ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ Φ.Π.Φ. ΣΟΜΔΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ. "Ζ κεηνλνηηθή εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα "

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ Φ.Π.Φ. ΣΟΜΔΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ Γηπισκαηηθή εξγαζία ηεο ιγαο Καξνπνχινπ "Ζ κεηνλνηηθή εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα " Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Αζ. Γθφηνβνο ΗΧΑΝΝΗΝΑ 2008 1

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΧΓΖ Α' ΜΔΡΟ 1. ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ ΣΖ ΜΟΤΟΤΛΜΑΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ 1.2 Δζλoηηθή ζύλζεζε ηεο κεηνλόηεηαο 1.3 Ζ γισζζηθή πξαγκαηηθόηεηα ηεο κεηνλόηεηαο 1.4 Ζ εμέιημε ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλόηεηαο από ηε ζπλζήθε ηεο Λσδάλεο κέρξη ζήκεξα θαη ην λνκηθό θαζεζηώο 1.4.1 Α Πεξίνδνο 1922-1950 Μεηά ηε πλζήθε ηεο Λσδάλεο 1.4.2 Β Πεξίνδνο 1950-1974 Μεηαπνιεκηθέο ξπζκίζεηο 1.4.3 Γ Πεξίνδνο 1974-2006 Μεηαπνιηηεπηηθέο ξπζκίζεηο Β ΜΔΡΟ 2. Ζ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ 2.1 Γηνηθεηηθή δνκή ηεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο 2.2 Δθπαηδεπηηθνί ησλ κεηνλνηηθώλ ζρνιείσλ 2.3 Αλαιπηηθά θαη σξνιόγηα πξνγξάκκαηα 2.4 Σα βηβιία ησλ κεηνλνηηθώλ ζρνιείσλ 2.5 Πξνζρνιηθή αγσγή 2.6 Μεηνλνηηθά ρνιεία Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο 2.7 Μεηνλνηηθά ρνιεία Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο 2.7.1 Γεκόζηα ρνιεία ζε ακηγώο κεηνλνηηθνύο νηθηζκνύο 2.8 Ηεξνζπνπδαζηήξηα 2.9 Σξηηνβάζκηα Μεηνλνηηθή Δθπαίδεπζε Δηδηθή Παηδαγσγηθή Αθαδεκία Θεζζαινλίθεο (Δ.Π.Α.Θ) 2

Γ ΜΔΡΟ 3. ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΝΣΑΞΖ ΣΧΝ ΜΔΗΟΝΟΣΗΚΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ 3.1 Ζ αύμεζε ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε 4. Ζ ΔΞΔΣΑΖ ΣΖ ΥΟΛΗΚΖ ΓΗΑΡΡΟΖ 4.1 Ζ καζεηηθή δηαξξνή από ηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε 4.2 Ζ εμέηαζε ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο από ην δεκνηηθό ζην γπκλάζην 4.3 Ζ εμέηαζε ηεο δηαξξνήο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζεο ζην γπκλάζην 4.3.1 Ζ εμέηαζε ηεο καζεηηθήο ξνήο 4.3.2 Αλάιπζε ηεο θνίηεζεο σο πξνο ην θύιν 5. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΑΛΛΑΓΧΝ 6. Ζ ΜΔΗΟΝΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΖΜΔΡΑ 7. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ - ΠΡΟΣΑΔΗ ΔΠΗΛΟΓΟ 3

Δ Η Α Γ Χ Γ Ζ Αληηθείκελν απηήο ηεο κειέηεο είλαη ε παξνπζίαζε ηνπ κεηνλνηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα, ε πεξηγξαθή ηεο δνκήο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ, ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηελ αλεπάξθεηα ηεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο φπσο παξνπζηάδεηαη κέζα απφ ηα θαηλφκελα ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη καζεηηθήο δηαξξνήο, θαζψο θαη νη πξνζπάζεηεο αλαβάζκηζεο θαη βειηίσζεο ηεο παξερφκελεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηε κεξηά ηεο Πνιηηείαο θαη ε έληαμε ησλ κνπζνπικαλνπαίδσλ ζην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Αθφκε επηρεηξείηαη ν εληνπηζκφο θαη ε δηεξεχλεζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη θξαγκάησλ πνπ παξνπζηάδεη ε δνκή, ην πεξηερφκελν θαη ε ιεηηνπξγία ηεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο γηα ηελ εμέιημή ηεο ζε φιεο ηηο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο, θαζψο θαη γηα ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηεο κεηνλνηηθήο θνηλφηεηαο ζηελ επξχηεξε θνηλσλία. Παξνπζηάδεηαη ην κεηνλνηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, νη ηζηνξηθέο ζπλζήθεο αλάδπζήο ηνπ, ην θαζεζηψο ιεηηνπξγίαο ηνπ, ην πεξηερφκελν θαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα δηδαζθαιίαο, ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα, ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θαη επηζεκαίλνληαη νη πξνζπάζεηεο ηεο Πνιηηείαο γηα ηελ πνηνηηθή αλαβάζκηζή ηνπ. 4

Ζ κεηνλνηηθή εθπαίδεπζε αλαπηχζζεηαη ζηε γεσγξαθηθή πεξηνρή ηεο Θξάθεο θαη απεπζχλεηαη ζε ηξεηο κεηνλνηηθέο-εζλνηηθέο νκάδεο: ζηνπο ηνπξθνγελείο, ηνπο Πνκάθνπο θαη ηνπο Αζίγγαλνπο, Έιιελεο πνιίηεο, κνπζνπικάλνπο ζην ζξήζθεπκα θαηνίθνπο ηεο Θξάθεο, νη νπνίνη απαξηίδνπλ ηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα πνπ αξηζκεί πεξίπνπ 110.000 κέιε 1. Οη ηζηνξηθέο θαηαβνιέο ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο αλάγνληαη ζηελ ειιελνηνπξθηθή ζπλζήθε γηα ηελ ππνρξεσηηθή αληαιιαγή ησλ πιεζπζκψλ, πνπ ππνγξάθηεθε ην 1923, γλσζηή σο ζπλζήθε ηεο Λσδάλεο, κεηά ηελ ήηηα ησλ ειιεληθψλ ζηξαηεπκάησλ ζηε Μηθξά Αζία. χκθσλα κε ηε ζπλζήθε απηή, εμαηξέζεθαλ απφ ηελ ππνρξεσηηθή αληαιιαγή ησλ πιεζπζκψλ αλάκεζα ζηελ Διιάδα θαη ηελ Σνπξθία, νη Έιιελεο ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαη ησλ λεζηψλ Ίκβξνπ θαη Σελέδνπ, θαζψο θαη νη κνπζνπικάλνη ηεο Θξάθεο, αθνχ ραξαθηεξίζζεθαλ σο κε αληαιιάμηκνη πιεζπζκνί, κε ζθνπφ λα απνηειέζνπλ ηε "γέθπξα ηεο ειιελνηνπξθηθήο θηιίαο", φπσο αλαθέξεηαη ζηηο δηαθεξχμεηο ησλ Κεκάι Βεληδέινπ. Ζ κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα απνηειεί ην 1/3 πεξίπνπ ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ησλ θαηνίθσλ ηεο Θξάθεο θαη παξά ην θνηλφ ζξήζθεπκα είλαη εζλνηηθά, γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά αλνκνηνγελήο εθφζνλ δηαθξίλνληαη ηξεηο δηαθνξεηηθέο εζλνηηθέο νκάδεο σο πξνο ηε γιψζζα θαη ηηο πνιηηηζκηθέο ηνπο θαηαβνιέο: Οη ηνπξθφθσλνη θαη ηνπξθνγελείο κνπζνπικάλνη πνπ δνπλ θπξίσο ζηηο πεδηλέο πεξηνρέο θαη ζηα αζηηθά θέληξα ηεο Θξάθεο, νη Πνκάθνη κε κεηξηθή γιψζζα ηελ πνκαθηθή πνπ ζεσξνχληαη απηφρζνλεο θαη δνπλ θπξίσο ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Θξάθεο, αιιά θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ζηα αζηηθά θέληξα θαη ζε νξηζκέλεο πεδηλέο πεξηνρέο θαη νη Αζίγγαλνη κε κεηξηθή γιψζζα ηε Ρνκαλί πνπ δηακέλνπλ θπξίσο ζηηο παξπθέο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ. 1 Ζ. Νηθνιαθφπνπινο " Ζ πνξεία πξνο ηελ απηφλνκε πνιηηηθή ζπγθξφηεζε ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο ζηε Γπηηθή Θξάθε", ζην "Μεηνλφηεηεο ζηελ Διιάδα" Δηαηξεία πνπδψλ Νενειιεληθνχ πνιηηηζκνχ θαη Γεληθήο Παηδείαο, Αζήλα 2004. 5

χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία απνγξαθή (2001) 2 ν πξνζσξηλφο πιεζπζκφο ηεο Θξάθεο αλέξρεηαη ζε 355.000 θαηνίθνπο. Απφ απηνχο 241.000 είλαη ρξηζηηαλνί θαη 114.000 κνπζνπικάλνη απφ ηνπο νπνίνπο ην 50% είλαη ηνπξθνγελείο, ην 35% Πνκάθνη θαη ην 15% Ρνκά. πγθεθξηκέλα νη κνπζνπικάλνη δηαθξίλνληαη ζε 36.000 Πνκάθνπο, 24.000 Αζίγγαλνπο θαη 54.000 ηνπξθνθαλείο-ηνπξθνγελείο. Ζ κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο απνηειεί κηα ηδηφηππε θνηλφηεηα ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη σο "ζξεζθεπηηθή κεηνλφηεηα" θαη ηαπηφρξνλα ζεσξείηαη νκνηνγελήο ηφζν απφ γισζζηθή άπνςε φζν θαη πξνέιεπζε. Σείλεη δειαδή λα ζεσξείηαη φηη απνηειεί κηα πνιηηηζκηθή ελφηεηα παξά ην γεγνλφο φηη απνηειείηαη απφ ηξεηο νκαδψζεηο, δηαθνξεηηθέο σο πξνο ηε γιψζζα θαη ηηο πνιηηηζκηθέο ηνπο θαηαβνιέο. Θεζκηθά ε ππφζηαζε ηεο κεηνλφηεηαο νξίζηεθε εληαία κε βάζε ην θξηηήξην ηεο ζξεζθείαο, φπνπ ε θχξηα δηάθξηζε ησλ πιεζπζκψλ ήηαλ ε ζξεζθεπηηθή. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960 εθδειψζεθε έληνλα ε δηακάρε γηα ην ραξαθηήξα ηεο κεηνλφηεηαο, αλ δειαδή ζα νλνκαζηεί εζληθή ή ζξεζθεπηηθή. Ζ ειιεληθή θπβέξλεζε κεηά απφ κηα ζχληνκε πεξίνδν ειιελνηνπξθηθήο ζπλεξγαζίαο θαη κεηά απφ ηνπξθηθέο πηέζεηο κεηνλνκάδεη ην 1954 ηα κεηνλνηηθά ζρνιεία απφ "κνπζνπικαληθά" ζε "ηνπξθηθά", αλαγλσξίδνληαο έηζη ηνλ εζληθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο κεηνλφηεηαο (Ν.Γ 3065/54). χληνκα φκσο ε κεηνλφηεηα πξνζδηνξίζηεθε θαη πάιη σο ζξεζθεπηηθή, εθφζνλ ε πξνζέγγηζε ησλ δπν ρσξψλ δελ θξάηεζε γηα πνιχ. Έηζη ε ειιεληθή θπβέξλεζε επέζηξεςε ζηνλ αξρηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο κεηνλφηεηαο σο ζξεζθεπηηθήο, φπσο άιισζηε νξίδεη θαη ε πλζήθε ηεο Λσδάλεο. Σν λνκηθφ θαζεζηψο ηεο κεηνλφηεηαο ηεο Θξάθεο νξίδεηαη αθελφο κελ απφ δηεζλείο θαλφλεο πνπ είηε δεζκεχνπλ δηκεξψο ηα δχν θξάηε, είηε έρνπλ 2 Σα ζηνηρεία απηά βαζίδνληαη ζηα απνηειέζκαηα ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001 θαη αλαθνηλψζεθαλ ζην Γηεζλέο Δπηζηεκνληθφ πλέδξην Υψξνο θαη πεξηβάιινλ: Παγθνζκηνπνίεζε- Γηαθπβέξλεζε- Βησζηκφηεηα, Πάληεην Παλεπηζηήκην, 2002. 6

