ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. 1β

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. 1β Συγγραφή: Ειρήνη Ροδοσθένους, Σύµβουλος Φιλολογικών Μαθηµάτων Εποπτεία: Λουκία Χατζηµιχαήλ, Ε.Μ.Ε. Φιλολογικών Μαθηµάτων 1

ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Στάδια διδασκαλίας του αρχαίου κειµένου από το πρωτότυπο: ΜΕΡΟΣ Α 1. Σύντοµη αφόρµηση (εικόνα, ιδεοθύελλα, σχολιασµός πλαγιότιτλου, ετυµολογία κ.ά). 2. ιαβάζεται το κείµενο από το/τη διδάσκοντα/ουσα. 3. Σιωπηρή ανάγνωση από τους µαθητές (2-3 ) και µελέτη ερµηνευτικών σχολίων του βιβλίου. 4. Προφορική επεξεργασία του περιεχοµένου του κειµένου (νοήµατα, ιδέες...), µε την υποβολή ερωτήσεων από το διδάσκοντα/διδάσκουσα. (Αξιοποιούνται οι ερωτήσεις, που υπάρχουν στο τέλος του κάθε κειµένου της ενότητας, ή και άλλες. Οι µαθητές απαντούν, εντοπίζοντας στο κείµενο τις σχετικές φράσεις.) 5. Τα παιδιά αφηγούνται προφορικά σε γενικές γραµµές το περιεχόµενο του κειµένου. Ο εκπαιδευτικός βεβαιώνεται ότι όλα τα παιδιά έχουν κατανοήσει το κείµενο. ΜΕΡΟΣ Β 6. Με τη βοήθεια των φύλλων εργασίας και αξιοποιώντας τις ερωτήσεις που υπάρχουν σ αυτά, ασκούνται οι µαθητές/τριες στην τοποθέτηση των λέξεων του πρωτότυπου κειµένου στη σωστή συντακτική σειρά. Κατά τη συµπλήρωση ο εκπαιδευτικός επεξηγεί σηµαντικά συντακτικά ή γραµµατικά φαινόµενα. ΜΕΡΟΣ Γ 7. Οι µαθητές, αξιοποιώντας και το λεξιλόγιο του κειµένου, αποδίδουν (µεταφράζουν) στα νέα ελληνικά την υπό εξέταση παράγραφο. 8. Η πορεία που θα ακολουθείται είναι η εξής: ΟΛΟ ΜΕΡΟΣ ΟΛΟ. Βασικός στόχος, κατά τη διδασκαλία, είναι να αντιλαµβάνονται οι µαθητές τη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας. Επιλέγονται λέξεις από το πρωτότυπο κείµενο και καταγράφονται αντίστοιχες λέξεις της νέας ελληνικής, που ανήκουν δηλ. στην ίδια οικογένεια (παραγωγή σύνθεση). 2

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. 1[β] 2 [α] (... λατρεύων) ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Κατά την επεξεργασία του δεύτερου µέρους της 1, είναι καλό να γίνει µια αναφορά στο φαινόµενο της ταυτοπροσωπίας και ετεροπροσωπίας και συγκεκριµένα στο σηµείο «τ το ρχοµένου πλε στα γαθ ποιε ν»: υποκείµενο: τ ν βασιλέα). Η εµβάθυνση του φαινοµένου θα γίνει αργότερα, σύµφωνα µε τον Προγραµµατισµό. Πέρα από τα φαινόµενα (γραµµατικά/συντακτικά) που προτείνονται στον Προγραµµατισµό, ο/η διδάσκων/διδάσκουσα στοχεύει στην επανάληψη φαινοµένων που διδάχθηκαν οι µαθητές σε προηγούµενες ενότητες. 3

