Κεφάλαιο 1 Χρήμα Σύστημα Ανταλλαγής Προϊόντων Το σύστημα κατά το οποίο αγαθά και υπηρεσίες ανταλλάσσονται με άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Προβλήματα του Συστήματος Ανταλλαγής 1. Διπλή Σύμπτωση Αναγκών Αμφότερα τα συμβαλλόμενα μέρη πρέπει να έχουν πλεόνασμα αγαθών για τα οποία να έχουν αμφότερα ανάγκη. 2. Χρόνος: Τα φθαρτά αγαθά δεν διαρκούν μέσω του χρόνου. 3. Τιμές: Οι τιμές εξαρτούνταν από την ανάγκη των συμβαλλόμενων μερών για τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που επρόκειτο να ανταλλαχτούν. 4. Ρέστα: Μερικά προϊόντα δεν μπορούσαν να διαιρεθούν σε μικρότερες μονάδες και αυτό αποτελούσε προβλήματα στο καθορισμό της ακριβής τιμής. Η Εξέλιξη του Χρήματος Μέσω των ετών το χρήμα πήρε πολλές μορφές: Χρήμα-Αγαθό Τα χρήμα-αγαθό είναι ένα αγαθό που γίνεται αποδεκτό από όλους όχι λόγω της αξίας του μόνο αλλά και λόγω της χρησιμότητάς του (π.χ. το αλάτι στην αρχαία Ρώμη). - 1 -
Το χρήμα-αγαθό μπορεί ακόμα να χρησιμοποιηθεί σε χώρες όπου πόλεμοι και πολιτικές ή οικονομικές ανησυχίες κάνουν τους ανθρώπους να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στα κυβερνητικά χρήματα. Αντιπροσωπευτικά Χαρτονομίσματα Κατά τη διάρκεια του δέκατου πέμπτου αιώνα οι πρώτοι τραπεζίτες έκαναν την εμφάνισή τους και έγιναν γνωστοί ως χρυσοχόοι: - Ήταν οι πρώτοι τραπεζίτες. - Είχαν ισχυρά χρηματοκιβώτια. - Οι άνθρωποι εμπιστεύθηκαν το χρυσό τους για να φυλαχθεί σε αυτά τα χρηματοκιβώτια. - Κάθε φορά που κάποιος έκανε μια κατάθεση χρυσού, ο χρυσοχόος έκδιδε απόδειξη παραλαβής (IOU) που στην ουσία ήταν υποσχετικά σημειώματα. - Οι άνθρωποι που είχαν IOUs πήγαιναν στους χρυσοχόους να αποσύρουν το χρυσό τους προκειμένου να αγοράσουν διάφορα αγαθά. - Οι άνθρωποι άρχισαν να ανταλλάσσουν αυτές τις αποδείξεις παραλαβής για τις συναλλαγές τους. - Οι συναλλαγές σε χρυσό μειώθηκαν. Αυτά τα αντιπροσωπευτικά χαρτονομίσματα χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από τους ευρωπαίους εμπόρους και βιοτέχνες καθώς επίσης και από τους απλούς ανθρώπους. Στην πράξη, τα αντιπροσωπευτικά χαρτονομίσματα είναι αξιώσεις έναντι αντικειμένων αξίας (χρυσός και ασήμι) που κρατιούνται σε έναν κεντρικό χώρο καταθέσεων. Αναγκαστικά-Υποχρεωτικά Νομίσματα Τα αναγκαστικά-υποχρεωτικά νομίσματα (Fiat Money) είναι τα χρήματα που οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν σήμερα. Αυτά τα χρήματα εξουσιοδοτούνται από την κυβέρνηση και υποστηρίζονται από το νόμο και τη δύναμη του κράτους. Στη σύγχρονη τους μορφή αυτά τα νομίσματα αποτελούνται από χαρτονομίσματα, κέρματα και τρεχούμενους λογαριασμούς. - 2 -
Οι Λειτουργίες του Χρήματος 1. Μέσο Συναλλαγών Τα χρήματα είναι ο τρόπος με τον οποίο τα αγαθά και οι υπηρεσίες ανταλλάσσονται. Υπερνικά τα προβλήματα του συστήματος ανταλλαγής προϊόντων και επιτρέπει την εξειδίκευση. Ως αποτέλεσμα της εξειδίκευσης, το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας, βελτιώνεται. 2. Μέσο Αποθεματοποίησης Αξίας Τα χρήματα μπορούν να αποθηκευτούν (σε τραπεζικούς λογαριασμούς) για όσον χρόνο επιθυμεί κάποιος χωρίς απώλεια της αξίας τους (εκτός κατά περιόδους πληθωρισμού). Μπορούν επομένως, να χρησιμοποιηθούν για να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες στο μέλλον. 3. Λογιστική Μονάδα α) Το χρήμα είναι ο κοινός παρονομαστής με τον οποίο οι τιμές των διαφορετικών αγαθών και υπηρεσιών συγκρίνονται. β) Επιπλέον, επιτρέπει τη δημιουργία λογαριασμών με το προστιθέμενο πλεονέκτημα της καταγραφής συναλλαγών σε λογιστικά βιβλία. Η Αξία του Χρήματος Η αξία του χρήματος εξαρτάται από δύο παράγοντες: Οι Τιμές των Αγαθών και των Υπηρεσιών Η αξία ενός χρήματος είναι απλά η αγοραστική δύναμη του. Με άλλα λόγια πόσα χρήματα χρειάζονται για να αγοράσουν μια συγκεκριμένη ποσότητα αγαθών σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η αξία του χρήματος σχετίζεται αντιστρόφως με το γενικό επίπεδο τιμών. Εάν οι τιμές παραδείγματος χάριν αυξάνονται, ένα άτομο θα χρειαζόταν περισσότερα χρήματα απ' ότι πριν προκειμένου να αγοράσει τα ίδια αγαθά. Αυτό σημαίνει ότι η αξία του χρήματος δεν είναι τόσο ισχυρή όπως ήταν προηγουμένως. Αυτό ονομάζεται πληθωρισμός. - 3 -
Διαθεσιμότητα του Χρήματος Επιπλέον, η αξία του χρήματος συσχετίζεται αντιστρόφως με τη διαθεσιμότητά του. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι υπάρχει ένας περιορισμένος αριθμός αγαθών και υπηρεσιών που είναι διαθέσιμα, η αξία κάθε μονάδας χρήματος καθορίζεται αναλόγως. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα χρημάτων στην κυκλοφορία, τόσο χαμηλότερη είναι η αξία της κάθε μονάδας. Οι χώρες προσπαθούν να ελέγξουν την ποσότητα (διαθεσιμότητα) χρημάτων μέσω νομισματικής πολιτικής που επιβάλλεται από τις κεντρικές τράπεζές τους. Επιπλέον, οι χώρες προσπαθούν να ελέγξουν τις τιμές μέσω της πολιτικής τιμών η οποία ενάγεται στα ευρύτερα εργαλεία της δημοσιονομικής πολιτικής. Ο Κανόνας Χρυσού και ο Διμεταλλικός Κανόνας Κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα, πολλές κυβερνήσεις προσπάθησαν να ελέγξουν την αξία του χρήματος τους με την εισαγωγή των χρυσών και διμεταλλικών κανόνων: Ο Κανόνας Χρυσού Σύμφωνα με αυτό τον κανόνα η αξία των χρήματος μετριέται ενάντια ενός σταθερού βάρους χρυσού. Αυτό σήμανε ότι ο καθένας θα μπορούσε να ανταλλάξει τα χρήματά του/της σε οποιοδήποτε χρόνο με χρυσό βασισμένο σε μια σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία. Μια κυβέρνηση θα μπορούσε εκδώσει επιπρόσθετο χρήμα εφ' όσον είχε ισοδύναμα αποθέματα χρυσού στη διάθεση της. Ο Διμεταλλικός Κανόνας Σύμφωνα με αυτό τον κανόνα η αξία των χρήματος μετριέται ενάντια ενός σταθερού βάρους χρυσού η ασημιού. Αυτό σήμανε ότι ο καθένας θα μπορούσε να ανταλλάξει τα χρήματά του/της σε οποιοδήποτε χρόνο με χρυσό η ασήμι βασισμένο σε μια σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία. Μια κυβέρνηση θα μπορούσε εκδώσει επιπρόσθετο χρήμα εφ' όσον είχε ισοδύναμα αποθέματα χρυσού η ασημιού στη διάθεση της. - 4 -
