ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 56 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013 ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η διαχρονική εξέλιξη των θανάτων από αυτοκτονία στην Ελλάδα κατά τη δωδεκαετία 2000-2011 Ασφάλεια ηλεκτρολογικών εργασιών Ασφάλεια στην αποθήκευση του νιτρικού αμμωνίου Πυξίδα: Λίστα ελέγχου για μηχανές ανύψωσης φορτίων

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Editorial...3 Τα νέα του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε Νέα έκδοση ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. με τίτλο «Δημόσια υγεία και φυτοπροστατευτικά προϊόντα»... 4 Διοργάνωση σεμιναρίου στα ΕΛ.ΠΕ. με θέμα «Υγιεινή και Ασφάλεια Πρόληψη Ατυχημάτων» από το Κ.Ε.Κ. του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε...5 Συμμετοχή του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στο 2ο Συνέδριο για την Επαγγελματική Υγεία και Ασφάλεια που διοργάνωσε η εταιρεία PLANT Management...5 Άρθρα Η διαχρονική εξέλιξη των θανάτων από αυτοκτονία στην Ελλάδα κατά τη δωδεκαετία 2000-2011 Των Δ. Πινότση, Α. Αγοραστού, Θ.Κ. Κωνσταντινίδη...7 Ασφάλεια ηλεκτρολογικών εργασιών. Των Α. Αχτύπη, Γ. Γουρζουλίδη, Σ. Πισιμίση...15 Ασφάλεια στην αποθήκευση του νιτρικού αμμωνίου. Του Ν. Παπαδιονυσίου... 20 Πυξίδα Λίστα ελέγχου για μηχανές ανύψωσης φορτίων...21 Διεθνές Περισκόπιο Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία την Εποχή της Οικονομικής Κρίσης Μελέτη του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO)...27 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάζει στον πάγο την υγεία και ασφάλεια στην εργασία... 27 Λόγος και Εικόνα Η μηχανή και η ουτοπία. Επιμέλεια: Σ. Δοντάς... 28 Επικαιρότητα Εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εκστρατείας για την ΑΥΕ 2012-13 με θέμα «Πρόληψη των κινδύνων στην εργασία με τη συμμετοχή όλων»... 30 3ο ετήσιο συνέδριο "Labor and Insurance" με θέμα «Συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την προαγωγή της απασχόλησης και της ασφάλισης» από το Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο... 32 Ημερίδα του Συλλόγου Τεχνικών και Υγειονομικών Επιθεωρητών Εργασίας - Υπαλλήλων Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας... 33 Σεμινάριο για τη διαδικτυακή, διαδραστική εκπόνηση της μελέτης εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου στον χώρο των μικρομεσαίων (ΜΜΕ) και ιδίως των μικρών και των πολύ μικρών επιχειρήσεων μέσω των κλαδικών εργαλείων OiRA... 34 Εκδηλώσεις για την υποστήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σε θέματα ασφάλειας και υγείας στην εργασία (ΑΥΕ)... 35 1η Ημερίδα Επιτροπών Υγείας Ασφάλειας της Εργασίας ΟΤΕ... 36 32η Σύσκεψη - Συνεργασία Διυλιστηρίων σε θέματα ΥΑE στη Θεσσαλονίκη... 37 Πανελλαδικό Συνέδριο ΥΑΕ του Συλλόγου Τεχνικών Ασφάλειας Ελλάδος... 38 Νομοθετικές εξελίξεις. Επιμέλεια: Α. Δαΐκου... 38 Συνέδρια Ημερίδες Εκθέσεις Επιμέλεια: Κ. Καψάλη... 40 Βιβλιογραφία Υγεία και ασφάλεια στους οδηγούς ταξί. Επιμέλεια: Φ. Θωμαδάκη...41 Βιβλιοπαρουσίαση Health and Safety in Brief. Επιμέλεια: Σ. Δοντάς... 42 Job Hazard Analysis A Guide for Voluntary Compliance and Beyond Επιμέλεια: Σ. Δοντάς... 42 Εκπαιδευτικά προγράμματα που υλοποιούνται από το Κ.Ε.Κ. του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε...43 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τηλ.: 210 8200100 Φαξ: 210 8200222 E-mail: periodical@elinyae.gr Διεύθυνση στο διαδίκτυο: http://www.elinyae.gr Ταχ. διεύθυνση: Λιοσίων 143 και Θειρσίου 6, 104 45 Αθήνα ISSN: 1108-5916 Ιδιοκτήτης Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας Εκδότης Θ.Κ. Κωνσταντινίδης Συντακτική Επιτροπή Μηνάς Αναλυτής, Εύη Γεωργιάδου, Σπύρος Δοντάς, Σπύρος Δρίβας, Εβίτα Καταγή, Κωνσταντίνα Καψάλη, Δήμητρα Πινότση Δ.Σ. ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Πρόεδρος: Θ.Κ. Κωνσταντινίδης Αντιπρόεδρος: Αλέξανδρος Κομίνης Μέλη: Ιωάννης Αδαμάκης, Θεόδωρος Δέδες, Ευθύμιος Θεοχάρης, Ρένα Μπαρδάνη, Χρήστος Παπάζογλου, Ευστάθιος Πολίτης Σελιδοποίηση, γλωσσική και τεχνική επιμέλεια έκδοσης: Εβίτα Καταγή, Τμήμα Εκδόσεων, Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Οι απόψεις και οι αναλύσεις των άρθρων και των επιστολών δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του περιοδικού. Δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή μέρους ή όλου του εντύπου, με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς αναφορά της πηγής. Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι η αφίσα της Ευρωπαϊκής Εκστρατείας για την ΥΑΕ 2011-2013 «Πρόληψη των κινδύνων στην εργασία με τη συμμετοχή όλων», την οποία εξέδωσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την ΑΥΕ. 2 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Editorial Από την αιφνίδια άνοδο στην ταχεία πτώση της υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία Με ανοικτά μάτια, αυτό που διακρίνει κανείς στην τρέχουσα επικαιρότητα, είναι ότι παρά τις υψηλές αναγκαιότητες εφαρμογής μέτρων για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία, παρατηρείται ύφεση σε όλους τους τομείς, απότοκο της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Είναι άλλωστε γενικότερο θέμα που εμπλέκεται με τη Δημόσια Υγεία και θεραπεύεται μόνο με πρόληψη Ενδεικτικά, παρά τη διακριτή αύξηση των αυτοκτονιών (πέραν της σχετικής μυθολογίας που έχει αναπτυχθεί) και παρά το γεγονός ότι πλειάδα αυτοκτονικών περιστατικών έχουν αίτια που προκύπτουν από εργασιακές συνθήκες, δεν διακρίνεται διόλου ανάπτυξη πολιτικής αναίρεσής τους. Συνακόλουθα και όλα τα ζητήματα που αφορούν τη συχνότητα της κατάθλιψης ιδιαίτερα στους εργαζόμενους και αυτοαπασχολούμενους λαμβάνουν επιδημικό χαρακτήρα, αλλά οι επικαιρικές πολιτικές υγείας αδυνατούν να τα αντιμετωπίσουν, καθώς είναι εγκλωβισμένες στη λογιστική αποτίμηση του κόστους θεραπείας, παραβλέποντας την πρόληψη. Το ίδιο ισχύει και για το άγχος (εργασιακό ή μη) που προοπτικά αναμένεται να αποτυπωθεί σε νοσηρότητα. Ακόμα και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά και οι κακοήθεις νεοπλασίες, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες προερχόμενες από τα επιστημονικά πεδία της Δημόσιας Υγείας - Δημόσιας Υγιεινής, παρουσιάζουν ανιούσα τάση, σαφές απότοκο των λεγόμενων χωροβιονομικών συνθηκών και του προτύπου διαβίωσης, όπως διαμορφώνεται με όρους κρίσης. Η σχεδιασμένη απάντηση από άποψη πολιτικών υγείας, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί της Δημόσιας Υγείας - Δημόσιας Υγιεινής διεθνών οργανισμών, αλλά και ελληνικών φορέων, προαπαιτεί τη διαμόρφωση εθνικού συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας με ενσωματωμένες τις συνιστώσες της Κοινωνικής Ιατρικής, της Υγείας - Ασφάλειας στην Εργασία, με προεξάρχουσα την πρωτογενή πρόληψη (τεχνική πρωτίστως και παρεπόμενα ιατρική). Κάτι τέτοιο δεν διακρίνεται στον ορίζοντα, δεδομένου άλλωστε και του βεβαρημένου ιστορικού της νοσηρής κατάστασης που έχει διαμορφωθεί από το παρελθόν, χωρίς καμιά προτεραιότητα στην ανάπτυξη κουλτούρας Δημόσιας Υγείας, χωρίς προώθηση της Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας. Κατ αναλογία ταυτόσημο είναι το πρότυπο και στο πεδίο της Προαγωγής της Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία. Συνοπτικά, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 (μάλλον αιφνιδίως και μετά από κενό μισού περίπου αιώνα) άρχισε να αναπτύσσεται στην Ελλάδα έντονο ενδιαφέρον για τα θέματα Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας, σαφές απότοκο της ένταξης στην τότε Ε.