Έκφραση - Έκθεση Β Λυκείου

Έκφραση - Έκθεση Β Λυκείου Επιμέλεια Σημειώσεων: Γαλάνη Μαγδαληνή 1

Περιεχόμενα ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ... 5 ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ... 6 ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ... 7 ΦΗΜΗ... 13 ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ... 15 ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ... 19 ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ... 25 ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ... 34 ΤΥΠΟΣ... 36 ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ... 41 ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ... 42 Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ... 46 ΒΙΒΛΙΟ... 48 ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ... 50 ΚΟΜΙΚΣ... 52 REALITY SHOWS... 58 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ... 62 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ... 68 ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ... 74 ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ... 78 ΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ... 82 (ΣΧΟΛΙΚΟΣ) ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ... 90 ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ... 92 ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ... 97 ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ... 100 ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ... 103 ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ... 109 ΑΝΕΡΓΙΑ... 114 ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ-ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ... 120 ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ... 124 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ: ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ... 128 ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ... 131 ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ... 134 ΠΡΟΟΔΟΣ - ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ... 136 ΠΑΡΑΔΟΣΗ... 140 ΤΕΧΝΗ... 143 ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ... 153 ΚΡΙΤΙΚΗ... 157 ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ... 164 Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ... 166 ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ - ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ... 169 ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ... 172 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ... 175 3

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ... 178 ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ... 183 ΤΡΟΧΑΙΑ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ... 185 Η ΓΛΩΣΣΑ... 188 ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ... 193 ΕΝΤΟΝΟΙ ΓΡΗΓΟΡΟΙ ΡΥΘΜΟΙ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ... 197 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ... 201 ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ... 208 4

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ 5

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ Πληροφόρηση είναι η πράξη, η ενέργεια του να παρέχει ή να παίρνει κανείς πληροφορίες, να ενημερώνει ή να ενημερώνεται για ένα θέμα. Πληροφορίες είναι το προϊόν της πληροφόρησης, τα γνωστικά στοιχεία που δίνει ή παίρνει κανείς. Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Θετικά αποτελέσματα της έγκυρης πληροφόρησης Η έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση συμβάλλει στην πνευματική ωρίμανση του ανθρώπου, ο οποίος πληροφορείται για τα δρώμενα, κρίνει, αποφασίζει και βρίσκεται σε πνευματική εγρήγορση. Με την πληροφόρηση καλλιεργείται η πνευματική ανεκτικότητα, αφού ο πλουραλισμός των απόψεων απομακρύνει τον άνθρωπο από στεγανά και αμετακίνητα δόγματα. Ο άνθρωπος αποκρυπτογραφεί τα μηνύματα και δε γίνεται φερέφωνο. Η ενημέρωση συμβάλλει επίσης στην ευαισθητοποίηση του ανθρώπου σε κοινωνικά ζητήματα και στην απόκτηση κοινωνικού προσανατολισμού. Εξάπτει το ενδιαφέρον του για τους συνανθρώπους του και τα προβλήματα τους. Ο άνθρωπος εκτιμά την παρουσία και την προσφορά τους πληροφορούμενος για τα συλλογικά επιτεύγματα και προτάσσει το συλλογικό συμφέρον. Επίσης η επαγγελματική δράση του ανθρώπου καθορίζεται από τη σωστή πληροφόρηση. Οι εξελίξεις σε διάφορα επαγγέλματα, η τεχνολογική ανάπτυξη, οι οικονομικές προοπτικές μιας χώρας επιτρέπουν στον πληροφορημένο να προβεί σε κατάλληλες επαγγελματικές κινήσεις. Με την πληροφόρηση μπορεί να διαγιγνώσκει τα μελλούμενα, να αποφασίζει σωστά, ακόμα και να προσανατολίζεται επαγγελματικά. Το δημοκρατικό πολίτευμα στηρίζεται στη σωστή ενημέρωση των πολιτών, που αποτελεί εχέγγυο του. Ο πολίτης γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, τις προγραμματικές δηλώσεις των πολιτικών αρχηγών και την εφαρμογή τους. Με την πολυφωνική πληροφόρηση ο πολίτης δε μετατρέπεται σε οπαδό, διαλέγεται και επιλύει τα προβλήματα της χώρας του. Έτσι η δημαγωγία και ο λαϊκισμός καταστέλλονται. 6

ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ Προσδιορισμός της έννοιας Ο όρος παραπληροφόρηση αναφέρεται συχνά σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας των ΜΜΕ δηλώνοντας την κακή πληροφόρηση, που χαρακτηρίζεται από τη μετάδοση ανακριβών, μονόπλευρα διογκωμένων ή επινοημένων (ψευδών) πληροφοριών. ή/και την απόκρυψη άλλων, με στόχο ή με αποτέλεσμα την παραπλάνηση, τη σύγχυση του αποδέκτη. Βέβαια, εκτός από την παραπληροφόρηση που, γίνεται με στόχο τη σκόπιμη παραπλάνηση/τη σύγχυση του αποδέκτη, υπάρχει και αυτή που πραγματοποιείται κατά λάθος ή από άγνοια ή για την προστασία προσωπικών δεδομένων ή για λόγους εθνικού - δημόσιου συμφέροντος, όπου η μετάδοση ορισμένων πληροφοριών μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα (π.χ. πρόκληση πανικού, επιπτώσεις σε θέματα εθνικής ασφάλειας). Ωστόσο, ο όρος παραπληροφόρηση δε χρησιμοποιείται συνήθως με αυτή την έννοια, αλλά δηλώνει υστεροβουλία, αποδίδει ταπεινά ή ύποπτα κίνητρα στον πομπό. Μέθοδοι παραπληροφόρησης Σήμερα, παρά τη γενικότερη άνοδο του πνευματικού επιπέδου και τον πλουραλισμό στα ΜΜΕ, η παραπληροφόρηση εξακολουθεί να προωθείται και μάλιστα με πολύ πιο δυσδιάκριτους μηχανισμούς κι αδιαφανείς μεθόδους σε σχέση με το παρελθόν. Έτσι, η παραπληροφόρηση πραγματοποιείται: με την «έντεχνη» απόκρυψη ή/και παραποίηση ολόκληρου του περιεχομένου ή μέρους μιας είδησης. με τη μονόπλευρη παρουσίαση μιας είδησης. με το σκόπιμο τονισμό ή, αντίθετα, τη σκόπιμη υποβάθμιση μιας είδησης ή ορισμένων μόνο σημείων της. Αυτά επιτυγχάνονται τόσο με λεκτικούς τρόπους (πομπώδεις τίτλους, ιδιαίτερες εκφράσεις φορτισμένες συναισθηματικά, κινδυνολογία κ.λπ.) όσο και με μη λεκτικούς, «οπτικούς» τρόπους, όπως με το μέγεθος των τίτλων και του κειμένου της είδησης, τη θέση της στη σελιδοποίηση της εφημερίδας, με την εικόνα και τον ήχο (στην τηλεόραση) κ.λπ. με τη διαπλοκή του γεγονότος με το σχόλιο στην είδηση. Τα αίτια της παραπληροφόρησης Όταν αναφερόμαστε στα αίτια της παραπληροφόρησης, εξετάζουμε τους λόγους για τους οποίους αφενός οι διάφοροι πομποί παραπληροφόρησης (φορείς των ΜΜΕ, κέντρα εξουσίας, πολιτικά κόμματα κ.λπ.) παραπληροφορούν το κοινό και αφετέρου γιατί το κοινό (δέκτες) παρασύρεται από την παραπληροφόρηση που του γίνεται. Έτσι: 7