επξχηεξε ηζρχ, φπσο νη δηεζλείο ζπκβάζεηο θαη αθεηέξνπ απφ έλα πνιχπινθν ζχλνιν εζσηεξηθψλ θαλφλσλ πνπ απνηειείηαη απφ λφκνπο, δηαηάγκαηα θαη ππνπξγηθέο απνθάζεηο. Ζ κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο απνηειεί έλα ηδηφηππν θνηλσληθφ ζχλνιν κε δηθφ ηνπ αμηαθφ ζχζηεκα, πνπ δελ αθνινχζεζε ηελ πνξεία ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο θαη δελ θαηάθεξε λα ελζσκαησζεί ζε απηή. Απνηειεί κηα αγξνηηθή θαηά βάζε θνηλσλία πνπ δηαηεξεί παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο δσήο. Δδψ θαη αξθεηέο δεθαεηίεο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ θαη θπξίσο ην πνκαθηθφ ζηνηρείν, αζρνιείηαη κε ηνλ πξσηνγελή ηνκέα θαη ζρεδφλ κνλνπσιεί ηελ θαιιηέξγεηα θαη επεμεξγαζία θαπλνχ, δξαζηεξηφηεηα πνπ ζπληείλεη ζηελ απνκφλσζή ηνπ ιφγσ ηεο παξαδνζηαθά νηθνγελεηαθήο εθκεηάιιεπζεο. Oη θάηνηθνη ησλ νξεηλψλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ είλαη πξνζθνιιεκέλνη ζηηο παξαδφζεηο ηνπο θαη είλαη επηθπιαθηηθνί ζε νπνηαδήπνηε αιιαγή ζα αλέηξεπε ην αμηαθφ ηνπο ζχζηεκα. Ζ πξνζθφιιεζε θαη ε κνλνζήκαληε εμάξηεζε ηνπ κεηνλνηηθνχ πιεζπζκνχ απφ ηε γε, θαζψο θαη ε πξνζήισζή ηνπ ζε ζξεζθεπηηθέο παξαδφζεηο, απνηειεί επίζεκα ηελ θπξηφηεξε αηηία γηα ην ρακειφ κνξθσηηθφ ηνπ επίπεδν. Σφζν ε πιεηνλφηεηα φζν θαη ε κεηνλφηεηα ζηε Θξάθε δνπλ ρσξηζκέλεο ζε ακηγείο νηθηζκνχο, αθνχ κφλν ην 12% απφ ηνπο 500 νηθηζκνχο ηεο επαξρίαο είλαη πιεζπζκηαθά κηθηνί. Σα ηειεπηαία ρξφληα ν ηχπνο ηεο εθηεηακέλεο παηξηαξρηθήο νηθνγέλεηαο νινέλα θαη ππνρσξεί, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ πηψζε ηνπ δείθηε γελλεηηθφηεηαο, ηε κεηαλάζηεπζε θαη ηελ αζηπθηιία. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ππήξρε ηζρπξφ κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα είηε πξνο ηελ Σνπξθία, είηε πξνο ηε Γεξκαλία θπξίσο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο, θαζψο θαη κηα ηάζε γηα εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε ζηα αζηηθά θέληξα θαη ηελ Αζήλα (Ν. Αζθνχλε " Ζ εθπαίδεπζε ηεο κεηνλφηεηαο ζηε Θξάθε, Αιεμάλδξεηα,1996). Σα ηειεπηαία δεθαπέληε ρξφληα ζπληεινχληαη κεγάιεο αιιαγέο ζην εζσηεξηθφ ηεο κεηνλφηεηαο. Ηδηαίηεξα απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 πνπ αιιάδεη ε ζηάζε ηεο ειιεληθήο Πνιηηείαο απέλαληη ζηε κεηνλφηεηα, αξρίδνπλ λα 7

παξαηεξνχληαη ζεκαληηθέο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο κεηαβνιέο, θαζψο ε κεηνλνηηθή θνηλσλία κπαίλεη ζε κηα δηαδηθαζία εθζπγρξνληζκνχ. ιν θαη πεξηζζφηεξνη λένη ησλ νξεηλψλ θαη απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ εγθαηαιείπνπλ ηελ αγξνηηθή θνηλσλία θαη εγθαζίζηαληαη ζηηο πεδηλέο θσκνπφιεηο θαη πφιεηο ηεο Θξάθεο, αιιάδνληαο ζπρλά επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε θαη δεκηνπξγψληαο ηε δηθή ηνπο ππξεληθή νηθνγέλεηα. Ζ κνπζνπικαληθή θνηλφηεηα δηνηθείηαη ζξεζθεπηηθά απφ ηνπο ηξεηο κνπθηήδεο (κνπζνπικάλνη θιεξηθνί) ηεο Θξάθεο νη νπνίνη δηνξίδνληαη απφ ην ειιεληθφ θξάηνο (λ.1920/91). ηε Θξάθε ππάξρνπλ ηξεηο Μνπθηείεο: ζηελ Ξάλζε, ηελ Κνκνηελή θαη ην Γηδπκφηεηρν. ρεδφλ φιεο νη εμνπζίεο, ιαηξεία, δηνίθεζε, δηαρείξηζε βαθνπθηθήο πεξηνπζίαο, δηθαηνζχλε αιιά θαη ε εθπαίδεπζε ζε κεγάιν πνζνζηφ αζθνχληαη απφ ζξεζθεπηηθνχο ιεηηνπξγνχο, γεγνλφο πνπ αλαδεηθλχεη ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ηεο ζξεζθείαο ε νπνία αλαδεηθλχεηαη ζε θνηλσληθφ ζεζκφ πνπ θαζνξίδεη θαηά κεγάιν κέξνο ηνπο θαλφλεο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ηηο ζρέζεηο θνηλσληθήο ζπκβίσζεο. Οη κνπθηήδεο, κε βάζε ην ηζιακηθφ δίθαην, έρνπλ επξχηαηεο δηθαηνδνζίεο ηδίσο ζε ζέκαηα αηνκηθήο θαηάζηαζεο θαη νηθνγελεηαθνχ δηθαίνπ θαη έηζη γηα νξηζκέλα δεηήκαηα, νη κνπζνπικάλνη απνιακβάλνπλ έλα είδνο εηεξνδηθίαο: Γελ δηθάδνληαη κε βάζε ηελ ειιεληθή λνκνζεζία, αιιά κε ην ηζιακηθφ δίθαην. Οη κνπζνπικάλνη πνπ αλήθνπλ ζηηο πξναλαθεξφκελεο γισζζηθέο νκάδεο ηεο Θξάθεο εθπαηδεχνληαη ζχκθσλα κε ην λνκηθφ πιαίζην ην νπνίν νξίδεηαη απφ ηε ζπλζήθε ηεο Λσδάλεο θαη ηελ Διιεληθή Πνιηηεία. Ζ κεηνλνηηθή εθπαίδεπζε δηαθνξνπνηείηαη απφ ηε γεληθή εθπαίδεπζε, ηφζν ζηε δνκή φζν θαη ζην πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο. Δίλαη δίγισζζε θαη παξέρεηαη ζε ηδηαίηεξα εθπαηδεπηήξηα, ηα κεηνλνηηθά ζρνιεία. Πεξηιακβάλεη ζρνιεία πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (δεκνηηθά), δεπηεξνβάζκηαο (γπκλάζηα, ιχθεηα θαη ηεξνζπνπδαζηήξηα-κεληξεζέδεο) θαη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (Δηδηθή Παηδαγσγηθή Αθαδεκία Θεζζαινλίθεο), φπνπ θνηηνχλ απνθιεηζηηθά κνπζνπικαλφπαηδεο. Ζ ίδξπζε ησλ κεηνλνηηθψλ ζρνιείσλ ήηαλ δπλαηφηεηα θαη 8

πξντφλ λνκηθήο απαίηεζεο, δηεζλψλ ζπλζεθψλ θαη δηαθξαηηθψλ ζπκθσληψλ 3, ψζηε νη κνπζνπικαληθέο κεηνλφηεηεο ηεο Θξάθεο λα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα ηδξχνπλ ηδηαίηεξα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα. Ζ δεκηνπξγία ηνπο βαζίζηεθε ζηηο δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 40,41 θαη 45 ηεο ζπλζήθεο ηεο Λσδάλεο. Ζ νξγάλσζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα παξνπζηάδνπλ ηδηαηηεξφηεηεο ζε ζρέζε κε ηελ εζληθή παηδεία πνπ παξέρεη ε ειιεληθή πνιηηεία, σο απφξξνηα ηεο εθαξκνγήο ησλ ζρεηηθψλ δηαηάμεσλ πνπ αλαθέξνληαη ζηελ πνιηηηζηηθή απηνλνκία ησλ ζξεζθεπηηθψλ κεηνλνηήησλ, ζρεδηάδνληαη δε θαη αλακνξθψλνληαη ζε ζρέζε ακνηβαηφηεηαο κε ηε γείηνλα ρψξα. Ζ κεηνλνηηθή εθπαίδεπζε αθνινπζεί ακθίδξνκν γισζζηθφ πξφγξακκα ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ νη δχν γιψζζεο, ειιεληθή θαη ηνπξθηθή, δηδάζθνληαη θαη σο γισζζηθά καζήκαηα αιιά θαη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε δηδαζθαιία ζεσξεηηθψλ θαη ζεηηθψλ αληηθεηκέλσλ. θνπφο ηεο Μεηνλνηηθήο Δθπαίδεπζεο, ζηελ πεξηνρή ηεο Θξάθεο, "είλαη ε εμαζθάιηζηο ηεο ζσκαηηθήο, πλεπκαηηθήο θαη εζηθήο αλαπηχμεσο θαη πξνφδνπ ησλ καζεηψλ ζπκθψλσο πξνο ηνπο βαζηθνχο ζθνπνχο ηεο ελ Διιάδη γεληθήο εθπαηδεχζεσο θαη ηαο εηο ηα πξνγξάκκαηα ησλ αληίζηνηρσλ δεκνζίσλ ζρνιείσλ ηεο Υψξαο θαζνξηδνκέλαο αξράο" (άξζ. 2 λ.694/1977). Δπίζεο ζθνπφο ηεο Μεηνλνηηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη ε θαιιηέξγεηα, ε δηδαζθαιία, ε πξνβνιή θαη ε δηάδνζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη θνπιηνχξαο, παξάιιεια κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο παξάδνζεο ησλ Μνπζνπικάλσλ ηεο Θξάθεο, ε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ κνπζνπικαλνπαίδσλ, "ε ζπκβνιή ζηελ ακνηβαία θαηαλφεζε, ηελ εηξεληθή ζπκβίσζε θαη ζπλεξγαζία αηφκσλ θαη νκάδσλ δηαθνξεηηθήο πξνέιεπζεο θαη πνιηηηζηηθήο παξάδνζεο, 3 Α. πλζήθε Δηξήλεο κεηά ηεο Σνπξθίαο θαη ινηπέο πξάμεηο ππνγξαθείζαη ελ Λσδάλε ηε 30 Ηαλνπαξίνπ θαη ηε 24 Ηνπιίνπ 1923. Β. Μνξθσηηθή πκθσλία 1951 (Ν.2Ο73 ηεο 18/23 Απξηιίνπ 1952 (Α 1Ο3). Πεξί θπξψζεσο ηεο κεηαμχ Διιάδνο θαη Σνπξθίαο κνξθσηηθήο πκθσλίαο ηεο 20εο Απξηιίνπ 1951). Γ. Σν Διιελνηνπξθηθφ Μνξθσηηθφ Πξσηφθνιιν ηεο 20-12-1968 ελ Αζήλαηο ηε 2Οε Γεθεκβξίνπ 1968. 9

