ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΧΟΛΗ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΜΗΜΑ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΕΣΡΕΛΑΙΟΤ & ΦΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΠΣΤΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Διδακτική Μαθημάτων Ειδικότητας με Νζες Σεχνολογίες Ειςθγθτισ: ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΟΤ Επιβλζπων: ΣΑΤΡΟ ΣΑΤΡΟΤ 2011
Πίλαθαο Πεξηερνκέλωλ Πίνακασ Περιεχομζνων... 2 ΕΙΑΓΩΓΗ-ΓΕΝΙΚΑ... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 5 2. Γενικζσ Ζννοιεσ... 5 2.1 Διδακτικι... 5 2.1.1 Οριςμόσ... 5 2.1.2 φντομθ Περιγραφι τθσ Διδακτικισ Διδαςκαλίασ... 7 2.2 Μακιματα Ειδικότθτασ ςτθν Δευτεροβάκμια Εκπαίδευςθ... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 19 3. Οι Νζεσ Σεχνολογίεσ ςτθν Ελλθνικι Εκπαίδευςθ Ιςτορικά τοιχεία... 19 3.1 Ειςαγωγι... 19 3.2 Σο Ιςτορικό τθσ ειςαγωγισ νζων τεχνολογιών ςτθν Εκπαίδευςθ... 21 3.2.1 Κφρια Φάςθ... 21 3.2.2 Δεκαετία 1970-1980... 25 3.2.3 Δεκαετία 1980-1990 : Η εποχι τθσ γενικευμζνθσ ειςαγωγισ... 26 3.2.4 Η Ζκκεςθ του J. C. SIMON (1980)... 27 3.2.5 Η Ζκκεςθ του B. SCHWARTZ (1981)... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4... 30 4. Σεχνολογίεσ Πλθροφορίασ και Επικοινωνιών ςτθν Εκπαίδευςθ... 30 4.1 Ζνασ ςθμαντικόσ πρόγονοσ: Η κυβερνθτικι και οι διδακτικζσ μθχανζσ... 30 4.2 Πρώτθ Περίοδοσ ζνταξθσ των υπολογιςτών ςτθν εκπαίδευςθ: υςτιματα Διδαςκαλίασ και ςυςτιματα μάκθςθσ με υπολογιςτι... 31 4.2.1 Διδαςκαλία με τθν Βοικεια Τπολογιςτι... 32 4.2.2 Αυτόνομθ μάκθςθ: Αυκόρμθτθ μάκθςθ του προγραμματιςμοφ και μικρόκοςμοι.. 33 4.2.3 Σεχνθτι νοθμοςφνθ και ζμπειρα διδακτικά ςυςτιματα... 35 4.3 φγχρονεσ τάςεισ ζνταξθσ των νζων τεχνολογιών ςτθν εκπαίδευςθ: ςυςτιματα πλοιγθςθσ, ςυςτιματα επικοινωνίασ... 36 4.3.1 Πολυμζςα και Τπερμζςα... 36 4.4 Σο μζλλον των νζων τεχνολογιών ςτθν εκπαίδευςθ... 41 4.4.1 Οι εικονικζσ πραγματικότθτεσ... 41 4.5 Λογιςμικά που χρθςιμοποιοφνται ςτθν εκπαίδευςθ... 44 4.5.1 Επεξεργαςτζσ κειμζνου... 45 4.5.2. Τπολογιςτικά φφλλα... 46
4.5.3 Λογιςμικό παρουςιάςεων... 46 4.5.4 Βάςεισ δεδομζνων (Databases)... 47 4.5.5 Εγκυκλοπαίδειεσ, λεξικά, γεωγραφικοί άτλαντεσ, αντιλεξικά, κθςαυροί... 49 4.5.6 Διαδίκτυο και θλεκτρονικό ταχυδρομείο... 49 4.6 Κριτικι Θεώρθςθ του Εκπαιδευτικοφ Λογιςμικοφ... 53 4.7 Προτάςεισ για εκπαιδευτικό υλικό: Λογιςμικό με τθν επικουρία υπερμζςων και πολυμζςων... 56 4.8 Σο Ανοιχτό Περιβάλλον τθσ Logo... 58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5... 63 5. Μελζτθσ Περίπτωςθσ Χριςθσ Νζασ Σεχνολογίασ ςτθν Διδακτικι... 63 5.1 Χρθςιμοποιώντασ τα Lego Mindstorms NXT για τθ διδαςκαλία του Προγραμματιςμοφ... 63 5.1.1Μεκοδολογία... 64 5.1.2 υηιτθςθ και γενικζσ διαπιςτώςεισ... 66 5.2 Τποςτιριξθ Διδαςκαλίασ Μακθμάτων Πλθροφορικισ υποβοθκοφμενθ από τθν πλατφόρμα LEGO Mindstorms: Δεφτερθ Περίπτωςθ... 68 5.2.1 Ειςαγωγι... 68 5.2.2. Παρουςίαςθ του προγράμματοσ... 68 5.2.3 Σο κεωρθτικό πλαίςιο... 69 5.2.4 Ενδεικτικό Τλικό Διδαςκαλίασ... 70 5.2.5 Εφαρμογι ςε πραγματικζσ ςυνκικεσ... 71 5.2.6 υηιτθςθ - υμπεράςματα... 72 ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ... 73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 74 3
ΔΗΑΓΧΓΖ-ΓΔΝΗΚΑ Ζ παξνχζα έξεπλα κηιάεη γηα ηελ δηδαθηηθή καζεκάησλ εηδηθφηεηαο κε λέεο ηερλνινγίεο. ε φιεο ηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεηε ε ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ πνπ θαηά θχξην ιφγν αληηθαηνπηξίδνληαη ζηελ ρξήζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη φισλ ησλ πνιπκέζσλ πνπ απηφ πξνζθέξεη. Υσξίο ηελ ρξήζε ηνπο δελ ζα κπνξνχζακε λε πινεγεζνχκε ζηνλ παγθφζκην ηζηφ πνπ πιένλ ζήκεξα απνηειεί ην κέζν έξεπεο νπνηαδήπνηε πιεξνθνξίαο, παξάγνληαο βαζηθφο ζηελ εθπαίδεπζε. Γηα λα δηεμάγνπκε κηα αλαιπηηθή έξεπλα μεθηλάκε κε ηελ αλάπηπμε ησλ γεληθψλ ελλνηψλ φπσο είλαη ε δηδαθηηθή αιιά γίλεηε θαη κηα ζχληνκε πεξηγξαθή απηήο θαζψο θαη ηεο δηδαζθαιίαο. πλερίδνληαο αλαθέξνπκε φια ηα καζήκαηα εηδηθφηεηαο πνπ δηδάζθνληαη ζήκεξα ζηελ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζε. ην ίδην θεθάιαην αλαθέξνπκε ηελ ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ζηελ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. ην ηξίην θεθάιαην αλαθέξνληαη ηζηνξηθά ζηνηρεία γηα ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη νη θπξίεο θάζεηο πεξηγξάθνληαη. Ξεθηλψληαο ην ηέηαξην θεθάιαην κηιάκε γηα έλαλ ζεκαληηθφ πξφγνλν ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλσληψλ ζηελ εθπαίδεπζε ν νπνίνο δελ είλαη θαλέλαο άιινο απφ ηελ θπβεξλεηηθή θαη ηηο δηδαθηηθέο κεραλέο. Ζ πξψηε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη ηελ έληαμε ησλ ππνινγηζηψλ ζηελ εθπαίδεπζε, δεχηεξε ηελ ππνβνεζνπκέλε εθπαίδεπζε θαη ηξίηε θάζε ε απηφλνκε κάζεζε. ηελ ζπλέρεηα αλαθεξφκαζηε ζηελ ηερλίηε λνεκνζχλε θαη ηα έκπεηξα δηδαθηηθά ζπζηήκαηα θαη ηηο ζχγρξνλεο ηάζεηο έληαμεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαίδεπζε πνπ πεξηιακβάλνπλ πνιπκέζα θαη ππεξκέζα. Ακέζσο κεηά γίλεηε κηα αλαθνξά ζην κέιινλ ησλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ην ηέηαξην θεθάιαην νινθιεξψλεηε κε ηα ινγηζκηθά ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη απηή ηελ ζηηγκή. Απηά βέβαηα είλαη νη επεμεξγαζηέο θεηκέλσλ, ηα ππνινγηζηηθά θχιια, ην ινγηζκηθφ παξνπζηάζεσλ, νη βάζεηο δεδνκέλσλ, εγθπθινπαίδεηεο θαη αιιά εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα. Δπίζεο ην πην ζεκαληηθφ είλαη ην δηαδίθηπν θαη ην ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν. ην ηέινο ηνπ ηέηαξηνπ θεθαιαίνπ γίλεηε κηα θξηηηθή ζεψξεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ινγηζκηθνχ θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή ρξήζε λέσλ. ην πέκπην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην αλαθέξνληαη δπν κειέηεο πεξίπησζεο νη νπνίεο αλαιχνληαη δηεμνδηθά. Κάζε κηα απφ ηηο πεξηπηψζεηο απηέο κηιάλε γηα ηελ ρξήζε Lego Mindstorms NXT ζηελ 4
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ζ πξψηε κηιάεη γηα ηελ δηδαζθαιία ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ε δεχηεξε γηα δηδαζθαιία καζεκάησλ πιεξνθνξηθήο. ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 2. Γεληθέο Έλλνηεο 2.1 Γηδαθηηθή 2.1.1 Οξηζκόο Ζ δηδαθηηθή είλαη ε επηζηήκε, παιαηφηεξα θιάδνο ηεο παηδαγσγηθήο επηζηήκεο, πνπ αζρνιείηαη κε ηα πξνβιήκαηα ηεο δηδαζθαιίαο γεληθά (Γεληθή Γηδαθηηθή) θαη κε ηα πξνβιήκαηα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ θάζε καζήκαηνο εηδηθά (Δηδηθή Γηδαθηηθή). Ο φξoο δηδαθηηθή ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Βφιθαλγθ Ράηθε (W. Ratichius) (1571-1635) θαη ιίγν αξγφηεξα απφ ηνλ Σδνλ Άκνο Κνκέληνπο (J. Comenius) (1591-1670) φηαλ έγξαςε ην πξψην βηβιίν Γηδαθηηθήο κε ηίηιν Didactica Magna (Μεγάιε Γηδαθηηθή). Γηδαθηηθή είλαη κηα επηζηεκνληθή πεξηνρή ε νπνία πξνεηνηκάδεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηνπο βνεζά θαη ζπκβάιιεη ζην έξγν ηνπο, ζπληζηά δειαδή έλα επηζηεκνληθφ ηνκέα πνπ ζπλεηζθέξεη ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ ππνςεθίσλ θαη ησλ ππεξεηνχλησλ εθπαηδεπηηθψλ, αλεμάξηεηα αλ ππάξρνπλ εηδηθνί πνπ ηε ζεσξνχλ απιψο σο κηα κεραλή ρσξίο πιηθφ επεμεξγαζίαο. Γηαθξίλεηαη ζε Γεληθή θαη Δηδηθή Γηδαθηηθή. Δηπκνινγηθά πξνέξρεηαη απφ ην ξήκα "δηδάζθσ" πνπ ζεκαίλεη κεηαδίδσ ζε θάπνηνλ ην αληηθείκελν κάζεζεο. Βησκαηηθά ην πξνζεγγίδνπκε σο ηε δηδαζθαιία ησλ κνξθσηηθψλ αγαζψλ θαη ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο θαη γεληθά σο κηα επηζηεκνληθή ζεσξία γηα ηε δηδαζθαιία. Παξαηεξψληαο ηνλ φξν Γηδαθηηθή κπνξνχκε λα εληνπίζνπκε άιιεο έλλνηεο, ιέμεηο θιεηδηά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ φξν φπσο κεζφδνη δηδαζθαιίαο, δηδαθηέα χιε, κέζα δηδαζθαιίαο. Ο φξνο δηδαθηηθή πξσηνεκθαλίζηεθε ζηνλ Δπξσπατθφ ρψξν ηνλ 17ν αηψλα θαη ζπγθεθξηκέλα ην 1657. Σν 19ν αηψλα δελ παξαηεξήζεθε δηαθνξνπνίεζε απιά κηα εμέιημε ηνπ φξνπ θαη ηέινο ηνλ 20ν αηψλα ζρεηίζηεθε κε ηε ζσθξαηηθή κέζνδν θαη ηελ εκθάληζε ηεο κεζφδνπ Project. Μεηά απφ ζπζηεκαηηθή κειέηε πεγψλ έρεη απνδεηρζεί φηη δελ ππάξρνπλ απφιπηα ζπλψλπκεο έλλνηεο αιιά παξεκθεξή έλλνηεο φπσο ε κφξθσζε, ε κάζεζε, ε πιεξνθνξία, ε δηδαζθαιία. Ζ πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο δηδαθηηθή γίλεηαη 5