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. 1[β] 2 [α] (... λατρεύων)... λλ κα βασιλέω γαθο το το ργον νόµιζε, τ το ρχοµένου πλε στα γαθ ποιε ν. ν το µεγίστοι δ φελήµασι τ πατρίδο κα τόδε γ τίθηµι α το, τι δυνατώτατο ν ν τ πόλει φανερ ν µάλιστα το νόµοι λατρεύων. ( πιστάµεθα τι) νόµιζε ( γησίλαο ) (τί;) (ε ναι)... (τι είδου ;)... (τίνος;)... (δηλαδή ποιο;) τ ποιε ν (τί;)...... γ τίθηµι κα τόδε α το ν το φελήµασι τ πατρίδο ποιε ν: απαρέµφατο του ρ. ποι = κάνω, δηµιουργώ, ενεργώ Να γράψετε λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια µε το πιο πάνω ρήµα. ποίηση............ απλές..................... προς...... περι... σύνθετες... εκ... απο......... (δηλαδή τι;) τι ( γησίλαο ) ν φανερ (ότι έκανε τι;)... (αν και τι;)...... Να συµπληρώσετε τα κενά, επιλέγοντας από τα ουσιαστικά που υπάρχουν στην παρένθεση. ακινητοποιηµένο... περιθωριοποιηµένο... ποιητικό... τακτοποιηµένο... αξιοποιηµένο... µελοποιηµένο... χρησιµοποιηµένο... (ποίηµα, εργαλείο, άτοµο, µέρος, αυτοκίνητο, έργο, αρχείο) 4

Ποίει τ καλ ν κα ν δατι ίπτε. Αρχαία παροιµιακή φράση Να βρείτε την αντίστοιχη νεοελληνική παροιµία και να τη συζητήσετε στην τάξη. Με ποιαν έννοια, που έχετε διερευνήσει σε προηγούµενο µάθηµα, συνδέεται η παροιµία αυτή; νόµιζε: Αναγνωρίζετε σε ποιο χρόνο είναι το ρήµα; Να δώσετε το ίδιο πρόσωπο στον Ενεστώτα και Αόριστο. Ενεστώτα :... Αόριστο :... Να µεταφέρετε τα πιο κάτω στον αντίθετο αριθµό, στην ίδια πτώση. τ ργον... το ρχοµένου... το νόµοι... Να θυµηθείτε την προσωπική αντωνυµία και να την κλίνετε µαζί µε το ρ. νοµίζω στο χρόνο που το συναντάµε στο κείµενο: γ................................. 5

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. 1[β] 2 [α] ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α. Οι εγκλίσει και η σηµασία του Να διαβάσετε τα πιο κάτω παραδείγµατα. Τι εκφράζουν τα υπογραµµισµένα ρήµατα; Σήµερα θα πάµε εκδροµή. Χθε γράψαµε έκθεση Γιάννη είναι αθλητή. Τ καλ ν δένδρον καλ ν καρπ ν φέρει. Ο διδάσκαλοι παίδευσαν το µαθητ. Ο στρατι ται νίκησαν το χθρού. Ο µαθητα τ σκήσει λυον. Εκφράζουν...... Α παίξουµε. Θέλω να σπουδάσω γιατρό. Όταν έρθει, θα τα πούµε. Μ πιστεύσ τ πίστ φίλ. κούσωµεν το ήτορο. ρέψωµεν ( α κόψουµε) νθη κ τ ν γρ ν, νέοι. Εκφράζουν...... Γράψε την επιστολή. ιάβαζε τα µαθήµατά σου. Συνήθιζε τον εαυτό σου στις καλές πράξεις. θιζε σεαυτ ν ε ναι µ σκυθρωπ ν λλ σύννουν. εί, πα, δίωκε τ ν ρετ ν κα φε γε τ κακ δονά. Εκφράζουν...... Μακάρι να βρέξει. Είθε να πάνε όλα καλά. Σ φίλο µ ν γίγνοιο. Σ ζοισθε, φίλοι, π τ ν πολεµίων. Εκφράζουν...... Όλα τα ρήµατα ανήκουν σε εγκλίσεις. Να τις ονοµάσετε µε βάση τη σειρά των πιο πάνω πινάκων. 1.... 2.... 3.... 4.... Στα Νέα Ελληνικά η έγκλιση αυτή δεν υπάρχει. Εκφράζουµε ευχή µε την έκφραση µακάρι, είθε. 6