α) Από την πλευρά των πομπών, η παραπληροφόρηση γίνεται για την εξυπηρέτηση πολιτικών και κομματικών σκοπιμοτήτων, οικονομικών συμφερόντων και ιδιοτελών σκοπών. Συγκεκριμένα: Τα σύγχρονα ΜΜΕ είναι κατά κανόνα εμπορευματοποιημένα, αποτελούν κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Αυτό, λοιπόν, που τα ενδιαφέρει κυρίως δεν είναι η ποιότητα της πληροφόρησης, αλλά ο εντυπωσιασμός του κοινού, ώστε, στο πλαίσιο του μεταξύ τους σκληρού ανταγωνισμού, να έχουν υψηλή θεαματικότητα (η τηλεόραση) ή ακροαματικότητα (το ραδιόφωνο) ή μεγάλη κυκλοφορία (οι εφημερίδες) και κατ' επέκταση μεγάλα κέρδη. Έτσι τα ΜΜΕ συχνά παραπληροφορούν το κοινό επιλέγοντας τις ειδήσεις και παρουσιάζοντας τες σύμφωνα με τον τρόπο που κρίνουν καταλληλότερο κάθε φορά για τα συμφέροντα τους. Οι κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα επιδιώκουν πάντοτε να επηρεάζουν και να κατευθύνουν την κοινή γνώμη προς όφελος τους. Έτσι, πολλοί εκπρόσωποι τους, εξαιτίας προσωπικών φιλοδοξιών και της έλλειψης ήθους και συναίσθησης του λειτουργήματος που επιτελούν, εκμεταλλεύονται τη δύναμη των ΜΜΕ για να προβληθούν και διαστρεβλώνουν γεγονότα, ψευδολογούν, δυσφημούν τους πολιτικούς αντιπάλους τους. Δεν είναι μάλιστα λίγες οι περιπτώσεις που για την επίτευξη των σκοπών τους ασκούν ακόμη και λογοκρισία. Άλλοτε, πάλι, η ίδια η εξουσία επιδιώκει να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη απομακρύνοντας το ενδιαφέρον της από σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά θέματα και στρέφοντας το σε άλλες κατευθύνσεις, ώστε να μην αφυπνίζεται ο λαός και να χειραγωγείται εύκολα. Γι αυτούς, λοιπόν, τους λόγους αποκρύπτονται ή παραποιούνται ειδήσεις, τονίζονται ή υποβαθμίζονται στοιχεία τους και τα ΜΜΕ μετατρέπονται σε κυβερνητικά/κομματικά όργανα. Διάφορες οργανωμένες ομάδες (εταιρείες, χρηματιστηριακοί κύκλοι, πολιτιστικοί σύλλογοι, συνδικαλιστικοί φορείς, συντεχνίες κ.ά.), εκμεταλλευόμενες τη γενικότερη έλλειψη παιδείας του κοινού και την άγνοια του πάνω σε θέματα που σχετίζονται με τις δραστηριότητες τους, διοχετεύουν ψευδείς ειδήσεις ή παραποιούν στοιχεία τους, αναδεικνύουν ή υποβαθμίζουν πτυχές τους, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τους ιδιοτελείς σκοπούς τους. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, κινούμενοι από οικονομικά ή επαγγελματικά συμφέροντα -οι εργαζόμενοι σε τηλεοπτικούς/ραδιοφωνικούς σταθμούς ή εφημερίδες δημοσιογράφοι ακολουθούν την ιδεoλογική, πολιτική/κομματική «γραμμή» που τα μέσα αυτά εκφράζουν- ή επηρεασμένοι από προσωπικές προκαταλήψεις και προλήψεις, ρατσιστικές αντιλήψεις και δογματισμούς, κάθε είδους, σκόπιμα παραβιάζουν τον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας, γίνονται φερέφωνα κάθε είδους εξουσίας ή ιδεολογίας και, διαπλέκοντας συνήθως το γεγονός με τα προσωπικά τους σχόλια στην είδηση, θυσιάζουν την αντικειμενικότητα της πληροφόρησης στο βωμό των προσωπικών τους επιδιώξεων. β) Από την πλευρά των δεκτών, του κοινού-αποδέκτη των ειδήσεων, η παραπληροφόρηση οφείλεται: στην έλλειψη ευρύτερης παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας, που οδηγεί στην έλλειψη σωστής κρίσης και στην αδυναμία του κοινού να αντιληφθεί και να διαχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα. 8

στην ηθικοπνευματική κρίση και ιδεολογική σύγχυση της εποχής μας, που οδηγούν στην έλλειψη ενδιαφέροντος για πολύπλευρη ενημέρωση και στην προτίμηση του κοινού για θέματα «εύπεπτα» και «ανάλαφρα», τα οποία δεν απαιτούν πνευματική κόπωση, βαθύ προβληματισμό και αναζήτηση της αλήθειας. στη στροφή του σύγχρονου ανθρώπου στο χρήμα και τον υπερκαταναλωτισμό, με συνέπεια την αδιαφορία του για τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και την παθητικοποίηση του. στη θεοποίηση της τεχνολογίας και στο σύγχρονο βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής και τους γρήγορους ρυθμούς του, που μετατρέπουν τον άνθρωπο σε γρανάζι μιας μηχανής, τον εγκλωβίζουν στην ειδίκευση, συρρικνώνουν τα ενδιαφέροντα του και έτσι εύκολα τον καθιστούν θύμα παραπληροφόρησης. Οι συνέπειες της παραπληροφόρησης Οι συνέπειες της παραπληροφόρησης, όπως εύκολα συμπεραίνεται, είναι αρνητικές τόσο για το κοινωνικό σύνολο όσο και για το κάθε άτομο ξεχωριστά. Έτσι, η παραπληροφόρηση οδηγεί: στην υπονόμευση της δημοκρατίας, καθώς επικρατούν δημαγωγοί και λαϊκιστές πολιτικοί, που στερούνται ήθους και ενδιαφέρονται μόνο για την εξυπηρέτηση των μικροπολιτικών συμφερόντων τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι παραπληροφορημένοι πολίτες αδυνατούν να ασκήσουν αποτελεσματικό έλεγχο στους πολιτικούς, αφού δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν το έργο τους ή να συνειδητοποιήσουν τις τυχόν ατασθαλίες τους και πέφτουν εύκολα θύματα επιτηδείων που προωθούν τον τυφλό κομματισμό εις βάρος τους. στον αποπροσανατολισμό και τη χειραγώγηση του κοινωνικού συνόλου, αλλά και κάθε ατόμου ξεχωριστά, με τη μονοδιάστατη προβολή των γεγονότων, την αποσιώπηση ή διαστρέβλωση της αλήθειας, τη σκάνδαλο θηρία, τη διαπλοκή του γεγονότος με το σχόλιο κ.λπ. από ΜΜΕ που έχουν μετατραπεί σε όργανα προπαγάνδας. στην παθητικοποίηση, την αδράνεια και την αδιαφορία του κοινού και των ατόμων, με συνέπεια την αδυναμία τους να διεκδικήσουν αποτελεσματικά τα δικαιώματα τους, και στη μαζοποίησή τους, που τα κάνει παθητικούς δέκτες ιδεολογιών και εντολών. στη δημιουργία, διαιώνιση ή όξυνση σοβαρών προβλημάτων (αδικίες, ανισότητες, συγκρούσεις, οικονομική κρίση, κρίση αξιών, υπερκαταναλωτισμός, ρατσισμός, εγκληματικότητα κ.λπ.), καθώς το κοινό δεν έχει σαφή αντίληψη των πραγμάτων, πέφτει θύμα προπαγάνδας, αγνοεί καταστάσεις κι έτσι μπορεί εύκολα να παρασυρθεί σε ακρότητες. στην αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας με την προβολή ξένων πολιτιστικών στοιχείων και προτύπων συμπεριφοράς και την άκριτη υιοθέτηση τους από το κοινό. στον κλονισμό των διακρατικών και διαπροσωπικών σχέσεων με τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Τρόποι αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης Για τη σωστή αντιμετώπιση του φαινομένου της παραπληροφόρησης είναι απαραίτητο όλοι οι κοινωνικοί φορείς και τα ίδια τα άτομα να λειτουργούν με τρόπο που να αποτρέπει την ύπαρξη των κατάλληλων για την ευδοκίμηση της συνθηκών. Έτσι: 9