βάζε ησλ εμήο ζεσξηψλ: Γηδαθηηθή Μφξθσζε, Γηδαθηηθή Μάζεζε, Κπβεξλεηηθή Γηδαθηηθή, Κξηηηθή- Δπηθνηλσληαθή Γηδαθηηθή, Γηδαθηηθή Curriculum θαη ε Κξηηηθή Απνηίκεζε. Αξθεηνί κειεηεηέο έρνπλ αζρνιεζεί κε ηελ έλλνηα δηδαθηηθή. Έλαο απφ απηνχο ήηαλ ν Κνκέληνο ν νπνίνο δηαπξαγκαηεχηεθε ηα πξνβιήκαηα ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο ζην πιαίζην κηαο θαζνιηθήο ζενινγηθφ-θηινζνθηθήο ζεσξίαο. Ζ δηδαθηηθή ζηνλ Κνκέλην λνείηαη ζαλ ε ηέρλε ηεο δηδαζθαιίαο "φισλ ησλ πξαγκάησλ ζε φινπο ηνπο αλζξψπνπο". Βαζηθή δηδαθηηθή ηδέα ηνπ Κνκέληνπ απνηειεί θαη ε θπζηθή κάζεζε ε νπνία αθνινπζεί ηνπο ηξφπνπο δηδαζθαιίαο ηεο θπζηθήο κάζεζεο. Ο φξνο δηδαθηηθή ρξεζηκνπνηήζεθε πξηλ απφ ηνλ Κνκέλην απφ ην Ραηίρην ν νπνίνο ππνζηήξηδε φηη λένη θαη ειηθησκέλνη ζα κπνξνχζαλ ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη εχθνια λα κάζνπλ άιιεο γιψζζεο. Δπηπιένλ ήζειε λα ζεκειηψζεη ηελ αγσγή θαη ηε δηδαζθαιία πάλσ ζε ςπρνινγηθέο βάζεηο, ζηε θχζε ηνπ αλζξψπνπ, θαη φια λα γίλνληαη ρσξίο θαηαπίεζε. χκθσλα κε ηηο ζχγρξνλεο δηδαθηηθέο ζεσξίεο κηα άιιε έλλνηα ηεο δηδαθηηθήο ζεσξίαο είλαη ε θαηεχζπλζε ησλ Curriculum. Ο φξνο Curriculum πεξηιακβάλεη ηελ χιε, ηνπο ζηφρνπο δηδαζθαιίαο, ηε ζπζηεκαηηθή ζπνπδή ησλ δηδαθηηθψλ βηβιίσλ, σξνιφγησλ πξνγξακκάησλ θαη άιισλ κέζσλ δηδαζθαιίαο. Έλαο λένο επηζηεκνληθφο θιάδνο, ν θιάδνο ηεο Κπβεξλεηηθήο, κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αθεηεξία ηεο δηδαθηηθήο ζεσξίαο. Ζ δηδαθηηθή ζεσξία παξνπζηάδεηαη ζαλ ζεσξία ηεο θαηεχζπλζεο ησλ δηδαδηθαζηψλ ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο. Απηέο νη δηαδηθαζίεο πεξηέρνπλ ηηο κνξθέο ηεο δηδαζθαιίαο, ηα αηνκηθά ή νκαδηθά πξνγξάκκαηα, ηηζ δηδαθηηθέο κεραλέο θ.η.ι. ζνλ αθνξά ηελ θπβεξλεηηθή είλαη κηα επηζηήκε ε νπνία πεγάδεη απφ ηηο πεξηνρέο ησλ καζεκαηηθψλ, ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο βηνινγίαο θαη έρεη σο ζηφρν λα δεκηνπξγήζεη κηα εληαία ζεσξία, κε ηελ νπνία ζα κπνξνχζαλ λα εξκελεπηνχλ φια ηα θαηλφκελα θαηεχζπλζεο θαη ειέγρνπ πιεξνθνξηψλ, είηε απηέο παξνπζηάδνληαη ζηνλ θφζκν ησλ δψσλ είηε ζε ηερληθά ζπζηήκαηα. ε απηφ ην ζεκείν κπνξεί λα γίλεη κηα ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ παιαηφηεξσλ δηδαθηηθψλ ζεσξηψλ θαη ησλ ζχγρξνλσλ. Οη κελ πξψηεο ζεσξίεο πξνζπαζνχλ λα ιχζνπλ ζρεηηθά πξνβιήκαηα κε ηνπο ζθνπνχο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο θαη κε ηελ εθινγή ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο δηδαζθαιίαο ελψ ζηηο άιιεο ηφζν ην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο φζν θαη νη ζθνπνί είλαη δεδνκέλνη απφ ηελ θάζε θνηλσλία θαη απφ ηνπο εηδηθνχο ησλ δηαθφξσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ (Wikipedia, 2011). 6
2.1.2 ύληνκε Πεξηγξαθή ηεο Γηδαθηηθήο Γηδαζθαιίαο Αξρηθά, λα πνχκε φηη θάζε επηζηήκε ρεηξίδεηαη νξηζκέλεο έλλνηεο, ζηηο νπνίεο αληαλαθινχληαη νη γλψζεηο, πνπ έρεη ζπγθεληξψζεη. ιεο νη επηζηεκνληθέο έλλνηεο ρσξίδνληαη ζε δχν βαζηθέο νκάδεο: α) Φηινζνθηθέο θαη β) κεξηθέο επηζηεκνληθέο (δειαδή, εηδηθέο γηα κηα δνζκέλε επηζηήκε). ην κεηαμχ ηειεπηαία έρεη παξνπζηαζηεί ε αλάγθε ρσξηζκνχ κηαο ηδηαίηεξεο νκάδαο ελλνηψλ. γ) γεληθψλ επηζηεκνληθψλ. Ζ Γηδαθηηθή ρξεζηκνπνηεί ηηο έλλνηεο φισλ απηψλ ησλ νκάδσλ (Φξάγθνπ, 1993). Χο παηδαγσγηθφο επηζηεκνληθφο θιάδνο ε Γηδαθηηθή ρεηξίδεηαη ηηο γεληθέο έλλνηεο ηεο παηδαγσγηθήο: «παηδαγσγηθή», «αγσγή» θαη «κφξθσζε» θ.α. Μηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ιεηηνπξγίεο ηεο Γηδαθηηθήο, ε νπνία ζπλίζηαηαη ζηε ζπλέλσζε ησλ πξνζπαζεηψλ ησλ εθπξνζψπσλ δηάθνξσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ ζηελ επηζηεκνληθή ηεθκεξίσζε ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ Γηδαθηηθή πεξλάεη ηε δηαδηθαζία ηεο δηακφξθσζεο θαη ηεο αζηακάηεηεο αλαλέσζεο. Ζ ιέμε «δηδαζθαιία»(γηδάζθσ: κεη αλαδίπισζεο ηχπνο ηνπ δάσ = καλζάλσ, επί κεηαβαηηθήο ζεκαζίαο) είλαη αξραία ειιεληθή. Γειψλεη ηε δηαδηθαζία παξνρήο γλψζεο, αιιά ηαπηφρξνλα θαη ηε δηαδηθαζία ιήςεο γλψζεο. Απηή ε δηηηή έλλνηα ηεο ιέμεο πξνυπνζέηεη, αιιά θαη απαηηεί ηελ παξάιιειε δξάζε δχν πνιχ βαζηθψλ παξαγφλησλ, νη νπνίνη ελεξγνπνηνχληαη θαηά ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία: ηνπ δαζθάινπ θαη ηνπ καζεηή. Αλάκεζά ηνπο παξεκβάιιεηαη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν, ην νπνίν απνηειεί κνξθσηηθφ αγαζφ. Ο καζεηήο ελδηαθέξεηαη γηα ηελ απφθηεζε ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη ν δάζθαινο είλαη απηφο πνπ βνεζάεη ην καζεηή ζ απηή ηνπ ηελ πξνζπάζεηα. Δμάιινπ, γλσζηφ είλαη θαη ην δηδαθηηθφ ηξίγσλν, ην νπνίν εθθξάδεη ηελ ζρέζε καζεηή, δαζθάινπ θαη γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ (αθθά, 2001). ηαλ ιέκε πνξεία δηδαζθαιίαο ελλννχκε ηε ζθφπηκε θαη ινγηθή ζεηξά ηνπ ζπλφινπ ησλ δηδαθηηθψλ ελεξγεηψλ. Δλλννχκε ηελ νδφ, πνπ πξέπεη λα αθνινπζεζεί γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ν ζθνπφο ηεο δηδαζθαιίαο, δειαδή πνηεο δηδαθηηθέο ελέξγεηεο ζα πξνεγεζνχλ, πνηεο ζ αθνινπζήζνπλ, κε πνηεο ζα θιείζεη ε δηδαζθαιία θ.ά. (Μάλνο, 1989). Άξα, ζα έιεγε θαλείο πσο ε δηδαζθαιία απνηειεί ηελ ζρέζε ζπλάληεζεο ηνπ δαζθάινπ κε ην καζεηή, κε ζθνπφ ηε κεηάδνζε ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη, κέζσ απηνχ, ηελ αλάπηπμε γλσζηηθψλ θαη ςπρνζπλαηζζεκαηηθψλ ηθαλνηήησλ ηνπ παηδηνχ. ην δηδαθηηθφ ηξίγσλν, ν καζεηήο βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ ηξηγψλνπ. Σν παηδί απνηειεί ην θέληξν ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο. Έηζη, ε δηδαζθαιία κπνξεί λα 7
ραξαθηεξηζηεί σο δεκνθξαηηθή θαη αληηαπηαξρηθή, εθφζνλ ην κάζεκα κπνξεί λα πξνζαξκφδεηαη ζηα δηθά ηνπ δεδνκέλα, γλσζηηθά, ζπλαηζζεκαηηθά θαη ςπρνθηλεηηθά. Γη απηφ αθξηβψο θαη ε δηδαζθαιία πξέπεη λα είλαη καζεηνθεληξηθή. Ο δάζθαινο ζα πξέπεη λα απεπζχλεη ην ιφγν φζν γίλεηαη πεξηζζφηεξν ζην καζεηή, ν νπνίνο είλαη θαη ν πξσηαγσληζηήο, αθνχ ζα πξέπεη λα εθθξάδεηαη θαη λα ζπλνκηιεί, έηζη ψζηε λα αμηνπνηεί, φζν θαιχηεξα κπνξεί ην δηθαίσκα απηφ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ν καζεηήο θαιιηεξγεί ηελ ελεξγεηηθφηεηά ηνπ θαη ηελ απηελέξγεηά ηνπ, ε νπνία, κε ηε ζσζηή θαζνδήγεζε απφ ην δάζθαιν κπνξεί λα ππεξεηήζεη ην ζχγρξνλν ζθνπφ ηεο αγσγήο: ηε δεκηνπξγία ειεχζεξσλ, ζθεπηφκελσλ θαη δεκνθξαηηθψλ πξνζσπηθνηήησλ. Δπνκέλσο, δάζθαινο θαη καζεηήο βξίζθνληαη ζπλερψο ζε κία ζρέζε αιιειεπίδξαζε γλψζεηο ή πιεξνθνξίεο, αιιά δηδάζθεη θαη έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ θαη ζηάζε δσήο. Απηή ε πνηθηιία ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ αλάγεη ηε δηδαζθαιία ζε κηα δηαδηθαζία πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα, αιιά θαη ηνλ εμνπιηζκφ ηνπ καζεηή κε φια εθείλα ηα εθφδηα, ηα νπνία ζα ηνπ εμαζθαιίζνπλ ηε ζσζηή θνηλσληθνπνίεζε ηνπ. Έηζη, σο παξάγνληεο ηεο δηδαζθαιίαο, ν καζεηήο, ν δάζθαινο θαη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν επηηξέπνπλ πνιιέο επηινγέο αμηνπνίεζεο ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ πεξηγξαθή ηνπο εληάζζεηαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο ηεο Γηδαθηηθήο, ε νπνία εμεηάδεη θαη εξκελεχεη φινπο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηδαθηηθά πξάμε. Οη παξάγνληεο απηνί είλαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην, ε δηδαθηηθή κεζνδνινγία θαη ε αμηνιφγεζε. 2.2 Μαζήκαηα Δηδηθόηεηαο ζηελ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ παξνχζα ελφηεηα παξνπζηάζνπκε ηα καζήκαηα πνπ δηδάζθνληαη ζηα ΔΠΑΛ ηεο ρψξαο καο δειαδή ζηα επαγγεικαηηθά ιχθεηα. Απηά ρσξίδνληαη ζηα γεληθά ηα νπνία θαινχληαη λα δηδαρηνχλ νη καζεηέο ηεο Α Σάμεο αιιά θαη ηα καζήκαηα θχθισλ πνπ είλαη δπν θαη ρσξίδνληαη ζε καζήκαηα ηερλνινγηθνχ θχθινπ θαη καζήκαηα θχθινπ ππεξεζηψλ. ηελ ζπλέρεηα ζηε Β Σάμε ππάξρνπλ ηα καζήκαηα γεληθήο παηδείαο αιιά θαη ηα καζήκαηα ηνκέσλ. Σέινο ζηελ Γ Σάμε ππάξρνπλ ηα καζήκαηα γεληθήο παηδείαο πνπ είλαη θαη ππνρξεσηηθά θαη απνηεινχληαη απφ δπν νκάδεο, ηα καζήκαηα επηινγήο αιιά βέβαηα θαη ηα καζήκαηα ηνκέσλ. ια ηα παξαπάλσ ζα παξνπζηαζηνχλ αλαιπηηθά παξαθάησ αιιά θαη νη ψξεο πνπ πξέπεη ν εθάζηνηε καζεηήο λα παξαθνινπζήζεη ηα παξαθάησ ψζηε λα κπνξεί λα πεξάζεη κε επηηπρία απφ ην έλα έηνο ζην άιιν αιιά θαη λα πάξεη ην απνιπηήξην ηνπ. 8
