ΣΔΗ ΖΠΔΗΡΟΤ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΖΓΟΤΜΔΝΗΣΑ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΔΦΑΡΜΟΓΧΝ ΞΔΝΧΝ ΓΛΧΧΝ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΣΟ ΔΜΠΟΡΗΟ

ΣΔΗ ΖΠΔΗΡΟΤ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΖΓΟΤΜΔΝΗΣΑ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΔΦΑΡΜΟΓΧΝ ΞΔΝΧΝ ΓΛΧΧΝ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΣΟ ΔΜΠΟΡΗΟ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ ΣΟΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟ ΣΟΜΔΑ. ΣΟ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ ΣΧΝ ΔΛΛΖΝΗΚΧΝ ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΧΝ» ΟΝΟΜΑ ΦΟΗΣΖΣΖ ΜΠΔΡΗΚΑΚΖ ΜΗΥΑΛΖ ΟΝΟΜΑ ΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΑ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΥΑΝΣΕΑΡΑ ΥΡΖΣΟ ΖΓΟΤΜΔΝΗΣΑ ΜΑΗΟ 2010

ΠΔΡΗΛΖΦΖ: «ηελ ζχγρξνλε επνρή, φιεο νη εκπιεθφκελεο επηρεηξήζεηο νη νπνίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη άκεζα ή έκκεζα ζηνλ επξχηεξν ρψξν ηνπ ηνπξηζκνχ, έρνπλ ζαλ θχξηα επηδίσμε ηελ θαιχηεξε δπλαηή πνηφηεηα ζηελ δηαθίλεζε θαη επεμεξγαζία φισλ ησλ παξερφκελσλ πιεξνθνξηψλ. Θεσξείηαη πιένλ αδχλαην λα ιεηηνπξγεί ν ηνπξηζηηθφο θιάδνο ρσξίο ηελ απαξαίηεηε πιεξνθνξηθή ππνζηήξημε, ηφζν εζσηεξηθά ζηηο δηάθνξεο επηκέξνπο επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ, φζν θαη εμσηεξηθά γηα ηελ κεηαμχ ηνπο δηθηπαθή δηαζχλδεζε θαη ειεθηξνληθή δηαλνκή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο» (www.traveldailynews.gr). Ζ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο ζηεξίδεηαη ζηελ παξνρή θαη πξνψζεζε κεγάινπ φγθνπ πιεξνθνξηψλ. Καηά ζπλέπεηα, ε ςεθηνπνίεζε ησλ επηρεηξεζηαθψλ ιεηηνπξγηψλ, κέζσ ησλ εξγαιείσλ θαη εθαξκνγψλ ηνπ δηαδηθηχνπ απνηειεί θαηαιπηηθφ παξάγνληα, φρη κφλν γηα ηελ επηβίσζε, αιιά θαη γηα ηελ αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηελ ελίζρπζε ηνπ δηεζλνχο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο κίαο ηνπξηζηηθήο επηρείξεζεο αλεμαξηήηνπ κεγέζνπο. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ παξαπάλσ επηβάιιεηαη ε εγξήγνξζε θαη ε ελεκέξσζε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ, σο πξνο ηα νθέιε πνπ κπνξνχλ λα απνθνκίζνπλ απφ ηελ εθαξκνγή ησλ ειεθηξνληθψλ ππεξεζηψλ. Ζ ζπλερήο θαη αικαηψδεο πξφνδνο ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο ρξήζεο ηνπ δηαδηθηχνπ έρνπλ θέξεη ζην πξνζθήλην λέεο επθαηξίεο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ ηνπξηζκνχ, ελψ παξάιιεια ηνλίδνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ρξήζε απνδνηηθφηεξσλ κεζφδσλ πξνζέιθπζεο ηνπξηζηψλ. Παξάιιεια, ν έληνλνο παγθφζκηνο αληαγσληζκφο θαη νη κεηαβαιιφκελεο αλάγθεο ησλ ηνπξηζηψλ ππνρξεψλνπλ ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο λα πηνζεηνχλ δηαδηθηπαθέο εθαξκνγέο, θαηά ηελ πξνζπάζεηά ηνπο γηα βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ ηνπο. Δηδηθά ζηνλ ηνκέα ησλ μελνδνρείσλ, ε ηερλνινγία ηφζν ζηε ζχλδεζε κε ην internet, φζν θαη ζηελ εζσηεξηθή ιεηηνπξγία ηεο επηρείξεζεο κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε βειηίσζε ηεο απφδνζεο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ζηελ αλαβάζκηζε ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, ζηε δεκηνπξγία θαη ζηελ αλάπηπμε λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. 2

Πεπιεσόμενα Πεξίιεςε....2 Πεξηερφκελα...3 Δηζαγσγή...5 1ο ΚεθΪλαιο: ΑνΪπηςξη ηος ηοςπιζμού και εξϋλιξη 1.1: Ζ δηαρξνληθή εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ..7 1.2: Δλλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο...8 1.3: Ζ δπλακηθή ηνπ ηνπξηζκνχ θαη νη επηδξάζεηο ηνπ.......9 1.4: Ζ ειιεληθή ηνπξηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα...11 1.5: Οη ηδηαηηεξφηεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο μελνδνρεηαθήο βηνκεραλίαο.....14 1.6: Ζ εμέιημε ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ Διιάδα...16 1.7: Αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ειιεληθψλ μελνδνρείσλ Πνιπηειείαο......18 2ο ΚεθΪλαιο: Διζαγωγά ηων νϋων ηεσνολογιών ηηρ πληποθοπικάρ και ηος internet ζηο ζύγσπονο ηοςπιζμό. 2.1: Ζ εμέιημε ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο.........20 2.2: Ο ξφινο ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο ζηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία...21 2.3: Οη επηδξάζεηο ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο ζηνλ ηνπξηζκφ......23 2.4: Σν internet σο λέα ηερλνινγία πιεξνθνξηθήο.....25 2.5: Ζ ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ internet.......26 2.6: Οη εθαξκνγέο θαη νη επηδξάζεηο ηνπ internet ζηνλ ηνπξηζκφ...27 2.7: Ζ ρξήζε ηνπ internet ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν.......31 3ο ΚεθΪλαιο: Ζ εθαπμογά ηων ηεσνολογιών πληποθοπικάρ ζηη διοέκηζη ξενοδοσειακών μονϊδων. 3.1: Ζ εμέιημε ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο....33 3.2: Δθαξκνγέο Front Office...34 3.3: Δθαξκνγέο Back Office....36 3.4: Δθαξκνγέο επηζηηηζηηθνχ ηκήκαηνο...37 3.5: Γηάθνξεο άιιεο εθαξκνγέο λέσλ ηερλνινγηψλ ζηα μελνδνρεία...38 3.6: Πξνγξάκκαηα κεραλνξγάλσζεο γηα μελνδνρεηαθέο κνλάδεο........39 3.7: Πξνυπνζέζεηο πηνζέηεζεο θαη εθαξκνγήο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηηο μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο....41 3.8: Ζ ζεκαληηθφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηηο μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο αλαθνξηθά κε ηελ πηνζέηεζε ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο.....43 3

4ο ΚεθΪλαιο: Ζ εθαπμογά ηων δικηύων πληποθοπικάρ ζηη διοέκηζη ξενοδοσειακών μονϊδων. 4.1: Ζ εηζαγσγή ηεο ηερλνινγίαο ησλ δηθηχσλ ζηνλ ηνπξηζκφ.... 46 4.2: πζηήκαηα ειεθηξνληθψλ θξαηήζεσλ CRS.....47 4.3: Παγθφζκηα ζπζηήκαηα δηαλνκήο GDS (Sabre, Galileo, Amadeus, Worldspan) 48 4.4: Δθαξκνγέο δηθηχσλ (intranets extranets )...... 51 4.5: To δηαδίθηπν θαη νη εθαξκνγέο ηνπ ζηα μελνδνρεία......54 4.6: Δθαξκνγέο θξαηήζεσλ ζηα μελνδνρεία.....55 4.7: Σν δηαδίθηπν σο κέζν πξνψζεζεο μελνδνρεηαθψλ πξντφλησλ... 58 Βηβιηνγξαθία.63 Πεξηνδηθφο ηχπνο...64 Πεγέο ίληεξλεη...65 Γισζζάξην 66 4

ΔΗΑΓΧΓΖ: I. Πποζδιοπιζμόρ ηος θϋμαηορ και διεθνάρ εμπειπέα Ζ παγθνζκηνπνίεζε, ε απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ, νη ηαρχηαηεο γεσπνιηηηθέο εμειίμεηο, νη ξαγδαίεο θνηλσληθέο αιιαγέο θαη ε αικαηψδεο αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο ηεο πιεξνθνξίαο έρνπλ επηθέξεη ζαξσηηθέο αιιαγέο ζηελ πξνζσπηθή θαη επαγγεικαηηθή δσή. Σν μεθίλεκα ηνπ 21νπ αηψλα, ζεκαηνδνηείηαη απφ ξαγδαίεο εμειίμεηο ζην ρψξν ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, νη νπνίεο επεξεάδνπλ άκεζα ηνλ επξχηεξν ρψξν ηνπ ηνπξηζκνχ. Ο ηνπξηζηηθφο θιάδνο αλέθαζελ ραξαθηεξηδφηαλ απφ πςειή ρξήζε θαη αμηνπνίεζε ησλ ηερλνινγηψλ ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, ηφζν εζσηεξηθά ζηηο δηάθνξεο επηκέξνπο επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ, φζν θαη γηα ηε κεηαμχ ηνπο δηθηπαθή δηαζχλδεζε θαη ειεθηξνληθή δηαλνκή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Σν γεγνλφο απηφ νθείιεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηηο πνιχπινθεο, ηππνπνηεκέλεο θαη εληάζεσο εξγαζίαο δηαδηθαζίεο, θαζψο επίζεο ζηελ πνιπζχλζεηε δνκή ηνπ θιάδνπ απηνχ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη έλα κεγάιν αξηζκφ επηρεηξήζεσλ, δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ θαη κεγεζψλ, κε πςειή γεσγξαθηθή δηαζπνξά θαη θαηά θαλφλα ζε κεγάιε απφζηαζε απφ ηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή (Β.Καηζψλε,2006). Ζ ξαγδαία αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο έρεη θάλεη ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηα ζπζηήκαηα πιεξνθνξηθήο έλα επηηαθηηθφ ζπλέηαηξν ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο, θαζψο δηαδξακαηίδνπλ έλα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζην ηνπξηζηηθφ κάξθεηηλγθ, ζηε δηαλνκή, πξνψζεζε θαη ζην ζπληνληζκφ ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Αλακθηζβήηεηα, ε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ, ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηεο απφδνζεο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Δπηπιένλ δεκηνπξγεί ζεκαληηθέο επθαηξίεο ζε φιεο ηηο εκπιεθφκελεο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο γηα αλαβάζκηζε ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ θαη παξάιιεια ζπληειεί άκεζα ζηε δεκηνπξγία θαη ζηελ αλάπηπμε λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ραξαθηεξηζηηθφ πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απφθηεζε ζηξαηεγηθνχ πιενλεθηήκαηνο έλαληη ησλ αληαγσληζηψλ, ζην ρψξν ηνπ ηνπξηζκνχ. II. κοπόρ και ζηόσορ ηηρ πηςσιακάρ επγαζέαρ Σελ ηειεπηαία δεθαεηία ν ηνπξηζκφο έρεη αλακθηζβήηεηα επεξεαζηεί απφ ηελ αλαδηάξζξσζε πνπ ππέζηε ιφγσ ηεο ηερλνινγηθήο επαλάζηαζεο θαη ε απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο είλαη πιένλ ζεκειηψδεο γηα ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο θαη δεδνκέλνπ ηνπ απμεκέλνπ αληαγσληζηηθνχ θιίκαηνο (ηηκψλ θαη πνηνηηθψλ ππεξεζηψλ) πνπ επηθξαηεί ζην δηεζλή ηνπξηζηηθφ θιάδν, κε ηζρπξφ αληίθηππν θαη ζηηο ειιεληθέο μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο, θξίλεηαη αλαγθαία θαη ζθφπηκε ε κειέηε ηνπ βαζκνχ πηνζέηεζεο θαη αμηνπνίεζεο ησλ πιεξνθνξηθψλ ζπζηεκάησλ, ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηνπ internet απφ ηηο ειιεληθέο μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο. Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηε δηνίθεζε θαη ζηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ ειιεληθψλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ έρεη δεκηνπξγήζεη επηρεηξήζεηο δχν ηαρπηήησλ θαη έλα ςεθηαθφ ράζκα (digital divice) ζην βαζκφ πηνζέηεζεο ειεθηξνληθψλ εθαξκνγψλ θαη ζην βαζκφ αμηνπνίεζεο ησλ λέσλ πιεξνθνξηθψλ ζπζηεκάησλ, αλάκεζα ζηηο κεγάιεο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο (5 θαη 4 αζηέξσλ) θαη ζηηο κηθξνκεζαίεο ή νηθνγελεηαθνχ ραξαθηήξα επηρεηξήζεηο. ηφρν θαη ζθνπφ ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο εξγαζίαο απνηειεί ε εχξεζε ησλ αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ πνπ πξνζθέξεη ε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη ηνπ internet γηα ην ζχλνιν ηνπ μελνδνρεηαθνχ ηνκέα. 5