Β. Το ρήµα ε µί στην Οριστική Ενεστώτα και η προσωπική αντωνυµία 1. Να συµπληρώσετε τους πίνακες που ακολουθούν, αφού θυµηθείτε το ρ. ε µί στην Οριστική Ενεστώτα [ΑΕΓ, σ. 162]. (Μην ξεχνάτε τους κανόνες τονισµού, που έχετε διδαχθεί). Νέα Ελληνικά Αρχαία Ελληνικά 1. Εγώ είµαι µαθητής. 2. Εσύ είσαι επιµελής. 3. Αυτός είναι δάσκαλος. (διδάσκαλος) 4. Εµείς είµαστε σοφοί. 5. Εσείς είστε ευσεβείς. 6. Αυτοί είναι άριστοι. 1... 2... 3... 4... 5... 6... 2. Να σχηµατίσετε προτάσεις, συνδυάζοντας τις φράσεις που περιέχονται στις παρακάτω στήλες µε τη βοήθεια τύπων του ε µί. Σ... ερε το ιον σου. µε... φθαλµ. Ο δ ν... Κ ριο, Θε µου. λ χνο το σ µατο... ρετ τιµι τερον. µε... γέρων δ λλην ο κ... λληνε ε πα δε..., πολ ται τ ν θην ν. 3. Να υπογραµµίσετε τις προσωπικές αντωνυµίες και να σηµειώσετε µε ένα το πρόσωπο της καθεµιάς στον ενικό ή πληθυντικό. Να ανατρέξετε στη σ. 136 της ΓΑΕ. Παραδείγµατα α β γ στρατηγ τ ν ανδρε αν µ ν βραβε σει. Π τερ µ ν, ν το ο ρανο. δικ α ο πρ πει µ ν, το δικαστα. γ λ γω σο τα τα. Ο δε στ σοφ τερο σο. Προτρ χει γλ σσ σου τ διανο α. Κα σ τ κνον το στρατηγο ε. Άσκηση: 1. Να συµπληρώσετε τους τύπους του ρ. ε µί και τη προσωπική αντωνυµία στι επόµενε φράσει. α) στρατηγ κ λευσεν... ( γ, αιτ. πληθ.) τα τα πράττειν. β) Ο δε... (ε µ, γ εν.) σοφ τερο... ( σ, γεν. εν.). γ) τα ροι, ο τε... ( σ, ον. πληθ.) µ νοι δ νασθε µ χεσθαι ο τε... ( γ, ον. πληθ. ) δυν µεθα νευ...(σ, γεν. πληθ. ). δ) λτ! τ... (ε µ, β εν. ); ( σύγχρ. στρατ. παράγγελµα) ε) Ο νθρωποι ο κ ε γαθο... (ε µί, α πληθ. ). 7

Γ. Το ρήµα ε µί στι εγκλίσει του Ενεστώτα Να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι εκφράζουν τα υπογραµµισµένα ρήµατα και να συµπληρώσετε του πίνακε των εγκλίσεων του ρ. ε µί στον Ενεστώτα, αφού µελετήσετε και τη σ. 163 τη ΓΑΕ. ν τε πιστο το θεο, µακάριοί στε. Χαίρω, ταν ν γεί.... ν Κλεισθένη ν πόρ... γ, θεοί, δύσµορφο ε ην µ λλον καλ κακό.... Ε η τ νοµα Κυρίου ε λογηµένον... Ε τυχέστεροι ε µεν των προγόνων. Ε θε ο θεο ε µενε µ ν ε εν. σθι µιλητικ κα µ φιλόνικο. στω λαµπρότη το Κυρίου φ... µ ν. πα δε στε φιλαλήθει. Σωκράτη δίδασκε τ ν σωφροσύνην α τίαν τ ε δαιµονία ε ναι. Ο Α γιν ται λέγουσιν ο κ ε ναι α τόνοµοι. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ γ... σ........................ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ γ................................. ΕΥΚΤΙΚΗ γ................................. ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ... ΜΕΤΟΧΗ......... Ο το ε γεν ν κακό στι. το νθρώπου ψυχ φαίνεται θάνατο ο σα. Τ ν... Άσκηση: Να συµπληρώσετε τα κενά µε τον κατάλληλο τύπο του ρ. ε µί στην έγκλιση που σα ζητείται. 1. Ο Θεο ο κ... (Οριστική Ενεστώτα) µ ν σύµµαχοι. 2. Σωκράτη σοφό... (Οριστική Ενεστώτα). 3.... γκρατ, τέκνον (Προστακτική Ενεστώτα). 4.... ε λογηµένοι π το ν ν κα ω το αι νο (β πληθ. Ευκτική Εν. ). 5. Τα τα νόµιζε µηδ λέγειν... (Απαρέµφατο Εν.) 6. Θε στ πανταχο... (Μετοχή σύνθετη µε την πρόθεση παρά). 8