Σα δηδαζθφκελα καζήκαηα αλά ηάμε θαίλνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα: Α ΣΑΞΖ - ΓΔΝΗΚΑ ΜΑΘΖΜΑΣΑ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ ΘΡΖΚΔΤΣΗΚΑ 1 Ν.ΓΛΧΑ / ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ 5 ΗΣΟΡΗΑ 2 ΑΛΓΔΒΡΑ 3 / 2 ΓΔΧΜΔΣΡΗΑ 2 / 3 ΦΤΗΚΖ 3 ΥΖΜΔΗΑ 2 ΞΔΝΖ ΓΛΧΑ 3 ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ 2 ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ 2 ΤΝΟΛΟ 25 ΩΡΔ ΜΑΘΖΜΑΣΑ ΚΤΚΛΧΝ Κύθινο Σερλνινγηθόο ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ 2 ψξεο ΔΦΑΡΜΟΓΔ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΚΖ 3 ψξεο ΣΔΥΝΗΚΟ ΥΔΓΗΟ 2 ψξεο ΥΟΛΗΚΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ- 2 ψξεο ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΔΡΓΑΗΑ ΤΝΟΛΟ 9 ώξεο Κύθινο Τπεξεζηώλ 9
ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΖ 2 ψξεο ΔΦΑΡΜΟΓΔ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΚΖ 3 ψξεο ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ (ΘΔΜΟΗ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΔ) 2 ψξεο ΥΟΛΗΚΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ - 2 ψξεο ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΔΡΓΑΗΑ ΤΝΟΛΟ 9 ΩΡΔ Σα καζήκαηα πνπ δηδάζθνληαη ζηε B' ηάμε ηνπ ΔΠΑ.Λ είλαη: ΜΑΘΖΜΑΣΑ ΓΔΝΗΚΖ ΠΑΗΓΔΗΑ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ ΘΡΖΚΔΤΣΗΚΑ 1 ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΛΧΑ 2 ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ 1 ΗΣΟΡΗΑ 1 ΑΛΓΔΒΡΑ 2 ΓΔΧΜΔΣΡΗΑ 1 ΜΑΘΖΜΑΣΗΚΑ ΘΔΣ. & ΣΔΥΝΟΛ. 2 ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΦΤΗΚΖ 3 ΥΖΜΔΗΑ 1 ΞΔΝΖ ΓΛΧΑ 2 ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ 1 ΤΝΟΛΟ 17 ΩΡΔ ΜΑΘΖΜΑΣΑ ΣΟΜΔΧΝ ΖΛΔΚΣΡΟΛΟΓΗΚΟ ΣΟΜΔΑ ΜΑΘΗΜΑ Ζιεθηξνηερλία Η Δζσηεξηθέο Ζιεθηξηθέο Δγθαηαζηάζεηο ΩΡΔ/ΔΒΓ. 3Θ+3Δ 2Θ+3Δ 10
Ζιεθηξηθνί Απηνκαηηζκνί & ηνηρεία Ζιεθηξνληθήο 2Θ+3Δ ρεδίαζε Ζιεθηξηθψλ Δγθαηαζηάζεσλ κε Ζ/Τ 2 ΤΝΟΛΟ 18 ΣΟΜΔΑ ΤΓΔΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. ηνηρεία Αλαηνκίαο-Φπζηνινγίαο Η 3 Θ Πξψηεο Βνήζεηεο 2Θ ηνηρεία Φαξκαθνινγίαο 2Θ ηνηρεία Μηθξνβηνινγίαο 2Θ+2 Δ Βαζηθή Ννζειεπηηθή 2Θ+2Δ Βξεθνθνκία 2Θ+1 Δ ΤΝΟΛΟ 18 ΣΟΜΔΑ ΓΟΜΙΚΩΝ ΔΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Οηθνδνκηθφ ρέδην 4 Κηηξηαθά Έξγα 2Θ + 2Δ Γνκηθά Τιηθά 2Θ Σνπνγξαθία 2Θ + 2Δ ρέδην Γνκηθψλ Έξγσλ κε Ζιεθηξνληθφ Τπνινγηζηή 4 ΤΝΟΛΟ 18 ΣΟΜΔΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑ Βαζηθέο Αξρέο Πιεξνθνξηθήο θαη Φεθηαθήο Σερλνινγίαο Λεηηνπξγηθά πζηήκαηα Η ΩΡΔ/ΔΒΓ. 3Θ 2Θ +1 Δ 11
Πξνγξακκαηηζηηθά Δξγαιεία γηα ην Γηαδίθηπν 4 Δ Γίθηπα Τπνινγηζηψλ I 3Θ + 1 Δ Βαζηθέο Τπεξεζίεο Γηαδηθηχνπ 2Δ πληήξεζε Τπνινγηζηψλ 2Δ ΤΝΟΛΟ 18 ΣΟΜΔΑ ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Ζιεθηξνληθά πιηθά θαη ρεδίαζε 2Δ Αλαινγηθά Ζιεθηξνληθά 3Θ Φεθηαθά Ζιεθηξνληθά 2Θ Κπθιψκαηα πλερνχο θαη Δλαιιαζζφκελνπ Ρεχκαηνο 2Θ Δπηθνηλσλίεο - Γίθηπα - Σερλνινγία H/Y 2Θ Δξγαζηήξην Αλαινγηθψλ Ζιεθηξνληθψλ 3Δ Δξγαζηήξην Φεθηαθψλ Ζιεθηξνληθψλ 2Δ Δξγαζηήξην Κπθισκάησλ πλερνχο θαη Δλαιιαζζφκελνπ Ρεχκαηνο 2Δ ΤΝΟΛΟ 18 ΣΟΜΔΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΙΟΙΚΗΣΙΚΩΝ ΤΠΗΡΔΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ Αξρέο Γεληθήο Λνγηζηηθήο ηνηρεία Σνπξηζηηθήο Οηθνλνκίαο Υξήζε Ζ/Τ(Λνγηζηηθά Φχιια) Δπηρεηξεκαηηθφηεηα θαη Αλάπηπμε ηνηρεία Αζηηθνχ θαη Δξγαηηθνχ Γηθαίνπ Οηθνλνκηθά Μαζεκαηηθά θαη ηαηηζηηθή Σνπξηζηηθή Θεσξία θαη Δθαξκνγέο Ζ/Τ ΩΡΔ/ΔΒΓ. 3Θ 2Θ 2Δ 2Θ 2Θ 2Θ 3Δ 12
Δξγαζίεο χγρξνλνπ Γξαθείνπ ΤΝΟΛΟ 18 2Δ Σα καζήκαηα πνπ δηδάζθνληαη ζηε Γ' ηάμε ηνπ ΔΠΑ.Λ είλαη: Α. ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΓΔΝΙΚΗ ΠΑΙΓΔΙΑ ΤΠΟΥΡΔΩΣΙΚΑ Α ΟΜΑΓΑ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ Νενειιεληθή Γιψζζα 2 Μαζεκαηηθά Η 5 Φπζηθή Η 3 πλνιηθή δηάξθεηα καζεκάηωλ γεληθήο παηδείαο 10 ώξεο Β ΟΜΑΓΑ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ Νενειιεληθή Γιψζζα 2 Μαζεκαηηθά ΗI 5 Φπζηθή ΗI 3 πλνιηθή δηάξθεηα καζεκάηωλ γεληθήο παηδείαο 10 ώξεο Β. ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΔΠΙΛΟΓΗ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ Νεφηεξε Διιεληθή Ηζηνξία 2 Αξρέο Οηθνλνκηθήο Θεσξίαο 2 Μαζεκαηηθά θαη ηνηρεία ηαηηζηηθήο 2 Βηνινγία Η 2 Βηνινγία ΗΗ 2 Γηαρείξηζε Φπζηθψλ Πφξσλ 2 13
ΜΑΘΖΜΑΣΑ ΣΟΜΔΧΝ ΖΛΔΚΣΡΟΛΟΓΗΚΟ ΣΟΜΔΑ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΖΛΔΚΣΡΟΛΟΓΗΚΧΝ ΔΓΚΑΣΑΣΑΔΧΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Ζιεθηξνηερλία ΗΗ 3Θ+3 Δ Ζιεθηξηθέο Μεραλέο 3Θ Ζιεθηξηθέο Δγθαηαζηάζεηο 3Θ+5 Δ Απηνκαηηζκνί & πζηήκαηα Απηφκαηνπ Διέγρνπ 2Θ+4 Δ ΤΝΟΛΟ 23 ΣΟΜΔΑ ΤΓΔΗΑ ΠΡΟΝΟΗΑ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΒΟΖΘΧΝ ΝΟΖΛΔΤΣΧΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Ννζειεπηηθή 3Θ+8 Δ Υεηξνπξγηθή-Σερληθή Υεηξνπξγείνπ 2Θ ηνηρεία Γπλαηθνινγίαο-Μαηεπηηθήο θαη Παηδηαηξηθήο 2Θ ηνηρεία Νεπξνινγίαο-Φπρηαηξηθήο 2Θ ηνηρεία Παζνινγίαο 3Θ ηνηρεία Αλαηνκίαο-Φπζηνινγίαο ΗΗ 3Θ ΤΝΟΛΟ 23 ΣΟΜΔΑ ΤΓΔΗΑ ΠΡΟΝΟΗΑ 14
Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΒΟΖΘΧΝ ΗΑΣΡΗΚΧΝ ΚΑΗ ΒΗΟΛΟΓΗΚΧΝ ΔΡΓΑΣΖΡΗΧΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Κιηληθή Βηνρεκεία 2Θ+2 Δ ηνηρεία Αηκαηνινγίαο-Αηκνδνζίαο 3Θ+3 Δ ηνηρεία Αλνζνινγίαο 2Θ+2 Δ Μηθξνβηνινγία 2Θ+2 Δ Οξγάλσζε Δξγαζηεξίσλ θαη Σερλνινγία Οξγάλσλ 2 Δ ηνηρεία Αλαηνκίαο-Φπζηνινγίαο ΗΗ 3Θ ΤΝΟΛΟ 23 ΣΟΜΔΑ ΤΓΔΗΑ ΠΡΟΝΟΗΑ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΒΟΖΘΧΝ ΒΡΔΦΟΝΖΠΗΟΚΟΜΧΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Μέζνδνη Γεκηνπξγηθήο Απαζρφιεζεο θαη Σερληθά Δπνπηηθά Μέζα 1Θ+2 Δ Αγσγή Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο 3Θ Μνπζηθή-Μνπζηθνθηλεηηθή Αγσγή 2 Δ ηνηρεία Γεληθήο θαη Δμειηθηηθήο Φπρνινγίαο 2Θ Αηζζεηηθή Αγσγή-Θεαηξηθφ Παηρλίδη 1Θ+1 Δ Λνγνηερλία Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο 2Θ Οξγάλσζε Παηδαγσγηθνχ Πεξηβάιινληνο 2Θ+4Δ ηνηρεία Αλαηνκίαο-Φπζηνινγίαο ΗΗ 3Θ ΤΝΟΛΟ 23 15
ΣΟΜΔΑ ΓΟΜΗΚΧΝ ΔΡΓΧΝ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΥΔΓΗΑΣΧΝ ΓΟΜΗΚΧΝ ΔΡΓΧΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. ρέδην Πνιηηηθνχ Μεραληθνχ 3 Αξρηηεθηνληθφ ρέδην 4 ρέδην πγθνηλσληαθψλ θαη Τδξαπιηθψλ Έξγσλ 2 Σνπνγξαθηθφ ρέδην 2 Πνιενδνκία 2 Ο Ζ/Τ ζην ρψξν ησλ Γνκηθψλ Έξγσλ 4Δ Οηθνδνκηθή 2Θ Οξγάλσζε Σερληθψλ Έξγσλ 2Θ + 2Δ ΤΝΟΛΟ 23 ΣΟΜΔΑ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΚΖ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΤΠΟΣΖΡΗΞΖ ΤΣΖΜΑΣΧΝ, ΔΦΑΡΜΟΓΔ ΚΑΗ ΓΗΚΣΤΑ Ζ/Τ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ/ΔΒΓ. Γνκεκέλνο Πξνγξακκαηηζκφο 3Θ + 2 Δ Γίθηπα Τπνινγηζηψλ ΗΗ 3Θ +1 Δ Λεηηνπξγηθά πζηήκαηα ΗΗ 2 Δ Βάζεηο Γεδνκέλσλ 1Θ +3 Δ ηνηρεία Πξνγξακκαηηζκνχ ζε Γξαθηθφ Πεξηβάιινλ 4 Δ (Visual Programming) Δθαξκνγέο Πνιπκέζσλ 4 Δ ΤΝΟΛΟ 23 16
ΣΟΜΔΑ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΧΝ ΤΠΟΛΟΓΗΣΧΝ ΤΣΖΜΑΣΧΝ ΚΑΗ ΓΗΚΣΤΧΝ ΜΑΘΗΜΑ ΩΡΔ / ΔΒΓ. Ζιεθηξνληθέο Δπηθνηλσλίεο 3Θ πζηήκαηα Αλαινγηθψλ Ζιεθηξνληθψλ 2Θ πζηήκαηα Φεθηαθψλ Ζιεθηξνληθψλ 2Θ πιινγή Μεηαθνξά θαη Έιεγρνο Γεδνκέλσλ 2Θ+2Δ Σερλνινγία Γηθηχσλ Δπηθνηλσληψλ 2Θ+3Δ Δξγαζηήξην Αλαινγηθψλ Ζιεθηξνληθψλ 2Δ Δξγαζηήξην Φεθηαθψλ Ζιεθηξνληθψλ 3Δ Δθαξκνγέο Πξνγξακκαηηζκνχ γηα Ζιεθηξνληθνχο 2Δ ΤΝΟΛΟ 23 ΣΟΜΔΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΧΝ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΧΝ ΤΠΖΡΔΗΧΝ Γ ΣΑΞΖ ΔΗΓΗΚΟΣΖΣΑ: ΤΠΑΛΛΖΛΧΝ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΧΝ ΤΠΖΡΔΗΧΝ ΜΑΘΗΜΑ Αξρέο Οηθνλνκηθήο Θεσξίαο Αξρέο Οξγάλσζεο θαη Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ Αγγιηθά(Οηθνλνκηθή Οξνινγία) ηνηρεία Λνγηζηηθήο Δηαηξηψλ Γεκφζηεο ρέζεηο Οξγάλσζε Γξαθείνπ θαη Αξρείσλ ΩΡΔ/ΔΒΓ. 4Θ 3Θ 2Θ 3Θ 1Θ 2Θ Λνγηζηηθέο Δθαξκνγέο-Γ Καηεγνξίαο Μεραλνγξαθεκέλε 17
Λνγηζηηθή 4 Δ Eξγαζίεο χγρξνλνπ Γξαθείνπ 4 Δ ΤΝΟΛΟ 23 18
