Εναλλακτικές µορφές διδασκαλίας των

Transcript

1 Εναλλακτικές µορφές διδασκαλίας των µαθηµατικών στο Δ.Σ. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

2 «ενναλακτικό» - ορισµός...που µπορεί να αντικαταστήσει π.χ. εναλλακτική λύση µη παραδοσιακός π.χ., εναλλακτικός τρόπος ζωής, εναλλακτική ιατρική επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

3 παραδοσιακές µέθοδοι διδασκαλίας Δασκαλοκεντρικές Συµπεριφοριστικής προσέγγισης Γραµµική παρουσίαση της διδακτικής ενότητας θεωρία, ασκήσεις, επανάληψη Μετωπική διδασκαλία direct instruction Λύση προβλήµατος Απόδειξη στη γεωµετρία επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

4 είδη διδασκαλίας διάφορες ταξινοµήσεις επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

5 Μορφές Διδασκαλίας Άµεση vs Έµµεση (µορφές;) Άµεση: δασκαλοκεντρική, µονολογική Έµµεση: µαθητοκεντρική, διαλογική, ευρετική Μονολογικές Διαλογικές διάλεξη Αφήγηση-διήγηση περιγραφή µε ερωταποκρίσεις παρωθητικός διάλογος ελεύθερη συζήτηση Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

6 Διάλεξη Μονολογικός τρόπος διδασκαλίας Χαµηλής αποτελεσµατικότητας Λειτουργεί σε ενήλικο και εξειδικευµένο κοινό, π.χ., ακαδηµαϊκή διάλεξη Δασκαλοκεντρικό Λίγο feed back από τους µαθητές Χαµηλή αλληλεπίδραση Θέλει πολύ ταλέντο για να έχει λίγο καλά αποτελέσµατα Δεν δίνει σηµασία στις ατοµικές διαφορές Αυξάνει την παθητική, πειθαρχηµένη στάση και τον έλεγχο Οικονοµία χρόνου, ευκολία, έλεγχος της διαδικασίας Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

7 Διάλεξη Μονολογικός τρόπος διδασκαλίας Συνιστάται: Μεγάλο κοινό εύκολο αντικείµενο Πολλές πληροφορίες µικρό χρονικό διάστηµα, π.χ., συνέδρια Εισαγωγικό µάθηµα, δύσκολες έννοιες, ανακεφαλαίωση Έµπειρο και ώριµο κοινό που είναι σχετικό µε το θέµα Μπορεί να χρησιµοποιηθεί κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες αρκεί αλλά για να διευκολύνεται η παρακολούθηση πρέπει: να έχει µικρή διάρκεια, να συνοδεύεται από καλή «ερµηνεία», υποστηρικτικό υλικό, π.χ., διαγράµµατα, παρουσίαση, εικόνες, να είναι δοµηµένη µε ερωτήσεις, άξονες, να κάνει περιλήψεις Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

8 Επίδειξη Μονολογικός τρόπος διδασκαλίας Διδασκαλία ψυχοκινητικών δραστηριοτήτων, π.χ., χορός, κλαρίνο Τεχνικά µαθήµατα, πειράµατα οτιδήποτε απαιτείται µετά να επαναληφθεί µε τον ίδιο τρόπο Διδασκαλία σε άτοµα µε ειδικές µαθησιακές ανάγκες Απαιτεί υλικοτεχνικό εξοπλισµό, για την ίδια την επίδειξη, για να µπορεί το κοινό να παρακολουθεί, να καταγραφεί ώστε να µπορεί να επαναληφθεί. 3 φάσεις: Εισαγωγή,περιγραφή των υλικών που θα χρησιµοποιηθούν Επίδειξη µε συγκεκριµένες µεθοδικές κινήσεις Επανάληψη από τους µαθητές υπό την επίβλεψή του, σχετικά αµέσως µετά την επίδειξη Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

9 Επίδειξη Μονολογικός τρόπος διδασκαλίας Πλεονεκτήµατα Εποπτεία συµµετοχή πολλών αισθήσεων θεαµατικό Ενδιαφέρων για τους µαθητές Λιγότερο κουραστική και βαρετή από µια απλή διάλεξη Μειονεκτήµατα Μικρό ακροατήριο Μεγάλη και προσεκτική προετοιµασία Δαπανηρή Εφαρµόζεται σε συγκεκριµένα γνωστικά πεδία µόνο Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

10 Διάλεξη-Επίδειξη στα µαθηµατικά Γίνεται διάλεξη στα µαθηµατικά; Θα έπρεπε; Πότε; Γίνεται επίδειξη στα µαθηµατικά; πράξεις, χρήση γεωµετρικών οργάνων, κτλ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

11 ...µε ερωταποκρίσεις Διαλογικός τρόπος διδασκαλίας Δάσκαλος Μαθητής Ερώτηση Απάντηση Δασκαλοκεντρικό Μεγαλύτερη «συµµετοχή» µαθητών αλλά µε συγκεκριµένους όρους Επιτυχία εξαρτάται από τις ερωτήσεις και τον τρόπο που γίνονται Χρησιµοποιείται και στις µονολογικές µορφές διδασκαλίας Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

12 ...µε ερωταποκρίσεις Διαλογικός τρόπος διδασκαλίας Εξεταστικές/ερωτήσεις ελέγχου/ συγκλίνουσες Έλεγχος της γνώσης και κατανόησης των µαθητών Πριν, κατά τη διάρκεια, στο τέλος Παιδαγωγικές/αποκλίνουσες Ελέγχουν τις ανώτερης τάξης δεξιότητας (βλ. ταξινοµία Bloom: λύση προβλήµατος, κατηγοριοποίηση, ανάλυση/σύνθεση) Συµβουλευτικές/βοηθητικές Στόχος να βοηθήσουν τους µαθητές να περιγράψουν καλύτερα αυτό που λένε και να συνεχίσουν τη διερεύνηση του ζητήµατος. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

13 ...µε ερωταποκρίσεις Διαλογικός τρόπος διδασκαλίας Βαθµός δυσκολίας επίπεδο µαθήτριας Κατάλληλα διατυπωµένη ερώτηση που να κατευθύνει προς τη σωστή απάντηση Μία ή πολλές απαντήσεις (απλές ή πιο δύσκολες) Χρόνος αναµονής (βλ. Carrol) Αξιοποίηση των απαντήσεων και διακριτική διόρθωση Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

14 ...µε παρωθητικό διάλογο Διαλογικός τρόπος διδασκαλίας Αναζήτηση της γνώσης Ερωτήσεις χωρίς εξεταστική διάθεση Μαθητοκεντρική Επικοινωνία µεταξύ των µαθητών group therapy (;) Καλύτερο κλίµα στην τάξη χωρίς την επιβολή πειθαρχίας, χρονοβόρα, κουραστική Ρόλος του δασκάλου: Διευθύνει την κουβέντα Κάνει κατάλληλες ερωτήσεις/επισηµάνσεις Φτιάχνει το κατάλληλο κλίµα Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

15 ...µε Σωκρατικό διάλογο Διαλογικός τρόπος διδασκαλίας Η γνώση υπάρχει και θα την εκµαιεύσουµε Ερωτήσεις Ειρωνεία Έλεγχος Μαθητοκεντρική ή δασκαλοκεντρική; Ανακάλυψη γνώσης ή αναπαραγωγή; Δυσκολία αµφισβήτησης της δοµηµένης γνώσης που κατέχει η αυθεντία Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

16 Διδακτική τεχνική της συζήτησης/διαλόγου στην τάξη Μορφές Διαλόγου στην τάξη: 1. Δασκαλοκεντρική µορφή διαλόγου για όλη την τάξη 2. Διάλογος µαθητή-εκπαιδευτικού σε ατοµικό επίπεδο 3. Διάλογος πρώτα σε µικρές οµάδες και µετά σε όλη την τάξη µε τον/την εκπαιδευτικό 4. Διάλογος σε µικρές οµάδες µε την υποστήριξη του/της εκπαιδευτικού και µετά σε όλη την τάξη 5. Σωκρατική δοµή διαλόγου (οι µαθητές συζητούν το πρόβληµα και ο/η εκπαιδευτικός διευκολύνει την αναζήτηση λύσεων) από Σ. Καλδή

17 µαθηµατικοί διάλογοι Τι είδους διάλογοι γίνονται στην τάξη των µαθηµατικών; Τι είδους ερωτήσεις Τι απαντήσεις περιµένουµε; Οι µαθητές ρωτάνε; Ποιον; Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