πνπ δνπλ ζηηο ζχγρξνλεο πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο". Ζ ειιεληθή Πνιηηεία αθνινχζεζε κηα πνιηηηθή πνπ δελ ζπληέιεζε ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ επηπέδνπ ηεο κεηνλφηεηαο θαη δελ ηελ απαζρφιεζε ε ζξεζθεπηηθή θαη πνιηηηζκηθή ηεο ηδηαηηεξφηεηα, θαζψο ε πνιηηηθή ηεο δηακνξθψζεθε απφ ηελ εθάζηνηε αληίιεςε γηα ηα εζληθά ζπκθέξνληα (Ν. Αζθνχλε). Οη ζρέζεηο κε ηελ Σνπξθία θαη ε βίαηε ζπξξίθλσζε ηεο εθεί ειιελνξζφδνμεο κεηνλφηεηαο έπαημαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε ζπλνιηθή αληηκεηψπηζε πνπ έηπρε ε κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο. H εμάξηεζε ηεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηηο ειιελνηνπξθηθέο ζρέζεηο θαη ηε δηκεξή δηάζηαζε ηεο εθαηέξσζελ πξνζηαζίαο ησλ κεηνλνηήησλ δηακφξθσζε κηα κε αλαζηξέςηκε θαηάζηαζε: επηβιήζεθε ζηηο δηάθνξεο νκάδεο ηεο κεηνλφηεηαο κηα ζεζκηθή ζρέζε κε ην ηνπξθηθφ θξάηνο πξνζδηνξίδνληαο ηελ Σνπξθία σο εζληθφ ηνπο θέληξν. Ζ Διιάδα αληί λα παξέκβεη ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή ηεο κεηνλφηεηαο πξναζπηδφκελε ην κεηνλνηηθφ πνιηηηζκφ ηεο θαη ρξεζηκνπνηψληαο ηελ εηεξφηεηα σο πεγή έκπλεπζεο γηα κηα πνιηηηζκηθή αλαγέλλεζε ηεο κεηνλφηεηαο, έδξαζε εζληθηζηηθά: πξφζθεξε κηα ζηελή, θνξηηζκέλε κε ζπγθξνχζεηο θαη αληηθάζεηο λνκηκνπνίεζε ζηε ζξεζθεπηηθή κνπζνπικαληθή θνηλφηεηα βαζαίλνληαο πνιηηηζκηθά ράζκαηα θαη θαιιηεξγψληαο ηε ζχγρπζε θαη ηελ αζηάζεηα ζ' απηή ηελ ηδηαίηεξα επαίζζεηε πεξηνρή κηθηνχ εζλνηηθνχ θαη ζξεζθεπηηθνχ ραξαθηήξα 4. Σν κεηνλνηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα σο δνκή θαη νξγάλσζε δελ θαηάθεξε λα εμαζθαιίζεη θαη λα πξναγάγεη ζην βαζκφ πνπ ζα έπξεπε ηελ ειεχζεξε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή έθθξαζε ηεο κεηνλφηεηαο. Χο ιεηηνπξγία θαη σο πεξηερφκελν δελ θαηάθεξε λα εθνδηάζεη ηε κεηνλφηεηα κε ηηο γλψζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ νκαιή έληαμή ηεο ζηηο αλψηεξεο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο, απνηπγράλνληαο έηζη λα ηελ ελζσκαηψζεη ζηελ 4 Σξνπκπέηα,. (2001) Καηαζθεπάδνληαο ηαπηφηεηεο γηα ηνπο κνπζνπικάλνπο ηεο Θξάθεο. Σν παξάδεηγκα ησλ Πνκάθσλ θαη ησλ Σζηγγάλσλ. Αζήλα, ΚΔΜΟ 10

επξχηεξε θνηλσλία θαη νδεγψληαο ηε ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ζηνλ απνθιεηζκφ. Σν πεξηερφκελν, νη κέζνδνη θαη ηα κέζα δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο θαη ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ πνπ δηδάζθνληαη ζε απηή ζηεξνχληαλ θαηάιιεινπ ζρεδηαζκνχ, θαζψο δελ ιάκβαλαλ ππφςε ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ησλ κνπζνπικάλσλ καζεηψλ. Έηζη ε ιεηηνπξγία ηεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο ζπληέιεζε ζηε δηακφξθσζε κηαο ηδηαίηεξεο θαηάζηαζεο: νη κεηνλνηηθνί καζεηέο κε ηε ζπκπιήξσζε ηεο θνίηεζήο ηνπο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε "λα έρνπλ πξψηνλ εληζρχζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο ρσξίο ηαπηφρξνλα λα έρνπλ εμνηθεησζεί κε θάπνηα απφ ηα πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο θαη δεχηεξνλ λα έρνπλ θαηαθηήζεη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηελ ηνπξθηθή γιψζζα θαη ζε αζχγθξηηα ρακειφηεξν επίπεδν ηελ ειιεληθή". 5 Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά εκπφδηδαλ ηελ πξφζβαζε ή δπζθφιεπαλ ηε θνίηεζε ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Έηζη κεγάινο αξηζκφο δελ ζπκπιήξσλε ηνλ θχθιν ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο, κηθξά πνζνζηά νινθιήξσλαλ ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, ελψ ακειεηέν ήηαλ ην πνζνζηφ πνπ ζπλέρηδε ζηελ ηξηηνβάζκηα. Ζ γλσζηηθή πζηέξεζε ησλ καζεηψλ ζηελ θαηαλφεζε ηεο ειιεληθήο απνηεινχζε ηαπηφρξνλα πζηέξεζε θαη ζηα δηδαθηηθά αληηθείκελα πνπ απνηεινχλ πξνυπνζέζεηο γηα ηελ εηζαγσγή ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε απνθιείνληαο ηνπο καζεηέο απηνχο απφ ηηο παλεπηζηεκηαθέο ζπνπδέο. Ζ εθπαίδεπζε σο κέζν θνηλσληθνπνιηηηζκηθήο έληαμεο ησλ καζεηψλ πνπ ζεζκηθά θαη λνκηθά έρεη ηελ ππνρξέσζε λα παξέρεη ζε φινπο θαη κε ίζν ηξφπν γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, ζηελ πεξίπησζε ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο δελ θαηάθεξε λα δερηεί νχηε λα θξαηήζεη ζηνπο θφιπνπο ηεο φια ηα παηδηά θαη θαηέιεμε λα γίλεη ηζρπξφο κεραληζκφο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Ζ κέρξη ζήκεξα ιεηηνπξγία ησλ κεηνλνηηθψλ ζρνιείσλ ραξαθηεξίζηεθε 5 Σξέζζνπ, Δ. Μεηνλνηηθή Δθπαίδεπζε ζηε Θξάθε: Σα αίηηα ηεο απνηπρίαο. 11

απφ έιιεηςε μεθάζαξνπ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη αδπλακία πξνζέγγηζεο ησλ ζηφρσλ ηεο. Ηζηνξηθά ε αδπλακία ηνπο απηή απνηέιεζε έλαλ απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ιφγνπο πνπ νδήγεζαλ ηελ κεηνλνηηθή εθπαίδεπζε ζην ζεκείν λα απνηειεί ζπλψλπκν ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Ζ πνξεία ησλ απνθνίησλ ησλ κεηνλνηηθψλ ζρνιείσλ ζην γπκλάζην φπσο έρεη θαηαγξαθεί απφ πνιινχο εξεπλεηέο κέρξη ηψξα, έρεη αλαδείμεη ηελ αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γπκλαζίνπ, θαζψο θαη ηελ αδπλακία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο λα εληάμεη ηνπο κεηνλνηηθνχο καζεηέο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ηα κέρξη πξφζθαηα ρξεζηκνπνηνχκελα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα κε έληνλν κνλνπνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα θαη πξνζαλαηνιηζκφ, κε ιακβάλνληαο ππφςε ηνπο φξνπο ηεο δηπνιηηηζκηθήο δηγισζζηθήο θνηλσληθνπνίεζεο ησλ κνπζνπικαλνπαίδσλ, απνηέιεζαλ εκπφδην γηα ηελ έληαμή ηνπο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Ζ ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα ηεο θνίηεζεο ησλ απνθνίησλ ησλ κεηνλνηηθψλ ζρνιείσλ ζηελ πνξεία γηα ηε δεπηεξνβάζκηα ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε έρεη αλαδείμεη φηη νη καζεηέο είλαη αλέηνηκνη λα αληηκεησπίζνπλ ην πεξηερφκελν ζπνπδψλ θαη λα αληαπνθξηζνχλ ζηνηρεησδψο ζηηο απαηηήζεηο ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ ηνπ γπκλαζίνπ ηφζν ζην γισζζηθφ επίπεδν πνπ αθνξά ζηελ θαηνρή θαη ρξήζε ηεο γιψζζαο, φζν θαη ζην γλσζηνινγηθφ πνπ αθνξά ζην πεξηερφκελν ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ, ειιείςεηο πνπ παξαπέκπνπλ ζαθψο ζηελ ππνβαζκηζκέλε θαη ειιεηκκαηηθή πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ζ καζεηηθή δηαξξνή θαη ε ζρνιηθή απνηπρία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηε θνίηεζε ησλ κνπζνπικάλσλ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε είλαη παξάγσγν ηεο αλαπνηειεζκαηηθήο πξσηνβάζκηαο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο. Οη γισζζηθέο θαη γλσζηηθέο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ θαηά ηε θνίηεζή ηνπο, θαζειψλνπλ κεγάια ηκήκαηα ηνπ κνπζνπικαληθνχ πιεζπζκνχ ζε 12

αλαιθαβεηηζκφ, κε ζπλέπεηα ηελ αδπλακία ησλ κνπζνπικάλσλ λα εληαρζνχλ παξαγσγηθά ζην ζχζηεκα θαηαλνκήο εξγαζίαο θαη θνηλσληθψλ-πνιηηηζκηθψλ αγαζψλ θαη ζπλαθφινπζα ηελ θαζίδεζε ηνπ ζπλφινπ ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Θξάθεο ζηνπο παξαπάλσ ηνκείο. Οη αηηίεο ηεο θαηάζηαζεο απηήο βξίζθνληαη ζηε ζθαίξα ηεο πνιηηηθήο πνπ αθνινχζεζαλ ε Διιάδα θαη ε Σνπξθία ζρεηηθά κε ηε κεηνλφηεηα, θαζψο φιεο νη απνθάζεηο, νη ζρεδηαζκνί θαη νη πξαθηηθέο πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηα κεηνλνηηθά ζρνιεία ήηαλ ζέκα πνιηηηθψλ θπξίσο επηινγψλ. Μεηά απφ καθξφρξνλε απνπζία νπνηαζδήπνηε εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο ζηελ εθπαίδεπζε ηεο κεηνλφηεηαο, κφιηο ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ε ειιεληθή Πνιηηεία άξρηζε λα θάλεη θάπνηα βήκαηα πξνο ηελ αλαβάζκηζή ηεο, σζνχκελε θαη απφ ην ελδηαθέξνλ ηεο Δπξψπεο γηα ηηο κεηνλφηεηεο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ζ Πνιηηεία αλαγλψξηζε φηη ε πεξηζσξηνπνίεζε ηεο κεηνλφηεηαο θαη ε αξλεηηθή ηεο ζηάζε απέλαληη ζηα πξφηππα ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη ζέκαηα πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ απνηειεζκαηηθά θαη ξηδηθά. Έηζη εγθαηλίαζε ζηαδηαθά κηα λέα πνιηηηθή πνπ πξνβάιιεη ηελ ίζε κεηαρείξηζε ησλ κειψλ ηεο κεηνλφηεηαο σο Διιήλσλ πνιηηψλ, δεκηνπξγψληαο ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο ηνπο ζέζεο. Σελ πξνζπάζεηα γηα αλαβάζκηζε ηνπ επηπέδνπ ηεο κεηνλφηεηαο θαη ηελ εθπαηδεπηηθή έληαμε ησλ κνπζνπικαλνπαίδσλ ζην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα αλέιαβε ην πξφγξακκα "Δθπαίδεπζε Μνπζνπικαλνπαίδσλ" ηεο Δηδηθήο Γξακκαηείαο Παηδείαο Οκνγελψλ θαη Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, (1997-2000, 2002-2004 θαη 2005-2008), ην νπνίν έρεη ζπκβάιεη κε ην έξγν ηνπ ζηε βειηίσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δεδνκέλσλ ηεο κεηνλφηεηαο. Ζ πξσηνβνπιία απηή ηεο ειιεληθήο 13