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 3. Οη Νέεο Σερλνινγίεο ζηελ Διιεληθή Δθπαίδεπζε Ιζηνξηθά ηνηρεία 3.1 Δηζαγωγή Οη λέεο ηερλνινγίεο, ηδίσο ε πιεξνθνξηθή κε ην ηεξάζηην πιήζνο ησλ ζχγρξνλσλ εθαξκνγψλ, έρεη ζρεδφλ ηαπηηζζεί κε φ,ηη ραξαθηεξίδνπκε σο αλάπηπμε. Κάζε ρψξα πνπ πξνζβιέπεη ζηελ αλάπηπμε (νηθνλνκηθή, ηερλνινγηθή θ.ιπ.) έρεη θπξηνιεθηηθά «γαληδσζεί» απφ ηηο λέεο ηερλνινγίεο: ηηο έρεη εηζαγάγεη ζηελ Δθπαίδεπζε, εληζρχεη ηελ έξεπλά ηνπο, ρξεκαηνδνηεί ηηο εθαξκνγέο ηνπο, πξνσζεί κε θάζε ηξφπν φ,ηη έρεη ζρέζε κ' απηέο, ηδηαίηεξα κε ηελ ηερλνινγία ησλ Ζ/Τ. Δθείλν πνπ δελ έρεη ίζσο βαζχηεξα ζπλεηδεηνπνηεζεί, ηδίσο ζηελ Διιάδα, είλαη ε ζπνπδαηφηεηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ γηα κηα πνηνηηθή παηδεία πνπ απνηειεί θαη ηελ πξνυπφζεζε γηα θάζε κνξθήο αλάπηπμε κηαο ρψξαο. Ο ρψξνο απηφο ζηηο πξαγκαηηθέο δηαζηάζεηο, πξνεθηάζεηο θαη εθαξκνγέο ηνπ άξρηζε λα κειεηάηαη πνιχ πξφζθαηα, θαη γηα ρψξεο φπσο ε Διιάδα ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο φηη βξίζθεηαη αθφκε ζε πξνθαηαξθηηθφ ζηάδην. Καη φκσο ε πξαγκαηηθφηεηα είλαη κία: ρσξίο ηηο λέεο ηερλνινγίεο, ρσξίο ηελ πιεξνθνξηθή θαη ηηο πνηθίιεο εθαξκνγέο ηεο ζηελ «θνηλσλία ησλ πιεξνθνξηψλ» φπνπ δνχκε, ζηελ θνηλσλία ηδίσο ηνχ 21νπ αηψλα, δελ κπνξεί λα λνεζεί αλάπηπμε ηήο παηδείαο. Ήδε έρνπλ αξρίζεη λα εηζάγνληαη ζηαδηαθά, κε αξγνχο αθφκε ξπζκνχο θαη κεγάιε θαζπζηέξεζε, νη λέεο ηερλνινγίεο ζηελ ειιεληθή Δθπαίδεπζε (Μπακπηληψηεο, 2000). Σα νθέιε πνπ αλακέλνληαη γηα ηελ Παηδεία καο, εθφζνλ εθαξκνζζνχλ ζσζηά πξνγξάκκαηα κε θαηάιιειν εθπαηδεπηηθφ ινγηζκηθφ, είλαη θπξίσο ηα εμήο: (α) Γπλαηφηεηα αλαδήηεζεο πνηθίισλ θαη κεγάιεο θιίκαθαο πιεξνθνξηψλ κέζα απφ ηελ πξφζβαζε ζε δηάθνξεο Σξάπεδεο Γεδνκέλσλ. Σν λα κπνξεί λα κπεη θαλείο ζε κεγάιεο βηβιηνζήθεο, μέλεο αιιά θαη ειιεληθέο πιένλ, θαη λα αληιήζεη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ρξεηάδεηαη, λα κειεηήζεη άξζξα ζε πεξηνδηθά θαη δπζεχξεηα κε άιινλ ηξφπνλ δεκνζηεχκαηα θαη ην λα κπνξεί λα έρεη πξφζβαζε ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία κε ζεκαηηθή βάζε θαη κε ιέμεηο-θιεηδηά είλαη κηα θαηάθηεζε πνπ αίξεη αλππέξβιεηεο δπζθνιίεο ηηο νπνίεο αληηκεησπίδνπλ νη ζπνπδαζηέο αιιά θαη νη κειεηεηέο επί εθαηνληάδεο ρξφληα. 19
(β) Υξεζηκνπνίεζε εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ κε ηελ ηερλνινγία ησλ πνιπκέζσλ (ζπλδπαζκφο θεηκέλνπ - εηθφλαο - ήρνπ). Ζ ηερλνινγία απηή δίλεη ηε κνλαδηθή δπλαηφηεηα ζηνλ καζεηή λα πξνζεγγίζεη θαη λα επεμεξγαζζεί ζχλζεηεο πιεξνθνξίεο κε πνηθίινπο ζπλδπαζκνχο θαη δπλαηφηεηεο. Με απηή ηελ ηερλνινγία ηα πνιηηηζκηθά ή εζληθά καζήκαηα ηνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κηαο ρψξαο κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ κε λένπο ειθπζηηθνχο, αλαλεσκέλνπο θαη νπζηαζηηθνχο ηξφπνπο πνπ θαη ηα αληηθείκελα απηά θαζ' εαπηά αλαδεηθλχνπλ ζηε ζπλείδεζε ηνχ καζεηή θαη επηηξέπνπλ κηα άκεζε πξνζσπηθή ζπλεξγαζία ηνπ (δηαδξαζηηθή ιεηηνπξγία) κε ην πξφγξακκα θαη φρη κηα απιή παζεηηθή πξνζέγγηζε. Δηζη δηδάζθνληαο ηελ ηζηνξία κηαο πεξηφδνπ, κπνξείο καδί κε ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηα γεγνλφηα θαη ηα πξφζσπα λα παξνπζηάδεηο ράξηεο, πνξείεο, ζρέζεηο, παξάιιεια γεγνλφηα ηήο ηζηνξίαο γεηηνληθψλ ρσξψλ ή, ζε πνιηηηζηηθφ επίπεδν, λα δίλεηο ζπγρξφλσο πιεξνθνξίεο γηα ηε ινγνηερλία, ηηο επηζηήκεο, ηηο ηέρλεο, ηελ παξάδνζε, ηε ζξεζθεία, ηε γιψζζα ελφο ιανχ κε εηθφλα, κε ήρν θαη θπζηθά κε θείκελν. Σέηνηα πξνγξάκκαηα κπνξνχλ λα εθπνλεζνχλ ζηα πνιηηηζκηθά καζήκαηα, ζηα καζήκαηα αηζζεηηθήο θαιιηέξγεηαο θαη ζηα καζήκαηα γλψζεσλ. Γηάθνξεο ηερληθέο κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ θαη αληηθεηκεληθνχο ηξφπνπο αμηνιφγεζεο ηεο γλψζεο (απηναμηνιφγεζεο θαη εηεξναμηνιφγεζεο) πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηελ Δθπαίδεπζε. Σν ζεκαληηθφηεξν φκσο είλαη φηη κε ηέηνηα πξνγξάκκαηα ην ρνιείν θαη γεληθφηεξα ε Δθπαίδεπζε θαη ε παξερφκελε Παηδεία κπνξνχλ λα απνθηήζνπλ μαλά ην ελδηαθέξνλ πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα πξνζειθχζνπλ ηελ αγάπε θαη ηελ νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ. Δμίζνπ ζεκαληηθφ είλαη φηη ηέηνηα πξνγξάκκαηα είλαη βέβαην φηη κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ηελ αθεηεξία κηαο ξηδηθήο αλαλέσζεο ηνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Διιάδνο θαη ηελ επαλαιεηηνπξγία ηνπ ζε λέεο βάζεηο (Μπακπηληψηεο, 2000). Θίμακε κέρξη ηψξα κεξηθέο απφ ηηο ζεηηθέο πιεπξέο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Θα 'πξεπε φκσο λα επηζεκάλνπκε θαη πξνβιήκαηα, κεγαιχηεξα ή κηθξφηεξα, πνπ γελλψληαη. Μεξηθά απφ απηά ζε ζρέζε κε ηελ Δθπαίδεπζε είλαη: (α) Με ηελ εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζην ρνιείν αιιάδεη άξδελ θαη ν ξφινο ηνχ δαζθάινπ θαη γεληθφηεξα ηνχ εθπαηδεπηηθνχ. Μέρξη ζήκεξα δάζθαινο θαη ζρνιηθά βηβιία ήηαλ ε θχξηα πεγή πιεξνθνξηψλ. Δθεμήο ν δάζθαινο ζα έρεη σο πξφζζεην ξφιν λα επηιέμεη ηα θαηάιιεια πξνγξάκκαηα, λα νξγαλψζεη ηε ρξήζε ηνπο κέζα θαη έμσ απφ ηελ ηάμε, λα ειέγμεη ηηο αμηνινγήζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ, λα εμεγήζεη δχζθνια ή δπζλφεηα ζεκεία, λα παξαπέκςεη ζε πξφζζεηε ζπκβαηηθή ή 20
ειεθηξνληθά πξνζπειάζηκε βηβιηνγξαθία θαη γεληθά ζα πξέπεη παξάιιεια κε θάπνηα κνξθή ζπκβαηηθνχ καζήκαηνο λα θαηεπζχλεη θαη ηελ εθκάζεζε κε πξνγξάκκαηα. Δξψηεκα: Δίλαη ν Διιελαο εθπαηδεπηηθφο έηνηκνο γηα ηνλ λέν ηνπ ξφιν; Απάληεζε: Υξεηάδεηαη λα ζπκπιεξσζεί ν ηξφπνο θαηάξηηζήο ηνπ ζηα ΑΔΗ κε ηε δηδαθηηθή κέζσ πξνγξακκάησλ θαη κε ηελ θαζνδεγεηηθή ησλ καζεηψλ βάζεη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Απηφ δελ έρεη αθφκε γίλεη ζηα ειιεληθά ΑΔΗ. (β) Ζ αμηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε αμηφινγσλ θαη αμηφπηζησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Απαηηνχληαη πνηνηηθά πξνγξάκκαηα, έγθπξα επηζηεκνληθψο θαη θαηάιιεια παηδαγσγηθψο. Κη εδψ είλαη ην κείδνλ πξφβιεκα. Ζ πξάμε έρεη δείμεη φηη έρνπλ παξαρζεί κεξηθά ιίγα ζε αξηζκφ ζαπκαζηά πξνγξάκκαηα, αιιά έρεη ππάξμεη θη έλα κεγάιν πιήζνο πξφρεηξσλ, εκπεηξηθψλ, ειάρηζηα ρξήζηκσλ έσο θαη απνπξνζαλαηνιηζηηθψλ πξνγξακκάησλ, πνπ είλαη πξντφληα βηαζχλεο θαη επηδίσμεο εχθνινπ θέξδνπο θαη ην θπξηφηεξν πξντφληα πνπ έρνπλ θαηαζθεπαζηεί εξήκελ ησλ εηδηθψλ. (γ) Υξεηάδεηαη αθφκε αξθεηή έξεπλα θαη ελαζρφιεζε κε ην πξφβιεκα ησλ κεζφδσλ αμηνπνίεζεο απηψλ ησλ πξνγξακκάησλ ηδίσο κέζα ζηελ ηάμε. Σέηνηα θαη άιια πξνβιήκαηα ππάξρνπλ ήδε θαη ζα εκθαληζηνχλ ίζσο πεξηζζφηεξα ζην κέιινλ. Χζηφζν έλα είλαη ζίγνπξν: φηη Παηδεία ρσξίο ηηο λέεο ηερλνινγίεο ζα είλαη θάηη ην αδηαλφεην γηα ηα ακέζσο επφκελα ρξφληα θαη ζηελ Διιάδα. Καη φηη λέεο εκέξεο έξρνληαη γηα θαιχηεξε γλσξηκία θαη θαηαλφεζε ησλ αλζξψπσλ κέζα απφ ηα επηηεχγκαηα ηνχ πλεπκαηηθνχ πνιηηηζκνχ, εθείλεο δει. ηεο πιεπξάο ηεο Παηδείαο πνπ εμπςψλεη ηνλ άλζξσπν, ηνλ δηαθνξνπνηεί σο εζληθή πνιηηηζκηθή νληφηεηα θαη ζπγρξφλσο ηνλ ελψλεη κε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο ζην επίπεδν κηαο παλαλζξψπηλεο νηθνπκεληθήο θαιιηέξγεηαο θαη νπζηαζηηθήο ζπλάληεζεο αλζξψπνπ κε άλζξσπν (Μπακπηληψηεο, 2000). 3.2 Σν Ιζηνξηθό ηεο εηζαγωγήο λέωλ ηερλνινγηώλ ζηελ Δθπαίδεπζε 3.2.1 Κύξηα Φάζε Οη λέεο ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξηθήο έρνπλ ζεκαληηθά εμειηρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα. H εμέιημε απηή ζρεηίδεηαη κε ηηο δηεπηθάλεηεο αλζξψπνπ κεραλήο (human computer interfaces), ην δηαδίθηπν, ηα πνιπκέζα θαη ηα ππεξκέζα θαη κε ηα ζχγρξνλα 21