18 Άλλες ταξινοµήσεις Δασκαλοκεντρικές vs µαθητοκεντρικές Εκθετικού vs διερευνητικού/ευρετικού τύπου Συνεργατικές vs µη-συνεργατικές (µετωπικές) Μοντέλο οµάδων αλληλοδιδασκαλίας (peer tutoring) Μοντέλο συνεργατικής διερεύνησης Άµεσες vs έµµεσες Εξ αποστάσεως Προγραµµατισµένες µορφές διδασκαλίας Αυτοµάθηση (;) - Υποστηριζόµενη από Η/υ (computer assisted learning) Γραµµική παρουσίαση της ύλης (βλ. Skinner) Διακλαδωτή µορφή (βλ. Crowder) Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

19 Προγραµµατισµός της µάθησης Ανάλυση διδακτέας ύλης στα συστατικά της στοιχεία Σταδιακή παρουσίαση του υλικού σε προσχεδιασµένη σειρά ιεραρχικά Ενίσχυση των σωστών απαντήσεων αποφυγή του λάθους. Προσαρµογή στις δυνατότητες του µαθητή Δαπανηρό, χρονοβόρο στην κατασκευή και τη διαρκή αναθεώρησή του Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

20 Η µάθηση µέσω της Διαµόρφωσης της Συµπεριφοράς Η διαµόρφωση της συµπεριφοράς µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την µάθηση µε υπολογιστές. Οι σωστές διαδικασίες παρουσιάζονται κατ αρχάς στην οθόνη και στη συνέχεια «ευτυχισµένα πρόσωπα» εµφανίζονται για να αµείβουν τον µαθητή όσο πλησιάζει στη σωστή ακολουθία των εντολών. Σ Κωνσταντίνος Π. Χρήστου αυτή την εικόνα ο υπολογιστής λέει «τα κατάφερες!».

21 Διαφοροποιηµένη διδασκαλία Διαχωρισµός της τάξης µε στόχο την οµογενοποίηση Γνωστικό επίπεδο Φύλο Εθνότητα Θρήσκευµα Ικανότητα Αύξηση των κοινωνικών διακρίσεων Κοινωνικό στίγµα Άµιλλα Διαχωρισµός µόνο σε ειδικές περίπτωσης όπως εξειδίκευση, κοινά ενδιαφέροντα, διατήρηση πολιτιστικών χαρακτηριστικών, κτλ Αυτοδιδασκαλία, µηχανές διδασκαλίας Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

22 µη αυταρχική εκπαίδευση επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

23 Το σχέδιο Dalton Helen Panchurst Dalton Massachusetts, 1920 Ο µαθητής δουλεύει µόνος και ολοκληρώνει διδακτικά σχέδια είναι κατάλληλα σχεδιασµένα για κάθε µαθητή Subject Rooms αίθουσες Ο δάσκαλος σε επικουρικό ρόλο επόπτη Κοινωνικοποίηση; Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

24 Μια εξέλιξη του Dalton Ατοµικές (ανάγνωση, γραφή, ιστορία, µαθηµατικά, κτλ) και οµαδικές εργασίες (καλλιτεχνικά, εκδροµές, κτλ.) Τα διδακτικά σχέδια είναι επιλογές των µαθητών Το σχολείο προέκταση της οικογένειας συναισθηµατικοί δεσµοί Οµαδικές εργασίες, εργασίες σε κύκλους επιπέδων, εισαγωγικές εργασίες για αρχάριους, επαναληπτικές εργασίες Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

25 Μέθοδος Dottrens Test αξιολόγησης χωρισµός σε επίπεδα Δελτία συµπλήρωσης: απορίες από τη διδασκαλία Δελτία άσκησης: περαιτέρω κατανόηση και εφαρµογή των στοιχείων της διδασκαλίας Δελτία ανάπτυξης: για καλύτερους µαθητές Δελτία αυτοδιδασκαλίας: στους άριστους µαθητές για βαθύτερη κατανόηση Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

26 Παιδαγωγική Φρενέ Σελεστέν Φρενέ ( ) Επίκεντρο το παιδί, 4 αρχές 1. Πειραµατική διαδικασία της µάθησης µέσα από δοκιµή και επαλήθευση Τί είναι ο αέρας; projects 2. Εξατοµικευµένη δουλειά, διόρθωση των εργασιών από άλλους µαθητές, σχέδια εργασίας που εκπορεύονται από τις επιθυµίες των παιδιών και όχι από το αναλυτικό πρόγραµµα που πρέπει να καλυφθεί (βλ. Dalton), εβδοµαδιαία ευέλικτα προγράµµατα Διπλώµατα ορθογραφίας, ανάγνωσης κτλ ως προαπαιτούµενα για συµµετοχή σε ανώτερα προγράµµατα Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

27 Παιδαγωγική Φρενέ 1. Ελεύθερη έκφραση και επικοινωνία Εφαρµογή γραφής και ανάγνωσης ελεύθερη γραφή, έλεγχος ορθογραφίας, γραµµατικής σχολικό περιοδικό, υλική υπόσταση του κειµένου, εκπαίδευση βασισµένη στη δουλειά παραγωγή δηµιουργία, επικοινωνία µέσα στο σχολείο και µε άλλα σχολεία πρωινή κουβέντα, παρουσιάσεις στην τάξη, αλληλογραφία µε άλλα σχολεία 2. Συνεργατική οργάνωση, δηµοκρατική ζωή, ανάληψη ευθύνης για σχολικές εργασίες, εβδοµαδιαία συνάντηση/συνέλευση διαχείρισης, επιµέρους οµάδες προετοιµασίας για την εβδοµαδιαία συνάντηση Εφηµερίδα τοίχου, δηµόσια έκθεση των προβληµάτων, ενηµέρωση, σχόλια, προετοιµασία: Κριτική Συγχαρητήρια, Ευχές, Επιτεύγµατα Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

28 τα «µη-αυταρχικά» µαθηµατικά Ποια η θέση της διδασκαλίας των µαθηµατικών στα µη αυταρχικά µοντέλα εκπαίδευσης; Πως ορίζονται τα αναλυτικά τους προγράµµατα; Πως γίνεται η διδασκαλία τους; Πως γίνεται η αξιολόγησή τους; Ποιος ο ρόλος του δασκάλου; Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

29 εξατοµικευµένη διδασκαλία επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

30 Κατάκτηση της µάθησης εξατοµικευµένη διδασκαλία Mastery learning Individually Prescribed Instruction Programs Παραγωγή κατάλληλου διδακτικού υλικού και σχεδιασµό της µαθησιακής διαδικασίας Αυτορύθµιση, αυτοαξιολόγηση, µεταγνώση Κίνητρα Φροντιστηριακός ρόλος δασκάλου Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

31 Τρόποι εξατοµίκευσης της διδασκαλίας Σιωπηρές εργασίες στην τάξη ασκήσεις, ειδικές ανάλογα µε την ικανότητα του κάθε µαθητή, ειδική βοήθεια, διακριτικότητα, αξιολόγηση των δυσκολιών κάθε µαθητή Οµάδες εργασίας, καλοί µε λιγότερο καλούς µαθητές, συνεργασία, αυξηµένη συµµετοχή, ανάπτυξη ρόλων, πιο ευέλικτο µοντέλο σε σχέση µε το µέγεθος ολόκληρης της τάξης Ερωτήσεις-Εργασίες: Εύκολες και δύσκολες ερωτήσεις, χρόνος για να ανταποκριθούν περισσότεροι µαθητές, συµµετοχή, επιβεβαίωση, (διακριτικά) Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

32 Τρόποι εξατοµίκευσης της διδασκαλίας Αξιοποίηση των λαθών: όχι ποινικοποίηση του λάθους αλλά αξιοποίηση της ιδιαιτερότητάς του στο πλαίσιο της εξατοµικευµένης µάθησης Χρήση Η/Υ: κατάλληλα λογισµικά, υλικοτεχνικός εξοπλισµός, µικρά τµήµατα Πρόσθετη διδακτική στήριξη: φροντιστηριακή υποστήριξη, καλύτερα από το διδάσκοντα εκτός αν αυτό είναι µέρος του προβλήµατος Υποχρεωτικά Επιλεγόµενα µαθήµατα: βασικός κορµός γενικής παιδείας και προαιρετικά µαθήµατα ειδικών κλίσεων Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

33 εξατοµίκευσης της διδασκαλίας των µαθηµατικών Έχει σηµασία η εξατοµικευση της διδασκαλίας των µαθηµατικών; Πως συµβαίνει ήδη; Πως θα µπορούσε να αναπτυχθεί; Ποια η σηµασία της Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

34 θεωρητικές σχολές και πως επέδρασαν στις µεθόδους διδασκαλίας επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