τα ΜΜΕ οφείλουν να στοχεύουν στην παροχή σφαιρικής, ολόπλευρης και αντικειμενικής πληροφόρησης με σεβασμό στο κοινό και συναίσθηση του έργου τους. Όσο για τους λειτουργούς τους (δημοσιογράφους), οφείλουν να διαθέτουν πολύπλευρη παιδεία και ανώτερη μόρφωση, ήθος και υπευθυνότητα, να είναι απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις και φανατισμούς και γενικά να τηρούν με συνέπεια τον κώδικα επαγγελματικής δεοντολογίας (βλ. στη συνέχεια το θέμα Δημοσιογραφική δεοντολογία). η πολιτεία οφείλει γενικά να προασπίζει το δημοκρατικό πολίτευμα, που εγγυάται την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, το διάλογο, την πολυφωνία και διαμορφώνει ευσυνείδητους πολίτες με υψηλές αξίες και ιδανικά. Πιο συγκεκριμένα, οφείλει να θεσπίζει νόμους για τη σωστή λειτουργία των ΜΜΕ και να ελέγχει την εφαρμογή των κανόνων δημοσιογραφικής δεοντολογίας με τη δημιουργία ειδικών οργάνων (π.χ. ΕΣΡ) και την επιβολή κυρώσεων στους παραβάτες. Επίσης, αναγκαία είναι η εκ μέρους της πολιτείας αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου του λαού, ώστε κάθε πολίτης να μπορεί να προσεγγίσει πνευματικά αγαθά με τα οποία θα αντισταθεί σε κάθε μηχανισμό παραπληροφόρησης. Οι πολιτικοί, τέλος, οφείλουν να λειτουργούν ως αντιπρόσωποι του λαού και όχι ως φερέφωνα κομματικών σχηματισμών πρέπει να ασκούν το λειτούργημα τους με γνώμονα το κοινό καλό, γεγονός που σημαίνει περισσότερη αλήθεια και λιγότερο ψεύδος. οι φορείς αγωγής, δηλαδή η οικογένεια και το σχολείο, οφείλουν γενικά να διαμορφώνουν υγιείς και ολοκληρωμένες προσωπικότητες, πράγμα που θα αποτρέπει στο μέλλον κάθε φαινόμενο παραπληροφόρησης. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο αυτό: - η οικογένεια οφείλει να μεριμνά για την πνευματική και ηθική καλλιέργεια των παιδιών, να ελέγχει τα μηνύματα που αυτά δέχονται και να τα βοηθά στην αποκωδικοποίηση και στην επεξεργασία τους με εποικοδομητικό διάλογο και να αποτρέπει την πολύωρη και άκριτη τηλοψία ή ενασχόληση με το διαδίκτυο. - το σχολείο οφείλει να παρέχει ανθρωπιστική παιδεία, που καλλιεργεί ηθικά και πνευματικά τους νέους, να αντικαταστήσει τη στείρα αποστήθιση και συσσώρευση γνώσεων με την προσπάθεια για ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας τους, να καλλιεργεί την κοινωνική συνείδηση έναντι του ανταγωνισμού, να ενισχύει το γόνιμο διάλογο διδασκόντων-διδασκομένων, ώστε από μικρή ηλικία οι νέοι να εθίζονται στον προβληματισμό, που συμβάλλει στην άμβλυνση της παραπληροφόρησης. η πνευματική ηγεσία, που ο κοινωνικός ρόλος της είναι πολύ σημαντικός, οφείλει αφενός να καταγγέλλει με θάρρος και παρρησία οποιοδήποτε φαινόμενο παραπληροφόρησης και αφετέρου να μην αποστασιοποιείται από το δημόσιο βίο, αλλά να συμμετέχει ενεργά στη λειτουργία των ΜΜΕ με τη δημοσίευση άρθρων, την παρουσία της σε τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές εκπομπές, ενημερώνοντας και προβληματίζοντας το κοινό για την αλήθεια των πραγμάτων. κάθε άτομο ξεχωριστά οφείλει να επιδιώκει την πνευματική και ηθική καλλιέργεια του, να ασκεί την κρίση του, να ενδιαφέρεται για τα παγκόσμια οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.ά. θέματα και όχι μόνο για όσα θεωρεί ότι το αφορούν προσωπικά, να συμμετέχει στα 10

κοινά και να διεκδικεί το δικαίωμα του στην έγκυρη και ολόπλευρη ενημέρωση ασκώντας κριτική και πίεση στους φορείς της πολιτείας και των ΜΜΕ για το θέμα αυτό. Θέμα Έκφρασης Έκθεσης Β Λυκείου σελίδα 26 Να αναφέρετε τους λόγους που καθιστούν το σημερινό πολίτη ευάλωτο στους μηχανισμούς της παραπληροφόρησης, στις συνέπειες που μπορεί να προκύψουν από αυτήν καθώς και στο ρόλο που μπορεί να παίξει το σχολείο στην άμβλυνση του φαινομένου. 1) Ο κόσμος παρασύρεται από την παραπληροφόρηση, γιατί: αφήνεται μοιρολατρικά στις διαθέσεις της οικονομικής ή πολιτικής εξουσίας που διευθύνει τον Τύπο δεν αντιστέκεται, αν και καταπατούνται απαράγραπτα δικαιώματα του, όπως η ελευθερία, ο διάλογος, η αλήθεια, η αξιοπρέπεια επαναπαύεται στην απόλαυση του «πολιτισμού των υλικών αγαθών» και δεν αγωνίζεται για την πνευματική του οντότητα ενημερώνεται, διαβάζοντας μόνο τις εντυπωσιακές παραπλανητικές επικεφαλίδες και τους κραυγαλέους τίτλους των ειδήσεων, χωρίς να προβληματίζεται σχετικά με την εγκυρότητα των πηγών τους χάνεται στον καταιγισμό της ενημέρωσης (υπερπληροφόρηση) και στο συναγωνισμό της πληροφόρησης, αδρανεί η κρίση του κι εξασθενεί η θέληση του ν' αμυνθεί με νηφαλιότητα κι ενεργοποίηση. 2) Οι συνέπειες της παραπληροφόρησης είναι ολέθριες τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία: Για το άτομο: Ο άνθρωπος, με τη συστηματική και κατευθυνόμενη πληροφόρηση, χάνει την ελευθερία να σκέπτεται και να αποφασίζει για λογαριασμό του παρασύρεται από το φόβο, την αγωνία, τα ένστικτα και τις επιθυμίες του αιχμαλωτίζεται ο νους του σε προκαθορισμένο τρόπο σκέψης δε διαβλέπει την πρόθεση και την υστεροβουλία που κρύβεται πίσω από την προβολή ενός μηνύματος ή την παραποίηση ενός γεγονότος. Για το σύνολο: κλονίζονται οι υγιείς ηθικές αρχές και αξίες μειώνεται το σθένος για την αλήθεια και την ευθύτητα της έκφρασης στον πνευματικό και στον πολιτικό χώρο κυριαρχεί κλίμα καχυποψίας, ανασφάλειας, αβεβαιότητας κανείς δεν εμπιστεύεται κανένα αποσταθεροποιείται το δημοκρατικό πολίτευμα, αφού δεν υπάρχει έλεγχος της εξουσίας και προβολή της λαϊκής επιταγής μέσα) του Τύπου, όταν αυτός ταλανίζεται από κομματικά συμφέροντα και ξένα κέντρα αποφάσεων. 11

διογκώνει τις κοινωνικές ανισότητες, τα κοινωνικά προβλήματα και την κοινωνική αναταραχή αναδεικνύει αυταρχικά καθεστώτα 3) Ο ρόλος του σχολείου: Το σχολείο πρέπει να: καλλιεργεί την κριτική σκέψη, απαραίτητη προϋπόθεση για την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων που δέχεται το άτομο ενημερώνει και διαμορφώνει ρεαλιστική εικόνα της σύγχρονης πραγματικότητας διαμορφώνει ενεργούς πολίτες, με πολιτική συνείδηση και κοινωνικότητα εμφυσά την αγάπη για τη δημοκρατία προάγει το πνευματικό επίπεδο, καλλιεργεί τον ανθρωπισμό. Υπερπληροφόρηση Η τεχνολογική έκρηξη στο χώρο της δορυφορικής και των υπολογιστών οδήγησε σε πλουραλισμό ιδεών, πληροφοριών, εικόνων. Αυτός, όμως ο βομβαρδισμός μηνυμάτων, η υπερπληροφόρηση, απειλεί την αλήθεια και την ελευθερία, γιατί: Σύγχυση λόγω των πολλών, διαφορετικών αληθειών που προβάλλονται. Ό,τι προβάλλεται συνεχώς καθίσταται αληθές στη συνείδησή μας (γκαιμπελισμός = το επαναλαμβανόμενο ψέμα γίνεται αλήθεια). Αποπροσανατολισμός του ανθρώπου λόγω πληθώρας μηνυμάτων, παθητικοποίηση. Οι πληροφορίες είναι δυνατό να κατευθύνονται από κέντρα ελέγχου, επομένως να υποκινούνται από συμφέροντα. Τα μέσα ενημέρωσης είναι συστήματα εξωκατεύθυνσης των μαζών, κάτι που σημαίνει χειραγώγηση συνειδήσεων, μαζοποίηση. Το άτομο χάνει την ελευθερία επιλογής, εφόσον αυτά που επιλέγει είναι αυτά που το έπεισαν πως χρειάζεται. Ο συνδυασμός ήχου και εικόνας οδηγεί σε πλήρη εξάρτηση του ατόμου από τη λειτουργία και τον εντυπωσιασμό της εικόνας. Ζούμε στην εποχή της εικονικής πραγματικότητας. 12

