Τα οικονομικά του Συνταξιοδοτικού Συστήματος: Κύριων και Επικουρικών.

Τα οικονομικά του Συνταξιοδοτικού Συστήματος: Κύριων και Επικουρικών. Με την έναρξη της οικονομικής κρίσης και την ένταξή μας στη μνημονιακή εποχή η πρώτη επέμβαση και περικοπή που έγινε στις δαπάνες του Δημοσίου ήταν στο συνταξιοδοτικό σύστημα με περικοπή δώρων και επιδομάτων σε διαδοχικές φάσεις μέχρι την ολοκληρωτική κατάργησή τους. Με την πρώτη αυτή επέμβαση οι Συντάξεις μειώθηκαν κατά 16%. Μετά ακολούθησαν οι στοχευμένες μειώσεις των συντάξεων με τους Νόμους 3863/2010, 3865/2010, 3986/2011, 4002/2011, 4024/2011, 4051/2012, 4093/2012 με αποτέλεσμα σήμερα οι πραγματικές απολαβές των συνταξιούχων, ιδίως εκείνων που οι μηνιαίες ονομαστικές Κύριες Συντάξεις είναι μεγαλύτερες των 1.000, να έχουν μειωθεί λόγω μνημονιακών περικοπών από 40,73% έως 59,30%, πέρα από την αρχική μείωση των δώρων, όπως φαίνεται στους επόμενους Πίνακες 1 και 2. Δηλαδή αν προσθέσουμε και την μείωση των Δώρων Πάσχα-Χριστουγέννων και του Επιδόματος αδείας η συνολική ετήσια μείωση ανέρχεται από 56% έως και 75%. Αντίθετα, ονομαστικές συντάξεις μέχρι 1.000 δεν υπέστησαν καμία περικοπή, πλην των Δώρων. Πίνακας 1: 1

Πίνακας 2: Ποσοστιαία μείωση Κύριων Συντάξεων 2010-2014 Τα καθαρά καταβλητέα ποσά και ειδικότερα για ονομαστικές συντάξεις που βρίσκονται λίγο πάνω από τα Κλιμάκια των 1.000, 1.200 και 1.700 να είναι λίγο υψηλότερα των αναφερομένων στον Πίνακα λόγω περιοριστικού όρου που υπάρχει στους Νόμους. Αυτές είναι οι άμεσες παρεμβάσεις στο οικονομικό σκέλος των ΚΣ. Παράλληλα με τις μειώσεις, ψηφίστηκε από τη Βουλή και ο ασφαλιστικός Νόμος 3863/2010 ο οποίος μεταξύ των άλλων καθιερώνει την Βασική Εθνική Σύνταξη και την Αναλογική Σύνταξη. Παρά την ύπαρξη αυτών των δύο τμημάτων στην διαμόρφωση του ποσού της ΚΣ, το ποσό που θα λαμβάνει τελικά ο ασφαλισμένος είναι σχετικά θεωρούμενο αντιστρόφως ανάλογο των εισφορών που κατέβαλε και του χρόνου ασφάλισης. Δηλαδή υπάρχει σχετική αρνητική σχέση μεταξύ των μεταβλητών του συστήματος που είναι ο χρόνος ασφάλισης και οι καταβλητέες εισφορές. Τα στοιχεία αυτά αποτυπώνονται στο επόμενο Διάγραμμα 1. 2