35 Μάθηση Η σχολή του Συµπεριφορισµού

36 ...σαν ορισµός Ψυχολογία είναι η επιστήµη που σκοπό έχει να περιγράψει και να εξηγήσει την συµπεριφορά και τη νόηση κυρίως των ανθρώπων αλλά και των άλλων έµβιων όντων Μάθηση: Οποιαδήποτε µακράς διαρκείας αλλαγή στη συµπεριφορά (ή νόηση) που οφείλεται στην εµπειρία Συµπεριφορά: η δραστηριότητα ενός οργανισµού που µπορεί να παρατηρηθεί από κάποιον άλλο οργανισµό ή από µηχανήµατα έρευνας. Αλλαγή στη συµπεριφορά µπορεί και να αντανακλά µάθηση

37 νόηση και ψυχολογία Συµπεριφορισµός (behaviorism) µελέτη της παρατηρήσιµης συµπεριφοράς νους = black box Γνωστική Ψυχολογία (cognitive psychology) κριτική στο συµπεριφορισµό: inside the black box υποθέσεις, πειράµατα, παρατηρήσεις, θεωρίες

38 Ο συµπεριφορισµός : Θεωρεί ότι όλη η συµπεριφορά είναι αντιδράσεις σε ερεθίσµατα (Ε --- Α) Έχει τη βάση του στις συνειρµικές θεωρίες (Αριστοτέλης και εµπειριστές φιλόσοφοι): Η µάθηση βασίζεται σε µηχανισµό σύνδεσης: Ερέθισµα µε αντίδραση Νοητικές αναπαραστάσεις ερεθισµάτων (ιδέες) µε αντίδραση Ιδέες µε ιδέες Στον συµπεριφορισµό συνδέονται ερεθίσµατα µε µυϊκές αντιδράσεις Μελέτη των στοιχείων του περιβάλλοντος που επιδρούν στη µάθηση Η συµπεριφορά δεν µπορεί να εξηγηθεί από τα βιολογικά και τα νευροφυσιολογικά δεδοµένα

39 Σηµαντικά πρόσωπα και θεωρίες του συµπεριφορισµού John Watson ( ) ιδρυτής Ivan Pavlov, , / John Watson, Κλασική εξάρτηση Εdward Lee Thorndike, Συντελεστική εξάρτηση Burrhus F. Skinner, Λειτουργική εξάρτηση αποκορύφωµα

40 Κλασική εξάρτηση Ivan Pavlof ( ), φυσιολόγος Νόµος κλασικής (εξαρτηµένης) εξάρτησης Συσκευή για τη µέτρηση της εξαρτηµένης αντίδρασης Σε αυτή τη βελτιωµένη εκδοχή της αυθεντικής συσκευής του Pavlov µετριέται η ποσότητα σιέλου που τοποθετείται στο στόµα του σκύλου και στη συνέχεια καταγράφεται σε ένα περιστρεφόµενο κύλινδρο από χαρτί.

41 Κλασική (εξαρτηµένη) εξάρτηση Μάθηση που συντελείται όταν δύο ερεθίσµατα συνδεθούν µεταξύ τους Μία αρχικά αντανακλαστική αντίδραση (έκκριση σιέλου) µπορεί επίσης να εµφανιστεί όταν το ανεξάρτητο ερέθισµα (τροφή) που την προκαλούσε εξαρτηθεί από ένα ουδέτερο ερέθισµα (ήχος) τότε η αντανακλαστική αντίδραση µπορεί να προκληθεί από την παρουσία µόνο του εξαρτηµένου ερεθίσµατος (πρώην ουδέτερου: ήχος) χωρίς την εµφάνιση του ανεξάρτητου

42 Κλασική (εξαρτηµένη) εξάρτηση

43 Κλασική (εξαρτηµένη) εξάρτηση Πρόκληση εξαρτηµένης αντίδρασης φόβου στον µικρό Άλµπερτ σύνδεση παρουσίας λευκού ποντικού (ΕΕ) µε εκκωφαντικό ήχο (ΑΕ) Εξηγεί φαινόµενα όπως φοβίες, ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήµατα Χρήση στη θεραπεία της συµπεριφοράς John Watson ( )

44 Κλασική (εξαρτηµένη) εξάρτηση Βασικές αρχές της κλασικής εξάρτησης: Εξάρτησης (µέσω χρονικής ακολουθίας) Απόσβεση/εξάλειψη Γενίκευση (µεταφορά της εξαρτηµένης αντίδρασης σε παρόµοια ερεθίσµατα µε το εξαρτηµένο, π.χ., λευκό κουνέλι στην περίπτωση του Άλµπερτ) Διαφοροποίηση Αυτόµατη ανάκτηση Προβλήµατα της κλασικής εξάρτησης: βιολογική προδιαθεσιµότητα: Ορισµένα ερεθίσµατα είναι πιο πιθανό να συνδεθούν µεταξύ τους απ ότι άλλα (φοβία σε ποντίκια όταν δυνατό φως συνδεθεί µε ηλεκτροσόκ, αλλά όχι αν το δυνατό φως συνδεθεί µε νερό που προκαλεί εµετό)

45 Συντελεστική εξάρτηση Εdward L. Thorndike ( )

46 Συντελεστική εξάρτηση Μάθηση από τη σύνδεση µιας συµπεριφοράς µε τα αποτελέσµατά της (συνέπειες) Μάθηση µέσω θετικής ενίσχυσης µιας αποτελεσµατικής συµπεριφοράς Μάθηση µέσω δοκιµής και λάθους, ξεκινώντας από τυχαίες συµπεριφορές Nόµος του αποτελέσµατος: οι αντιδράσεις που παράγουν θετικά αποτελέσµατα επαναλαµβάνονται - οι αντιδράσεις που δεν παράγουν θετικά αποτελέσµατα δεν επαναλαµβάνονται Μόνιµη αλλαγή στη συµπεριφορά που συντελεί στην παραγωγή αµοιβής

47 Λειτουργική εξάρτηση B. F. Skinner ( )

48 Λειτουργική εξάρτηση Ο οργανισµός µαθαίνει µία νέα αντίδραση λειτουργώντας στο περιβάλλον του το λειτουργικό κουτί

49 Λειτουργική εξάρτηση Αρχές λειτουργικής µάθησης: Ενίσχυση: µια συµπεριφορά θα επαναληφθεί αν εξαρτηθεί από την παρουσία ενός ενισχυτή: Θετική ενίσχυση: η προσφορά ενός θετικού ενισχυτή (π.χ. παγωτό, χαµόγελο, επιβράβευση) αυξάνει την πιθανότητα επανάληψης της εξαρτηµένης συµπεριφοράς Αρνητική ενίσχυση: η αποµάκρυνση ενός αρνητικού ερεθίσµατος (π.χ., πόνος) ως αποτελέσµατα µιας αντίδρασης (π.χ., ασπιρίνη) αυξάνει την πιθανότητα επανάληψης της εξαρτηµένης συµπεριφοράς Διάκριση ερεθισµάτων: η εκδήλωση συγκεκριµένης αντίδρασης στην παρουσία ενός συγκεκριµένου ερεθίσµατος κι όχι άλλου παρόµοιου Γενίκευση ερεθισµάτων: η εκδήλωση συγκεκριµένης αντίδρασης στην παρουσία ενός παρόµοιου (αλλά όχι ίδιου) ερεθίσµατος Τιµωρία:

50 Λειτουργική εξάρτηση Τιµωρία: η ενίσχυση (µε θετικούς ή αρνητικούς ενισχυτές) έχει ως αποτέλεσµα την επανάληψη της συµπεριφοράς ενώ η τιµωρία την εξαλείφει Εµπλέκει την παρουσία αρνητικού ερεθίσµατος ή την αποµάκρυνση ενός θετικού ερεθίσµατος Π.χ., ξύλο, κλείσιµο της τηλεόρασης η παρουσία ενός αρνητικού ερεθίσµατος (π.χ., ξύλο) ή η αποµάκρυνση ενός ευχάριστου ερεθίσµατος (π.χ., κλείσιµο της tv) µειώνει την πιθανότητα επανάληψης µιας συµπεριφοράς (λειτουργεί αντίστροφα από την ενίσχυση)

51 Λειτουργική εξάρτηση Δύο είδη τιµωρίας

52 Λειτουργική εξάρτηση Προβλήµατα τιµωρίας: Η ανεπιθύµητη συµπεριφορά δεν εξαλείφεται αλλά απωθείται Η συµπεριφορά που δεν γίνεται αντιληπτή µπορεί να επαναληφθεί Αύξηση επιθετικότητας ως αποτέλεσµα µίµησης Δεν προτείνει µία καλύτερη αντίδρασησυµπεριφορά αλλά απλά καταδικάζει την υπάρχουσα