Πνιηηείαο απνηειεί κηα πξνζπάζεηα λα ζηεξίμεη ηελ πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία ζην ρψξν ηεο Θξάθεο, πηνζεηψληαο ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ κνπζνπικαλνπαίδσλ θαη ηελ έληαμή ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Κάπνηα πξψηα απνηειέζκαηα ηεο λέαο απηήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο έρνπλ ήδε θαηαγξαθεί θαη παξνπζηάδνπλ ζαθή βειηίσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηνπίνπ ηεο κεηνλφηεηαο, φπσο εκθαλίδεηαη κέζα απφ ηα θαηλφκελα ηεο κείσζεο ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο θαη ηεο έληαμεο ησλ κνπζνπικαλνπαίδσλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Βέβαηα ε απφθιηζε απφ ηνλ εζληθφ κέζν φξν είλαη αθφκε πνιχ κεγάιε, ελψ ην επίπεδν ειιελνκάζεηαο παξακέλεη αλεπαξθέο γηα ηε ζρνιηθή εμέιημε. πγθεθξηκέλα ε δηαξξνή απφ ην δεκνηηθφ ζρνιείν κεηψζεθε ζεκαληηθά, εμαθνινπζεί, φκσο, λα είλαη πνιχ πςειή γηα ηελ πεξηνρή ηεο Θξάθεο (ε πςειφηεξε απφ φιε ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα). Δηδηθά γηα ηα κεηνλνηηθά ζρνιεία ηα πνζνζηά δηαξξνήο παξακέλνπλ απμεκέλα θαη θαίλεηαη λα ρξεηάδνληαη πνιιά ρξφληα κέρξη λα θαηαθέξνπλ λα πξνζεγγίζνπλ ηνλ εζληθφ κέζν φξν. κσο έρνπλ ήδε αξρίζεη λα δηαθαίλνληαη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην εθπαηδεπηηθφ πεδίν πνπ δείρλνπλ φηη ε εθπαίδεπζε αξρίδεη λα απνθηά ζεκαζία γηα ηε κεηνλφηεηα, εθφζνλ απηή απνηειεί ην φρεκα γηα ηε βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο ηεο ζέζεο. 14

1. ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ ΣΖ ΜΟΤΟΤΛΜΑΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ Ζ πλζήθε ηεο Λσδάλεο, ην βαζηθφ λνκηθφ θείκελν πνπ θαζνξίδεη ηελ παξακνλή ησλ Μνπζνπικάλσλ ζηελ Διιάδα, αλαθεξφηαλ θαη αλαγλψξηδε ηελ χπαξμε κηαο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο ζηε Θξάθε ρσξίο εηδηθφηεξε αλαθνξά ζηελ ηδηαίηεξε εζλνηηθή, πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα θαη πξνέιεπζε ησλ επηκέξνπο κεηνλνηηθψλ νκάδσλ πνπ ηε ζπλέζεηαλ, αιιά ζεζκηθά ε ππφζηαζε ηεο κεηνλφηεηαο νξίζηεθε εληαία κε βάζε ην θξηηήξην ηεο ζξεζθείαο. κσο παξά ην θνηλφ ζξήζθεπκα, ε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ραξαθηεξίδεηαη απφ εζλνηηθή, γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή αλνκνηνγέλεηα, εθφζνλ πεξηιακβάλεη ηξεηο δηαθνξεηηθέο πιεζπζκηαθέο νκάδεο, νη νπνίεο εληαία απνθαινχληαη κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα. χκθσλα κε ηνλ Ν. Παλαγησηίδε (Μνπζνπικαληθή Μεηνλφηεηα θαη εζληθή ζπλείδεζε, 1995), ε αλαθνξά ζηηο ηζηνξηθέο θαηαβνιέο ηεο θάζε κηαο νκάδαο θξίλεηαη αλαγθαία, πξνθεηκέλνπ αθελφο κελ λα θαηαλνεζεί θαιχηεξα ην ηζιακηθφ απηφ ζχλνιν, πνπ δηαθέξεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ηελ επξχηεξε ειιεληθή θνηλσλία, αθεηέξνπ δε λα γίλνπλ αληηιεπηέο νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο εζλνηηθέο νκάδεο ηεο κεηνλφηεηαο. 15

1.2 ΔΘΝΟΣΗΚΖ ΤΝΘΔΖ ΣΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ π σο πξναλαθέξζεθε, ε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο πεξηιακβάλεη ηξεηο κεγάιεο εζλνηηθέο νκάδεο: ηνπο Σνπξθνγελείο, ηνπο Πνκάθνπο θαη ηνπο Αζίγγαλνπο. Σνπξθνγελείο Οη Σνπξθνγελείο πνπ απνηεινχλ ηελ πνιππιεζέζηεξε εζλνηηθή νκάδα ηεο κεηνλφηεηαο, θαζψο απνηεινχλ ην κηζφ ζρεδφλ ηνπ ζπλνιηθνχ κεηνλνηηθνχ πιεζπζκνχ, είλαη εγθαηεζηεκέλνη ζηηο πεδηλέο πεξηνρέο ησλ λνκψλ Ξάλζεο θαη Ρνδφπεο θαη ζηα αζηηθά θέληξα θαη ρξεζηκνπνηνχλ ζαλ γιψζζα επηθνηλσλίαο ηελ ηνπξθηθή. ηα παιαηφηεξα ρξφληα δηαθξίλνληαλ ζε δηαθνξεηηθέο ππννκάδεο. Έηζη, έρνπκε ηνπο ειηδνχθνπο Σνχξθνπο θαη ηνπο Οζκαλνχο ή Οζσκαλνχο, θινγεξνχο ππέξκαρνπο ηνπ Ηζιακηζκνχ. Οη ππφινηπεο νκάδεο ησλ Σνπξθνγελψλ πεξηιακβάλνπλ ηνπο Παπιηθαλνχο, ηνπο Κηδεικπάζεδεο (Κνθθηλνζθνχθεδεο) θαη ηνπο Κηξθάζηνπο (ηζιακηθά κνλαζηηθά ηάγκαηα θαη ηα δχν) (Ρνδάθε, 1991), ηνπο Μπεθηαζήδεο (πνπ έδξαζαλ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή 16

ηεο Θξάθεο θαη δέρζεθαλ επηδξάζεηο απφ ηνπο αξραίνπο Έιιελεο θηινζφθνπο, αιιά θαη ην Βνπδηζκφ) (Εεγθίλεο, 1988) θαη, ηέινο, ηνπο Γεξβίζεδεο, έλα είδνο ηζιακηζηψλ κνλαρψλ πνπ ππνβάιινληαλ ζε δηάθνξεο αζθήζεηο φπσο απηνζπγθέληξσζε, πξνζεπρέο, ρνξφο, θαη ησλ νπνίσλ νη ηεθέδεο ζψδνληαη κέρξη ζήκεξα ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ Έβξνπ (ν ηεθέο ηνπ Μηθξνχ Γεξείνπ, ν ηεθέο Ηκπξαρήκ Μπακπά ησλ Φεξψλ) (Μηξκίινγινπ, 1988). Πνκάθνη Ζ νκάδα ησλ Πνκάθσλ απνηειεί ηε δεχηεξε ζε πιεζπζκφ εζλφηεηα ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο θαη θαηνηθεί ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Ρνδφπεο. Οη Πνκάθνη απνηεινχλ αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο ηφζν γηα ηνπο Έιιελεο, φζν θαη γηα ηνπο Σνχξθνπο θαη ηνπο Βνχιγαξνπο, κε θάζε θξάηνο λα δηεθδηθεί ηελ παηξφηεηα ηεο θαηαγσγήο θαη ηεο ηζηνξίαο ηνπο. Έηζη νη Πνκάθνη ζεσξνχληαη απφ πνιινχο Έιιελεο ζπγγξαθείο σο ειιεληθή θπιή 6 πνπ θαηνηθεί απφ ηελ αξραηφηεηα ζηελ πεξηνρή απηή κε ηδηαίηεξε γιψζζα, ζξεζθεία, ήζε θαη έζηκα. Έιιελεο κειεηεηέο ζεσξνχλ φηη ηα αλζξσπνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ Πνκάθσλ αλήθνπλ ζηηο Ηλδνεπξσπατθέο νξεηλέο θπιέο ζε αληίζεζε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηνπξθηθψλ θχισλ, πνπ είλαη φκνηα κε απηά ησλ κνγγνιηθψλ θχισλ. Οη έξεπλεο νξηζκέλσλ εζλνιφγσλ εθηφο απφ θάπνηεο εμαηξέζεηο ζπγθιίλνπλ ζηελ άπνςε φηη νη Πνκάθνη ήηαλ απφγνλνη ησλ αξραίσλ Θξαθψλ 7 θαη ην φλνκά ηνπο πξνέξρεηαη απφ ηελ αξραηνειιεληθή ιέμε "πφκαμ" (πφηεο), ιφγσ ηεο αγάπεο ησλ Αξραίσλ Θξαθψλ γηα ηελ νηλνπνζία. πγθεθξηκέλα ζεσξνχληαη φηη είλαη γεγελείο θάηνηθνη ηεο Θξάθεο θαη έιθνπλ ηελ θαηαγσγή ηνπο απφ ηνπο αξραίνπο Αγξηάλεο, ιανχ πνιεκηθνχ πνπ θαηνηθνχζε ζηα νξεηλά ηεο νξνζεηξάο ηεο Ρνδφπεο, εθφζνλ νη ίδηνη απηναπνθαινχληαη Α(γ)ξέλ ή Α(ρ)ξέλ. Λείςαλα άιισζηε ηεο δσήο ησλ Αγξηάλσλ ζπλαληνχκε αθφκε θαη 6 7 Γ. Μαγθξηψηεο "Πνκάθνη ή Ρνδνπαίνη", Θξαθηθά 3, 1980-81, Ν. Ξεξνηχξεο, " Ίδηαη παξαηεξήζεηο επί ηεο θαηαλνκήο ησλ ζπρλνηήησλ ησλ νκάδσλ ηνπ αίκαηνο εηο ηνπο Πνκάθνπο" 1971 Ληάπεο, Α. (1983), Οη Πνκάθνη κέζα ζην ρξφλν, θαη Ξπξνηχξεο (1975) Αγξηάλεο θαη Πνκάθνη 17

ζήκεξα ζην ρψξν φπνπ ηψξα θαηνηθνχλ νη Πνκάθνη, φπσο ε ζπλνηθία ζην παιηφ ηκήκα ηεο Ξάλζεο πνπ νλνκάδεηαη "Αρξηάλ καραιεζί" ή ην ιεγφκελν "Αρξηάλ κπνπλάξ", δειαδή βξχζε ησλ Αγξηάλσλ, ζηα φξηα ησλ λνκψλ Ρνδφπεο θαη Έβξνπ (Ξεξνηχξεο,1975) Ζ νλνκαζία ησλ Πνκάθσλ πξνέξρεηαη, ζχκθσλα κε ηνλ Παλαγησηίδε (1995), απφ ηε Βνπιγαξηθή ιέμε pomagam, δειαδή "βνεζψ", ελψ νη ίδηνη νη Βνχιγαξνη ηνπο απνθαινχζαλ "πνκαγθάηο", δειαδή βνεζεηηθνχο, ππνηειείο, ρσξίο δηθή ηνπο νληφηεηα, θπξίσο επεηδή ζηα ρξφληα ηνπ Βπδαληίνπ, αιιά θαη επί Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο ηνπο έβξηζθαλ ζπλερψο κπξνζηά ηνπο σο αληηπάινπο. Οη ζχγρξνλνη ηζηνξηθνί ηεο Σνπξθίαο ππνζηεξίδνπλ φηη νη Πνκάθνη είλαη απφγνλνη ησλ Κνκάλσλ θαη ησλ Πεηζελέγθσλ. 8 Καηά κηα άιιε εθδνρή ε νλνκαζία Πνκάθνη πξνήιζε απφ ηελ ηνπξθηθή ιέμε "κπνκάθ" πνπ ζεκαίλεη ζηξαγγαιηζηήο θαη δφζεθε απφ ηνπο Σνχξθνπο κεηά ηελ θαηαζηνιή ηεο βνπιγαξηθήο επαλάζηαζεο ην 1876, θαηά ηελ νπνία νη Πνκάθνη ζηξαγγάιηζαλ ηνπο αιιφζξεζθνπο Βνχιγαξνπο. Οη Πνκάθνη είλαη απφ ηνπο παιαηφηεξνπο πιεζπζκνχο ησλ Βαιθαλίσλ πνπ εμηζιακίζζεθαλ κε ηε βία γχξσ ζην 1656, σο ζπλέπεηα ηεο βαξχηαηεο θνξνινγίαο πνπ επέβαιε ε Οζσκαληθή απηνθξαηνξία ζε βάξνο ησλ ρξηζηηαληθψλ πιεζπζκψλ. Ζ δπζβάζηαρηε θνξνινγηθή πνιηηηθή ψζεζε πνιινχο ρξηζηηαλνχο ζηνλ εθνχζην εμηζιακηζκφ, κεηαμχ απηψλ ην ζχλνιν ησλ Πνκάθσλ, νη νπνίνη δψληαο ζηηο άγνλεο θαη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Ρνδφπεο δελ είραλ ηε δπλαηφηεηα λα πιεξψλνπλ ηνπο λένπο θφξνπο. Οη Πνκάθνη έρνπλ ηε δηθή ηνπο κεηξηθή γιψζζα, ηελ πνκαθηθή, έλα γισζζηθφ θξάκα αξραίαο ειιεληθήο, βνπιγαξηθήο θαη ηνπξθηθήο, φπνπ θπξηαξρεί έλα ζιαβνβνπιγαξηθφ ηδίσκα κε δηθά ηνπ φκσο γισζζηθά 8 1995), Ν. Παλαγησηίδεο (Μνπζνπικαληθή Μεηνλφηεηα θαη εζληθή ζπλείδεζε, 18

ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηνκνξθίεο, ην νπνίν αθνινχζεζε ηε δηθή ηνπ θπζηθή εμέιημε θαη παξνπζίαζε λεσηεξηζκνχο. Αζίγγαλνη Οη καξηπξίεο πνπ ππάξρνπλ ζρεηηθά κε ηε κεηνλφηεηα ησλ Αζίγγαλσλ είλαη εμαηξεηηθά ιηγνζηέο, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζηελ αδπλακία πξνζέγγηζεο ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ζηνλ ελδννηθνγελεηαθφ ρψξν ησλ Σζηγγάλσλ γηα άληιεζε πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ. Οη πξψηεο αλαθνξέο γηα ηνπο Αζίγγαλνπο εκθαλίδνληαη ήδε επί Βπδαληίνπ θαη θάλνπλ ιφγν γηα άηνκα κε καληηθέο ηθαλφηεηεο, ραξαθηεξηδφκελα σο κάγνη. Οη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηνχο κε ππνηηκεηηθφ θαη εηξσληθφ πεξηερφκελν. Πνιινί ππνζηεξίδνπλ φηη πξνέξρνληαη απφ ηελ Αίγππην, ελψ άιινη πηζηεχνπλ φηη ε γιψζζα ησλ Σζηγγάλσλ κνηάδεη πεξηζζφηεξν κε ηελ ηλδηθή, άξα έιθνπλ ηελ θαηαγσγή ηνπο απφ ηελ Ηλδία, παξά ηηο φπνηεο αξαβηθέο, ειιεληθέο, ξνπκαληθέο θαη νπγγξηθέο ιέμεηο πνπ έρνπλ παξεηζθξχζεη ζην ιεμηιφγηφ ηνπο. ηε βφξεηα Διιάδα ηνπο απνθαινχλ θαη θαηζίβεινπο θαη απηφ, θαηά ηνλ Παλαγησηίδε πάιη, πξνέθπςε απφ ην ιαηηληθφ captivus πνπ ζεκαίλεη αηρκάισηνο, πνπ κε ην ρξφλν έγηλε cattivo θαη θαηέιεμε cattivello, δειαδή ειεεηλφο, ηαιαηπσξεκέλνο, εμαζιησκέλνο. Οη Αζίγγαλνη πνπ επηκέλνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε ξνκαλί είλαη πεξίπνπ 1.000 άηνκα πνπ δνχλε ζε δχν ζπγθεθξηκέλνπο θαηαπιηζκνχο ηνπ λνκνχ Ρνδφπεο. Ζ κεγάιε πιεηνςεθία ησλ Αζίγγαλσλ απηνπξνζδηνξίδνληαη σο Σνχξθνη, κηινχλ ηελ ηνπξθηθή γιψζζα θαη δηαβηνχλ ζην λνκφ Έβξνπ. Καη νη ηξεηο εζλνηηθέο απηέο νκάδεο κεηά ηελ ππνγξαθή ηεο πλζήθεο ηεο Λσδάλεο ζηελ νπνία δφζεθε ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ζξεζθεπηηθφ θαη φρη ζηνλ εζλνηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπο, απνηέιεζαλ ηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο θαη βξήθαλ θαηαθχγην ζην Ηζιάκ παξά ηε δηαθνξεηηθή κεηαμχ ηνπο πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα θαη εζλνηηθή θαηαγσγή. 19

1.3 Ζ ΓΛΧΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΖ ΜΟΤΟΤΛΜΑΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ Ζ πλζήθε ηεο Λσδάλεο, ζηα άξζξα 40 θαη 41 νξίδεη φηη ηα δπν ζπκβαιιφκελα κέξε, Διιάδα θαη Σνπξθία, αλαιακβάλνπλ ηελ ππνρξέσζε λα εμαζθαιίδνπλ ηελ πξνζηαζία ηεο ζξεζθείαο θαη ηε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζηα ζρνιεία ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο γηα ηα παηδηά ηεο κεηνλφηεηαο. κσο ε κεηξηθή γιψζζα δελ είλαη ε ίδηα θαη γηα ηηο ηξεηο νκαδψζεηο ηεο κεηνλφηεηαο. χκθσλα κε ηνλ Μαπξνκκάηε (2005) πεξίπνπ ηα 2/3 ηεο κεηνλφηεηαο έρνπλ σο κεηξηθή ηνπο γιψζζα ηελ ηνπξθηθή, νη ππφινηπνη ηελ πνκαθηθή ελψ ιηγφηεξνη απφ ην 1/20 έρνπλ σο κεηξηθή ηε ξνκαλί. Ο ίδηνο εξεπλεηήο αλαθέξεη φηη, "ζρεδφλ φινη νη κνπζνπικάλνη είλαη επαξθείο ηνπξθφθσλνη θαη ζρεδφλ φινη γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή" 9. Οη Σξέζζνπ & ηάζε 9 Μαπξνκκάηεο, Γ. (2005). Σα παηδηά ηεο Καιθάληδαο. Δθπαίδεπζε, θηψρεηα θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζε κηα θνηλφηεηα κνπζνπικάλσλ ηεο Θξάθεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. 20

(1997) αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε ησλ κεηνλνηηθψλ κε ηελ ειιεληθή γιψζζα ππνζηεξίδνπλ φηη ηα πεξηζζφηεξα παηδηά ηεο κεηνλφηεηαο δελ έρνπλ θακία επαθή κε ηελ ειιεληθή γιψζζα πξηλ απφ ηε θνίηεζή ηνπο ζην ζρνιείν. Λφγσ ησλ εηδηθψλ πεξηβαιινληηθψλ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ, εηδηθά ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο, ε ειιεληθή γιψζζα απνθιείεηαη απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ κνπζνπικάλσλ 10. H ειιεληθή είλαη ε γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ, ηεο δηνίθεζεο θαη ησλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ θαη ρξεζηκνπνηείηαη σο κέζν πξφζβαζεο θαη ζπκκεηνρήο ζην δεκφζην ρψξν, ελψ ηα ηνπξθηθά ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ επηθνηλσλία ησλ κειψλ ηεο κεηνλφηεηαο κεηαμχ ηνπο. Ζ ειιεληθή γιψζζα ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο απφ λεψηεξα άηνκα, σο επί ην πιείζηνλ άληξεο, πνπ δηακέλνπλ ζε αζηηθφ πεξηβάιινλ θαη αλήθνπλ ζε αλψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα, ελψ ν ππφινηπνο πιεζπζκφο πξνηηκά λα ρξεζηκνπνηεί ηελ ηνπξθηθή. Ζ θαιή γλψζε ηεο ειιεληθήο ζεσξείηαη πιενλέθηεκα θαη απνηειεί ην δηαβαηήξην γηα θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή αλέιημε, εθφζνλ είλαη ε γιψζζα ησλ ζπλαιιαγψλ θαη ζε απηήλ πξνζδίδεηαη θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ θχξνο. Ζ ηνπξθηθή είλαη ε γιψζζα ηεο ελδνκεηνλνηηθήο ζπλελλφεζεο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ εζλνηηθή θαηαγσγή κεγάινπ κέξνπο ηεο κεηνλφηεηαο θαη εθπξνζσπεί θαη ηε γιψζζα ηεο ζξεζθείαο. Ζ ζξεζθεία ηνπ κεηνλνηηθνχ πιεζπζκνχ εληζρχεη ην αίζζεκα θαρππνςίαο απέλαληη ζηνλ πιεζπζκφ ηεο πιεηνλφηεηαο θαη ηζρπξνπνηεί ηε ζέζε ηεο ηνπξθηθήο σο πξψηεο γιψζζαο ηεο κεηνλφηεηαο. Έηζη ε ηνπξθηθή γιψζζα ιεηηνπξγψληαο σο επίζεκε γιψζζα ηεο κεηνλφηεηαο πνπ έρεη δηθά ηεο εζλνηηθά ραξαθηεξηζηηθά, δεκηνπξγεί θνηλή ζπιινγηθή ζπλείδεζε ζηα κέιε ηεο πνπ εθδειψλεηαη κε ηελ ίδξπζε ζσκαηείσλ 10 Σξέζζνπ, Δ., & ηάζε, Π. (1997). Άξζξν κε ηίηιν: Μεηνλνηηθή Δθπαίδεπζε ζηε Θξάθε: ηα αίηηα ηεο απνηπρίαο. Πεξηνδηθφ χγρξνλα Θέκαηα, η.63-1997 21

θαη ζπιιφγσλ θαη πξνβάιιεη θνηλά αηηήκαηα θαη δηεθδηθήζεηο. Ζ απνδνρή απφ ην ειιεληθφ θξάηνο ηεο ηαχηηζεο ηνπ ζξεζθεπηηθνχ ραξαθηήξα ηεο κεηνλφηεηαο κε ηελ ηνπξθηθή γιψζζα, νδήγεζε ζηελ εληαία αληηκεηψπηζε ησλ νκαδψζεσλ, κε απνηέιεζκα λα ζεσξείηαη ιαλζαζκέλα ε ηνπξθηθή γιψζζα σο κεηξηθή γηα φινπο ηνπο Έιιελεο κνπζνπικάλνπο πνιίηεο. (Καλαθίδνπ, 1994). Ζ εληαία ρξήζε ηεο ηνπξθηθήο ηφζν απφ ηνπο ηνπξθφθσλνπο, φζν θαη απφ ηνπο Πνκάθνπο θαη ηνπο Αζίγγαλνπο "ηζρπξνπνηνχλ ηε δηαθνξεηηθή εζλνηηθή ζπλείδεζε ησλ ηνπξθφθσλσλ θαη θαζηζηνχλ ηελ ελ ιφγσ νκάδα γισζζηθή κεηνλφηεηα" 11 Δηδηθφηεξα, νη ηνπξθνγελείο ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο ηελ ηνπξθηθή γιψζζα, αιιά θαη νη κνπζνπικάλνη Σζηγγάλνη ζηε Θξάθε εκθαλίδνπλ γεληθεπκέλε ηνπξθνθσλία, ε ηνπξθηθή είλαη δειαδή ε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Δμαίξεζε απνηεινχλ ειάρηζηνη νηθηζκνί ζηνπο νπνίνπο ε ξνκαλί είλαη θπξίαξρε (παξαδείγκαηα απνηεινχλ έλα πξνάζηην ηεο Κνκνηελήο, ην Αιάλ Κνπγηνχ θαη έλα ρσξηφ ηεο Ξάλζεο, ην Γξνζεξφ). Ο Εεγθίλεο (1994) απνδίδεη ηε ζεκαληηθή αιιαγή ζηε γισζζηθή ζπκπεξηθνξά ησλ Σζηγγάλσλ ππέξ ηεο ηνπξθηθήο θαη εηο βάξνο ηεο ξνκαλί ζηε ζηάζε ησλ Σνπξθνγελψλ απέλαληη ζηνπο Αζηγγάλνπο, πνπ απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 πεξίπνπ άξρηζε λα κεηαβάιιεηαη ππέξ ηνπο, κε απνηέιεζκα ηελ πξνζέγγηζε ησλ δχν εζλνηηθψλ νκάδσλ. Ο Μαπξνκκάηεο (2005) ζε ζρεηηθή έξεπλα αλαθαιχπηεη φηη ε επηινγή ησλ πεξηζζφηεξσλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο ηεο Καιθάληδαο -πξφθεηηαη γηα νηθηζκφ ηεο Κνκνηελήο- λα απηνπξνζδηνξίδνληαη Σνχξθνη γίλεηαη γηα λα απαιιαρζνχλ απφ ην ζηίγκα ηνπ Σζηγγάλνπ θαη ζεκαίλεη ηελ, έζησ θαη ζπκβνιηθά, θνηλσληθή ηνπο άλνδν. Σν πξψην βήκα, ινηπφλ, γηα ηελ απνδνρή ηνπο απφ ηελ νκάδα ησλ ηνπξθνγελψλ είλαη ε εγθαηάιεηςε ηεο ξνκαλί θαη ε πηνζέηεζε σο κεηξηθήο ηεο ηνπξθηθήο. Σα ηειεπηαία δεθαπέληε ρξφληα ε ηνπξθηθή γιψζζα απνθηά ζηαδηαθά 11 Σζηηζειίθεο Υξηζηφπνπινο: Σν κεηνλνηηθφ θαηλφκελν ζηελ Διιάδα 22