Διάγραμμα 1 Με βάση αυτή την εικόνα φαίνεται να δημιουργείται ισχυρό κίνητρο οι εργαζόμενοι να μην επιδιώκουν την ασφάλισή τους με υψηλές αποδοχές αφενός και αφετέρου να μην επιδιώκουν την όσο το δυνατό επιμήκυνση του ασφαλιστικού τους βίου. Από πρόχειρη έρευνα που έκανα σε κανένα ασφαλιστικό σύστημα είτε ιδιωτικό είτε δημόσιο δεν υφίσταται αυτό το φαινόμενο. Πράγματι ο κ. Λοβέρδος είναι πρωτοποριακός με το νομοθέτημά του και όχι μόνο αυτός, αλλά και οι ψηφίσαντες το έκτρωμα αυτό Βουλευτές. Ένα δεύτερο στοιχείο που αφορά τις συντάξεις, κύριες και επικουρικές, έτσι όπως αυτό προκύπτει από τα στοιχεία του «ΗΛΙΟΣ» είναι οι ετήσιες ταμειακές ροές δηλαδή οι δυνητικές/πραγματοποιούμενες εισροές(εισπράξεις) και οι εκροές(πληρωμές). Θα ασχοληθούμε με τις εισροές-εκροές των κύριων και επικουρικών συντάξεων γιατί αφενός συχνά πυκνά εμφανίζονται δημοσιεύματα και μελέτες που αναφέρονται στις συντάξεις και περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα την κατάσταση και σε κάθε ταμειακό έλλειμμα του Δημοσίου πραγματικό ή για άλλους λόγους, καλούνται οι Συνταξιούχοι μέσω περικοπών στις συντάξεις τους να συμβάλλουν στην κάλυψή του. Αλλά και οι εκάστοτε Υπουργοί δεν υστερούν σε ψεύδη ανάλογα με την περίσταση είτε θετικά είτε αρνητικά. Κατ αρχήν πρέπει να επισημανθεί ότι οι Εκθέσεις του «ΗΛΙΟΣ» αναφέρουν ρητά ότι τα «ποσά αφορούν ποσά συντάξεων προ φόρων και εισφορών υγείας». Σύμφωνα δε με σχετική ανακοίνωση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (21-1-2014), όσον αφορά στις συντάξεις των Δημοσίων Υπαλλήλων, τα ποσά αφορούν Ονομαστικές Συντάξεις και όχι πραγματικά καταβαλλόμενα ποσά. Άρα και τα ποσά των λοιπών Ταμείων στα ίδια ποσά αναφέρονται δηλαδή σε ποσά ονομαστικά και προ κρίσης συντάξεων. Από τα στοιχεία δε του Πίνακα 1 προκύπτει ότι μετά τις μνημονιακές περικοπές, την παρακράτηση του φόρου και τις εισφορές στην υγεία δεν καταβάλλεται αυτόνομη Κύρια Σύνταξη (ΚΣ) μεγαλύτερη των 1800. 3

Με βάση την Έκθεση του ΗΛΙΟΣ Σεπτεμβρίου 2014 το σύνολο των συνταξιούχων είναι 2.655.890. Οι συνταξιούχοι αυτοί κατανέμονται ανά κατηγορία σύνταξης όπως φαίνεται στον επόμενο Πίνακα 3 Πίνακας 3 Αριθμός συνταξιούχων ανά κατηγορία σύνταξης. Α.- ΤΑΜΕΙΑΚΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ ΕΚΡΟΕΣ για Κύριες Συντάξεις. ΕΙΣΡΟΕΣ Τις εισροές του τομέα των ΚΣ αποτελούν οι εισφορές των εργαζομένων, οι εργοδοτικές εισφορές και ο Κρατικός Προϋπολογισμός. Οι εισφορές των εργαζομένων και των εργοδοτών εκτιμούνται με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2011 και τις κατηγορίες του πληθυσμού ανά οικονομική κατάσταση, εργασιακή σχέση-επάγγελμα και ασφαλιστικό φορέα, όπως φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 4. Πίνακας 4: Πληθυσμός, Οικονομική Κατάσταση και Ασφαλιστικός Φορέας Ο πληθυσμός βέβαια που εισφέρει στο συνταξιοδοτικό σύστημα είναι ο Οικονομικά Ενεργός πληθυσμός ο οποίος ανέρχεται στα 4.021.108 περίπου άτομα. 4

Πίνακας 5: Ασφαλισμένοι ανά Φορέα και Καταβλητέες Εισφορές -Εισροές. Τα στοιχεία του ΙΚΑ προέρχονται από Δελτίο Τύπου του ΙΚΑ και αφορούν τον Απρίλιο του 2015. Τα στοιχεία του ΟΑΕΕ προέρχονται από την ιστοσελίδα του ΟΑΕΕ. Σε ότι αφορά την βάση υπολογισμού των343 αυτή αποτελεί τον μέσο όρο των μηνιαίων εισφορών για ασφαλισμένους μετά την 1-1-1993. Για τους Δημοσίους Υπαλλήλους ο αριθμός τους αφορά τον Ιούλιο του 2014 και οι αποδοχές τους έχουν υπολογιστεί με βάση τα στοιχεία του απολογισμού του Προϋπολογισμού έτους 2014, (ΚΩΔΙΚΟΣ: 0000: Πληρωμές για Υπηρεσίες, ΚΩΔΙΚΟΙ 02ΧΧ: Μισθοί Δημοσίων Υπαλλήλων με αφαίρεση των επιδομάτων.) Το συνολικό ποσό για μισθούς το 2014 ανήλθε στα 12,3 δις. Σε ό,τι αφορά το ποσό των συντάξεων των Δημοσίων Υπαλλήλων (ΚΩΔΙΚΟΣ: 0600) αυτό καταγράφεται στις εισροές γιατί τα ποσά των συντάξεων των Δημοσίων υπαλλήλων αφορούν συντάξεις που καταβάλλει το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους και καταγράφονται στην Έκθεση του ΗΛΙΟΣ ως πληρωμές. ΕΚΡΟΕΣ Οι εκροές του τομέα των ΚΣ αποτυπώνονται στον επόμενο Πίνακα 6: Πίνακας 6: Πληρωμές-Εκροές του συστήματος Κύριας Σύνταξης. 5

Οι εκροές αυτές είναι οι μικτές δηλαδή χωρίς να αφαιρεθούν οι παρακρατήσεις φόρου, υγείας και οι μνημονιακές μειώσεις. Η καθαρή ταμειακή εκροή του τομέα Κύριας Σύνταξης με τις υποκατηγορίες αυτής αποτυπώνεται στον επόμενο Πίνακα 7. Πίνακας 7: Ετήσια Ταμειακή εκροή και έλλειμμα συστήματος Κύριας Σύνταξης. Πίνακας 7 Ο Πίνακας είναι χωρισμένος σε δύο τμήματα. Το πάνω τμήμα που αφορά ονομαστικές ΚΣ μεγαλύτερες των 1.000 και οι οποίες έχουν υποστεί όλες τις μνημονιακές περικοπές. Το κάτω τμήμα αφορά ονομαστικές ΚΣ μικρότερες των 1.000, οι οποίες δεν έχουν ουσιαστικά υποστεί καμία μνημονιακή μείωση εκτός της περικοπής των δώρων και επιδόματος αδείας. Όλοι οι υπολογισμοί έχουν γίνει σε συντηρητική βάση, μόνο από τα στοιχεία που μπορούν να εξαχθούν από τις μηνιαίες Εκθέσεις ΗΛΙΟΣ και με την υπόθεση ότι τουλάχιστον στην Έκθεση του Ιούνιος 2015 έχουν, αν έχουν τελικά, καταγραφεί όλοι οι ασφαλιστικοί φορείς που χρηματοδοτούνται από τον Προϋπολογισμό του Κράτους. Από τα στοιχεία των Πινάκων 7 και 5 προκύπτει ετήσιο ταμειακό έλλειμμα ύψους 3,62 δις, Το έλλειμμα προκύπτει παρά την εφαρμογή των μνημονιακών περικοπών και χωρίς να συνυπολογιστεί η Κρατική συμμετοχή για το ΙΚΑ, έτσι τουλάχιστον όπως προβλέπεται στον Νόμο 3029/2002 (1% επί του ΑΕΠ Άρθρο 4 παρ 1&4). Η κρατική συμμετοχή σύμφωνα με τα στοιχεία του έτους 2014 με ΑΕΠ 182 δις είναι περίπου 1,82 δις. Άρα η επιπλέον χρηματοδότηση στου συνταξιοδοτικού για ΚΣ είναι περίπου 1,8 δις και όχι 12 ή 13 δις που αναγράφεται στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού για το 2016 ή τα 8,1 δις του απολογισμού του 2014. Β.-ΤΑΜΕΙΑΚΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ ΕΚΡΟΕΣ για Επικουρικές Συντάξεις Οι εισροές-εκροές των Επικουρικών Συντάξεων αποτυπώνονται στον επόμενο Πίνακα. 6

Πίνακας 8 :Εισροές Εκροές τομέα Επικουρικών Συντάξεων (ΕΣ). Και για τον τομέα των ΕΣ οι υπολογισμοί έγιναν σε συντηρητική βάση. Περικοπές στις ΕΣ έγιναν με τους Νόμους: 3986/2011 κλιμακωτά για ΕΣ μεγαλύτερες των 300, 4024/2011 μείωση 15% για όλες τις ΕΣ του ΤΑΥΤΕΚΩ ανεξαρτήτως ποσού, 4051/2012 κλιμακωτή μείωση των ΕΣ για ποσά μεγαλύτερα των 250 και η τελευταία μείωση που έγινε το 2014 κατά 5% σε όλες τις ΕΣ με την δικαιολογία ότι το Ενιαίο Ταμείο Επικουρικών Συντάξεων είναι ελλειμματικό. Επίσης, επειδή στον ΟΑΕΕ η επικουρική ασφάλιση είναι προαιρετική εκτιμήθηκε ότι σ' αυτή συμμετέχει το 30% των ασφαλισμένων του. Από τα στοιχεία του Πίνακα δυνητικών εισροών-εκροών του τομέα των ΕΣ προκύπτει ταμειακό πλεόνασμα 0,108 δις. Λαμβάνοντας τώρα υπόψη το ταμειακό έλλειμμα του τομέα των ΚΣ και το ταμειακό πλεόνασμα του τομέα των ΕΣ, το τελικό ταμειακό αποτέλεσμα του συστήματος συντάξεων Κύριων και Επικουρικών ανέρχεται στο ύψος των 2,848 δις (-2,956 +0,108 =-2,848 δις ). Αν συνυπολογίσουμε και την υποχρέωση του Κράτους (Ν.3029/2002) να χρηματοδοτεί το ΙΚΑ κατά 1% του ΑΕΠ, που για το 2014 ανέρχεται στο ποσό του 1,820 δις, τότε το καθαρό ταμειακό έλλειμμα του συστήματος συντάξεων Κύριων και Επικουρικών ανέρχεται στο ποσό των 1,028 δις ποσοστό 0,6% του ΑΕΠ. (Το ΑΕΠ του 2015 εκτιμάται στο ποσό των 180 δις ). Το ταμειακό αυτό έλλειμμα των 1,028 δις οφείλει να καλύψει το Κράτος μέσω του Προϋπολογισμού, πράγμα το οποίο βεβαίως κάνει εγγράφοντας για το 2016 ποσό δαπάνης 15,337 δις για Κοινωνική Ασφάλιση και Περίθαλψη. Το ποσό αυτό είναι παραπλανητικό και αφορά το σύνολο των Μεταβιβαστικών Πληρωμών του έτους 2016. Στις ΜΠ περιλαμβάνονται, εκτός από δαπάνες για συντάξεις, και δαπάνες για Κοινωνική Πρόνοια, Υγεία και επιχορηγήσεις σε πολιτιστικές δράσεις διαφόρων φορέων. Ποιο είναι τελικά το ποσό που αφορά τις συντάξεις; Αυτό μπορεί να εκτιμηθεί με βάση τα απολογιστικά στοιχεία των προηγούμενων ετών και ανέρχεται κατά μέσο όρο σε ποσοστό 60%. Συνεπώς για το 7

2016 οι δαπάνες για συντάξεις, εάν υποθέσουμε ότι η εγγεγραμμένη πίστωση των 15,337 δις εξαντλείται ακριβώς, τότε το ποσό με το οποίο οφείλει το Κράτος να χρηματοδοτήσει το συνταξιοδοτικό σύστημα ανέρχεται στο ποσό των 9,202 δις. Το ποσό αυτό είναι πολλαπλάσιο του ταμειακού ελλείμματος (1,028 δις ) που προκύπτει από το σύστημα λειτουργώντας αυτόνομα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι που πηγαίνουν τα υπολογιζόμενα παραπάνω χρήματα των 8,2 δις ; Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα προηγούμενα αναφερθέντα στοιχεία είναι ότι οι συνταξιούχοι και ειδικά όσοι έχουν ή καλλίτερα είχαν ονομαστικές συντάξεις μεγαλύτερες των 1.000 πλήρωσαν και από τα φημολογούμενα αυτοί θα κληθουν να πληρώσουν και πάλι τη δημοσιονομική προσαρμογή και το περίφημο "Πρωτογενές Δημοσιονομικό Πλεόνασμα". Επίσης, τα παρακρατούμενα ποσά του συνταξιοδοτικού συστήματος σύμφωνα με ρητή αναφορά σε άρθρα και παραγράφους των ψηφισθέντων νόμων πρέπει, αν δεν συμβάλλουν στην οικονομική ενίσχυση του ασφαλιστικού φορέα του συνταξιούχου, να κατατίθενται στο Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης Γενεών (ΑΚΑΓΕ). Τα έσοδα του ΑΚΑΓΕ που δεν προέρχονται μόνο από τις μειώσεις των συντάξεων κατατίθενται στην Τράπεζα Ελλάδας. Ενδιαφέρον θα είχε να μας έδινε η ΤτΕ το υπόλοιπο αυτού του Λογαριασμού και το πως διαχειρίζεται τα χρήματα που εισρέουν σ' αυτόν. Και τελικά το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν το συνταξιοδοτικό σύστημα έτσι όπως είχε και έχει διαμορφωθεί ήταν ή είναι κοινωνικά δίκαιο και οικονομικά βιώσιμο; Η απάντηση βεβαίως είναι όχι και πρέπει να εισαχθεί νέο ασφαλιστικό μοντέλο που θα είναι κοινωνικά δίκαιο και οικονομικά βιώσιμο, με άλλη ριζικά διαφορετική φιλοσοφία από την επικρατούσα σήμερα αλλά και αυτή που εμφιλοχωρεί στον Νόμο 3863/2010 ή Λοβέρδειο Νόμο, ο οποίος ισχύει από 1-1-2015 και ο οποίος δεν κάνει κάποια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση. Ο Νόμος αυτός, πέρα από τα όσα προαναφέραμε, δεν επιλύει βασικά δομικά ελαττώματα του ασφαλιστικού συστήματος όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από πλειάδα κοινωνικοασφαλιστικών Νόμων και ρυθμίσεων κατά την προηγούμενη τουλάχιστον εξηκονταετία αν όχι εβδομηκονταετία και πλέον και δεν λαμβάνει υπόψη τα νέα δεδομένα όχι της τρέχουσας κρίσης αλλά και των δημογραφικών εξελίξεων στον δυτικό κόσμο όπου θέλει να ανήκει και η Ελλάδα. Κλείνοντας αυτό θέλω να σημειώσω ότι το συνταξιοδοτικό κομμάτι, και όχι μόνο, του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος, ώστε να υφίσταται το λεγόμενο κράτος πρόνοιας και όχι ασυδοσίας, όπως αυτό λειτούργησε και λειτουργεί και σήμερα ακόμα, ύστερα από πέντε χρόνια βαθειάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, χρειάζεται ριζική αναμόρφωση και δόμηση σε νέες βάσεις, αρχές παραμέτρους και αξίες. Το νέο οικονομικό και δημογραφικό περιβάλλον το επιβάλλει. Οι αλλαγές στο κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα έπρεπε να γίνουν «προχθές» και όχι «αύριο». Οι παρεμβάσεις που έγιναν με τους Νόμους 2084/1992 (Σιούφας),3029/2002 (Ρέππας), 3655/2008 (Πετραλιά) και 3863/2010 (Λοβέρδος) αλλά και των άλλων μνημονιακών παρεμβάσεων δεν άγγιξαν την αιτία του προβλήματος απλά διευθέτησαν κάποιες παραμέτρους του ώστε να του δώσουν ανάσες επιβίωσης μέχρι τις επόμενες κάθε φορά εκλογές. Οι λεγόμενες μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν 8

χαρακτηρίζονται από συντεχνιακή αγκύλωση, αποσπασματική αντιμετώπιση του ζητήματος και προνοιακή και προνομιακή αντίληψη για τις συνταξιοδοτικές παροχές. Μίχος Νικόλαος Οικονομολόγος, Αναλυτής Κάτοχος MSc in HCS και ExMBA 9