Ο.Κ. με τη μορφή της αναγκαιότητας εναρμόνισης της Εθνικής Νομοθεσίας προς το Κοινοτικό Δίκαιο. Πολύ γρήγορα, ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έγινε συνειδητό ότι η πλειάδα Νόμων που πληθωρικά εισήχθησαν δεν οδήγησαν σε ανάπτυξη αντίστοιχης κουλτούρας Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας στην ελληνική κοινωνία, αλλά «εισαγόμενο» διοικητισμό από την κοινοτική γραφειοκρατία, που τεχνητά προβλήθηκε στον ελλαδικό χώρο, με κύριο χαρακτηριστικό, άλλωστε, την πλημμελή εφαρμογή τους. Η εγγενής αυτή ανεπάρκεια φάνηκε ξεκάθαρα ότι λάμβανε τη μορφή τυπικής νομοελεγκτικής διεκπεραίωσης που συχνά εξαντλούνταν σε εικονικές διαδικασίες, χωρίς να καλύπτει πραγματικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Το όλο πλαίσιο, άν όντως εξέφραζε αναγκαιότητες που ξεκινούσαν από τη βάση, τότε θα ήταν άρρηκτα δεμένο με τις δυνάμεις της παραγωγής για να υπηρετεί τόσο τους εργαζόμενους, όσο και την οργάνωση των παραγωγικών διαδικασιών. Μόνη απάντηση η πολυεστιακή - πολυεπιστημονική προσέγγιση με συμμέτοχους τους φορείς της κοινότητας σε συνεργασία με τις κρατικές δομές. Κατεύθυνση στην οποία το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.) έχει να διαδραματίσει πολύ συγκεκριμένο ρόλο, ώστε να αξιοποιείται το παραγόμενο προϊόν του. Θ.Κ. Κωνσταντινίδης Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3

τα νέα ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Νέα έκδοση ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. με τίτλο «Δημόσια υγεία και φυτοπροστατευτικά προϊόντα» Μια νέα έκδοση με τίτλο «Δημόσια υγεία και φυτοπροστατευτικά προϊόντα» αναρτήθηκε πρόσφατα στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου (http://www.elinyae.gr/el/item_details. jsp?cat_id=33&item_id=9988). Πρόκειται για ένα βιβλίο που αφορά, εκτός από όλους εκείνους, οι οποίοι εμπλέκονται επαγγελματικά στη διαδικασία παραγωγής και εκμετάλλευσης των τροφίμων φυτικής παραγωγής, τους απλούς πολίτες αυτής της χώρας που νοιάζονται για την ποιότητα των τροφίμων που βάζουν στο τραπέζι τους. Στον πρόλογό του ο Πρόεδρος του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., κος Θ.Κ. Κωνσταντινίδης, αναφέρει ότι: «Στη σημερινή συγκυρία της δεινής οικονομικής κρίσης ένας από τους κύριους οικονομικούς κλάδους που δείχνει αύξηση στην απασχόληση είναι ο αγροτικός τομέας. Το γεγονός αυτό καθιστά την επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφόρηση για την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων καταφανώς αναγκαία, τόσο για την προαγωγή της υγείας του εργαζόμενου δυναμικού όσο και για την ασφάλεια της υγείας των καταναλωτών των τελικών προϊόντων φυτικής παραγωγής, αναδεικνύοντας τους κοινούς τόπους της Υγιεινής της Εργασίας, καθώς και της Ασφάλειας της Εργασίας με τη Δημόσια Υγεία, αλλά και την Περιβαλλοντική Ιατρική και, γενικότερα, τις επιστήμες του Περιβάλλοντος». «Κάθε φυτοφάρμακο οφείλει να είναι ενεργό έναντι των οργανισμών για την καταπολέμηση των οποίων έχει παρασκευαστεί. Στόχος των επιστημόνων είναι η αποτροπή των ενδεχόμενων κινδύνων ως προς τον άνθρωπο, τους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς που δεν στοχεύουμε, τα κατοικίδια ζώα και το περιβάλλον. Δυστυχώς, όμως, δεν είναι δυνατόν να παρασκευαστεί χημική ουσία που να επιδρά αποκλειστικά και μόνο σε έναν οργανισμό και ουσιαστικά να είναι απολύτως ασφαλής. Όλες οι χημικές ουσίες που παρασκευάζονται για παρόμοιους σκοπούς έχουν ένα ποσοστό επικινδυνότητας. Η εκτίμηση του ενδεχόμενου οικολογικού κινδύνου, αλλά και του κινδύνου που διατρέχει η ανθρώπινη υγεία από τη χρήση των φυτοφαρμάκων εξαρτάται μόνο από επιστημονικά δεδομένα. Η μόνη αλήθεια που μπορεί να λεχθεί για τα ερωτήματα που ανακύπτουν ως προς τη χρήση των φυτοφαρμάκων είναι: Εξαρτάται. Η καθημερινή συσσώρευση νέων επιστημονικών δεδομένων και η συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινή γνώμη αποτελούν τους παράγοντες που αναδιαμορφώνουν τους όρους χρήσης των φυτοφαρμάκων. Η εκτίμηση του κινδύνου, η καταγραφή των φυτοφαρμάκων, η επισήμανση των προϊόντων, η επιμόρφωση των αγροτών, η συνεχής ενημέρωση του κοινού και η παρέμβαση της πολιτείας αποτελούν το υπόβαθρο για μια ορθολογική αξιοποίηση των φυτοφαρμάκων, δηλαδή τη γραμμή παραγωγής και διάθεσης, τη χρήση και την απομάκρυνση των υπολειμμάτων» επισημαίνουν στην εισαγωγή οι κ.κ. Β. Μακρόπουλος (καθηγητής Επαγγελματικής και Βιομηχανικής Υγιεινής στον Τομέα Επαγγελματικής και Βιομηχανικής Υγιεινής της Εθνικής Σχολής Δημοσίας Υγείας) και Δ. Ματθόπουλος (καθηγητής Βιολογίας/Κυτταρικής Βιολογίας στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Βιολογίας στο Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστήμιο Πατρών), οι οποίοι επιμελήθηκαν το περιεχόμενο της έκδοσης. Το βιβλίο έχει 354 σελίδες, χωρισμένες σε 9 κεφάλαια, τα οποία πραγματεύονται θέματα όπως: η επαγγελματική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και η προστασία των αγροτών, η βιοσυσσώρευση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, η ασφάλεια των τροφίμων από τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων και επικίνδυνων χημικών στα τρόφιμα, η εκτίμηση του κινδύνου στην υγεία των αγροτών από τη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, επιλεγμένες τεχνικές ελέγχου και προσδιορισμού της γενετικής δράσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε ανθρώπινους ιστούς, η διαχείριση των αποβλήτων από τη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, η εκτίμηση του οικολογικού κινδύνου και τα κατά Ramazzini πάθη των αγροτών. Για τη συγγραφή του εργάστηκαν 14 διακεκριμένοι επιστήμονες, οι οποίοι ασχολούνται με το συγκεκριμένο θέμα. 4 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Διοργάνωση σεμιναρίου στα ΕΛ.ΠΕ. με θέμα «Υγιεινή και Ασφάλεια Πρόληψη Ατυχημάτων» από το Κ.Ε.Κ. του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Στις εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων του Ομίλου των Ελληνικών Πετρελαίων (ΕΛ.ΠΕ.) στην Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο, υλοποιήθηκε σεμινάριο διάρκειας 100 ωρών με θέμα «Υγιεινή και Ασφάλεια Πρόληψη Ατυχημάτων». Το σεμινάριο διήρκησε από την 1/10 έως 16/11, ήταν μια πρωτοβουλία της Δ/νσης Ασφάλειας και Υγιεινής Διυλιστηρίων Νότου, υπό τον κο Α. Λιάλιο, και σκοπό είχε την επιμόρφωση στελεχών της εταιρίας σε θέματα επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας. Το ήδη υψηλό επίπεδο των στελεχών της εταιρίας και η επιμονή του Ομίλου στην εφαρμογή πολιτικών επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας ήταν δεδομένα που έπρεπε να λάβει υπόψη του το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. για τον σχεδιασμό τού προγράμματος. Έτσι, τόσο η δομή όσο και η μεθοδολογία της υλοποίησής του στόχευσαν στην αναλυτική ενημέρωση των στελεχών της εταιρίας σε ευρύ φάσμα θεματικών ενοτήτων, στην ανάλυση πρακτικών περιπτώσεων εκτίμησης κινδύνου και τη διαχείριση ασφάλειας και υγείας σε περιβάλλοντα μεγάλων εταιριών όπου απαιτούνται εκτεταμένες διαδικασίες και διαχείριση μεγάλου αριθμού εργαζομένων και εξωτερικών συνεργατών. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε και στην ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών μεταξύ των συμμετεχόντων στελεχών των ΕΛ.ΠΕ. και των εισηγητών του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. που αποτελούνταν από στελέχη του Ινστιτούτου, εξωτερικούς συνεργάτες και Επιθεωρητές Εργασίας. Το αποτέλεσμα του προγράμματος κρίνεται επιτυχές και εκτιμάται ότι μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για περαιτέρω συνεργασία των ΕΛ.ΠΕ. με το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τόσο τον κο Λιάλιο για την εμπιστοσύνη του στο ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. για την υλοποίηση του προγράμματος, όσο και τους κ.κ. Γ. Καββαθά, Προϊστάμενο Υ&Α ΒΕΕ, και Θ. Τσολάκη, Προϊστάμενο Τμήματος Υ&Α ΒΕΑ, για τη συνεργασία και την υποστήριξή τους καθ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος, καθώς και για τη φιλοξενία τους κατά την περιήγηση του εκπαιδευτικού γκρουπ στις εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων. Συμμετοχή του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στο 2ο Συνέδριο για την Επαγγελματική Υγεία και Ασφάλεια που διοργάνωσε η εταιρεία PLANT Management Στις 24 Οκτωβρίου διοργανώθηκε στην Αθήνα το 2 ο Συνέδριο για την Επαγγελματική Υγεία και Ασφάλεια. Το συνέδριο διοργάνωσε η εταιρεία PLANT Management με την υποστήριξη του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. και του Συλλόγου Τεχνικών Ασφάλειας Ελλάδος και είχε ως γενικό θέμα την «Εργασιακή υγεία στον ενεργειακό κλάδο». Ειδικότερα θέματα ήταν τα: Προκλήσεις, επιτεύγματα και προοπτικές στην παραγωγή και διακίνηση πετροχημικών Προκλήσεις, επιτεύγματα και προοπτικές στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενώ θέμα συζήτησης σε πάνελ αποτέλεσε το «Εργασιακή υγεία και ασφάλεια σε περίοδο ύφεσης: παράπλευρη απώλεια ή εργαλείο για ανάπτυξη;». Δυναμική ήταν η παρουσία του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. με ομιλίες από τον Πρόεδρό του, κο Θ.Κ. Κωνσταντινίδη, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ρόλος και καθήκοντα Ιατρού Εργασίας: Παραδείγματα και εφαρμογές στον κλάδο ενέργειας» και τις κ.κ. Ε. Γεωργιάδου (Κέντρο Ασφάλειας της Εργασίας) και Δ. Πινότση (Tμήμα Επιδημιολογίας, Κέντρο Υγείας και Υγιεινής της Εργασίας), οι οποίες έκαναν εισηγήσεις με θέματα «Η στρατηγική της πρόληψης και της εγγενούς ασφάλειας στην εργασία» και η «Αποτελεσματική αξιοποίηση δεικτών από ατυχήματα στον ενεργειακό κλάδο - Μα- θαίνοντας από τα γεγονότα», αντίστοιχα. Από το περίπτερο που στήθηκε στην αίθουσα των χορηγών του συνεδρίου διανεμήθηκε έντυπο υλικό και δόθηκαν πληροφορίες στους ενδιαφερόμενους για τις δραστηριότητες του Ινστιτούτου. Στο εισαγωγικό πρώτο μέρος του συνεδρίου με θέμα «Δημιουργώντας Κουλτούρα Πρόληψης-Στρατηγικές- Ανάπτυξη Εθνικών Συστημάτων & Προγραμμάτων» αναπτύχθηκαν τα θέματα: Η σπουδαιότητα των θεμάτων ασφάλειας και υγείας στην εργασία (ΑΥΕ) - Εθνική Στρατηγική (A. Χριστοδούλου, Υπουργείο Εργασίας) Ο θεσμός ασφάλειας και υγιεινής από τη θεωρία στην πράξη (Π. Χατζηδημητράκης, Σύλλογος Τεχνικών Ασφαλείας Ελλάδος) Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες: O Ρόλος τους στην υγεία και ασφάλεια (Β. Τσοπόκη, RN) Υγεία και ασφάλεια στην εργασία: Kοιτάζοντας προς το μέλλον (Γ. Ευθυμίου, ΓΕΝΙΚΗ ΕΞΥΠΠ) Στις υποενότητες με θέμα «Προκλήσεις, επιτεύγματα και προοπτικές στην παραγωγή και διακίνηση πετροχημικών I και ΙΙ» ακούστηκαν οι εισηγήσεις: Διαχείριση θεμάτων υγείας και ασφάλειας σε μεγάλη επι- Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5

τα νέα ΤΟΥ Ε Λ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. χείρηση του ενεργειακού τομέα (Μ. Πεφάνης, ΔΕΗ) 4 Steps to Safety (Θ. Κουρούνης, 3M Hellas) Ασφάλεια μέσω συγκρισιμότητας και αιτιατής ανίχνευσης (Ε. Μανώλης και Σ. Ιωαννίδης, ΔΕΣΦΑ) Εκπαίδευση και υποδομές για την αντιμετώπιση συμβάντων: επενδύοντας στην πρόληψη (Α. Λιάλιος, ΕΛΠΕ) Προτεραιότητες στην εφαρμογή της οδηγίας SEVESO ΙΙ για την πρόληψη και καταστολή Βιομηχανικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Μ. Χριστόλης, Επιστημονικός Συνεργάτης, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο) Ασφάλεια στην Οδική Μεταφορά (Θ. Αναγνωστόπουλος, Coral) Θέματα υγειας και ασφάλειας στην Εταιρία Παροχής Αερίου Αττικής (Γ. Κωνσταντουράκης, Εταιρία Παροχής Αερίου Αττικής) Η σημασία των Μέσων Ατομικής Προστασίας στους εργασιακούς χώρους (Δ. Νικολάου, CONIK). Στην υποενότητα με θέμα «Προκλήσεις, επιτεύγματα και προοπτικές στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» παρουσιάστηκαν τα θέματα: Πρόγραμμα διαχείρισης ασφάλειας VESTAS. Καλές πρακτικές σε ανυψωτικές εργασίες (Α. Σοφιανόπουλος, VΕSTAS Mediterranean) GAMESA Η υγιεινή και ασφάλεια στις εργασίες ανέγερσης και συντήρησης ανεμογεννητριών (Α. Καββαθάς, GAMESA Hellas) Διαχείριση επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας σε εγκαταστάσεις ΑΠΕ (Ι. Ασπιρτάκης, ErgoProlipsis) Καλές πρακτικές υγείας και ασφάλειας σε αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα (Ε. Χαντέ, Rokas Renewables) Τέλος, στη συζήτηση σε πάνελ με θέμα «Εργασιακή υγεία και ασφάλεια σε περίοδο ύφεσης: παράπλευρη απώλεια ή εργαλείο για ανάπτυξη;» που πραγματοποιήθηκε με συντονισμό από την κα Ρ. Μπαρδάνη, Διευθύντρια Τομέα Ανθρώπινου Δυναμικού του ΣΕΒ, παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν τα θέματα: Πρόληψη των κινδύνων στην εργασία με τη συμμετοχή όλων (Π. Παγώνη, Όμιλος ΕΛΠΕ) Εφαρμογή συστημάτων υγιεινής και ασφάλειας σε εποχές οικονομικής κρίσης (Γ. Παλαιοκρασσάς, Motor Oil Group) ISO 39001:2012 Η οδική ασφάλεια βρήκε το πρότυπό της) (Ν. Παπαρούπας, TÜV Hellas) Δυναμική και ρευστότητα στον ενεργειακό κλάδο: ψυχολογικές επιπτώσεις, στρες και εξουθένωση επιχειρούντων και εργαζομένων (Κ. Μαρίνη, Σύμβουλος Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού) Ουσιαστική κάλυψη της υγείας στους xώρους εργασίας στην Ελλάδα της κρίσης: απεικόνιση της πραγματικότητας (Ε. Πανταζή, Πανελλήνιο Σωματείο Ειδικών Ιατρών Εργασίας, Ελληνική Εταιρία Ιατρικής της Εργασίας και Περιβάλλοντος). 6 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Η διαχρονική εξέλιξη των θανάτων από αυτοκτονία στην Ελλάδα κατά τη δωδεκαετία 2000-2011 ΑΡΘΡΑ των Δήμητρας Πινότση 1, Αγοραστού Αγοραστού 2, Θ.Κ. Κωνσταντινίδη 3 Εισαγωγή Οι Chang et al [2013] μελέτησαν δεδομένα θνησιμότητας από αυτοκτονίες σε 54 χώρες, σε έναν πληθυσμό ηλικίας 15 και άνω. Εκτιμήθηκε ότι το 2009 υπήρχαν 4.884 περισσότερες αυτοκτονίες από αυτές που αναμένονταν βάσει των προβλεπτικών μοντέλων για δεδομένα από το 2000 ως το 2007. Η αιτία που επικαλούνται είναι η παγκόσμια οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε το 2008. Οι ερευνητές παρατηρούν ότι η αύξηση των αυτοκτονιών αποτελεί ένα μικρό κομμάτι της συναισθηματικής φόρτισης που οφείλεται στην οικονομική κρίση. Οι μη τετελεσμένες απόπειρες αυτοκτονίας υποθέτουν ότι θα μπορούσαν να είναι 40 φορές συχνότερες απ ότι οι τετελεσμένες και επιπλέον σε κάθε απόπειρα είναι δεκαπλάσιος ο αριθμός των ατόμων που είχαν αυτοκτονικές σκέψεις. Αναφορικά με την Ελλάδα το άρθρο αναφέρει ότι οι επιπλέον αυτοκτονίες για το 2009 ήταν 7. Ωστόσο οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ελληνική κοινωνία άρχισαν περίπου το 2010 και έγιναν πιο έντονες τα χρόνια που ακολούθησαν. Για την έκθεση που ακολουθεί χρησιμοποιήθηκαν τα διαθέσιμα στοιχεία από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Ελληνική Στατιστική Αρχή). Επίσημα στατιστικά στοιχεία για τους θανάτους, μεταξύ άλλων πηγών (αστυνομία, ΕΚΑΒ κ.