Αυτό το σύστημα είχε τα ακόλουθα μειονεκτήματα: - Δεν υπήρχε αρκετός χρυσός διαθέσιμος, και αυτό προκάλεσε οικονομική επιβράδυνση. - Η αξία του χρυσού ποίκιλε μεταξύ των χωρών και γι αυτό οι τιμές δεν ήταν ίσες. Οι τιμές του χρυσού και του ασημιού καθορίζονταν από την προσφορά και τη ζήτηση. Όταν η ζήτηση για το χρυσό αυξανόταν, η τιμή του αυξανόταν και ο κόσμος προτιμούσε να τον κρατήσει για επενδυτικούς λόγους. Κατά συνέπεια, ο χρυσός εξαφανιζόταν από την αγορά καθώς το "κακό χρήμα" (ασήμι) εκδίωκε το "καλό χρήμα" από την αγορά (νόμος Gresham). Το Χρήμα στις ΗΠΑ Σήμερα Τα Αμερικανικά χρήματα σήμερα αποτελούνται από κέρματα, χαρτονομίσματα, και τρεχούμενους λογαριασμούς: Κέρματα Τα κέρματα εκδίδονται από το Αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών και διανέμονται από τις 12 Κεντρικές Ομοσπονδιακές Τράπεζες. Χαρτονομίσματα Τα χαρτονομίσματα τυπώνονται από το Υπουργείο Οικονομικών αλλά εκδίδονται από την Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα (12 τράπεζες). Από το 1914 ως το 1968 όλες τα Αμερικανικά χαρτονομίσματα καλύπτονταν από τα αποθέματα χρυσού της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Σήμερα, τα Αμερικανικά χαρτονομίσματα χρησιμοποιούνται ως μέσο συναλλαγής και αποθεματικής αξίας από πολλές άλλες χώρες (πρόσφατα παραδείγματα είναι η Αργεντινή, η Ρωσία, κ.λ.π.) σε διαφορετικούς χρόνους. Αυτό οφείλεται στη σταθερότητα του δολαρίου των ΗΠΑ. Τρεχούμενοι Λογαριασμοί Ένας τρεχούμενος λογαριασμός είναι ένας λογαριασμός όπου ο πελάτης καταθέτει χρήματα και μπορεί να κάνει αναλήψεις από τον λογαριασμό αυτό, να εκδώσει επιταγές για πληρωμές και να κάνει μεταφορές σε άλλους λογαριασμούς χωρίς περιορισμούς. - 5 -
Η χρήση των λογαριασμών αυτών μειώνεται σταθερά στις ΗΠΑ λόγω της εισαγωγής άλλων μεθόδων πληρωμών (χρεωστικές κάρτες, ηλεκτρονικές μέθοδοι πληρωμών, κ.λ.π.). Λογαριασμοί Καταθέσεων που Προσφέρουν Βιβλιάρια Επιταγών Κρατικό νόμισμα είναι εκείνη η μορφή χρημάτων που πρέπει να γίνεται αποδεκτή (από το νόμο) για την τακτοποίηση χρεών ή για την πληρωμή αγορών από όλους. Στις ΗΠΑ σήμερα αυτό αναφέρεται μόνο στα κέρματα και τα χαρτονομίσματα. Εντούτοις, στις ΗΠΑ η χρήση των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων είναι περιορισμένη λόγω των πλεονεκτημάτων που άλλες μέθοδοι πληρωμών προσφέρουν: Τραπεζικό Χρήμα (Επιταγές) Αυτή η μέθοδος προσφέρεται σε εκείνους τους πελάτες που έχουν έναν τρεχούμενο λογαριασμό. Τα πλεονεκτήματα των επιταγών είναι: - Η επιλογή του πελάτη να ξοδέψει μικρά ή μεγάλα ποσά με το ίδιο μέσο (επιταγή). - Οι επιταγές δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τρίτους λόγω της απαίτησης υπογραφής, επομένως, είναι πολύ ασφαλείς σε περίπτωση που χάνονται ή κλέβονται. - Ο πελάτης έχει την δυνατότητα να σταματήσει την πληρωμή της επιταγής μέσω ενός τηλεφωνήματος και γραπτής γνωστοποίησης στην τράπεζα. - Γραπτή απόδειξη πληρωμής - Η δυνατότητα της επιταγής να αναζητηθεί μέσα στο τραπεζικό σύστημα εάν αυτό είναι απαραίτητο. - Η δυνατότητα να διορθωθούν τα λάθη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας συμψηφισμού. - Καταλληλότητα για μεγάλες πληρωμές. - Τα κεφάλαια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλες πληρωμές λόγω του χρονικού διαστήματος που η επιταγή χρειάζεται για να συμψηφιστεί. - 6 -
Ηλεκτρονικά Εμβάσματα (EFTs) Αυτά είναι ηλεκτρονικοί μέθοδοι που περιλαμβάνουν τη μεταφορά χρημάτων μεταξύ λογαριασμών στηγμιαία με τη χρήση προηγμένης τεχνολογίας (SWIFT, Moneygram, Western Union, κ.λ.π.). Σήμερα, 50% των μισθών στις ΗΠΑ πληρώνονται σε λογαριασμούς υπαλλήλων ηλεκτρονικά. Πιστωτικές κάρτες Αυτές είναι μικρές πλαστικές κάρτες που επιτρέπουν στον κάτοχο τους να αγοράζει αγαθά και υπηρεσίες σε σημεία όπου η κάρτα γίνεται αποδεκτή. Στο τέλος κάθε μήνα, ο πελάτης λαμβάνει μια κατάσταση λογαριασμού που παρουσιάζει τις διαφορετικές συναλλαγές του πελάτη κατά τη διάρκεια του μήνα. Ο πελάτης καλείται να πληρώσει μόνο ένα ποσοστό του συνολικού ποσού που χρησιμοποίησε. Εάν μια ολοκληρωτική εξόφληση πραγματοποιηθεί μέσα στο διευκρινισμένο αριθμό ημερών από την ημερομηνία που αναγράφεται στην κατάσταση λογαριασμού, ο πελάτης δεν χρεώνεται με οποιοδήποτε τόκο. Οι πιστωτικές κάρτες είναι μια μορφή δανείου, και μπορούν να εκδοθούν μέχρι ένα πιστωτικό όριο. Οι δημοφιλέστερες πιστωτικές κάρτες είναι η Visa, η Master Card και η Access. Κάρτες Προ-Αποθηκευμένης Αξίας Αυτές είναι μικρές πλαστικές κάρτες που περιέχουν μικρό-τσίπ και που φορτίζονται με ηλεκτρονική πίστωση και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να πληρώσουν για αγαθά και υπηρεσίες όπου η κάρτα γίνεται αποδεκτή. Η πληρωμή παραλαμβάνεται από μια ίδια κάρτα (του αποδέχτη της πληρωμής) και το ποσό μειώνεται καθώς η κάρτα χρησιμοποιείται. Αυτή η κάρτα έχει το πλεονέκτημα της επαναφόρτισης με ηλεκτρονική πίστωση οποτεδήποτε επιθυμεί ο πελάτης. Ηλεκτρονικό Χρήμα (E-Cash) και Ηλεκτρονικές Επιταγές (E-Checks) Αυτές είναι μέθοδοι πληρωμής που έχουν εξελιχθεί ως αποτέλεσμα συναλλαγών μέσω του Διαδικτύου: - 7 -
- Ηλεκτρονικό Χρήμα (E-Cash) Αυτό αποτελείται από ένα προκαθορισμένο χρηματικό ποσό που κατατίθεται ψηφιακά από μια τράπεζα στον προσωπικό υπολογιστή ενός πελάτη. Ο πελάτης μπορεί να εκτελέσει πληρωμές μέσω του Διαδικτύου για διάφορα αγαθά και υπηρεσίες χωρίς την ανάγκη συμψήφισης. Οι παραλήπτες αυτών των πληρωμών έχουν την επιλογή να χρησιμοποιήσουν αυτά τα χρήματα για περαιτέρω πληρωμές ή να τα καταθέσουν ηλεκτρονικά στον τραπεζικό λογαριασμό τους. - Ηλεκτρονικές Επιταγές (Ε-Checks) Αυτές είναι ηλεκτρονικές επιταγές που προετοιμάζονται σε έναν προσωπικό υπολογιστή και στέλλονται μέσω του Διαδικτύου για την πληρωμή αγαθών και υπηρεσιών υπό μορφή σειρών ηλεκτρονικών στοιχείων. Με την λήψη μιας τέτοιας επιταγής ο/η αποδέκτης την διαβιβάζει ηλεκτρονικά στη τράπεζά του/της που τη συμψηφίζει και διακανονίζει την πληρωμή της. Μειονεκτήματα Ηλεκτρονικού Χρήματος (E-Cash) και Ηλεκτρονικών Επιταγών (Ε-Checks) Οι ανωτέρω μέθοδοι πληρωμής δεν έχουν αγκαλιαστεί από τους καταναλωτές για ποικίλους λόγους: το λογισμικό είναι πάρα πολύ δαπανηρό. αβεβαιότητα όσον αφορά το μηχανισμό ασφάλειας και μεταφοράς χρημάτων. έλλειψη ενός ενιαίου συστήματος ηλεκτρονικού χρήματος. Κάθε τράπεζα χρησιμοποιεί το δικό της σύστημα. Προσφορά Χρήματος (Money Supply) Η προσφορά χρήματος μιας χώρας αποτελείται από όλα τα χρήματα που όλα τα συμβαλλόμενα μέρη (άτομα, επιχειρήσεις και κυβέρνηση) έχουν άμεσα διαθέσιμα για τα έξοδα τους στην τοπική οικονομία. - 8 -
Οι κεντρικές τράπεζες θέλουν να ελέγξουν την προσφορά χρήμάτος δεδομένου ότι η πάρα πολύ ταχεία αύξηση της ποσότητας του είναι πληθωριστική ενώ η πάρα πολύ αργή αύξηση της ποσότητας του φέρνει ύφεση. Με άλλα λόγια ο έλεγχος της προσφοράς χρήματος έχει επιπτώσεις στην παραγωγή, την απασχόληση, το εισόδημα, και τα επίπεδα τιμών. Η προσφορά χρήματος δεν είναι μόνο η ποσότητα μετρητών (κέρματα, χαρτονομίσματα και τρεχούμενοι λογαριασμοί) σε μια οικονομία. Οιονεί χρήματα μπορούν επίσης να έχουν επιπτώσεις στην προσφορά χρήματος σε έναν μεγάλο βαθμό. Οιονεί Χρήματα είναι όλα εκείνα τα αντικείμενα που μετατρέπονται εύκολα σε μετρητά. Με άλλα λόγια είναι αντικείμενα με ψηλό βαθμό ρευστότητας υπό μορφή: Κυβερνητικών ομολόγων Ομολόγων εταιρειών Ασφαλειών ζωής Συνταξιοδοτικών Ταμείων Χρεογράφων Καταθέσεων προθεσμίας σε χρηματοοικονομικά ιδρύματα Τα Προβλήματα με την Ταξινόμηση της Προσφοράς Χρήματος Το πρόβλημα στον καθορισμό της προσφοράς χρήματος είναι αρκετά απλό. Όλα τα μετρητά συμπεριλαμβάνονται στη προσφορά χρήματος. Εντούτοις, εκείνο το οποίο έχει επιπτώσεις πραγματικά στη προσφορά χρήματος είναι η απόφαση εξόδων (δαπανών) των συμμετεχόντων μιας οικονομίας. Η απόφαση εξόδων είναι διαφορετική για τον καθένα επομένως είναι πολύ δύσκολο να αποφασιστεί ποια χρηματοοικονομικά αντικείμενα θα συμπεριλαμβάνονται στην προσφορά χρήματος και ποια όχι. Επιπλέον, η απόφαση για ποια χρηματοοικονομικά αντικείμενα πρόκειται να συμπεριληφθούν στην συνολική προσφορά χρήματος περιπλέκεται από δύο επιπρόσθετους παράγοντες: - 9 -