53 Λειτουργική εξάρτηση Αρχές λειτουργικής µάθησης: Διαµόρφωση συµπεριφοράς: ανάλυση µιας πολύπλοκης συµπεριφοράς σε στάδια και ενίσχυση της επιτυχηµένης εκτέλεσης κάθε συγκεκριµένης συµπεριφοράς (βλ. εκπαίδευση ζώων)

54 Προγραµµατισµός της µάθησης Ανάλυση ύλης στα συστατικά της στοιχεία Σταδιακή παρουσίαση του υλικού σε προσχεδιασµένη σειρά Ενίσχυση των σωστών απαντήσεων αποφυγή του λάθους Προγράµµατα µάθησης µε χρήση η/υ: Δαπανηρό, χρονοβόρο στην κατασκευή και τη διαρκή αναθεώρησή του αλλά βοηθά στην εξατοµίκευση της διδασκαλίας

55 Επιδράσεις του συµπεριφορισµού στην εκπαίδευση Συγκεκριµένη σαφής διδασκαλία Έµφαση στην εξάσκηση λύση ασκήσεων (δοκιµή λάθος) Μάθηση εκλαµβάνεται ως αθροιστική Διδασκαλία ως ενίσχυση της συµπεριφοράς Αξιολόγηση µε βάση την ίδια την πληροφορία που δίνεται στο µάθηµα (όχι στην παραγωγική, δηµιουργική σκέψη) Ατοµική όχι συνεργατική µάθηση Ιδέα ότι η γνώση είναι σαφής και αναµφισβήτητη, ότι υπάρχουν πάντα σωστές απαντήσεις αν ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες

56 Διδασκαλία επηρεασµένη από τη σχολή του συµπεριφορισµού Καθορισµός γενικών και ειδικών στόχων ίδιους για όλους Ανάλυση των φάσεων της διδασκαλίας/µάθησης σε παρατηρήσιµες αλλαγές συµπεριφοράς Κατακερµατισµός της γνώσης Ενίσχυση επιδιωκόµενης συµπεριφοράς / τιµωρία µη-επιδιωκόµενης Διορθωτικές παρεµβάσεις Αξιολόγηση µε βάση τους γενικούς στόχους Διαχείριση του λάθους ή δαιµονοποίησή του?

57 Κριτική στο συµπεριφορισµό Αγνοεί βιολογικές προδιαθέσεις για µάθηση Αντιµετωπίζει τα συµπτώµατα όχι τα αίτια Τα προβλήµατα των εξωτερικών κινήτρων αγνοεί τα εσωτερικά κίνητρα (επιθυµία για µάθηση). Τα εξωτερικά κίνητρα µπορούν να έχουν ως αποτέλεσµα την ελαχιστοποίηση της προσπάθειας Μπορεί να ενισχύσει µια ανεπιθύµητη συµπεριφορά (άτακτοι µαθητές που αποζητούν την προσοχή) Δεν προλαµβάνει αλλά καταστέλλει µια συµπεριφορά Μπορεί να δηµιουργήσει σωµατικές και ψυχολογικές βλάβες Θέτει προβλήµατα δηµοκρατικών διαδικασιών ποιος ελέγχει τους «θεραπευτές»

58 Θεωρητικά προβλήµατα του συµπεριφορισµού Μάθηση-λύση προβλήµατος δίχως δοκιµή και λάθος Μάθηση λύση προβλήµατος δίχως ενίσχυση αλλά λόγω ευχαρίστησης της δηµιουργίας Ποντίκια δεν εκδήλωναν συµπεριφορά που ενισχύονταν αν προέβλεπαν ότι θα έχει δυσάρεστα αποτελέσµατα (Tollman & Honzik, 1930, Harlow, 1950)

59 Θεωρητικά προβλήµατα του συµπεριφορισµού O ρόλος των αναπαραστάσεων Ποντίκια δεν εκδηλώνουν συµπεριφορές που έχουν ενισχυθεί όταν καταλάβουν ότι το αποτέλεσµα θα έχει δυσάρεστες συνέπειες

60 Θεωρητικά προβλήµατα του συµπεριφορισµού Βιολογική προδιαθεσιµότητα για µάθηση: πρότυπα εδραιωµένης δραστηριότητας και αποτύπωση Προδιάθεση για ανάπτυξη γλώσσας (βλ. Chomsky) Κάποια ερεθίσµατα συνδέονται πιο εύκολα από άλλα Υπάρχει µια τυπική συµπεριφορά του είδους, που είναι κοινή σε κάθε είδος (µελετάται από τους ηθολόγους)

61

62

63

64 συµπεριφορισµός στη διδασκαλία των µαθηµατικών Μονολογικοί, δασκαλοκεντρικοί τρόποι διδασκαλίας Επίδειξη...προς µίµηση Επανάληψη κανόνων Αποµνηµόνευση αποδείξεων, θεωρηµάτων, κανόνων Τιµωρία του λάθους Προβλήµατα µε µία µόνο λύση, εφαρµογή της µεθόδου όπως ακριβώς διδάχθηκε επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

65 εισαγωγή στη γνωστική ψυχολογία Piaget Vygotsky επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

66 Γνωστική ψυχολογία Inside the black box Οι πληροφορίες του περιβάλλοντος γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας από τον εγκέφαλο µέσω γνωστικών διαδικασιών (αντίληψη, µνήµη, σκέψη, κλπ.). ικανότητα αναπαράστασης του περιβάλλοντος ικανότητα χειρισµού και αλλαγών των αναπαραστάσεων, ικανότητα αξιοποίησης της γνωστικής διαδικασίας (συνείδηση) Νους σύστηµα δηµιουργίας και χειρισµού συµβολικών αναπαραστάσεων Εστίαση στο λάθος Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

67 Αναπαραστάσεις Εξωτερικές και εσωτερικές αναπαραστάσεις Εξωτερικές αναπαραστάσεις γλωσσικές και εικονικές, π.χ., πίνακες, γραφήµατα, σχέδια, σύµβολα Εσωτερικές (νοητικές) αναπαραστάσεις προτασιακές και αναλογικές Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

68 Ένα Απλό Σύστηµα Επεξεργασίας Πληροφοριών Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

69 Ένα άλλο Σύστηµα Επεξεργασίας Πληροφοριών Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

70 Jean Piaget επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

71 Jean Piaget Γεννήθηκε στο Νιουσατέλ της Ελβετίας όπου και σπούδασε βιολογία. Δούλεψε στο εργαστήριο του Alferd Binet (βλ. IQ tests) και ενδιαφέρθηκε για την ψυχολογία και την ανάπτυξη της νοηµοσύνης. Εκτός της ψυχολογίας ενδιαφερόταν για τα µαθηµατικά, ιδίως τη µαθηµατική λογική. Λάθη των παιδιών στα τεστ του BIinet / εστίαση στα λάθη Εντόπισε τις διαφορές ανάµεσα στα µικρά και µεγάλα παιδιά Πλήθος δηµοσιεύσεων µε το πρώτο στην ηλικία των 11 Παρατήρηση στα τρία του παιδιά / αναλυτικά ηµερολόγια (case studies) Αρχικά δούλευε πάνω στη βιολογία και τη φιλοσοφία Θεωρούσε τον εαυτό του «γενετικό επιστηµολόγο» επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

72 γενετική επιστηµολογία Ιδέα της γενετικής επιστηµολογίας: Η γνώση βρίσκεται σε µια διαδικασία συνεχούς εξέλιξης (ανάπτυξης): για να την καταλάβουµε πρέπει να καταλάβουµε πως αναπτύσσεται, πως περνάει από το ένα στάδιο στο άλλο Ενδιαφέρεται για τη βιολογική επίδραση στο «πώς γνωρίζουµε» Σχέση ανάµεσα σε οντογένεση και φυλογένεση, Επιστηµολογία: «οι γνώσεις στο ξεκίνηµά τους είναι πολύ ανάλογες µε τις διαδικασίες που βρίσκεις στο παιδί» επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

73 Νεϊτιβισµός ή Εµπειρισµός; Nativism: Κάποιες γνώσεις δεν µπορούν να αποκτηθούν µέσω της εµπειρίας πρέπει να έχουµε γεννηθεί µε αυτές Μπορεί να υπάρχουν και να εκδηλωθούν µόνο σε συγκεκριµένη φάση της ανάπτυξης Empiricism: Κάθε γνώση είναι αποτέλεσµα εµπειρίας και δράσης στο περιβάλλον Piaget: ούτε Νεϊτιβισµός ή Εµπειρισµός ιδέα του κονστρουκτιβισµού επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

74 Κονστρουκτιβισµός

75 Κονστρουκτιβισµός Κονστρουκτιβισµός είναι µια γνωσιολογική θεωρία που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι κατασκευάζουν τη γνώση και δίνουν νόηµα στα πράγµατα και στις καταστάσεις µέσα από µια διαρκή διαδικασία αλληλεπίδρασης που συµβαίνει ανάµεσα στις εµπειρίες και τις ήδη υπάρχουσες ιδέες τους.