ά.), συγκεντρώνονται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. και περιλαμβάνονται στις στατιστικές της Φυσικής Κίνησης Πληθυσμού. Τα δεδομένα συλλέγονται από τα ληξιαρχεία, οι υπάλληλοι των οποίων αντιγράφουν τα πιστοποιητικά στα στατιστικά δελτία ή στις ηλεκτρονικές φόρμες, που έχουν εφοδιαστεί από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Τα δελτία συλλέγονται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ταχυδρομικά ή ηλεκτρονικά. Το νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας της ΕΛ.ΣΤΑΤ. διασφαλίζει το Στατιστικό Απόρρητο (άρθρα 4, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16 Ν.2392/1996). Η έρευνα είναι απογραφική και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν δειγματοληπτικά σφάλματα. Τα δεδομένα για τους θανάτους διατίθενται από το 1921 ως το 1938 και από το 1956 ως το 2004 στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Από το 1999 ως το 2011 διατίθενται και σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Οι μεταβλητές που μπορεί κάποιος να μελετήσει στις στατιστικές για τους θανάτους είναι αυτές που καταχωρίζονται από τα πιστοποιητικά θανάτου. Μεταξύ άλλων είναι η ηλικία (ανά πενταετείς ηλικιακές ομάδες εκτός από τα πρώτα 5 χρόνια που καταχωρίζονται ετησίως), το φύλο, ο τόπος γέννησης, ο τόπος κατοικίας του θανόντα καθώς και η αιτία θανάτου. Αναφορικά με τους βίαιους θανάτους, ξεχωριστά δηλώνονται οι αυτοκτονίες με προσδιορισμό της εξωτερικής αιτίας που προκάλεσε το θάνατο (δηλαδή το μέσο ή τον τρόπο με τον οποίο προκλήθηκε ο θάνατος). Διαχρονική εξέλιξη των θανάτων από αυτοκτονία στην Ελλάδα Τα έως σήμερα διαθέσιμα στοιχεία για τους θανάτους από αυτοκτονία, που αναλύονται, αναφέρονται στη δωδεκαετία 2000 2011 και αφορούν στους θανάτους εσωτερικού. Η θνησιμότητα από αυτοκτονίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε πτωτική πορεία μέχρι το 2007, 14 ενώ από το 2008 (η έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης) ως το 2010 φαίνεται να αυξάνεται. Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος δείκτης είναι σημαντικά μικρότερος, συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό, ακολουθώντας μια σχετικά σταθερή πορεία εξαιρώντας, ωστόσο, το τελευταίο εξεταζόμενο έτος που φαίνεται αύξηση (σχήμα 1). Θάνατοι από αυτοκτονία ανά 100.000 άτομα 12 10 EU Ελλάδα 8 6 4 Σχήμα 1. Θνησιμότητα από αυτοκτονίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EU-27) και στην Ελλάδα 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 Η κα Δ. Πινότση είναι Μαθηματικός, Στατιστικός, MSc και εργάζεται στο ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. 2 Ο κος Α. Αγοραστός είναι γιατρός (M.D.), Attending Psychiatrist στο Dept. of Psychiatry and Psychotherapy του University Medical Center Hamburg-Eppendorf. 3 Ο κος Θ.Κ. Κωνσταντινίδης είναι Γιατρός Εργασίας, Αν. Καθηγητής Ιατρικής Δ.Π.Θ. και Πρόεδρος του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7

ΑΡΘΡΑ Το 2007 υπήρξε μια μείωση των θανάτων από αυτοκτονίες συγκριτικά με το 2006 της τάξης του 18%. Το 2008 αυξήθηκαν κατά 13%, το 2009 κατά 6% και το 2010 μειώθηκαν κατά 5%. Ωστόσο στο τέλος του 2011 οι θάνατοι από αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 28% συ- γκριτικά με αυτούς του 2010, το υψηλότερο ποσοστό αύξησης της τελευταίας χρονικής περιόδου. Συγκυριακά, η αύξηση συμπίπτει με την έναρξη της οικονομικής κρίσης στη χώρα ή αποδίδεται σε αυτήν (βλ. πίνακα 1, σχήμα 2). Πίνακας 1. Συχνότητες θανάτων από αυτοκτονίες κατά τη δωδεκαετία 2000 2011, ο αδρός δείκτης θνησιμότητας (95% όρια εμπιστοσύνης) Έτος Θάνατοι από αυτοκτονίες Ετήσια μεταβολή (%) Ο αδρός δείκτης θνησιμότητας από αυτοκτονίες* 2000 374-0,034 (0,031 0,038) 2001 327-13 0,030 (0,027 0,033) 2002 318-3 0,029 (0,026 0,032) 2003 368 16 0,033 (0,030 0,037) 2004 350-5 0,032 (0,028 0,035) 2005 397 13 0,036 (0,032 0,039) 2006 394-1 0,035 (0,032 0,039) 2007 325-18 0,029 (0,026 0,032) 2008 366 13 0,033 (0,029 0,036) 2009 389 6 0,035 (0,031 0,038) 2010 371-5 0,033 (0,029 0,036) 2011 474 28 0,042 (0,038 0,046) *Ο πληθυσμός που έχει χρησιμοποιηθεί είναι ο υπολογιζόμενος πληθυσμός στο μέσο των ετών. ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Φυσική κίνηση πληθυσμού Σχήμα 2. Θάνατοι από αυτοκτονίες, ετήσια μεταβολή Σχήμα 3. Αδρός δείκτης θνησιμότητας αυτοκτονιών, ετήσια μεταβολή 8 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Αυτοκτονίες ανά φύλο Η συχνότητα θανάτων από αυτοκτονίες στους άνδρες (πίνακας 2) είναι μεγαλύτερη από αυτή των γυναικών (πίνακας 3). Η μεγαλύτερη μεταβολή που παρατηρήθηκε στις αυτοκτονίες στον ανδρικό πληθυσμό ήταν το 2003 συγκριτικά με το προηγούμενο έτος οπότε και παρατηρήθηκε μια αύξηση της τάξης του 19%. Η αμέσως επόμενη αύξηση είναι αυτή που προκύπτει από τα τε- λευταία στοιχεία και παρατηρήθηκε το 2011 συγκριτικά με το 2010 (+18%). Άρα, λοιπόν, και τα προηγούμενα χρόνια της εξεταζόμενης περιόδου υπήρξε αύξηση των θανάτων από αυτοκτονίες στον ανδρικό πληθυσμό χωρίς ωστόσο να έχουν φτάσει, ως απόλυτο μέγεθος, οι αυτοκτονίες των ανδρών τις 390 όπως συνέβη στο τελευταίο έτος της εξεταζόμενης χρονικής περιόδου. ΑΡΘΡΑ Πίνακας 2. Συχνότητες θανάτων από αυτοκτονίες κατά τη δωδεκαετία 2000 2011, ο αδρός δείκτης θνησιμότητας (95% όρια εμπιστοσύνης) στους άνδρες Έτος Συχνότητα Ετήσια μεταβολή (%) Ο αδρός δείκτης θνησιμότητας από αυτοκτονίες* 2000 292 0,054 (0,048 0,060) 2001 279-4 0,052 (0,046 0,058) 2002 252-10 0,046 (0,041 0,052) 2003 300 19 0,055 (0,049 0,061) 2004 282-6 0,052 (0,046 0,058) 2005 318 13 0,058 (0,052 0,064) 2006 326 3 0,059 (0,053 0,066) 2007 265-19 0,048 (0,042 0,054) 2008 302 14 0,054 (0,048 0,061) 2009 332 10 0,060 (0,053 0,066) 2010 331 0 0,059 (0,053 0,066) 2011 390 18 0,070 (0,063 0,077) *Ο πληθυσμός που έχει χρησιμοποιηθεί είναι ο υπολογιζόμενος πληθυσμός στο μέσο των ετών. ** Για το έτος 2010 δεν υπάρχει εκτίμηση του πληθυσμού οπότε συμβατικά εκτιμήθηκε με γραμμική παλινδρόμηση από τα προηγούμενα έτη ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Φυσική κίνηση πληθυσμού Στον γυναικείο πληθυσμό παρατηρούνται μάλλον μειώσεις των θανάτων από αυτοκτονία τα προηγούμενα χρόνια που μάλιστα στο 2010 (έναρξη της οικονομικής κρίσης για τη χώρα) η μείωση άγγιξε το 30% συγκριτικά με το προηγούμενο έτος. Ωστόσο ραγδαία ήταν αύξηση των αυτοκτονιών το 2011 οπότε και οι τετελεσμένες αυτοκτονίες μεταξύ του γυναικείου πληθυσμού διπλασιάστηκαν συγκριτικά με το προηγούμενο έτος. Οι αυτοκτονίες στις γυναίκες επανήλθαν στα επίπεδα αυτών της δεκαετίας του 90 (82 το 2000 και 85 το 1999). Άρα, παρόλο που οι γυναίκες κατά το πρώτο έτος της κρίσης φάνηκαν πιο ανθεκτικές συγκριτικά με τους άνδρες στο ζήτημα των αυτοκτονιών, την αμέσως επόμενη χρονιά διπλασίασαν τα ποσοστά θνησιμότητας από αυτοκτονία. Πίνακας 3. Συχνότητες θανάτων από αυτοκτονίες κατά τη δωδεκαετία 2000 2011, ο αδρός δείκτης θνησιμότητας (95% όρια εμπιστοσύνης) στις γυναίκες Έτος Συχνότητα Ετήσια μεταβολή (%) Ο αδρός δείκτης θνησιμότητας από αυτοκτονίες* 2000 82 0,015 (0,012 0,018) 2001 48-41 0,009 (0,006 0,011) 2002 66 38 0,012 (0,009 0,015) 2003 68 3 0,012 (0,009 0,015) 2004 68 0 0,012 (0,009 0,015) 2005 79 16 0,014 (0,011 0,017) 2006 68-14 0,012 (0,009 0,015) Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9