Τραπεζικές Καινοτομίες και Τραπεζικοί Νόμοι Η εισαγωγή νέων τρεχούμενων λογαριασμών που προσφέρουν επιτόκιο και που προσφέρονται σήμερα από πολλά χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Διάκριση μεταξύ των Λογαριασμών Εξόδων και Αποταμίευσης Αυτοί οι νέοι τρεχούμενοι τοκοφόροι λογαριασμοί καθιστούν δύσκολη τη διάκριση μεταξύ ποια κεφάλαια κατατίθενται για πληρωμή εξόδων και ποια για μακροχρόνια αποταμίευση. Μετρώντας την Προσφορά Χρήματος Οι Κεντρικές Τράπεζες σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν ποικίλους τρόπους μετρήσεως της προσφοράς χρήματος για να προβλέπουν και να ελέγχουν την αγοραστική δύναμη του χρήματος τους: M1 Η Στενότερη Μέτρηση Προσφοράς Χρήματος Αυτή η μέτρηση αποτελείται από εκείνα τα αντικείμενα που είναι άμεσα διαθέσιμα για έξοδα (δαπάνες) και αποτελείται από τα εξής: - Χαρτονομίσματα και κέρματα στην κυκλοφορία έξω από το Υπουργείο Οικονομικών, Κεντρικές Ομοσπονδιακές Τράπεζες και εμπορικές τράπεζες. - Καταθέσεις όψεως σε όλες τις εμπορικές τράπεζες εκτός καταθέσεων άλλων τραπεζών (εγχώριων και ξένων). - Διαπραγματεύσιμες Εντολές για Ανάληψη από λογαριασμούς (NOW), οι οποίοι είναι λογαριασμοί κατάθεσης που προσφέρουν στον πελάτη τη δυνατότητα της έκδοσης των επιταγών. Η τράπεζα μπορεί να ζητήσει επτά ημερών προθεσμία πριν από κάθε ανάληψη. - Τοκοφόροι Λογαριασμοί Όψεως που παρέχονται από Πιστωτικές Ενώσεις. - Καταθέσεις ταμιευτηρίου με δυνατότητα άμεσης μεταφοράς. - Καταθέσεις Όψεως σε αποταμιευτικά ιδρύματα. - Ταξιδιωτικές Επιταγές. - 10 -
Μ2 Ευρύτερη Μέτρηση Προσφοράς Χρήματος Αυτή η μέτρηση αποτελείται από το M1 συν τα οιονεί χρήματα που μετατρέπονται εύκολα σε μετρητά για σκοπούς εξόδων και τα οποία είναι: - Καταθέσεις ταμιευτηρίου και λογαριασμούς χρηματαγορών στις τράπεζες και τα ιδρύματα αποταμίευσης. - Προθεσμιακές καταθέσεις λιγότερο από $100,000. - Αμοιβαία κεφάλαια λιγότερα από $50,000. Μ3 Ευρύτατη Μέτρηση Προσφοράς Χρήματος Αυτή η μέτρηση αποτελείται από M2 συν ορισμένα αντικείμενα που φέρουν μεγάλο βαθμό ρευστότητας και που κατέχουν οι μεγάλες επιχειρήσεις: Προθεσμιακές καταθέσεις άνω των $100,000. Συμφωνίες Επαναγοράς (REPOS) που εκδίδονται από τις εμπορικές τράπεζες, οι οποίες είναι συμφωνίες μεταξύ δύο συμβαλλόμενων μερών. Ένα συμβαλλόμενο μέρος συμφωνεί να πωλήσει ένα ομόλογο (του Υπουργείου Οικονομικών) στο άλλο συμβαλλόμενο μέρος με τη συμφωνία ότι μετά από κάποιο χρόνο (μια ή δύο ημέρες) θα το αγοράσει πίσω σε μια προ-συμφωνηθείσα τιμή. Αμοιβαία κεφάλαια άνω των $50,000. Καταθέσεις σε Ευρωδολάρια (Eurodollars) που κατέχουν οι αμερικανικοί σε καταστήματα αμερικανικών τραπεζών στο εξωτερικό και σε τράπεζες του Καναδά και της Αγγλίας. Μέτρηση του Χρέους της Οικονομίας Η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα μετρά την αύξηση του χρέους στην οικονομία που περιλαμβάνει: Όλα τα χρεόγραφα που εκδίδονται από την κεντρική κυβέρνηση (συμπεριλαμβανομένων των τοπικών αρχών). Όλα τα χρέη του ιδιωτικού τομέα (προσωπικοί πελάτες, επιχειρησιακοί πελάτες) που δίνονται υπό μορφή δανείων από τις τράπεζες. Άλλα είδη χρέους. - 11 -
Ταξινόμηση των Μέτρων της Προσφοράς Χρήματος Όλες οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της προσφοράς χρήματος δεν περιλαμβάνουν τα χρήματα ή τα οιονεί χρήματα που κατέχει η κυβέρνηση ή τις διάφορες καταθέσεις εγχώριων ή ξένων τραπεζών στις Αμερικανικές τράπεζες. Οι τράπεζες κρατούν χρήματα για να καλύψουν βασικά τις απαιτήσεις αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας και τις ανάγκες ρευστότητάς τους. Η κυβέρνηση κρατά χρήματα στους λογαριασμούς φόρων και δανείων του Υπουργείου Οικονομικών (TT&L) με χιλιάδες τράπεζες σε όλη τη χώρα. Επιπλέον κρατά χρήματα με τις Κεντρικές Ομοσπονδιακές Τράπεζες. Καταθέσεις ξένων τραπεζών που διατηρούνται συνήθως για διεθνείς συναλλαγές. Οι επιταγές στο στάδιο της είσπραξης και συμφήφισης αφαιρούνται για να αποφευχθεί ο διπλός υπολογισμός. Η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα δεν στοχεύει πλέον στον καθορισμό της αύξησης της προσφοράς του χρήματος επειδή αυτό δεν μπορούσε να προσφέρει έναν καλό δείκτη που να συμπεριλαμβάνεται στη νομισματική πολιτική. Η αύξηση αυτή παρακολουθείται και συμπεριλαμβάνεται σε ένα ευρύτερο φάσμα δεικτών που καθορίζουν την νομισματική πολιτική των ΗΠΑ. - 12 -
Κεφάλαιο 2 Χρήμα και Οικονομική Δραστηριότητα Οικονομικοί τομείς Κάθε οικονομία αποτελείται από τους ακόλουθους 2 τομείς: 1. Ο ιδιωτικός τομέας Ο προσωπικός τομέας Ο βιομηχανικός τομέας Ο χρηματοοικονομικός τομέας Ο μη χρηματοοικονομικός τομέας των υπηρεσιών 2. Δημόσιος τομέας Ο κυβερνητικός τομέας Ο τομέας των τοπικών αρχών Η Κυκλική Ροή της Οικονομικής Δραστηριότητας Το μέτρο του μεγέθους και της απόδοσης μιας οικονομίας που χρησιμοποιείται από τις περισσότερες κυβερνήσεις είναι αυτό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) είναι η συνολική αξία (σε δολάρια) όλων των νέων αγαθών και των υπηρεσιών που παράγονται μέσα σε μια χώρα σε ένα έτος. Αυτό το ΑΕΠ αποτελείται από τις δραστηριότητες όλων των τομέων στην οικονομία (καταναλωτές, επιχειρήσεις και κυβέρνηση). Ο κάθε τομέας κερδίζει το εισόδημα του από τους άλλους τομείς και ξοδεύει τo εισόδημα του για να αγοράζει τα αγαθά και τις υπηρεσίες των άλλων τομέων. - 1 -
Ο ιδιωτικός τομέας (προσωπικοί, βιομηχανικοί, χρηματοοικονομικοί, και μη χρηματοοικονομικοί τομείς υπηρεσιών) Ο προσωπικός τομέας κερδίζει το εισόδημα με τους ακόλουθους τρόπους: 1. Αμοιβές και μισθούς 2. Τόκους από καταθέσεις 3. Μερίσματα από μετοχές 4. Συντάξεις και κοινωνικές ασφαλίσεις Ο προσωπικός τομέας ξοδεύει το εισόδημα του με τούς ακόλουθους τρόπους: 1. Αγοράζει αγαθά και υπηρεσίες 2. Επενδύει στο βιομηχανικό ή χρηματοοικονομικό τομέα 3. Καταβάλλει φόρους και τέλη στη κυβέρνηση και τους τομείς των τοπικών αρχών. Οι βιομηχανικοί, χρηματοοικονομικοί και μη χρηματοοικονομικοί τομείς υπηρεσιών κερδίζουν το εισόδημα τους με τους ακόλουθους τρόπους: 1. Πωλούν τα αγαθά και τις υπηρεσίες τους στον προσωπικό και δημόσιο τομέα 2. Αποταμίευση του προσωπικού τομέα 3. Εξαγωγές Οι βιομηχανικοί, χρηματοοικονομικοί και μη χρηματοοικονομικοί τομείς ξοδεύουν το εισόδημα τους με τους ακόλουθους τρόπους: 1. Πληρώνουν αμοιβές και μισθούς στον προσωπικό τομέα. 2. Πληρώνουν τόκους και μερίσματα στον προσωπικό τομέα 3. Εισαγωγές 4. Πληρώνουν φόρους στο δημόσιο τομέα και τοπικές αρχές. - 2 -
