και τη µάθηση: http://tip.psychology.org/theories.html
Οι Θεωρίες του Πιαζέ 43
Jean Piaget (1896-1986) Γεννήθηκε στο Νιουσατέλ της Ελβετίας όπου και σπούδασε βιολογία. Δούλεψε στο εργαστήριο του Alferd Binet και ενδιαφέρθηκε για την ψυχολογία και την ανάπτυξη της νοηµοσύνης. Εκτός της ψυχολογίας ενδιαφερόταν για τα µαθηµατικά, ιδίως τη µαθηµατική λογική. Παρατήρηση στα τρία του παιδιά / αναλυτικά ηµερολόγια Πλήθος δηµοσιεύσεων µε το πρώτο στην ηλικία των 11 Λάθη των παιδιών στα τεστ του BIinet / εστίαση στα λάθη Διαφορές στα µικρά και µεγάλα παιδιά Αυτό που διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα είναι η ικανότητά του για «αφηρηµένη συµβολική σκέψη»
Ιδέα του κονστρουκτιβισµού Οικοδόµηση της γνώσης σε µία διαρκή προσαρµογή προς το περιβάλλον. Οι µαθητές φτιάχνουν θεωρίες και τις εξετάζουν σαν επιστήµονες Γνώση: δεν παράγεται από την παθητική αποτύπωση εξωτερικών ερεθισµάτων/παρατηρήσεων χωρίς την δραστηριότητα του υποκειµένου που τα οργανώνει ούτε υπάρχουν προ-δεδοµένες δοµές γνώσεων: αυτό που είναι βιολογικά δεδοµένο είναι η λειτουργία, οι µηχανισµοί της νοηµοσύνης Δοµές γνώσεων: δεν είναι προκαθορισµένες οικοδοµούνται από την δραστηριότητα του υποκειµένου
Μηχανισµοί ανάπτυξης / γνωστικά σχήµατα Τα παιδιά έχουν ήδη από τη γέννησή τους κάποια σχήµατα που δρουν αντανακλαστικά Τα ζώα χρησιµοποιούν αυτά τα σχήµατα σε όλη τους τη ζωή Με τη αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον αυτά τα αντανακλαστικά σχήµατα αντικαθιστώνται από δοµηµένα σχήµατα
Μηχανισµοί ανάπτυξης / γνωστικά σχήµατα Γνωστικά σχήµατα: δοµή και οργάνωση των δράσεων του ατόµου Αφοµοίωση, συµµόρφωση, εξισορρόπηση Αφοµοίωση: ενσωµάτωση των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος στα υπάρχοντα γνωστικά σχήµατα Συµµόρφωση: Τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχηµάτων Εξισορρόπηση: εσωτερική τάση του οργανισµού να έχει µια αρµονική σχέση µε το περιβάλλον του / η κινητήριος δύναµη της ανάπτυξης. Τάση να εξισορροπηθούν τα γνωστικά σχήµατα µε το περιβάλλον
Δοµισµός-Στάδια/Δοµές Στάδια/δοµές στην ανάπτυξη της νοηµοσύνης. Αναλογία ανάµεσα στη βιολογική ανάπτυξη / ανάπτυξη νοηµοσύνης Νοηµοσύνη: βοηθάει στην προσαρµοστικότητα Δοµές ανθρώπινης νοηµοσύνης: λογικο-µαθηµατικές δοµές: Μαθηµατική λογική να περιγράψει τις δοµές της ανθρώπινης νοηµοσύνης 0-2: Λογική των πράξεων 2-7: Αναπαράσταση των πράξεων 7-12: Λογικά δοµηµένα «σύνολα» Έννοιες της αντιµεταθετικότητας (σειρά πραγµατοποίησης των πράξεων δεν έχει σηµασία για το αποτέλεσµα των πράξεων) αντιστρεψιµότητα έννοια της διατήρησης υποθετικο-παραγωγική προτασιακή λογική
Η προσφορά του Πιαζέ Κονστρουκτιβισµός Κανονικότητα γνωστικής ανάπτυξης Στάδια ανάπτυξης (ποιοτικές αλλαγές σταδιακές όχι απότοµες) Βάσεις για µία θεωρία της ανάπτυξης της σκέψης
Συνέπειες στη διδασκαλία Η νέα γνώση οικοδοµείται πάνω στην προϋπάρχουσα Το υποκείµενο ενεργεί στην απόκτηση γνώσης, εφεύρεση, ανακάλυψη Το περιβάλλον µπορεί να επιταχύνει ή και να επιβραδύνει τη διαδοχή των σταδίων ανάπτυξης Το σχολείο δεν επιβάλλει γνώσεις αλλά δηµιουργεί τις συνθήκες για την απόκτησή τους Η ύλη κατανοείται ανάλογα µε το στάδιο ανάπτυξης Συνεργατική µάθηση