ΑΡΘΡΑ Έτος Συχνότητα Ετήσια μεταβολή (%) Ο αδρός δείκτης θνησιμότητας από αυτοκτονίες* 2007 60-12 0,011 (0,008 0,013) 2008 64 7 0,011 (0,009 0,014) 2009 57-11 0,010 (0,007 0,013) 2010 40-30 0,007 (0,005 0,009) 2011 84 110 0,015 (0,012 0,018) Σχήμα 4. Συχνότητες θανάτων από αυτοκτονίες ανά φύλο Αυτοκτονίες ανά ηλικιακό πρότυπο Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διερεύνηση των τετελεσμένων αυτοκτονιών ανά ηλικιακό πρότυπο. Θάνατοι από αυτοκτονίες έχουν καταγραφεί από την ηλικιακή ομάδα 10-14. Σχήμα 5. Η κατανομή των θανάτων από αυτοκτονίες στους άνδρες, ανά ηλικιακή ομάδα κατά το διάστημα 2000 2011 10 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Από την παρατήρηση των καταγραφών φαίνεται ότι οι θάνατοι από αυτοκτονία στους άνδρες (σχήμα 5, 6, πίνακας 4) μειώθηκαν στις ηλικιακές ομάδες 15 24. Στην ηλικιακή ομάδα 25 29 παρατηρείται αύξηση το 2011, συγκριτικά με το 2009 και το 2010. Στις ηλικίες 35-64 παρουσιάζεται μια αύξηση της τάξης του 50% περίπου των περιπτώσεων, συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη (το 2008, στις ηλικίες 35-64 οι τετελεσμένες αυτοκτονίες ήταν 154 ενώ το 2011 ήταν 229). Στη διαχρονική εξέλιξη του πλήθους των θανάτων από αυτοκτονία κατά το έτος 2010 παρουσιάζεται μια ανακατανομή των ηλικιών των αυτοχείρων. Αυτό υποθετικά θα μπορούσε να σχετιστεί με τις αιτίες που οδηγούν στις αυτοκτονίες. Η μείωση, για παράδειγμα, των αυτοκτονιών στις νεότερες ηλικίες και σχεδόν ο διπλασιασμός των θανάτων στις ηλικίες 30 ως 34 και 50 ως 54 υποδεικνύει τη υποτίμηση κάποιων αιτιών που οδηγούν στην αυτοκτονία (όπως π.χ. λόγοι ερωτικής απογοήτευσης) και, ενδεχομένως, την επίδραση των άμεσα θιγόμενων από την οικονομική κρίση. Εξελικτικά, στο 2011 με την πάροδο του χρόνου και τις αυξανόμενες συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην κοινωνία, το πλήθος των αυτοκτονιών στους άνδρες αυξάνεται με πρωτοφανείς ρυθμούς (αγγίζει το 28%). Επιπλέον, φαίνεται εμφανέστερα η τάση που είχε ξεκινήσει από το 2010 να αυτοκτονούν περισσότερο άνδρες ενεργών οικονομικά ηλικιών. ΑΡΘΡΑ Σχήμα 6. Η κατανομή των θανάτων από αυτοκτονίες στους άνδρες, ανά ηλικιακή ομάδα κατά το διάστημα 2008 2011 Πίνακας 4. Συχνότητες θανάτων από αυτοκτονίες κατά τη δωδεκαετία 2000 2011, ανά ηλικιακή ομάδα (άρρενες) Έτος Ηλικία 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 10-14 2 2 0 0 2 2 0 1 0 0 0 0 15-19 12 7 10 5 6 5 3 6 2 5 4 6 20-24 19 16 16 18 16 13 18 13 12 12 11 13 25-29 32 26 18 19 20 26 24 26 26 21 17 26 30-34 23 19 15 27 26 19 23 20 24 35 35 27 35-39 25 28 18 19 17 36 28 16 27 28 22 33 40-44 23 28 16 31 27 23 28 36 25 21 26 32 45-49 18 20 25 33 28 23 35 25 34 38 34 42 50-54 27 21 15 31 19 27 24 23 27 42 43 49 55-59 17 24 18 25 22 20 28 22 22 25 26 39 60-64 21 14 21 19 14 18 19 15 19 28 26 34 65-69 21 20 21 22 26 22 17 15 15 16 15 18 Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 11

ΑΡΘΡΑ Έτος Ηλικία 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 70-74 22 25 25 18 12 29 19 22 14 12 17 19 75-79 12 13 19 14 21 20 30 10 27 19 15 20 80-84 9 11 7 9 15 18 21 7 16 19 25 20 85+ 9 5 8 10 11 17 9 8 12 11 15 12 ΣΥΝΟΛΟ 292 279 252 300 282 318 326 265 302 332 331 390 Σχήμα 7. Η κατανομή των θανάτων από αυτοκτονίες στις γυναίκες, ανά ηλικιακή ομάδα κατά το διάστημα 2000 2011 Σχήμα 8. Η κατανομή των θανάτων από αυτοκτονίες στις γυναίκες, ανά ηλικιακή ομάδα κατά το διάστημα 2008 2011 12 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Οι αυτοκτονίες στο γυναικείο πληθυσμό (σχήμα 7, 8, πίνακας 5), παρόλο που αποτελούν περίπου το 17% των αυτοκτονιών στο 2011, αυξήθηκαν -συγκριτικά με το προηγούμενο έτος- κατά 110%. Συγκρίνοντας το πλήθος των θανάτων από αυτοκτονία μεταξύ των ετών 2010 και 2011 φαίνεται ότι σε αρκετές ηλικιακές ομάδες το ποσοστό των θανάτων έχει διπλασιαστεί και σε κάποιες ηλικιακές ομάδες έχει πενταπλασιαστεί (60-64) ή ακόμα και επταπλασιαστεί (45-49). Βέβαια, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι τετελεσμένες αυτοκτονίες είναι πιο σποραδικές απ ότι στον ανδρικό πληθυσμό οπότε και γι αυτό φαίνεται τόσο μεγάλη αύξηση σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες. Στην ηλικιακή ομάδα 45 49 δεν είναι η πρώ- τη χρονιά που απαντήθηκαν 7 θάνατοι από αυτοκτονίες αφού, για παράδειγμα, το 2008 οι θάνατοι ήταν 11, το 2005 και το 2003 ήταν 7 κ.ο.κ. Ανάλογες παρατηρήσεις μπορεί να προκύψουν και για άλλες ηλικιακές ομάδες. Η ηλικιακή ομάδα ωστόσο που παρουσιάζει εξαίρεση σε αυτό το μοτίβο είναι η 35-39 που για πρώτη φορά οι θάνατοι φτάνουν τους 12. Άρα, ουσιαστικά αυτό που διαπιστώνεται για τον γυναικείο πληθυσμό είναι ότι, διαχρονικά, σε κάποιες ηλικιακές ομάδες υπήρξε αύξηση των θανάτων από αυτοκτονίες στο 2011, όπως συνέβη σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, ηπιότερα ίσως σε κάποιες και εντονότερα σε κάποιες άλλες. ΑΡΘΡΑ Πίνακας 4. Συχνότητες θανάτων από αυτοκτονίες κατά τη δωδεκαετία 2000 2011, ανά ηλικιακή ομάδα (θήλεις) Έτος Ηλικία 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 10-14 0 1 0 2 0 0 1 0 0 0 0 0 15-19 7 1 2 1 2 4 3 3 0 1 2 5 20-24 3 1 2 6 0 5 1 2 0 1 2 6 25-29 5 2 6 1 4 6 5 9 2 6 3 5 30-34 9 3 5 9 8 8 7 3 5 5 3 9 35-39 5 5 2 7 7 8 3 5 6 5 4 12 40-44 5 6 5 4 8 12 5 3 9 5 5 6 45-49 2 2 8 7 4 7 8 6 11 6 1 7 50-54 13 6 2 6 5 1 9 6 9 3 3 4 55-59 1 5 3 5 3 6 6 1 2 6 2 5 60-64 10 1 7 3 4 2 8 4 5 1 1 5 65-69 4 2 7 9 12 8 2 2 3 6 5 1 70-74 6 3 6 3 8 1 1 5 4 3 3 5 75-79 7 4 4 3 1 5 4 4 5 3 2 7 80-84 3 2 2 1 2 3 3 4 2 5 3 4 85+ 2 4 5 1 0 3 2 3 1 1 1 3 Σύνολο 82 48 66 68 68 79 68 60 64 57 40 84 Συζήτηση Το προφανές συμπέρασμα της προηγούμενης ανάλυσης είναι η αύξηση κατά 28% των τετελεσμένων αυτοκτονιών το 2011, συγκριτικά με το προηγούμενο έτος. Η πιο ενδελεχής παρατήρηση των δεδομένων, αρχικά ανά φύλο, αναδεικνύει τον πρωτοφανή ιστορικά διπλασιασμό των θανάτων από αυτοκτονία στον γυναικείο πληθυσμό. Αυτή και μόνο η παρατήρηση είναι αρκετά εντυπωσιακή μιας και οι διαφορετικού είδους υποχρεώσεις των γυναικών, παραδοσιακά λειτουργούσαν αμυντικά σε θέματα ακούσιου αυτοτραυματισμού. Παρόλο που στη διάρκεια του χρόνου κατά καιρούς διαφορετικές ηλικιακές ομάδες φαίνονταν να είναι πιο ευάλωτες στην αυτοκτονία, το 2011, ανεξαρτήτως ηλικιακού προτύπου, διαπιστώθηκε αύξηση των θανάτων από αυτοκτονία. Η αύξηση των τετελεσμένων αυτοκτονιών που παρατηρήθηκε ήταν της τάξης του 18%. Αναφορικά με τον ανδρικό πληθυσμό, η τάση που είχε ξεκινήσει από το 2010 γενικεύτηκε το 2011. Η ανακατανομή των θανάτων ανά ηλικιακό πρότυπο υποδεικνύει την υποτίμηση κάποιων αιτιών που οδηγούν στην αυτοκτονία (όπως π.χ. λόγοι ερωτικής απογοήτευσης) και, ενδεχομένως, την επίδραση των άμεσα θιγόμενων από την οικονομική κρίση. Τα παραπάνω αποτελέσματα είναι μάλλον αναμενόμενα. Η διαχρονική εξέλιξη του επιπολασμού της θνησιμότητας από αυτοκτονίες, η ηλικιακή κατανομή, καθώς και η αξιοπρόσεκτη αύξηση των ρυθμών των θανάτων από αυτοκτονίες σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, σε συνδυασμό με την κοινωνικοοικονομική κρίση έχουν παρατηρηθεί και σε προηγούμενες μελέτες. Η ανακατανομή των ποσοστών της θνησιμότητας από αυτοκτονία ανά ηλικία και φύλλο είναι αυτά που μεταβάλλονται Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 13