III. Πεπιγπαθά γενικάρ μεθοδολογέαρ Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ν παξαπάλσ ζηφρνο, ηεο πηπρηαθήο απηήο εξγαζίαο αθνινπζήζεθε ε εμήο κεζνδνινγία: αξρηθά, φζνλ αθνξά ην ζεσξεηηθφ επίπεδν, ε πξνζπάζεηα επηθεληξψζεθε ζηε ζπιινγή πιεξνθνξηψλ απφ βηβιία, άξζξα, κειέηεο, δεκνζηεχζεηο θαη ειεθηξνληθέο βάζεηο δεδνκέλσλ πξνθεηκέλνπ λα αλαιπζεί ζθαηξηθά ην ζέκα ηεο εθαξκνγήο ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηνπ internet ζηνλ ηνπξηζκφ γεληθφηεξα θαη ζηνλ μελνδνρεηαθφ θιάδν πην ζπγθεθξηκέλα. Δμεηάζηεθαλ ιεπηνκεξψο νη εθαξκνγέο ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο ζηε δηνίθεζε θαη ζηε ιεηηνπξγία ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ, νη πξνυπνζέζεηο πηνζέηεζεο ηνπο, ε ζεκαληηθφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηέινο, νη εθαξκνγέο δηθηχσλ -θαη ηνπ internet εηδηθφηεξα- σο κέζν πξνψζεζεο ησλ μελνδνρεηαθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. IV. ςνοπηικά παποςζέαζη ηων κεθαλαέων ΚεθΪλαιο 1ο: ην πξψην θεθάιαην αλαιχεηαη ν ηνπξηζκφο σο θαηλφκελν γεληθφηεξα, ε ηζηνξηθή ηνπ εμέιημε, ν ξφινο ηνπ ζηελ αλαπηπμηαθή πνξεία θάζε ρψξαο, θαηαιήγνληαο ζηε ζχγρξνλή ειιεληθή ηνπξηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Δπηπιένλ αλαιχνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο μελνδνρεηαθήο βηνκεραλίαο θαη εηδηθφηεξα ησλ μελνδνρείσλ πνιπηειείαο. ΚεθΪλαιο 2ο: ην δεχηεξν θεθάιαην πεξηιακβάλεηαη κία εηζαγσγή ζηηο λέεο ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο, ν ξφινο θαη νη επηδξάζεηο ησλ ζχγρξνλσλ εθαξκνγψλ πιεξνθνξηθήο ζηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία γεληθφηεξα. Δπηπιένλ παξνπζηάδεηαη ε ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ internet, ε ρξήζε ηνπ σο ηερλνινγία δηθηχνπ πιεξνθνξηθήο, νη επηδξάζεηο ησλ εθαξκνγψλ ηνπ ζηνλ ηνπξηζκφ, θαζψο θαη ζηνηρεία απφ ηε ρξήζε ηνπ internet ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν. ΚεθΪλαιο 3ο: ην ηξίην θεθάιαην αλαιχεηαη πην εηδηθά ε ρξήζε ησλ πιεξνθνξηθψλ ζπζηεκάησλ ζηελ μελνδνρεηαθή βηνκεραλία. Ζ εμέιημε ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο, ε ηαμηλφκεζή ηνπο αλάινγα κε ην ηκήκα θάζε μελνδνρείνπ (εθαξκνγέο front office, back office,επηζηηηζηηθνχ ηκήκαηνο θ.α.), ηα δηάθνξα μελνδνρεηαθά πξνγξάκκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, νη πξνυπνζέζεηο πηνζέηεζεο λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ε ζεκαληηθφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηελ θαηεχζπλζε απηή είλαη ηα δεηήκαηα, ηα νπνία αλαιχνληαη επηπιένλ ζην θεθάιαην απηφ. ΚεθΪλαιο 4ο: Σν ηέηαξην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηελ εθαξκνγή ησλ δηθηχσλ πιεξνθνξηθήο ζηε δηνίθεζε ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ (intranets-extranets), ζηα ζπζηήκαηα ειεθηξνληθψλ θξαηήζεσλ CRS, ζηα παγθφζκηα ζπζηήκαηα δηαλνκήο GDS (Sabre,Galileo,Amadeus,Worldspan) θαη ζηηο εθαξκνγέο ηνπ δηαδηθηχνπ ζηα μελνδνρεία σο κέζνπ πξνβνιήο θαη πξνψζεζεο ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνπλ. 6

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1ο : ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΚΑΗ ΔΞΔΛΗΞΖ 1.1 Ζ ΓΗΑΥΡΟΝΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Ζ δηεζλήο νηθνλνκία νδεγείηαη ζηνλ 21ν αηψλα απφ ηξεηο βηνκεραλίεο «ππέξ ππεξεζηψλ»: ηελ ηερλνινγία ηεο πιεξνθνξηθήο, ηηο επηθνηλσλίεο θαη ηνλ ηνπξηζκφ. Ο θιάδνο ηνπ ηνπξηζκνχ, ν λεφηεξνο ζρεηηθά ηνκέαο παξαγσγήο γηα φιεο ζρεδφλ ηηο νηθνλνκίεο ηνπ θφζκνπ ζεκείσζε ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ηνπο πςειφηεξνπο ξπζκνχο αλάπηπμήο, κεηαμχ ησλ άιισλ θιάδσλ κέζνο εηήζηνο ξπζκφο αλάπηπμεο 4-5%- θαη ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηελ εηζξνή ζπλαιιάγκαηνο, ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε πνιιψλ ρσξψλ. χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ, ν ηνπξηζκφο ζα ζπλερίζεη θαη ζην κέιινλ λα αλαπηχζζεηαη ζεκαληηθά παξά ηηο πεξηνδηθέο πθέζεηο, ηηο πνιηηηθέο αλαηαξαρέο θαη ηνπο πνιέκνπο πνπ ζεκεηψλνληαη (WTO, 2000). Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα ε παγθφζκηα ηνπξηζηηθή θαηαλάισζε πνιιαπιαζηάζηεθε θαη ε ζπλνιηθή δηεζλήο ηνπξηζηηθή θαηαλάισζε κεγεζχλζεθε ζε ηέηνην βαζκφ, ψζηε λα αληηπξνζσπεχεη πιένλ έλα ζεκαληηθφηαην κέξνο ησλ δηεζλψλ νηθνλνκηθψλ ζπλαιιαγψλ. Ηζηνξηθά, πξνζεγγίδνληαο ηε ζπγθξφηεζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ εκθάληζε ηεο αλάγθεο θαη ηελ εμέιημε ησλ ζπλζεθψλ πξαγκάησζεο ησλ ηαμηδησηηθψλ κεηαθηλήζεσλ, αληηιακβαλφκαζηε φηη απηή παξακέλεη ζρεηηθά αλαιινίσηε είλαη ε αλάγθε γηα αλάπαπζε θαη δηαθνπέο, γηα αλαςπρή, γηα ζπνπδέο, γηα δξαζηεξηφηεηεο πγείαο θαη νκνξθηάο, γηα επηρεηξεκαηηθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ιφγνπο, ην ελδηαθέξνλ γηα ηε γλσξηκία άιισλ πνιηηηζκψλ. ηελ αξραηφηεηα ηε βάζε γηα ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ ηαμηδηψλ απνηέιεζαλ ε αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ, ε δηεχξπλζε ηεο πνιηηηθήο επηξξνήο θαη ε αλαδήηεζε λέσλ αγνξψλ ησλ πφιεσλ-θξαηψλ. Οη ξσκατθέο νδνί αξγφηεξα, ππήξμαλ ηθαλνπνηεηηθφ θαη αζθαιέο δίθηπν ηαμηδηψλ θαη επηθνηλσλίαο ζηελ Δπξψπε, ελψ ζηελ πεξίνδν ηνπ Μεζαίσλα ζεκαληηθέο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ γηλφηαλ ζπρλά ιφγσ εθπαηδεπηηθψλ ή ζξεζθεπηηθψλ ζθνπψλ. Σα ηαμίδηα ησλ αξηζηνθξαηψλ θαη ηεο αλεξρφκελεο αζηηθήο ηάμεο ηνπ 17νπ-18νπ αηψλα ηα νπνία ραξαθηεξίζηεθαλ ελ ζχλνιν Grand Tour 1, ηα «ηαμίδηα αλαςπρήο» ηνπ 19νπ θαη ησλ αξρψλ ηνπ 20νπ αηψλα ηεο βηνκεραληθήο θαη γεληθφηεξα αζηηθήο ηάμεο θαη ηέινο, ηα «ηαμίδηα δηαθνπψλ» ηνπ 20νπ αηψλα κε ηελ εκθάληζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ζθηαγξαθνχλ ηελ πνξεία εμέιημεο θαη ηελ θαζηέξσζε ησλ ηνπξηζηηθψλ δηαθνπψλ απφ αγαζφ πνιπηειείαο, ζε αλαγθαίν πιένλ θνηλσληθφ αγαζφ. Ζ πεξίνδνο 19νο-20νο αηψλαο κπνξεί λα ζεσξεζεί θαζνξηζηηθή γηα ηελ νξγαλσηηθή θαη αλαπηπμηαθή εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ. Ζ αικαηψδεο ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη κεγέζπλζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, εηδηθφηεξα ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, νθείιεηαη κεηαμχ άιισλ ζηε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο, ζηελ άλνδν ηνπ πνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ ησλ ιαψλ, ζηε βειηίσζε ησλ φξσλ απαζρφιεζεο θαη ακνηβήο ησλ εξγαδνκέλσλ, ζηελ αχμεζε ησλ εκεξψλ εηήζηαο άδεηαο θαη γεληθφηεξα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ εξγαδνκέλσλ, ζηελ εμαζθάιηζε θνηλσληθψλ παξνρψλ θαη ζηελ αικαηψδε αλάπηπμε ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Όια απηά νδήγεζαλ, φπσο ήηαλ θπζηθφ ζηε 1 Σν 1800 ρξεζηκνπνηείηαη γηα πξψηε θνξά ε ιέμε tourist γηα λα ραξαθηεξίζεη ηα άηνκα πνπ ζπκκεηείραλ ζηε καθξά πεξηήγεζε (grand tour) θαη ην 1811 ε ιέμε tourism γηα λα δειψζεη ηελ πξαθηηθή ηνπ λα ηαμηδεχεη θαλείο απφ επραξίζηεζε. 7

δεκηνπξγία ελφο ζπλερψο δηνγθνχκελνπ δηεζλνχο ηνπξηζηηθνχ ξεχκαηνο θαη ζπλέβαιαλ παξάιιεια ζηε κεηαβνιή ησλ φξσλ παξαγσγήο θαη δηάζεζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηαμηδηνχ. Σν ππάξρνλ, ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα, δίθηπν πξαθηνξείσλ ηαμηδηψλ πνπ δηεπζεηνχζε ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ εκπφξσλ, δηαδέρεηαη ε λέα επηρεηξεκαηηθή κνξθή ηνπ tour operator πνπ παξάγεη ην ηαμίδη σο ηειηθφ θαηαλαισηηθφ πξντφλ, ην ready made package tour, θαηά ην πξφηππν ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο πιηθψλ πξντφλησλ ζε κεγάιε θιίκαθα θαη πξνζθέξεη ηελ πξψηε βάζε γηα ηελ νξγάλσζε ηεο ηαμηδησηηθήο κεηαθίλεζεο κε ζθνπφ ηελ αλαςπρή, ππνθαζηζηψληαο ηελ αηνκηθή δηεπζέηεζε ηνπ πεξηεγεηηθνχ ηαμηδηνχ 2. Παξάιιεια ινηπφλ, κε ηελ ξαγδαία ηερλνινγηθή πξφνδν, ν ηνπξηζκφο αλαπηχζζεηαη νξγαλσηηθά θαη κεηαηξέπεηαη ζε ζεκαληηθφ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο πνιιψλ αλεπηπγκέλσλ θξαηψλ θαη ζε έλα θνηλσληθφ θαηλφκελν κεγάιεο ζεκαζίαο ζην ζχγρξνλν θφζκν. 1.2 ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΨΟΝΣΟ Ζ ελειηθίσζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ ζπκπίπηεη κε ηε καδηθνπνίεζε θαη ηε κεγέζπλζή ηνπ. Ζ δήηεζε ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία παξνπζίαζε ηαρχηαην ξπζκφ αλάπηπμεο θαη ε ηνπξηζηηθή θαηαλάισζε απνδείρηεθε ηδηαίηεξα αλζεθηηθή ζηηο νηθνλνκηθέο δηαθπκάλζεηο θαη ηηο πνιηηηθνθνηλσληθέο θξίζεηο, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζην φηη ην αγαζφ «αλαςπρή» έρεη βαζκηαία κεηαηνπηζηεί ζηελ θιίκαθα πξνηηκήζεσλ ηνπ θαηαλαισηή απφ αγαζφ πνιπηειείαο ζε εηεζίσο επαλαιακβαλφκελν δεηνχκελν αγαζφ πξψηεο αλάγθεο. Απνηέιεζκα φισλ ησλ παξαπάλσ είλαη λα δεκηνπξγεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο λα αλαιπζεί ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο ζαλ μερσξηζηφ νηθνλνκηθφ θαηλφκελν, ζαλ ηδηαίηεξνο θιάδνο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία. αλ ιέμε ν ηνπξηζκφο πξνέξρεηαη απφ ηε γαιιηθή ιέμε tour θαη ηελ αγγιηθή touring, πνπ έρνπλ ηε ζεκαζία ηνπ ηξηγπξίδσ. Ο ηνπξηζκφο βέβαηα είλαη έλα πνιχπινθν θαηλφκελν θαη απνηειεί κία έλλνηα γεληθφηεξε απφ ηνλ πεξηεγεηηζκφ. Ο ηνπξηζκφο κε ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπ, κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί ζαλ ε πξφζθαηξε κεηαθίλεζε αλζξψπσλ απφ ηνλ ηφπν κφληκεο δηακνλήο ηνπο, ζε έλα άιιν-γηα ρξνληθή δηάξθεηα κεγαιχηεξε ησλ 24σξψλ- κε απνθιεηζηηθφ ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ ηνπξηζηηθψλ αλαγθψλ ή επηζπκηψλ ηνπο θαη ε νξγαλσκέλε πξνζπάζεηα απφ ηελ άιιε πιεπξά γηα ηελ πξνζέιθπζε, ππνδνρή θαη εμππεξέηεζε ησλ αλζξψπσλ απηψλ. Σν πξψην ζθέινο, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηελ πξνζσξηλή κεηαθίλεζε ησλ αλζξψπσλ απφ ηνλ ηφπν δηακνλήο ηνπο, αληηπξνζσπεχεη ην θαηαλαισηηθφ κέξνο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηαπηίδεηαη, φπσο είλαη θπζηθφ κε ηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε 3. Σν δεχηεξν ζθέινο, δειαδή απηφ πνπ αλαθέξεηαη ζηελ πξνζέιθπζε θαη εμππεξέηεζε ησλ ηνπξηζηψλ, αληηπξνζσπεχεη ην θαζαξά παξαγσγηθφ κέξνο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηαπηίδεηαη κε ηελ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά. Πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε ηνπξηζηηθήο θαηαλάισζεο είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε αλαιψζηκσλ αγαζψλ θαη ε απφιαπζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ απφ ην «ρψξν» 2 Ζ εκθάληζε ησλ tour operator εηδηθφηεξα ζπγθέληξσζε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ αγνξά ηφζν ησλ καθξηλψλ φζν θαη ησλ θνληηλψλ ηαμηδηψλ. ηελ Δπξψπε γηα παξάδεηγκα ε αλάπηπμε θαη ε θαζηέξσζε κεγάισλ tour operator, φπσο ην Thomson Holidays ζηε Μεγάιε Βξεηαλία, ην Neckermann θαη ην TUI ζηε Γεξκαλία ή ην Tjerborg ζηε Γαλία είλαη ελδεηθηηθή ηεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο γηα ηαμίδηα ζην εμσηεξηθφ. 3 Ζ πξψηε ζρεκαηνπνηεκέλε κνξθή ηεο ηαμηλφκεζεο ησλ ηαμηδησηψλ ζε ηχπνπο ή ζε νκάδεο κε θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ρξνλνινγείηαη απφ ηε πλδηάζθεςε ηεο Ρψκεο θαη ε νπνία δηαθξίλεη ηηο αθφινπζεο θαηεγνξίεο ηνπ γεληθνχ φξνπ «ηαμηδηψηεο»: α) ηαμηδηψηεο σο επηζθέπηεο (ηνπξίζηεο, εθδξνκείο) β) ηαμηδηψηεο σο κε επηζθέπηεο (δηαζπλνξηαθνί εξγάηεο, λνκάδεο, πξφζθπγεο, δηπισκάηεο, κέιε ελφπισλ δπλάκεσλ θ.α.) (UNITT,1963). 8

ηεο ηνπξηζηηθήο παξαγσγήο. Σν ηνπξηζηηθφ αγαζφ πνπ πξννξίδεηαη λα ηθαλνπνηήζεη κία ηνπξηζηηθή αλάγθε κπνξεί λα κε ζρεηίδεηαη κε αλζξψπηλε ελέξγεηα, έηζη γηα παξάδεηγκα ν ήιηνο, ν αέξαο, ην θιίκα απνηεινχλ εκπφξεπκα. Γεληθφηεξα ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ δηαζέηεη κία ζεηξά απφ ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ε αδπλακία απνζήθεπζεο ηα δσκάηηα ελφο μελνδνρείνπ δελ κπνξνχλ λα απνζεθεπηνχλ- θαη ε ελ γέλεη αλειαζηηθφηεηα ηνπ ε δήηεζε επηπιένλ θιηλψλ ή ππεξεζηψλ κία δεδνκέλε ρξνληθή πεξίνδν κπνξεί λα πξνζθξνχεη ζε κία αλειαζηηθή πξνζθνξά. Δπίζεο ηα ηνπξηζηηθά αγαζά ραξαθηεξίδνληαη ζαλ «ακεηάζεηα» γηαηί ρξεζηκνπνηνχληαη θαη θαηαλαιψλνληαη θπξίσο ζηνλ ηφπν παξαγσγήο ηνπο, αληί λα κεηαθέξνληαη ζηνλ θαηαλαισηή 4 θαη κε πςειφ βαζκφ ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο θαη ππνθαηάζηαζεο γηα παξάδεηγκα έλα μελνδνρείν πξψηεο θαηεγνξίαο κπνξεί λα ππνθαηαζηαζεί απφ έλα δεχηεξεο θαη ην αεξνπιάλν κε ην απηνθίλεην ή ην ηξέλν. Σν «ηνπξηζηηθφ ζπλάιιαγκα» δαπαλάηαη γηα πξνκήζεηα ηειηθψλ πξντφλησλ θαηαλάισζεο πνπ θαιχπηνπλ ηηο ηαμηδησηηθέο αλάγθεο ησλ ηνπξηζηψλ. Μπνξνχκε λα νκαδνπνηήζνπκε ηα θαηαλαισηηθά πξντφληα ζχκθσλα κε εθείλα ηα θξηηήξηα θαηαλάισζεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε δήηεζε, πνπ αθνξά ηηο αλάγθεο ησλ ηνπξηζηψλ, κε βάζε ηηο θαηεγνξίεο: 1) θαηάιπκα 2) δηαηξνθή 3) κεηαθίλεζε 4) αγαζά 5) ππεξεζίεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ εχθνια δηαπηζηψλνπκε φηη ν ηνπξηζκφο απνηειεί κία ηδησηηθή θαηαλάισζε πνπ είλαη ηππηθά ζπγθξίζηκε κε ηελ θαηαλάισζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο ππνδνρήο, αιιά θαη ηεο ρψξαο απνζηνιήο «Ζ πξνζέγγηζε απηή, ε νπνία δηαπηζηψζεθε καδί κε ηελ αλαιπηηθή ηεο κεζνδνινγία, ζηε δεκφζηα δηεζλή ζπδήηεζε ην 1984 (Zacharatos 1984) νξίδεη ηνλ ηνπξηζκφ αιινδαπψλ σο ηδησηηθή θαηαλάισζε πνπ ηππηθά εκθαλίδεη νκνηφηεηεο κε ηελ θαηαλάισζε ησλ εκεδαπψλ, αιιά θαη πνπ απφ νηθνλνκηθήο πιεπξάο, κπνξεί λα δηαρσξηζηεί απφ απηή θαη λα εκθαληζηεί σο μερσξηζηή νηθνλνκηθή θαηεγνξία ηεο ηειηθήο δήηεζεο» (Εαραξάηνο, Σνπξηζηηθφο Σνκέαο, Σφκνο Α ). 1.3 Ζ ΓΤΝΑΜΗΚΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΚΑΗ ΟΗ ΔΠΗΓΡΑΔΗ ΣΟΤ Ζ ηαρεία αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζκνχ κεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν εξκελεχηεθε θαη αληηκεησπίζηεθε πεξηζζφηεξν σο έλα απζφξκεην θαηλφκελν, θαζψο απφ ην 1950 ν ηνπξηζκφο παξνπζηάδεη ηνλ ηνκέα ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο κε ηελ ηαρχηεξε αλάπηπμε. Σν 1998 νη δηεζλείο ηνπξηζηηθέο αθίμεηο έθηαζαλ ηα 625,2 εθ. άηνκα, δειαδή απμήζεθαλ θαηά 24,7 θνξέο ζην δηάζηεκα ησλ ηειεπηαίσλ 50εηψλ. Οη ζπλαιιαγκαηηθέο εηζπξάμεηο απμήζεθαλ κε ηαρχηεξνπο ξπζκνχο ζθαξθαιψλνληαο ζην χςνο ησλ 444,7 δηο δνιαξίσλ, δειαδή 211,8 θνξέο παξαπάλσ απφ απηέο ηνπ 1950 5. χκθσλα κε ηηο πξνβιέςεηο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ (ΠΟΣ) ην 2010 νη δηεζλείο ηνπξηζηηθέο αθίμεηο ζα είλαη 40,2 θνξέο κεγαιχηεξεο ζπγθξηηηθά κε εθείλεο ηνπ 1950, ελψ νη ζπλαιιαγκαηηθέο εηζπξάμεηο 700 θνξέο πςειφηεξεο. 4 Όπσο γηα θάζε αγαζφ, έηζη θαη γηα ηα ηνπξηζηηθά αγαζά κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ε επηζηεκνληθή ζεσξία ηεο «γλσζηηθήο δηαθσλίαο» (cognitive dissonance). χκθσλα κε απηή, ε ηνπξηζηηθή θαηαλάισζε επεξεάδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην ράζκα κεηαμχ αλακελφκελεο πνηφηεηαο ελφο ηνπξηζηηθνχ αγαζνχ θαη ησλ πξνηηκήζεσλ ηνπ θαηαλαισηή. Έηζη έλαο ηθαλνπνηεκέλνο θαηαλαισηήο ζα επηδείμεη κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα επαλαπξνηηκήζεσο ηνπ πξντφληνο θαη ζα έρεη ηελ ηάζε λα πξνσζήζεη ην πξντφλ θαη ζε άιινπο θαηαλαισηέο. 5 Υξνληά - ξεθφξ γηα ηε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ραξαθηήξηζε ην 2006 ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (UNWTO), κε ηηο αθίμεηο λα παξνπζηάδνπλ αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 4,5% θαη λα μεπεξλνχλ ηα 842 εθαηνκκχξηα. "Παξά ηηο πξνθιήζεηο πνπ αληηκεηψπηζε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ν παγθφζκηνο ηνπξηζκφο, φπσο ηξνκνθξαηία, γξίπε ησλ πηελψλ θαη πςειέο ηηκέο θαπζίκσλ, θαηάθεξε λα ζπλερίζεη ηελ αλνδηθή ηνπ πνξεία θαη κάιηζηα λα μεπεξάζεη ηηο πξνβιέςεηο καο γηα αχμεζε 4,1%" ζρνιίαζε ν Γεληθφο Γξακκαηέαο ηνπ UNWTO, θ. Francesco Frangialli. 9

χκθσλα κε εθηηκήζεηο ηνπ WTO θαη ηνπ ΟΟΑ ν ηνπξηζκφο απνηειεί πιένλ ηελ πξψηε ηεξαξρηθά δηεζλή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη έλα δπλακηθφ κέζν γλσξηκίαο θαη θαηαλφεζεο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ θξαηψλ. Ζ δηεζλήο πξαθηηθή έρεη απνδείμεη φηη γηα πνιιά θξάηε θαη ηδηαίηεξα γηα ηα αλαπηπζζφκελα, ν ηνπξηζκφο αλακθίβνια απνηειεί αλ φρη ηε ζεκαληηθφηεξε, ζίγνπξα κία απφ ηηο πην αμηφινγεο ζπλαιιαγκαηνθφξεο πεγέο ηνπο θαη ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ αλάπηπμε πνιιψλ θιάδσλ νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζηελ πεξηθεξεηαθή θαη ηνπηθή αλάπηπμε. Οη επηδξάζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε κία ρψξα είλαη νηθνλνκηθέο θαηά θχξην ιφγν, εθφζνλ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο, ζηελ αλαθαηαλνκή ηνπ, ζηελ άκβιπλζε ηεο αληζφηεηαο εηζνδεκάησλ, ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο φισλ εθείλσλ πνπ παξάγνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ ηθαλνπνηνχλ άκεζα ή έκκεζα ηηο ηνπξηζηηθέο αλάγθεο ή επηζπκίεο ησλ αλζξψπσλ. Έθηνο απφ απηέο, φκσο ππάξρνπλ θαη άιιεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη ζαλ πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο. Οη επηδξάζεηο απηέο, εθηφο ηνπ φηη δηεπξχλνπλ ηνλ νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ ξφιν ηνπ ηνπξηζκνχ, δηεπξχλνπλ παξάιιεια θαη ηνλ θχθιν ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ πνπ επεξεάδνληαη ζεηηθά απφ ην θαηλφκελν. Ζ επίδξαζε ηνπ αξρηθνχ εηζνδήκαηνο πνπ πξνήιζε απφ ηα ρξήκαηα πνπ δαπάλεζε έλαο ηνπξίζηαο ζε έλαλ ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ γηα λα αγνξάζεη αγαζά θαη ππεξεζίεο είλαη ζπλήζσο κεγαιχηεξε απφ φηη αξρηθά θαίλεηαη. Απηφ νθείιεηαη βαζηθά ζηηο πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο πνπ αζθεί απηφ θαη πνπ εθδειψλνληαη κε κία ζεηξά δηαδνρηθψλ ζπλαιιαθηηθψλ πξάμεσλ πνπ πξνθαινχλ δαπάλεο θαη δεκηνπξγνχλ εηζφδεκα. Οη θνηλσληθέο θαη πνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ αθνξνχλ ηηο αιιαγέο πνπ επηηεινχληαη ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο πξννξηζκνχ (αιιαγέο θνηλσληθψλ δνκψλ, ζπκπεξηθνξάο ληφπηνπ πιεζπζκνχ, πνιηηηζηηθψλ αμηψλ, αιιαγέο ζηα ήζε θαη ηα έζηκα) ελψ αθφκα πην εκθαλείο πνιιέο θνξέο είλαη νη επηδξάζεηο ζην θπζηθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ (ππνβάζκηζε θαη αιινίσζε πεξηβάιινληνο ζηελ πεξίπησζε πνπ ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη καδηθή, αλεμέιεγθηε θαη ρσξίο ζρεδηαζκφ). Οη «πνιέκηνη» ηνπ ηνπξηζκνχ ππνζηεξίδνπλ φηη ν ηνπξηζκφο απνπξνζαλαηνιίδεη ηελ επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα ζε άιινπο θιάδνπο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, επαηζζεηνπνηεί επηθίλδπλα ηελ νηθνλνκία εμαηηίαο ηεο ππέξκεηξεο έκθαζεο πνπ δίλεηαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ, πξνθαιεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο ζηελ νηθνλνκία, ραιαξψλεη ηα ήζε, εμαθαλίδεη ηα έζηκα, θαηαζηξέθεη ην πεξηβάιινλ, θ.η.ι. ίγνπξα πάλησο, φηαλ ν ηνπξηζκφο αλαπηχζζεηαη κνλφπιεπξα, ηφηε νη καθξνρξφληεο επηδξάζεηο ηνπ ζηελ νηθνλνκία κηαο ρψξαο είλαη νπσζδήπνηε αξλεηηθέο θαη ηδηαίηεξα φηαλ απηή βξίζθεηαη αθφκα ζην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο, επεηδή απνδπλακψλεη ηνπο άιινπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκηθήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο θαη θπξίσο ηε βηνκεραλία θαη ηε γεσξγία κε ηελ επξχηεξε έλλνηα ηνπ φξνπ, ελψ βαζκηαία κεηαβάιιεη ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ζε νηθνλνκία ππεξεζηψλ. Οη ζεηηθέο επηδξάζεηο απφ ηνλ ηνπξηζκφ ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη εζληθφ επίπεδν γίλνληαη αηζζεηέο κφλν φηαλ ε επηρεηξνχκελε αλάπηπμε ή κεγέζπλζε ηνπ πξαγκαηνπνηείηαη νξζνινγηζηηθά, πξνγξακκαηηζκέλα θαη θπξίσο κε ζπλερή θαη ιεπηνκεξή έιεγρν ζε θάζε αλαπηπμηαθή θάζε, πνιχ πεξηζζφηεξν δε, φηαλ απηή ζπλνδεχεηαη απφ παξάιιειε πξνζπάζεηα αλάπηπμεο ή κεγέζπλζεο ησλ ηνκέσλ ηεο πξσηνγελνχο θαη δεπηεξνγελνχο παξαγσγήο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν πεξηνξίδνληαη ζεκαληηθά νη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη απηφ γηαηί: α) απνθεχγεηαη ν ζπγθεληξσηηζκφο θαη ην θαηλφκελν ηεο εμάξηεζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηφπνπ απφ έλαλ θαη κφλν θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ηνλ ηνπξηζκφ, β) ακβιχλεηαη ε επνρηαθή απαζρφιεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηνπ ηφπνπ ππνδνρήο 10

ηνπξηζηψλ, γ) απμάλεηαη ε ρξνληθή δηάξθεηα εθκεηάιιεπζεο ησλ ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ, δ) κεηξηάδεηαη ε αληηκεηψπηζε ηνπ ληφπηνπ ηνπξίζηα ζαλ αλεπηζχκεηνπ πειάηε, ε) πεξηζηέιιεηαη ε ππνβάζκηζε θαη πνιχ πεξηζζφηεξν ε θαηαζηξνθή ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, θαζψο επίζεο θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, ζη) κεηψλεηαη ζεκαληηθά ε πνηνηηθή ππνβάζκηζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ θαη δ) παχεη βαζκηαία λα ζπζηάδεηαη ε αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ ράξε ζην εχθνιν πξφζθαηξν θέξδνο θαη ζηα ηεξάζηηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα ησλ κεζαδφλησλ ηνπ ηνπξηζκνχ. (Ζγνπκελάθεο, 2001). 1.4 Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ Ζ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θάζε ρψξαο ζηεξίδεηαη ζηνπο δπλακηθνχο ηνκείο ηεο, ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηά ηεο, θαζψο θαη ζην κνληέιν πνπ έρεη επηιέμεη γηα λα αληηκεησπίζεη ηηο πξνθιήζεηο ηνπ κέιινληνο. Απφ ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1940, δηεζλείο νηθνλνκηθνί νξγαληζκνί αξρίδνπλ λα αλάγνπλ ηνλ ηνπξηζκφ ζε ζεκαληηθή «πινπηνπαξαγσγηθή πεγή», ν ζπλαιιαγκαηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ νπνίνπ ζπληζηά θαη ην θχξην θαη ηδηαίηεξν γλψξηζκά ηνπ. Ζ ζπκβνιή ηνπ, ζηηο νηθνλνκίεο ησλ θαηεζηξακκέλσλ απφ ηνλ πφιεκν επξσπατθψλ θξαηψλ, αιιά θαη ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ κε ειιείκκαηα ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ ηνπο, παξείρε ηηο αλαγθαίεο εθείλεο βάζεηο, ηεο ζεψξεζεο ηνπ ηνπξηζκνχ σο ηδηαίηεξνπ, λένπ ηνκέα θαη σο ηδηαίηεξνπ θιάδνπ παξαγσγήο ζηηο νηθνλνκίεο ππνδνρήο. Ο ειιεληθφο ηνπξηζκφο αξρίδεη λα αλαπηχζζεηαη πξαγκαηηθά κεηά ην 1950 αθνινπζψληαο ην ξεχκα αλάπηπμεο ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζκνχ. Απφ ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν θαη έπεηηα ν ηνπξηζκφο αξρίδεη λα δηακνξθψλεηαη σο έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ζπληειεζηέο ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ζηελ Διιάδα θαη νη θνξείο ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο εληάζζνπλ ηνλ ηνπξηζκφ αιινδαπψλ θαη εκεδαπψλ- αλάκεζα ζηνπο βαζηθνχο ηνκείο ή θιάδνπο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Παξαηεξψληαο ηα βαζηθά κεγέζε ηεο εμέιημεο ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα, είλαη εχθνιν λα δηαπηζησζεί ην κέγεζνο ηεο αλάπηπμήο ηνπ, αθνχ νη αθίμεηο πνζνηηθά, απφ 94.408 ην 1953 αλήιζαλ ζε 12.500.000 ην 2000, θαζηζηψληαο ηνλ ειιεληθφ ηνπξηζκφ ζηελ 15ε ζέζε ηεο παγθφζκηαο θαηάηαμεο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο.δπηπιένλ νη ζπλαιιαγκαηηθέο εηζπξάμεηο απφ 22,7 εθαη. δνιάξηα ην 1953, απμήζεθαλ ζην πνζφ ησλ 9.221 εθαη. δνιαξίσλ, θαηαηάζζνληαο ηελ Διιάδα ζηελ 10ε ζέζε δηεζλψο, απφ άπνςε ηνπξηζηηθψλ εηζπξάμεσλ, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ (Πίλαθαο 1). ΠΗΝΑΚΑ 1 Δμέιημε αθίμεσλ, εζφδσλ θαη κέζε θαηα θεθαιή δαπάλε γηα ηνλ Διιεληθφ ηνπξηζκφ απφ ην 1950 έσο ην 2000. Έηορ Αθέξειρ Έζοδα (ζε εκ.δολ.) ΜΚΓ (ζε δολ.) 1950 33.000 4,7 141 1960 399.000 49,3 141 1970 1.609.000 193,6 155 1980 5.271.000 1.733,5 361 1990 8.873.000 2.586,8 292 1991 8.036.000 2.567,4 319 1992 9.331.000 3.271,8 351 1993 9.413.000 3.335,1 354 1994 10.642.000 3.904,9 367 11

1995 10.130.000 4.136,3 408 1996 9.233.000 3.723,1 403 1997 10.070.000 5.151,3 512 1998 10.916.000 6.188,2 567 1999 12.164.000 8.781,9 722 2000 12.500.000 9.221,1 738 Πεγή : ΗΣΔΠ, 2004 Ο κεγάινο αξηζκφο λεζηψλ, νη αξραηνινγηθνί θαη ηζηνξηθνί ρψξνη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο εμαίξεηεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο απνηεινχλ κεξηθά απφ ηα βαζηθφηεξα ζηνηρεία ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, πνπ δηαδξακάηηζαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πξνζπάζεηα πξνζέιθπζεο πνιιψλ ηνπξηζηψλ, αιιά θαη ζηελ θαζηέξσζε ηεο Διιάδαο σο κηαο δηαθεθξηκέλεο ρψξαο ππνδνρήο θαη θηινμελίαο ηνπξηζηψλ. Παξ φια απηά, ηα βαζηθά ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πθηζηάκελεο ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο, ηελ ηνπξηζηηθή ππνδνκή θαη ηελ λεφηεξε ηνπξηζηηθή εηθφλα ηεο ρψξαο εκθαλίδεη θάπνηεο αδπλακίεο. Απηέο, ζα πξέπεη θαηά θχξην ιφγν λα απνδνζνχλ ζηελ αλεμέιεγθηε, απξνγξακκάηηζηε θαη άλαξρε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο, πνπ παξαηεξήζεθε ζηελ δεθαεηία ηνπ 70 θαη ζηηο αξρέο ηνπ 80. ηελ πξάμε, απφ ηελ αξρή νη θπβεξλήζεηο ζεψξεζαλ ηνλ ηνπξηζκφ ζαλ κία ζεκαληηθή πεγή γηα ηελ θάιπςε ησλ βξαρππξφζεζκσλ ζπλαιιαγκαηηθψλ αλαγθψλ ηεο ρψξαο θαη κε κέζν ηελ εθκεηάιιεπζε φισλ ησλ ηνπξηζηηθψλ δπλαηνηήησλ ηεο ρψξαο, αθνινπζήζεθε κηα πνιηηηθή πνπ πξνζπαζνχζε λα πξνζαξκφζεη ηελ πξνζθνξά ζηελ εθάζηνηε δήηεζε. Ζ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία αθνινχζεζε ηελ ελεξγφ δήηεζε, φπνπ απηή εθδειψζεθε, κε θξηηήξην ηελ επθνιία θαη ην θέξδνο, ελψ ζπγρξφλσο εμαξηήζεθε απφ απνθάζεηο μέλσλ πξνο ηε ρψξα παξαγφλησλ 6. Αθφκα πην ζπγθεθξηκέλα, ζε φιε ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν παξαηεξείηαη κία αδπλακία ζπγθξφηεζεο κίαο ζηαζεξήο θαη καθξνπξφζεζκεο πνιηηηθήο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ, θάηη πνπ νθείιεηαη κεηαμχ άιισλ: α) ζηελ πάγηα αδπλακία ηνπ θξάηνπο λα αληηκεησπίζεη ηνλ ηνπξηζκφ σο έλα απφ ηνπο θιάδνπο ή ηνκείο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ζπλαθφινπζα λα θαηαγξάςεη ηελ παξνπζία απηή ζηνπο εζληθνχο ινγαξηαζκνχο θαη ην ΑΔΠ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, β) ζηηο ζπλερείο αιιαγέο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ιεηηνπξγίαο θαη αξκνδηνηήησλ ηνπ ΔΟΣ κε απνηέιεζκα ηε ζηαδηαθή ππνβάζκηζε ηνπ ξφινπ ηνπ θαη ε επίζεκε αληηκεηψπηζε ηνπ ΔΟΣ σο Γεκφζηα Δπηρείξεζε Κνηλήο Χθέιεηαο (ΓΔΚΟ) θαη φρη σο έλα νηνλεί ππνπξγείν ή θνξέα δηππνπξγηθψλ αξκνδηνηήησλ θαη γ) ζηε ζπλερή παιηλδξφκεζε πξνζαλαηνιηζκψλ, επηινγήο πξνζψπσλ, κνξθήο θαη ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ζρέζεσλ γηα ηελ άζθεζε ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο. Ζ έληνλε εμάξηεζε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ απφ ηελ αιινδαπή δήηεζε, φζν θαη απφ ηηο μέλεο εηαηξείεο πνπ επεξεάδνπλ θαζνξηζηηθά ηε κνξθή απηήο ηεο δήηεζεο (tour operators, εηαηξείεο charter) είρε ζαλ απνηέιεζκα ηε δφκεζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο κε βάζε απηή ηε κνξθή ηεο δήηεζεο. Σν πξψην ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο θαηαλνκήο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ε ππεξζπγθέληξσζή ηεο ζε έλα 6 Απφ ην 1990 κέρξη ζήκεξα ηζρχεη ην λέν ζεζκηθφ πιαίζην ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο, φπνπ ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο είλαη ν λένο ηνπξηζηηθφο λφκνο 2160/93 θαη ηα θνηλνηηθά πξνγξάκκαηα θαη επηρνξεγήζεηο ρσξίο φκσο ε πνιηηεία λα έρεη πξνζδηνξίζεη ζαθψο ηε ζηξαηεγηθή θαη ηηο βαζηθέο επηδηψμεηο πνπ πξέπεη λα επηηεπρζνχλ γηα ην ειιεληθφ ηνπξηζκφ. 12

νξηζκέλν αξηζκφ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο καο 7. Σν πξφηππν ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ θπξηάξρεζε ραξαθηεξηζηηθά, ηδίσο κεηά ην 1970, κε θχξηεο δξαζηεξηφηεηεο: α) ηελ αλάπηπμε εθηεηακέλσλ θαη νξγαλσκέλσλ ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ β) ηελ άκεζε εμάξηεζε ηεο νηθνλνκίαο κίαο πεξηνρήο απφ ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηελ απνδπλάκσζε ησλ ππφινηπσλ θιάδσλ ηεο νηθνλνκίαο γ) κε δπζκελείο ζπρλά, επηπηψζεηο ζηελ ηνπηθή θνηλσλία, ηελ νηθνλνκία θαη ην πεξηβάιινλ. ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί (πίλαθαο 2) δηαθξίλεηαη θαλεξά ε ππεξζπγθέληξσζε απηή ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ ζε νξηζκέλεο γεσγξαθηθέο πεξηθέξεηεο ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο. Δγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ θαη απνηέιεζκα απηνχ ηνπ πξνηχπνπ αλάπηπμεο καδηθνχ ηνπξηζκνχ είλαη ε έληνλε επνρηθφηεηα ηεο δήηεζεο (ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο ηδηαίηεξα) θαη ηα κηθξά πεξηζψξηα απνθπγήο ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ, ζε ηνπηθφ επίπεδν. Τπελζπκίδνληαη παξαθάησ κεξηθέο απφ ηηο δπζκελείο απηέο επηπηψζεηο: κεηαζηξνθή νηθνλνκίαο ζε κνλνθαιιηέξγεηα ηνπ ηνπξηζκνχ, εππαζήο θαη εμαξηεκέλε απφ δηεζλείο ζπγθπξίεο αγνξά, επηηάρπλζε εμφδνπ ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ απφ ηνλ πξσηνγελή ηνκέα, επνρηαθή απαζρφιεζε, νηθνπεδνπνίεζε, αζηηθνπνίεζε ππαίζξνπ, θφξηηζε δηθηχσλ ηερληθήο ππνδνκήο, ππεξεθκεηάιιεπζε θπζηθψλ πφξσλ, αιινίσζε πεξηβάιινληνο θ.α. πκπεξαζκαηηθά ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη ην πξφβιεκα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ είλαη ζέκα ζρεδηαζκνχ, νξγάλσζεο θαη δηαρείξηζεο. Ζ χπαξμε ζεκαληηθψλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ δελ αξθεί γηα λα εμαζθαιίζεη επλντθή εμέιημε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζα ζην δηεζλέο ηζρπξά αληαγσληζηηθφ θιίκα. Αληίζεηα, ν ζσζηφο θαη ν θαηάιιεινο ζρεδηαζκφο, ε δεκηνπξγηθή νξγάλσζε θαη ε απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε κπνξεί λα ππνθαηαζηήζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ έιιεηςε ηνπξηζηηθψλ πφξσλ θαη λα εμαζθαιίζεη δηάξθεηα θαη αλνδηθή πνξεία ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. ΠΗΝΑΚΑ 2 Π Ποζοζηιαέα Καηανομά Κλινών καηϊ Γεωγπαθικά ΠεπιθΫπεια Γεωγπαθικά ΠεπιθΫπεια 1δ1990δ2 1995 2000 ηεξεά Διιάδα 22,5 17,7 15,5 Πεινπφλλεζνο 8,6 7,9 7,2 Ηφληα λεζηά 9,5 10,4 11,0 Ήπεηξνο 1,6 1,4 1,6 Νεζηά Βφξεηνπ Αηγαίνπ 3,0 3,7 3,5 Κξήηε 18,0 18,8 19,7 Γσδεθάλεζα 16,5 18,0 17,8 Κπθιάδεο 5,2 5,8 6,2 Θεζζαιία-πνξάδεο 4,2 4,0 3,9 Κεληξηθή Μαθεδνλία 10,0 11,2 12,8 Θξάθε 0,9 1,1 0,8 Πεγή : ΔΟΣ, 2002 Γηα ηε δηεξεχλεζε, ηελ πξφβιεςε θαη ην ζρεδηαζκφ πξνγξακκαηηζκφ ηνπ ηνπξηζκνχ δελ αξθεί κηα κνλνκεξή ζεψξεζε ηνπ θιάδνπ, αιιά ε έληαμε θαη ε δηαζχλδεζε ηνπ, κε φιν ην παξαγσγηθφ ζχζηεκα ηεο νηθνλνκίαο, ζε κία νινθιεξσκέλε δηαηνκεαθή ζεψξεζε 7 Πάλσ απφ ην 60% ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ θαη πάλσ απφ ην 75% ηεο αιινδαπήο δήηεζεο ζπγθεληξψλεηαη ζηηο πεξηνρέο ησλ λνκψλ Αηηηθήο, Γσδεθαλήζνπ, Κπθιάδσλ, Κέξθπξαο θαη Κξήηεο. 13

(integrated) ζε φια ηα επίπεδα (εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ, ηνπηθφ). Με γεληθέο θαηεπζχλζεηο ε αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ θιάδνπ, ζηα πιαίζηα κηαο ηζνξξνπεκέλεο αλάπηπμεο ηνπ ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο παξαγσγηθνχο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο πξέπεη λα εθαξκνζηεί ν θαηάιιεινο ζρεδηαζκφο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο πνπ ζα επηθέξεη: α) αλαθαηαλνκή ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο θαη πξνζθνξάο, β) αλάζρεζε ηεο αλάπηπμεο ζε «θνξεζκέλεο» ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο, γ) παξνρή θηλήηξσλ γηα λένπο πφινπο ηνπξηζηηθήο έιμεο, δ) αλαβάζκηζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ, ε) αμηνπνίεζε παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ θαη έγθαηξε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζη) αλαβάζκηζε ησλ ππεξεζηψλ κεηαθνξψλ θαη δεκηνπξγία εηδηθήο ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο θαη εθπαίδεπζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Ζ εθαξκνγή ζπζηήκαηνο θηλήηξσλ γηα ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, ε θαηάξηηζε ηνπηθψλ νινθιεξσκέλσλ πξνγξακκάησλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη εμπγίαλζεο, ε αλαδηάξζξσζε ησλ θνξέσλ ηνπξηζκνχ, ν απνηειεζκαηηθφο έιεγρνο ηεο πνηφηεηαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ε νξζή αμηνπνίεζε ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ, ε αλάπηπμε άιισλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ (ζαιάζζηνο, νξεηλφο, ηακαηηθφο, ζξεζθεπηηθφο, αγξνηνπξηζκφο) πνπ έρεη ζαλ ραξαθηεξηζηηθφ λα δηαζπείξεηαη ζην ρξφλν θαη ζην ρψξν θαη ηέινο ε δηάζεζε πφξσλ απφ ην πξφγξακκα δεκφζησλ επελδχζεσλ, ην Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο θαη ηηο ζρεηηθέο θνηλνηηθέο πξσηνβνπιίεο απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθέο πξνηάζεηο ζρεδηαζκνχ θαη γεληθφηεξεο πνιηηηθήο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή πξνζθνξάο ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ πξνηείλεηαη λα ζρεδηαζηεί θαη λα αζθεζεί, νξζή θαη απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή δήηεζεο ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο (πξνβνιή θαη δηαθήκηζε, έγθαηξε θαη απνηειεζκαηηθή πξνψζεζε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ, άλνηγκα λέσλ αγνξψλ). Ζ Διιάδα κε ηε γεσκνξθνινγηθή θαη ηζηνξηθνπνιηηηθή πνηθηιία ζηηο δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο, έρεη πξνβάιιεη θαη αμηνπνηήζεη έλα κεγάιν πινχην, πξνσζψληαο ηαπηφρξνλα λέεο πεξηνρέο ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, αθφκα θαη ζηε γεηηνληά θνξεζκέλσλ ήδε πεξηνρψλ (π.ρ. λφηηεο πεξηνρέο λεζηψλ Κξήηεο, Ρφδνπ). Δίλαη πξνθαλήο ε αλαγθαηφηεηα ηεο ζπλερνχο πιεξνθφξεζεο θαη ελεκέξσζεο ησλ αξκφδησλ θνξέσλ θαη ησλ πνιηηψλ, θαζψο θαη ζπληνληζκφο ησλ ζπλαξκφδησλ ππεξεζηψλ γηα φιν ην πιέγκα ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα. 1.5 ΟΗ ΗΓΗΑΗΣΔΡΟΣΖΣΔ ΚΑΗ ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΖ ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΖ ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΑ Ζ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά αληηπξνζσπεχεη ην ζχλνιν ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ πξνηείλνληαη ζηνλ θαηαλαισηή, γηα λα ηθαλνπνηήζεη κία ζεηξά αλαγθψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ηνπξηζηηθέο θαη κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε κία πιεζψξα δηαθνξεηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ. πλήζσο δηαθξίλνπκε ηηο αθφινπζεο δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο: α) ηελ πξσηνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηε βάζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο (ρισξίδα-παλίδα, ζάιαζζα-αθηέο, κλεκεία-πνιηηηζκφο) θαη β) ηε δεπηεξνγελή, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηηο δηάθνξεο αλσδνκέο θαη ππνδνκέο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κεξηθά ή νιηθά απφ ηνλ άλζξσπν (αεξνδξφκηα, νδηθφ δίθηπν, γξαθεία ηαμηδηψλ, εζηηαηφξηα, μελνδνρεία θ.α). Μία ρψξα ππνδνρήο ηνπξηζηψλ ζα πξέπεη λα αμηνπνηεί κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ηα ζηνηρεία ηεο ηνπξηζηηθήο ηεο πξνζθνξάο. Ο ηνπξηζκφο είλαη κηα νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ νπνία εκπιέθνληαη επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε πνιινχο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο. Απνθαζηζηηθφ ξφιν ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε κηαο ρψξαο θαη βαζηθφ ζηνηρείν ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο απνηειεί ε χπαξμε θαη ε ιεηηνπξγία ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ παξάιιεια ζηελ αλάπηπμε θαη άιισλ θιάδσλ κίαο εζληθήο νηθνλνκίαο, θαζψο ηα μελνδνρεία είλαη πειάηεο ζε πνιιέο βηνηερληθέο, γεσξγηθέο θαη βηνκεραληθέο επηρεηξήζεηο απφ ηηο νπνίεο 14

πξνκεζεχνληαη έπηπια, γξαθηθέο χιεο, είδε ηκαηηζκνχ, θαζαξηζκνχ, ηξφθηκα, πνηά θ.α. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ μελνδνρείσλ γίλεηαη κε βάζε ηνλ βαζκφ χπαξμεο κίαο ζεηξάο παξαγφλησλ φπσο νη ζπλζήθεο άλεζεο, ην κέγεζνο, ε δηάξθεηα ιεηηνπξγίαο, ε πεξηνρή εγθαηάζηαζεο. Έηζη δηαθξίλνπκε κεηαμχ άιισλ ηα μελνδνρεία πνιπηειείαο ή ηεζζάξσλ θαη ηξηψλ αζηέξσλ 8, ηα μελνδνρεία ζπλερνχο ή επνρηθήο ιεηηνπξγίαο, ηα αζηηθά ή παξαζεξηζηηθά (νξεηλά θαη παξαζαιάζζηα) μελνδνρεία θαη εθείλα ηνπ καδηθνχ ή δηεξρνκέλσλ ηνπξηζηψλ (μελνδνρεία transit). Βαζηθέο κέζνδνη εθκεηάιιεπζεο ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ απνηεινχλ ε απηνδηαρείξηζε (θνηλνπξαμίεο ή consortium), ε ελνηθίαζε, ην ζπκβφιαην δηνίθεζεο (management contract), ε ρξνλνκίζζσζε θαη ε δηθαηνρξεζία (franchising). Σν μελνδνρεηαθφ πξντφλ απνηειεί πεγή εζφδσλ ηνπ μελνδνρείνπ θαη παξάιιεια πεγή ηθαλνπνίεζεο ηνπ πειάηε θαη ζπληίζεηαη απφ δηάθνξα επηκέξνπο πξντφληα φπσο ε πεξηνρή εγθαηάζηαζεο, ε εκθάληζε θαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα, ε ζέα θαη ε θαζαξηφηεηα, ηα θαγεηά θαη ηα πνηά, ηνλ εμνπιηζκφ θαη ηηο ινηπέο ππεξεζίεο, ηελ επγέλεηα ησλ εξγαδνκέλσλ, ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγηεηλή θαη ηέινο, απφ θάζε επθνιία πνπ βειηηψλεη ηε δσή θαη θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηνπ πειάηε. Ζ πνηφηεηα ινηπφλ ηνπ μελνδνρεηαθνχ πξντφληνο επεξεάδεηαη άκεζα απφ ηελ πνηφηεηα ησλ επηκέξνπο ζηνηρείσλ πνπ ην απαξηίδνπλ. Σν μελνδνρεηαθφ παθέην ππεξεζηψλ ζπλερψο εκπινπηίδεηαη. Ο εκπινπηηζκφο πάληνηε πξαγκαηνπνηείηαη κε βάζε ηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο πειαηψλ ηεο κνλάδαο ή ηηο ηδηαίηεξεο αγνξέο ζηηο νπνίεο απηή απεπζχλεηαη, παξνρέο γηα ζπλέδξηα θαη εθδειψζεηο, ειεθηξνληθφ ζχζηεκα θξαηήζεσλ, δεκηνπξγία παηδηθνχ ζηαζκνχ πηζίλαο, εμνπιηζκφο δσκαηίσλ θαη θνηλφρξεζησλ ρψξσλ. Καζψο απμάλεηαη ην κέγεζνο ησλ μελνδνρείσλ, ην θάζκα ησλ εξγαζηψλ πνπ επηηεινχλ θαη ν αξηζκφο ησλ πξντφλησλ πνπ πξνζθέξνπλ απμάλεηαη παξάιιεια θαη ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο ησλ εξγαζηψλ, ειέγρνπ θαη ζπληνληζκνχ ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ κνξθνπνίεζε ησλ ηκεκάησλ βάζε ιεηηνπξγίαο απνηειεί ηελ πην θνηλή κέζνδν νξγάλσζεο ελφο μελνδνρείνπ. Έλα μελνδνρείν ην νπνίν πξνζθέξεη θαη δπλαηφηεηα πιήξνπο δηαηξνθήο-δηακνλήο θαη πνηθηιία ζπκπιεξσκαηηθψλ ππεξεζηψλ ζπλήζσο δηαζέηεη κεηαμχ άιισλ ηκήκα ππνδνρήο, νξφθσλ, απνζήθεο θαη πξνκεζεηψλ, εζηηαηνξίνπ θαη κπαξ, δηεχζπλζεο θαη δηαρείξηζεο. ηνλ μελνδνρεηαθφ θιάδν ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά θαλφλα ηα ιεηηνπξγηθά νξγαλνγξάκκαηα, ηα νπνία αλαπηχζζνληαη νξηδφληηα θαη θάζεηα ηαπηφρξνλα. Οξηδφληηα, δηαξζξψλνληαη ηα ηκήκαηα (νη ιεηηνπξγίεο) ηνπ μελνδνρείνπ. Κάζεηα, θαίλεηαη ε ζρέζε εμνπζίαο ησλ ηκεκάησλ, ψζηε ην ηκήκα πνπ βξίζθεηαη θάησ απφ έλα άιιν λα εμαξηάηαη ηεξαξρηθά απφ απηφ. Ζ νξγαλσηηθή δνκή πεξηγξάθεη ηελ ζέζε ηνπ θάζε εξγαδφκελνπ θαη ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο, επζχλεο θαη ηεξαξρηθήο επηθνηλσλίαο. Όπσο θάζε δσληαλφο νξγαληζκφο έηζη θαη ην μελνδνρείν απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν νξγάλσλ, ησλ νπνίσλ ε νκαιή ιεηηνπξγία θαη ζπλεξγαζία ζπκβάιιεη ζηελ νκαιή αλάπηπμε θαη εμέιημε ηνπ. Γεληθφηεξα αλάκεζα ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ μελνδνρεηαθνχ θιάδνπ ζπγθαηαιέγνληαη (Mullins,1992) : α) ε ζηαζεξή ηνπο δπλακηθφηεηα ζε δσκάηηα (γεγνλφο πνπ πεξηνξίδεη θαη ην απνηέιεζκα πνπ κπνξνχλ λα έρνπλ ζαλ νηθνλνκηθέο κνλάδεο) β) ε θζαξηφηεηα κε ηελ έλλνηα φηη έλα δσκάηην ην νπνίν δελ αμηνπνηείηαη απνηειεί απψιεηα εζφδσλ γ) ε έληνλε θαη αζηαζήο δήηεζε (ιφγσ εμσγελψλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ 8 Πην αλαιπηηθά κε ην Π.Γ. 43/02 «Καηάηαμε ησλ θχξησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ ζε θαηεγνξίεο κε ζχζηεκα αζηέξσλ θαη ηερληθέο πξνδηαγξαθέο απηψλ» (ΦΔΚ 43Α) ηξνπνπνηήζεθε ν ηξφπνο θαη ηα θξηηήξηα θαηάηαμεο ησλ θχξησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ θαη έγηλε ε κεηάβαζε ζην ζχζηεκα αζηεξηψλ. Έηζη θαηά ηελ αλαθαηάηαμε ησλ πθηζηάκελσλ μελνδνρείσλ γίλεηαη απηνδίθαηα απνδεθηφ, φηη ηα μελνδνρεία δηαζέηνπλ ηηο ηερληθέο πξνδηαγξαθέο ηεο θαηεγνξίαο αζηέξσλ, πνπ αληηζηνηρεί ζηελ ηάμε, ζηελ νπνία έρνπλ θαηαηαγεί επί ηε βάζεη ηνπ εηδηθνχ ζήκαηφο ηνπο. (Δ. Υαηδεληθνιάνπ, 2002). 15

θαηαζηάζεσλ) δ) ε παξαγσγή θαη ε θαηαλάισζε πξαγκαηνπνηνχληαη ζηνλ ίδην ρψξν θαη ζεσξνχληαη έλλνηεο ζπλψλπκεο ε) ν θιάδνο κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο εληάζεσο θεθαιαίνπ, δηφηη γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ νη ηνπξηζηηθέο νηθνλνκηθέο κνλάδεο ρξεηάδνληαη ζπλήζσο αθηλεηνπνηήζεηο κεγάιεο θιίκαθαο θαη παξάιιεια εληάζεσο εξγαζίαο, αθνχ ην 40% ηνπ θφζηνπο ιεηηνπξγίαο ηνπο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηα εξγαηηθά θφζηε. Αληίζηνηρα ηα ηξία βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο μελνδνρεηαθήο βηνκεραλίαο ζηελ Δπξψπε (σηεξηάδεο,2000) είλαη: α) ε αλνκνηνγέλεηα ηνπ θιάδνπ θαη ησλ μελνδνρεηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ β) ν πςειφο βαζκφο θαηαθεξκαηηζκνχ θαη ν ππεξβνιηθά κεγάινο αξηζκφο αλεμάξηεησλ κνλάδσλ θαη ηέινο γ) ε πνιχ πεξηνξηζκέλε δηείζδπζε ησλ ακεξηθαληθψλ μελνδνρεηαθψλ αιπζίδσλ. 1.6 Ζ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΧΝ ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΧΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ηελ αξραία Διιάδα ε θηινμελία είρε κεγάιε εζηθή αμία, ε νπνία ζπλδχαδε θαη κία θνηλσληθή αλαγθαηφηεηα. Σν πξψην ειιεληθφ μελνδνρείν ηδξχζεθε ζην Ναχπιην ην 1828 κε ηελ επσλπκία «Ξελνδνρείνλ ηνπ Λνλδίλνπ» θαη φηαλ ε Αζήλα έγηλε πξσηεχνπζα ηεο ρψξαο απέθηεζε ην δηθφ ηεο μελνδνρείν κε ην φλνκα «Νένλ Ξελνδνρείνλ», ελψ ην 1874 ιεηηνχξγεζε ε «Μεγάιε Βξεηαλία» ζην χληαγκα. Σα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα ζηελ Διιάδα παξνπζίαζαλ ζεκαληηθέο απμεηηθέο ηάζεηο κεηά ην 1960, φπνπ ηελ πεξίνδν 1960-1998 ν αξηζκφο ηνπο πνιιαπιαζηάζηεθε 4,4 θνξέο ελψ ν αξηζκφο ησλ θιηλψλ θαηά 11θνξέο. Απφ ην ζχλνιν ησλ θαηαιπκάησλ ην 76,4% αθνξά ηα μελνδνρεία, ην 0,3% ηα κνηέι, ην 2% ηα παξαδνζηαθά θαηαιχκαηα θαη ην 21% ηα επηπισκέλα δηακεξίζκαηα, ελψ απφ ηα μελνδνρεία νη θαηεγνξίεο πνιπηειείαο θαη Ά ηάμεο αληηπξνζσπεχνπλ ην 30,7% θαη ηα Β - Γ ηάμεο ην 59,9% ηνπ ζπλφινπ ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ. Όζνλ αθνξά ηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή, ε Κξήηε ζπγθεληξψλεη ην 19,9% ηνπ ζπλφινπ ησλ θιηλψλ, αθνινπζνχλ ηα Γσδεθάλεζα κε 17,8%, ε ηεξεά Διιάδα κε 16,1% θαη ε Μαθεδνλία κε 12,2% (Βαξβαξέζνο,2000). Σα παξαπάλσ ζηνηρεία κε ηελ εμέιημε θαη ηελ πεξηθεξεηαθή θαηαλνκή ηνπ ειιεληθνχ μελνδνρεηαθνχ δπλακηθνχ ηα ηειεπηαία ρξφληα, παξαηίζνληαη ζηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ. ΠΗΝΑΚΑ 3 ΔξΫλιξη ηος ξενοδοσειακού δςναμικού (1960-1998). Δ Έηη 1960 1970 1980 1990 1995 1998 Μνλάδεο 1.800 2.422 3.958 6.713 7.754 7.946 Έλδεημε 100 134,5 219,9 372,9 430,8 441,4 Κιίλεο 53.236 118.859 278.045 438.355 557.188 584.834 Έλδεημε 100 223,3 522,3 823,4 1.046,6 1.098,6 Πηγή: ΔΟΣ, 1998. ΠΗΝΑΚΑ 4 Πεξηθεξεηαθή θαηαλνκή ησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ (1998). Πεπιοσά ΞενοδοσειακΪ % Κλένερ % καηαλύμαηα ηεξεά Διιάδα 1.243 16,0 93.003 16,1 Πεινπφλλεζνο 651 8,4 43.943 7,6 Ηφληα λεζηά 687 8,8 60.787 10,5 16

Ήπεηξνο 176 2,3 9.152 1,6 Νεζηά Αηγαίνπ 386 4,9 20.618 3,6 Κξήηε 1.286 16,8 114.160 19,9 Γσδεθάλεζα 939 12,1 102.815 17,8 Κπθιάδεο 799 10,0 34.697 6,0 Θεζζαιία-πνξάδεο 471 6,0 22.669 3,9 Μαθεδνλία 1.079 13,8 70.420 12,2 Θξάθε 68 0,9 4.612 0,8 ΤΝΟΛΟ 7.785 100 576.876 100 Πηγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο,1998. Καηά γεληθή νκνινγία, ε ειιεληθή μελνδνρεηαθή βηνκεραλία βξίζθεηαη ηα ηειεπηαία θπξίσο ρξφληα ζε ηξνρηά αλάπηπμεο, θαζψο κία ζεηξά απφ θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο - Οιπκπηαθνί αγψλεο 2004, κεγάια έξγα ππνδνκήο, άξζε μελνδνρεηαθνχ θνξεζκνχ ζηελ Αηηηθή, είζνδνο ρψξαο ζηελ ΟΝΔ θ.α.- επλννχλ ηελ αλάπηπμε ζεκαληηθψλ επηρεηξεκαηηθψλ ζρεδίσλ. Χζηφζν εμαθνινπζεί λα αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ηδηαίηεξεο δηαξζξσηηθήο θχζεο φπσο ε ζπγθέληξσζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο 9, ε επνρηθφηεηα ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο, ε αλάγθε βειηίσζεο ηνπ επηπέδνπ παξνρήο ππεξεζηψλ θαη ηεο νξγαλσηηθήο δνκήο, θπξίσο ησλ κηθξνκεζαίσλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ θιπ. Ζ ειιεληθή ηνπξηζηηθή βηνκεραλία απνηειείηαη απφ κεγάιν αξηζκφ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ νηθνγελεηαθνχ ραξαθηήξα πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε επνρηαθή βάζε, αδπλαηψληαο λα αμηνπνηήζνπλ πιήξσο ηηο λέεο ηερλνινγίεο ηφζν ζε επίπεδν νξγάλσζεο, φζν θαη επηθνηλσλίαο. Παξάιιεια, ε ρξεκαηνδνηηθή δηάξζξσζε ηνπ θιάδνπ ραξαθηεξίδεηαη αλνξζνινγηθή θαη ε πνηφηεηα ηνπ κάξθεηηλγθ-κάλαηδκελη ηδηαίηεξα ρακειή. Πνιχ ζεκαληηθφ επίζεο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ειιεληθήο μελνδνρεηαθήο βηνκεραλίαο είλαη ε πεξηνξηζκέλε δηαπξαγκαηεπηηθή δχλακε θαη ηαπηφρξνλα ε έληνλε εμάξηεζε απφ ηνπο tour operators, νη νπνίνη κπνξνχλ λα δηαπξαγκαηεπηνχλ απφ ζέζε ηζρχνο κε ηα μελνδνρεία, ιφγσ ηνπ κεγάινπ θχθινπ εξγαζηψλ πνπ δηαζέηνπλ ζηε δηακφξθσζε ησλ ηηκψλ ησλ δηαθφξσλ ηνπξηζηηθψλ παθέησλ 10. Ο μελνδνρεηαθφο θιάδνο, ν πην ζεκαληηθφο κέζα ζηνλ επξχηεξν θιάδν ηνπ ηνπξηζκνχ, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζεκαληηθή ηκεκαηνπνίεζε ηεο αγνξάο, ηελ παξνπζία κεγάισλ αιπζίδσλ ζε επξσπατθφ επίπεδν 11 θαη ηελ εχθνιε είζνδν θαη έμνδν ησλ επηρεηξήζεσλ. Ο ειιεληθφο μελνδνρεηαθφο θιάδνο αλαπηχρζεθε ηα ηειεπηαία ζαξάληα ρξφληα κε ξπζκνχο πνπ θπκάλζεθαλ κεηαμχ 4% θαη 9,5%. Ζ πνξεία ηνπ ζπλδέζεθε ζηελά κε ηελ πνιηηηθή πνπ αθνινπζήζεθε ζηηο επηκέξνπο ρξνληθέο πεξηφδνπο απφ πιεπξάο ηνπξηζηηθήο 9 Σν 65 % ηνπ ζπλνιηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο βξίζθεηαη ζπγθεληξσκέλν ζε επηά λνκνχο: Ζξαθιείνπ, Λαζηζίνπ, Αηηηθήο, Θεζζαινλίθεο, Υαιθηδηθήο, Κέξθπξαο θαη Γσδεθαλήζνπ. 10 ην ζεκείν απηφ ηνλίδεηαη φηη ην 75 % ησλ πσιήζεσλ ζε μελνδνρεία ζε παγθφζκην επίπεδν γίλεηαη απεπζείαο ζηα μελνδνρεία, ελψ γηα ην έηνο 2006 αλακέλεηαη λα κεησζεί ζην 70 %. Απφ ην ππφινηπν 25 % ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ θξαηήζεσλ γίλεηαη κέζσ GDS, ελψ ην κηθξφηεξν κέζσ ηαμηδησηηθψλ portals φπσο είλαη ην Expedia θαη ην Opodo. 11 Όπσο είλαη ε γαιιηθή ACOR (ηέηαξηε ζηνλ θφζκν κε βάζε ησλ αξηζκφ ησλ δσκαηίσλ) ε βξεηαληθή FORTE (έλαηε ζηνλ θφζκν), ην Hilton θαη ην Intercontinental θ.α. ε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα παξνπζηαζηνχλ κνλνπσιηαθέο επηρεηξήζεηο ζε ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεζίεο, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ε πεξίπησζε ηνπ Gleneagles ζηε θσηία. 17

ππνδνκήο θαη πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο καο, ε νπνία δε βνήζεζε ζεκαληηθά ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ θιάδνπ. ήκεξα παξάιιεια κε ηα λφκηκα θαηαιχκαηα ιεηηνπξγνχλ ζηε ρψξα καο παξάλνκα θαηαιχκαηα, κε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηφζν ζηελ πνηφηεηα ησλ πξνζθεξνκέλσλ ππεξεζηψλ θαη ζηα δεκνζηνλνκηθά έζνδα φζν θαη ζηε δεκηνπξγία αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ (Παηζνπξάηεο,2002). Ο θαηαθεξκαηηζκφο ηνπ θιάδνπ εμεγείηαη απφ ηε ζρεηηθά εχθνιε είζνδν ζε απηφλ λέσλ επηρεηξήζεσλ, ηελ επθνιία δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ηε κε εμαζθάιηζε πιενλεθηήκαηνο ιφγσ κεγέζνπο έλαληη ησλ πειαηψλ θαη ηέινο, απφ ηελ αληηκνλνπσιηαθή λνκνζεζία. Σα εκπφδηα εηζφδνπ ζηνλ μελνδνρεηαθφ θιάδν ζηε ρψξα καο ραξαθηεξίδνληαη κέηξηα σο πςειά. Οη πςειέο θαηεγνξίεο μελνδνρείσλ (de lux θαη Α θαηεγνξίαο) ζεσξνχλ σο ην ηζρπξφηεξν εκπφδην ην πςειφ θφζηνο θαηαζθεπήο ηεο κνλάδαο, ην νπνίν κάιηζηα ζπλδένπλ θαη κε ηνπο πεξηβαιινληνινγηθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ πθίζηαληαη. Σα μελνδνρεία κηθξφηεξσλ θαηεγνξηψλ ζεσξνχλ σο ζνβαξά εκπφδηα εηζφδνπ κφλν απηά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παξνρή αδεηψλ δεκηνπξγίαο μελνδνρείνπ ζε θνξεζκέλεο πεξηνρέο. 1.7 ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ ΣΧΝ ΔΛΛΖΝΗΚΧΝ ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΧΝ ΠΟΛΤΣΔΛΔΗΑ «Ζ πνηφηεηα ζπκπεξηιακβάλεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη ηδηφηεηεο ηεο εμππεξέηεζεο πνπ επηζπκνχλ λα έρνπλ νη πειάηεο έρνπλ αλαγλσξηζηεί θαη ελζσκαησζεί ζηελ παξνρή ππεξεζίαο θαη ην βαζκφ επίηεπμεο ησλ επηζπκεηψλ επηπέδσλ απηψλ ησλ ηδηνηήησλ πνπ γίλνληαη αληηιεπηά απφ ηνπο πειάηεο» (Murdick et al., 1990). Έρνπλ δνζεί αξθεηνί νξηζκνί γηα ηελ έλλνηα ηεο πνηφηεηαο, νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νπνίνπο ηνλίδνπλ ηε ζεκαληηθφηεηα θαη ην ξφιν ησλ ιεηηνπξγηθψλ πξνδηαγξαθψλ, σο θεληξηθφ ζεκείν αλαθνξάο νπνηαζδήπνηε επηρείξεζεο, νη νπνίεο πξέπεη λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξνζδνθίεο ησλ πειαηψλ. Οη εηδηθνί εξεπλεηέο (Gronroos, 1990 θαη East) πξνηείλνπλ ηε ρξήζε δχν εηδψλ πξνδηαγξαθψλ: απηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο δηαδηθαζηηθέο πηπρέο ηεο εμππεξέηεζεο θαη εθείλσλ πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ πξνζσπηθνχ 12. Πξνθαλψο, έλαο πειάηεο ζα επεξεαζηεί απφ ηνλ ηξφπν πνπ έρεη εμππεξεηεζεί π.ρ. ηελ πξφζβαζε ζε έλα μελνδνρείν, ηελ εκθάληζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ πξνζσπηθνχ, ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ ρψξσλ, ηελ άλεζε, ηελ πγηεηλή θαη ηελ αζθάιεηα. Παξά ηε ζρεηηθή επθνιία θαζνξηζκνχ αληηθεηκεληθψλ πξνδηαγξαθψλ γηα ηα ηερληθά απνηειέζκαηα ηεο εμππεξέηεζεο, ε ζπγθεθξηκελνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγηθήο δηάζηαζεο είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε. χκθσλα κε ηνπο Jones & Lockwood (1989) ππάξρνπλ ηα πιηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ πεξηιακβάλνπλ ηηο εγθαηαζηάζεηο, ηνλ εμνπιηζκφ θαη ηα άπια ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη ε ηαρχηεηα απνηειεζκαηηθφηεηα εμππεξέηεζεο, ε επγέλεηα, ε θηιηθφηεηα, ε αηκφζθαηξα. Ο θαζνξηζκφο ινηπφλ, ελφο νινθιεξσκέλνπ ζπλφινπ ιεηηνπξγηθψλ πξνδηαγξαθψλ, νη νπνίεο αληηθαηνπηξίδνπλ ηηο ηδηαίηεξεο επηζπκίεο θαη πξνζδνθίεο ησλ πειαηψλ απνηεινχλ θαη ηε βάζε ηνπ νξηζκνχ ηεο πνηφηεηαο. 13 Σν έηνο 2002 δεκνζηεχηεθε ζηελ εθεκεξίδα ηεο θπβέξλεζεο ην πξνεδξηθφ δηάηαγκα γηα ηελ θαηάηαμε ησλ μελνδνρείσλ ηεο ρψξαο καο, ζε θαηεγνξίεο αζηεξηψλ (Π.Γ. 12 Οη πειάηεο δηακέζνπ ελφο αξηζκνχ ζηηγκψλ αιήζεηαο (moments of truth) δηακνξθψλνπλ θαη ην γεληθφηεξν αίζζεκα ηεο ηθαλνπνίεζεο ή κε ησλ πξνζδνθηψλ θαη επηζπκηψλ ηνπο. 13 ηελ Διιάδα, ε Bureau Veritas Certification δξαζηεξηνπνηείηαη απφ ην 1990 πξνζθέξνληαο ζηνλ ηνκέα ησλ πηζηνπνηήζεσλ ζπζηεκάησλ πνηφηεηαο (ISO 9001:2000), πεξηβάιινληνο (ISO 14001:2004, ΔΜΑS), αζθάιεηαο ηξνθίκσλ (ELOT 1416, ISO 22000:2005), πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο (OHSAS 18001:1999),θνηλσληθήο επζχλεο(sa 8000) θαζψο θαη ηελ πηζηνπνίεζε άιισλ εηδηθεπκέλσλ ζπζηεκάησλ. 18

43/2002 ΦΔΚ 43Α ) βάζεη ζπζηήκαηνο ππνρξεσηηθψλ πξνδηαγξαθψλ - βαζκνινγνχκελσλ θξηηεξίσλ θαη ην νπνίν πεξηιακβάλεη θαη λέεο ηερληθέο πξνδηαγξαθέο γηα ηα λεναλαγεηξφκελα μελνδνρεία. Ζ ρνξήγεζε ησλ αζηεξηψλ νθείιεη λα εγγπάηαη ζηνλ πειάηε έλα ειάρηζην επίπεδν πνηφηεηαο αληίζηνηρν θάζε θαηεγνξίαο, πξάγκα πνπ απνηειεί θαη ην βαζηθφηεξν θξηηήξην επηηπρίαο ελφο ζπζηήκαηνο θαηάηαμεο μελνδνρείσλ. ηελ Διιάδα ηα μελνδνρεία πνιπηειείαο δηαηεξνχλ έλα πνιχ κηθξφ κεξίδην ζηε ζχλζεζε ησλ θιηλψλ αλά θαηεγνξία μελνδνρείσλ, ελψ ηε ζαθή ππεξνρή θαηέρνπλ ηα μελνδνρεία 2-3 αζηέξσλ. Σν γεγνλφο απηφ καξηπξά ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο ειιεληθήο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο ζην καδηθφ θαη κεζαίνπ εηζνδήκαηνο ηνπξηζκφ πνπ παξαηεξήζεθε ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία. Σα ηειεπηαία ρξφληα φκσο, δεδνκέλνπ ησλ κεησκέλσλ απνδφζεσλ ησλ ειιεληθψλ μελνδνρείσλ ζην ζχλνιφ ηνπο θαη ηεο παγθφζκηαο ηνπξηζηηθήο θξίζεο, ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ έρεη απμεζεί πεξηζζφηεξν ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα βειηηψζνπλ ηελ πνηφηεηα ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ θαη λα θαηαθηήζνπλ έλα κεγαιχηεξν κεξίδην ηεο αγνξάο. Ζ πειαηεία ησλ ηνπξηζηψλ πνιπηειείαο είλαη πνιχ ηδηαίηεξε θαη έλα πνιχ ζεκαληηθφ ηκήκα (segment) ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο. 14 Οη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο πνιπηειείαο παξνπζηάδνπλ κέζα ζε δηάζηεκα 3εηψλ, κία ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ηνπο πνπ αγγίδεη ην 16,5%, ζχκθσλα κε πξφζθαηα ζηνηρεία ηνπ ΔΟΣ. Σν 2003 ηα μελνδνρεία πνιπηειείαο απαξηζκνχζαλ 104 κνλάδεο ζε φιε ηελ Διιάδα, ελψ ην 2005 ζε 159 κνλάδεο, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη θαη ελ κέξεη ζηελ δηεμαγσγή ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηελ Αζήλα θαη ζηελ άξζε ησλ κέηξσλ γηα ηελ ίδξπζε λέσλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ ζηελ Αηηηθή. Ζ ηνπξηζηηθή ρξνληά 2006 ζα είλαη, πεξηζζφηεξν θαη απφ ην 2005, κηα ρξνληά-θακπή γηα ηνλ ειιεληθφ ηνπξηζκφ, πνπ, κε έρνληαο πιένλ σο θχξην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ηηο θζελέο ηηκέο, ζα πξέπεη λα απνδείμεη φηη πξαγκαηνπνίεζε κηα ηέηνηα πνηνηηθή ζηξνθή, πνπ λα δηθαηνινγεί ηηο «επξσπατθνχ επηπέδνπ» πιένλ ηηκέο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ. Αο κελ μερλάκε, φηη ε ινγηθή, πνπ ζπλνςίδεηαη ζηελ παζίγλσζηε θαη δηεζλή πιένλ απαίηεζε "value for money", ζπλερίδεη λα απνηειεί κηα βαξχλνπζα ηάζε ζηελ επηινγή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, κηα ηάζε, πνπ ζπλερψο εληζρχεηαη. Οη μελνδνρεηαθνί ιεηηνπξγνί ζήκεξα, πξνζπαζψληαο λα επηβηψζνπλ ζε έλα άθξσο αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ, ην νπνίν ζπλερίδεη λα πξνζειθχεη πειάηεο πςειψλ απαηηήζεσλ έρνπλ ζαλ βαζηθή ηνπο ππνρξέσζε ηελ αλάιπζε ηεο αγνξάο θαη ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ ηνπο. Ζ αλάιπζε ησλ θαηαλαισηψλ παξέρεη ζε έλα νξγαληζκφ ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλνήζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη πειάηεο ιακβάλνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηελ αγνξά ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ θαη πξέπεη λα πεξηιακβάλεη ζαθή πεξηγξαθή φισλ ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ ηκεκαηνπνίεζε ηεο αγνξάο -γεσγξαθηθά, δεκνγξαθηθά, ςπρνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ο ζεκεξηλφο «ηνπξίζηαο πνιπηειείαο» είλαη φρη κφλν νμπδεξθήο, έκπεηξνο, πιεξνθνξεκέλνο αιιά θαη πξνζαλαηνιηζκέλνο ζην value for money. Ζ πειαηεία ελφο μελνδνρείνπ πνιπηειείαο απνηειείηαη απφ αλζξψπνπο πνπ δηαζέηνπλ ζπλήζσο αξθεηά ρξήκαηα θαη ρξφλν λα αθηεξψζνπλ ζηηο δηαθνπέο ηνπο, ζπλήζσο ηαμηδεχνπλ κεκνλσκέλνη θαη φρη ζε γθξνππ, αλαδεηνχλ πνηνηηθέο εκπεηξίεο θαη απαηηνχλ πξνζσπηθή θαη ερέκπζε εμππεξέηεζε. Οη ηνπξίζηεο πνιπηειείαο είλαη δηαηεζεηκέλνη λα πιεξψζνπλ γηα ην αθξηβφηεξν, ζε αληάιιαγκα φκσο ζέινπλ ηθαλνπνίεζε, απνθιεηζηηθφηεηα, πςειή πνηφηεηα θαη εμαηξεηηθφ ζέξβηο ζε νιφθιεξν ην θάζκα ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. 14 χκθσλα κε ζηνηρεία πνπ αλαθνηλψζεθαλ ζηελ έθζεζε ηνπξηζκνχ πνιπηειείαο ILTM ζηηο Κάλεο, ην πινπζηφηεξν 3% ησλ ηαμηδησηψλ πξαγκαηνπνηεί ην 20% ησλ ηαμηδησηηθψλ δαπαλψλ. 19