ΦΗΜΗ Ορισμός 1. Η καλή ή κακή γνώμη για ένα πρόσωπο ή πράγμα. 2. Ό,τι διαδίδεται από στόμα σε στόμα, η ανεύθυνη και ανεξακρίβωτη είδηση. Ετυμολογία: Προέρχεται από το αρχαίο ρήμα φημί που σημαίνει λέγω. Χαρακτηριστικά του κάλου ονόματος 1. Αυτόφωτη προσωπικότητα. 2. Πίστη σε αξίες, σε ιδανικά, στον ηθικό νόμο. 3. Εξευγενισμός ψυχής, πνευματική ωριμότητα. 4. Δικαιοσύνη, εγκράτεια, αυτοκυριαρχία. 5. Εντιμότητα, ευσυνειδησία, συνέπεια, φιλαλήθεια. 6. Εργατικότητα, ειλικρίνεια, ακεραιότητα χαρακτήρα, αυτογνωσία. 7. Δημιουργική ικανότητα, αρμονική συνεργασία, πειθαρχία. 8. Εχεμύθεια, σταθερότητα. 9. Ισχυρή θέληση, αποφασιστικότητα, τόλμη γενναιότητα, αυταπάρνηση, αυτοσεβασμός. 10. Καρτερική αντιμετώπιση των δυσκολιών. 11. Φρόνηση, σύνεση, ανεπηρέαστη σκέψη, εσωτερική καλλιέργεια και γόνιμος προβληματισμός. Σημασία Συνέπειες της καλής φήμης 1. Οδηγεί στην επιτυχία και την πρόοδο. 2. Αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες για την καλή σταδιοδρομία. 3. Προάγει την κοινωνική ζωή. 4. Αναπτύσσει την συνεργατικότητα. 5. Προσφέρει στο άτομο την καταξίωση, την εκτίμηση και το σεβασμό. 6. Το άτομο αποκτά υπόληψη και επιβάλλεται μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Σημασία Συνέπειες της κακής φήμης 1. Βλάπτει τη σταδιοδρομία του ανθρώπου γιατί το αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. 2. Εμποδίζει τις ομαλές σχέσεις γιατί παύει να υπάρχει η εντιμότητα. 3. Υποβιβάζει ηθικά την κοινωνική ζωή. 4. Βλάπτει τα άτομα που έχουν ικανότητες και μπορούν να προσφέρουν πολλά. 5. Συνοδεύει το άτομο σε όλη τη ζωή του. 13

Συμπέρασμα Η καλή φήμη, η κοινωνική υπόληψη δεν αγοράζονται με χρήματα, ούτε αποκτώνται σε λίγο χρόνο. Χρειάζεται κατάλληλη αγωγή από την οικογένεια, το σχολείο, την πολιτεία, ώστε να διαπλάσουν ορθά το χαρακτήρα του ανθρώπου από μικρή ακόμη ηλικία. Επίσης από το ίδιο το άτομο απαιτείται πολύχρονος αγώνας, επίμοχθη προσπάθεια, επιμονή και υπομονή, εργατικότητα, τόλμη και θάρρος για να αποκτηθεί η καλή φήμη. Επιβάλλεται η εκπλήρωση των καθηκόντων και η επιτέλεση έργων που θα το καταξιώσουν στην κοινωνία. 14

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Προσδιορισμός της έννοιας Αρκετές φορές στην παγκόσμια ιστορία κάποιοι άνθρωποι ή οργανωμένες ομάδες έχουν επιδιώξει και κάποτε πετύχει να επιβάλουν τη θέληση τους και να αποκτήσουν εξουσία όχι μόνο με τη βία αλλά και με την προπαγάνδα, δηλαδή με την κάθε μέσο συστηματική προσπάθεια επηρεασμού της κοινής γνώμης προς όφελος τους με τη διασπορά πληροφοριών - γεγονότων, επιχειρημάτων, φημών, μισοαληθειών, ψευδών. Αυτή η προσπάθεια επηρεασμού της κοινής γνώμης είναι πάντα σκόπιμη, δεδομένου ότι με την προπαγάνδα μια κατάσταση, ένα γεγονός, μια ιδέα εμφανίζεται και προβάλλεται κατάλληλα διαμορφωμένη, ώστε να επηρεάσει τις προθέσεις και τη δράση του κοινού σύμφωνα με τις επιδιώξεις του προπαγανδιστή. Οι μορφές, οι φορείς και οι μέθοδοι της προπαγάνδας Οι μορφές Ανάλογα με το περιεχόμενο της, η προπαγάνδα διακρίνεται σε πολιτική, κοινωνική, θρησκευτική, εθνική - εθνικιστική, εμπορική (διαφήμιση), επιστημονική, γενικότερα, ιδεολογική. Οι φορείς Η προπαγάνδα ασκείται από: φορείς εξουσίας - πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες, κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα. κοινωνικές ομάδες - σύλλογοι, σωματεία. θρησκευτικούς ηγέτες και εκκλησιαστικές οργανώσεις. φορείς αγωγής - σχολείο και οικογένεια. τα ΜΜΕ. την πνευματική ηγεσία-διανοούμενοι, κριτικοί, επιστήμονες, καλλιτέχνες. Οι μέθοδοι Για την επίτευξη των στόχων της, τον επηρεασμό και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης, η προπαγάνδα χρησιμοποιεί ανέντιμες μεθόδους, όπως: τον αυθαίρετο, άδικο και αναπόδεικτο λόγο - οι διαπιστώσεις της δε βασίζονται σε αποδείξεις και λογικά επιχειρήματα, όπως συμβαίνει με την πειθώ. τον υβριστικό λόγο και τη συκοφαντία, τη δαιμονοποίηση - την τεχνική της κατασκευής ενός αποδιοπομπαίου τράγου, ενός εξιλαστήριου θύματος πάνω στο οποίο φορτώνεται όλη η ευθύνη για κάτι, προκειμένου να συγκαλυφθούν οι πραγματικοί ένοχοι. την υποπληροφόρηση (σκόπιμη απόκρυψη μέρους της αλήθειας) και την παραπληροφόρηση. 15

την καταιγιστική επανάληψη - το να επαναλαμβάνεται δηλαδή συστηματικά η ίδια -ιδέα («Πες πες το ίδιο πράγμα συνεχώς όλο και κάτι θα μείνει!», σύμφωνα με το γνωστό ναζιστή Γ.Π. Γκαίμπελς) τη σκόπιμη διαπλοκή γεγονότος και σχολίου στην είδηση. την κινδυνολογία και τη συνθηματολογία (μονότονη χρήση στερεότυπων φράσεων, συνθημάτων, αντί λόγου με ουσιαστικό περιεχόμενο). τη λεξιμαγεία και την ωραιολογία - χρήση ωραίων λόγων, κενών όμως περιεχομένου. τη φημολογία (σκόπιμη διάδοση ανεξακρίβωτων πληροφοριών για κάποιον ή κάτι). τη χρήση μεγαλόστομων διατυπώσεων, βαρύγδουπων τίτλων, παραπλανητικών εικόνων, ακόμα και ήχων/μουσικής, προς χάριν εντυπωσιασμού και έγερσης συναισθημάτων. το οικείο και φιλικό ύφος και ο γλυκερός ή, αντίθετα, έντονος τόνος φωνής. Προπαγάνδα και πειθώ Η προπαγάνδα διαφέρει από την πειθώ στο ότι η πειθώ είναι μια στρατηγική επιρροής με άξονα τη λογική ή, έστω, λογικοφανή επαλήθευση της εγκυρότητας και ορθότητας μιας θέσης, ενώ η προπαγάνδα είναι μια στρατηγική επιβολής ενός πιστεύω μέσω της παραπλάνησης της κρίσης του δέκτη και της συναισθηματικής χειραγώγησής του. Η πειθώ δηλώνεται από το σχήμα «θέση υποστήριξη θέσης» ενώ η προπαγάνδα δηλώνεται από το σχήμα «πεποίθηση εμφύτευση πεποίθησης». Τα αίτια της προπαγάνδας Από πομπούς Οι λόγοι για τους οποίους κάποιοι κάνουν προπαγάνδα υπέρ ή εναντίον προσώπων ή καταστάσεων είναι: η εξυπηρέτηση συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, κυρίως εθνικών (π.χ. επεκτατικές βλέψεις), πολιτικών/κομματικών, οικονομικών κ.λπ. η ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών. ο φανατισμός, οι προκαταλήψεις και οι ιδεοληψίες. η διαπλοκή ΜΜΕ και φορέων εξουσίας. η έλλειψη πραγματικής δημοκρατίας. η κρίση αξιών -η ηθική χαλάρωση που καθιστά τον άνθρωπο άβουλο όργανο επίτευξης ιδιοτελών σκοπών. Από δέκτες Το γεγονός ότι συχνά οι άνθρωποι παρασύρονται και πέφτουν θύματα προπαγάνδας οφείλεται: στους ιδιαίτερους μηχανισμούς και τις μεθόδους των προπαγανδιστών, που «έντεχνα» καταφέρνουν να παγιδεύσουν τους μη υποψιασμένους πολίτες. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η προπαγάνδα είναι προϊόν επιστημονικής μελέτης των προδιαθέσεων, των αναγκών και της συμπεριφοράς του κοινού, και μάλιστα σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες που αυτό παρουσιάζει κατά ηλικία, φύλο, κοινωνική και οικονομική κατάσταση. Έτσι οι προπαγανδιστές, βασιζόμενοι σε πορίσματα της ψυχολογίας, κανόνες της αισθητικής και κοινωνιολογικά δεδομένα, αξιοποιούν 16

κάθε πολύτιμη λεπτομέρεια που ευνοεί την ευρεία και καταλυτική απήχηση του προπαγανδιστικού μηνύματος. στην έλλειψη κατάλληλης παιδείας και κατ' επέκταση κριτικής σκέψης εκ μέρους των ατόμωνδεκτών. στον καταναλωτισμό και στη θεοποίηση του χρήματος από το σύγχρονο άνθρωπο, που, ενδιαφερόμενος μόνο για τα υλικά αγαθά, αδιαφορεί για τα κοινά, δε διαμορφώνει άποψη για τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα, κι έτσι δεν προβάλλει αντιστάσεις. στην τυφλή προσκόλληση στην ειδίκευση που κάνει τον άνθρωπο πνευματικά μονομερή, με συνέπεια να μην έχει κριτικό πνεύμα και σφαιρική γνώση των πραγμάτων. στην πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών και στους έντονους ρυθμούς της ζωής που απορροφούν την ενεργητικότητα των ανθρώπων και τους στερούν τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο και τη διάθεση να ενημερωθούν και να επεξεργαστούν τα διάφορα μηνύματα. στην αστικοποίηση των σύγχρονων κοινωνιών, που οδηγεί στη χαλάρωση των κοινωνικών δεσμών, στην αποξένωση των ατόμων, στην αδιαφορία τους για τα κοινά και επομένως στην ευκολότερη παγίδευση τους από την προπαγάνδα. Οι επιπτώσεις της προπαγάνδας Η προπαγάνδα επηρεάζει καθοριστικά την εξέλιξη των κοινωνιών, έχοντας σοβαρές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής. Έτσι: Στον πνευματικό - ηθικό τομέα, η προπαγάνδα πλήττει την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αμβλύνει την κριτική ικανότητα του ατόμου και επιφέρει τον αποπροσανατολισμό, τη μαζοποίηση και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Στο πλαίσιο αυτό διαφθείρει συνειδήσεις, καταστρατηγεί ηθικές αρχές και συντελεί στην αλλοτρίωση του ανθρώπου, στην απώλεια δηλαδή της ιδιαιτερότητας και της προσωπικότητας του. Στον κοινωνικό τομέα, η προπαγάνδα, αποπροσανατολίζοντας τους ανθρώπους από τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, στρέφει τη δυσαρέσκεια τους γι' αυτά σε άλλες κατευθύνσεις, π.χ. σε μειονότητες, μετανάστες κ.λπ. Έτσι δημιουργεί καταστάσεις παροξυσμού και μαζικής υστερίας και, κάνοντας τον άνθρωπο ανίκανο να σκεφτεί ψύχραιμα και ορθά, καταστρέφει την κοινωνική ενότητα και ομαλότητα. Από την άλλη, πάλι, μπορεί να οδηγήσει σε παθητικοποίηση, αδιαφορία για τα κοινά. Στον πολιτικό τομέα, η προπαγάνδα υπονομεύει τη δημοκρατία και οδηγεί τον πολίτη σε πολιτική ομηρία, αφού δεν του επιτρέπει να αρθρώνει δικό του πολιτικό λόγο, να κρίνει νηφάλια, να ελέγχει την εξουσία και να προτείνει. Στον οικονομικό - υλικό τομέα, η προπαγάνδα μέσω της διαφήμισης επιβάλλει στον άνθρωπο υλιστικά πρότυπα, του υπαγορεύει στόχους και επιδιώξεις, του δημιουργεί τεχνητές ανάγκες, κάνοντας τον έτσι δούλο του καταναλωτισμού. Στον πολιτιστικό τομέα, η προπαγάνδα εκφυλίζει την τέχνη, τα γράμματα και τις επιστήμες μετατρέποντας τες σε πειθήνια όργανα της με τα οποία προβάλλει τις επιδιώξεις της. Στον εθνικό - διεθνικό τομέα, η προπαγάνδα προκαλεί μισαλλοδοξία και δημιουργεί εντάσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και τα έθνη, υπονομεύοντας έτσι την ειρήνη. 17

Τρόποι αντιμετώπισης της προπαγάνδας Στους δόλιους μηχανισμούς και τις μεθόδους της προπαγάνδας ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να αντισταθεί με τρόπους ανάλογους με αυτούς που τον βοηθούν να αμυνθεί ενάντια στην παραπληροφόρηση. (δες σχεδιάγραμμα Παραπληροφόρησης) 18

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ Ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των Ελλήνων δημοσιογράφων έχει στόχο: Να επαναβεβαιώσει και να διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δημοσιογράφου στις νέες συνθήκες που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη εμβέλεια και επιρροή των ΜΜΕ και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας. Να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασμού με τον αυτοκαθορισμό κανόνων υπεύθυνης επαγγελματικής λειτουργίας. Να κατοχυρώσει την ελευθερία της πληροφόρησης και της έκφρασης, την αυτονομία και αξιοπρέπεια του δημοσιογράφου καινά θωρακίσει την ελευθεροτυπία επ' αγαθώ της δημοκρατίας και της κοινωνίας. Προς το σκοπό αυτό, οι δημοσιογράφοι αυτοδεσμεύονται να εφαρμόσουν και να περιφρουρήσουν τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές: Επαγγελματική ακεραιότητα Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει: α. Να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας. β. Να θεωρεί προσβολή για την κοινωνία και πράξη μειωτική για τον εαυτό του τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την αλλοίωση ή την πλαστογράφηση των πραγματικών περιστατικών. γ. Να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφικών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων ή άλλων παραστάσεων. δ. Να μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του. ε. Να ερευνά προκαταβολικά, με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών, την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσει. στ. Να επανορθώνει χωρίς χρονοτριβή, με ανάλογη παρουσίαση και ενδεδειγμένο τονισμό, ανακριβείς πληροφορίες και ψευδείς ισχυρισμούς, που προσβάλλουν την τιμή και την υπόληψη του ανθρώπου και του πολίτη. Η διαφάνεια στις οικονομικές σχέσεις αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αξιοπιστίας, του κύρους και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας του δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει: α. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αμοιβή για δημοσιογραφική εργασία από απόρρητα κονδύλια κρατικών υπηρεσιών και δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών. 19

β. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται οποιεσδήποτε παροχές σε χρήμα και είδος που θίγουν την αξιοπιστία και την αξιοπρέπεια του και επηρεάζουν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του. Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα αλλά και ως κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει: α. Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης. β. Να σέβεται την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου και του πολίτη. Μόνο όταν το επιτάσσει το δικαίωμα της πληροφόρησης μπορεί να χρησιμοποιεί, πάντοτε με τρόπο υπεύθυνο, στοιχεία από την ιδιωτική ζωή προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή έχουν στην κοινωνία ιδιαίτερη θέση και ισχύ και υπόκεινται στον κοινωνικό έλεγχο. γ. Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις. δ. Να σέβεται την κατοχυρωμένη με διεθνείς συμβάσεις προστασία των ανηλίκων και των προσώπων με ειδικές ανάγκες και με σοβαρά προβλήματα υγείας. ε. Να αντιμετωπίζει με διακριτικότητα και ευαισθησία τους πολίτες, όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση πένθους, ψυχικού κλονισμού και οδύνης, καθώς και αυτούς που έχουν εμφανές ψυχικό πρόβλημα, αποφεύγοντας να προβάλει την ιδιαιτερότητα τους. στ. Να μην αποκαλύπτει, άμεσα ή έμμεσα, την ταυτότητα των θυμάτων βιασμού τα οποία επέζησαν της εγκληματικής πράξης. Συναδελφική αλληλεγγύη Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις και στην κοινωνική εικόνα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος οφείλει: α. Να σέβεται την προσωπικότητα των συναδέλφων του. Να μην εκτοξεύει εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες και να αποφεύγει τις προσωπικές αντεγκλήσεις, δημόσια και στους χώρους εργασίας. β. Να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή. γ. Να μην οικειοποιείται την εργασία συναδέλφου του. Να αναφέρει πάντοτε το όνομα του συντάκτη του οποίου χρησιμοποιεί κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων. δ. Να μνημονεύει την πηγή των πληροφοριών που έχουν ήδη δημοσιευθεί ή μεταδοθεί. 20