ΑΡΘΡΑ πρώτα σε περιόδους κρίσης. Για να εξαχθούν συμπεράσματα αναφορικά με τις τάσεις που παρουσιάζει η θνησιμότητα από αυτοκτονίες τα τελευταία χρόνια σίγουρα απαιτούνται περισσότερες κοινωνικοοικονομικές παράμετροι. Γενικά, υπάρχει διαμάχη σχετικά με το αν η ανεργία αυτή καθεαυτή αποτελεί κίνδυνο σε ατομικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η διάρκεια της ανεργίας είναι ένας πολύ πιο σταθερός προβλεπτικός παράγοντας της αυτοκτονίας απ ότι η ανεργία ή η απώλεια της εργασίας αυτή καθεαυτή. Πολλοί ερευνητές ισχυρίζονται, επίσης, ότι η επίδραση της ανεργίας εξαφανίζεται όταν στην ανάλυση περιλαμβάνεται και η κατάθλιψη. Σε πολλές άλλες μελέτες, αναφέρεται ότι η χαμηλότερη γενική ψυχική και σωματική υγεία αποτελούν τους πιο σημαντικούς προβλεπτικούς παράγοντες της αυτοκτονίας. Αυτοί οι παράγοντες, όμως, φαίνεται να επηρεάζονται άμεσα και έμμεσα από την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω, τα επίπεδα των αυτοκτονιών παραμένουν σχετικά σταθερά τα πρώτα χρόνια της κοινωνικοοικονομικής κρίσης ή της ανεργίας και τείνουν να αυξάνονται μετά από κάποια χρονική υστέρηση. Για τα δεδομένα των αυτοκτονιών στην Ελλάδα αυτό σημαίνει ότι στα επόμενα χρόνια αναμένεται μια περαιτέρω αύξηση των ρυθμών των αυτοκτονιών. Ως εκ τούτου θα πρέπει τα μέτρα για τη δημόσια υγεία να επικεντρωθούν γρήγορα σε προληπτικά μέτρα καθώς καταρρέουν οι κοινωνικές δομές. [9] Milner A, Page A, Lamontagne AD. Duration of unemployment and suicide in Australia over the period 1985-2006: an ecological investigation by sex and age during rising versus declining national unemployment rates. J Epidemiol Community Health. 2012 Oct 23. [Epub ahead of print] [10] Papadimitriou D., Zezza G., Duwicquet V. (2012) Current Prospects for the Greek Economy, Observatory of Economic and Social Developments, Labour Institute, Greek General Confederation of Labour [11] Shah A, Bhandarkar R. Cross-national study of the correlation of general population suicide rates with unemployment rates. Psychol Rep. 2008 Dec;103(3):793-6. [12] Stuckler D, Meissner C, King L. Can a bank crisis break your heart?global Health 2008; 4: 1 12. [13] Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public health effect of economic crises and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. Lancet. 2009 Jul 25;374(9686):315-23. doi: 10.1016/S0140-6736(09)61124-7. Epub 2009 Jul 7. Βιβλιογραφία [1] Chang SS, Stuckler D, Yip P, Gunnell D. Impact of 2008 global economic crisis in suicide: time trend study in 54 countries. [2] Classen TJ, Dunn RA. The effect of job loss and unemployment duration on suicide risk in the United States: a new look using mass-layoffs and unemployment duration. Health Econ. 2012 Mar;21(3):338-50. doi: 10.1002/hec.1719. Epub 2011 Feb 14. [3] Diekstra RF, Gulbinat W. The epidemiology of suicidal behaviour: a review of three continents. World Health Stat Q. 1993;46(1):52-68. [4] ΙΝΕ (2012), Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση, Ετήσια έκθεση 2012. [5] Κοτζαμάνης Β., «Στοιχεία δημογραφίας», Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, 2009 [6]Κωστάκη Α. (2003). Τεχνικές δημογραφικής ανάλυσης [7] Kostaki A., Andritsos I.(2001) Mortality in Balkan countries: Comparisons through time and space. European Association of Population Studies Workshop in Mortality and Morbidity. Sienna, Ιtaly [8] Lucey S, Corcoran P, Keeley HS, Brophy J, Arensman E, Perry IJ. Socioeconomic change and suicide: a time-series study from the Republic of Ireland. Crisis. 2005;26(2):90-4. 14 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

Ασφάλεια ηλεκτρολογικών εργασιών των Α. Αχτύπη, Γ. Γουρζουλίδη, Σ. Πισιμίση 1 Το παρόν άρθρο είναι μια συνοπτική παρουσίαση του εγχειριδίου «Ασφάλεια ηλεκτρολογικών εργασιών», το οποίο εκδόθηκε από το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας το 2010, ανατυπώθηκε το 2011 και αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά δεδομένα του εγχειριδίου Electrical Safety. Safety and Health for Electrical Trades. Students Manual του Εθνικού Ιδρύματος Επαγγελμα- τικής Ασφάλειας και Υγείας (NIOSH) των Η.Π.Α. (Publication No 2002-123). Για τη μετάφραση και την προσαρμογή συνεργάστηκαν οι: Α. Αχτύπης, Γ. Γουρζουλίδης και Σ. Πισιμίση. Καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια να διατηρηθούν σχεδόν όλα τα στοιχεία της πρωτότυπης αμερικανικής έκδοσης και παράλληλα να γίνει προσαρμογή στην ελληνική ορολογία και στα ελληνικά δεδομένα και πρότυπα. Πολλές από τις φωτογραφίες της πρωτότυπης έκδοσης έχουν αντικατασταθεί. Όλα τα ατυχήματα που παρουσιάζονται στο εγχειρίδιο έχουν γίνει στις ΗΠΑ. Από τα στοιχεία του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) προκύπτει ότι παρόμοια με τα περιγραφόμενα στο εγχειρίδιο ατυχήματα συμβαίνουν και στη χώρα μας. Το εγχειρίδιο αποτελείται από οκτώ τμήματα με πληροφορίες, επισημάνσεις και αναλύσεις θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων. ΑΡΘΡΑ Τμήμα 1ο: Ο ηλεκτρισμός είναι επικίνδυνος Θα πάθεις ηλεκτροπληξία, εάν κάποιο μέρος του σώματός σου κλείσει ένα ηλεκτρικό κύκλωμα: αγγίζοντας έναν αγωγό υπό τάση και μια ηλεκτρική γείωση ή αγγίζοντας δύο αγωγούς που είναι υπό διαφορετική τάση. Πάντοτε δοκίμαζε το κύκλωμα για να βεβαιωθείς ότι είναι απενεργοποιημένο, πριν εργασθείς σ αυτό. Παρουσίαση ατυχήματος Ένας συντηρητής, με τη βοήθεια ενός μηχανοκίνητου ανυψωτήρα, ανέβηκε στα 3,6 m πάνω από το δάπεδο σε μια εγκατάσταση φωτισμού των 220 Volt, χωρίς να έχει κλείσει τον διακόπτη παροχής. Έβγαλε την ασφάλεια που συνδεόταν με το καλώδιο που είχε μαύρο χρώμα, θεωρώντας ότι αυτό ήταν το ηλεκτροφόρο καλώδιο, αλλά, εξαιτίας ΛΑΘΟΥΣ στην εγκατάσταση το ΗΛΕ- ΚΤΡΟΦΟΡΟ καλώδιο ήταν το ΠΡΑΣΙΝΟΚΙΤΡΙΝΟ και το ΜΑΥΡΟ ήταν ο ΟΥΔΕΤΕΡΟΣ. Ξεκίνησε να απογυμνώνει το πρασινοκίτρινο καλώδιο χρησιμοποιώντας έναν απογυμνωτή καλωδίων με το δεξί του χέρι. Τότε το ηλεκτρικό ρεύμα πέρασε από το ηλεκτροφόρο πρασινοκίτρινο καλώδιο στον απογυμνωτή, κατόπιν στο δεξί του χέρι, στο σώμα του και μετά στη γη δια μέσου του δείκτη του αριστερού του χεριού. Μια συνάδελφός του άκουσε το θόρυβο και είδε τον παθόντα πεσμένο στον ανυψωτήρα. Φώναξε έναν άλλο εργαζόμενο, ο οποίος χαμήλωσε την πλατφόρμα του ανυψωτικού. Στο συντηρητή παρασχέθηκε καρδιο-αναπνευστική ανάνηψη, αλλά δεν μπόρεσε να σωθεί. Ανακοινώθηκε ο άμεσος θάνατός του. Μπορείς να αποφύγεις τραυματισμούς και θανάτους, αν θυμάσαι τα ακόλουθα σημεία: Εάν εργάζεσαι σε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα, βεβαιώσου ότι αυτό είναι «κλειστό» (απενεργοποιημένο)! Ποτέ μη χειρίζεσαι καλώδια ή αγωγούς αν πρώτα δεν βεβαιωθείς ότι η ηλεκτρική παροχή έχει διακοπεί. Βεβαιώσου ότι κλειδώνεις και σημειώνεις τα κυκλώματα έτσι ώστε να μην μπορούν να επαναενεργοποιηθούν. Πάντα να θεωρείς έναν αγωγό επικίνδυνο. Τμήμα 2ο: Κίνδυνοι από την ηλεκτροπληξία Οι κίνδυνοι από την ηλεκτροπληξία εξαρτώνται από: την ένταση του ρεύματος που διαπερνά το σώμα τη χρονική διάρκεια που αυτό συμβαίνει τη διαδρομή που το ρεύμα ακολουθεί μέσα στο σώμα. 1 Οι κ.κ. Α. Αχτύπης, Γ. Γουρζουλίδης εργάζονται στο Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (Κ.Υ.Α.Ε.) του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας. Η κα Σ. Πισιμίση είναι Προϊσταμένη Κέντρου Πρόληψης Επαγγελματικού Κινδύνου (ΚΕ.Π.Ε.Κ.) Αθήνας, του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας. Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 15

ΑΡΘΡΑ Ένταση ρεύματος Επιπτώσεις του ηλεκτρικού ρεύματος* στο ανθρώπινο σώμα Αντίδραση 1mA 5mA Αμυδρό μυρμήγκιασμα Ενοχλητικό αλλά όχι επώδυνο αίσθημα, ανεκτό από τους περισσότερους ανθρώπους. Είναι δυνατό να προκληθούν τραυματισμοί από έντονες ακούσιες κινήσεις. 6-25mA (γυναίκες) ** 9-30mA (άνδρες) Επώδυνο αίσθημα. Χάσιμο του μυϊκού ελέγχου. Είναι δυνατό να προκληθεί ακούσια μυϊκή σύσπαση με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αφήσουν αντικείμενα που πιθανόν κρατούν. 50-150mA Ιδιαίτερα επώδυνο αίσθημα, αναπνευστική ανακοπή, εντονότατες μυϊκές συσπάσεις. Οι προσαγωγοί μύες συσπώνται ενώ οι απαγωγοί εκτείνονται βίαια. Πιθανότητα θανάτου. 1-4, 3A 10A Κοιλιακή μαρμαρυγή (διαταράσσεται η καρδιακή λειτουργία). Μυϊκές συσπάσεις, καταστροφή νεύρων. Πιθανός θάνατος. Η καρδιά σταματά, σοβαρά εγκαύματα. Θάνατος σχεδόν βέβαιος. *Οι επιπτώσεις αναφέρονται σε τάσεις μικρότερες των 600V. Υψηλότερες τάσεις επιφέρουν επιπλέον σοβαρά εγκαύματα. **Οφείλεται σε διαφορές στο μυϊκό και λιπώδη ιστό μεταξύ ανδρών και γυναικών. Χρήση απινιδωτή Τμήμα 3ο: Εγκαύματα προκαλούμενα από τον ηλεκτρισμό Τα εγκαύματα αποτελούν τον συνηθέστερο τραυματισμό που μπορεί να προκληθεί από τον ηλεκτρισμό. Υπάρχουν τρία είδη εγκαυμάτων: ηλεκτρικά εγκαύματα εγκαύματα ηλεκτρικού τόξου εγκαύματα θερμικής επαφής. Έγκαυμα τρίτου βαθμού από γραμμή υψηλής τάσης. Παρουσίαση ατυχήματος Πέντε τεχνικοί εκτελούσαν εργασίες συντήρησης στο ηλεκτρικό σύστημα ενός σιδηροδρόμου. Σε έναν από αυτούς ανατέθηκε ο καθαρισμός του κάτω τμήματος ενός ηλεκτρικού πίνακα με καθαριστικό υγρό σε μορφή σπρέι. Ο τεχνικός συνέχισε τον καθαρισμό και στο πάνω τμήμα, το οποίο όμως περιείχε ηλεκτρικό κύκλωμα υπό τάση. Όταν το υγρό καθαρισμού ήρθε σε επαφή με το ενεργό κύκλωμα, δημιούργησε μια αγώγιμη διαδρομή για το ηλεκτρικό ρεύμα. Το ρεύμα, δημιουργώντας μια ηχηρή έκρηξη, πέρασε μέσα από το χέρι και το στήθος του. Τα ρούχα του τυλίχτηκαν στις φλόγες. Οι συνάδελφοί του έσβησαν τη φωτιά με πυροσβεστήρα και τον τράβηξαν μακριά χρησιμοποιώντας το πλαστικό άκρο μιας ηλεκτρικής σκούπας. Το ιατρικό προσωπικό έφτασε σε 5 λεπτά. Το θύμα, αν και επέζησε από την ηλεκτροπληξία, 16 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

πέθανε σε 24 ώρες από τα εγκαύματα. Ο θάνατος αυτός θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αν είχαν τηρηθεί τα ακόλουθα προληπτικά μέτρα: Πριν από οποιαδήποτε εργασία, απενεργοποίηση όλων των κυκλωμάτων και συσκευών, κλείδωμα και σημείωση με πινακίδες τοποθετημένες σε εμφανή σημεία και επανέλεγχος για να επιβεβαιωθεί ότι δεν βρίσκονται υπό τάση. Εκπαίδευση των εργαζομένων, από την επιχείρηση, στην ασφαλή άσκηση των καθηκόντων τους. Χρήση κατάλληλων Μέσων Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ). Ποτέ χρήση σπρέι κοντά σε ηλεκτροφόρες διατάξεις. Τμήμα 4ο: Γενική επισκόπηση του Μοντέλου Ασφάλειας Tα τρία στάδια του μοντέλου ασφάλειας είναι : Στάδιο 1 Αναγνώριση κινδύνων Στάδιο 2 Εκτίμηση κινδύνων Στάδιο 3 Έλεγχος κινδύνων Πάντοτε κλείδωνε-απομόνωνε και επισήμαινε τα κυκλώματα. Τι πρέπει να γίνει για να είμαι ασφαλής; Χρησιμοποίησε τα τρία σταδία του μοντέλου ασφάλειας: αναγνώριση, εκτίμηση και έλεγχος των κινδύνων. Για να είσαι ασφαλής πρέπει να σκέπτεσαι τον τρόπο που εκτελείς την εργασία σου, καθώς και τις μεθόδους που πρέπει να εφαρμόζεις για να εξαλείψεις τους κινδύνους που απορρέουν από αυτήν. Για να αποφύγεις τραυματισμούς ή και τον θάνατο, πρέπει να καταλαβαίνεις και να αναγνωρίζεις τους κινδύνους. Χρειάζεται να εκτιμάς την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι και να υπολογίζεις τα αρνητικά ενδεχόμενα. Χρειάζεται να ελέγχεις τους κινδύνους δημιουργώντας ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας, χρησιμοποιώντας ασφαλείς εργασιακές πρακτικές και αναφέροντας τους κινδύνους σ έναν επιβλέποντα. Εάν δεν αναγνωρίζεις, δεν εκτιμάς και δεν ελέγχεις τους κινδύνους, μπορεί να τραυματιστείς ή να σκοτωθείς από τον ίδιο τον ηλεκτρισμό, από ηλεκτρολογικές φωτιές ή από πτώσεις. Εάν εφαρμόζεις το μοντέλο ασφάλειας για να αναγνωρίζεις, να εκτιμάς και να ελέγχεις τους κινδύνους, θα είσαι περισσότερο ασφαλής. Τμήμα 5ο: Moντέλο Ασφαλείας Στάδιο 1ο Αναγνώριση Κινδύνων Πρέπει να είσαι ικανός να αναγνωρίζεις ότι οι ηλεκτροπληξίες, οι πυρκαγιές και οι πτώσεις προέρχονται από τους ακόλουθους κινδύνους: ανεπαρκής καλωδίωση εκτεθειμένα ηλεκτρικά τμήματα εναέριες γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ισχύος ελαττωματική μόνωση ακατάλληλη γείωση υπερφορτωμένα κυκλώματα υγρές συνθήκες εργαλεία και συσκευές με βλάβες ακατάλληλα μέσα ατομικής προστασίας. Παρουσίαση ατυχήματος Πέντε εργάτες τοποθετούσαν έναν φράκτη στην πρόσοψη μίας οικίας, εργαζόμενοι ακριβώς κάτω από ενεργές (υπό τάση) εναέριες γραμμές των 7.200 Volt. Καθώς προετοιμάζονταν για την τοποθέτηση μεταλλικού στύλου ύψους 6,5m, ένας από αυτούς σήκωσε ψηλά τον στύλο. Ο στύλος ήρθε σε επαφή με τα σύρματα των 7.200 Volt με αποτέλεσμα ο εργάτης να υποστεί θανατηφόρο ηλεκτροπληξία. Η διερεύνηση του ατυχήματος από την αρμόδια υπηρεσία προσδιόρισε ότι το θύμα ποτέ δεν είχε λάβει καμία εκπαίδευση ασφάλειας από τον εργοδότη του και δεν του είχε δοθεί καμία ειδική οδηγία για το πώς να αποφεύγει τους κινδύνους που σχετίζονται με τις εναέριες γραμμές. Σ αυτή την περίπτωση η επιχείρηση απέτυχε να ακολουθήσει τους παρακάτω κανονισμούς: Οι εργοδότες πρέπει να εκπαιδεύουν τους εργαζόμενούς τους στην αναγνώριση και την αποφυγή ανασφαλών συνθηκών εργασίας. Οι εργοδότες δεν πρέπει να επιτρέπουν στους εργαζόμενους να εργάζονται κοντά σε οποιοδήποτε τμήμα ηλεκτρικού κυκλώματος, παρά μόνον εάν το κύκλωμα είναι απενεργοποιημένο και γειωμένο ή φυλασσόμε- ΑΡΘΡΑ Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 17