πνιχ ηζρπξή παξνπζία ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο, φπσο δηαπηζηψλεηαη απφ ηελ θπξηαξρία ηεο ηνχξθηθεο ηειεφξαζεο, ηελ θπθινθνξία ηνπξθηθνχ εκεξήζηνπ ηχπνπ, θαζψο θαη κηαο νινθιεξσκέλεο εθεκεξίδαο ηεο πεξηθέξεηαο θαη ελφο πεξηνδηθνχ, φπσο θαη ηελ χπαξμε πνιιψλ ξαδηνθσληθψλ ζηαζκψλ πνπ εθπέκπνπλ ζηα ηνπξθηθά. Ζ ηζρπξή παξνπζία ηεο ηνπξθηθήο κέζα απφ ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο νδεγεί ζηελ εκπέδσζή ηεο απφ ην ζχλνιν ηεο κεηνλφηεηαο, ζπληειψληαο παξάιιεια ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπξθηθήο εζληθήο ζπλείδεζεο γηα φια ηα κέιε ηεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά νη Πνκάθνη, απηφρζνλν ζξαθηθφ θχιν πνπ εμηζιακίζηεθε ην 17ν αηψλα θαη δελ έρεη θακηά γισζζηθή ζπγγέλεηα κε ηνπο ηνπξθνγελείο κνπζνπικάλνπο, εμαλαγθάδεηαη λα κηιάεη ηελ ηνπξθηθή. Ζ πνκαθηθή είλαη ε γιψζζα ησλ Πνκάθσλ κνπζνπικάλσλ ηεο Γπηηθήο Θξάθεο κε ραξαθηεξηζηηθά βνπιγαξηθήο δηαιέθηνπ θαη είλαη κηα γιψζζα πξνθνξηθήο παξάδνζεο, ρσξίο γξαπηφ θψδηθα. Οη ιφγνη εγθαηάιεηςεο ηεο πνκαθηθήο είλαη : 1)ηζηνξηθνί, πνπ νθείινληαη ζηηο βίαηεο πξνζπάζεηεο εθβνπιγαξηζκνχ ησλ Πνκάθσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο βνπιγαξηθήο θαηνρήο ηεο Θξάθεο, 2)θνηλσληθνί, εθφζνλ νη Πνκάθνη γηα λα απνθχγνπλ ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θαη γηα λα απνθηήζνπλ θνηλή ηαπηφηεηα κε ηνπο ηνπξθνγελείο θπξίσο ιφγσ ηεο ζξεζθείαο, πηνζέηεζαλ ηελ ηνπξθηθή θαη 3)πνιηηηθνί, ιφγσ ηεο ειιεληθήο ζηάζεο ζην παξειζφλ πνπ αθνινχζεζε αθνκνησηηθέο πξαθηηθέο θαη επλφεζε ην κεηνλνηηθφ επεθηαηηζκφ ησλ Σνχξθσλ. Χζηφζν, ε πεξηνξηζκέλε γεσγξαθηθή ρξήζε ηεο πνκαθηθήο, ή ε δεκνγξαθηθή βαξχηεηα ηνπ πιεζπζκνχ πνπ ηε κηιά δελ ηεο ζηεξεί ην δηθαίσκα ζηελ χπαξμε. πρλά πξνβάιιεηαη ην αίηεκα ησλ Πνκάθσλ γηα δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο ζηε ζεζκνζεηεκέλε εθπαίδεπζε, ην νπνίν φκσο θχθινη ηεο 23

κεηνλφηεηαο αληηκεησπίδνπλ κε ζθεπηηθηζκφ θαη θαρππνςία. Θεσξνχλ φηη βξίζθεη αληίζεηε ηε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ησλ Πνκάθσλ θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζέιεη λα δηαζπάζεη ηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα. χκθσλα κε ηνπο Μπαιηζηψηε Σζηηζειίθε, "αλ θαη δελ ππάξρεη λνκηθφ θψιπκα γηα ηε δηδαζθαιία άιιεο γιψζζαο απφ ηελ ηνπξθηθή, ε πξννπηηθή απηή θαίλεηαη λα απνθιείεηαη ηφζν απφ ηελ Σνπξθία πνπ δελ αλαγλσξίδεη ηελ χπαξμε ησλ ζιαβφθσλσλ σο δηαθξηηή νκάδα ηεο κεηνλφηεηαο, φζν θαη απφ ηζρπξφ ηκήκα ησλ ίδησλ ησλ Πνκάθσλ πνπ δελ ζέινπλ λα ακθηζβεηεζεί ε ηνπξθηθή ηνπο ηαπηφηεηα". 12 Ζ άπνςε απηή φκσο έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ην πλεχκα ηεο πλζήθεο ηεο Λσδάλεο θαη αληηβαίλεη ηε βαζηθή αξρή ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο πνπ είλαη ν ζεβαζκφο ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ε ηζφηηκε αληηκεηψπηζε φισλ ησλ νκάδσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηε κεηνλνηηθή θνηλσλία. Ζ δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο ή κεηνλνηηθήο γιψζζαο θαη αθφκα πεξηζζφηεξν ε δηδαζθαιία ησλ καζεκάησλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηε γιψζζα απηή, απνηειεί ην ζεκέιην γηα ηε δηαηήξεζε θαη θαιιηέξγεηα ηεο εζλνηηθήο, γισζζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο. Οη Πνκάθνη δνπλ ζε θαζεζηψο ηξηγισζζίαο, θαζψο ρξεζηκνπνηνχλ ηα Πνκάθηθα, σο κεηξηθή, ελδννηθνγελεηαθή θαη ελδνεζλνηηθή γιψζζα, ηα Σνπξθηθά, σο γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ θαη ησλ ελδνκεηνλνηηθψλ ζπλαιιαγψλ θαη ηα Διιεληθά, σο γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ, ηεο αλψηεξεο θαη αλψηαηεο εθπαίδεπζεο, ηεο δηνίθεζεο, ησλ αξρψλ θαη ησλ εμσκεηνλνηηθψλ επηθνηλσληαθψλ ζπλαιιαγψλ, δηαηξέρνληαο έηζη ηνλ θίλδπλν απψιεηαο ηεο εζλνηηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο. χκθσλα κε ηελ Σξνπκπέηα (2001), απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ε θνηλφηεηα ησλ Πνκάθσλ ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα πφισζε πνπ είλαη απνηέιεζκα ηεο χπαξμεο δχν επδηάθξηησλ θαη δπλάκεη αληηηηζέκελσλ ηάζεσλ. Ζ πξψηε είλαη 12 Σζηηζειίθεο -Υξηζηφπνπινο " Σν κεηνλνηηθφ θαηλφκελν ζηελ Διιάδα".Κξηηηθή, 1997 24

απηή ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ σο Πνκάθνπ, ελψ ε άιιε είλαη απηή ηεο ηαχηηζεο κε ηνπο κεηνλνηηθνχο Σνχξθνπο. Ο απηνπξνζδηνξηζκφο κειψλ ηεο κεηνλφηεηαο σο Πνκάθσλ, ζπλερίδεη ε ζπγγξαθέαο, ζα πξέπεη λα πξνζεγγηζηεί κάιινλ ζαλ αληίζεζε θαη άξλεζε ηαχηηζεο κε ηνπο κεηνλνηηθνχο Σνχξθνπο παξά σο ζέζε, ελψ ηαπηφρξνλα παξαπέκπεη ζηελ επηζπκία θαη αγσλία ηνπο λα εληαρζνχλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Οη πνκαθφθσλνη καζεηέο έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ ην δίγισζζν πξφγξακκα ηνπ δεκνηηθνχ παξάιιεια κε ηελ πνκαθηθή πνπ απνηειεί ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη κηιηέηαη ζην ζπίηη. Γεγνλόο πάλησο είλαη όηη ε εγθαηάιεηςε ηεο πνκαθηθήο πξνο όθεινο ηεο ηνπξθηθήο, ηδηαίηεξα ζην λνκό Ρνδόπεο, ζπληέιεζε ζηελ εμνηθείσζε ησλ Πνκάθσλ κε ηα ηνπξθηθά πξόηππα δσήο θαη ζηε ζηαδηαθή απνβνιή ησλ ηζηνξηθώλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθώλ. Αληίζεηα, όπσο θαηέγξαςε πξόζθαηε έξεπλα ( Σξνπκπέηα), νη Πνκάθνη ηνπ λνκνύ Ξάλζεο θαίλεηαη λα επηιέγνπλ ηελ ειιεληθή θαη αθνινπζνύλ πην εύθνια από ηνπο ηνπξθόθσλνπο ηε κέζε εθπαίδεπζε ζε ειιεληθά ζρνιεία θαη όρη ζε κεηνλνηηθά, θαζώο θαη αλώηεξε θαη αλώηαηε εθπαίδεπζε ζε ειιεληθά ηδξύκαηα θαη όρη ζε νκόβαζκα ηδξύκαηα ηεο Σνπξθίαο. Γηα ηνπο κνπζνπικάλνπο καζεηέο πνπ δελ έρνπλ σο κεηξηθή ηελ ηνπξθηθή, νη δπζθνιίεο εληνπίδνληαη θαη ζην ζέκα ηεο ιεηηνπξγηθήο ζπληήξεζεο ηξηψλ γισζζψλ, πνπ κε δεδνκέλν ην ρακειφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν ησλ θνηλσληψλ απηψλ θαη ηα πξνβιήκαηα ηνπ κεηνλνηηθνχ ζρνιείνπ κφλν αλαζηαιηηθά κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ γεληθφηεξα, ζηελ ζηαζεξνπνίεζε ηεο γλψζεο γηα θάζε κηα απφ ηηο γιψζζεο απηέο. Δπηπιένλ, γηα ηνπο καζεηέο απηνχο, ε απνπζία ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο απφ ην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα, έρεη σο ζπλέπεηα λα πξνθαιεί ζπκπιέγκαηα θαησηεξφηεηαο ζην καζεηή ζρεηηθά κε ηε γιψζζα ηνπ, ε αλνηρηή ρξήζε ηεο νπνίαο ηνπ πξνθαιεί αλαζηνιέο θαη δεκηνπξγείηαη έηζη έλα αξλεηηθφ δηαιεθηηθφ δίπνιν γηα λα νδεγεζεί ζηαδηαθά ην παηδί απφ ηελ απνπνίεζε ηεο κεηξηθή γιψζζαο ζηελ ππνηίκεζε ηεο πνιηηηζηηθήο ηνπ ηαπηφηεηαο θαη ην αληίζηξνθν (Βαθαιηφο, ζ.32). 25