Ο παιδευτικός ρόλος του δημοσιογράφου Ο γιγαντισμός των ΜΜΕ και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και γραπτού Τύπου. Με τις πρόσθετες ευθύνες του στις νέες συνθήκες, ο δημοσιογράφος οφείλει: α. Να συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημοσιογραφικού λόγου, αποφεύγοντας γραμματικές, συντακτικές και λεκτικές κακοποιήσεις. β. Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης. γ. Να προστατεύει την ελληνική γλώσσα από την κατάχρηση ξένων λέξεων και όρων. δ. Να συμβάλλει δημιουργικά στην προστασία της εθνικής μας παράδοσης και τη διασφάλιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Σεβασμός του δημόσιου συμφέροντος Ο δημοσιογράφος οφείλει: α. Να υπερασπίζεται σθεναρά το δημοκρατικό πολίτευμα, που διασφαλίζει την ελευθεροτυπία και την απρόσκοπτη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος. β. Να καταγγέλλει, με στοιχεία αδιάσειστα, το χρηματισμό δημόσιων λειτουργών. γ. Να αποκαλύπτει και να κατακρίνει συμβάσεις που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον. Δυνατότητα συμμετοχής του κοινού στα ΜΜΕ Ο δημοσιογράφος οφείλει: α. Να δίνει βήμα στον πολίτη με άμεσο ή έμμεσο τρόπο (επιστολές, τηλεφωνικές συνδέσεις, ηλεκτρονική επικοινωνία κ.ά.). β. Να χρησιμοποιεί κάθε τεχνικό μέσο, προκειμένου να βρίσκεται κοντά στον πραγματικό δημιουργό της είδησης, το λαό, ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες περιοχές. Στόχος πρέπει να είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να μετατραπούν σε μαζικά μέσα επικοινωνίας. Προϋποθέσεις δημοσιογραφικής δεοντολογίας άρτια επαγγελματική κατάρτιση. γενικότερη παιδεία/πνευματική καλλιέργεια. δημοκρατική συνείδηση. ηθικές αρχές (εντιμότητα, ανιδιοτέλεια, ειλικρίνεια κ.λπ.). αίσθηση της κοινωνικής ευθύνης. συνειδητοποίηση των αρνητικών συνεπειών από την άσκηση μιας δημοσιογραφίας χωρίς την τήρηση ενός πλαισίου κανόνων δεοντολογίας, αρχών και αξιών. Τι πρέπει να γίνει Για την εφαρμογή του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας πρέπει: 21

Οι δημοσιογράφοι: να αντιληφθούν ότι την ευθύνη για την εφαρμογή του Κ.Δ.Δ. έχουν οι ίδιοι, όταν: πιστεύουν σ' αυτό που κάνουν σέβονται τη δουλειά τους εμπεδώσουν ότι η ποιότητα και η εγκυρότητα της ενημέρωσης είναι καθήκον αλλά και συμφέρον τους. Το ΕΣΡ: να συντάξει και να δημοσιοποιήσει τους βασικούς άξονες του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας να εντείνει την εποπτεία της ραδιοτηλεοπτικής αγοράς στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Οι επιχειρήσεις ενημέρωσης να: αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στην κοινή γνώμη μην αντιμετωπίζουν τους δημοσιογράφους ως αναλώσιμο είδος μερικών χρήσεων μην εκμεταλλεύονται την ανεργία των νέων που θέλουν να ασχοληθούν με το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Η πολιτεία να: μεριμνήσει για τη διασφάλιση των εργασιακών σχέσεων των δημοσιογράφων, έτσι ώστε απρόσκοπτα να ασκούν το έργο τους επιβάλει αυστηρές κυρώσεις, όταν παραβιάζονται βασικές αρχές της ελευθερίας των πολιτών και τα ατομικά τους δικαιώματα πάρει μέτρα για την καταπολέμηση των διαπλεκόμενων συμφερόντων (αθέμιτα αλληλεξαρτώμενα συμφέροντα μεταξύ πολιτικών και επιχειρηματιών του χώρου των ΜΜΕ) επιδιώξει τη πολυφωνία και την ελεύθερη έκφραση, μέσα από τα ΜΜΕ διασφαλίσει τα δικαιώματα των πολιτών και τη συνοχή μιας δημοκρατικής κοινωνίας δημιουργήσει ένα κανονιστικό πλαίσιο το οποίο θα επιτρέπει και θα ενθαρρύνει τις επιχειρηματικές δράσεις με τα νέα μέσα απελευθερώσει και αναδιαρθρώσει τους μηχανισμούς ελέγχου της αγοράς. Οι πολίτες: να αποκτήσουν πολιτική συνείδηση κριτική σκέψη ενδιαφέρον για ουσιαστική ενημέρωση. 22

Έκφραση Έκθεση Β Λυκείου σελίδα 27 Να καταγράψετε τις προϋποθέσεις που θα εξασφαλίσουν τη θετική λειτουργία των ΜΜΕ καθώς και τη στάση που θα πρέπει να διαμορφώνουν οι πολίτες ως πομποί και ως δέκτες στην καθημερινή πληροφόρηση. (500-600 λέξεις) 1) Προϋποθέσεις για την εξασφάλιση θετικής λειτουργίας των ΜΜΕ Η ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος εξασφαλίζει: ελευθερία έκφρασης (ελευθεροτυπία) και διακίνησης των ιδεών απρόσκοπτη άσκηση κριτικής προς την εξουσία πλουραλισμό και πολυφωνία δυνατότητα ανάπτυξης διαλόγου. Ανεξαρτησία από κομματικά και οικονομικά συμφέροντα για: αντικειμενική πληροφόρηση αποφυγή εξυπηρέτησης συγκεκριμένων συμφερόντων. Έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση για: δυνατότητα προσέγγισης της αλήθειας και επιτυχή αντιμετώπιση των προβλημάτων σωστό προσανατολισμό στον κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό χώρο καλλιέργεια υπευθυνότητας στο άτομο. Δημοσιογραφική δεοντολογία για: αποφυγή της ειδησεοθηρίας - σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και αξιοπρέπειας του ατόμου υπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος επιλογή ποιοτικών θεμάτων επαγγελματική ακεραιότητα και ευσυνειδησία. Μέτρα της πολιτείας: θέσπιση κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας έλεγχος για αποφυγή της ασυδοσίας κρατική επιδότηση για αποφυγή κάθε είδους εξαρτήσεων αξιοκρατική επιλογή ατόμων για υπεύθυνες θέσεις. Δημοσιογράφοι με υψηλή πανεπιστημιακή μόρφωση για: σωστή χρήση της γλώσσας επάρκεια ανταπόκρισης στις επαγγελματικές απαιτήσεις. 2) Ο πολίτης ως πομπός πρέπει να: έχει δυνατότητα πρόσβασης σ' όλα τα ΜΜΕ αισθάνεται το χρέος για μετάδοση σαφέστερων, αντικειμενικότερων και αξιόπιστων πληροφοριών σέβεται την ιδιωτική ζωή και το κοινωνικό σύνολο διασταυρώνει τις πληροφορίες και να αποφεύγει την απόκρυψη στοιχείων αποφεύγει τη διαπλοκή του σχόλιου με την είδηση. 23

3) Ο πολίτης ως δέκτης πρέπει να: έχει δικαίωμα στην πολύπλευρη ενημέρωση αποφεύγει την άκριτη αποδοχή του καταιγισμού των μηνυμάτων και ειδήσεων προβληματίζεται και να ελέγχει την αλήθεια με τη διασταύρωση των πληροφοριών. 24

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Προσδιορισμός της έννοιας Με τον όρο μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) εννοούμε το σύνολο των τεχνολογικών μέσων που χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση πληροφοριών, ειδήσεων, γνώσεων, ιδεών (γενικά μηνυμάτων) σε απεριόριστο αριθμό ανθρώπων (δεκτών). Τα ΜΜΕ διακρίνονται στα εξής είδη: α) στα έντυπα μέσα, που περιλαμβάνουν τον περιοδικό και τον ημερήσιο τύπο (περιοδικά και εφημερίδες). β) στα ηλεκτρονικά μέσα, που περιλαμβάνουν το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και το δια-δίκτυο. Με την ίδια σημασία χρησιμοποιείται εναλλακτικά και ο όρος μαζικά μέσα επικοινωνίας (αντί ενημέρωσης), καθώς, εκτός από την ενημέρωση/πληροφόρηση του κοινού, τα μέσα αυτά μας παρέχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουμε τόσο με το ίδιο το μέσο (τον πομπό) όσο και με άλλους δέκτες (αναγνώστες, ακροατές, θεατές) με διάφορους τρόπους (π.χ. με την αποστολή μιας επιστολής σε κάποιο έντυπο, με τηλεφωνική παρέμβαση σε ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή) και με στόχο την ανταλλαγή μηνυμάτων (ειδήσεων, γνώσεων, απόψεων κ.λπ.). Ωστόσο, καθώς η λειτουργία αυτή των ΜΜΕ (εκτός, ίσως, του διαδικτύου) είναι κατά κάποιον τρόπο «δευτερεύουσα», ο όρος Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης είναι πιο δόκιμος. Τα χαρακτηριστικά των έντυπων και των ηλεκτρονικών ΜΜΕ Τα χαρακτηριστικά των έντυπων ΜΜΕ Τα έντυπα ΜΜΕ (τύπος) διαθέτουν ποικίλα χαρακτηριστικά τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Στα θετικά χαρακτηριστικά τους (πλεονεκτήματα) αναφέρονται: η ευρύτητα της ανάπτυξης και του σχολιασμού κάθε είδησης - το γραπτό κείμενο είναι πάντα πολύ πιο πυκνό (μεστό σε νοήματα) από τον προφορικό λόγο. οι ευκαιρίες που δημιουργούν για πνευματική αφύπνιση ενεργοποιώντας μέσω της ανάγνωσης τη σκέψη, τη μνήμη, τη φαντασία του δέκτη. η δυνατότητα που παρέχουν στο δέκτη αφενός να προσαρμόζει την ανάγνωση στους δικούς του ρυθμούς (να διαβάζει όσο γρήγορα ή αργά θέλει) και αφετέρου να ανατρέχει όσες φορές επιθυμεί στο γραπτό κείμενο, με αποτέλεσμα να μπορεί να κατανοεί πλήρως και να εμβαθύνει στα μηνύματα/πληροφορίες που δέχεται. η συμβολή τους στη γλωσσική καλλιέργεια του δέκτη χάρη στον επεξεργασμένο λόγο (πλούσιο λεξιλόγιο, φροντισμένη σύνταξη και έκφραση, επιχειρηματολογία) που χρησιμοποιούν. 25

Οι λειτουργίες του Τύπου Οι πολιτικές λειτουργίες του Τύπου: Ο Τύπος ήταν από το 18ο αιώνα η τέταρτη κρατική εξουσία: του απέδιδαν τον έλεγχο των τριών άλλων. Εξακολουθεί να είναι ο άγρυπνος φρουρός για τις ενέργειες των αρχών, ο διεκδικητής για τα διάφορα κοινωνικά στρώματα, η έκφραση για τα προγράμματα που έχουν τα πολιτικά κόμματα και οι διάφορες ιδεολογίες και, σε τελική ανάλυση, η πολιτική αγωγή των πολιτών. Όργανο διαφώτισης και μέσο καταπίεσης, οι εφημερίδες ήταν για πολύ καιρό στα ελεύθερα πολιτεύματα δυνάμεις που η επίδραση τους στη λειτουργία των θεσμών και στη δράση των κυβερνήσεων δεν μπορούσε να παραγνωριστεί. Είναι βέβαιο πως σήμερα η πολιτική δράση του Τύπου μειώθηκε πολύ με την εξασθένηση των κοινοβουλευτικών θεσμών. Οι εφημερίδες είναι, φυσικά «απολιτικές»: πρώτα στο περιεχόμενο τους, με τον πολλαπλασιασμό των απολιτικών τίτλων. Έπειτα, επειδή διαπίστωσαν πως οι αναγνώστες τους ήταν πιο αδιάφοροι στις κομματικές διενέξεις. Ακόμα, συνειδητοποιούσαν πως τα πιο δραστικά πολιτικά μηνύματα τα χρησιμοποιούσε από δω και πέρα το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Ωστόσο μένει, από δω και πέρα, πιο διάχυτη η επίδραση των εφημερίδων στην πολιτική συνείδηση των αναγνωστών τους, που δεν είναι λιγότερο υπολογίσιμη. Με το να τους βοηθάει να ξεκαθαρίζουν τις προτιμήσεις τους και να επηρεάζει έμμεσα τον τρόπο ζωής τους, με το να τους παρουσιάζει κάποια όψη του κόσμου, ο Τύπος ενισχύει ή αδυνατίζει τις προκαταλήψεις και τις συμπάθειες τους, προσανατολίζει τις απαιτήσεις τους, συντηρεί τη φιλοπατρία τους και, συνολικά, εξακολουθεί να διαμορφώνει τις γνώμες τους. Οι κοινωνικές λειτουργίες του Τύπου: Η ανάγνωση του Τύπου είναι διάλογος με τον κόσμο. Τα νέα που φέρνει, οι ιδέες που υπαγορεύει, τα αισθήματα που αγγίζει συντρίβουν την ερημιά των ατόμων. Με αυτό οι εφημερίδες συντελούν στην καλύτερη ολοκλήρωση τους μέσα στην κοινωνία και ευνοούν τη συμμετοχή τους στη συλλογική ζωή. Όταν, μάλιστα, όπως σήμερα, οι εφημερίδες δεν είναι πια άμεσα ιδεολογικά όργανα, βοηθούν να διαδίδονται πολιτικές και ηθικές αξίες, κι έτσι συμμετέχουν στη λειτουργία της κοινωνικής ζωής. Με το να επιβάλλουν συλλογικά στους αναγνώστες τους τα ίδια σκεπτικά θέματα, που τα γεγονότα της μεγάλης ή της μικρής επικαιρότητας προσφέρουν από μέρα σε μέρα, εναρμονίζουν τις αντιδράσεις τους και ισοσταθμίζουν, με κάποιο τρόπο, τη συλλογική συνείδηση. Δεν είναι αμελητέο φαινόμενο πως ο Τύπος παρέχει υλικό για πολλές συζητήσεις. Οι ψυχαγωγικές λειτουργίες του Τύπου: Η ανάγνωση του Τύπου είναι πολύ σπουδαίο φαινόμενο και επιδρά αποτελεσματικά στη βαθύτερη ψυχολογία των ατόμων. Ο πρώτος του ρόλος απ' αυτήν την άποψη είναι να φέρνει ένα ωφέλιμο στην ψυχολογική ισορροπία χαλάρωμα. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά, με τα αφηγήματα τους και τις εικόνες τους, βοηθούν τα άτομα να εκτονώσουν τα πάθη τους. Συχνά κατηγόρησαν την «εκμετάλλευση» που κάνει ο Τύπος στα διάφορα ανήθικα και βίαια ειδησεογραφικά γεγονότα ή στην παρουσίαση αφηγημάτων, που σκοπεύουν να παρασύρουν τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες στο νοσηρό των αισθηματικών ονειροπολήσεων. Οι μορφωτικές λειτουργίες του Τύπου: Δίχως να πέσουμε στην υπερβολή να πιστέψουμε πως ο Τύπος είναι όργανο μόνιμης αγωγής, είναι φανερό πως οι εφημερίδες, τα περιοδικά, δίχως να αναφέρουμε, φυσικά, επιστημονικές επιθεωρήσεις ή τεχνικές δημοσιεύσεις, μεταδίδουν 26