ινγηζκηθά, πνπ, φιν θαη πεξηζζφηεξν θηιηθά κε ην ρξήζηε, έρνπλ πιένλ θαηαζηεί θνηλφ ζεκείν αλαθνξάο. Σαπηφρξνλα, ε εμέιημε ηεο εηζαγσγήο θαη ηεο έληαμεο ηεο πιεξνθνξηθήο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ππήξμε επίζεο αξθεηά γξήγνξε. Γελ έιεηςαλ, σζηφζν, νη δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη νη πνιιαπιέο ζεσξήζεηο γηα ηε ζέζε ησλ Σερλνινγηψλ ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο ζην ζρνιείν. Ζ παξνπζίαζε θαη ε αλάιπζε απηψλ ησλ πξνζεγγίζεσλ θαη ε εμέιημή ηνπο απνηειεί αληηθείκελν ηνπ παξφληνο θεθαιαίνπ. Oη Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο (ICT: Information and Communication Technologies) φξνο πνπ έρεη θαζηεξσζεί ζε επξεία θιίκαθα ηα ηειεπηαία ρξφληα ραξαθηεξίδνπλ φια εθείλα ηα κέζα πνπ είλαη θνξείο κελπκάησλ (εηθφλεο, ήρνη, ζεηξέο ραξαθηήξσλ). Oη ρξήζεηο ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία έρνπλ επηηξέςεη ζεκαληηθέο εθπαηδεπηηθέο εθαξκνγέο ηφζν φζνλ αθνξά ηε δηδαθηηθή θαη καζεζηαθή δηαδηθαζία φζν θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο. ηε βηβιηνγξαθία γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά θαη αλάιπζε ησλ πξνηεηλφκελσλ θαηά θαηξνχο κνληέισλ πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εηζαγσγή ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ ηερλνινγηψλ ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο επηθνηλσλίαο γεληθφηεξα ζηελ εθπαίδεπζε (Ράπηεο θαη Ράπηε, 1999). Παξαζέηνληαη δε νη απφςεηο πνπ ηεθκεξηψλνπλ ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο απηήο ηεο εηζαγσγήο, ελψ κνξθνπνηνχληαη θαη ηα πξψηα ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Oη δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνπ ζέκαηνο ηεο εηζαγσγήο ηεο πιεξνθνξηθήο ή, γεληθφηεξα, ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαίδεπζε είλαη θάζε θνξά ζπλάξηεζε πνιιψλ παξακέηξσλ πνπ ζρεηίδνληαη: κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ηε βαζκίδα εθπαίδεπζεο πνπ αθνξά ε εηζαγσγή, ηνπο πξνο επίηεπμε γλσζηηθνχο ζηφρνπο, ηηο νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο ζπγθπξίεο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο εηζαγσγήο, ην επίπεδν ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο, ηηο θηινζνθηθέο θαη ηδενινγηθέο ζεσξήζεηο ησλ πξσηεξγαηψλ. ην παξφλ θεθάιαην, κέζα απφ κηα ρξνλνινγηθή αλαθνξά, πξνζεγγίδεηαη ν παηδαγσγηθφο, θαηά θχξην ιφγν, πξνβιεκαηηζκφο θαζψο θαη νη παηδαγσγηθνί ζηφρνη ηεο εηζαγσγήο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, φπσο παξνπζηάδνληαη κέζα απφ ηηο εθζέζεηο ησλ εηδηθψλ. Κάζε αλάιπζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ εηζαγσγή ηεο ππνινγηζηηθήο ηερλνινγίαο κέζα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν νθείιεη λα ιάβεη ππφςε ηεο σο 22
ζπκπιεξσκαηηθή παξάκεηξν θαη ην ρξφλν. Δίλαη αδηακθηζβήηεην γεγνλφο φηη ε ηερλνινγηθή πξαγκαηηθφηεηα (πιηθφ, θφζηνο, ππνινγηζηηθή δχλακε, δηάδνζε) ηεο πιεξνθνξηθήο, ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ησλ νπηηθναθνπζηηθψλ κέζσλ εμειίζζεηαη ξαγδαία ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη επεξεάδεη αλαπφθεπθηα ηηο αληηιήςεηο πνπ ζρεκαηίδνληαη γηα ηε ζέζε ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Μέζα απφ ηε ρξνλνινγηθή εμέιημε ηνπ εγρεηξήκαηνο ηεο εηζαγσγήο ησλ λέσλ εθπαηδεπηηθψλ ηερλνινγηψλ ζα δηαθαλνχλ επίζεο θαη νη δηαθνξεηηθέο ζεσξήζεηο, φπσο παξνπζηάδνληαη απφ ηηο αλαιχζεηο ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. «Ο φξνο εθπαηδεπηηθή ηερλνινγία ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ραξαθηεξίζεη ηελ νξζνινγηθή ζέζπηζε θαη ρξήζε κηαο ή πεξηζζφηεξσλ ηερλνινγηψλ κε ζθνπφ ηελ απφθηεζε ελφο εθπαηδεπηηθνχ απνηειέζκαηνο. Υαξαθηεξίδεη επίζεο ην ιφγν, ηηο αμίεο θαη ηα ππνηηζέκελα ή πξαγκαηηθά απνηειέζκαηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζε απηέο ηηο πξαθηηθέο.» (Κφκεο θαη Μηθξφπνπινο, 2001) Καηά ηελ εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηεο πιεξνθνξηθήο ζηελ πξσηνβάζκηα θαη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηξία ζεκαληηθά ζηάδηα ή θάζεηο εηζαγσγήο: ηελ πιεξνθνξηθή πξνζέγγηζε (1970 1980), ην κέζν αληηθείκελν εθπαίδεπζεο (1980 1989), ηηο ηερλνινγίεο σο κέζν (κεηά ην 1990). Πξφδξνκνο φισλ ησλ παξαπάλσ θάζεσλ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί κηα νιφθιεξε πεξίνδνο ηεο εθπαηδεπηηθήο ηερλνινγίαο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξνζπάζεηα εηζαγσγήο θαη έληαμεο ησλ δηαθφξσλ κέζσλ (mediα) θαη ηερλνινγηψλ (πξηλ απφ ην 1970) ζηελ εθπαίδεπζε (Baron θαη Bruillard, 1996). Ζ πεξίνδνο απηή, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξνβιεκαηηθή ησλ δηδαθηηθψλ κεραλψλ, ζα πεξηγξαθεί αλαιπηηθφηεξα ζην ηξίην θεθάιαην. ην θεθάιαην απηφ ζα αζρνιεζνχκε απνθιεηζηηθά κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηνπο ππνινγηζηέο θαη φρη κε φιν ην ρψξν πνπ αθνξά ηελ εθπαηδεπηηθή ηερλνινγία. Σν πξψην ζηάδην μεθηλά ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 (αλ θαη νη εθπαηδεπηηθέο ρξήζεηο ηνπ ππνινγηζηή ζπνξαδηθά είραλ μεθηλήζεη απφ ηε δεθαεηία ηνπ 50), ε πξνβιεκαηηθή ηνπ νπνίνπ απνθξπζηαιιψλεηαη ζηηο πξψηεο επίζεκεο εθζέζεηο (Nora θαη Minc, 1978) ζρεηηθά κε ηελ «πιεξνθνξηνπνίεζε» (informatisation) ηεο θνηλσλίαο θαη ηελ εθπαίδεπζε, ην δεχηεξν αθνξά ηελ πεξίνδν ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, θαηά ηελ νπνία γίλεηαη ε καδηθή εηζαγσγή ηνπ ππνινγηζηή ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα, ζε φιεο ηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο. Tν ηξίην ζηάδην (αξρέο 23
δεθαεηίαο 90) βξίζθεηαη ζε εμέιημε θαη έρνπλ πιένλ θαηαγξαθεί νη πξνζεγγίζεηο πνπ έρνπλ επηθξαηήζεη θαη νη πξννπηηθέο ησλ επεξρφκελσλ εηψλ. Σν πξψην ζηάδην αθνξά θπξίσο ηελ πιεξνθνξηθή πξνζέγγηζε, κε θχξην πξνζαλαηνιηζκφ ζηε δηδαζθαιία ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζηελ πξνζπάζεηα αλάπηπμεο ζπζηεκάησλ Γηδαζθαιίαο κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή (Γη.B.Y.) Computer Assisted Instruction (CAI) ή Μάζεζε κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή Computer Assisted Learning (CAL). H πιεηνλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ Γη.B.Y. θαηά ηελ πεξίνδν εθείλε δελ είλαη παξά πξνγξάκκαηα εμάζθεζεο θαη πξαθηηθήο εθαξκνγήο (drill and practice) θαη πνιχ ιίγα είλαη απηά πνπ αθνξνχλ ελαιιαθηηθέο εθαξκνγέο (φπσο πξνγξάκκαηα πξνζνκνηψζεσλ θαη έκπεηξα δηδαθηηθά ζπζηήκαηα), νη νπνίεο θαη πεξηγξάθνληαη ζην ηξίην θαη ηέηαξην θεθάιαην. Σν δεχηεξν ζηάδην ζπλίζηαηαη απφ ηε ζθαηξηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία πξνηείλεη ηνπο Τπνινγηζηέο ζηα ρνιεία (Micros in Schools) ζηελ Αγγιία, ηελ Πιεξνθνξηθή γηα φινπο (Informatique Pour Tous IPT) ζηε Γαιιία, ελψ αληίζηνηρα πξνγξάκκαηα εηζαγσγήο ησλ ππνινγηζηψλ εμειίζζνληαη ζηηο ΖΠΑ θαη ζηηο άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζηηο ΖΠΑ ε εηζαγσγή ππνινγηζηψλ ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα πξνσζήζεθε απφ εξεπλεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο, αιιά θπξίσο απφ ηε βηνκεραλία θαη ηελ αγνξά. Ζ απνθεληξσηηθή δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ν ζθιεξφο αληαγσληζκφο πξνζθνξψλ απφ ηηο εηαηξείεο γηα εμνπιηζκφ ζε πιηθφ θαη ινγηζκηθφ νδήγεζε ζηελ έληαμε πνηθηιίαο πιηθνχ θαη ινγηζκηθνχ ζηα ζρνιεία ησλ ΖΠΑ, αιιά παξάιιεια θαη ηε δεκηνπξγία ζεκαληηθψλ δηαθνξψλ αλάκεζά ηνπο. Πξφθεηηαη, ζπλεπψο, γηα κηα πεξίνδν γεληθεπκέλεο εηζαγσγήο ηεο πιεξνθνξηθήο ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο. H πεξίνδνο απηή είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ αικαηψδε εμέιημε ησλ πξνζσπηθψλ ππνινγηζηψλ, ηελ αληίζηνηρε πηψζε ησλ ηηκψλ ηνπο θαη ηηο ειπίδεο πνπ είραλ ελαπνηεζεί ζηελ πιεξνθνξηθή επαλάζηαζε, ηδηαίηεξα ζην ρψξν ησλ πξνζσπηθψλ ππνινγηζηψλ, ε νπνία αλαπηχρζεθε θαη ιφγσ ηεο πηψζεο ηνπ θφζηνπο θαηαζθεπήο, πνπ κέρξη ηφηε ήηαλ απαγνξεπηηθφ γηα κηα καδηθή εηζαγσγή ζηελ εθπαίδεπζε. Οη ελζνπζηψδεηο θαη αηζηφδνμεο πξνβιέςεηο γηα ηελ επαλάζηαζε πνπ ζα επηθέξεη ν ππνινγηζηήο ζηε δηδαζθαιία θαη θπξίσο ζηε κάζεζε (Papert, 1980) πνπ θαηαγξάθεθαλ φια απηά ηα ρξφληα δε ζπλάδνπλ κε ηα απνηειέζκαηα πνιιψλ εκπεηξηθψλ εξεπλψλ. Πνιιά εξσηήκαηα δελ απαληήζεθαλ επαξθψο θαη είλαη αλνηθηά, ελψ απφ ηε δεκηνπξγηθή ρξήζε ηνπ ππνινγηζηή ζηε ζρνιηθή 24