76 Κονστρουκτιβισµός είναι µια φιλοσοφία της µάθησης που βασίζεται στην παραδοχή ότι κατασκευάζουµε τη δική µας κατανόηση για τον κόσµο στον οποίο ζούµε αναστοχαζόµενοι επί της εµπειρίας µας

77 ...στη διδασκαλία Κονστρουκτιβισµός είναι η ιδέα ότι η µάθηση δεν συµβαίνει µε τις παραδοσιακές µεθόδους διδασκαλίας που ο δάσκαλος λέει και οι µαθητές ακούνε και...µαθαίνουν αυτά που λέει

78 Κονστρουκτιβισµός Καλύτερα περιγράφεται από ένα απόσπασµα του Κοµφούκιου: Ακούω και ξεχνώ. Βλέπω και θυµάµαι. Κάνω και καταλαβαίνω.

79 Βασικοί εκφραστές Jerome Bruner Jean Piaget Lev Vygotsky John Dewey

80 ο ρόλος της προϋπάρχουσας γνώσης

81 Fish Is Fish (Lionni, 1970) Ένα ψάρι ενδιαφέρεται έντονα να µάθει τι συµβαίνει στην ξηρά, και ρωτάει ένα βάτραχο. Ο βάτραχος ανεβαίνει στη Γη και όταν επιστρέφει στη λίµνη λέει στο ψάρι ό,τι έχει δει. Το ψάρι ακούει για πουλιά, ανθρώπους, ζώα

82 στη ξηρά υπάρχουν πουλιά που πετάνε και έχουν πολλά και διάφορα χρώµατα

83 υπάρχουν άνθρωποι

84 υπάρχουν αγελάδες

85 έτσι είναι η Γη

86 ο ρόλος της προϋπάρχουσας γνώσης Η προϋπάρχουσα γνώση επιδρά σε όλες τις φάσεις της επεξεργασίας πληροφοριών αντίληψη προσοχή µνήµη εργασίας

87 Για µια συνοπτική παρουσίαση θεωριών που αφορούν την ψυχολογία και τη µάθηση: Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

88 ιδέα του κονστρουκτιβισµού Οικοδόµηση της γνώσης ως µία διαρκής διαδικασία προσαρµογής στο περιβάλλον. Γνώση: δεν παράγεται από την παθητική αποτύπωση εξωτερικών ερεθισµάτων/ παρατηρήσεων χωρίς την δραστηριότητα του υποκειµένου που τα οργανώνει ούτε υπάρχουν προδεδοµένες δοµές γνώσεων Αυτό που είναι βιολογικά δεδοµένο είναι η λειτουργία, οι µηχανισµοί της νοηµοσύνης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

89 Piaget συνέχεια: η ιδέα του κονστρουκτιβισµού η νοηµοσύνη έχει τις διάφορες νοητικές δοµές (σχήµατα κατά τον Piaget) µε τις οποίες οργανώνεται και προσαρµόζεται στο περιβάλλον Η πνευµατική ανάπτυξη του ατόµου έγκειται στη διαρκή µεταβολή των σχηµάτων (των νοητικών δοµών) που συµβαίνει µέσα από τη διαρκή αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον Τα σχήµατα είναι σαν θεωρίες που φτιάχνουν τα παιδιά και τις εξετάζουν σαν επιστήµονες, εµπλουτίζονται, αλλάζουν επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

90 Τα σχήµατα Δοµές γνώσεων (σχήµατα): Είναι κλάσεις εννοιών που µπορούν να αναπαραστήσουν αντικείµενα, σενάρια, ή ακολουθίες γεγονότων ή σχέσεων Οι δοµές είναι το πλαίσιο στο οποίο µετά από επεξεργασία, εντάσσονται τα διάφορα ερεθίσµατα δεν είναι προκαθορισµένες οικοδοµούνται από την δραστηριότητα του υποκειµένου. αρχικά τα σχήµατα είναι απλά - τα παιδιά έχουν ήδη από τη γέννησή τους κάποια σχήµατα που δρουν αντανακλαστικά (τα ζώα χρησιµοποιούν αυτά τα σχήµατα σε όλη τους τη ζωή) όσο τα σχήµατα γίνονται πιο πολύπλοκα οργανώνονται ιεραρχικά από το γενικό στο ειδικό και δηµιουργούν κατηγορίες, σύνθετα σχήµατα συµπεριφοράς, κανόνες, σχέδια, µέθοδοι, στρατηγικές Έτσι κατασκευάζεται και η προσωπική ηθική των παιδιών Π.χ., ένα σχήµα για το «ψάρι» επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

91 Μηχανισµοί ανάπτυξης: Αφοµοίωση Συµµόρφωση Εξισορρόπηση επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

92 Αφοµοίωση: Ενσωµάτωση των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος στα υπάρχοντα γνωστικά σχήµατα Τροποποίηση των πληροφοριών ώστε να είναι συµβατές µε τον τρόπο σκέψης του ατόµου. Αφορά στην ποσοτική αλλαγή των νοητικών δοµών Μετατροπή ενός κύβου σε κάτι που πιπιλίζεται, όπως άλλωστε και το δάχτυλο επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

93 Συµµόρφωση: Τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχηµάτων για να ταιριάζουν µε τα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος Η προσαρµογή ενός αρχικού τρόπου σκέψης ώστε να συµφωνεί µε τις εµπειρίες. Αφορά στην ποιοτική αλλαγή των νοητικών δοµών Αλλάζω την αντανακλαστική µου συµπεριφορά που αφορούσε το πιπίλισµα του δαχτύλου και δεν το προσαρµόζω στον κύβο και έτσι δεν πιπιλίζω τον κύβο Αφοµοίωση και συµµόρφωση είναι αλληλοεξαρτόµενες και δύσκολα διακρίνονται επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

94 Εξισορρόπηση: Εσωτερική τάση του οργανισµού να έχει µια αρµονική σχέση µε το περιβάλλον του - Αποτελεί κινητήριο δύναµη της ανάπτυξης. Τάση να εξισορροπηθούν τα γνωστικά σχήµατα µε το περιβάλλον- εξισορρόπηση αφοµοίωσης και συµµόρφωσης Η διαδικασία µε την οποία τα άτοµα ενσωµατώνουν τα επιµέρους κοµµάτια γνώσης για τον κόσµο σε ενοποιηµένο σύνολο επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

95 Η διαδικασία της ανάπτυξης Το παιδί εκτελεί µία πράξη που έχει επίδραση στο περιβάλλον του, π.χ., µετακινεί ένα αντικείµενο Συνεχίζει µε επαναληπτικές κινήσεις που κάνει επί του αντικειµένου, µε µικρές διαφοροποιήσεις. Με τον τρόπο αυτό µελετάει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες του αντικειµένου µέσω της στοχαστικής αφαίρεσης Επαναλήψεις τέτοιων διαδικασιών σε άλλα αντικείµενα καταλήγουν στη δηµιουργία όλο και πιο πολύπλοκων δοµών γνώσης Αυτές οι γνώσεις έχουν την τάση να γενικεύονται Από εγωκεντρισµό στον κοινωνιοκεντρισµό επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

96 οι παράγοντες ανάπτυξης της νοηµοσύνης η κληρονοµικότητα (ποτέ δε δρα µεµονωµένα αλλά παρεµβαίνει παντού, άρρηκτα συνδεδεµένη µε την εξάσκηση και την εµπειρία) η φυσική εµπειρία (η αλληλεπίδραση του παιδιού µε το περιβάλλον) η κοινωνική µεταβίβαση της παιδείας (αποφασιστικής σηµασίας παράγοντας στην ανάπτυξη, ωστόσο ανεπαρκής αφού πρέπει το παιδί να θέλει να αφοµοιώσει αυτά που θα του µάθουν) η διαδικασία/τάση για εξισορρόπηση επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

97 Διαφορές µικρών/µεγάλων παιδιών αποτέλεσµα παρατήρησης Αρχές: Διατήρηση: αφορά την ικανότητα του παιδιού να αντιλαµβάνεται ότι οι φυσικές ιδιότητες των αντικειµένων, όγκος, βάρος, µάζα παραµένουν σταθερές παρά τις αλλαγές στην εξωτερική εµφάνιση Αποκέντρωση: αφορά την ικανότητα του παιδιού για ταυτόχρονη αντίληψη περισσότερων από ένα χαρακτηριστικό ενός αντικειµένου Αντιστρεψιµότητα: αφορά µια εσωτερικευµένη νοητική πράξη που µπορεί να αντιστραφεί επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