Ο Δημόσιος Τομέας (Κυβέρνηση και Τοπικές Αρχές) Ο δημόσιος τομέας κερδίζει το εισόδημα του με τους ακόλουθους τρόπους: 1. Φόρους που παραλαμβάνει από τον προσωπικό, βιομηχανικό και οικονομικό τομέα 2. Τέλη και ποσά που παραλαμβάνει από τον προσωπικό, βιομηχανικό και οικονομικό τομέα. 3. Αποταμίευση υπό μορφή εθνικής αποταμίευσης από τον προσωπικό, βιομηχανικό και χρηματοοικονομικό τομέα. 4. Πωλεί τα αγαθά και τις υπηρεσίες του (εθνικές βιομηχανίες) σε όλους τους άλλους τομείς Ο δημόσιος τομέας ξοδεύει το εισόδημα του με τους ακόλουθους τρόπους: 1. Αγοράζει αγαθά και υπηρεσίες από τους άλλους τομείς 2. Πληρώνει τόκους και μερίσματα σε όλους τους άλλους τομείς Έτσι, υπάρχει μια συνεχής ροή κεφαλαίων μεταξύ όλων των τομέων σε μια οικονομία με την παροχή μέσων παραγωγής (γη, εργασία, κεφάλαιο και επιχειρηματικό πνεύμα) μεταξύ τους. Κίνητρα για Δαπάνες Η οικονομία μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις τομείς όσον αφορά τα κίνητρα για δαπάνες (καταναλωτές, επιχειρήσεις και κυβέρνηση). Τα καταναλωτικά έξοδα παρακινούνται από τις ανάγκες των ανθρώπων. 60% - 65% του ΑΕΠ αποτελούνται από τα καταναλωτικά έξοδα που καθιστούν την Αμερικάνικη οικονομία ως επί το πλείστο καταναλωτική. Τα επιχειρησιακά έξοδα παρακινούνται από το κέρδος. Η απόφαση να ξοδευτούν χρήματα στα εργοστάσια, τον εξοπλισμό, την απασχόληση, κ.λπ. οδηγείται καθαρά από το κέρδος. Τα κυβερνητικά έξοδα παρακινούνται από τους κοινωνικούς και δημόσιους στόχους της κυβέρνησης δεδομένου ότι η κυβέρνηση δεν είναι επικερδής οργανισμός. - 3 -
Ο Ρόλος της Αποταμίευσης και του Δανεισμού Οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και η κυβέρνηση δεν ξοδεύουν όλο το εισόδημά τους. Κάποιο από εκείνο το εισόδημα αποταμιεύεται. Με άλλα λόγια η αποταμίευση είναι εκείνο το μέρος του εισοδήματος που δεν ξοδεύεται σε αγαθά και υπηρεσίες. Εάν κάποιος κάνει την υπόθεση ότι η αποταμίευση είναι μια διαρροή από την κυκλική ροή του εισοδήματος και των εξόδων, τότε κάθε φορά που η αποταμίευση αυξανόταν: Τα αγαθά και οι υπηρεσίες θα παρέμεναν απούλητα. Η παραγωγή θα επιβραδύνετο. Η ανεργία θα αυξανόταν. Η οικονομική ανάπτυξη θα επιδεινωνόταν. Εάν αυτή η οικονομική επιβράδυνση διαρκέσει για δύο ή περισσότερα τέταρτα (6 μήνες) θα οδηγήσει σε οικονομική ύφεση έως ότου αποφασίσουν να βάλουν όλοι εκείνοι οι τομείς την αποταμίευσή τους πίσω στην κυκλική ροή. Όταν υπάρχει οικονομική ύφεση, οι επιχειρήσεις χαμηλώνουν τις τιμές τους για να ενθαρρύνουν τη ζήτηση για τα προϊόντα τους, αλλά δεδομένου ότι οι αμοιβές και οι μισθοί δεν μπορούν να μειωθούν, τα κέρδη τους μειώνονται σημαντικά. Ο αλήθεια είναι ότι αποταμίευση δεν είναι χρήμα που αντιπροσωπεύει διαρροή από την κυκλική ροή κεφαλαίου δεδομένου ότι αυτή είναι κατατεθειμένη σε διάφορους λογαριασμούς με χρηματοδοτικούς οργανισμούς και χρησιμοποιείται από αυτά τα ιδρύματα για να δίνουν δάνεια σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Έτσι, εφ' όσον η αποταμίευση αυτή επιστρέφει στην οικονομία υπό μορφή δανείων, η οικονομία είναι ισορροπημένη. Διαθεσιμότητα Πίστωσης και Οικονομική Ανάπτυξη Από τη διαθεσιμότητα των καταθέσεων εξαρτάται ο δανεισμός σε μια οικονομία που επιτρέπει στους διάφορους τομείς να ξοδέυουν περισσότερο από το εισόδημά τους και επομένως την αύξηση του ρυθμού της οικονομίας. - 4 -
Οι συνολικές δόσεις δανείων που καταβάλλονται σήμερα στις ΗΠΑ είναι πολύ μικρότερες των συνολικών ποσών που δανείζονται κάθε χρόνο. Αυτό δείχνει ότι η Αμερικανική οικονομία είναι μια οικονομία που στηρίζεται στον δανεισμό. Μετρήσεις της Οικονομικής Δραστηριότητας Το αμερικανικό τμήμα εμπορίου χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους για να μετρήσει την οικονομική δραστηριότητα στις ΗΠΑ προκειμένου να καταλάβει τις διάφορες αιτίες που προκαλούν οικονομικές διαταραχές και να μπορεί να προτείνει διορθωτικές ενέργειες: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) Αυτό είναι η συνολική αξία (σε δολάρια) όλων των νέων αγαθών και των υπηρεσιών που παράγονται από όλους τους τομείς στις ΗΠΑ σε ένα έτος. Μετριέται με την πρόσθεση των τιμών όλων των νέων αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα σε ένα έτος. Πραγματικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Δεδομένου ότι το ΑΕΠ μετριέται με την πρόσθεση των τιμών όλων των νέων αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται μέσα σε ένα έτος σε μια χώρα, οποιαδήποτε αύξηση στις τιμές θα παρουσίαζε μια αύξηση στην παραγωγή που δεν θα ήταν σωστή σε αυτή την περίπτωση. Για αυτόν τον λόγο το ποσοστό πληθωρισμού (αύξηση στις τιμές) αφαιρείται από το ΑΕΠ για να δώσει το πραγματικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Το πραγματικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν μετριέται από τον τύπο: Ονομαστικό ΑΕΠ Πραγματικό ΑΕΠ = ---------------------- Χ 100 Δείκτης τιμών Καθαρό Εγχώριο Προϊόν Προκειμένου να παραχθούν τα νέα αγαθά και οι υπηρεσίες, οι διάφοροι τομείς της οικονομίας χρησιμοποιούν υπάρχοντα κτίρια, μηχανήματα και εξοπλισμό (που ήταν αγορασμένα από πριν). Το κόστος αυτών των μέσων παραγωγής που αναφέρεται στην φετινή παραγωγή είναι αυτό που συμπεριλαμβάνεται στο ΑΕΠ για να καθοριστεί το καθαρό εγχώριο προϊόν. - 5 -