ΑΡΘΡΑ νο με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποτρέπεται κάθε πιθανή επαφή με τους εργαζόμενους. τος της τοστιέρας, ενώ το άλλο του χέρι ήταν στο μεταλλικό κουτί του ρευματοδότη που ήταν γειωμένο. Το ρεύμα εισήλθε στο σώμα του μέσω του δείκτη, διέρρευσε κατά μήκος του στήθους και εξήλθε δια μέσου του άλλου χεριού, το οποίο ήταν σε επαφή με τη γειωμένη υποδοχή της πρίζας δαπέδου. Για να εμποδίσεις τον θάνατο ή τον τραυματισμό, πρέπει να αναγνωρίζεις τους κινδύνους και να ενεργείς σωστά. Εάν το κύκλωμα ήταν εφοδιασμένο με ρελέ διαφυγής, το ρεύμα θα είχε διακοπεί πριν συμβεί τραυματισμός. Tο πρόσφατο σφουγγάρισμα αύξησε τον κίνδυνο της ηλεκτροπληξίας. Ποτέ μην εργάζεσαι σε βρεγμένες ή υγρές περιοχές! Τμήμα 6ο: Μοντέλο Ασφαλείας Στάδιο 2ο Εκτίμηση κινδύνων Ψάξε για ενδείξεις που φανερώνουν τον κίνδυνο. Εκτίμησε τη σοβαρότητα των κινδύνων. Αποφάσισε για το αν χρειάζεται να λάβεις κάποια μέτρα. Μην αγνοείς τα προβλήματα όταν εμφανίζονται. Παρουσίαση ατυχήματος Ένας 18χρονος εργαζόμενος, με εμπειρία 15 μηνών σε ένα ταχυφαγείο (fast food), συνέδεε μια τοστιέρα σε μία ηλεκτρική πρίζα δαπέδου (ρευματοδότης) όταν έπαθε ηλεκτροπληξία. Το εστιατόριο είχε κλείσει και το δάπεδο είχε σφουγγαριστεί μόλις 10 λεπτά πριν το ατύχημα. Ο διευθυντής του εστιατορίου κι ένας άλλος εργαζόμενος άκουσαν το θύμα να ουρλιάζει και έψαξαν να το βρουν. Το θύμα βρέθηκε με το ένα χέρι στο βύσμα (ρευματολήπτη) της τοστιέρας και το άλλο χέρι να κρατά το μεταλλικό κουτί της πρίζας δαπέδου. Το πρόσωπο του θύματος ήταν πάνω στο καπάκι της πρίζας. Ένας εργαζόμενος προσπάθησε να πάρει το σφυγμό του θύματος, αλλά τινάχθηκε από το ρεύμα. Ο διευθυντής δεν μπορούσε να βρει τη σωστή ασφάλεια για να κλείσει το κύκλωμα και κάλεσε την ομάδα εκτάκτων περιστατικών. Ξαναγύρισε στον πίνακα και τελικά βρήκε τη σωστή ασφάλεια. Το θύμα, μέχρι να γίνουν όλες αυτές οι ενέργειες, εκτέθηκε στο ρεύμα από 3 έως 8 λεπτά. Ελέγχθηκε ο σφυγμός του και βρέθηκε ότι ήταν πολύ γρήγορος. Ο προϊστάμενος και ο εργαζόμενος άφησαν το θύμα για να ξεκλειδώσουν την μπροστινή πόρτα και να καλέσουν σε βοήθεια. Ένας άλλος εργαζόμενος ήρθε στο εστιατόριο και βρήκε ότι το θύμα δεν είχε πια σφυγμό. Άρχισε αμέσως καρδιοαναπνευστική ανάνηψη (CPR), η οποία συνεχίστηκε από την ομάδα διάσωσης για 90 λεπτά. Το θύμα ήταν νεκρό όταν έφτασε στο τοπικό νοσοκομείο. Αργότερα, δύο ηλεκτρολόγοι εξέτασαν το ηλεκτρικό κύκλωμα και δεν βρήκαν σοβαρά προβλήματα. Η διερεύνηση του ατυχήματος έδειξε ότι το χέρι του θύματος γλίστρησε, όταν συνέδεε την τοστιέρα. Ο δείκτης ήρθε σε επαφή με μια από τις γυμνές απολήξεις του βύσμα- Τμήμα 7ο: Μοντέλο Ασφαλείας Στάδιο 3ο Έλεγχος των Κινδύνων: Ασφαλές Περιβάλλον Εργασίας Να ελέγχεις κάθε πιθανή επαφή με στοιχεία υπό τάση και κάθε ηλεκτρικό ρεύμα, προκειμένου να δημιουργήσεις ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας. Να εφαρμόζεις τη διαδικασία Κλείδωμα / Επισήμανση στα κυκλώματα και τις μηχανές. Να αποτρέπεις την υπερφόρτωση της συνδεσμολογίας, χρησιμοποιώντας το σωστό μέγεθος και τύπο καλωδίου. Να προστατεύεσαι από την έκθεση σε ενεργά ηλεκτρικά μέρη, απομονώνοντάς τα. Να προστατεύεσαι από την έκθεση σε ενεργά καλώδια και εξαρτήματα, χρησιμοποιώντας μόνωση. Να αποτρέπεις τα ρεύματα που μπορεί να προκαλέσουν ηλεκτροπληξία, γειώνοντας τα ηλεκτρικά συστήματα και εργαλεία. Να αποτρέπεις την ηλεκτροπληξία, χρησιμοποιώντας ρελέ διαφυγής. Να αποτρέπεις την υπερφόρτωση των κυκλωμάτων, χρησιμοποιώντας ασφάλειες. Παρουσίαση ατυχήματος Ρελέ διαφυγής κατάλληλο για το δίκτυο της χώρας μας. Διακρίνεται το κουμπί δοκιμής με το γράμμα Τ (Τest) Σε μια βοηθό διευθυντού ενός συλλόγου κολύμβησης δόθηκαν οδηγίες για να προσθέσει μια συγκεκριμένη χημική ουσία στην πισίνα. Εκείνη πήγε στο χώρο του αντλιοστασίου με γυμνά πόδια. Ο χώρος ήταν κάτω από 18 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ.56

το επίπεδο του εδάφους και το δάπεδό του ήταν σκεπασμένο με νερό. Γέμισε ένα πλαστικό κάδο με νερό, προκειμένου να διαλύσει το χημικό πριν το ρίξει στην πισίνα. Κατόπιν συνέδεσε ένα κινητήρα ανάμειξης (αναδευτήρα, μίξερ) σε μια εντοιχισμένη πρίζα και τον έθεσε σε λειτουργία. Καθώς έριχνε το χημικό στον κάδο με το νερό, ακούμπησε τον κινητήρα με το αριστερό της χέρι. Κατά τα φαινόμενα, ο κινητήρας είχε διαρροή (το περίβλημά του ήταν υπό τάση) κι έτσι η εργαζόμενη έπαθε ηλεκτροπληξία. Ένας συνάδελφός της, τη βρήκε στον κάδο με το πρόσωπό της μισοβυθισμένο στο νερό. Προσπάθησε να την μετακινήσει, αλλά τινάχτηκε από το ρεύμα. Η εργαζόμενη ήταν νεκρή όταν μεταφέρθηκε στο τοπικό νοσοκομείο. Η διερεύνηση έδειξε ότι ο αναδευτήρας ήταν σε κακή κατάσταση. Ο ακροδέκτης της γείωσης είχε απομακρυνθεί από το αρσενικό άκρο του καλωδίου με αποτέλεσμα να μην υπάρχει γείωση. Το κύκλωμα ήταν εφοδιασμένο με ρελέ ασφαλείας, αλλά δεν ήταν σωστά τοποθετημένο. Ένα σωστά τοποθετημένο και λειτουργικό ρελέ ασφαλείας, θα είχε ανιχνεύσει το ρεύμα στον κινητήρα και θα είχε απενεργοποιήσει το κύκλωμα. Να τι θα έπρεπε να είχε γίνει για να αποφευχθεί αυτός ο θάνατος: Ο εργοδότης θα έπρεπε να είχε διατηρήσει τον κινητήρα σε καλή κατάσταση. Τα καλώδια θα έπρεπε να επιθεωρούνται τακτικά και κάθε ακροδέκτης που έλειπε θα έπρεπε να αντικαθίσταται. Όλα τα ηλεκτρικά κυκλώματα που βρίσκονται σε περιοχές με πισίνες πρέπει να εγκαθίστανται από εξειδικευμένους ηλεκτρολόγους. Tο θύμα θα έπρεπε να φορά μονωμένα υποδήματα, καθόσον χειριζόταν ηλεκτρολογικό εξοπλισμό. Ο εργοδότης θα έπρεπε να είχε ακολουθήσει τη νομοθεσία, που απαιτεί όλοι οι κινητήρες στις πισίνες να έχουν ένα σταθερό σύστημα γείωσης. Επίσης, δεν επιτρέπεται να βρίσκεται ηλεκτρολογικός εξοπλισμός σε περιοχές χωρίς κατάλληλη αποστράγγιση. Η νομοθεσία απαιτεί οι εργοδότες να παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας, ελεύθερο από κινδύνους για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων. Τμήμα 8ο: Μοντέλο Ασφαλείας Στάδιο 3ο Έλεγχος των Κινδύνων: Ασφαλείς Πρακτικές Εργασίας Έλεγχε τους κινδύνους μέσω ασφαλών εργασιακών πρακτικών: C1 C 2 C + + + 1 ΟΤ ΟΤ ΟΤ Σχεδίαζε 1 την εργασία 2 σου και 2 κάνε σχέδιο ασφάλειας. Απόφευγε υγρές συνθήκες εργασίας και άλλους κινδύνους. Χρησιμοποίησε και συντήρησε σωστά τα εργαλεία. Χρησιμοποίησε σωστή συνδεσμολογία και συνδέσεις. Απόφευγε τις εναέριες γραμμές ισχύος. Φόρα τα σωστά ΜΑΠ. Παρουσίαση ατυχήματος Ένας εργαζόμενος προσπαθούσε να διορθώσει ένα ηλεκτρολογικό πρόβλημα με δυο λαμπτήρες που δεν λειτουργούσαν. Εξέτασε το κύκλωμα στην περιοχή που νόμιζε ότι υπήρχε το πρόβλημα. Δεν είχε διακόψει την παροχή στον πίνακα και δεν έλεγξε τα καλώδια για να δει εάν ήταν ενεργά (υπό τάση). Όταν έπιασε με το αριστερό του χέρι δύο ενεργά καλώδια, έπαθε ηλεκτροπληξία. Έπεσε στο πάτωμα, όπου βρέθηκε νεκρός. Οι εργοδότες δεν πρέπει να επιτρέπουν να γίνονται εργασίες σε ηλεκτρικά κυκλώματα, παρά μόνον εάν εφαρμόζονται αποτελεσματικές διαδικασίες Κλειδώματος / Επισήμανσης. Καμία εργασία δεν πρέπει να γίνεται σε ηλεκτρικά κυκλώματα υπό τάση. Τα κυκλώματα πρέπει να απενεργοποιούνται, να κλειδώνονται και να επισημαίνονται. Ακόμα και τότε, πρέπει να ελέγξεις το κύκλωμα για να βεβαιωθείς ότι είναι πράγματι ανενεργό, πριν αρχίσεις να εργάζεσαι σ αυτό. Έλεγξε τα κυκλώματα για να βεβαιωθείς ότι είναι απενεργοποιημένα. Φόρα πάντα τα κατάλληλα ΜΑΠ. ΑΡΘΡΑ To εγχειρίδιο Electrical Safety. Safety and Health for Electrical Trades. Students Manual του Εθνικού Ιδρύματος Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας (NIOSH) των Η.Π.Α. (Publication No 2002-123) διατείθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.cdc.gov/niosh/docs/2002-123/pdfs/02-123.pdf Η ελληνική μετάφραση και προσαρμογή του εγχειριδίου διατείθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας: http://www.ypakp.gr/uploads/files/7034.pdf Τ.56 ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 19