98 Διαφορές µικρών/µεγάλων παιδιών ως προς τη διατήρηση επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

99 Έργα διατήρησης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

100 Η θεωρία των σταδίων ανάπτυξης Ο Piaget µελέτησε τη νοητική ανάπτυξη του παιδιού από τη γέννηση ως την εφηβεία (ως προς βασικές θεµατικές: του χρόνου, του χώρου, της φυσικής αιτιότητας, της φυσικής ανάπτυξης) η πνευµατική µας ανάπτυξη διέρχεται από τέσσερα µεγάλα στάδια (µε πολλές ενδιάµεσες βαθµίδες), τα οποία ακολουθούν µια σταθερή διαδοχή, χωρίς όµως η χρονική τους έκταση, δηλαδή η έναρξη και η λήξη κάθε σταδίου, να είναι σταθερή για όλους. Η κατάκτηση του ενός σταδίου αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη του παιδιού και τη µετάβασή του στο επόµενο στάδιο. Ο ρυθµός της εξέλιξης των σταδίων µπορεί να διαφοροποιείται από την αλληλεπίδραση του παιδιού µε το περιβάλλον του, ωστόσο η σειρά της εξέλιξης των σταδίων δεν µπορεί να ανατραπεί. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

101 επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Τα στάδια ανάπτυξης

102 Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 1. Αισθησιοκινητική (από τη γέννηση έως 2 ετών) Χαρακτηριστικά: Διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους άλλους. Αναγνωρίζει τον εαυτό του ως δράστη της ενέργειας και αρχίζει να ενεργεί σκόπιµα. π.χ., σπρώχνει ένα σύρµα για να θέσει σε κίνηση ένα αντικείµενο που µπορεί να κινηθεί ή κουνάει µια κουδουνίστρα για να κάνει θόρυβο. Επιτυγχάνει τη µονιµότητα του αντικειµένου: αντιλαµβάνεται ότι τα πράγµατα συνεχίζουν να υπάρχουν ακόµα και όταν δεν είναι παρόντα. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

103 Η ανάπτυξη της µονιµότητας του αντικειµένου κατά τον Jean Piaget επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

104 Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 2. Προεννοιολογική (2 έως 7 ετών) Χαρακτηριστικά: Μαθαίνει να χρησιµοποιεί τη γλώσσα και να αναπαριστά τα αντικείµενα µε εικόνες και λέξεις. Συµβολικό παιχνίδι Σκέψη Γλώσσα Κατηγοριοποιεί τα αντικείµενα µε βάση µόνο ένα χαρακτηριστικό: Για παράδειγµα, βάζει στην ίδια οµάδα όλους τους κόκκινους κύβους ανεξάρτητα από το σχήµα ή όλους τους τετράγωνους κύβους ανεξάρτητα από το χρώµα Εγωκεντρισµός: Αδυναµία να αντιληφθούν την προοπτική του άλλου Εγωκεντρικός λόγος Αντίληψη του χώρου επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

105 Περίοδος Συγκεκριµένων Λογικών Ενεργειών επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

106 Εγωκεντρισµός Ε: Έχεις αδελφό; Π: Ναι, έχω. Ε: Πως τον λένε; Π: Γιώργο Ε: Ο Γιώργος έχει αδελφό; Π: Όχι, δεν έχει αδελφό. Εγώ έχω. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

107 Εγωκεντρισµός επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

108 Α. Μετάβαση από την αισθησιοκινητική στην προεννοιολογική σκέψη. Το παιδί προσποιείται ότι εκτελεί κάποια πράξη. ΚΟΙΜΑΜΑΙ Β. Απλή αναπαράσταση το παιδί εφαρµόζει αυτή την πράξη σε κάποιο άλλο αντικείµενο. ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΟΙΜΗΣΟΥ ανθωποκεντρισµός Γ. Πολύπλοκη αναπαράσταση. Το παιδί αναπαριστά ένα σύνολο ενεργειών που ταιριάζουν σε ένα κοινωνικό ρόλο όπως π.χ. τον αδερφό του µωρού. ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑ ΤΡΩΕΙ Η ανάπτυξη του συµβολικού παιχνιδιού Δ. Μετάβαση στο δεύτερο επίπεδο της αναπαραστασιακής σκέψης. Το παιδί αναπαριστά τις σχέσεις ανάµεσα σε κοινωνικούς ρόλους. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΡΚΟΥΔΑΚΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΜΑΜΑ ΑΡΚΟΥΔΑ επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

109 Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 3. Συγκεκριµένων λογικών ενεργειών (7 έως 12 ετών) Χαρακτηριστικά: Μπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείµενα και τα γεγονότα. Αντιστρεψιµότητα Επιτυγχάνει τη διατήρηση του αριθµού (6 ετών), της µάζας (7 ετών) και του βάρους (9 ετών). Αποκεντρωµένη σκέψη: Κατηγοριοποιεί τα αντικείµενα µε βάση περισσότερα του ενός χαρακτηριστικά και µπορεί να τα σειροθετεί µε βάση µόνο µια διάσταση όπως π.χ. το µέγεθος. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

110 Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 4. Τυπικών λογικών ενεργειών (12 ετών και άνω) Χαρακτηριστικά: Μπορεί να σκέφτεται λογικά για αφηρηµένες έννοιες Αρχίζει να ενδιαφέρεται για υποθετικά, µελλοντικά και ιδεολογικά προβλήµατα. Σχηµατισµός και έλεγχος υποθέσεων Προτασιακή Λογική «Η Σούζαν είναι πιο ξανθιά από την Ελένη, αλλά πιο µελαχρινή από την Μαρία. Ποια είναι η πιο σκούρα» Εκµάθηση επιστηµονικών εννοιών Π.χ. Επιστηµονική κατανόηση της δύναµης και της κίνησης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

111 επιδράσεις στην εκπαίδευση επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

112 αυθόρµητη / ψυχοκοινωνική ανάπτυξη Η αυθόρµητη ανάπτυξη είναι αυτά που το παιδί µαθαίνει µόνο του. Δεν µπορεί να επιταχυνθεί. Η αυθόρµητη µάθηση συµβαίνει καθώς το παιδί µόνο του αλληλεπιδρά µε το περιβάλλον του. Η παρέµβαση άλλων δεν παίζει σηµαντικό ρόλο Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη είναι αυτά που το παιδί µαθαίνει από την οικογένεια / σχολείο. Η αυθόρµητη προσδιορίζει την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

113 Σχολική µάθηση Για τη σχολική µάθηση απαιτείται η ενεργητική συµµετοχή του µαθητή, ο οποίος µέσα από καταστάσεις - προβλήµατα και γνωστικές συγκρούσεις θα βιώσει, θα ανακαλύψει, θα διαµορφώσει και θα τροποποιήσει τις νέες γνώσεις και δεξιότητες. Ο ρόλος του σχολείου περιορίζεται στην ψυχοκοινωνική µάθηση. Δεν µπορεί να πιεστεί το παιδί να προχωρήσει πέρα από τα όρια που θέτει η αυθόρµητη µάθηση Υπάρχει ζήτηµα ετοιµότητας για σχολική µάθηση: Το παιδί µαθαίνει όσα αντιστοιχούν στις ικανότητες του σταδίου ανάπτυξης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

114 Σχολική µάθηση Η µάθηση ακολουθεί την ανάπτυξη πραγµατοποιείται µε ενεργή αναδόµηση και αυτορύθµιση και όχι µε ενίσχυση Η νοητική ανάπτυξη συντελείται µε τη δράση, άρα πρωταρχικό µέληµα του σχολείου είναι η δράση, η ενίσχυση της αυτενέργειας του µαθητή, αφού η µάθηση ανώτερου επιπέδου αποτελεί επιβράβευση για τον ίδιον. O µαθητής αποκτά ικανοποίηση από ό,τι κάνει και δεν το κάνει για να ικανοποιήσει τον εκπαιδευτικό (intrinsic motivation). Το λάθος: Οι λανθασµένες απαντήσεις στη διαδικασία µάθησης εκλαµβάνονται ως λανθασµένες γνωστικές δοµήσεις. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