Εθνικό Εισόδημα Αυτό είναι το ποσό όλων των αμοιβών, των μισθωμάτων, των τόκων και των κερδών που παραλαμβάνονται από όλους τους πωλητές των αγαθών και υπηρεσιών. Με άλλα λόγια αυτό είναι το συνολικό εισόδημα που παραλαμβάνεται από όλους τους τομείς της αμερικανικής οικονομίας. Ένας άλλος τρόπος εύρεσης του εθνικού εισοδήματος είναι να αφαιρεθεί η έμμεση φορολογία (φόρος επί των πωλήσεων, φόρος κατανάλωσης, φόρος ακίνητων περιουσιών, κ.λ.π.) από τις τιμές των κατασκευασμένων αγαθών και υπηρεσιών, αφού αυτή δεν αντιπροσωπεύει το εισόδημα εκείνων των ανθρώπων και επιχειρήσεων που έχουν εμπλακεί στη διαδικασία παραγωγής. Προσωπικό Εισόδημα Αυτό είναι το εισόδημα που παραλαμβάνεται από τους ιδιοκτήτες επιχείρησης μετά από τις πληρωμές κοινωνικών ασφαλίσεων (για τους υπαλλήλους τους) και τους φόρους στα κέρδη επιχειρήσεων που αφαιρούνται από το εθνικό εισόδημα. Αυτό το εισόδημα προστίθεται έπειτα στο εισόδημα που οι καταναλωτές λαμβάνουν από την επιχείρηση στην οποία εργάζονται (μισθοί), την κυβέρνηση (τόκοι ομολόγων) και από τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα (τόκοι αποταμίευσης). Διαθέσιμο Προσωπικό Εισόδημα Αυτό είναι το ποσό που οι εισοδηματικοί καταναλωτές έχουν διαθέσιμο για τα έξοδα τους αφότου πληρώσουν τους φόρους τους στη κυβέρνηση. Μερικό από αυτό το εισόδημα ξοδεύεται σε αγαθά και υπηρεσίες ενώ μερικό αποταμιεύεται σε διάφορους λογαριασμούς τους οποίους προσφέρουν οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί στην κυβέρνηση ή σε επιχειρήσεις για αγορές ομολόγων. Το ΑΕΠ ως Μέτρο Μέτρησης Δαπανών Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν είναι ένα μέτρο παραγωγής, εισοδήματος και εξόδων: Παραγωγή είναι η συνολική αξία (σε δολάρια) όλων των νέων αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία. Εισόδημα είναι το συνολικό εισόδημα (σε δολάρια) που παραλαμβάνεται από τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις και την κυβέρνηση. - 6 -
Έξοδα είναι τα συνολικά χρήματα που ξοδεύονται από τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις και την κυβέρνηση (ομοσπονδιακή, πολιτείες, τοπικές αρχές). Ο τύπος που μετρά το ΑΕΠ είναι: C + I + G + (X M) Όπου C = κατανάλωση (καταναλωτικά έξοδα) I = επένδυση (επιχειρηματικά έξοδα) G = κυβερνητικά έξοδα X = χρήματα που παραλαμβάνονται από τις εξαγωγές M = χρήματα που πληρώνονται για τις εισαγωγές Αλλαγές από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Έως το 1991 η αμερικανική οικονομία μετριόταν μέσω του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν είναι τα συνολικά νέα αγαθά και οι νέες υπηρεσίες που παράγονται από όλους τους τομείς της βιομηχανίας (υπολογισμένα σε δολάρια) της Αμερικής εγχώρια ή στο εξωτερικό. Από το 1991 και μετά η οικονομία των ΗΠΑ μετριέται μέσω του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος επειδή: Το ΑΕΠ επιτρέπει συγκρίσεις με τις οικονομίες άλλων χωρών (όλες οι άλλες χώρες χρησιμοποιούν το ΑΕΠ ως την κύρια μέθοδο μέτρησης των οικονομιών τους). Το ΑΕΠ δίνει μια καλύτερη εικόνα της οικονομίας από την άποψη της απασχόλησης, της παραγωγικότητας και της επένδυσης. Χρεώστες και Πιστωτές στην οικονομία Όλοι οι τομείς της οικονομίας δανείζουν και δανείζονται κεφάλαια προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους και να διεκπεραιωθούν οι λειτουργίες τους: - 7 -
Καταναλωτές Οι καταναλωτές δανείζουν τα χρήματα τους όταν κάνουν καταθέσεις σε διάφορα χρηματοοικονομικά ιδρύματα (80%) ή όταν αγοράζουν χρηματοοικονομικά αντικείμενα όπως κυβερνητικά ομόλογα, εμπορικά ομόλογα, κ.λπ. (20%). Οι καταναλωτές επίσης δανείζονται χρήματα από τους χρηματοδοτικούς οργανισμούς (70% για υποθήκες και 30% για αγορές με δόσεις και για άλλους προσωπικούς λόγους). Επιχειρήσεις Το εισόδημα που κερδίζεται από τον επιχειρηματικό τομέα δεν είναι αρκετό να καλύψει τις κύριες δαπάνες τους (εγκαταστάσεις και μηχανήματα) και κατά συνέπεια ο επιχειρηματικός τομέας πρέπει να δανειστεί από: - Χρηματοοικονομικούς ενδιάμεσους μέσω δανείων συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών τραπεζών. - Καταναλωτές και άλλες επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων των χρηματοοικονομικών μεσαζόντων) μέσω της πώλησης ομόλογων εταιριών. - Μέτοχους μέσω της πώλησης μετοχών. Σχέσεις Δανειοληπτών και Πιστωτών Όταν ένας χρηματοδοτικός οργανισμός χορηγεί ένα δάνειο λαμβάνει ένα χρηματοοικονομικό αντικείμενο. Όταν ξοδεύει χρήματα (με την αγορά μιας ασφάλειας) λαμβάνει επίσης ένα χρηματοοικονομικό αντικείμενο. Οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί είναι επομένως η σημαντικότερη πηγή πίστωσης στην οικονομίας χορηγώντας περίπου το 75% όλων των κεφαλαίων που παραχωρούνται. Το υπόλοιπο 25% των κεφαλαίων λαμβάνονται από την κυβέρνηση και τις επιχειρήσεις μέσω της πώλησης ομολόγων και άλλων εμπορεύσιμων πιστωτικών οργάνων άμεσα στην αγορά. Πηγές πίστωσης - Οι καταναλωτές στηρίζονται στα ακόλουθα ιδρύματα για το δανεισμό τους προκειμένου να καλυφθούν οι προσωπικές ανάγκες τους και τα έξοδα τους για αγορά σπιτιών: - 8 -
o o o o Εμπορικές τράπεζες Ταμιευτήρια Πιστωτικές ενώσεις Επιχειρήσεις χρηματοδότησης - Οι επιχειρήσεις στηρίζονται στα ακόλουθα ιδρύματα για το δανεισμό τους προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι εργασίες τους: o o Εμπορικές τράπεζες Επιχειρήσεις χρηματοδότησης Επιπλέον οι επιχειρήσεις συλλέγουν κεφάλαια άμεσα από την πιστωτική αγορά μέσω της πώλησης εμπορεύσιμων αντικειμένων (ομόλογα, χρεόγραφα, εμπορικά έγγραφα, κ.λ.π.) για μακροπρόθεσμο κτίσιμο εγκαταστάσεων και επενδύσεις. Το χρηματιστήριο είναι επίσης μια πηγή συλλογής κεφαλαίων για τις επιχειρήσεις αλλά δεν θεωρείται ούτε δάνειο ούτε επένδυση. Αυτό είναι διότι η επιχείρηση δεν καλείται να αγοράσει πίσω τις μετοχές της. Οι μέτοχοι αγοράζουν μετοχές για λόγους επένδυσης (κέρδος από τα μερίσματα ή τις αυξανόμενες τιμές μετοχών). - Η κυβέρνηση (τοπικές αρχές) στηρίζεται σε μικρό βαθμό στα ταμιευτήρια και τις εμπορικές τράπεζες για το δανεισμό της προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι λειτουργίες της. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και η πολιτειακή κυβέρνηση δανείζονται με την πώληση πιστωτικών εργαλείων (ομόλογα, λογαριασμοί Υπουργείου Οικονομικών, φορολογικά εντάλματα, κ.λ.π.) τα οποία και διαθέτουν άμεσα για αγορά στο κοινό και στους χρηματοδοτικούς οργανισμούς. Χρηματοοικονομικοί Ενδιάμεσοι Η χρηματοοικονομική μεσολάβηση είναι η διαδικασία που μεταφέρει κεφάλαια μεταξύ εκείνων που επιθυμούν να δανείσουν (να επενδύσουν) και εκείνων που επιθυμούν να δανειστούν μέσω της χρήσης χρηματοδοτικού οργανισμού ως ενδιάμεσο. Από αυτή την άποψη οι χρηματοοικονομικοί ενδιάμεσοι είναι μεταξύ των οφειλετών και των δανειστών. - 9 -
Οι περισσότεροι χρηματοοικονομικοί ενδιάμεσοι είναι: - Εμπορικές τράπεζες - Ασφαλιστικές εταιρείες - Ταμιευτήρια - Συνταξιοδοτικά ταμεία - Πιστωτικές ενώσεις - Αμοιβαία κεφάλαια Οι εμπορικές τράπεζες είναι οι μεγαλύτεροι χορηγοί δανείων στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 διάφοροι μη-χρηματοοικονομικοί επιχειρησιακοί οργανισμοί αρχίζουν την παροχή δανείων στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Αυτοί οι μη-χρηματοοικονομικοί επιχειρησιακοί οργανισμοί είναι: - American Express - Sears - General Electric - Westinghouse Επίσης, οι αμερικανικές επιχειρήσεις αύξησαν το δανεισμό τους άμεσα από το κοινό μέσω της πώλησης ομολογιών εταιρειών. Τράπεζες και Δημιουργία Χρήματος Παραδοσιακά οι τράπεζες δημιουργούν νέο χρήμα στην οικονομία με τη χορήγηση δανείων που επιστρέφουν στο τραπεζικό σύστημα υπό μορφή καταθέσεων. Σήμερα είναι ακόμα τα μεγαλύτερα ιδρύματα που δημιουργούν νέο χρήμα στην αμερικανική οικονομία. Η νομισματική πολιτική της ομοσπονδιακής τράπεζας στοχεύει στον έλεγχο της ποσότητας χρήματος στις ΗΠΑ με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλιστεί ότι η διαθεσιμότητα δανείων σε λογικά επιτόκια βοηθά τους οικονομικούς στόχους της χώρας. - 10 -