πξαγκαηηθφηεηα παξέκεηλαλ δεηήκαηα εθηθηνχ κέζα ζηηο δπλαηφηεηεο (Μαθξάθεο θαη Κνληνγηαλλνπνχινπ Πνιπδσξίδε, 1995). H πεξίνδνο πνπ βξίζθεηαη ζε εμέιημε δελ κπνξεί παξά λα αλαινγίδεηαη ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο θαη ηηο εθαξκνγέο ηνπο κε ηνλ αλάινγν ζθεπηηθηζκφ θαη λα αηελίδεη ην εθπαηδεπηηθφ κέιινλ ηεο πιεξνθνξηθήο απφ ηε ζθνπηά ησλ πνιπκέζσλ (multimedia), ησλ δηθηχσλ ππνινγηζηψλ θαη ησλ εηθνληθψλ πξαγκαηηθνηήησλ (virtual realities). 3.2.2 Γεθαεηία 1970-1980 Αλ νη δεθαεηίεο ηνπ 80 θαη 90 ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε καδηθή εηζαγσγή ηεο πιεξνθνξηθήο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζε θάζε πηπρή ηεο δσήο καο γεληθφηεξα, νη πξνβιεκαηηζκνί θαη νη πξψηεο πξνζπάζεηεο εηζαγσγήο αλέξρνληαη ζε κηα δεθαεηία ηνπιάρηζηνλ πξνγελέζηεξα. Σν 1970 ππήξμε κηα ζεκαληηθή ρξνληά γηα ηελ εηζαγσγή ηεο πιεξνθνξηθήο ζηελ εθπαίδεπζε: κηα πξψηε παγθφζκηα ζπλάληεζε νξγαλψλεηαη ζην Amsterdam απφ ηελ IFIP (International Federation of Information Processing) κε ζέκα ηνπο ππνινγηζηέο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηνλ επφκελν ρξφλν νξγαλψλεηαη ην πξψην παγθφζκην ζεκηλάξην (ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ΟΟΑ) κε ζέκα ηελ εηζαγσγή ηεο πιεξνθνξηθήο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (ππνδεηθλχνληαο ηελ εηζαγσγή ηεο πιεξνθνξηθήο ζε φια ηα καζήκαηα ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο), ζην Παξίζη. Παξ φηη νη ζέζεηο πνπ εθθξάζηεθαλ ζηηο ζπλαληήζεηο απηέο πηνζεηνχζαλ ηελ άπνςε ηεο εηζαγσγήο ζε φιν ην θάζκα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ην πξαθηηθφ απνηέιεζκα φιεο ηεο πεξηφδνπ απηήο ραξαθηεξίδεηαη θπξίσο απφ ηε κάζεζε γηα ηνπο ππνινγηζηέο παξά ηε κάζεζε κε ηνπο ππνινγηζηέο. Οη πηινηηθέο εθαξκνγέο (θπξίσο ζε επίπεδν ιπθείσλ) πνπ είδαλ ην θσο ηεο εκέξαο ζε φιε ηε δεθαεηία ηνπ 70 (αλαθεξφκαζηε ζε πηινηηθέο εθαξκνγέο, γηαηί ζε θακία ρψξα δελ είρακε εηζαγσγή ππνινγηζηψλ, παξά ζε πνιχ κηθξφ αξηζκφ ζρνιείσλ) έδηλαλ έκθαζε ζε καζήκαηα αιθαβεηηζκνχ ζηνπο ππνινγηζηέο θαη θπξίσο ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηνπο. Ζ ζηήξημε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο κε ππνινγηζηέο δε γλψξηζε κεγάιε έθηαζε θαη απηφ νθείιεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ αλππαξμία θαηάιιεινπ εθπαηδεπηηθνχ ινγηζκηθνχ. Καη απηή ηελ πεξίνδν ππήξμαλ, σζηφζν, πξνζπάζεηεο έληαμεο ηνπ ππνινγηζηή ζηε δηδαθηηθή πξάμε ζε ζρεηηθά 25
κεγάιε θιίκαθα, θπξίσο ζηηο ΖΠΑ (φπσο ην ζχζηεκα PLATO: Programmed Logic for Automatic Teaching Operation απφ ηνλ R. Davis) (Davis, 1977). Λίγα ινγηζκηθά (θπξίσο ινγηζκηθφ πξνζνκνίσζεο) ήηαλ άμηα ιφγνπ ψζηε λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απνηειεζκαηηθά κέζα ζηελ ηάμε, ελψ ε πιεηνλφηεηα ηνπ ινγηζκηθνχ ήηαλ ηχπνπ εξσηήζεσλ πνιιαπιήο επηινγήο (multiple choice) θαη ζπζηήκαηα πξαθηηθήο άζθεζεο θαη εθαξκνγήο (drill and practice). Ζ πξνζέγγηζε απηή βαζίζηεθε θπξίσο ζηηο απφςεηο ηεο ζεσξίαο ηεο ζπκπεξηθνξάο (βιέπε δεχηεξν θεθάιαην) θαη σο θχξηα εθαξκνγή ησλ ππνινγηζηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία είρε ηα αιιειεπηδξαζηηθά ειεθηξνληθά βηβιία (interactive textbooks) (Suppes, 1980). Πξέπεη επίζεο λα ηνληζηεί φηη, παξάιιεια κε ηηο παξαπάλσ πξνζπάζεηεο, αιιά κε έλαλ εληειψο δηαθνξεηηθφ παηδαγσγηθφ θαη καζεζηαθφ πξνζαλαηνιηζκφ, εθαξκφζηεθε ζε πνιιά ζρνιεία εθείλε ηελ πεξίνδν ε γιψζζα πξνγξακκαηηζκνχ Logo. Ζ παηδαγσγηθή πξνβιεκαηηθή πνπ αλαπηχρζεθε γχξσ απφ ην ζχζηεκα ηεο Logo (Papert, 1980) ζα ζπδεηεζεί ιεπηνκεξψο ζην έθην θεθάιαην. Ζ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο πεηξακαηηθήο θάζεο εηζαγσγήο πνπ ραξαθηεξίδεη απηή ηελ πεξίνδν παξέρεη ηα ζηνηρεία πάλσ ζηα νπνία ζα ζηεξηρηεί ε εθαξκνγή θαη γελίθεπζε ηεο εηζαγσγήο ηεο επφκελεο δεθαεηίαο. 3.2.3 Γεθαεηία 1980-1990 : Η επνρή ηεο γεληθεπκέλεο εηζαγωγήο Ζ δεθαεηία ηνπ 80 ππήξμε αλακθηζβήηεηα ε πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία γεληθεχηεθαλ νη πξνζπάζεηεο ηεο εηζαγσγήο θαη ηεο έληαμεο ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηα δηάθνξα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. Χζηφζν, κφιηο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο πηνζεηήζεθε ε θαζνιηθή εηζαγσγή ηεο πιεξνθνξηθήο ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ. Πξηλ απφ ηε γεληθεπκέλε εηζαγσγή πξνυπήξμε κηα πεξίνδνο πξνβιεκαηηζκψλ θαη γεληθφηεξσλ αλαδεηήζεσλ γηα ην πψο θαη απφ πνχ πξέπεη λα αξρίζεη ε εηζαγσγή ησλ ππνινγηζηψλ ζην ζρνιείν. Ζ εηζαγσγή ησλ ππνινγηζηψλ γίλεηαη θαηά θαλφλα κέζα απφ νινθιεξσκέλα πξνγξάκκαηα ζε επίπεδν επηθξάηεηαο θαη κε ζπλεξγαζία δηαθφξσλ θνξέσλ θαη (ζπλήζσο) κε ηνλ έιεγρν ηνπ θάζε Τπνπξγείνπ Παηδείαο. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα βαζηθά πνξίζκαηα πνπ αλαπηχρζεθαλ ζηα πιαίζηα δχν εθζέζεσλ (αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80), φπνπ θαη ζπλνςίδνληαη νη πξνβιεκαηηθέο ηεο επνρήο θαη ην 26
ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ραξαθηήξηζε ηελ είζνδν ηνπ ππνινγηζηή ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα θπξίσο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν. 3.2.4 Η Έθζεζε ηνπ J. C. SIMON (1980) H έθζεζε απηή (κε παξαγγειία ηεο γαιιηθήο θπβέξλεζεο) πξνηείλεη ηελ θαηάξηηζε γηα φινπο ζηελ πιεξνθνξηθή, ζπληζηψληαο ηε ζπλέρηζε ησλ πξνεγνχκελσλ εκπεηξηψλ, πξνπαληφο ζην επίπεδν ηνπ γπκλαζίνπ θαη ηνπ ιπθείνπ (Simon, 1980). ρεηηθά κε ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ζηελ έθζεζε αλαπηχζζεηαη κηα πξνβιεκαηηθή ε νπνία ζέηεη κηα ζεηξά απφ ελδηαθέξνληα θαη επίθαηξα, αθφκα θαη ζήκεξα, εξσηήκαηα. O ελ ιφγσ πξνβιεκαηηζκφο ζπλνςίδεηαη ζην γηαηί πξέπεη λα εηζαρζεί ε πιεξνθνξηθή, απφ ηελ πξψηε θηφιαο βαζκίδα, ζηελ εθπαίδεπζε. Γχν είλαη νη βαζηθνί ιφγνη πνπ ππνζηεξίδνπλ, κέζα απφ ηελ έθζεζε, κηα ηέηνηα εηζαγσγή. Aθελφο, γηα κηα παηδαγσγηθή πνπ εληάζζεη ηε ρξήζε ησλ πιεξνθνξηθψλ κεραλψλ σο κέζνπ θαη, αθεηέξνπ, ε πιεξνθνξηθή σο παηδαγσγηθφο ζηφρνο. Aιιά δε δηαθαηλφηαλ επίθαηξε ηελ επνρή απηή ε ζεψξεζε κηαο γεληθεπκέλεο εηζαγσγήο ησλ πιεξνθνξηθψλ κέζσλ ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Oη επηθαινχκελνη ιφγνη ηνπνζεηνχληαη ζε δχν επίπεδα. ην πξψην επίπεδν αλαθέξνληαη αηηίεο νηθνλνκηθήο θαη ηερληθήο θχζεο, θαζψο θαη πξνβιήκαηα πιηθνηερληθήο ππνδνκήο. ην δεχηεξν επίπεδν πξνβάιινληαη ελδνηαζκνί παηδαγσγηθήο πθήο. Tα πιεξνθνξηθά κέζα γηα εθπαηδεπηηθή ρξήζε πξέπεη λα απνηειέζνπλ αληηθείκελν δηεπηζηεκνληθψλ εξεπλψλ θαη πξνζαξκνγψλ. Χο ζπκπέξαζκα ζην ζρεηηθφ δήηεκα, ε έθζεζε ζεσξεί φηη, κε ηε κέρξη ηφηε θαηάζηαζε ησλ εξεπλψλ, ηα πιεξνθνξηθά εξγαιεία δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο θαζνιηθφ παηδαγσγηθφ κέζν, εληνχηνηο παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθφ παηδαγσγηθφ ελδηαθέξνλ ζε πνηθίιεο θαη ηδηαίηεξεο πεξηπηψζεηο. Kάησ απφ ην πξίζκα απηφ, πξνηείλνληαη δχν δξφκνη εξεπλψλ: ε Γηδαζθαιία κε ηε Bνήζεηα Yπνινγηζηή (Γη.B.Y.) θαη ε γιψζζα LOGO. 3.2.5 Η Έθζεζε ηνπ B. SCHWARTZ (1981) 27
Mηα άιιε έθζεζε ην 1981, ζηα πιαίζηα ηεο Kνηλήο Aγνξάο απηή ηε θνξά, πξνζδηνξίδεη ηνπο ζηφρνπο ηεο πιεξνθνξηθήο ζηε γεληθή εθπαίδεπζε (Schwartz, 1981). Oη ζηφρνη απηνί πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο δχν θχξηεο θαηεπζχλζεηο: ν ππνινγηζηήο σο εξγαιείν κάζεζεο θαη σο ζηνηρείν ηεο γεληθήο θνπιηνχξαο. O ππνινγηζηήο σο εξγαιείν κάζεζεο ζπληζηά ηελ πξψηε θαηεχζπλζε, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηα παξαθάησ ξεχκαηα: ξφινο ηεο Γηδαζθαιίαο κε ηε Bνήζεηα Yπνινγηζηή (Γη.B.Y.). Μέζν γηα ηελ θαιπηέξεπζε ησλ επηδφζεσλ ζηα καζεκαηηθά θαη ζηε γιψζζα. Σν παηδαγσγηθφ ζχζηεκα ηεο LOGO. O ππνινγηζηήο θαη ε πιεξνθνξηθή σο ζηνηρείν γεληθήο θνπιηνχξαο ζπγθξνηνχλ ηε δεχηεξε θαηεχζπλζε, ηεο νπνίαο θχξηνη άμνλεο είλαη νη εμήο: Δπαηζζεηνπνίεζε ζηελ επεμεξγαζία ηεο πιεξνθνξίαο, ζηελ ηερληθή θαη πιεξνθνξηθή δηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Δηζαγσγή ζηελ αιγνξηζκηθή θαη θαηαλφεζε απφ ηνπο καζεηέο ηνχ ηη είλαη ν πξνγξακκαηηζκφο, δείρλνληάο ηνπο ην ελδηαθέξνλ πνπ παξνπζηάδεη, θαζψο επίζεο θαη ηα φξηά ηνπ. Πξφθεηηαη, ζπλεπψο, γηα ηελ εμνηθείσζε ηνπ παηδηνχ, απφ ηελ πην κηθξή ειηθία, κε ηα πιεξνθνξηθά αληηθείκελα, θαηά ηξφπν ψζηε λα γίλεη ηθαλφ λα ελεξγεί ζηα πιαίζηά ηνπο θαη λα ηα ρξεζηκνπνηεί κε θάπνηα ζρεηηθή άλεζε. H παξαπάλσ ζεψξεζε εκπεξηέρεη δχν ζπκπιεξσκαηηθέο πηπρέο: ηε δηαλνεηηθή πηπρή, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο ην παηδί νθείιεη λα θαηαλνήζεη απηφ ην νπνίν θάλεη φηαλ ρξεζηκνπνηεί πιεξνθνξηθά αληηθείκελα. ηελ εζηθή θαη πνιηηηθή πηπρή, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο είλαη απαξαίηεην ην παηδί λα θαηαλνήζεη ηα πιεξνθνξηθά εξγαιεία κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο θαηάξηηζεο ηνπ κειινληηθνχ πνιίηε, ζπλεηδεηνχ θαη απηφλνκνπ φληνο ζε έλα ζχγρξνλν θνηλσληθφ θαη ηερλνινγηθφ πεξηβάιινλ. Γηα ηελ εθαξκνγή ησλ ζηφρσλ απηψλ, ε έθζεζε θάλεη ηηο αθφινπζεο πξνηάζεηο: 1. H πιεξνθνξηθή σο παηδαγσγηθφ κέζν ζπλεπάγεηαη ηελ θαηάξηηζε κε ηε βνήζεηα ηεο πιεξνθνξηθήο (ην παηδαγσγηθφ έξεηζκα νδεγεί επηπιένλ ζηελ αλάπηπμε ηεο πνιηηηζκηθήο δηάζηαζεο ησλ πιεξνθνξηθψλ κέζσλ). 2. H πιεξνθνξηθή σο παηδαγσγηθφο ζηφρνο ζπλεπάγεηαη κηα θαηάξηηζε ζηελ πιεξνθνξηθή. Δίλαη εκθαλέο ινηπφλ φηη, ήδε απφ ηηο απαξρέο ηεο εηζαγσγήο ηεο πιεξνθνξηθήο ζηελ εθπαίδεπζε, γίλεηαη ζαθήο δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ πιεξνθνξηθή σο αληηθείκελν 28
κάζεζεο θαη ηελ πιεξνθνξηθή σο παηδαγσγηθφ θαη δηδαθηηθφ κέζν. Πξέπεη, εληνχηνηο, λα ηνληζηεί φηη νη πνιιαπινί ηξφπνη ζεψξεζεο ηεο εθαξκνγήο ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, γεληθφηεξα, ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ θαηάξηηζε έγηλαλ αληηθείκελν έληνλσλ ζπδεηήζεσλ θαη πξνβιεκαηηζκψλ απφ πνιχ λσξίο ζην ρψξν ησλ παηδαγσγψλ. 29
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 4. Σερλνινγίεο Πιεξνθνξίαο θαη Δπηθνηλωληώλ ζηελ Δθπαίδεπζε Οη ξαγδαίεο εμειίμεηο ζηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη εηδηθφηεξα ζηηο ηερλνινγίεο ηεο αιιάμνπλ ξηδηθά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη άλζξσπνη έρνπλ πξφζβαζε, ζπγθεληξψλνπλ, αλαιχνπλ, αλαπαξηζηάλνπλ, παξνπζηάδνπλ θαη κεηαθέξνπλ ηελ πιεξνθνξία. Καηά ζπλέπεηα, αλακέλεηαη λα έρνπλ άκεζν αληίθηππν ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Strommen & Lincoln 1992, Crawford, 1999). Ζ αικαηψδεο αλάπηπμε θαη δηάδνζε ησλ ΣΠΔ επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηηο εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο πνπ πξνδηαγξάθνληαη γηα ην θνληηλφ κέιινλ. Απηέο δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζηηο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο αιιά επεθηείλνληαη ζηηο καζεζηαθέο ζπλήζεηεο, ζηα ρξεζηκνπνηνχκελα κέζα θαη ζηελ νξγάλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ρψξσλ (Σδηκνγηάλλεο, 2000). Ζ ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο απνηειεί έλα πνιχπινθν εγρείξεκα, ζην νπνίν παξεκβαίλνπλ θαζνξηζηηθά πνιινί παξάγνληεο. Οη θπξηφηεξνη απφ απηνχο είλαη ε αλάπηπμε πιηθνηερληθψλ ππνδνκψλ ζηα ζρνιεία, ε αλάπηπμε θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ ινγηζκηθψλ θαη ε ζπλερήο επηκφξθσζε-ππνζηήξημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. κσο ν πην θξίζηκνο παξάγνληαο είλαη ε ζεηηθή ζηάζε θαη ε εηνηκφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξάμεο γηα ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Οη εθπαηδεπηηθνί δελ ζα πξέπεη λα είλαη κφλν ηθαλνί ρξήζηεο ησλ δηαθφξσλ ηερλνινγηθψλ εξγαιείσλ. Θα πξέπεη λα θαηαλνήζνπλ θαη λα απνδερζνχλ ηνπο παηδαγσγηθνχο ηξφπνπο εθαξκνγήο ηνπο ζηε δηδαθηηθή θαη καζεζηαθή δηαδηθαζία, θαη απηφ απαηηεί ρξφλν (Σδηκνγηάλλεο, 2001). 4.1 Έλαο ζεκαληηθόο πξόγνλνο: Η θπβεξλεηηθή θαη νη δηδαθηηθέο κεραλέο Σν ελδηαθέξνλ γηα ηελ εηζαγσγή ησλ ηερλνινγηψλ ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ είλαη θαηλνχξην θαηλφκελν. Ήδε απφ ην ηέινο ηνπ A' Παγθφζκηνπ πνιέκνπ αλαπηχζζεηαη ζηηο ΖΠΑ κηα βηνκεραλία παξαγσγήο εθπαηδεπηηθψλ ηαηληψλ θαη έλα νιφθιεξν παηδαγσγηθφ ξεχκα κε ζηφρν ηελ «νπηηθή» θαηάξηηζε, πνπ πνιχ γξήγνξα 30
κεηαηξάπεθε ζε «νπηηθναθνπζηηθή» (audiovisual), ελψ ζηε Γαιιία, ήδε απφ ην ηέινο ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα, παξαηεξείηαη παξαγσγή παηδαγσγηθψλ κέζσλ. Σν θίλεκα απηφ γλψξηζε ηδηαίηεξε άλζηζε ακέζσο κεηά ην Β' Παγθφζκην πφιεκν θαη αξγφηεξα κε ηελ εκθάληζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηειεφξαζεο. εκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνζπάζεηα ρξήζεο ησλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία έπαημαλ νη δηδαθηηθέο κεραλέο (teaching machines), δεκηνχξγεκα ηεο ζρνιήο ηεο ζπκπεξηθνξάο, ζηα πιαίζηα ηνπ θηλήκαηνο ηεο πξνγξακκαηηζκέλεο δηδαζθαιίαο (programmed instruction) [Κφιιηαο, 1993]. Σν πξνγξακκαηηζκέλν δηδαθηηθφ βηβιίν ή ε δηδαθηηθή κεραλή αλαιακβάλεη ην ξφιν ηνπ δαζθάινπ θαη ε θαζηεξσκέλε ζρέζε «καζεηή δάζθαινπ» ζρεδφλ αλαηξέπεηαη. Αθφκα, ε ρξήζε ησλ δηδαθηηθψλ κεραλψλ εζηηάδεηαη ζηελ εμαηνκίθεπζε ηεο δηδαζθαιίαο, πνπ βαζίδεηαη ζηνπο πξνζσπηθνχο ξπζκνχο ηνπ καζεηή. Παξάιιεια, γίλνληαη πξνζπάζεηεο λα ιεθζεί ππφςε θαη ε πξνεγνχκελε ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή αλάινγα κε ηηο απαληήζεηο πνπ έρεη δψζεη ζηηο εξσηήζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο. 4.2 Πξώηε Πεξίνδνο έληαμεο ηωλ ππνινγηζηώλ ζηελ εθπαίδεπζε: πζηήκαηα Γηδαζθαιίαο θαη ζπζηήκαηα κάζεζεο κε ππνινγηζηή Οη πξνζπάζεηεο έληαμεο ηνπ ππνινγηζηή ζηε δηδαθηηθή θαη ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία μεθίλεζαλ ζρεδφλ παξάιιεια κε ηελ επξεία εμάπισζε ησλ ππνινγηζηψλ θαη γλψξηζαλ ζεακαηηθή πξφνδν κε ηελ εκθάληζε ησλ πξνζσπηθψλ ππνινγηζηψλ. Απνηειεί θνηλφηνπν φηη ε εκθάληζε ηνπ πξνζσπηθνχ ππνινγηζηή έδσζε αθνξκή ψζηε λα δηαηππσζνχλ κηα ζεηξά απφ εξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπ γηα παηδαγσγηθνχο ζθνπνχο. Οη πξψηεο εκπεηξίεο αληηκεηψπηζαλ ηε ρξεζηκνπνίεζε απηή κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο πξνγξακκαηηζκέλεο δηδαζθαιίαο, ησλ πξνγξακκάησλ πξνζνκνίσζεο ή αθφκα ηεο εθκάζεζεο ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ. ηα πιαίζηα απηά, αλαπηχρζεθε, φπσο είδακε ζην πξψην θεθάιαην, ην ξεχκα ηεο Γηδαζθαιίαο κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή (Γη.B.Y., Computer Assisted Instruction CAI). Σα πεξηζζφηεξα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα Γη.B.Y. ηεο πεξηφδνπ εθείλεο είλαη πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο (tutorials), πξνγξάκκαηα εμάζθεζεο θαη πξαθηηθήο εθαξκνγήο (drill and practice), ελψ πνιχ ιίγα είλαη απηά πνπ αθνξνχλ ηηο 31
ελαιιαθηηθέο εθαξκνγέο (φπσο πξνγξάκκαηα πξνζνκνηψζεσλ θαη έκπεηξα δηδαθηηθά ζπζηήκαηα), νη νπνίεο θαη πεξηγξάθνληαη ζε άιιεο ελφηεηεο. Γελ έιεηςαλ θαη ηα θηιφδνμα ζρέδηα πνπ ππφζρνληαλ ζεκαληηθέο αλαηξνπέο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Πξφθεηηαη, θπξίσο, γηα ην παηδαγσγηθφ θίλεκα πνπ επηθεληξψζεθε γχξσ απφ ηελ απηόλνκε κάζεζε, βαζηθή εθαξκνγή ηνπ νπνίνπ είλαη ε γιψζζα Logo (βιέπε έθην θεθάιαην), θαζψο επίζεο θαη νη παηδαγσγηθέο εθαξκνγέο ηεο Tερλεηήο Nνεκνζύλεο (Artificial Intelligence), πνπ ζπλνςίδνληαη θάησ απφ ηνλ φξν Έκπεηξα Γηδαθηηθά πζηήκαηα (Intelligent Tutoring Systems). 4.2.1 Γηδαζθαιία κε ηελ Βνήζεηα Τπνινγηζηή Πξνγξάκκαηα Γηδαζθαιίαο κε ηελ βνήζεηα Τπνινγηζηή Σα πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο κε ηε βνήζεηα ππνινγηζηή (tutorials) είλαη εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά ηα νπνία αλαιακβάλνπλ εμνινθιήξνπ ηε δηδαζθαιία ησλ ελλνηψλ θαη φιεο ηεο δηδαθηέαο χιεο ζε έλα γλσζηηθφ αληηθείκελν. Τπνθαζηζηνχλ κε απηφ ηνλ ηξφπν ηνλ εθπαηδεπηηθφ, αλαιακβάλνληαο ηφζν ηελ παξνπζίαζε ηεο χιεο φζν θαη ην έξγν ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ καζεηή, ζέηνληαο εξσηήκαηα θαη δίλνληαο ηεζη απνηίκεζεο ησλ πξνζθηεκέλσλ γλψζεσλ. Σα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα ινγηζκηθά, κνινλφηη επηηξέπνπλ ζην καζεηή λα εξγάδεηαη κε ηνπο δηθνχο ηνπ ξπζκνχο, παξέρνληαο έηζη θάπνηα εμαηνκίθεπζε ηεο δηδαζθαιίαο, δελ έρνπλ παξά κηα πεξηνξηζκέλε δπλαηφηεηα πξνζαξκνγήο ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο θαη ζηηο γλψζεηο ηνπ θάζε καζεηή [Κφιιηαο, 1993]. ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπο, ηα πξνγξάκκαηα απηά νξγαλψλνληαη κε ηε κνξθή πνιπκέζσλ, πξνζθέξνπλ έλαλ πξνθαζνξηζκέλν δξφκν κάζεζεο, θαζνδεγψληαο ην καζεηή, θαη κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ κε ηνλ φξν «ειεθηξνληθά αιιειεπηδξαζηηθά βηβιία» (interactive textbooks). Σα πξνγξάκκαηα απηά νξγαλψλνληαη γχξσ απφ ηηο θιαζηθέο πηα αξρέο ηεο ζπκπεξηθνξηζηηθήο ζεσξίαο [Ράπηεο & Ράπηε, 1999]. Ο θχθινο πιεξνθνξία εξώηεζε απάληεζε αμηνιόγεζε δηέπεη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπο δνκή, ελψ ζηελ πιένλ πξφζθαηε εθδνρή ηνπο δίλεηαη έκθαζε ζηε ρξήζε ζηνηρείσλ πνιπκέζσλ, ψζηε ε παξνπζίαζε ηεο πιεξνθνξίαο λα εθιακβάλεη πνιιαπιέο κνξθέο αλαπαξάζηαζεο. πληζηνχλ, ζπλεπψο, ηελ ςεθηαθή έθθξαζε ησλ εθαξκνγψλ ηεο πξνγξακκαηηζκέλεο 32
δηδαζθαιίαο (θαη ζπλαθφινπζα ησλ απφςεσλ ηνπ Skinner θαη ηεο ζρνιήο ηεο ζπκπεξηθνξάο). Πξνγξάκκαηα Δμάζθεζεο θαη Πξαθηηθήο Δθαξκνγήο Σα πξνγξάκκαηα εμάζθεζεο θαη πξαθηηθήο εθαξκνγήο (drill and practice) θαζηζηνχλ ηνλ ππνινγηζηή εξγαιείν κε ην νπνίν ν καζεηήο εθαξκφδεη θαη επαλαιακβάλεη γλψζεηο πνπ έρεη κάζεη αιινχ (απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, απφ έλα βηβιίν, απφ έλα πξφγξακκα δηδαζθαιίαο κε ηε βνήζεηα ππνινγηζηή θηι.). ην πιαίζην απηφ, ν ππνινγηζηήο δελ αλαιακβάλεη εμνινθιήξνπ ην ξφιν ηεο δηδαζθαιίαο, αιιά επηηξέπεη ζην καζεηή λα επαλαιάβεη ηε δηδαθηέα χιε, λα εμαζθήζεη ηηο δεμηφηεηέο ηνπ θαη λα επηβεβαηψζεη ην βαζκφ θαηαλφεζήο ηεο. Σν εθπαηδεπηηθφ ινγηζκηθφ απηνχ ηνπ ηχπνπ βαζίδεηαη ζηηο ςπρνινγηθέο ζεσξίεο ηεο ζρνιήο ηεο ζπκπεξηθνξάο, φπνπ ε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα πξαγκαηψλεηαη κέζσ κηαο πξφζθηεζεο θαη ηεο ελίζρπζήο ηεο κε κηα άκεζε ζπζρέηηζε αλάκεζα ζ έλα δεδνκέλν εξέζηζκα θαη ηελ αληίζηνηρε απάληεζε. Οη πνιιαπιέο επαλαιήςεηο απηήο ηεο ζπζρέηηζεο δηαζθαιίδνπλ ηε ζηαζεξφηεηα ηεο κάζεζεο θαη ηελ ηαρχηεηα κε ηελ νπνία ε απαηηνχκελε απάληεζε ζα παξαρζεί. Οη πξνζδνθψκελεο απαληήζεηο ζε έλα πξφγξακκα εμάζθεζεο θαη πξαθηηθήο εθαξκνγήο είλαη ζπρλά ηδηαίηεξα απιέο θαη πνιιέο θνξέο δελ απαηηνχλ παξά ην πάηεκα ελφο πιήθηξνπ. Οη αλαιχζεηο ησλ απαληήζεσλ απφ ην ζχζηεκα είλαη επίζεο ζηνηρεηψδεηο θαη δίλνπλ άκεζε αλάδξαζε (feedback), ζπλήζσο ηεο κνξθήο ζσζηφ ιάζνο». Σν ζχζηεκα, πνιιέο θνξέο, είλαη ζε ζέζε λα δψζεη έλα ζπλνιηθφ απνινγηζκφ ηεο απφδνζεο ηνπ καζεηή, ν νπνίνο φκσο ζπάληα μεπεξλά ηελ απιή κλεκφλεπζε ησλ ζσζηψλ θαη ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ. 4.2.2 Απηόλνκε κάζεζε: Απζόξκεηε κάζεζε ηνπ πξνγξακκαηηζκνύ θαη κηθξόθνζκνη Απηόλνκε Μάζεζε Σαπηφρξνλα κε ηελ αλάπηπμε ηεο Γηδαζθαιίαο κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή εκθαλίζηεθε θαη έλα νινθιεξσηηθά δηαθνξεηηθφ παηδαγσγηθφ ξεχκα. Οη βαζηθέο 33
ηδέεο απηνχ ηνπ ξεχκαηνο, πνπ έρεη θαζηεξσζεί κε ηνλ φξν απηφλνκε κάζεζε, ζπλνςίδνληαη σο εμήο: α. O ππνινγηζηήο είλαη ηζηνξηθά ην πξψην εξγαιείν απηνκαηνπνίεζεο ησλ λνεηηθψλ δηαδηθαζηψλ, νπφηε κφλν νη πιήξσο θαηαλνεκέλεο θαη αλαιπκέλεο πηπρέο ησλ λνεηηθψλ δηαδηθαζηψλ κπνξνχλ (ζήκεξα) λα εθηειεζηνχλ απφ ηνλ ππνινγηζηή. β. Ζ θαηαζθεπή ελφο πξνγξάκκαηνο σζεί ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ρψξνπ εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο. γ. Έλα πξφγξακκα είλαη ε κνξθνπνίεζε ελφο πξνβιήκαηνο θαη ηεο ιχζεο ηνπ.. Δπηπιένλ, ε κνξθνπνίεζε απηή είλαη δπλακηθή, δειαδή ππνθείκελν ζπλερψλ ηξνπνπνηήζεσλ παξάιιεια κε ηελ αλάπηπμε γλψζεσλ. δ. Ο πξνγξακκαηηζκφο κέζα ζε έλα θαηάιιειν πεξηβάιινλ επηηξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ηνπο κεραληζκνχο ηεο ζθέςεο. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε δχν δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, θαη νη δχν επηθεληξσκέλεο ζην καζεηή θαη ζηα πξνζσπηθά ηνπ ζρέδηα. H πξψηε είλαη απηή ηεο δηεξεπλεηηθήο κάζεζεο (discovery learning), πνπ ζπλαληάηαη κέζα ζηηο εκπεηξίεο ηεο απζφξκεηεο κάζεζεο ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ θαη βαζίδεηαη ζηηο απφςεηο ηνπ Bruner. O ππνινγηζηήο, ζε απηή ηελ θαηεχζπλζε, γίλεηαη εξγαιείν πξνζσπηθήο έθθξαζεο, πεγή έκπλεπζεο γηα ηνπο εθπαηδεπηέο θαη ηνπο εθπαηδεπφκελνπο. Απηή ε πξνζέγγηζε εθθξάδεη ηε «κεραλν - βνεζνχκελε» έθθαλζε ηεο κάζεζεο κέζσ ηνπ ππνινγηζηή [Linard, 1990]. H δεχηεξε πξνζέγγηζε είλαη απηή ηνπ νηθνδνκηζκνχ (constructivism), ε νπνία αληηθαηνπηξίδεη ηελ αλζξσπηζηηθή εθδνρή ηνπ ππνινγηζηή, πνπ απνηειεί νπζηαζηηθά έλα δηαλνεηηθφ κέζν κε ην νπνίν ζθεθηφκαζηε. Καη απηφ ηνλ ηξφπν, ε κεραλή ηίζεηαη ζηελ ππεξεζία ηεο γλσζηηθήο απην εμεξεχλεζεο θαη ηεο απζφξκεηεο θαηαζθεπήο αληηθεηκέλσλ απφ ην καζεηή. H γιψζζα Logo απνηειεί ηελ ελζάξθσζε απηήο ηεο ζεψξεζεο. Σν βαζηθφ εξψηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη ην πψο επεξεάδνπλ νη ππνινγηζηέο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη άλζξσπνη ζθέθηνληαη θαη καζαίλνπλ αθφκα θη φηαλ δε βξίζθνληαη ζε θπζηθή επαθή κε ηε κεραλή [Papert, 1980]. Κάησ απφ απηφ ην πξίζκα, θαηεπζπληήξηνο άμνλαο ηεο έληαμεο ησλ ππνινγηζηψλ ζηελ εθπαίδεπζε γίλεηαη ν πξνβιεκαηηζκφο πάλσ ζην πψο κπνξνχλ λα γίλνπλ θνξείο ζπεξκάησλ κνξθσηηθήο αιιαγήο θαη δπλακηθψλ ηδεψλ, ζην πψο κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο λα δηακνξθψζνπλ λέεο ζρέζεηο κε ηε γλψζε, «δηαπεξλψληαο» ηηο παξαδνζηαθέο γξακκέο πνπ ρσξίδνπλ ηηο ζεηηθέο απφ ηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο θαη ηε γλψζε ηνπ εαπηνχ ηνπο. O ηχπνο απηφο ησλ παηδαγσγηθψλ εθαξκνγψλ 34
ζεκαδεχεηαη απφ δχν πξσηφηππνπο ραξαθηήξεο: α) O ππνινγηζηήο βξίζθεηαη ζηε δηάζεζε ηνπ καζεηή γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ζρεδίσλ πνπ ν ίδηνο ζπλέιαβε. β) O καζεηήο νθείιεη λα κάζεη λα επεμεγεί ηελ ηδέα ηνπ, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα ηε κεηαθξάζεη ζηε ζπλέρεηα ζε κηα γιψζζα ε νπνία κπνξεί λα αλαγλσξηζηεί απφ ηε κεραλή. 4.2.3 Σερλεηή λνεκνζύλε θαη έκπεηξα δηδαθηηθά ζπζηήκαηα H Tερλεηή Nνεκνζχλε (Artificial Intelligence) ΣΝ θαζηεξψζεθε σο επηζηεκνληθφ πεδίν, ην 1956, ζε κηα δηεζλή δηάζθεςε ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ καζεκαηηθνί, επηζηήκνλεο ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ςπρνιφγνη. Έλα πξφγξακκα ΣΝ πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε, πξνθεηκέλνπ λα ιχζεη έλα πξφβιεκα, λα επηιέμεη κεηαμχ ελφο κεγάινπ πιήζνπο βεκάησλ ηα βήκαηα εθείλα πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην πξφβιεκα θαη νδεγνχλ ζηε ιχζε ηνπ. Σε δπλαηφηεηα απηή ηελ απνθηά κέζσ επξεηηθψλ κεζφδσλ, φπσο εκπεηξηθνί θαλφλεο, ζηξαηεγηθέο επηινγήο θαη απινπνίεζεο, πνπ κεηψλνπλ ην πιήζνο ησλ πηζαλψλ θηλήζεσλ κε ζθνπφ ηελ εχξεζε ηεο βέιηηζηεο ιχζεο [Charniak & ΜcDermott, 1985]. Έλα πξφγξακκα ΣΝ ραξαθηεξίδεηαη απφ πέληε πηπρέο: 1. Υεηξίδεηαη ζχκβνια πνπ δελ είλαη θαηά θαλφλα αξηζκεηηθά. 2. ηνρεχεη ζηελ επεμεξγαζία πξνβιεκάησλ γηα ηα νπνία δε δηαζέηνπκε έλαλ αιγφξηζκν (θαηαθεχγνληαο ζηε ρξήζε επξεηηθψλ κεζφδσλ πνπ δε δηαζθαιίδνπλ ζίγνπξε επηηπρία). 3. Γηαζέηεη κηα αλαπαξάζηαζε ησλ γλψζεσλ, κηα αληηζηνηρία δειαδή αλάκεζα ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν θαη έλα ζπκβνιηθφ ζχζηεκα πνπ επηηξέπεη ηελ αηηηνιφγεζε. 4. Μπνξεί λα παξέρεη ιχζε αθφκα θη αλ δε δηαζέηεη φια ηα δεδνκέλα ηε ζηηγκή ηεο ιχζεο ηνπ πξνβιήκαηνο. 5. Μπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί δεδνκέλα πνπ εκπεξηέρνπλ αληηθαηηθά ζηνηρεία ή θαη ιάζε. Έκπεηξα πζηήκαηα Σα Έκπεηξα πζηήκαηα (E) (expert systems) είλαη ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα εθαξκνγψλ ηεο Σερλεηήο Ννεκνζχλεο. Έλα Δ δελ επηδηψθεη γεληθνχο ζηφρνπο, αιιά ρξεζηκνπνηείηαη ζηε ιχζε πξνβιεκάησλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο θαη 35
πεξηνξηζκέλνπο αιιά πεξίπινθνπο ρψξνπο, ησλ νπνίσλ ηα δεδνκέλα θαη νη πιεξνθνξίεο είλαη αβέβαηα θαη κε πιήξε. Σν Δ (ρήκα 4.1) ιεηηνπξγεί σο ελδηάκεζν αλάκεζα ζηνλ εκπεηξνγλψκνλα ελφο πεδίνπ γλψζεσλ θαη ζε έλα δπλεηηθφ ρξήζηε ηνχ ελ ιφγσ γλσζηηθνχ πεδίνπ. ε αληίζεζε κε ηνλ θιαζηθφ πξνγξακκαηηζκφ (φπνπ ην πξφγξακκα θσδηθνπνηεί ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα επεμεξγαζηνχλ ηα δεδνκέλα), ην Δ δηαζέηεη ηξία ζηνηρεία: α) ηε βάζε γλψζεσλ (knowledge base), πνπ πεξηέρεη φιεο ηηο ζρεηηθέο κε έλα γλσζηηθφ ηνκέα γλψζεηο, β) ηε βάζε γεγνλφησλ, πνπ πεξηέρεη ηα ζρεηηθά κε ην πξνο ιχζε πξφβιεκα δεδνκέλα, γ) ηε κεραλή εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ (inference engine), πνπ αλαιακβάλεη ηε δηαδηθαζία έξεπλαο ηεο βάζεο γλψζεσλ κε δηάθνξνπο κεραληζκνχο γηα ηε ιήςε κηαο απφθαζεο (Sleeman & Brown, 1982). ρήκα 4.1: Οξγάλσζε Δκπεηξηθνχ πζηήκαηνο Πεγή: Κφκεο θαη Μηθξφπνπινο, 2001 4.3 ύγρξνλεο ηάζεηο έληαμεο ηωλ λέωλ ηερλνινγηώλ ζηελ εθπαίδεπζε: ζπζηήκαηα πινήγεζεο, ζπζηήκαηα επηθνηλωλίαο 4.3.1 Πνιπκέζα θαη Τπεξκέζα ΟΡΙΜΟΙ Γηα ηνπο φξνπο «ππεξθείκελα», «ππεξκέζα» θαη «πνιπκέζα» δίλνληαη πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί, ρσξίο πάληνηε λα ζπκπίπηνπλ. Απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζ απηνχο πνπ αλαπηχζζνπλ ηέηνηνπ είδνπο πξντφληα, ηνπο ζθνπνχο γηα ηνπο νπνίνπο 36