115 Κάποιες προτάσεις για την εκπαιδευτική πράξη: το σχολείο θα πρέπει να διευκολύνει την αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον: Δραστηριότητες νοητικές ή σωµατικές µε αντικείµενα να ενθαρρύνουµε τους µαθητές να µιλούν για τις ιδέες τους, να ερµηνεύουν τις πράξεις τους και να στηρίζουν τις αποφάσεις τους να ενισχύουµε τους µαθητές να κάνουν προβλέψεις για την πορεία των γεγονότων και για τα αποτελέσµατα των πράξεων τους να προσφέρουµε στους µαθητές πρακτικά προβλήµατα αιτιότητας, χώρου, χρόνου και ποσότητας που έχουν σχέση µε τις εµπειρίες τους να αξιοποιούµε τις υποκειµενικές ιδέες των µαθητών σε σχέση µε αυτές των άλλων µαθητών µέσω παιχνιδιών ρόλων να αξιολογούµε τις προηγούµενες γνώσεις και ιδέες τους χρησιµοποιούµε κατάλληλα το περιβάλλον για την πρόοδο της γνωστικής τους ανάπτυξης - Να υπάρχει ευνοϊκή δυσκολία ώστε να διευκολύνεται η εξισορρόπηση ανάµεσα στην αφοµοίωση και τη συµµόρφωση επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

116 Lev S. Vygotsky επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

117 Lev S. Vygotsky Γεννήθηκε το 1896 στην Όρσα της Λευκορωσίας πέθανε από φυµατίωση το 1934 Κοινωνικός κονστρουκτιβισµός ιστορικο/πολιτιστική προσέγγιση Μηχανισµός της εσωτερίκευσης το κοινωνικό περιβάλλον διαµεσολαβεί και προσδιορίζει τον τρόπο αντίληψης του ατόµου Σηµασία των συµβολικών συστηµάτων (ιδίως της γλώσσας) και των µέσων/εργαλείων που διαθέτει ο πολιτισµός (νους στην κοινωνία) Γλώσσα το πρώτο σύστηµα διαµεσολάβησης της κοινωνίας στη διαµόρφωση του νου οργανώνει την αντίληψη και τη µνήµη οδηγεί τον άνθρωπο από την αίσθηση στον ορθό λόγο Η ζώνη της επικείµενης ανάπτυξης (zone of proximal development) Το κοινωνικό πλαίσιο υποστήριξης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

118 Επιδράσεις του Μαρξισµού Φαινόµενα ως διεργασίες που βρίσκονται σε συνεχή αλλαγή Διαλεκτικές σχέσεις - Ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές, ιστορικές αλλαγές στην κοινωνία προκαλούν αλλαγές στην ανθρώπινη φύση (συνείδηση και συµπεριφορά) Σηµασία των εργαλείων ως µέσων αλλαγής του περιβάλλοντος (υλισµός) Τα συστήµατα των συµβόλων και εργαλείων που δηµιουργεί ο πολιτισµός αλλάζουν την συµπεριφορά και τη νόηση ο µηχανισµός της ατοµικής ανάπτυξης έχει τις ρίζες του στην κοινωνία και στον πολιτισµό. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

119 Ο µηχανισµός της ατοµικής ψυχολογικής αλλαγής έχει τις ρίζες του στην κοινωνία και τον πολιτισµό. Αρχικά οι ανθρώπινες ψυχολογικές λειτουργίες είναι άµεσες αντιδράσεις σε ερεθίσµατα του περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη, η οποία συντελείται σε ένα κοινωνικοπολιτισµικό περιβάλλον, προσφέρει στον άνθρωπο συµβολικά συστήµατα τα οποία διαµεσολαβούν στα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος και προκαλούν έµµεσες ψυχολογικές αντιδράσεις. Η συµπεριφορά φτάνει ένα ποιοτικά διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης όταν τα σύµβολα αυτά εσωτερικεύονται, πράγµα που χαρακτηρίζει τις ανώτερες ψυχολογικές λειτουργίες. (βλ. Νους στην Κοινωνία). επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

120 κοινωνικο-πολιτισµική προσέγγιση της µάθησης Θεωρία του κοινωνικού κονστρουκτιβισµού: το παιδί αναπτύσσεται µέσα από το κοινωνικό του περιβάλλον και από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. «κάθε λειτουργία στην πολιτιστική ανάπτυξη εµφανίζεται διπλά: πρώτα στο κοινωνικό επίπεδο και µετά στο προσωπικό επίπεδο -πρώτα ανάµεσα στα άτοµα (διαψυχολογική) και κατόπιν µέσα στο ίδιο το άτοµο (ενδοψυχολογική)» Τα παιδιά οικοδοµούν τη γνώση Η µάθηση προωθεί την ανάπτυξη Η ανάπτυξη δεν µπορεί να διαχωριστεί από το κοινωνικό της πλαίσιο Η γλώσσα παίζει καθοριστικό ρόλο στην πνευµατική ανάπτυξη επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

121 Η γενική ιδέα της γενετικής ανάπτυξης general law of genetic development Κάθε πολύπλοκη νοητική διεργασία ήταν αρχικά αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης ανάµεσα σε ανθρώπους Τα φαινόµενα της συνείδησης ερµηνεύονται ως το τελικό αποτέλεσµα κοινωνικοποίησης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

122 ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης Μάθηση vs Ανάπτυξη Η µάθηση (σχολική-ψυχοκοινωνική) δεν συµπίπτει µε την ανάπτυξη, όπως υποστηρίζει ο συµπεριφορισµός, ούτε προϋποθέτει την ανάπτυξη, που για τον Piaget είναι αυθόρµητη διαδικασία. Η µάθηση που οργανώνεται σωστά (κατά τον Vygotsky), καταλήγει σε νοητική ανάπτυξη και βάζει σε κίνηση µια ποικιλία αναπτυξιακών διεργασιών που θα ταν αδύνατη χωρίς τη µάθηση η µάθηση µετατρέπεται σε ανάπτυξη. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

123 ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης Έχει αποδειχθεί πως παιδιά µε ίδια νοητική ηλικία πετυχαίνουν διαφορετικά αποτελέσµατα όταν βοηθηθούν. Όταν οι µαθητευόµενοι καθοδηγούνται συχνά σκέφτονται µε πιο προωθηµένους τρόπους από ό,τι αν εργάζονταν µόνοι τους. Σηµασία της οµαδοσυνεργατικής και του peer tutoring Το πραγµατικό αναπτυξιακό επίπεδο καθορίζει τις λειτουργίες που έχουν ήδη ωριµάσει (το «ώριµο φρούτο» της ανάπτυξης). Η ΖΕΑ καθορίζει τις λειτουργίες που βρίσκονται στη διαδικασία ωρίµανσης (το «µπουµπούκι» της ανάπτυξης) άρα προβλέπει τη µελλοντική πορεία ανάπτυξης των παιδιών. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

124 ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης Είναι η απόσταση ανάµεσα στην «πραγµατική ανάπτυξη» όπως καθορίζεται από την λύση προβληµάτων που πραγµατοποιεί µόνο του το παιδί και το ανώτερο επίπεδο δυνητικής ανάπτυξης όπως καθορίζεται από την επίλυση προβληµάτων υπό την καθοδήγηση ενηλίκων ή σε συνεργασία µε άλλους πιο έµπειρους συµµαθητές. το τι µπορούν να κάνουν τα παιδιά µε τη βοήθεια των άλλων ίσως είναι πιο ενδεικτικό της νοητικής τους ανάπτυξης από ό,τι µπορούν να κάνουν µόνα τους επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

125 ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

126 ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης Η πληροφορία για το πόσο καλά αποδίδει ένα παιδί όταν του δίδεται βοήθεια δίνει πληρέστερη εικόνα για τη σκέψη του παιδιού και τη νοητική του ανάπτυξη, από την απλή εξέταση της επίλυσης ενός προβλήµατος από το παιδί χωρίς βοήθεια. Αυτά που µπορεί να µάθει ένα άτοµο, ακόµη και µε τη µίµηση, είναι όσα βρίσκονται στη ΖΕΑ του. Είναι λανθασµένο να λέµε ότι στα παιδιά της σχολικής ηλικίας δεν πρέπει να τους δίδονται προβλήµατα τυπικής λογικής. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

127 Το κοινωνικό πλαίσιο υποστήριξης Με τη ΖΕΑ ο Vygotsky εστιάζει το ενδιαφέρον στο ρόλο του κοινωνικού περιβάλλοντος στην νοητική ανάπτυξη του παιδιού. Η έννοια της «σκαλωσιάς» (scaffold) περιγράφει διάφορους τύπους υποστήριξης που παρέχονται από τους ενηλίκους. Παίρνει τη µορφή καθοδηγήσεων, και άλλων ειδών λεκτικής βοήθειας και είναι αποτελεσµατική όταν περιλαµβάνει έργα που βρίσκονται µέσα στη ζώνη επικείµενης ανάπτυξης. Όπως η σκαλωσιά στην οικοδοµή µπορεί να αφαιρεθεί όταν θα έχει χτιστεί ο βασικός σκελετός, έτσι και η κοινωνική υποστήριξη αφού επιτρέψει στα παιδιά να σκεφτούν µε πιο προωθηµένους τρόπους αποµακρύνεται. Ένα είδος «σκαλωσιάς» είναι οι «βοηθητικές ρόδες» στο ποδήλατο Τα παιδιά αφού δουλέψουν για λίγο & µε βοήθεια στο υψηλότερο επίπεδο µπορούν να δουλέψουν στο δικό τους χωρίς εξωτερική υποστήριξη. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