Ζ ηνπξθηθή γιψζζα δελ απνηέιεζε εμ αξρήο γιψζζα αλαθνξάο θαη δηδαζθαιίαο. Μέρξη ην 1960 ππήξραλ θαη ζρνιεία ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ αξαβηθή γξαθή θαη θαιιηεξγνχζαλ ηελ πνκαθηθή θαη ππήξρε δηαρσξηζκφο ησλ ζρνιείσλ ζε πνκαθηθά θαη κνπζνπικαληθά ζρνιεία 13. ηα κεηνλνηηθά ζρνιεία ηεο Θξάθεο ε αληηθαηάζηαζε ηνπ αξαβηθνχ αιθαβήηνπ κε ην ιαηηληθφ έγηλε ζηαδηαθά θαη ζηελ αξρή άηππα θαη θάησ απφ ηε δπλακηθή πνπ δεκηνχξγεζε ε ππεξνρή ησλ "λεσηεξηζηψλ" έλαληη ησλ "ζπληεξεηηθψλ" θαη θαζηεξψζεθε, ηππηθά, κε ηηο ειιελνηνπξθηθέο κνξθσηηθέο ζπκθσλίεο ηνπ 1968. Σν Ν.Γ. 3065/6-10-1954 (ΦΔΚ Α 239/1954) "Πεξί ηξφπνπ ηδξχζεσο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπξθηθψλ ζρνιείσλ ζηνηρεηψδνπο εθπαηδεχζεσο Γπηηθήο Θξάθεο θαη ξπζκίζεσο δεηεκάησλ αθνξψλησλ εηο ηελ επνπηείαλ απηψλ θαη ηνπο Δπηζεσξεηέο Σνπξθηθψλ ζρνιείσλ Γπηηθήο Θξάθεο" 14 κε ην νπνίν πξνβιέπεηαη ε ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία "ηνπξθηθψλ" ζρνιείσλ ζηε Θξάθε θαη ε Τπνπξγηθή Απφθαζε 149251/28-11-1957 (ΦΔΚ Β 162/1958) "πεξί αλαιπηηθνχ θαη σξνινγίνπ πξνγξάκκαηνο ησλ κνπζνπικαληθψλ ζρνιείσλ" πνπ θαζηεξψλεη θαη ηελ ηνπξθηθή σο γιψζζα δηδαζθαιίαο ζηα κνπζνπικαληθά ζρνιεία ηεο Θξάθεο, δε ζηεξίδνληαη ζε θείκελα θαη δηαηάμεηο δηαθξαηηθψλ ζπκθσληψλ. Ζ επίζεκε θαζηέξσζε ηεο ηνπξθηθήο γιψζζαο σο κεηξηθήο γηα ην ζχλνιν ηεο κεηνλφηεηαο πξαγκαηνπνηείηαη κε ην Μνξθσηηθφ Πξσηφθνιιν ηνπ 1968 15 θαη 13 ΠΡΑΞΗ ΤΠΟΤΡΓΗΚΟΤ ΤΜΒΟΤΛΗΟΤ Άξηζ. 86 ηεο 12 Μαίνπ 13 Ηνπλ. 1960 (ΦΔΚ Α'80) Πεξί xoξεγήζεσο κεληαίνπ εηδηθνχ επηδνκαηνο εηο ηνπο Γηδαζθάινπο ηνπξθηθήο Γιψζζεο Μνπζνπικαληθψλ ρνιείσλ. Δθπξψζε δηα ηνπ άξζξνπ 36 Ν.Γ.424211962.Λαβφλ ππ' φςεη: 1) Πξφηαζηλ ησλ επί ησλ Δμσηεξίθψλ θαη Παηδείαο θ.θ. Τπνπξγψλ πεξί νηθνλνκηθήο εληζρχζεσο ησλ Διιήλσλ δηδαζθάισλ ηεο Διιεληθήο Γιψζζεο είο ηα Πνκαθηθά θαη Μνπζνπικαληθά ρνιεία ηεο Θξάθεο ιφγσ ησλ εμαηξεηηθψο δπζκελψλ φξσλ εξγαζίαο ησλ δηδαζθάισλ ηνχησλ. 14 Σξνπνπνηήζεθε κε ην Ν.Γ. 1109/1972 (ΦΔΚ Α 17/1972) "Πεξί ηξνπνπνηήζεσο, ζπκπιεξψζεσο θαη αληηθαηαζηάζεσο δηαηάμεσλ ηνπ Ν.3065/1954 θαη ξπζκίζεσο δεηεκάησλ ηηλψλ αθνξψλησλ γεληθψο εηο ηελ εθπαίδεπζηλ ηεο ελ Γπηηθή Θξάθε κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο". 15 ΔΛΛΖΝΟΣΟΤΡΚΗΚΟ ΜΟΡΦΧΣΗΚΟ ΠΡΧΣΟΚΟΛΛΟ ΣΖ 20-12-1968 πλεδξηάζεηο ηεο Διιελνηνπξθηθήο Μνξθσηηθήο Δπηηξνπήο ελ Aγθχξα θαη Αζήλαηο. η. ΜΔΗΟΝΟΣΗΚΖ ΓΛΧΑ 1. Ζ Δπηηξνπή ζπληζηά φπσο ην πθηζηάκελνλ θαζεζηψο ελ ησ ζέκαηη ηεο ρξήζεσο ελ ηαηο κεηνλνηηθαίο ζρνιαίο ηεο κεηνλνηηθήο θαη ηεο επηζήκνπ γιψζζεο,εμαθνινπζήζε εθαξκνδφκελνλ ελ ησ κέιινληη σο θαη θαηά ην παξειζφλ. Δηδηθφηεξνλ: α) Σα κέρξη ζήκεξνλ εηο ηελ επίζεκνλ γιψζζα δηδαζθφκελα καζήκαηα ζα 26

ηελ ππ' αξηζκ. Γη 4282-93/18.1.1969 εξκελεπηηθή εγθχθιην ηεο Γ' Πνιηηηθήο Γηεχζπλζεο ηνπ Τπνπξγείνπ ησλ Δμσηεξηθψλ, ζρεηηθά κε ην "Διιελνηνπξθηθφλ Πξσηφθνιινλ 20-12-1968 "επί εθπαηδεπηηθψλ ζεκάησλ", ε νπνία θαζνξίδεη φηη πιένλ "σο κεηνλνηηθή γιψζζα ζεσξείηαη ε Σνπξθηθή". Πξηλ απφ ηελ εγθχθιην απηή, ην θαζεζηψο ηεο κεηνλoηηθήο γιψζζαο δηδαζθαιίαο δελ ήηαλ ζαθέο, εθφζνλ ζε πεξηνρέο φπνπ δίδαζθαλ δάζθαινη πνκαθηθήο θαηαγσγήο, απφθνηηoη ησλ ηεξνζπνπδαζηεξίσλ ή ζρνιείσλ εθκάζεζεο Κνξαλίνπ (Παιαηνκνπζνπικάλνη), ε δηδαζθαιία πεξηνξηδφηαλ ζην Κνξάλην θαη ηελ εθκάζεζε κφλν ηεο αξαβηθήο γξαθήο θαη ζε πνιιά ζρνιεία γηλφηαλ πξνθνξηθή ρξήζε ηεο πνκαθηθήο, ελψ ζε ζρνιεία πνπ δίδαζθαλ απφθνηηoη ησλ ηνπξθηθψλ δηδαζθαιείσλ (Κεκαιηζηέο), νη νπνίνη ραξαθηεξίδνληαλ θαη σο "πξνζνληνχρνη", ε δηδαζθαιία γηλφηαλ ζηελ ηνπξθηθή θαη ηε λέα ηνπξθηθή γξαθή κε ιαηηληθoχο ραξαθηήξεο. Σν ειιελνηνπξθηθφ Μνξθσηηθφ Πξσηφθνιιν ηνπ 1968, ην νπνίν ζεσξείηαη πσο απνηέιεζε ζεκείν απνθιεηζκνχ ησλ Πνκάθσλ θαη ησλ Σζηγγάλσλ απφ ην ζρνιείν, νξηζηηθνπνίεζε θαη αλέδεημε ηελ ηνπξθηθή σο κνλαδηθή κεηνλνηηθή γιψζζα δηδαζθαιίαο, ελψ παξάιιεια απνθιείζηεθαλ νη δχν άιιεο γιψζζεο ηεο κεηνλφηεηαο: ε πνκαθηθή θαη ε ξνκαλί. Οη Πνκάθνη θαη νη Αζίγγαλνη κε ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη έρνληαο δηαθνξεηηθέο κεηξηθέο γιψζζεο, έξρνληαλ αληηκέησπνη κε δχν άιιεο μέλεο γιψζζεο, ηελ ηνπξθηθή θαη ηελ ειιεληθή, ελψ πνιιέο θνξέο ε κεηξηθή ηνπο ηεινχζε ππφ απαγφξεπζε ζηνπο ρψξνπο ηνπ ζρνιείνπ. χκθσλα κε ην Μνξθσηηθφ Πξσηφθνιιν, ζην θεθάιαην Η-1β "κεηνλνηηθή γιψζζα", νξίδεηαη φηη ε ρψξα καο έρεη ζπκβαηηθή ππνρξέσζε λα παξέρεη ζηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε ζε κεηνλνηηθή γιψζζα. "Ζ δηδαζθαιία πάλησλ ησλ άιισλ καζεκάησλ ζα γίλεηαη εηο ηελ κεηνλνηηθήλ δηδάζθσληαη θαη ελ ησ κέιινληη εηο ηελ απηήλ γιψζζαλ. β) Ζ δηδαζθαιία πάλησλ ησλ άιισλ καζεκάησλ ζα γίλεηαη εηο ηελ κεηoλνηηθήλ γιψζζαλ άλεπ εμαηξέζεσο. 1) Δλ ζρέζεη πξνο ηαο πξνεγνπκέλαο δηαηάμεηο, ε Δπηηξνπή ζπληζηά ηελ δηα ηεο δηπισκαηηθήο νδνχ αληαιιαγή θαηαιφγσλ ησλ ελ ηαηο αληηζηνίρνηο κεηνλνηηθαίο νρνιαίο εηο ηελ επίζεκνλ θαη κεηνλνηηθήλ γιψζζαλ δηδαζθνκέλσλ καζεκάησλ. 27

γιψζζαλ άλεπ εμαηξέζεσο". Μεηνλνηηθή γιψζζα θαη κε ηε δηπιή ζπλδξνκή ηεο Διιάδαο, κηα κε ηε ξεηή αλαθνξά ζην Πξσηφθνιιν ηνπ 1968, ζε κία θαη κφλε κεηνλνηηθή γιψζζα θαη θαηά δεχηεξν κε ηελ εξκελεία πνπ δφζεθε απφ ηε Γ Πνιηηηθή Γηεχζπλζε ηνπ ΤΠ.ΔΞ., σο κεηνλνηηθή γιψζζα ππνρξεσηηθή, "κεηξηθή" γηα φινπο θαζίζηαηαη ε ηνπξθηθή. Σε δεθαεηία ηνπ 1990 παξαηεξείηαη έληνλν ελδηαθέξνλ απφ ηε κεξηά ηεο Πνιηηείαο λα πξνσζήζεη ηελ ηξηκεξή ζχζηαζε ηεο κεηνλφηεηαο, αλαδεηθλχνληαο έηζη ηελ εηεξφηεηα ζην εζσηεξηθφ ηεο θαη απνδπλακψλνληαο παξάιιεια ηελ θπξίαξρε νκάδα (ηελ ηνπξθηθή), αθνχ ηελ κεηαηξέπεη ζε κία κφλν ζπληζηψζα απφ ηηο άιιεο δχν. ' απηή ηελ πξνζπάζεηα εηεξνπξνζδηνξηζκνχ ησλ Πνκάθσλ εληάζζνληαη νη θηλήζεηο πνπ έγηλαλ ηα ηειεπηαία ρξφληα απφ εμσζεζκηθνχο παξάγνληεο γηα ηελ θσδηθνπνίεζε ηεο πνκαθηθήο (ζπγγξαθή γξακκαηηθήο θαη ιεμηθνχ), κε ζηφρν ηελ αλάδεημε ηεο εζλνηηθήο ηαπηφηεηαο ησλ Πνκάθσλ θαη ηαπηφρξνλα ηεο εηεξφηεηαο κέζα ζηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα. Οη θηλήζεηο απηέο γηα ππεξάζπηζε ησλ πιεζπζκηαθά αζζελέζηεξσλ ηαπηνηήησλ ηεο κεηνλφηεηαο ήηαλ κηα πξνζπάζεηα λα θαιπθζεί ην θελφ πνπ αθήλεη ε Πνιηηεία κε ηελ αδπλακία ηεο λα ππεξαζπηζηεί ηηο ππφινηπεο κεηνλνηηθέο γιψζζεο θαη ηαπηφηεηεο πέξαλ ηεο ηνπξθηθήο ζην εζσηεξηθφ ηεο κεηνλφηεηαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε εγεζία ηεο κεηνλφηεηαο πνπ αθνινπζεί ηελ ηνπξθηθή εζληθηζηηθή πνιηηηθή θαη ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία κηαο ηνπξθηθήο ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο γηα φια ηα κέιε ηεο κεηνλφηεηαο, αξλείηαη θαηεγνξεκαηηθά νπνηαδήπνηε δηαθνξνπνίεζε ζην εζσηεξηθφ ηεο, θαιιηεξγψληαο έηζη ην έδαθνο γηα κειινληηθέο πνιηηηθέο δηεθδηθήζεηο. Ζ ειιεληθή Πνιηηεία κε ηελ άξλεζε ή ηελ αδπλακία ηεο λα κηιήζεη δεκφζηα γηα ηελ ελδνκεηνλνηηθή εηεξνγέλεηα ζηε Θξάθε ζηα πιαίζηα κηαο επξσπατθά ζπκβαηήο θαη επηζπκεηήο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, αθνινπζεί κηα ζπλεηδεηή πνιηηηθή εθπαηδεπηηθνχ θαηεπλαζκνχ απέλαληη ζηηο απαηηήζεηο 28

ηεο κεηνλνηηθήο εγεζίαο. 16 πσο θαίλεηαη απφ ηα παξαπάλσ, έλα πνιχ κεγάιν κέξνο ηνπ κεηνλνηηθνχ πιεζπζκνχ πξνζπαζεί λα εθπαηδεπηεί θαη λα κνξθσζεί θάησ απφ πνιχ δχζθνιεο ζπλζήθεο, αθνχ θαιείηαη λα ιεηηνπξγήζεη κέζα απφ ηειείσο μέλν γισζζηθφ ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε ηε γιψζζα έθθξαζήο ηνπ. Ζ θαηά παξάβαζε, ινηπφλ, ηεο ζπλζήθεο ηεο Λσδάλεο θαζηέξσζε ηεο ηνπξθηθήο γιψζζαο, σο κφλεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο δηδαζθαιίαο ζπλεηέιεζε ψζηε ε εθπαίδεπζε πνπ παξέρεηαη ζήκεξα ζηα κεηνλνηηθά ζρνιεία λα παξoπζηάδεη ραξαθηήξα έληνλα "εζληθνηνπξθν-θεληξηθφ". 17 Με ηνλ ηξφπν απηφ νη κνπζνπικάλνη Πνκάθνη θαη νη κνπζνπικάλνη Σζηγγάλνη νη νπνίνη δελ έρνπλ θακία εζλνηηθή θαη γισζζηθή ζπγγέλεηα κε ηνπο ηνπξθνγελείο κνπζνπικάλνπο ηεο Θξάθεο, ππέζηεζαλ θαη πθίζηαληαη έλα γισζζηθφ θαη θαη' επέθηαζε πνιηηηζκηθφ επλνπρηζκφ. Χο κφλε δηέμνδνο απφ ηελ θαηάζηαζε απηή αλαδεηθλχεηαη ε ελίζρπζε ηνπ ηδηαίηεξνπ πνιηηηζκηθνχ ραξαθηήξα θάζε μερσξηζηήο γισζζηθήο νκάδαο, ψζηε λα κελ είλαη επάισηεο ζε θάζε είδνπο πξνζεγγίζεηο θαη πνιηηηθέο δηεθδηθήζεηο. Ζ κειέηε αιιά θαη ε ηζηνξηθή δηάζσζε ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ θαη ηδηαίηεξα ησλ Πνκάθσλ πνπ έρνπλ ππνζηεί κεγάιε αιινίσζε ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο, απνηειεί δείθηε πςεινχ πνιηηηζκηθνχ επηπέδνπ, αθνχ πνιηηηζκέλε θνηλσλία ζεσξείηαη εθείλε φπνπ ζέβεηαη θαη πξνζηαηεχεη θάζε κνξθήο θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή, ζξεζθεπηηθή θαη εζλνηηθή δηαθνξεηηθφηεηα. 1.4 Ζ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΜΟΤΟΤΛΜΑΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ ΣΖ ΘΡΑΚΖ ΑΠΟ ΣΖ ΤΝΘΖΚΖ ΣΖ ΛΧΕΑΝΝΖ Χ ΖΜΔΡΑ 16 17 Αζ. Γθφηνβνο, άξζξν ζηε πγθξηηηθή θαη Γηεζλή Δπηζεψξεζε, ηεχρνο 9, Διιεληθά Γξάκκαηα, 2007 Παλαγησηίδεο Ν. 'Σν κεηνλνηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο Διιάδαο",1996 29

ΚΑΗ ΣΟ ΝΟΜΗΚΟ ΚΑΘΔΣΧ θάζεηο. Ζ νλνκαζία ηεο κεηνλφηεηαο ηεο Θξάθεο έρεη πεξάζεη απφ δηάθνξεο Ζ πξψηε ξχζκηζε πνπ αθνξά "κνπζνπικαληθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα" ζηελ Διιάδα πεξηέρεηαη ζε πλζήθε πνπ ζπλνκνινγείηαη κεηαμχ Διιάδαο θαη Σνπξθίαο ην 1913 (Ν. 4213/6/29.11.1913). Ζ πξψηε φκσο αληίιεςε ηεο ζέζπηζεο κεηνλνηηθήο εθπαίδεπζεο αιιά θαη ηεο πξνζηαζίαο ησλ κεηνλνηήησλ μεθίλεζε κε ηε πλδηάζθεςε Δηξήλεο ηνπ 1919 θαη πεξηιάκβαλε ζρέδηα γηα ηελ επίιπζε ησλ κεηνλνηηθψλ πξνβιεκάησλ. Δδψ έγηλε γηα πξψηε θνξά αλαθνξά ζην ζεβαζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηθαησκάησλ ησλ κεηνλνηήησλ, πνπ ήδε απφ ηελ επνρή απηή ζεσξνχληαη ν αθξνγσληαίνο ιίζνο γηα ηε δηαηήξεζε θαη ηελ πξναγσγή ηεο γισζζηθήο θαη εζληθήο ηαπηφηεηαο ηεο θάζε κεηνλνηηθήο νκάδαο. κσο, ην πξψην θαη νπζηαζηηθφ βήκα γηα ηελ πξνάζπηζε ηέηνηνπ είδνπο δεηεκάησλ έγηλε απφ ην Γηεζλέο Γηθαζηήξην Γηαξθνχο Γηθαηνζχλεο (Γ.Γ.Γ.Γ.), πνπ έπαημε απνθαζηζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ ησλ κεηνλνηήησλ. Δίλαη γλσζηή ε δηαπίζησζε ηνπ Γ.Γ.Γ.Γ. φηη " ε χπαξμε κεηνλνηήησλ είλαη δήηεκα πξαγκαηηθφ θαη φρη λνκηθφ" θαη αλαθέξεηαη ζην δηθαίσκα ησλ κειψλ ησλ κεηνλνηήησλ λα ηδξχνπλ, λα δηεπζχλνπλ θαη λα ρξεκαηνδνηνχλ ζρνιεία ή άιια εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα κε ηε δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηνχλ εθεί ειεχζεξα ηε γιψζζα ηνπο, ελψ ε επίζεκε γιψζζα ηνπ θξάηνπο λα κπνξεί λα δηδάζθεηαη παξάιιεια ζε απηά ηα ζρνιεία (Μπαιηζηψηεο, 2001). Με ηε ιήμε ηνπ ειιελνηνπξθηθνχ πνιέκνπ ηνπ 1919-1922, ηελ πξνζάξηεζε ηεο Γπηηθήο Θξάθεο θαη ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, πεξηζζφηεξνη απφ έλα εθαηνκκχξην πξφζθπγεο ειιεληθήο θαηαγσγήο, πνιινί απφ ηνπο νπνίνπο ηνπξθφθσλνη, εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ Διιάδα θαη απέθηεζαλ ειιεληθή ηζαγέλεηα. Οη αληαιιαγέο πιεζπζκψλ πνπ ζπληειέζηεθαλ ηφζν κε ηε Βνπιγαξία ην 1919, φζν θαη κε ηελ Σνπξθία ην 1923, ππαγνξεχηεθαλ απφ 30

πνιηηηθνζηξαηησηηθά γεγνλφηα θαη απφ ηε δηάζεζε γηα νξηζηηθή επίιπζε ηνπ κεηνλνηηθνχ πξνβιήκαηνο πνπ είρε δεκηνπξγεζεί ζηηο βαιθαληθέο ρψξεο. Απφ ηηο αληαιιαγέο απηέο εμαηξέζεθαλ νη πιεζπζκνί ησλ ειιελνξζφδνμσλ ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, ηεο Ίκβξνπ θαη ηεο Σελέδνπ θαη ησλ κνπζνπικάλσλ ηεο Γπηηθήο Θξάθεο, φπσο νξίζηεθε απφ ηελ ειιελνηνπξθηθή ζπλζήθε πνπ ππνγξάθηεθε ην 1923, γλσζηή σο ζπλζήθε ηεο Λσδάλεο. χκθσλα κε ηε ζπλζήθε απηή νη κεηνλφηεηεο νη νπνίεο δνχζαλ ζηελ ειιαδηθή Θξάθε ραξαθηεξίζηεθαλ κνπζνπικαληθέο, δειαδή ζξεζθεπηηθνχ ραξαθηήξα, ζέκα ζην νπνίν επέκεηλαλ πνιχ νη Σνχξθνη αληηπξφζσπνη. Ζ ζεκαζία απηήο ηεο επηινγήο έρεη ζπγθεθξηκέλν ηζηνξηθφ πεξηερφκελν θαη κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή κφλν ζε ζπλάξηεζε κε ην ζχζηεκα ησλ νζσκαληθψλ κηιιηέη 18, φπνπ ε θχξηα δηάθξηζε ησλ πιεζπζκψλ ήηαλ ε ζξεζθεπηηθή (Μπαιηζηψηεο- Σζηηζειίθεο). Αξγφηεξα ν Σνχξθνο εγέηεο Κεκάι Αηαηνχξθ πξνζπάζεζε λα δεκηνπξγήζεη θνζκηθφ - εζληθφ θξάηνο θαη ζπλάληεζε αληίζηαζε απφ ηνπο ζπληεξεηηθνχο ηζιακηζηέο, αληίζηαζε πνπ εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη κέρξη ζήκεξα αιιά ζε κηθξφηεξν βαζκφ. Οη ειιεληθέο θπβεξλήζεηο μεθηλψληαο απφ ηελ θπβέξλεζε Βεληδέινπ πνπ ήζειε λα πξνρσξήζεη ζην ζηεξέσκα ηεο ειιελνηνπξθηθήο θηιίαο, ζηάζεθαλ ζην πιεπξφ ησλ Κεκαιηζηψλ. Απηή ε ζηάζε ησλ ειιεληθψλ θπβεξλήζεσλ επέηξεςε ηε δηείζδπζε ηνπ θεκαιηζκνχ ζηνλ παιαηνκνπζνπικαληθφ πιεζπζκφ ηεο Γ. Θξάθεο, γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζηαδηαθά ζηελ ηνπξθνπνίεζε φισλ ησλ κνπζνπικαληθψλ νκάδσλ ηεο πεξηνρήο θαη πξνθάιεζε έληνλεο αληηδξάζεηο απφ ηελ πιεπξά ησλ παιαηνκνπζνπικάλσλ αληηθεκαιηθψλ πνπ έβιεπαλ κε νξγή ηελ εηζαγσγή ηνπ ιαηηληθνχ αιθαβήηνπ θαη ην θιείζηκν ησλ ζξεζθεπηηθψλ ζρνιείσλ ηνπο. Απφ ηηο αξρέο ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ ε κεηνλφηεηα νλνκάζηεθε "ηνπξθηθή", πξάγκα πνπ επηθπξψζεθε θαη κε ην λφκν 3065/54. 18 Ζ ινγηθή απηή αθνξά θαη ηα δίγισζζα κεηνλνηηθά ζρνιεία ηεο ειιεληθήο κεηνλφηεηαο ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. 31