Για μια τράπεζα που δανείζει χρήματα είναι απαραίτητο να έχει ένα ίσο όγκο αποθεμάτων με την ομοσπονδιακή τράπεζα, ή με μια άλλη τράπεζα ή σε μετρητά στον θησαυροφυλάκιο της. Είναι αυτές οι καταθέσεις που καθορίζουν τον όγκο των δανείων που δίνονται από μια συγκεκριμένη τράπεζα. Ο έλεγχος του όγκου αυτών των καταθέσεων είναι ο έλεγχος της διαδικασίας δημιουργίας χρήματος. Χρηματιστές και Διαπραγματευτές Οι χρηματιστές και οι διαπραγματευτές είναι μεσάζοντες μεταξύ των οφειλετών και των δανειστών (στις αγορές ομολόγων) με την παροχή υπηρεσιών για αγορά ομολόγων. - Οι χρηματιστές διευθετούν την πώληση και την αγορά ομολόγων και μετοχών για λογαριασμό των πελατών τους έναντι αμοιβής. - Οι διαπραγματευτές αγοράζουν όλα τα νέα ομόλογα της κυβέρνησης ή των εταιρειών και τα πωλούν στους χρηματοδοτικούς οργανισμούς σε ψηλότερη τιμή για να πραγματοποιήσουν κέρδος. Αυτοί οι χρηματιστές και οι διαπραγματευτές επιταχύνουν τη διαδικασία δανεισμού με το να εκτελούν τις διαταγές των ενδιαφερόμενων συμβαλλόμενων μερών αποτελεσματικά. Αυτοί οι χρηματιστές και οι διαπραγματευτές είναι η πρωτεύουσα αγορά για τις λειτουργίες ανοικτής αγοράς της Κεντρικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Νομισματική Πολιτική, Πιστωτικές Αγορές και Επιτόκια Η νομισματική πολιτική ενδιαφέρεται για το κόστος και τη διαθεσιμότητα των δανείων στους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις και την κυβέρνηση. Η επεκτατική νομισματική πολιτική αυξάνει τη διαθεσιμότητα των δανείων συνήθως μέσω χαμηλών επιτοκίων. Η περιοριστική νομισματική πολιτική μειώνει τη διαθεσιμότητα των δανείων συνήθως μέσω ψηλών επιτοκίων. Η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα και η Νομισματική Πολιτική της Η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα ελέγχει τη δημιουργία χρημάτων από τις τράπεζες έτσι ώστε ούτε ο πληθωρισμός ούτε η οικονομική ύφεση να κάνουν την εμφάνισή τους στην αμερικανική οικονομία. - 11 -
Κατά περιόδους που ο πληθωρισμός έχει αυξητικές τάσεις η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα προσπαθήσει να επιβραδύνει την αύξηση της ποσότητας χρήματος στην οικονομία μέσω ψηλότερων επιτοκίων (περιοριστική ή στενή νομισματική πολιτική). Κατά περιόδους που η οικονομία δοκιμάζεται από ύφεση, η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα αυξήσει την ποσότητα χρήματος στην οικονομία μέσω χαμηλότερων επιτοκίων (επεκτατική νομισματική πολιτική). Πιστωτικές Αγορές και Επιτόκια Όταν η ζήτηση δανείων είναι αυξημένη στην αγορά οι τράπεζες δεν μπορούν να ικανοποιήσουν όλους τους ενδιαφερόμενους. Κατά συνέπεια αυξάνουν τα επιτόκιά τους προκειμένου να πραγματοποιήσουν ψηλότερα κέρδη. Αυτό μπορεί να έχει άμεση επίδραση σε: - Οργανισμούς που παρέχουν στεγαστικά δάνεια. - Καταναλωτές που καταβάλλουν δόσεις υφισταμένων δανείων που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Οι μεγάλες επιχειρήσεις (εταιρίες) μπορούν να βρουν τα ψηλότερα επιτόκια αποκρουστικά και να συλλέξουν κεφάλαια άμεσα από την αγορά με την πώληση ομολόγων και εμπορικών εγγράφων ή με τη χρησιμοποίηση μέρους των αποθεμάτων τους. Οι κυβερνήσεις τείνουν να χρηματοδοτούν τις λειτουργίες τους μέσω της πώλησης ομόλογων άμεσα στην αγορά ακριβώς όπως κάνουν και οι μεγάλες εταιρίες. Οι πολιτείες και οι τοπικές κυβερνήσεις έχουν ένα μέγιστο επιτόκιο το οποίο είναι πρόθυμες να πληρώσουν προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις λειτουργίες τους, και κατά συνέπεια σε περιόδους ψηλών επιτοκίων δανείζονται λιγότερο. Επιτόκια και Χρεώσεις Τραπεζικών Δανείων Οι τράπεζες αποφασίζουν το ύψος του επιτοκίου που θα χρεώσουν έναν πελάτη όταν χορηγούν ένα δάνειο έχοντας υπ όψιν τους ακόλουθους παράγοντες: - 12 -
- Κόστος κεφαλαίων - Πιστωτικό ρίσκο - Περιθώριο κέρδους - Διοικητικά έξοδα - Αναμενόμενο ποσοστό πληθωρισμού Το Βασικό Επιτόκιο Το βασικό επιτόκιο είναι το γενικό κόστος δανεισμού για μια τράπεζα (επιτόκια αμοιβαίων κεφαλαίων, επιτόκια κατάθεσης, διοικητικά έξοδα, άλλες τρέχουσες δαπάνες, κ.λπ.). Το βασικό επιτόκιο μιας τράπεζας (που είναι η αφετηρία από την οποία μια τράπεζα αρχίζει για να αποφασίσει το επιτόκιο ενός δανείου) επηρεάζεται από τις πολιτικές της Κεντρικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Μια τράπεζα θα χρεώσει ένα περιθώριο ποσοστού πάνω από το βασικό επιτόκιο της όταν δίνει ένα δάνειο σε ένα πελάτη. Αυτό το περιθώριο εξαρτάται από το βαθμό ρίσκου που η τράπεζα θεωρεί ότι το δάνειο φέρει. Μερικά δάνεια (συνήθως πολύ μεγάλα), που παρέχονται από τις τράπεζες, παρακάμπτουν το βασικό επιτόκιο διότι η τράπεζα δανείζεται το ακριβώς ποσό από την αγορά και το δίνει στον πελάτη (συν ένα περιθώριο ποσοστού σύμφωνα με τον σχετικό κίνδυνο). Αυτό γίνεται δεδομένου ότι οι τράπεζες μπορούν άμεσα να ταιριάξουν την ωριμότητα των δανείων, τα οποία δίνουν στους πελάτες τους με την ωριμότητα των δανείων που λαμβάνουν οι ίδιες. Λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ των τραπεζών τα βασικά επιτόκια είναι πολύ όμοια (τουλάχιστον για τις μεγάλες τράπεζες). Επιχειρηματικοί Κύκλοι Οι επιχειρηματικοί κύκλοι είναι οικονομικές ανισορροπίες που εμφανίζονται κατά διαστήματα στις επιχειρηματικές δραστηριότητες. - 13 -
Αυτές οι δυσαναλογίες είναι είτε επιβράδυνση είτε επιτάχυνση των λειτουργιών των επιχειρήσεων που για να θεωρηθούν δυσαναλογίες πρέπει να εμφανιστούν για τουλάχιστον δύο τέταρτα (έξι μήνες). Αυτές οι δυσαναλογίες αποδίδονται στους ακόλουθους λόγους: Αλλαγές στην Αύξηση Ποσότητας Χρήματος στην Οικονομία. Κατά περιόδους που η ποσότητα χρήματος στην οικονομία αυξάνεται, οι επιχειρηματικοί κύκλοι επιταχύνονται. Αυτή η επιτάχυνση αν είναι πολύ γρήγορη μπορεί να προκαλέσει πληθωρισμό. Κατά περιόδους που η ποσότητα χρήματος αυξάνεται αργά η οικονομία μπορεί να σημειώσει υποχώρηση και να φέρει επιβράδυνση στους επιχειρηματικούς κύκλους. Αλλαγές στα Καταναλωτικά Έξοδα. Όταν τα καταναλωτικά έξοδα επιβραδύνονται η οικονομία δοκιμάζεται από υποχώρηση. Όταν τα καταναλωτικά έξοδα αυξάνονται η οικονομία επεκτείνεται και οι επιχειρηματικοί κύκλοι τότε επηρεάζονται αναλόγως. Αλλαγές στα Έξοδα Επιχειρησιακής Επένδυσης. Οι επιχειρήσεις δεν κρατούν μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων στις αποθήκες τους. Οι ποσότητες που παράγουν οι διάφορες επιχειρήσεις βασίζονται πάνω στις προβλέψεις τους για το επίπεδο της μελλοντικής ζήτησης από τους καταναλωτές. Κάθε φορά λοιπόν που υποτιμούν το επίπεδο ζήτησης των καταναλωτών επιταχύνουν τη διαδικασία της παραγωγής τους και σαν αποτέλεσμα η οικονομία επιταχύνεται. Εάν οι επιχειρήσεις υπερεκτιμήσουν το επίπεδο ζήτησης των καταναλωτών επιβραδύνουν τη διαδικασία της παραγωγής τους έως ότου πωλήσουν τα εμπορεύματα τους και σαν αποτέλεσμα η οικονομία επιβραδύνεται. - 14 -