128 Τρόποι παροχής σκαλωσιάς στη ζώνη επικείµενης ανάπτυξης Επίδειξη Επεξήγηση Χρήση µοντέλων Χρήση ερωτήσεων που οδηγούν σε συνειδητοποίηση Διόρθωση λαθών επί του έργου Εντοπισµός εσφαλµένων αντιλήψεων Παρακίνηση Παροχή ρεαλιστικών στόχων επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

129 Μερικές τεχνικές παροχής σκαλωσιάς επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

130 Ο ρόλος του παιχνιδιού Το παιχνίδι παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της αφηρηµένης σκέψης Κατανόηση σχέσεων, συµβολισµών, κανόνων Η φαντασία βασικό χαρακτηριστικό του παιχνιδιού εδράζεται στη δράση Το ραβδί που γίνεται άλογο, αποτελεί µοχλό για την ανάπτυξη της αφηρηµένης συµβολικής σκέψης Μετά την εσωτερίκευση µπορεί να υπάρχει φαντασία και αφαίρεση χωρίς την ανάγκη µοχλών Εισαγωγή στους κοινωνικούς ρόλους Το κοριτσάκι που παίζει τη µαµά Οι αδερφές που παίζουν τις αδερφές Εισαγωγή στους κανόνες Τα παιχνίδια έχουν κανόνες Οι κοινωνίες έχουν κανόνες επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

131 Πολιτισµικά εργαλεία Ο ρόλος της γλώσσας Η γλώσσα βασικό πολιτισµικό εργαλείο καθιστά δυνατή τη σκέψη και ρυθµίζει τη συµπεριφορά. Με τη γλώσσα αλληλεπιδρούµε κοινωνικά. Είναι εποµένως ο βασικός αγωγός µέσα από τον οποίο περνούν τα πολιτισµικά στοιχεία στη σκέψη του παιδιού και καθορίζουν την ανάπτυξή της. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

132 Στάδια ανάπτυξης των λειτουργιών του λόγου Piaget vs Vygotsky επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

133 βασικές εφαρµογές στην εκπαίδευση Συνεργατική µάθηση: ανάµεσα σε οµάδες µε διαφορετικά επίπεδα ικανότητας. Πρέπει δηλαδή να εξασφαλίζουµε δυνατότητες, ώστε περισσότερο ικανοί µαθητές ή µαθητές οι οποίοι ξέρουν καλά κάτι, να το διδάσκουν σε λιγότερο ικανούς ή σε µαθητές οι οποίοι δεν το ξέρουν. Εφαρµογή της αρχής της σταδιακής µείωσης της βοήθειας των µεγάλων και η σταδιακή ανάληψη όλο και µεγαλύτερης υπευθυνότητας από τα παιδιά. Η προσέγγιση η οποία ονοµάζεται «υποβοηθούµενη ανακάλυψη» στηρίζεται σε αυτήν ακριβώς την αρχή (fading scaffolding). Προσοχή στις ατοµικές διαφορές των µαθητών επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

134 βασικές εφαρµογές στην εκπαίδευτική τεχνολογία Ο Η/Υ παίζει το ρόλο ενός εξειδικευµένου συνεργάτη ο οποίος συµπεριφέρεται ως ειδικός παρέχοντας καθοδήγηση κατά τη διάρκεια ασκήσεων, η οποία όµως σταδιακά ελαττώνεται ώστε να γίνει ο µαθητής πιο ικανός να ρυθµίζει τη δική του συµπεριφορά. Ο Η/Υ µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως εργαλείο διασύνδεσης και επικοινωνίας του µαθητή µε πιο «έξυπνους» συµµαθητές, συνεργάτες ή ειδικούς. Τα περιβάλλοντα των εκπαιδευτικών λογισµικών, αξιοποιώντας τις αρχές των κοινωνικοπολιτισµικών θεωριών, µπορούν να προσφέρουν αυθεντικές µαθησιακές διδακτικές καταστάσεις χρησιµοποιώντας τη γλώσσα σε κοινωνικοπολιτισµικές αλληλεπιδράσεις και συνεργατικές δραστηριότητες. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

135 Piaget vs Vygotsky επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

136 Piaget vs Vygotsky Εγωκεντρισµός / εσωτερικευµένος λόγος Στάδια ανάπτυξης / ζώνη επικείµενης ανάπτυξης Μάθηση µε ανακάλυψη µε βοήθεια από το δάσκαλο / µαθητεία, οδηγούµενη ανακάλυψη Σηµασία του περιβάλλοντος στη διαδικασία εξισορρόπησης / κεντρικός ο ρόλος των πολιτιστικών στοιχείων Περιβάλλον / πολιτισµός, κοινότητα επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

137 κριτική Ο ρόλο της γλώσσας, των συναισθηµάτων και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και όχι της εξάσκησης µε τη χρήση εργαλείων δεν συνάδει µε τα Σταλινικά ιδεώδη του Σοβιετικού καθεστώτος και αποτελεί ιδεαλισµό Μήπως η πολύ βοήθεια κάνει το παιδί να µην προσπαθεί αρκετά µόνο του και να την περιµένει πάντα; Το µαµµόθρεφτο παιδί οι υπερπροστατευτικοί γονείς επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

138 ενναλακτικές µέθοδοι διδασκαλίας??? επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

139 Γνωστική ψυχολογία, κονστρουκτιβισµός και διδασκαλία των µαθηµατικών Ρόλος της προϋπάρχουσας γνώσης παρανοήσεις, παρακανόνες, γνωστικές συγκρούσεις, bags Ανακαλυπτική µάθηση, ανοιχτά περιβάλλοντα µάθησης, µη αυταρχικά περιβάλλοντα µάθησης ανοιχτά προβλήµατα, ανοιχτά αναλυτικά προγράµµατα, µοντελοποίηση Οµαδοσυνεργατικές µέθοδοι µέθοδος poject Εστίαση στο λάθος - Εννοιολογική µάθηση, µάθηση µε νόηµα µεταφορά της γνώσης, διόρθωση των παρανοήσεων, µάθηση µε µοντέλα, µε αναλογίες Ρόλος των αναπαραστάσεων Βιωµατική µάθηση δραµατοποίηση, Εξατοµικευµένη διδασκαλία - Χρήση των ΤΠΕ tutors, artificial intelligence επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

140 Βιβλιογραφία Βοσνιάδου, Σ (2001) Εισαγωγική στην Ψυχολογία, Guttemberg Βυγκότσκυ, Λ. (1988). Σκέψη και γλώσσα. Εκδόσεις «Γνώση». Ελληνιάδου, Ε., Κλεφτάκη, Ζ., Μπαλκίζας, Ν (2008). Η συµβολή των παιδαγωγικών προσεγγίσεων για την κατανόηση του φαινοµένου της µάθησης. Πανεπιστηµιακό Κέντρο Επιµόρφωσης (ΠΑΚΕ) Αθήνα. Donaldson, M. (1991). Η σκέψη των παιδιών. Gutenberg. Lefrancois G. R. (2004). Ψυχολογία της διδασκαλίας. Εκδόσεις Έλλην. Siegler, R.S. (2002). Πώς σκέφτονται τα παιδιά. Gutenberg. Vygotsky, L.S. (2000). Νους στην κοινωνία. Η ανάπτυξη των ανώτερων ψυχολογικών διαδικασιών. Gutenberg Ψυχολογία. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

141 Η παρούσα παρουσίαση χρησιµοποίησε υλικό βασικά από τα βιβλία Βοσνιάδου, Στ. (επιµ.) (2004). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α τόµος. εκδ. Gutenberg Ελληνιάδου, Ε., Κλεφτάκη, Ζ., Μπαλκίζας, Ν (2008). Η συµβολή των παιδαγωγικών προσεγγίσεων για την κατανόηση του φαινοµένου της µάθησης. Πανεπιστηµιακό Κέντρο Επιµόρφωσης (ΠΑΚΕ) Αθήνα. και υλικό από το διαδίκτυο επιµέλεια: Κωνσταντίνος Π. Χρήστου επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου