2. Οι Επιπτώσεις. της ατµοσφαιρικής ρύπανσης.

2. Οι Επιπτώσεις της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. 8 Χιλιάδες θάνατοι σηµειώνονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη από τη ρύπανση της ατµόσφαιρας, εκ των οποίων οι µισοί αποδίδονται στις εκποµπές των αυτοκινήτων. Μόνο σε τρείς χώρες (στη Γαλλία, την Αυστρία και την Ελβετία), σύµφωνα µε έρευνα που δηµοσιεύτηκε στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό Lancet πεθαίνουν 40.000 άνθρωποι το χρόνο, γεγονός που αναγορεύει τη ρύπανση σε ένα από το σοβαρότερα προβλήµατα δηµόσιας υγείας της Ευρωπαικής Ένωσης. Και ενώ στις άλλες χώρες αλλάζει ριζικά η φιλοσοφία χρήσης των αυτοκινήτων, εµείς επιµένουµε να χρησιµοποιούµε το αυτοκίνητό µας για προέκταση του εαυτού µας, µε συνέπειες που υφιστάµεθα όλοι κυκλοφοριακό, νέφος, τροµακτικό κόστος χρόνου για όσους ζούν, ή χρειάζεται να µετακινηθούν στο κέντρο της Αθήνας και τους περιφερειακούς δρόµους. Εκείνο που δεν υπολογίζουµε είναι το κόστος σε ανθρώπινες ζωές, που όµως είναι πολύ µεγάλο, καθώς σύµφωνα µε το Lancet το 6% της ετήσιας θνησιµότητας οφείλεται στις βραχυπρόθεσµες και µακροπρόθεσµες συνέπειες της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Το πρόβληµα της Αθήνας επιτείνεται από το πετρελαιοκίνητα ταξί, τα φορτηγά και τα λεωφορεία που «καπνίζουν» την ατµόσφαιρα, διανύνοτας πολύ περισσότερα χιλιόµετρα από τα αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης. Αποτέλεσµα, παρά τη µείωση άλλων δεικτών, η αύξηση της φωτοχηµικής ρύπανσης. Τελευταία θεωρείται ως «νίκη της επιδηµιολογίας» η αναγνώριση των µακροπρόθεσµων συνεπειών της ρύπανσης, ακόµα και όταν δεν φτάνει τα επίπεδα «συναγερµού» 9. Κανείς δεν πίστευε κάτι τέτοιο δεκαπέντε χρόνια πρίν, όταν οι επιδηµιολόγοι του εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδηµιολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών (Αγγελος Χατζάκης, Κλέα Κατσογιάννη κ.α.) µε τον 8 Φούρα Γαλήνη, Καθηµερινή, 24/9/2000, σελ. 32 9 Κατσογιάννη Κλέα 12

καθηγητή κ. ηµήτρη Τριχόπουλο, δηµοσίευαν την πρώτη τους έρευνα για τις επιπτώσεις του νέφους στην υγεία. Σήµερα η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας αναθεωρεί της οδηγίες της αναγνωρίζοντας ότι «δεν υπάρχει κατώφλι ασφαλείας για την συγκέντρωση των αιωρούµενων σωµατιδίων» και εποµένως σε όσο χαµηλότερα επίπεδα µπορούµε να φτάσουµε τόσο καλύτερα. Το εργαστήρι Υγιεινής και Επιδηµιολογίας και η κ. Κατσουγιάννη συντονίζουν ένα µεγάλο ευρωπαικό πρόγραµµα του APHEA µε την συµµετοχή 22 ερευνητικών οµάδων από άλλες ευρωπαικές χώρες. «Αυτή τη στιγµή έχουµε δεδοµένα από 30 πόλεις για την θνησιµότητα και από οκτώ πόλεις για την νοσηρότητα, σηµειώνει. Πρόκειται για την εκτενέστερη βάση δεδοµένων που έχει ποτέ αναλυθεί στην Ευρώπη». Η επίδραση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης λειτουργεί - ακόµη και όταν οι τιµές είναι σχετικά χαµηλές αθροιστικά, µε αποτέλεσµα να µειώση το µέσο όρο ζωής στους κατοίκους των επιβαρυµένων περιοχών. Τα στοιχεία της έρευνας που δηµοσιεύτηκε στο τεύχος του Σεπτεµβρίου του Lancet, είναι αποκαλυπτικά και έδωσαν λαβή για ένα σχόλιο, που επίσης γράφτηκε στο ίδιο περιοδικό, το οποίο επισηµαίνει την σηµασία που αποκτά πλέον η ατµοσφαιρική ρύπανση ως πρόβληµα δηµόσιας υγείας στην Ευρώπη και την Αµερική. Επιδρασεις στην υγεία από αιωρούµενα ατµοσφαιρκά σωµατίδια (ΡΜ10)* ΕΙΚΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΡΘΙΜΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΥΞΗΣΗΣ % ΑΥΣΤΡΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ Ολική θνησιµότητα (άτοµα 30 ετών, χωρίς θανάτους από εξωτερικές αιτίες) 4,3 9330 8390 8260 Εισαγωγές αναπνευστικών περιστατικών 1,3 17830 11550 10300 Εισαγωγές καρδιαγγειακών περιστατικών 1,3 36790 17270 24640 Νέα περιστατικά χρόνιας βρογχίτιδας (άτοµα }25 ετών) 9,8 4990 4660 5010 Επεισόδια βρογχίτιδας (παιδία }15 ετών) 30,6 16370 23530 21550 Ηµέρες µε περιορισµένη δρατηριότητα για άτοµα µε προβλήµατα υγείας 9,4 2597300 3221200 3373000 Κρίσεις άσθµατος (παιδία {15 ετών) 4,4 56700 62800 57700 Κρίσεις άσθµατος (ενίληκες } 15 ετών) 39 173400 169500 172900 13

«Ο Αγώνας εναντίον του καπνίσµατος στις ΗΠΑ, υπογραµµίζεται εξάλλου στο αντίστοιχο τεύχος του Αµερικανικού Epidemiology, του εγκυρότερου ίσως περιοδικού στο χώρο της επιδηµιολογίας, έχει αρχίσει να αποδίδει καρπούς. Αλλά ο καπνός από τα τσιγάρα δεν είναι το µόνο προιόν καύσης που βλάπτει την υγεία µας». Επισηµαίνεται λοιπόν ότι η ρύπανση της ατµόσφαιρας προκαλεί πολύ σοβαρά προβλήµατα χρόνια και οξέα στην υγεία, στα οποία πρέπει να δοθεί πλέον µεγαλύτερη σηµασία. Τα προβλήµατα αυτά κατέγραψαν ερευνητές που πραγµατοποίησαν τη σχετική µελέτη στη Γαλλία, Αυστρία και Ελβετία: ο αριθµός των θανάτων που αποδίδεται ετησίως στην ατµοσφαιρική ρύπανση στις τρείς χώρες είναι 40.000. Από την ίδια αιτία παρατηρούνται ετησίως 25.000 νέα περιστατικά χρόνιας βρογχίτιδας σε ενήλικες, περισσότερο από 290.000 επεισόδια χρόνιας βρογχίτιδας σε παιδιά. Περισσότερες από 500.000 κρίσεις άσθµατος και περισσότερες από 16 εκατοµµύρια ανθρωποηµέρες µε περιορισµένη δραστηριότητα. Τα µισά από αυτά τα περιστατικά µπορούν να αποδοθούν στη ρύπανση που προκαλείται από τα οχήµατα. 2.1. Τα αιωρούµενα σωµατίδια. 14

Αιωρούµενα ατµοσφαιρικά σωµατίδια και φωτοχηµική ρύπασνη, που χαρακτηρίζεται κυρίως από το όζον, είναι σε υψηλά επίπεδα στην ατµόσφαιρα της Αθήνας. «Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια µειώθηκε η συγκέντρωση των αιρούµενων σωµατίδιων σε κάποιο βαθµό, συνεχίζουν να παραµένουν σε υψηλές συγκετρώσεις». Βασικά έχει αυξηθεί η φωτοχηµική ρύπανση και αυτο οφείλεται στο γεγονός, ότι έχουµε περισσότερες εκποµπές κατ αρχάς αλλά επηρεάζει και το κλίµα και η γεωγραφική θέση της Αθήνας». «Η Αθήνα έχει χαρακτηριστικό που την κάνει δύσκολη πόλη στην αντιµετώπιση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Λόγω της τοπογραφίας της µε σχετικές µικρές εκποµπές, αυτές καθ εαυτές, αλλά τα επίπεδα των ρύπων που τελικά συγκεντρώνονται στη ατµόσφαιρα και τα οποία αναπνέουµε. Πρέπει να αναγνωρίζουµε όλοι µας το πρόβληµα και να δούµε ποια είναι η καλύτερη στρατηγική για να µειωθεί η ατµοσφαιρική ρύπανση και οι εξάρσεις της. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει µια πρόοδος στην κατεύθυνση αυτή, χρηµατοδοτούνται κάποιες έρευνες κτλ, αλλά όχι στο σηµείο που θα έπρεπε. «Επιβάρυνση µε τις ίδιες συνθήκες ανάπτυξης θα ήταν εξωπραγµατική. Εάν βλέπαµε που ήταν η ρύπανση το 1970, οποιαδήποτε επιβάρυνση θα σήµαινε επεισόδιο τύπου Λονδίνου στη δεκαετία του 1950, όπου µέσα σε µια εβδοµάδα πέθαναν 4.000 άτοµα. εν είχαµε περιθώρια για επιβάρυνση, συνεχίζουµε όµως να έχουµε πάρα πολλά περιθώρια για βελτίωση. Θα εστίαζαµε τις επιδράσεις της ατµοσφαιρικής ρύπανσης σήµερα σε δύο παράγοντες στα αιωρούµενα σωµατίδια και στο όζον...». Τα τελευταία 25 χρόνια υπήρξε σηµαντική βελτίωση ρύπων όπως το διοξείδιο του θείου, µετά την απογόρευση της χρήσης µαζούτ στη θέρµανση, τη µείωση της περιεκτικότητας της βενζίνης σε θείο, το κλείσιµο του εργοστασίου της ΕΗ στο Κερατσίνι. «Αυτή τη στιγµή το Κερατσίνι λειτουργεί µε φυσικό αέριο, πρέπει να είναι σηµαντική πηγή παραγωγής οξειδίων του αζώτου, που αποτελεί έναν προποµπό της φωτοχηµικής ρύπανσης». Στη δεύτερη φάση του προγράµµατος ΑΡΗΕΑ µελετώνται οι παράγοντες, που διαφοροποιούν τις επιδράσεις της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Είναι το µίγµα των ρύπων, Η παρουσία ενός άλλου ρύπου, Οι κλιµατολιγικές συνθήκες, Η υγεία του πληθυσµού. Ήδη όµως, η µελέτη που δηµοσιεύτηκε στο Lancet ενοχοποιεί τα αυτοκίνητα. «Στη Γαλλία υπάρχει πολύ µεγάλο πρόβληµα γιατί τα µισά από τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν είναι πετρελαιοκίνητα. Όµως τα αιωρούµενα σωµατίδια στο Παρίσι, είναι χαµηλότερα απ ότι στην Αθήνα. Ίσως γιατί τα ταξί και τα λεωφορεία που στη χώρα µας είναι πετρελαιοκίνητα κυκλοφορούν όλη την ηµέρα. Τα ταξί είναι µόνο 15.000 και τα Ι.Χ. ένα εκατοµµύριο. Είναι όµως 15

δυνατόν ένα ταξί που κυκλοφορεί επί 24ώρου βάσεως να κάνει 100 φορές περισσότερα χιλιόµετρα από ένα ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητο». Πέρυσι στο συνέδριο Περιβαλλοντικής Επιδηµιολογίας που έγινε στον Αστέρα της Βουλιαγµένης, παρουσιάστηκε ευρωπαϊκή µελέτη που έδειξε ότι η Αθήνα είχε τις υψηλότερες συγκεντρώσεις βενζολίου από τις πέντε ευρωπαϊκές πόλεις που µελετήθηκαν, γεγονός που αποδόθηκε επίσης στις εξατµίσεις των αυτοκινήτων. «Τα τελευταία δυο - τρια χρόνια η πολιτεία έχει συνειδητοποιήσει ότι τα αιωρούµενα σωµατίδια δηµιουργούν πρόβληµα και ότι η κύρια πηγή µόλυνσης στη Αθήνα είναι τα πετρελαιοκίνητα. Ενώ όµως στα ιδιωτικά µπήκαν οι καταλύτες κα έγινε κάποιο βήµα εµπρός από πλευράς εκποµπής ρύπων,στα πετρελαιοκίνητα δεν έγινε σχεδόν απολύτως τίποτα. Παράλληλα πρέπει να ληφθούν µέτρα για τη µείωση των εκποµπών των λεωφορείων, που είναι δηµόσια και να µειωθεί περαιτέρω η κίνηση των φορτηγών στην Αθήνα. Να γίνεται αυστηρός έλεγχος στην ποιότητα του καυσίµου και αυστηρός έλεγχος της καλής λειτουργίας των κινητήρων. Πρόκειται για αντιµετωπίσιµα προβλήµατα». 2.2. Μέτρα κατά της Ατµοσφαιρικής Ρύπανσης. Προκειµένου να καθαρίσει η αποπνικτική ατµόσφαιρα της Αθήνας το ΥΠΕΧΩ Ε θα λάβει δραστικά µέτρα κυκλοφορίας,. Το σχέδιο του υπουργείου περιλαµβάνει γενικό απογορευτικό εισόδου στον δακτύλιο για Τα µεσαίου και µεγάλου κυβισµού αυτοκίνητα καθώς και για Τα «προχωρηµένης ηλικίας» οχήµατα. Προβλέπει ακόµη πρόστιµα που θα ξεκινούν από 150.000 ευρώ για τις ρυπογόνες εταιρικές δραστηριότητες, προµήθεια και εγκατάσταση ειδικών συσκευών µετρησης των ρύπων που εκπέµπει κάθε όχηµα, προµήθεια και εγκατάσταση ειδικών συσκευών µέτρησης των ρύπων που εκπέµπει κάθε όχηµα, επιδοτήσεις για αλλαγή κινητήρων και καυστήρων. Θεσµοθέτηση πακέτου φοροαπαλλαγών για την αγορά υβριδικών οχηµάτων. Όλα αυτά εντάσσονται στο πλαίσο του σχεδίου δράσης του ΥΠΕΧΩ Ε µε στόχο να µειώσει την ρύπανση της Αθήνας κατά 12,5% µέσα στα επόµενα χρόνια. Πάντως, η ελληνική πρωτεύουσα εµφανίζεται σήµερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση όσο αφορά το... αναπνευστικό της, καθώς από το 1994 έχουν µειωθεί κατά 48% οι λεγόµενοι παραδοσιακοί ρύποι (µονοξείδιο του αζώτου, µονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, καπνός κ.ά.). Ωστόσο, δυο «νέοι» ρύποι, το βενζόλιο και τα αιωρούµενα σωµατίδια συνεχίσουν να ταλαιπωρούν την καθηµερινή ζωή των Αθηναίων, καθώς παρατηρείται υπέρβαση των ορίων που θέτει η Ε.Ε. Σε ό,τι αφορά ιδιαίτερα το βενζόλιο, κύρια αιτία για την αύξηση του φαίνεται ότι είναι το ζεστό κλίµα της 16

Αθήνας αλλάκαι η τοπογραφία του λεκανοπεδίου που εµποδίζει την αποµάκρυνση των ρύπων µε συνέπεια αυτοί να παγιδεύονται στον αστικό ιστό. Ετσι παρά τα συγκοινωνιακά έργα που έγιναν, η ατµόσφαιρα της Αθήνας συνεχίζει να είναι επιβαρηµένη. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, πάντως, έχει ξεκινήσει ήδη την υλοποίηση του σχεδίου δράσης, η πρώτη φάση του οποίου, θα ολοκληρωθεί το 2005 10. Τα µέτρα που προβλέπονται στο σχέδιο δράσης είναι τα εξής: Επιδότητη έως και 50% της συνολικής επένδυσης ιδιωτών για την αντικατάσταση των συµβατικών κινητήρων των ταξί φυσικού αερίου, και των παλαιών καυστήρων των κτιρίων µε καυστήρες νέας τεχνολογίας ή φυσικού αερίου 11. Αντικατάσταση των συµβατικών κινητήρων του 20% των αυτοκινήτων του δηµοσίου και του ευρύτερου δηµοσίου τοµέα µε κινητήρες φυσικού αερίου. Ελεύθερη πρόσβαση στον δακτύλιο των ιδιωτικών υβριδικών αυτοκινήτων (αυτών δηλαδή που µπορούν να κινηθούν τόσο µε βενζίνη όσο και µε ηλεκτρισµό) 12. Ανανέωση του στόλου των ταξί µε στόχο την µείωση του µέσου χρόνου ζωής στα 8 έτη. Αυστηρότερα όρια στις αέριες εκποµπές από βιοµηχανικές και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις. ιενέργεια συστηµατικών ελέγχων αερίων εκποµπών των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων µε κατάλληλο εξοπλισµό από τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος 13. Εφαρµογή και πιστοποίηση συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης από βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και επαγγελµατικά εργαστήρια. Πολιτική εφαρµογή της χρήσης εναλλακτικών οχηµάτων από δηµόσιες υπηρεσίες και οργανισµούς. Εκτός όµως από αυτά τα µέτρα, το υπουργείο εξετάζει µεταξύ άλλων και τα παρακάτω: Γενικό απογορευτικό εισόδου στον µικρό δακτύλιο για όλα τα οχήµατα εκτός αυτών που ο κυβισµός του δεν ξεπερνά τα 1.200 κ. εκ. καθώς και των «οικολογικών αυτοκινήτων» 14. 10 υπολογίζεται ότι θα κοστίσει 280 εκατ. ευρώ 11 στην προκειµένου περίπτωση θα πρέπει να ληφθεί και η σύµφωνη γνώµη της Ε.Ε. Η πρόταση της ελληνικής πλευράς αφορά στη σύσταση οµόρρυθµων εταιρειών τουλάχιστον από δύο ιδιοκτήτες ταξί στους οποίους θα δίνεται η επιδότηση 12 Ήδη αγοράστηκαν τα 35 πρώτα υβριδικά αυτοκίνητα για τις ανάγκες του ηµοσίου. 13 Τα πρόστιµα που προβλέπονται για τους παραβάτες είναι ιδιαίτερα τσουχτερά και ξεκινούν από 150.000 ευρώ. 14 Το µέτρο αποτελεί πρόταση των συγκοινωνιολόγων που έγινε µε τη λογική ότι θα µειωθεί έτσι κατά πολύ η κίνηση στο κέντρο µια και η πλειονότητα των αυτοκινήτων σήµερα στην Ελλάδα είναι από 1400 κυβικά και πάνω. Φαίνεται όµως ανοιχτό το ενδεχόµενο να δοθεί «ελευθέρας» και στα οχήµατα µε κινητήρες έως 1,4 λίτρων που δεν θεωρούνται ρυπογόνα σε µεγάλο βαθµό. Το απογορευτικό αναµένεται να ισχύσει και σε όλα τα παλαιάς τεχνολογίας αυτοκίνητα. Εξετάζεται επίσης το ενδεχόµενο, το µέτρο να µην ισχύει καθ όλη την διάρκεια της ηµέρας αλλά µόνο τις ώρες αιχµής. 17

Εξετάζεται ακόµη η απόκτηση και εγκατάσταση συστήµατος ραντάρ που θα αναγνωρίζει τα οχήµατα που προκαλούν ρύπανση και θα λειτουργεί µε τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα ραντάρ ταχύτητας 15. 2.3. Η Περιβαλλοντική µόλυνση στη Θεσσαλονίκη 2.3.1. Οι θάνατοι από θροµβοεµβολικά αίτια. «Η ρύπανση σκοτώνει», λένε οι ειδικοί επιστήµονες. Σε τι ποσοστό και µε ποιον τρόπο, δεν είναι ακόµη σε θέση να προσδιορίσουν µε ακρίβεια. Ωστόσο, µια µεγάλη αναδροµική επιδηµιολογική έρευνα του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, κατά την οποία µελετήθηκαν δεκάδες χιλιάδες φάκελοι ασθενών του νοσοκοµείου ΑΧΕΠΑ, έρχεται να δείξει ότι «η σύνδεση των περιβαλλοντικών επιδράσεων και της αύξησης των θανάτων τα τελευταία χρόνια είναι ίσως µεγαλύτερη απ ότι έως τώρα είχε εκτιµήθεί». Η θανατηφόρα αυτή σχέση είναι περισσότερο ευδιάκριτη στη στατιστική επεξεργασία που έγινε σε περισσότερα από σαράντα χιλιάδες πιστοποιητικά θανάτου ατόµων από τη υτική και την Ανατολική Θεσσαλονίκη και στη σύγκριση αυτών των δύο περιοχών (η πρώτη βιοµηχανική, η δεύτερη αστική) του πολεοδοµικού συγκροτήµατος. Κατά την έρευνα µελετήθηκαν 41.117 πιστοποιητικά θανάτου και µολονότι τα 8.656 ήταν από τις δυτικές βιοµηνικές συνοικίες την περίοδο 1960-1999 και τα περισσότερα (35.461) από τις ανατολικές περιοχές την περίοδο 1980-1999, τα αποτελέσµατα έδειξαν σηµαντική αύξηση των θανάτων από θροµβοεµβολικά νοσήµατα (καρδιαγγειακά, ισχαιµικά και εγκεφαλικά επεισόδια κ.ά.) στις δυτικές περιοχές, αύξηση που αγγίζει το 1/3 του συνολικού αριθµου θανάτων. Επίσης, παρά την αύξηση των θροµβοεµβολικών παθήσεων (ΘΕΝ) στην Ανατολική Θεσσαλονίκη την τελευταία δεκαετία, το ποσοστό αυτό είναι ίσο µε εκείνο που είχε παρατηρηθεί ήδη κατά την δεκετία του 70 στη δυτική περιοχή. Οι υπεύθυνοι της µελέτης κατέληξαν στο συµπέρασµα «ότι το ποσοστό των θανάτων από νεοπλασίες παρέµεινε σταθερό στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 ετών, σε αντίθεση µε το ποσοστό θανάτων από θροµβοεµβολικά αίτια, τα οποία διπλασιάστηκαν στη βιοµηχανική της περιοχή». 2.3.2. Επιπτώσεις της Βιοµηχανικής άνθησης από το 60. Μεγάλο µέρος της εργασίας που πραγµατοποιήθηκε µε συµµετοχή φοιτητών της Ιατρικής και συντόνισε ο αναπληρωτής καθηγητής Αιµατολογίας του ΑΠΘ κ. Παντελής Μακρής, επικεντρώθηκε στην Θεσσαλονίκη, καθώς το δυτικό τµήµα της πόλης µετά τη δεκαετία του 60 δέχθηκε όλη τη «βιοµηχανική άνθηση» και από µία ηµιαστική περιοχή από την οποία δεν έλειπαν οι γεωργοκτηνοτροφικές 15 Ήδη το σύστηµα εφαρµόζεται πιλοτικά σε πολλές χώρες της Ε.Ε. 18

µονάδες εξελίχθηκε σε βιοµηχανική ζώνη µε την ανάπτυξη σ αυτήν πετροχηµικών εργοστασίων, διυλιστηρίων, βυρσοδεψείων κι άλλων επιβαρυντικών για το περιβάλλον µονάδων. Αντιθέτως η Ανατολική Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε µια αστική περιοχή µε ελάχιστη βιοµηχανική παρουσία. Όπως σηµειώνεται στην εργασία της οµάδας, «έως σήµερα η µακροχρόνια επίδραση των περιβαλλοντικών µεταβολών στην επιβίωση του ανθρώπου δεν αποτέλεσε αντικείµενο συστηµατικής µελέτης». Υπάρχουν µεµονωµένες αναφορές ότι π.χ. ο µόλυβδος δρα ως τοξικός παράγοντας στα ερυθρά αιµοσφαίρια του ανθρώπου ή η ηχορύπανση επιδρά βλαπτικά, εκτός από την ακοή, και στην αιµόσταση. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι ραδιενεργοί ή χηµικοί παράγοντες, όπως είναι τα παράγωγα του βενζολίου, προκαλούν βλάβη στην αιµοποίηση (λευχαιµία, απλαστική αναιµία). Ως υλικό της µελέτης υπό τον τίτλο «η επίδραση των περιβαλλοντικών µεταβολών στους θανάτους (καρκίνοι) και θροµβοεµβολικά νοσήµατα», επιλέχθηκαν τα πιστοποιητικά θανάτου των τελευταίων 40 χρόνων για να γίνει σύγκριση στις αιτίες θανάτου µεταξύ µιας Αστικής και µιας Βιοµηχανικές περιοχής της µεγαλούπολης. Αν και στις παραπάνω παθήσεις οι απόψεις της σύγχρονης ιατρικής «ενοχοποιούν» ή συνεκτιµούν τις αλλαγές των Ελλήνων στον τρόπο ζωής, στη διατροφή, την έλλειψη άσκησης κ.τ.λ, τα συµπεράσµατα της µελέτης δικαιώνουν τις ανησυχίες κατοίκων της υτικής Θεσσαλονίκης που τα τελευταία χρόνια προβάλλουν διαρκώς ζητήµατα ρύπανσης και έλλειψης µέτρων. Φορείς και κάτοικοι διαµαρτύρονται για τα προβλήµατα που υποβαθµίζουν την ποιότητα ζωής και είναι χαρακτηριστικό ότι η διεθνής Greenpeace πραγµατοποίησε αρκετές παρεµβάσεις στην περιοχή µε σκοπό να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώµη και την Πολιτεία. 2.3.3. Νοσήµατα λόγω µετατροπής των χρήσεων από αγροτικές σε βιοµηχανικές. Η λεπτοµερής εξέταση 109.879 ιατρικών φακέλων 16 έδειξε σταδιακή αύξηση της συχνότητας των θροµβοεµβολικών νοσηµάτων, µεγαλύτερη εκείνης του καρκίνου. 16 από το αρχείο 50 χρόνων λειτουργίας του νοσοκοµείου ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης για την ολοκλήρωση της αναδροµικής επιδηµιολογικής µελέτης, που διεξήχθη για πρώτη φορά µε τέτοιο βάθος χρόνου και αφορά περιστατικά που νοσηλεύθηκαν στο νοσοκοµείο από όλη την Βόρειο Ελλάδα. 19

Η οµάδα των ερευνητών κατέγραψε, από το 1953 17, και µετά την συχνότητα των θροµβοεµβολικών νοσηµάτων, κατηγορία στην οποία συµπεριλαµβάνονται καρδιαγγειακά νοσήµατα, οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου, στηθάγχη και ασταθής στηθάγχη, πνευµονική εµβολή, οξεία και χρόνια ισχαιµία του κεντρικού νευρικού συστήµατος, περιφερικές φλεβικές ή αρτηριακές αγγειακές παθήσεις, και άλλες λιγότερο γνωστες παθήσεις των αγγείων. Μέση ηλικία των ασθενών τα 46,8 έτη (µικρότερη ηλικία 23 έτη και µεγαλύτερη τα 70). Εξ αυτών, οι περισσότεροι ήταν άνδρες (65.516 ποσοστό 63,75%). Με την πάροδο των ετών παρατηρείται σταδιακή αύξηση της συχνότητας θροµβοεµβολικών νοσηµάτων επί των νοσηλευόµενων ασθενών: από 0,89% που ήταν το 1953 αυξήθηκε σε 10,07% το 2002, «γεγονός που υποδηλώνει τη σηµαντική επίδραση των περιβαλλοντικών συνθηκών, οι οποίες έχουν µεταβληθεί στη Θεσσαλονίκη µετά τη δεκαετία του 50, περιόδος κατά την οποία µεγάλες περιοχές µετατράπηκαν από αγροτικές σε βιοµηχανικές», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έρευνα. Η πλειοψηφία των θροµβοεµβολικών νοσηµατών αφορά καρδιαγγειακά νοσήµατα και ακολουθούν τα επιβεβαιωµένα ισχαιµικά ή εµβολικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, τα οποία, το 2002, αποτελούν το 21%. Είναι παρήγορο, πάντως, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των στοιχείων, ότι «λόγω της χρησιµοποίησης ακριβέστερων διαγνωστικών µεθόδων, η συχνότητα των περιφερικών αγγειακών νοσηµάτων σταδιακά ελαττώνεται, ενώ παρατηρείται και µείωση των επιπλοκών (όπως της πνευµονικής εµβολής, η οποία ελαττώθηκε από το 1973 έως το 2002 στο 1/3) πιθανόν λόγω καλύτερων θεραπευτικών επιλογών». ΠΙΝΑΚΑΣ Θάνατοι στη υτική και Ανατολική Θεσσαλονίκη Καρκίνοι % Θροµβοεµβολικες % καρκίνοι % Θροµβοεµβολικες % 1960-69 18,4 17,4 1970-79 18,9 24,6 1980-89 19,5 31,2 18,9 15,9 1990-99 24,3 34,4 18,4 23,4 2.3.4. Οκταπλασιασµός καρκίνων. Από τον ίδιο αριθµών ιατρικών φακέλων του ΑΧΕΠΑ, που δέχεται ασθενείς από όλη την Β. Ελλάδα και στην ίδια περίοδο, έγιναν συγκρίσεις µεταξύ των θροµβοεµβολικών νοσηµάτων και των περιπτώσεων καρκίνου. Από την επεξεργασία προέκυψε σηµαντική αύξηση τόσο των θροµβοεµβολικών νοσηµατών όσο και των νεοπλασιών κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε δεκαετιών. Ο αριθµός των νοσηλευθέντων ασθενών αυξήθηκε κατά 8,34 φορές 17 Τα αποτελέσµατα παρουσιάστηκαν στο Πανελλήνιο Αιµατολογικό συνέδριο που πραγµατοποιήθηκε στην Αλεξανδρούπολη και σε διεθνές συνέδριο στο Γκρατς της Αυστραλίας. 20

περίπου, από το 1963 έως το 2002. Την ίδια περίοδο, ο αριθµός των ασθενών µε κακοήθεια αυξήθηκε κατά 7,66 φορές, ενώ ο αριθµός των ασθενών θροµβοεµβολικά νοσήµατα κατά 59,20 φορές. Σύµφωνα µε τον κ.μακρή, «η αύξηση της συχνότητας των θροµβοεµβολικών νοσηµάτων είναι σηµαντικά µεγαλύτερη από την αντίσοιχη των νεοπλασιών 18», εύρηµα απροσδόκητο, δεδοµένου ότι αναµένεται µεγαλύτερη καρκινογένηση µετά το πυρηνικό δυστύχηµα του Τσερνοµπίλ και του πρόσφατου πολέµου στη Γιουγκοσλαβία. Είναι δυνατό, τονίζει ο ίδιος, «οι περιβαλλοντικές επιδράσεις να συµβάλλουν σε µεγαλύτερο βαθµό στην ανάπτυξη των θροµβώσεων από τι µέχρι τώρα έχει εκτιµηθεί». ΠΙΝΑΚΑΣ Aριθµός θροµβοεµβολικών νοσηµάτων και νεοπλασίων ανά έτος Έτος Αριθµός νοσηλευθέντων ασθενών θροεµβοεµβολικά νοσήµατα % Νεοπλασίες % 1953 1447 13 0,89 62 4,3 1963 4509 64 1,42 337 7,5 1973 16886 515 3,05 390 2,3 1983 18284 678 3,52 431 2,4 1993 31148 3160 9,3 2000 6,4 2002 37605 3789 10,07 2583 6,9 ΠΙΝΑΚΑΣ Ετήσια συχνότητα των θροµβοεµβολικών παθήσεων ανά κατηγορία 1953% 1963 % 1973% 1983% 1993% 2002% Καρδιαγγειακά νοσήµατα 53,8 25,8 36,4 49,18 68,5 67,78 Πνευµονική εµβολή 0 8,6 1,37 0,79 0,41 0,8 Περιφερικές αγγειακές παθήσεις 38,4 41,4 14,01 11,92 10,98 9,98 Ισχαιµιακά ή εµβολικά αγγειακά εγκεφαλικά νοσήµατα 7,78 22,4 47,75 37,67 20,13 20,7 ΘΕΝ ως επιπλοκή άλλων νοσηµάτων 0,01 0,01 0,7 18 Μακρής Π. καθηγητής Αιµατολογίας του ΑΠΘ 21