Τι γνωρίζετε για τον Παρατατικό;. Ο ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ «ε µί» --------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------- - Μπορείτε να δώσετε τον Παρατατικό του ρήµατος «είµαι» στα Νέα Ελληνικά; ΕΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ------------------- ----------------------- ------------------- ----------------------- ------------------- ----------------------- Να διαβάσετε τις πιο κάτω προτάσεις στα αρχαία ελληνικά και να µεταγράψετε του τύπου του ρήµατο «ε µί» στον Παρατατικό στο διπλανό πίνακα. γ καλ διδάσκαλο ν. Σ καλ κα γαθ φίλο σθα. νεανία µαθητ ν. µε βοηθο τ ν συµµάχων µεν. µε ρχηγο τ ν λα ν τε. ν τ θαλάσσ ο νεµοι γριοι σαν. ΕΝΙΚΟΣ ---------------------- ---------------------- ---------------------- ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ---------------------- ---------------------- ---------------------- Να αλλάξετε τους τύπους των ονοµάτων και των ρηµάτων από τον ενικό στον πληθυντικό και αντίστροφα, διαµορφώνοντας κατάλληλα τις προτάσεις. ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- 9

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. 1[β] 2 [α] ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α. Οι εγκλίσει και η σηµασία του Να διαβάσετε τα πιο κάτω παραδείγµατα. Τι εκφράζουν τα υπογραµµισµένα ρήµατα; Σήµερα θα πάµε εκδροµή. Χθε γράψαµε έκθεση Γιάννη είναι αθλητή. Τ καλ ν δένδρον καλ ν καρπ ν φέρει. Ο διδάσκαλοι παίδευσαν το µαθητ. Ο στρατι ται νίκησαν το χθρού. Ο µαθητα τ σκήσει λυον. Εκφράζουν κάτι το βέβαιο, το πραγµατικό. Α παίξουµε. Θέλω να σπουδάσω γιατρό. Όταν έρθει, θα τα πούµε. Μ πιστεύσ τ πίστ φίλ. κούσωµεν το ήτορο. ρέψωµεν ( α κόψουµε) νθη κ τ ν γρ ν, νέοι. Εκφράζουν µιαν επιθυµία, κάτι που περιµένουµε να γίνει. Γράψε την επιστολή. ιάβαζε τα µαθήµατά σου. Συνήθιζε τον εαυτό σου στις καλές πράξεις. θιζε σεαυτ ν ε ναι µ σκυθρωπ ν λλ σύννουν. εί, πα, δίωκε τ ν ρετ ν κα φε γε τ κακ δονά. Εκφράζουν µιαν προσταγή, µια προτροπή. Μακάρι να βρέξει. Είθε να πάνε όλα καλά. Σ φίλο µ ν γίγνοιο. Σ ζοισθε, φίλοι, π τ ν πολεµίων. Εκφράζουν µιαν ευχή. Όλα τα ρήµατα ανήκουν σε εγκλίσεις. Να τις ονοµάσετε µε βάση τη σειρά των πινάκων. 1. Οριστική 2. Υποτακτική 3. Προστακτική 4. Ευκτική Στα Νέα Ελληνικά η έγκλιση αυτή δεν υπάρχει. Εκφράζουµε ευχή µε την έκφραση µακάρι, είθε. 10

Παρατηρήσεις στο ρήµα ε µ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ Β. Το ρήµα ε µί στην Οριστική Ενεστώτα και η προσωπική αντωνυµία 1. Το ρήµα ε µί, πέραν του ότι χρησιµοποιείται ω απλό ρήµα, χρησιµεύει στην αρχαία ελληνική ω βοηθητικό για το σχηµατισµό των περιφραστικών χρόνων των ρηµάτων (Στον Παρακείµενο, Υπερσυντέλικο και Συντελεσµένο Μέλλοντα: λελυκ, λελυκ ε ην, λελυκ σθι, λελυµένο, λελυµένο ε ην). 2. Ο τύπο στ ανεβάζει τον τόνο: Όταν σηµαίνει «υπάρχει»: στι θεό. Όταν σηµαίνει «είναι δυνατόν» ή «επιτρέπεται»: στι λαβε ν. Όταν βρίσκεται στην αρχή τη πρόταση : στι νθρωπο σοφ. Όταν βρίσκεται µετά από τι λέξει : το τ, λλ, ε,, καί, ο κ, µή: ο κ στι, το τ στι. Σε φράσει όπω οι παρακάτω: στιν (κάποιο ), στιν τε (κάποτε), στιν που (κάπου), κλπ. 3. Οι δισύλλαβοι τύποι τη οριστική του Ενεστώτα, εκτό από τον τύπο ε, είναι εγκλιτικοί. 2. Να σχηµατίσετε προτάσεις συνδυάζοντας τις φράσεις που περιέχονται στις παρακάτω στήλες µε τη βοήθεια τύπων του ε µί. α) Σ ε [3] 1) ερε το ιον σου. β) µε σµ ν [6] 2) φθαλµ. γ) Ο δ ν στ ν [4] 3) Κ ριο, Θε µου. δ) λ χνο το σ µατό στιν [2] 4) ρετ τιµιώτερον. ε) µε στε [1] 5) γέρων δ λλην ο κ στι. στ) λληνε ε πα δ ε σιν, [5] 6) πολ ται τ ν θην ν. 3. Να υπογραµµίσετε τις προσωπικές αντωνυµίες και να σηµειώσετε µε ένα το πρόσωπο της καθεµιάς. Παραδείγµατα α β γ στρατηγ τ ν ανδρε αν µ ν βραβε σει. π. Π τερ µ ν, ν το ο ρανο. π. δικ α ο πρ πει µ ν, το δικαστα. π. γ λ γω σο τα τα. ε. Ο δε στ σοφ τερο σο. ε. Προτρ χει γλ σσ σου τ διανο α. ε. Κα σ τ κνον το στρατηγο ε. ε. 11