Αποτελέσματα των Επιχειρηματικών Κύκλων Δεν είναι όλες οι βιομηχανίες που επηρεάζονται στο ίδιο βαθμό όταν υπάρχουν οικονομικές ανισορροπίες: Οι βαριές βιομηχανίες κατασκευής (χάλυβας, πετρέλαιο, εργαλεία μηχανών, αυτοκίνητα, κ.λ.π.) είναι πολύ ευαίσθητες στους επιχειρηματικούς κύκλους. Οι ελαφριές βιομηχανίες (λιγότερο δαπανηρά καταναλωτικά αγαθά) είναι λιγότερο ευαίσθητες στους επιχειρηματικούς κύκλους. Οι βιομηχανίες υπηρεσιών (χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, ιατρική, κ.λ.π.) είναι ελάχιστα ευαίσθητες στους επιχειρηματικούς κύκλους. Η βιομηχανία στέγασης επηρεάζεται από τα επιτόκια στεγαστικών δανείων και επηρεάζεται έτσι από τους επιχειρηματικούς κύκλους. Τα έξοδα της κυβέρνησης καθορίζονται από τη δημόσια πολιτική για κοινωνικές παροχές και έτσι δεν επηρεάζεται από τους επιχειρηματικούς κύκλους. Η γεωργική βιομηχανία σήμερα (αγροκτήματα μεγάλης παραγωγής υπό ελεγχόμενες συνθήκες) επηρεάζεται από τα έξοδα επένδυσης και επηρεάζεται επομένως από τους επιχειρηματικούς κύκλους. - 15 -
Κεφάλαιο 3 Τράπεζες και Δημιουργία Χρήματος Επισκόπηση του Τραπεζικού Δανεισμού και της Δημιουργίας Χρήματος Οι χρηματοοικονομικοί ενδιάμεσοι είναι ιδρύματα που μεταφέρουν χρήματα από τους δανειστές στους οφειλέτες. Οι χρηματοοικονομικοί ενδιάμεσοι παίρνουν κεφάλαια από τους καταναλωτές τις επιχειρήσεις και την κυβέρνηση και τα δανείζουν σε εκείνους που χρειάζονται επιπρόσθετα κεφάλαια. Οι χρηματοοικονομικοί ενδιάμεσοι μπορούν να δανείσουν άμεσα ή έμμεσα τους πελάτες τους ως εξής: Άμεσα μέσω δανείων Έμμεσα δάνεια μέσω αγορών ομολόγων Κάθε φορά που μια τράπεζα δανείζει χρήματα δημιουργεί πρόσθετες καταθέσεις (σε τρεχούμενους λογαριασμούς) και επιπρόσθετα χρήματα στην οικονομία. Προκειμένου να υπάρξουν τα κεφάλαια για να δανείσει μια τράπεζα πρέπει να έχει αποθέματα χρημάτων. Αυτά τα αποθέματα μπορούν να κρατηθούν: Σαν μετρητά στο θησαυροφυλάκιο της τράπεζας. Σαν καταθέσεις στην κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα της περιοχής. Σαν καταθέσεις σε μια άλλη τράπεζα. Το γεγονός είναι ότι ένα μέρος εκείνων των αποθεματικών (υποχρεωτικά αποθεματικά) πρέπει να κρατηθεί σε ρευστό (μετρητά) έτσι ώστε η τράπεζα να μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες αναλήψεων των πελατών της και να καλύψει τις επιταγές των πελατών της σε καθημερινή βάση. Η ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα απαιτεί από τις τράπεζες να κρατούν αποθεματικά προκειμένου να εκπληρώνουν τις ανωτέρω υποχρεώσεις τους. - 1 -
Αυτό το αποθεματικό εκφράζεται υπό μορφή ποσοστού έναντι στις καταθέσεις απαίτησης όλων των πελατών. Όλα τα άλλα αποθεματικά (διαθέσιμα αποθεματικά) που οι τράπεζες κρατούν είναι κεφάλαια διαθέσιμα για δανεισμό και η ομοσπονδιακή τράπεζα επιθυμεί να τα ελέγχει αυτά ως μέρος της νομισματικής πολιτικής της. Η δημιουργία πολλαπλών καταθέσεων είναι η διαδικασία μέσω της οποίας αυτά τα επιπλέον αποθεματικά χρησιμοποιούνται από τις τράπεζες για να δημιουργήσουν νέο χρήμα που είναι αρκετές φορές περισσότερο από τα αρχικά αποθεματικά. Η Διαδικασία Δανεισμού ενός Ιδρύματος Αποταμίευσης Όταν ένα ίδρυμα αποταμίευσης παίρνει κεφάλαια και τα δανείζει, ανταλλάσσει απλά ένα περιουσιακό στοιχείο (μετρητά) με ένα άλλο (δάνειο). Παράδειγμα Υποθέστε ότι ένα ίδρυμα αποταμίευσης δέχεται συνολικά μετρητά από διάφορους πελάτες $500,000 υπό μορφή καταθέσεων απαίτησης. Περαιτέρω υποθέστε ότι η πολιτική αυτού του ιδρύματος είναι να κρατεί 10% όλων των καταθέσεων σε μετρητά για να εκπληρώσει τις καθημερινές υποχρεώσεις του (πληρωμή επιταγών των πελατών, αναλήψεις, κ.λπ.). Από τα $500,000 υπό μορφή καταθέσεων, $50.000 πρέπει να κρατηθούν σε μετρητά ενώ τα υπόλοιπα $450.000 είναι διαθέσιμα για δανεισμό. Υποθέστε ότι ένας πελάτης που θέλει να αγοράσει ένα σπίτι έρχεται στο ίδρυμα αποταμίευσης και ζητά ένα στεγαστικό δάνειο ύψους $450.000. Το ίδρυμα αποταμίευσης εκδίδει μια επιταγή για $450.000 στον/στην πελάτη που φεύγει ικανοποιημένος. Ο ισολογισμός του ιδρύματος αποταμίευσης έχει ως εξής: Πριν από το δάνειο: Ενεργητικό Παθητικό Μετρητά $500.000 Καταθέσεις $500.000-2 -
Μετά από το δάνειο: Ενεργητικό Μετρητά $ 50.000 Νέο στεγαστικό δάνειο $450.000 Παθητικό Καταθέσεις $500.000 Το δάνειο δεν έχει αυξήσει την ποσότητα χρήματος στην οικονομία δεδομένου ότι το ίδρυμα αποταμίευσης κρατά $50.000 σε μετρητά για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προς τους πελάτες του και ο/η οφειλέτης κρατά 450,000 για να πληρώσει για την αγορά του νέου σπιτιού του/της. Η Διαδικασία Δανεισμού μιας Εμπορικής Τράπεζας Οι τράπεζες είναι παρόμοιες με τα ιδρύματα αποταμίευσης υπό την έννοια ότι δέχονται καταθέσεις από τους πελάτες τους. Αυτές οι καταθέσεις χωρίζονται έπειτα σε δύο μέρη: Ένα μέρος κρατιέται από την τράπεζα είτε στον θησαυροφυλάκιο της, είτε με την κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα της περιοχής υπό μορφή κατάθεσης, είτε με μια άλλη τράπεζα ως κατάθεση απαίτησης προκειμένου να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις των πελατών από πλευράς αναλήψεων είτε για πληρωμή των επιταγών των πελατών σε καθημερινή βάση. Το άλλο μέρος κρατιέται ως πλεονάζοντα αποθεματικά στον λογαριασμό της με την κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα της περιοχής. Αυτά τα πλεονάζοντα αποθεματικά επιτρέπουν στην τράπεζα να δώσει επιπρόσθετα δάνεια και να δημιουργήσει νέο χρήμα στην οικονομία. Όταν οι εμπορικές τράπεζες δανείζουν χρήματα, δεν δανείζουν μετρητά στους πελάτες τους. Απλά ανοίγουν λογαριασμούς και καθιστούν εκείνα τα χρήματα διαθέσιμα στους πελάτες τους μέσω εκείνων των λογαριασμών. Παράδειγμα Υποθέστε ότι μια εμπορική τράπεζα δέχεται μετρητά από διάφορους πελάτες συνολικής αξίας $500.000 υπό μορφή καταθέσεων απαίτησης. Περαιτέρω υποθέστε ότι η κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα υπαγορεύει ότι 10% όλων των καταθέσεων πρέπει να κρατούνται σε μετρητά ως αποθεματικά για να εκπληρώνονται οι καθημερινές υποχρεώσεις της τράπεζας (πληρωμή επιταγών των πελατών, αναλήψεις, κ.λ.π.). - 3 -