Οι θεωρίες του Vygotsky
Lev S. Vygotsky Γεννήθηκε το 1896 στην Όρσα της Λευκορωσίας πέθανε από φυµατίωση το 1934 Κοινωνικός κονστρουκτιβισµός ιστορικο/πολιτιστική προσέγγιση Μηχανισµός της εσωτερίκευσης το κοινωνικό περιβάλλον διαµεσολαβεί και προσδιορίζει τον τρόπο αντίληψης του ατόµου Σηµασία των συµβολικών συστηµάτων (ιδίως της γλώσσας) και των µέσων/εργαλείων που διαθέτει ο πολιτισµός (νους στην κοινωνία) Γλώσσα το πρώτο σύστηµα διαµεσολάβησης της κοινωνίας στη διαµόρφωση του νου οργανώνει την αντίληψη και τη µνήµη οδηγεί τον άνθρωπο από την αίσθηση στον ορθό λόγο
Επιδράσεις του Μαρξισµού Φαινόµενα ως διεργασίες που βρίσκονται σε συνεχή αλλαγή Διαλεκτικές σχέσεις - Ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές, ιστορικές αλλαγές στην κοινωνία προκαλούν αλλαγές στην ανθρώπινη φύση (συνείδηση και συµπεριφορά) Σηµασία των εργαλείων ως µέσων αλλαγής του περιβάλλοντος Τα συστήµατα των συµβόλων και εργαλείων που δηµιουργεί ο πολιτισµός αλλάζουν την συµπεριφορά και τη νόηση ο µηχανισµός της ατοµικής ανάπτυξης έχει τις ρίζες του στην κοινωνία και στον πολιτισµό.
Ο µηχανισµός της ατοµικής ψυχολογικής αλλαγής έχει τις ρίζες του στην κοινωνία και τον πολιτισµό. Αρχικά οι ανθρώπινες ψυχολογικές λειτουργίες είναι άµεσες αντιδράσεις σε ερεθίσµατα του περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη, η οποία συντελείται σε ένα κοινωνικοπολιτισµικό περιβάλλον, προσφέρει στον άνθρωπο συµβολικά συστήµατα τα οποία διαµεσολαβούν στα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος και προκαλούν έµµεσες ψυχολογικές αντιδράσεις. Η συµπεριφορά φτάνει ένα ποιοτικά διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης όταν τα σύµβολα αυτά εσωτερικεύονται, πράγµα που χαρακτηρίζει τις ανώτερες ψυχολογικές λειτουργίες. Π.χ. δάχτυλο (βλ. Νους στην Κοινωνία).
Επιπτώσεις στην εκπαίδευση Σηµασία του κοινωνικού περιβάλλοντος (γονείς, εκπαιδευτικοί, συνοµήλικοι) Έννοια της ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης η απόσταση ανάµεσα στο πραγµατικό αναπτυξιακό επίπεδο και στο επίπεδο δυνάµει ανάπτυξης, όπως καθορίζεται από την επίλυση προβληµάτων κάτω από την καθοδήγηση των ενηλίκων ή σε συνεργασία µε πιο ικανούς συνοµηλίκους Σηµασία της υποστήριξης (scaffolding)
Η γενική ιδέα της γενετικής ανάπτυξης general law of genetic development Κάθε πολύπλοκη νοητική διεργασία ήταν αρχικά αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης ανάµεσα σε ανθρώπους Ερµηνεύει τα φαινόµενα της συνείδησης ως το τελικό αποτέλεσµα κοινωνικοποίησης
Piaget vs Vygotsky Εγωκεντρισµός / εσωτερικευµένος λόγος Στάδια ανάπτυξης / ζώνη επικείµενης ανάπτυξης Μάθηση µε ανακάλυψη µε βοήθεια από το δάσκαλο / µαθητεία, οδηγούµενη ανακάλυψη Σηµασία του περιβάλλοντος στη διαδικασία εξισορρόπησης / κεντρικός ο ρόλος των πολιτιστικών στοιχείων Περιβάλλον / πολιτισµός, κοινότητα