Άσκηση: Να συµπληρώσετε τους τύπους του ε µί και τη προσωπική αντωνυµία στι επόµενε φράσει. α) στρατηγ κ λευσεν µ ( γώ, αιτ. πληθ.) τα τα πράττειν. β) Ο δε στί (ε µ, γ εν.) σοφώτερο σο ( σ, γεν. εν.). γ) τα ροι, ο τε µε ( σ, ον. πληθ.) µ νοι δ νασθε µ χεσθαι ο τε µε ( γώ, ον. πληθ. ) δυν µεθα νευ µ ν (σ, γεν. πληθ. ). δ) λτ! τ ε (ε µ, β εν. ); ( σύγχρ. στρατ. παράγγελµα) ε) Ο νθρωποι ο κ ε γαθο σµέν (ε µί, α πληθ. ). Άσκηση: Να συµπληρώσετε τα κενά µε τον κατάλληλο τύπο του ρ. ε µί στην έγκλιση που σα ζητείται. 7. Ο Θεο ο κ ε σ ν (Οριστική Ενεστώτα) µ ν σύµµαχοι. 8. Σωκράτη σοφό στί (Οριστική Ενεστώτα). 9. σθι γκρατ, τέκνον (Προστακτική Ενεστώτα). 10. Ε τε/ε ητε ε λογηµένοι π το ν ν κα ω το αι νο (β πληθ. Ευκτική Εν. ). 11. Τα τα νόµιζε µηδ λέγειν ε ναι (Απαρέµφατο Εν.) 12. Θεό στ πανταχο παρών (Μετοχή σύνθετη µε την πρόθεση παρά). 13. Τι γνωρίζετε για τον Παρατατικό; Ο ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ «ε µί» Ο Παρατατικός είναι ένας χρόνος που δηλώνει ότι µια πράξη γινόταν στο παρελθόν συνεχώς. Μπορείτε να δώσετε τον Παρατατικό του ρήµατος «είµαι» στα Νέα Ελληνικά; ΕΝΙΚΟΣ Ήµουν (α) Ήσουν (α) Ήταν (ε) ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ Ήµαστε (αν) Ήσαστε (αν) Ήταν (ε) 12

Να διαβάσετε τις πιο κάτω προτάσεις στα αρχαία ελληνικά και να µεταγράψετε του τύπου του ρήµατο «ε µί» στον Παρατατικό στο διπλανό πίνακα. γ καλ διδάσκαλο ν. Σ καλ κα γαθ φίλο σθα. νεανία µαθητ ν. µε βοηθο τ ν συµµάχων µεν. µε ρχηγο τ ν λα ν τε. ν τ θαλάσσ ο νεµοι γριοι σαν. ΕΝΙΚΟΣ ν σθα ν ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ µεν τε σαν Να αλλάξετε τους τύπους των ονοµάτων και των ρηµάτων από τον ενικό στον πληθυντικό και αντίστροφα, διαµορφώνοντας κατάλληλα τις προτάσεις. µε καλο διδάσκαλοι µεν. µε καλο κα γαθο φίλοι τε. Ο νεανίαι µαθητα σαν. γ βοηθ το συµµάχου ν. Σ ρχηγ το λαο σθα. ν τα θαλάσσαι νεµο γριο ν. 13