Από τις $500.000 υπό μορφή καταθέσεων, οι $50.000 είναι ανάγκη να κρατηθούν σε μετρητά (αποθεματικά) ενώ οι υπόλοιπες $450.000 κατατίθενται στην κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα της περιοχής της εμπορικής τράπεζας ή σε κάποια άλλη τράπεζα ως πλεονάζοντα αποθεματικά και είναι διαθέσιμα για δανεισμό. Υποθέστε ότι ένας πελάτης που θέλει να αγοράσει ένα σπίτι έρχεται σε αυτήν την εμπορική τράπεζα ζητώντας ένα στεγαστικό δάνειο αξίας $450.000. Η εμπορική τράπεζα ανοίγει έναν λογαριασμό για εκείνο τον πελάτη και καθιστά $450.000 διαθέσιμα στον/στην πελάτη για να πληρώσει για το νέο σπίτι του/της. Ο ισολογισμός της εμπορικής τράπεζας έχει ως εξής: Πριν από το δάνειο: Ενεργητικό Παθητικό Μετρητά $500.000 Καταθέσεις $500.000 Υποχρεωτικά Αποθεματικά $ 50.000 Πλεονάζον αποθεματικό $450.000 Μετά από το δάνειο: Ενεργητικό Μετρητά $500.000 Νέο στεγαστικό δάνειο $450.000 Υποχρεωτικά Αποθεματικά $ 95.000 Πλεονάζον αποθεματικό $405.000 Παθητικό Καταθέσεις Νέα κατάθεση $500.000 $450.000 Η εμπορική τράπεζα δημιούργησε νέο χρήμα $450.000 στην οικονομία μέσω της κατάθεσης απαίτησης για τον πελάτη που θέλει να αγοράσει ένα νέο σπίτι. Επιτυχώς ολοκληρώνοντας την αίτηση δανείου του/της ο πελάτης εκδίδει μια επιταγή για $450.000 για να πληρώσει για το νέο σπίτι του/της. Η επιταγή παρουσιάζεται στην τράπεζα για πληρωμή από την τράπεζα της κτηματομεσιτικής εταιρίας που πώλησε το σπίτι στον πελάτη. Ο ισολογισμός της εμπορικής τράπεζας μετά από την πληρωμή της επιταγής έχει ως εξής: - 4 -
Ενεργητικό Μετρητά ($500 $450 επιταγή) = $ 50.000 Νέο στεγαστικό δάνειο $ 450.000 Υποχρεωτικά Αποθεματικά $ 50.000 Πλεονάζον αποθεματικό $ 0 Παθητικό Καταθέσεις Νέα κατάθεση $500.000 $ 0 Το υπόλοιπο του πελάτη είναι τώρα $0 επειδή πλήρωσε την κτηματομεσιτική εταιρία για την αγορά του σπιτιού. Τα υποχρεωτικά αποθεματικά στη κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζας είναι $50.000 (10% των συνολικών καταθέσεων). Η εμπορική τράπεζα δεν μπορεί πλέον να χορηγήσει νέα δάνεια δεδομένου ότι έχει $0 πλεονάζον αποθεματικό. Εντούτοις, οι $450.000 που πληρώθηκαν για το σπίτι από τον πελάτη εμφανίζονται τώρα ως κατάθεση απαίτησης στον λογαριασμό του κτηματομεσίτη με την τράπεζά του. Εκείνη η τράπεζα θα κρατήσει $45.000 (10% ως υποχρεωτικά αποθεματικά) και θα έχει τις υπόλοιπες $405.000 για δάνεια που θα δημιουργήσουν επιπρόσθετες καταθέσεις (νέο χρήμα στην οικονομία) και που θα επιτρέψουν επιπρόσθετα δάνεια. Απαιτήσεις επί Αποθεματικών και Περιορισμοί Ρευστότητας Μια τράπεζα μπορεί να δημιουργήσει νέες καταθέσεις και επομένως νέο χρήμα στην οικονομία εφ' όσον έχει επιπρόσθετα αποθεματικά. Όσο μεγαλύτερο είναι το αποθεματικό που η κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα απαιτεί τόσο λιγότερο είναι το πλεονάζον αποθεματικό που μια τράπεζα έχει για να δημιουργήσει επιπρόσθετες καταθέσεις μέσω δανεισμού. Κατά συνέπεια η διαδικασία δημιουργίας νέου χρήματος θα επιβραδυνθεί και έτσι η αύξηση της ποσότητας χρήματος επίσης θα επιβραδυνθεί. Δημιουργία Πολλαπλών Καταθέσεων Η δημιουργία πολλαπλών καταθέσεων είναι η δυνατότητα του τραπεζικού συστήματος να δημιουργεί ένα όγκο καταθέσεων πολύ μεγαλύτερο από το αρχικό ποσό μιας κατάθεσης. Ο πολλαπλασιαστής ή ο συντελεστής της επέκτασης κατάθεσης απαίτησης εξαρτάται από την αναλογία του αποθεματικού που ορίζει η κεντρική τράπεζα. - 5 -
Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία απαίτησης αποθεματικού τόσο λιγότερη είναι η δυνατότητα των εμπορικών τραπεζών να δημιουργούν νέο χρήμα στην οικονομία. Όσο λιγότερη είναι η αναλογία απαίτησης αποθεματικού, τόσο μεγαλύτερη η δυνατότητα των εμπορικών τραπεζών να δημιουργούν νέο χρήμα στην οικονομία. Ο τύπος που μετρά την πολλαπλή επέκταση στην οικονομία είναι: 1 Απαίτηση αποθεματικού x Αρχική κατάθεση = Σύνολο καταθέσεων 1 0,10 x $500.000 = $5.000.000 Aποπληρωμή Δανείων και Συστολή Λογαριασμών Κατάθεσης Οι αποπληρωμές δανείων μειώνουν και το ενεργητικό (δάνεια) και το παθητικό (καταθέσεις) των τραπεζών και έτσι μειώνουν και τα αποθεματικά τους. Στην πραγματικότητα μερικές καταθέσεις που δημιουργούνται από τις τράπεζες γλιστρούν από το τραπεζικό σύστημα σε αντικείμενα μη-καταθετικών χρηματοοικονομικών οργανισμών και αγοράς χρημάτων όπως: Αμοιβαία Ταμεία Ασφαλιστικές εταιρείες Χρεόγραφα Αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών Προκειμένου να υπάρχουν χρήματα διαθέσιμα για να δανείζουν πάντα, οι τράπεζες κρατούν μερικά επιπρόσθετα αποθεματικά ακόμα και όταν η ζήτηση για τα δάνεια είναι πολύ μεγάλη. Όποτε οι πελάτες τραπεζών μεταφέρουν τα κεφάλαια από τους τρεχούμενους λογαριασμούς τους σε λογαριασμούς αποταμίευσης ή καταθέσεις προθεσμίας τα υποχρεωτικά αποθεματικά μειώνονται (αφού αυτά κρατιούνται μόνο στους λογαριασμούς συναλλαγών) και αυξάνονται τα διαθέσιμα αποθεματικά. Οι λογαριασμοί αποθεματικών με την κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα δεν κερδίζουν επιτόκιο και οι τράπεζες θεωρούν αυτά τα χρήματα κόστος. - 6 -
Έλεγχος της Διαδικασίας Δημιουργίας Χρήματος Προκειμένου να ελεγχθεί η ποσότητα χρήματος των ΗΠΑ η κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα επικεντρώνεται στο συνολικό ποσό των αποθεματικών που είναι διαθέσιμα στο τραπεζικό σύστημα. Από αυτή την άποψη ελαττώνει ή αυξάνει τα διαθέσιμα αποθεματικά των τραπεζών μέσω των αυξήσεων ή των μειώσεων του απαιτούμενου αποθεματικού. Όταν έχουν λιγότερα διαθέσιμα αποθεματικά οι τράπεζες τείνουν να αυξάνουν τα επιτόκιά τους προκειμένου να προσελκύσουν κεφάλαια από τους καταθέτες τους. Όταν έχουν μεγαλύτερα διαθέσιμα αποθεματικά οι τράπεζες τείνουν να μειώνουν τα επιτόκια τους δεδομένου ότι η ανάγκη για κεφάλαια που θα δανείσουν είναι χαμηλότερη. Αποτελέσματα του Ελέγχου Όταν μια τράπεζα πληρώνει πίσω έναν πελάτη που έχει καταθέσει χρήματα προηγουμένως, τα επιπρόσθετα αποθεματικά της μειώνονται. Εάν η τράπεζα φθάσει σε ένα στάδιο όπου δεν έχει επιπρόσθετα αποθεματικά πρέπει να: Πωλήσει κυβερνητικά ομόλογα (που έχει στην κατοχή της) στη δευτεροβάθμια αγορά. Δανειστεί από άλλες τράπεζες. Δανειστεί από την κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα. Προσελκύσει νέες καταθέσεις. Ανταπόκριση των Τραπεζών στον Έλεγχο Δεδομένου ότι η κεντρική ομοσπονδιακή τράπεζα αυξάνει βαθμιαία την αναλογία απαίτησης αποθεματικού, οι τράπεζες έχουν λιγότερα διαθέσιμα αποθεματικά για να δανείσουν. Αυτά τα αποθεματικά γίνονται πιο δαπανηρά (αφού αυτά τα αποθεματικά δεν κερδίζουν τόκο) και τα επιτόκια της ενδοτραπεζικής αγοράς (αγοράς ομοσπονδιακών κεφαλαίων) αυξάνονται. Αυτά τα επιτόκια είναι γνωστά ως ομοσπονδιακά επιτόκια κεφαλαίων και επηρεάζουν τα επιτόκια της αγοράς αναλόγως. - 7 -