ακόμα γνώσεις και κυρίως διατηρούν εκείνες που η Εκπαίδευση μετέδωσε στα άτομα, ειδικά στους χώρους, όπου ο αναγνώστης διατήρησε, από επαγγελματικό ή άλλο ενδιαφέρον, φανερή περιέργεια. Οι λειτουργίες πληροφόρησης του Τύπου: Ο Τύπος είναι ακόμα χρήσιμο όργανο για την καθημερινή ζωή. Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής κάνει όλο και πιο αναγκαία την καθημερινή αναζήτηση για πρακτικές πληροφορίες: προγράμματα για θεάματα, αγγελίες για διάφορες εκδηλώσεις, συμβουλές, διάφορες εξακριβώσεις, υπενθυμίσεις για προθεσμίες, που μονάχα οι εφημερίδες μπορούν να δώσουν, καθώς είναι οι μόνες που μπορούν, με τις μικρές αγγελίες και κυρίως με τις διαφημιστικές τους πινακίδες, να απαντούν σε κάποιες ατομικές απορίες. Τέλος, ο εξειδικευμένος Τύπος παίζει, σε έναν κόσμο όπου η ταχύτητα της προόδου αμφισβητεί αδιάκοπα τις γνώσεις που αποκτήσαμε, ουσιαστικό ρόλο τεκμηρίωσης και δημοσίευσης. Π. Άλμπερ, Ο Τύπος-Από Σπ. Κούτρα, Πειστικός Λόγος, εκδ. Σαββάλας, τεύχ. Α' Η σχέση του Τύπου με τα οπτικοακουστικά ΜΜΕ Για πολύ καιρό ο κύριος ρόλος του Τύπου ήταν η αναγγελία των νέων: αν, σήμερα, συχνότερα το ραδιόφωνο και η τηλεόραση πληροφορούν πρώτο το κοινό, ο Τύπος μονάχα μπορεί να αναπτύξει και να σχολιάσει με αρκετή ευρύτητα τη μεγάλη και τη μικρή πληροφόρηση (θα χρειαζόταν, για παράδειγμα, περισσότερο από εξάωρη ραδιοφωνική εκπομπή, για να διαβάσουν στο μικρόφωνο ένα μέσο φύλλο της «Monde»). Το γραπτό κείμενο είναι πάντα πολύ πιο πυκνό από τον προφορικό λόγο, η προσοχή που απαιτείται για την ανάγνωση είναι ισχυρότερη από εκείνη που χρειάζεται για την ακρόαση στο ραδιόφωνο ή για την τηλεθεαματική πρόσληψη. Κάθε άτομο προσαρμόζει την ανάγνωση στην προσωπικότητα του, ενώ ο ρυθμός της ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής εκπομπής τού επιβάλλεται, μπορεί να ξεφυλλίσει την εφημερίδα του και να διαλέξει σ' αυτή τα αναγνώσματα του, ανάλογα με τη στιγμιαία του περιέργεια, μπορεί να διακόψει την ανάγνωση της, να την ξαναπιάσει. Με όλα αυτά δε συμβιβάζονται τα οπτικοακουστικά μέσα. Είναι αλήθεια, αντίστροφα, πως η ανάγνωση του Τύπου απαιτεί ευρύτερη προσπάθεια από τη ραδιοφωνική ακρόαση ή την τηλεθεαματική παρουσία. Τέλος, και ίσως σ' αυτό το σημείο να συναγωνίζονται αληθινά μεταξύ τους τα μέσα πληροφόρησης, ο καθημερινός διαθέσιμος χρόνος που μπορούν να ξοδέψουν τα άτομα είναι τελικά πολύ περιορισμένος. Έτσι επιβάλλεται η εκλογή και, αν, για παράδειγμα, η βραδιά είναι αφιερωμένη στην τηλεόραση, η ανάγνωση του Τύπου περιορίζεται κάπως. Π. Αλμπερ, Ο Τύπος Στα αρνητικά χαρακτηριστικά τους (μειονεκτήματα) αναφέρονται: η αδυναμία άμεσης και έγκαιρης ενημέρωσης- στα έντυπα ΜΜΕ ένα γεγονός δεν ανακοινώνεται ποτέ άμεσα, τη στιγμή που συμβαίνει ή εξελίσσεται, αλλά ύστερα από κάποιο (μικρό ή μεγαλύτερο) χρονικό διάστημα. 27

η σκανδαλοθηρική πρακτική (κιτρινισμός) που ασκούν ή/και η παραπληροφόρηση και ο αποπροσανατολισμός του κοινού, όταν υπηρετούν ιδιοτελείς σκοπούς και δεν τηρούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία. Τα χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών ΜΜΕ Παρόμοια με τα έντυπα, και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ έχουν και θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά. Στα θετικά χαρακτηριστικά τους (πλεονεκτήματα) αναφέρονται: η δυνατότητα άμεσης και ταχύτατης πληροφόρησης. η παραστικότητα και η ζωντάνια στον τρόπο μετάδοσης των ειδήσεων. Τα ηλεκτρονικά μέσα συνδυάζουν το λόγο με τον ήχο, τη μουσική, την κινούμενη εικόνα κι έτσι γοητεύουν με τη μαγεία τους το δέκτη και του καλλιεργούν μια ψευδαίσθηση συμμετοχής στα γεγονότα. αληθοφάνεια με την οποία παρουσιάζουν τα γεγονότα. Η εικόνα και ο ήχος συμβάλλουν στη μεγιστοποίηση της αμεσότητας. Επιπρόσθετα, ο κατάλληλα επιλεγμένος ήχος, τα εύστοχα συνθήματα, οι εντυπωσιακές εικόνες απευθύνονται στο υποσυνείδητο του ανθρώπου και γι' αυτό πείθουν αβίαστα. ευκολία της παρακολούθησης, ο συνδυασμός της ενημέρωσης με την ανάπαυση και την ψυχαγωγία. η δυνατότητα να παρέχουν παιδεία με ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα της τηλεόρασης ή του διαδικτύου. Στα αρνητικά χαρακτηριστικά τους (μειονεκτήματα) αναφέρονται: η παθητικοποίηση του δέκτη: Τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ οδηγούν σε αρκετές περί πτώσεις το δέκτη σε σωματική αλλά και πνευματική αδράνεια. Η ζωντανή εικόνα μεταδίδει άμεσα την πραγματικότητα, άρα δίνει έτοιμη την αλήθεια. Έτσι ο δέκτης βγαίνει από την ανάγκη να σκεφτεί, ενώ μαγεμένος από το θέαμα δε χρειάζεται τη συνδρομή της φαντασίας του κατά την πρόσληψη του μηνύματος. η μαζικοποίηση και τυποποίηση της σκέψης με την υποβολή, την «πλύση εγκεφάλου» που ασκούν στο δέκτη απευθυνόμενα στα αισθήματα και στις αισθήσεις του. η συμβολή τους στην αποξένωση των ανθρώπων λόγω της υπερβολικής παρακολούθησης ή ενασχόλησης τους με αυτά, στον υπερκαταναλωτισμό, στο στείρο μιμητισμό και στην υιοθέτηση αρνητικών προτύπων. η κακοποίηση της γλώσσας με τις λανθασμένες ή και τυποποιημένες εκφράσεις που χρησιμοποιούν, τους ξενισμούς, τις μη επιμελημένες διατυπώσεις του προφορικού λόγου κ.λπ. Οι επιδράσεις των ΜΜΕ Τα ΜΜΕ, λόγω των δυνατοτήτων που προσφέρουν, επιδρούν καταλυτικά σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας. Συγκεκριμένα μάλιστα επιδρούν αφενός θετικά, όταν 28

λειτουργούν σύμφωνα με τη δεοντολογία, και αφετέρου αρνητικά, όταν λειτουργούν αντιδεοντολογικά. Θετικές επιδράσεις των Μ.Μ.Ε. Στον πολιτικό τομέα: Συμβάλλουν στην πολιτικοποίηση του ατόμου, καλλιεργώντας το ενδιαφέρον για τα κοινά και δημιουργώντας ενεργούς πολίτες. Ασκούν έλεγχο και κριτική στην εξουσία, αποκαλύπτοντας τυχόν ατασθαλίες, καταχρήσεις, παραλείψεις και καταδικάζοντας την αδικία, τη διαφθορά, την καταπάτηση δικαιωμάτων. Μεταδίδουν πολιτικές ιδέες, ενημερώνουν τους πολίτες για τις ενέργειες της πολιτικής εξουσίας και διαμορφώνουν το πλαίσιο λειτουργίας των πολιτικών θεσμών. Προασπίζουν τη δημοκρατία στηλιτεύοντας κάθε προσπάθεια υπονόμευσής της. Προωθούν το δημοκρατικό και εποικοδομητικό διάλογο και παρέχουν σε όλους, ανεξαιρέτως φύλου, φυλής, ηλικίας, εθνικότητας, κοινωνικής ή οικονομικής κατάστασης κ.λπ., τη δυνατότητα της ελεύθερης έκφρασης των ιδεών και των απόψεων τους. Στον κοινωνικό τομέα: Συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου με την προβολή των διαφόρων κοινωνικών προβλημάτων και την καλλιέργεια σ' αυτό πνεύματος συνεργασίας για την αντιμετώπιση τους. Ευαισθητοποιούν και κινητοποιούν την κοινή γνώμη για την αντιμετώπιση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων. Προβάλλουν κοινωνικές αξίες και υγιή πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς. Στον πνευματικό τομέα: Προσφέρουν πολύπλευρη μόρφωση, και μάλιστα πληροφορίες και εκλαϊκευμένες γνώσεις πάνω σε ποικίλα θέματα (επιστημονικά, καλλιτεχνικά κ.ά.) άμεσα προσιτές στο ευρύ κοινό, συμβάλλοντας έτσι στην άνοδο του πνευματικού επιπέδου των ανθρώπων. Καλλιεργούν την κριτική ικανότητα, διευρύνουν το πνεύμα και αναπτύσσουν τη δημιουργική φαντασία. Καταπολεμούν την αμάθεια, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις κάθε είδους, δημιουργώντας έτσι ολοκληρωμένες πνευματικές προσωπικότητες. Συμβάλλουν στην εκμάθηση της γλώσσας με τη σωστή προβολή και άρθρωση του λόγου εκ μέρους των συντελεστών τους (κυρίως των δημοσιογράφων). Στον πολιτιστικό τομέα: Προβάλλουν τις παραδόσεις, τα ήθη, τα έθιμα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία κάθε λαού. Προωθούν τα γράμματα και τις τέχνες καλλιεργώντας το αισθητικό κριτήριο του κοινού και προάγουν το αθλητικό ιδεώδες. 29